tailieuonthi

I. §Æt vÊn ®Ò
ThÕ giíi ®· b­íc vµo thÕ kû 21 víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc
- c«ng nghÖ (KH - CN). Ngµy nay KH - CN ®­îc øng dông rÊt nhiÒu vµo cuéc
sèng cña con ng­êi. §Æc biÖt, øng dông tri thøc KH - CN trong ph¸t triÓn kinh
tÕ lµ mét h­íng ®i ®óng.
ë c¸c n­íc ph¸t triÓn hiÖn nay, nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cã øng dông tri
thøc KH - CN. §èi víi ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
theo ®Þnh h­íng XHCN, mÆc dï ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu to lín trong 15
n¨m ®æi míi võa qua, song nÒn kinh tÕ vÉn cßn kÐm ph¸t triÓn so víi c¸c n­íc
khu vùc vµ thÕ giíi, ®ång thêi ®ang gÆp ph¶i nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá: ®ã
lµ nguy c¬ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu n­íc trong khu vùc do xuÊt
ph¸t cña ViÖt Nam qu¸ thÊp, l¹i ph¶i ph¸t triÓn trong m«i tr­êng c¹nh tranh
quyÕt liÖt. Sù kh¸c biªt vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ cña ViÖt Nam so víi c¸c n­íc
ph¸t triÓn lµ rÊt lín, nh×n chung c«ng nghÖ n­íc ta tôc hËu so víi tr×nh ®é
chung cña thÕ giíi kho¶ng 3, 4 thËp kû.
Qu¸ tr×nh CNH - H§H dÉn ®Õn sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu
lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh, ®Æc biÖt lµ sù chuyÓn lao ®éng tõ n«ng nghiÖp sang
c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. Môc tiªu trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2010 lµ ®Èy m¹nh nhanh qu¸ tr×nh ®æi míi kü thuËt c«ng
nghÖ trong s¶n xuÊt, më réng c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ suÊt ®­a ViÖt Nam
trë thµnh mét n­íc cã tr×nh ®é KTCN ë trung b×nh tiªn tiÕn so víi c¸c n­íc
trong khu vùc. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng t¨ng tr­ëng c«ng nghiÖp
vµ dÞch vô, gi¶m tû träng cña n«ng nghiÖp trong GDP, ®ång thêi ®iÒu chØnh c¬
cÊu lao ®éng ®Õn n¨m 2010 chØ cßn kho¶ng 50% lao ®éng trong lÜnh vùc n«ng
nghiÖp.
Héi nhËp nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang lµ mét xu thÕ tÊt yÕu cña thêi ®¹i. V×
vËy bªn c¹nh sö dông n¨ng lùc néi sinh, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ ViÖt
Nam, kh«ng cã con ®­êng nµo kh¸c ph¶i biÕt vËn dông nh÷ng thµnh tùu cña
khoa häc c«ng nghÖ vµ ph¶i b¾t kÞp tri thøc míi ®Ó ph¸t triÓn nhanh nÒn kinh

1
tailieuonthi

tÕ. V× vËy vÊn ®Ò ®Æt ra cho ViÖt Nam hiÖn nay lµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cã
tri thøc, tr×nh ®é, tay nghÒ cho sj­ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta ®Çu thÕ kû XXI trong ®iÒu kiÖn
cña kinh tÕ tri thøc theo tinh thÇn §¹i héi §¶ng IX lµ “C«ng nghiÖp hãa g¾n
víi hiÖn ®¹i hãa ngay tõ b©y giê vµ trong suèt c¸c giai ®o¹n. N©ng cao hµm
l­îng tri thøc trong c¸c nh©n tè ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, tõng b­íc ph¸t triÓn
kinh tÕ tri thøc ë n­íc ta”. [V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX].
T¹i §¹i héi lÇn thø IX, §¶ng ta ®· ®­a ra chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ
nªu râ: “Ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ cña ®Êt n­íc, tËn dông mäi kh¶ n¨ng ®Ó ®¹t
tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin vµ c«ng nghÖ sinh
häc, tranh thñ øng dông ngµy cµng nhiÒu h¬n, ë møc cao h¬n, phæ biÕn h¬n
nh÷ng thµnh tùu míi vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ, tõng b­íc ph¸t triÓn kinh tÕ tri
thøc”. [V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX - NXB ChÝnh trÞ Quèc
gia Hµ Néi, 2001].
Do ®ã KH - CN ®­îc coi lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña sù nghiÖp CNH -
H§H ë ViÖt Nam. NhiÖm vô ph¸t triÓn tri thøc KH - CN lµ mét nhiÖm vô cÊp
thiÕt hiÖn nay, vµ g¾n chÆt h¬n n÷a KH - CN víi kinh tÕ x· héi.

2
tailieuonthi

II. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò

1. Néi dung lý luËn triÕt häc
a. ý thøc
Trong lÞch sö triÕt häc, triÕt häc duy t©m quan niÖm ý thøc lµ mét thùc
thÓ ®éc lËp, lµ thùc t¹i duy nhÊt, tõ ®ã c­êng ®iÖu tÝnh n¨ng ®éng cña ý thøc
®Õn møc coi ý thøc sinh ra vËt chÊt chø kh«ng ph¶i lµ sù ph¶n ¸nh cña vËt chÊt.
Cßn c¸c nhµ triÖt häc duy vËt ®Òu thõa nhËn vËt chÊt tån t¹i kh¸ch quan vµ ý
thøc lµ sù ph¶n ¸nh sù vËt ®ã. Tuy nhiªn, do ¶nh h­ëng bëi quan niÖm siªu
h×nh - m¸y mãc nªn hä ®· coi ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh sù vËt mét c¸ch thô ®éng,
gi¶n ®¬n, m¸y mãc, mµ kh«ng thÊy ®­îc tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ý thøc,
tÝnh biÖn chøng cña qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh.
Kh¸ch víi c¸c quan ®iÓm trªn, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng dùa trªn c¬
së lý luËn ph¶n ¸nh coi ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan vµo trong
bé ãc con ng­êi mét c¸ch n¨ng ®éng, s¸ng t¹o.
ý thøc theo nghÜa th«ng th­êng theo mét sè quan niÖm cña khoa häc
chuyªn ngµnh, ý thøc thêng ®­îc hiÓu lµ tÝnh cã chñ ý. Nh­ng theo nghÜa triÕt
häc ®­îc hiÓu theo nghÜa lµ toµn bé nh÷ng sù ph¶n ¸nh tinh thÇn cña con
ng­êi vÒ thÕ giíi kh¸ch quan. Ph¶n ¸nh lµ n¨ng lùc, kh¶ n¨ng cña mét hÖ
thèng vËt chÊt ghi nhËn vµ t¸i hiÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng tÝnh chÊt cña mét
hÖ thèng kh¸c. Ph¶n ¸nh lµ nhiÖm vô phæ biÕn cña mét tæ chøc.
XÐt vÒ cÊu tróc ý thøc bao gåm nh÷ng yÕu tè; tri thøc, sù hiÓu biÕt, t©m
lý, t×nh c¶m, ý chÝ con ng­êi, lý t­ëng, ­íc m¬ con ng­êi. Trong ®ã nh©n tè tri
thøc lµ trung t©m bao hµm biÓu hiÖn nhÊt ®Þnh. Tri thøc lµ nh©n tè quan träng
nhÊt cña ý thøc, bÊt cø mét h×nh thøc ph¶n ¸nh cña ý thøc chØ lµ tån t¹i mét
khi trong nã cã tri thøc.
b. B¶n chÊt cña ý thøc.
Theo Mac nãi: “ý thøc ch¼ng qua lµ c¸i vËt chÊt ®­îc di chuyÓn vµo bé
ãc con ng­êi vµ c¶i biÕn ®i ë trong ®ã”. Cßn theo Lªnin: “ý thøc lµ h×nh ¶nh
chñ quan”.

3
tailieuonthi

§Ó hiÓu b¶n chÊt cña ý thøc, tr­íc hÕt, chóng ta thõa nhËn c¶ vËt chÊt vµ
ý thøc ®Òu lµ “hiÖn thùc” nghÜa lµ ®Òu tån t¹i. Nh­ng gi÷a chóng cã sù kh¸c
nhau mang tÝnh ®èi lËp. ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh, lµ c¸i ph¶n ¸nh; cßn vËt chÊt lµ
c¸i ®­îc ph¶n ¸nh. C¸i ®­îc ph¶n ¸nh - tøc lµ vËt chÊt - tån t¹i kh¸ch quan, ë
ngoµi vµ ®éc lËp víi c¸i ph¶n ¸nh tøc lµ ý thøc. C¸i ph¶n ¸nh - tøc lµ ý thøc - lµ
hiÖn thùc chñ quan, lµ h×nh ¶nh chñ quan hay h×nh ¶nh tinh thÇn cña sù vËt
kh¸ch quan, lÊy c¸i kh¸ch quan lµm tiÒn ®Ò, bÞ c¸i kh¸ch quan quy ®Þnh, kh«ng
cã tÝnh vËt chÊt. V× vËy kh«ng thÓ ®ång nhÊt, hoÆc t¸ch rêi c¸i ®­îc ph¶n ¸nh -
tøc vËt chÊt, víi c¸i ph¶n ¸nh - tøc ý thøc. NÕu coi c¸i ph¶n ¸nh - tøc ý thøc -
lµ hiÖn t­îng vËt chÊt th× sÏ lÉn lén gi÷a c¸i ®­îc ph¶n ¸nh vµ c¸i ph¶n ¸nh -
tøc lÉn lén gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc, lµm mÊt ý nghÜa cña ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ
ý thøc, tõ ®ã dÉn ®Õn lµm mÊt ®i sù ®èi lËp gi÷ chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa
duy t©m.
Thø hai, khi nãi c¸i ph¶n ¸nh - tøc ý thøc - lµ h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ
giíi kh¸ch quan, th× nã kh«ng phØa lµ h×nh ¶nh vËt lý hay h×nh ¶nh t©m lý ®éng
vËt vÒ sù vËt. ý thøc lµ cña con ng­êi, mµ con ng­êi lµ mét thùc thÓ x· héi
n¨ng ®éng s¸ng t¹o. ý thøc ra ®êi trong qu¸ tr×nh con ng­êi ho¹t ®éng c¶i t¹o
thÐ giíi, cho nªn ý thøc con ng­êi mang tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o l¹i hiÖn thùc
theo nhu cÇu thùc tiÔn x· héi. Theo C.Mac, ý thøc “ch¼ng qua chØ lµ vËt chÊt
®­îc ®em chuyÓn vµo trong ®Çu ãc con ng­êi vµ ®­îc c¶i biÕn ®i trong ®ã”(1).
TÝnh s¸ng t¹o cña ý thøc thÓ hiÖn ra rÊt phong phó. Trªn c¬ së nh÷ng c¸i
®· cã tr­íc, ý thøc cã kh¶ n¨ng t¹o ra tri thøc míi vÒ sù vËt, cã thÓ t­ëng
t­îng ra c¸i kh«ng cã trong thùc tÕ, cã thÓ tiªn ®o¸n, dù b¸o t­¬ng lai, cã thÓ
t¹o ra nh÷ng ¶o t­ëng, nh÷ng huyÒn tho¹i, nh÷ng gi¶ thuyÕt lý thuyÕt khoa häc
hÕt søc tr×u t­îng vµ kh¸i qu¸t cao. Nh÷ng kh¶ n¨ng Êy cµng nãi lªn tÝnh chÊt
phøc t¹p vµ phong phó cña ®êi sèng t©m lý - ý thøc ë con ng­êi mµ khoa häc
cßn ph¶i tiÕp tôc ®i s©u nghiªn cøu ®Ó lµm s¸ng tá b¶n chÊt cña nh÷ng hiÖn
t­îng Êy.

(1)
C.M¸c vµ Ph.¡ngghen: Toµn tËp. Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1993. t.23, tr. 35

4
tailieuonthi

ý thøc ra ®êi trong qu¸ tr×nh con ng­êi ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi, cho
nªn qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan vµo bé ãc ng­êi lµ qu¸ tr×nh n¨ng
®éng s¸ng t¹o thèng nhÊt ba mÆt sau:
Mét lµ, trao ®æi th«ng tin gi÷a chñ thÓ vµ ®èi t­îng ph¶n ¸nh. Sù trao
®æi nµy mang tÝnh chÊt hai chiÒu, cã ®Þnh h­íng, cã chän läc c¸c th«ng tin cÇn
thiÕt.
Hai lµ, m« h×nh hãa ®èi t­îng trong t­ duy d­íi d¹ng h×nh ¶nh tinh
thÇn. Thùc chÊt, ®©y lµ qu¸ tr×nh “s¸ng t¹o l¹i” hiÖn thùc cña ý thøc theo
nghÜa: m· hãa c¸c ®èi t­îng vËt chÊt thµnh c¸c ý t­ëng tinh thÇn phi vËt chÊt.
Ba lµ, chuyÓn m« h×nh tõ t­ duy ra hiÖn thøc kh¸ch quan, tøc qu¸ tr×nh
hiÖn thùc hãa t­ t­ëng, th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn biÕn c¸i quan niÖm
thµnh c¸i thùc t¹i, biÕn c¸c ý t­ëng phi vËt chÊt trong t­ duy thµnh c¸c d¹ng
vËt chÊt ngoµi hiÖn thùc. Trong giai ®o¹n nµy, con ng­êi lùa chän nh÷ng
ph­¬ng ph¸p, ph­¬ng tiÖn, c«ng cô ®Ó t¸c ®éng vµo hiÖn thùc kh¸ch quan
nh»m thùc hiÖn môc ®Ých cña m×nh.
TÝnh s¸ng t¹o cña ý thøc kh«ng cã nghÜa lµ ý thøc ®Î ra vËt chÊt. S¸ng
t¹o cña ý thøc lµ s¸ng t¹o cña sù ph¶n ¸nh, theo quy luËt vµ trong khu«n khæ
cña sù ph¶n ¸nh mµ kÕt qu¶ bao giê còng lµ nh÷ng kh¸ch thÓ tinh thÇn. S¸ng
t¹o vµ ph¶n ¸nh lµ hai mÆt thuéc b¶n chÊt ý thøc. ý thøc lµ sj­ ph¶n ¸nh vµo
chÝnh thùc tiÔn x· héi cña con ng­êi t¹o ra sù ph¶n ¸nh phøc t¹p, n¨ng ®éng,
s¸ng t¹o cña bé ãc.
ý thøc lµ mét hiÖn t­îng x· héi. Sù ra ®êi, tån t¹i cña ý thøc g¾n liÒn
víi ho¹t ®éng thùc tiÔn lÞch sö, chÞu sù chi phèi kh«ng chØ c¸c quy luËt sinh
häc mµ chñ yÕu lµ cña quy luËt x· héi, do nhu cÇu giao tiÕp x· héi vµ c¸c ®iÒu
kiÖn sinh ho¹t hiÖn thùc cña con ng­êi quy ®Þnh. ý thøc mang b¶n chÊt x· héi.
c. Nguån gèc cña ý thøc
 Nguèc gèc tù nhiªn
Chñ nghÜa duy t©m cho r»ng ý thøc cã tr­íc, vËt chÊt cã sau, ý thøc sinh
ra vËt chÊt, chi phèi sù tån t¹i vµ vËn ®éng cña thÕ giíi vËt chÊt. Häc thuyÕt

5
tailieuonthi

triÕt häc duy t©m kh¸ch quan vµ triÕt häc duy t©m chñ quan cã quan niÖm kh¸c
nhau nhÊt ®Þnh vÒ ý thøc, song vÒ thùc chÊt hä gièng nhau ë chç t¸ch ý thøc ra
khái vËt chÊt, lÊy ý thøc lµm ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó suy ra giíi tù nhiªn.
C¸c nhµ duy vËt tr­íc M¸c ®· ®Êu tranh phª ph¸n l¹i quan ®iÓm trªn cña
chñ nghÜa duy t©m, kh«ng thõa nhËn tÝnh chÊt siªu tù nhiªn cña ý thøc, ®· chØ
ra mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc, thõa nhËn vËt chÊt cã tr­íc ý
thøc, ý thøc phô thuéc vµo vËt chÊt. Do khoa häc ch­a ph¸t triÓn, do ¶nh
h­ëng cña quan ®iÓm siªu h×nh - m¸y mãc nªn hä ®· kh«ng gi¶i thÝch ®óng
nguån gèc vµ b¶n chÊt cña ý thøc.
Dùa trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn, nhÊt lµ sinh lý
häc thÇn kinh, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng, ý thøc kh«ng ph¶i cã
nguån gèc siªu tù nhiªn, kh«ng ph¶i ý thøc s¶n sinh ra vËt chÊt nh­ c¸c nhµ
thÇn häc vµ duy t©m kh¸ch quan ®· kh¼ng ®Þnh mµ ý thøc lµ mét thuéc tÝnh
cña vËt chÊt, nh­ng kh«ng ph¶i lµ cña mäi d¹ng vËt chÊt, mµ chØ lµ thuéc tÝnh
cña mét d¹ng vËt chÊt cã tæ chøc cao lµ bé ãc con ng­êi. Bé ãc ng­êi lµ c¬
quan vËt chÊt cña ý thøc. ý thøc lµ chøc n¨ng cña bé ãc con ng­êi. ý thøc phô
thuéc vµo ho¹t ®éng bé ãc ng­êi, do ®ã khi ãc bÞ tæn th­¬ng th× ho¹t ®éng cña
ý thøc sÏ kh«ng b×nh th­êng. V× vËy, kh«ng thÓ t¸ch rêi ý thøc ra khái ho¹t
®éng cña bé ãc. ý thøc kh«ng thÓ diÔn ra, t¸ch rêi ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh
cña bé ãc ng­êi.
Khoa häc ®· x¸c ®Þnh, con ng­êi lµ s¶n phÈm cao nhÊt cña qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p cña vËt chÊt vËn ®éng,
®ång thêi ®· x¸c ®Þnh bé ãc cña con ng­êi lµ mét tæ chøc sèng ®Æc biÖt cã cÊu
tróc tinh vi vµ phøc t¹p bao gåm kho¶ng 14-15 tû tÕ bµo thÇn kinh. C¸c tÕ bµo
nµy cã liªn hÖ víi nhau vµ víi c¸c gi¸c quan, t¹o thµnh v« sè nh÷ng mèi liªn
hÖ thu nhËn, ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña c¬ thÓ trong quan hÖ víi thÕ giíi bªn
ngoµi qua c¸c ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn vµ cã ®iÒu kiÖn. Qu¸ tr×nh ý thøc vµ
qu¸ tr×nh sinh lý trong bé ãc kh«ng ®ång nhÊt, kh«ng t¸ch rêi, kh«ng song
song mµ lµ hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh sinh lý thÇn kinh mang néi dung ý thøc.

6
tailieuonthi

Khi khoa häc - kü thuËt t¹o ra nh÷ng m¸y mãc thay thÕ cho mét phµn lao ®éng
trÝ ãc cña con ng­êi th× kh«ng cã nghÜa lµ m¸y mãc cã ý thøc nh­ con ng­êi.
M¸y mãc lµ mét kÕt cÊu kü thuËt do con ng­êi t¹o ra, cßn con ng­êi lµ mét
thùc thÓ x· héi. M¸y kh«ng thÓ thay thÕ cho ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña con ng­êi,
kh«ng thÓ s¸ng t¹o l¹i hiÖn thøc d­íi d¹ng tinh thÇn trong b¶n th©n nã nh­ con
ng­êi. Do ®ã chØ cã con ng­êi víi bé ãc cña nã míi cã ý thøc.
Nh­ng t¹i sao bé ãc con ng­êi - mét tæ chøc vËt chÊt cao - l¹i cã thÓ
sinh ra ®­îc ý thøc? §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy chóng ta ph¶i nghiªn cøu mèi liªn
hÖ vËt chÊt gi÷a bé ãc víi thÕ giíi kh¸ch quan. ChÝnh mèi liªn hÖ vËt chÊt Êy
h×nh thµnh nªn qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh thÕ giíi vËt chÊt vµo ãc con ng­êi.
Ph¶n ¸nh lµ thuéc tÝnh phæ biÕn trong mäi d¹ng vËt chÊt. Ph¶n ¸nh lµ sù
t¸i t¹o nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mét hÖ thèng vËt chÊt nµy ë hÖ thèng vËt chÊt kh¸c
trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng qua l¹i cña chóng. KÕt qu¶ cña sù ph¶n ¸nh phô
thuéc vµo c¶ hai vËt. (vËt t¸c ®éng vµ vËt nhËn t¸c ®éng). Trong qu¸ tr×nh Êy,
vËt nhËn t¸c ®éng bao giê còng mang th«ng tin cña vËt t¸c ®éng. §©y lµ ®iÒu
quan trän ®Ó lµm s¸ng tá nguån gèc tù nhiªn cña ý thøc.
Trong qu¸ tr×nh tiÕn hãa cña thÕ giíi vËt chÊt. C¸c vËt thÓ cµng ë bËc
thang cao bao nhiªu th× h×nh thøc ph¶n ¸nh cña nã cµng phøc t¹p bÊy nhiªu.
H×nh thøc ph¶n ¸nh ®¬n gi¶n nhÊt, ®Æc tr­ng cho giíi tù nhiªn v« sinh lµ
nh÷ng ph¶n ¸nh vËt lý, hãa häc. Nh÷ng h×nh thøc ph¶n ¸nh nµy cã tÝnh chÊt
thô ®éng, ch­a cã ®Þnh h­íng sù lùa chän. H×nh thøc ph¶n ¸nh sinh häc ®Æc
tr­ng cho giíi tù nhiªn sèng lµ b­íc ph¸t triÓn míi vÒ chÊt trong sù tiÕn hãa
cña c¸c h×nh thøc ph¶n ¸nh. H×nh thøc ph¶n ¸nh cña c¸c c¬ thÓ sèng ®¬n gi¶n
nhÊt lµ biÓu hiÖn ë tÝnh kÝch thÝch, tøc lµ ph¶n øng tr¶ lêi t¸c ®éng cña m«i
tr­êng ë bªn ngoµi cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña
chóng. H×nh thøc ph¶n ¸nh tiÕp theo cña c¸c ®éng vËt ch­a cã hÖ thÇn kinh lµ
tÝnh c¶m øng, tÝnh nh¹y c¶m ®èi víi sù thay ®æi cña m«i tr­êng. H×nh thøc
ph¶n ¸nh cña c¸c ®éng vËt cã hÖ thèng thÇn kinh lµ c¸c ph¶n x¹. H×nh thøc
ph¶n ¸nh ë ®éng vËt bËc cao khi cã hÖ thÇn kinh trung ­¬ng xuÊt hiÖn lµ t©m
lý. Nh­ vËy, ph¶n ¸nh sinh häc trong c¸c c¬ thÓ sèng ®· cã sù ®Þnh h­íng, sù

7
tailieuonthi

lùa chän, nhê ®ã c¸c sinh vËt thÝch nghi víi m«i tr­êng ®Ó duy tr× sù tån t¹i
cña m×nh. Ph¶n ¸nh sinh häc ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c h×nh thøc kÝch
thÝch ë thùc vËt, c¸c ph¶n x· ë ®éng vËt cã hÖ thèng thÇn kinh vµ t©m lý ë
®éng vËt cÊp cao. T©m lý ®éng vËt ch­a ph¶i lµ ý thøc, nã míi lµ sù ph¶n ¸nh
cã tÝnh chÊt b¶n n¨ng do nhu cÇu trùc tiÕp cña sinh lý c¬ thÓ vµ do quy luËt
sinh häc chi phèi.
ý thøc lµ h×nh thøc cao nhÊt cña sù ph¶n ¸nh thÕ giíi hiÖn thøc. ý thøc
chØ n¶y sinh ë giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña thÕ giíi vËt chÊt cïng víi sù xuÊt
hiÖn con ng­êi. ý thøc lµ ý thøc con ng­êi, n»m trong con ng­êi, kh«ng thÓ
t¸ch rêi con ng­êi. ý thøc bøt nguån tõ mét thuéc tÝnh cña vËt chÊt - thuéc
tÝnh ph¶n ¸nh - ph¸t triÓn thµnh. ý thøc ra ®êi lµ kÕt qu¶ ph¸t triÓn l©u dµi cña
thuéc tÝnh ph¶n ¸nh cña vËt chÊt. Néi dung cña ý thøc lµ th«ng tin vÒ thÕ giíi
bªn ngoµi, vÒ vËt ®­îc ph¶n ¸nh. ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi bªn ngoµi vµ
®Çu ãc con ng­êi. Bé ãc ng­êi lµ c¬ quan ph¶n ¸nh, song chØ cã riªng bé ãc
th«i th× ch­a thÓ cã ý thøc. Kh«ng cã sù t¸c ®éng cña thÕ giíi bªn ngoµi lªn
c¸c gi¸c quan vµ qua ®ã ®Õn bé ãc th× ho¹t ®éng ý thøc kh«ng thÓ x¶y ra.
Nh­ vËy, bé ãc ng­êi [c¬ quan ph¶n ¸nh vÒ thÕ giíi vËt chÊt xung
quanh] cïng víi thÕ giíi bªn ngoµi t¸c ®éng lªn bé ãc - ®ã lµ nguån gèc tù
nhiªn cña ý thøc.
Nh÷ng ®iÒu ®· tr×nh bµy vÒ nguån gèc tù nhiªn cña ý thøc cho thÊy “sù
®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc chØ cã nghÜa tuyÖt ®èi trong nh÷ng ph¹m vi hÕt
søc h¹n chÕ: trong tr­êng hîp nµy, chØ giíi h¹n trong vÊn ®Ò nhËn thøc luËn c¬
b¶n lµ thõa nhËn c¸i g× lµ c¸i cã tr­íc vµ c¸i g× lµ c¸i cã sau? Ngoµi giíi h¹n ®ã
ra, sù ®èi lËp ®ã lµ t­¬ng ®èi(1). ý thøc chÝnh lµ ®¹c tÝnh cña mét d¹ng vËt chÊt
sèng cã tæ chøc cao mµ th«i.
 Nguån gèc x· héi
§Ó cho ý thøc ra ®êi, nh÷ng tiÒn ®Ò, nguån gèc tù nhiªn lµ rÊt quan
träng, kh«ng thÓ thiÕu ®­îc, song ch­a ®ñ; ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh cho sù ra ®êi

8
tailieuonthi

cña ý thøc lµ nh÷ng tiÒn ®Ò, nguån gèc x· héi. ý thøc ra ®êi cïng víi qu¸ tr×nh
h×nh thµnh bé ãc con ng­êi nhê lao ®éng, ng«n ng÷ vµ nh÷ng quan hÖ x· héi.
Lao ®éng theo C.M¸c, lµ mét qu¸ tr×nh diÔn biÕn gi÷a ng­êi vµ tù nhiªn,
mét qu¸ tr×nh trong ®ã b¶n th©n con ng­êi ®ãng gãp vai trß m«i giíi, ®iÒu tiÕt
vµ gi¸m s¸t trong sù trao ®æi vËt chÊt gi÷a ng­êi vµ tù nhiªn. Lao ®éng lµ ®iÒu
kiÖn ®Çu tiªn vµ chñ yÕu ®Ó con ng­êi tån t¹i. Lao ®éng cung cÊp cho con
ng­êi nh÷ng ph­¬ng tiÖn cÇn thiÕt ®Ó sèng, ®ång thêi lao ®éng s¸ng t¹o ra c¶
b¶n th©n con ng­êi. Nhê cã lao ®éng, con ng­êi t¸c ra khái giíi ®éng vËt. Mét
trong nh÷ng sù kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a con ng­êi víi ®éng vËt lµ ë chç ®éng
vËt sö dông c¸c s¶n phÈm cã s½n trong giíi tù nhiªn, cßn con ng­êi th× nhê lao
®éng mµ b¾t giíi tù nhiªn phôc vô môc ®Ých cña m×nh, thay ®æi nã, b¾t nã
phôc tïng nh÷ng nhu cÇu cña m×nh. ChÝnh th«ng qua ho¹t ®éng lao ®éng nh»m
c¶i t¹o thÕ giíi kh¸ch quan mµ con ng­êi míi cã thÓ ph¶n ¸nh ®­îc thÕ giíi
kh¸ch quan, míi cã ý thøc vÒ thÕ giíi ®ã.
Sù h×nh thµnh ý thøc kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh thu nhËn thô ®éng, mµ ®ã
lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng chñ ®éng cña con ng­êi. Nhê cã lao ®éng, con ng­êi t¸c
®éng vµ thÕ giíi kh¸ch quan, b¾t thÕ giíi kh¸ch quan béc lé nh÷ng thuéc tÝnh,
nh÷ng kÕt cÊu, nh÷ng quy luËt vËn ®éng cña m×nh thµnh nh÷ng hiÖn t­îng
nhÊt ®Þnh, vµ c¸c hiÖn t­îng Êy t¸c ®éng vµo bé ãc ng­êi, h×nh thµnh dÇn
nh÷ng tri thøc vÒ tù nhiªn vµ x· héi. NÕu kh«ng cã lao ®éng th× hoµn c¶nh vÉn
bÝ Èn, vÉn xa l¹ ®èi víi con ng­êi, con ng­êi kh«ng cã c¸ch nµo kh¸c ngoµi lao
®éng ®Î ãc thÓ ph¶n ¸nh ®óng ®¾n thÕ giíi kh¸ch quan. Nh­ vËy, ý thøc ®­îc
h×nh thµnh chñ yÕu do ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi kh¸ch quan cña con ng­êi,
lµm biÕn ®æi thÕ giíi ®ã. ý thøc víi t­ c¸ch lµ ho¹t ®éng ph¶n ¸nh s¸ng t¹o
kh«ng thÓ cã ®­îc ë bªn ngoµi qu¸ tr×nh con ng­êi lao ®éng lµm biÕn ®æi thÕ
giíi xung quanh. V× thÕ cã thÓ nãi kh¸i qu¸t r»ng lao ®éng t¹o ra ý thøc t­
t­ëng, hoÆc nguån gèc c¬ b¶n cña ý thøc t­ t­ëng lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi
kh¸ch quan vµ ®Çu ãc con ng­êi trong qu¸ tr×nh lao ®éng cña con ng­êi.

(1)
V.I.Lªnin: Toµn tËp, Nxb. TiÕn bé, Matxc¬va, 1980, t.18, tr.173

9
tailieuonthi

Lao ®éng kh«ng xuÊt hiÖn ë tr¹ng th¸i ®¬n nhÊt, ngay tõ ®Çu nã ®·
mang tÝnh tËp thÓ x· héi. V× vËy, nhu cÇu trao ®æi kinh nghiÖm vµ nhu cÇu trao
®æi t­ t­ëng cho nhau xuÊt hiÖn. ChÝnh nhu cÇu ®ã ®ßi hái ph¶i xuÊt hiÖn ng«n
ng÷.
Ng«n ng÷ do nhu cÇu cña lao ®éng vµ nhê lao ®éng mµ h×nh thµnh.
Ng«n ng÷ lµ hÖ thèng tÝn hiÖu vËt chÊt mang néi dung ý thøc. Kh«ng cã ng«n
ng÷ th× ý thøc kh«ng thÓ tån t¹i vµ thÓ hiÖn ®­îc.
Ng«n ng÷ còng cæ x­a nh­ ý thøc. Ng«n ng÷ võa lµ ph­¬ng tiÖn giao
tiÕp trong x· héi, ®ång thêi lµ c«ng cô cña t­ duy nh»m kh¸i qu¸t hãa, trõu
t­îng hãa hiÖn thùc. Nhê ng«n ng÷ mµ con ng­êi tæng kÕt ®­îc thùc tiÔn, trao
®æi th«ng tin, trao ®æi tri thøc tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. ý thøc kh«ng
ph¶i thuÇn tóy lµ hiÖn t­îng c¸ nh©n mµ lµ mét hiÖn t­îng x· héi, do ®ã kh«ng
cã ph­¬ng tiÖn trao ®æi x· héi vÒ mÆt ng«n ng÷ th× ý thøc kh«ng thÓ h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn ®­îc.
VËy, nguån gèc trùc tiÕp quan träng nÊht quyÕt ®Þnh sù ra ®êi vµ ph¸t
triÓn cña ý thøc lµ lao ®éng, lµ thùc tiÔn x· héi. ý thøc ph¶n ¸nh hiÖn thøc
kh¸ch quan vµo bé ãc con ng­êi th«ng qua lao ®éng, ng«n ng÷ vµ c¸c quan hÖ
x· héi. ý thøc lµ s¶n phÈm x· héi, lµ mét hiÖn t­îng x· héi.
2. Vai trß cña tri thøc khoa häc c«ng nghÖ ®èi víi viÖc ph¸t triÓn
kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay
a. Quan niÖm vÒ KH - CN
 Quan niÖm vÒ khoa häc
Trong lÞch sö ph¸t triÓn t­ duy cña nh©n lo¹i cã rÊt nhiÒu c¸c quan niÖm
kh¸c nhau vÒ khoa häc, mét mÆt nã phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x·
héi; mÆt kh¸c phô thuéc vµo tr×nh ®é nhËn thøc. XÐt vÒ ph­¬ng diÖn x· héi,
khoa häc lµ mét hiÖn t­îng x· héi cã nhiÒu mÆt, trong ®ã biÓu hiÖn sù thèng
nhÊt gi÷a nh÷ng yÕu tè vËt chÊt vµ nh÷ng yÕu tè tinh thÇn. VÒ ph­¬ng diÖn
triÕt häc, khoa häc lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi ®Æc biªt. §Æc biÖt, bëi v×
khoa häc kh«ng chØ ph¶n ¸nh tån t¹i x· héi, phô thuéc vµo tån t¹i x· héi,

10
tailieuonthi

nh÷ng ch©n lý cña nã ®­îc thùc tiÔn x· héi kiÓm nghiÖm mµ khoa häc cßn lµ
kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh s¸ng t¹o logic, cña trùc gi¸c thiªn tµi. Cßn bëi v×, khoa
häc (cïng víi c«ng nghÖ) lµ nh÷ng yÕu tè ngµy cµng cã vai trß ®Æc biÖt quan
träng cña lùc l­îng s¶n xuÊt, quyÕt ®Þnh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n
xuÊt nãi riªng, cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt vµ cña x· héi nãi chung. VÒ ph­¬ng
diÖn nhËn thøc luËn, khoa häc lµ giai ®o¹n cao cña nhËn thøc - giai ®o¹n nhËn
thøc lý luËn.
Ngµy nay, quan niÖm vÒ khoa häc ®­îc phæ biÕn víi nh÷ng ®Æc tr­ng c¬
b¶n sau d©y:
- Khoa häc lµ mét hÖ thèng tri thøc vÒ tù nhiªn, vÒ x· héi, vÒ con ng­êi
vµ vÒ t­ duy cña con ng­êi. Nã nghiªn cøu vµ v¹ch ra nh÷ng mèi quan hÖ néi
t¹i, b¶n chÊt cña c¸c sù vËt, hiÖn t­îng, qu¸ tr×nh, tõ ®ã chØ ra nh÷ng quy luËt
kh¸ch quan cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña tù nhiªn, x· héi vµ t­ duy.
- HÖ thèng tri thøc khoa häc ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh nhËn thøc
cña con ng­êi tõ trùc quan sinh ®éng, ®Õn t­ duy trõu t­îng, tõ t­ duy trõu
t­îng ®Õn thùc tiÔn, d­íi d¹ng kh¸i niÖm, ph¹m trï, quy luËt, lý thuyÕt,... Nh­
vËy, tri thøc khoa häc kh«ng chØ lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi hiÖn thùc, mµ cßn
®­îc kiÓm nghiÖm qua thùc tiÔn.
- HÖ thèng tri thøc khoa häc cßn cã thÓ ®­îc h×nh thµnh nhê trùc gi¸c
hoÆc tu©n theo nh÷ng quy luËt cña logic häc. Lo¹i tri thøc khoa häc nµy, xÐt
cho ®Õn cïng còng lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi hiÖn thùc vµ ®­îc thùc tiÔn kiÓm
nghiÖm. Do ®ã, mét hÖ thèng tri thøc ®­îc coi lµ tri thøc khoa häc ph¶i b¶o
®¶m tÝnh ®óng ®¾n, tÝnh ch©n thùc.
- Nhê gi¸o dôc, ®µo t¹o, hÖ thèng tri thøc khoa häc cã søc sèng m·nh
liÖt, ®­îc phæ biÕn réng r·i vµ lan truyÒn rÊt nhanh chãng. Tèc ®é lan truyÒn
®ã ®· t¨ng lªn rÊt nhiÒu lÇn nhê vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa vµ c«ng nghÖ th«ng
tin. Nã kh«ng chØ lµ søc m¹nh, lµ sù biÕn ®æi mau lÑ, mµ cßn lµ biÓu hiÖn sù
giµu cã, thÞnh v­îng cña mäi quèc gia, d©n téc vµ c¸ nh©n.

11
tailieuonthi

- HÖ thèng tri thøc khoa häc lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi,
liªn tôc cña t­ duy nh©n lo¹i tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Ngµy nay nã ®ang
trë thµnh tµi s¶n chung cña x· héi loµi ng­êi.
Nh­ vËy, qua mét sè nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n trªn ®©y vÒ quan niÖm
khoa häc, ta thÊy næi lªn c¸i cèt lâi cña khoa häc - ®ã lµ hÖ thèng tri thøc ch©n
thùc vÒ tù nhiªn, x· héi vµ t­ duy. Khoa häc lµ hÖ thèng tri thøc ch©n thùc,
nh­ng cã ph¶i mäi tri thøc ch©n thùc ®Òu lµ khoa häc hay kh«ng? §Ó hiÓu râ
®iÒu nµy, chóng ta ph¶i ®i t×m hiÓu nguån gèc, b¶n chÊt cña tri thøc, con
®­êng tõ tri thøc ®Õn khoa häc.
 Quan niÖm vÒ c«ng nghÖ
C«ng nghÖ theo nghÜa chung nhÊt cã thÓ coi ®ã lµ tËp hîp tÊt c¶ nh÷ng
sù hiÓu biÕt cña con ng­êi vµo viÖc biÕn ®æi, c¶i t¹o thÕ giíi nh»m ®¸p øng nhu
cÇu sèng cña con ng­êi, sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. C«ng nghÖ trong
s¶n xuÊt lµ mét tËp hîp c¸c phowng tiÖn vËt chÊt, c¸c ph­¬ng ph¸p, c¸c quy
t¾c, c¸c kü n¨ng ®­îc con ng­êi sö dông ®Ó t¸c ®éng vµo ®èi t­îng lao ®éng
nh»m t¹o ra mét s¶n phÈm nµo ®ã cÇn thiÕt cho x· héi.
Cã ba nghÜa chñ yÕu vÒ c«ng nghÖ ®­îc sö dông phæ biÕn nhÊt hiÖn nay:
Mét lµ, c«ng nghÖ ®­îc coi nh­ mét bé m«n khoa häc øng dông, triÓn
khai (trong t­¬ng quan víi khoa häc c¬ b¶n), trong viÖc vËn dông c¸c quy luËt
tù nhiªn vµ c¸c nguyªn lý khoa häc nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh
thÇn ngµy cµng cao cña con ng­êi.
Hai lµ, c«ng nghÖ ®­îc hiÓu víi t­ c¸ch nh­ lµ c¸c ph­¬ng tiÖn vËt chÊt
- kü thuËt, hay ®ã lµ sù thÓ hiÖn cô thÓ cña tri thøc khoa häc ®· ®­îc vËt thÓ
hãa thµnh c¸c c«ng cô, c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt cÇn cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng.
Ba lµ, c«ng nghÖ bao gåm c¸c c¸ch thøc, c¸c ph­¬ng ph¸p, c¸c thñ
thuËt, c¸c kü n¨ng cã ®­îc nhê dùa trªn c¬ së tri thøc khoa häc vµ ®­îc sö
dông vµo s¶n xuÊt trong c¸c ngµnh kh¸c nhau ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm.
Ngµy nay, trong thêi ®Þa cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ míi,
hay c¸ch m¹ng th«ng tin c«ng nghÖ lÇn thø n¨m, khi mµ khoa häc ®ang trë
thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp, trÝ tuÖ con ng­êi ®ang gi÷ vai trß ®éng lùc

12
tailieuonthi

trùc tiÕ vµ quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ nãi riªng, vµ x· héi nãi
chung th× quan niÖm vÒ c«ng nghÖ, c¸c thµnh phÇn cÊu tróc cña nã l¹i mét lÇn
n÷a cã sù më réng vµ ph¸t triÓn rÊt c¬ b¶n.
b. Vai trß cña tri thøc KH - CN trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt
Nam hiÖn nay
C«ng nghiÖp hãa lµ con ®­êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña tÊt c¶ c¸c n­íc trªn
thÕ giíi. Bëi v×, môc ®Ých quan träng nhÊt cña c«ng nghiÖp hãa lµ ph¸t triÓn
s¶n xuÊt x· héi, tr­íc hÕt lµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, nh»m tháa m·n c¸c
nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña con ng­êi vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña x· héi.
Ngµy nay, c«ng nghiÖp hãa ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i hãa. Sù g¾n kÕt
chÆt chÏ gi÷a c«ng nghiÖp hãa víi hiÖn ®¹i hãa hiÖn nay lµ sù ®æi míi vÒ chÊt,
lµ nhu cÇu míi cña sù ph¸t triÓn x· héi vµ còng lµ quy ®Þnh míi cña thêi ®¹i.
§iÒu nµy, tr­íc tiªn, ®­îc quyÕt ®Þnh bëi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ, nhanh chãng
cña khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ vai trß ngµy cµng t¨ng cña chóng ®èi víi nÒn
s¶n xuÊt x· héi nãi riªng, ®èi víi toµn bé ®êi sèng x· héi nãi chung. Trong
nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn tr­íc ®©y cña x· héi loµi ng­êi, s¶n xuÊt cßn t¸ch
rêi khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ th­êng lµ v­ît tr­íc sù ph¸t triÓn cña khoa häc
vµ c«ng nghÖ. Mãi quan hÖ gi÷a khoa häc vµ c«ng nghÖ víi s¶n xuÊt lóc Êy
tu©n theo quy luËt: s¶n xuÊt ®i tr­íc c«ng nghÖ vµ c«ng nghÖ l¹i ®i tr­íc khoa
häc.
Nãi c¸ch kh¸c, s¶n xuÊt ch­a thËt sù g¾n kÕt víi khoa häc vµ c«ng nghÖ,
ch­a ®­îc hiÖn ®¹i hãa. Ngµy nay trong ®iÒu kiÖn cña cuéc c¸ch m¹ng khoa
häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, trong lÜnh vùc nµy ®ang h×nh thµnh mét quy luËt
míi: Nh÷ng ph¸t minh khoa häc trë thµnh nÒn t¶ng cho nh÷ng s¸ng chÕ c«ng
nghÖ vµ ®Õn l­ît m×nh, c«ng nghÖ nµy ®­îc trùc tiÕp ®­a vµo s¶n xuÊt.
§iÒu ®ã chØ cã thÓ cã ®­îc khi khoa häc trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt
trùc tiÕp, nghÜa lµ nh÷ng tri thøc khoa häc nhanh chãng ®­îc vËt thÓ hãa thµnh
c«ng cô, ph­¬ng tiÖn s¶n xuÊt, thµnh hÖ thèng c«ng nghÖ trùc tiÕp tham gia
vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi. Nhê ®ã, ngµy nay, s¶n xuÊt x· héi ®· g¾n liÒn
víi nh÷ng ph¸t minh, s¸ng chÕ trong khoa häc vµ c«ng nghÖ; nã lu«n ®­îc ®æi

13
tailieuonthi

míi vµ hiÖn ®¹i hãa cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ. HiÖn
®¹i hãa nÒn s¶n xuÊt x· héi lµ nÒn t¶ng ®Ó thùc hiÖn sù hiÖn ®¹i hãa toµn bé
®êi sèng x· héi.
HiÖn ®¹i hãa nÒn s¶n xuÊt tr­íc hÕt lµ hiÖn ®¹i hãa trong lùc l­îng s¶n
xuÊt ®Ó ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt nh»m n©ng cao n¨ng
suÊt lao ®éng, tõ ®ã lµm chuyÓn biÕn m¹nh mÏ c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ, t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña mét ®Êt n­íc.
Khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ yÕu tè cÊu thµnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Tuy
nhiªn, nÕu nh­ trong nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn tr­íc ®©y, khoa häc vµ c«ng
nghÖ lµ nh÷ng yÕu tè gi¸n tiÕp cña lùc l­îng s¶n xuÊt, ®øng ngoµi qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt trùc tiÕp theo nghÜa lµ tõ khoa häc, c«ng nghÖ ®Õn s¶n xuÊt ph¶i tr¶i
qua mét thêi gian biÕn ®æi l©u dµi, tíi hµng chôc n¨m, thËm chÝ hµng tr¨m n¨m
th× ngµy nay, nh×n chung, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· vµ ®ang trë thµnh lùc
l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Trong mét sè n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, tri thøc
cña nh÷ng ph¸t minh míi nhÊt ë mét sè lÜnh vùc khoa häc nh­ tin häc, ®iÒu
khiÓn häc, sinh vËt häc v.v... ®· nhanh chãng ®­îc ®­a vµo c«ng nghÖ th«ng
tin, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vËt liÖu míi... vµ tõ ®ã, trùc tiÕp ®i vµo s¶n
xuÊt vµ dÞch vô cña x· héi. B»ng c¸ch nµy, lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi kh«ng
ngõng ®­îc bæ sung vµ ®æi míi theo h­íng gia t¨ng tÝnh hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn.
Ngµy nay xu h­íng vËn ®éng chung cña lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i lµ
kh«ng ngõng thay thÕ dÇn c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt, c¸c quy tr×nh, hÖ thèng
c«ng nghÖ ch­a hoµn thiÖn (cho n¨ng suÊtt thÊp, tiªu hoa nhiÒu nguyªn, nhiªn
vËt liÖu, th¶i bá nhiÒu c¸c chÊy g©y « nhiÔm m«i tr­êng v.v...) b»ng nh÷ng
thiÕt bÞ, nh÷ng hÖ thèng c«ng nghÖ cao, c«ng nghÖ lµm s¹ch, mang nhiÒu hµm
l­îng tri thøc. §iÒu nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn ®­îc b»ng con ®­êng ph¸t triÓn
khoa häc vµ c«ng nghÖ. Nh­ vËy, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt theo h­íng hiÖn ®¹i, vµ ®ã lµ tiÒn ®Ò, lµ c¬ së cña
hiÖn ®¹i hãa nÒn s¶n xuÊt x· héi, v× lùc l­îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh
trong mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt.

14
tailieuonthi

Con ng­êi víi tri thøc nghÒ nghiÖp, kü n¨ng, kü x¶o vµ kinh nghiÖm s¶n
xuÊt lµ mét yÕu tè cùc kú quan träng cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Khoa häc vµ c«ng
nghÖ còng cã vai trß to lín, quyÕt ®Þnh trong viÖc biÕn ®æi yÕu tè con ng­êi
trong lùc l­îng s¶n xuÊt theo chiÒu h­íng hiÖn ®¹i. Khoa häc vµ c«ng nghÖ ®·
®Õn víi con ng­êi th«ng qua qu¸ tr×nh gi¸o dôc, ®µo t¹o vµ ho¹t ®éng thùc
tiÔn, ®· trang bÞ cho con ng­êi nh÷ng tri thøc lý luËn vµ kinh nghiÖm cÇn thiÕt
®Ó hä cã thÓ nhanh chãng vËn hµnh tèt vµ thÝch nghi víi c¸c trang thiÕt bÞ kü
thuËt hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn trong s¶n xuÊt, còng nh­ cã ®ñ n¨ng lùc gi¶i quyÕt
nh÷ng t×nh huèng phøc t¹p, cã vÊn ®Ò trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. MÆt kh¸c, sù
th­êng xuyªn ®æi míi theo h­íng hiÖn ®¹i dÇn cña c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt,
c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ®· buéc con ng­êi - víi t­ c¸ch lµ yÕu tè
cña lùc l­în s¶n xuÊt - ph¶i lu«n nç lùc häc tËp, th­êng xuyªn trau dåi kiÕn
thøc, nghiÖp vô, chuyªn m«n ®Ó khái bÞ ®µo th¶i ra khái qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x·
héi, ®Ó cã thÓ nhanh chãng thÝch øng víi cuéc sèng hiÖn ®¹i. ChÝnh nhê vËy
mµ tr×nh ®é vµ chÊt l­îng cña ®éi ngò nh÷ng ng­êi lao ®éng kh«ng ngõng
®­îc n©ng cao vµ ®­îc hiÖn ®¹i hãa theo ®µ ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng
nghÖ.
Ngoµi ra, nÕu theo c¸ch hiÓu míi vÒ c«ng nghÖ th× sù ph¸t triÓn cña
khoa häc vµ c«ng nghÖ ngµy nay cßn liªn quan rÊt chÆt chÏ, thËm chÝ cßn cã
vai trß rÊt to lín ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt. C«ng nghÖ, theo c¸ch hiÓu míi, bao
gåm 4 yÕu tè: trang thiÕt bÞ, m¸y mãc kü thuËt... (lµ phÇn cøng cña c«ng
nghÖ); con ng­êi; th«ng tin; tæ chøc vµ qu¶n lý (ba yÕu tè nµy lµ phÇn mÒm
cña c«ng nghÖ). Nh­ ®· biÕt, trang thiÕt bÞ, m¸y mãc kü thuËt... vµ con ng­êi
lµ thuéc vÒ lùc l­îng s¶n xuÊt. Hai yÕu tè th«ng tin, tæ chøc qu¶n lý, theo
nghÜa chung, võa lµ nh÷ng yÕu tè cña lùc l­îng s¶n xuÊt, võa lµ nh÷ng yÕu tè
cña quan hÖ s¶n xuÊt. ThËm chÝ, b¶n th©n con ng­êi, xÐt theo c¸c mèi quan hÖ
cña nã trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, lµ yÕu tè chñ thÓ cña quan hÖ s¶n
xuÊt. Do vËy, sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ kh«ng chØ cã t¸c ®éng
m¹nh mÏ ®Õn sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, mµ cßn cã ¶nh h­ëng s©u
s¾c ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt theo chiÒu h­íng hiÖn ®¹i.

15
tailieuonthi

3. T­¬ng tù nh­ nhiÒu n­íc kh¸c, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i
hãa ë n­íc ta còng cã môc ®Ých vµ nhiÖm vô tr­íc tiªn lµ ph¶i ph¸t triÓn s¶n
xuÊt. Tuy nhiªn, tõ mét n­íc n«ng nghiÖp cßn nghÌo nµn, l¹c hËu, ®Ó cã thÓ ®i
vµo nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, chóng ta cÇn ph¶i tiÕn hµnh mét qu¸ tr×nh chuyÓn
®æi c¨n b¶n vµ toµn diÖn tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng x· héi, tr­íc tiªn lµ ho¹t ®éng
s¶n xuÊt - tõ chñ yÕu lµ lao ®éng thñ c«ng, sang chñ yÕu lµ lao ®éng cã kü
thuËt - nh»m n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. §iÒu nµy ®· ®­îc kh¼ng
®Þnh t¹i Héi nghÞ lÇn thø b¶y Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng khãa VII, khi §¶ng ta
chñ tr­¬ng g¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa víi hiÖn ®¹i hãa “C«ng nghiÖp hãa,
hiÖn ®¹i hãa lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, tµon diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt,
kinh doanh, dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ - x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ
chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng víi c«ng nghÖ,
ph­¬ng tiÖn vµ ph­¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng
nghiÖp vµ tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ, t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi
cao”(1).
Vai trß nÒn t¶ng, ®éng lùc vµ then chèt cña khoa häc vµ c«ng nghÖ ®èi
víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa nãi riªng, ®èi víi sù ph¸t triÓn x·
héi ViÖt Nam nãi chung, ®­îc biÓu hiÖn trªn nh÷ng mÆt cô thÓ sau ®©y:
Mét lµ, khoa häc vµ c«ng nghÖ cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc trang bÞ
vµ trang bÞ l¹i c¸c m¸y mãc, trang thiÕt bÞ kü thuËt, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tiªn
tiÕn cho nÒn s¶n xuÊt x· héi nãi riªng, cho tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n
nãi chung, nh»m n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt l­îng s¶n phÈm, t¨ng
c­êng søc c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm hµng hãa ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng thÕ
giíi, v.v... víi môc tiªu kh«ng ngõng c¶i thiÖn vµ n©ng cao møc sãng cña
ng­êi d©n, sù phån vinh vµ søc m¹nh cña x· héi ViÖt Nam. §ã lµ nhiÖm vô
®Çu tiªn, quan träng nhÊt cña sù nghiÖp ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i
hãa ë n­íc ta hiÖn nay. Trªn thùc tÕ, n­íc ta ®· tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa tõ
®Çu nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX. Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n chñ quan

§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn Héi nghÞ lÇn thø b¶y Ban chÊp hµnh TW khãa VII.
(1)

Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1994, tr.42

16
tailieuonthi

vµ kh¸ch quan, ®Æc biÖt lµ ch­a g¾n kÕt ®­îc c«ng nghiÖp hãa víi hiÖn ®¹i hãa,
mµ cho ®Õn nay, lùc l­îng s¶n xuÊt cña n­íc ta chñ yÕu vÉn ë trong t×nh tr¹ng
l¹c hËu, c¸c trang thiÕt bÞ, m¸y mãc phÇn lín lµ thñ c«ng, thñ c«ng b¸n c¬ giíi.
Nh×n chung, tr×nh ®é ph¸t triÓn c«ng nghÖ n­íc ta, vÒ c¬ b¶n, chØ míi ®¹t ë
giai ®o¹n 1 vµ 2 trong 7 giai ®o¹n ph¸t triÓn c«ng nghÖ mµ c¸c n­íc c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn ®· tr¶i qua - ®ã lµ nhËp c«ng nghÖ ®Ó tháa m·n nhu cÇu tèi
thiÓu (nhËp toµn bé hoÆc nhËp phô tïng c¸c trang thiÕt bÞ vµ c¶ d©y chuyÒn l¾p
r¸p), vµ míi chØ cã tæ chøc h¹ tÇng kinh tÕ ë møc tèi thiÓu ®Ó tiÕp thu c«ng
nghÖ nhËp. Do vËy, c¶ n¨ng suÊt lao ®éng vµ chÊt l­îng c¸c s¶n phÈm do nÒn
s¶n xuÊt x· héi t¹o ra vÉn cßn rÊt thÊp so víi mÆt b»ng chung cña thÕ giíi,
kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng khu vùc vµ toµn cÇu.
ViÖc trang bÞ vµ trang bÞ l¹i c«ng nghÖ tõ l¹c hËu sang hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn,
cßn nh»m mét môc ®Ých vµ nhiÖm vô quan träng n÷a lµ lµm thay ®æi c¬ cÊu
chung cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n tõ n«ng nghiÖp - c«ng nghiÖp - dÞch vô
sang c«ng nghiÖp - n«ng nghiÖp - dÞch vô. B­íc chuyÓn dÞch c¬ cÊu nµy sÏ t¹o
tiÒn ®Ò vµ nÒn t¶ng thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, ®Ó ®Õn
n¨m 2020, ®­a n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét ­nøoc c«ng nghiÖp theo h­íng
hiÖn ®¹i. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu chiÕn l­îc nµy, nhÊt thiÕt chóng ta ph¶i tiÕp cËn
®­îc nÒn khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn cña thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c
ngµnh c«ng nghÖ mòi nhän: c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng
nghÖ vËt liÖu míi vµ c«ng nghÖ n¨ng l­îng míi... V¨n kiÖn §¹i héi IX cña
§¶ng ®· chØ râ: “Ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ cña ®Êt n­íc, tËn dông mäi kh¶ n¨ng
®Ó ®¹t tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lµ «cng nghÖ th«ng tin vµ c«ng
nghÖ sinh häc, tranh thñ øng dông ngµy cµng nhiÒu h¬n, ë møc cao h¬n vµ phæ
biÕn h¬n nh÷ng thµnh tùu míi vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ, tõng b­íc ph¸t triÓn
kinh tÕ tri thøc”(1).
Hai lµ, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ãng vai trß v« cïng quan träng trong
viÖc gi¸o dôc, ®µo t¹o, båi d­ìng, khai th¸c vµ ph¸t huy nguån lùc con ng­êi,

§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX. Nxb ChÝnh trÞ
(1)

Quèc gia, Hµ néi, 2001, tr.91

17
tailieuonthi

®Æc biÖt lµ nguån lùc trÝ tuÖ - mét nguån lùc to lín, cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi
víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ë n­íc ta. Cã nhiÒu c¸ch thøc ®Ó
chóng ta thùc hiÖn viÖc trang bÞ vµ trang bÞ l¹i c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn cho
c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Tuy nhiªn, dï b»ng c¸ch thøc nµo ®i ch¨ng n÷a,
®iÒu quan träng vµ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh nhÊt ë ®©y lµ cÇn ph¶i cã nh÷ng con
ng­êi cã ®ñ tri thøc vµ n¨ng lùc ®Ó cã thÓ khai th¸c, sö dông mét c¸ch hiÖu
qu¶ c¸c trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i. §iÒu nµy chØ cã khoa häc vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn
míi lµm ®­îc.
Con ng­êi lµ chñ thÓ s¸ng t¹o ra khoa häc vµ c«ng nghÖ. §Õn l­ît m×nh,
khoa häc vµ c«ng nghÖ trë thµnh ph­¬ng tiÖn, c«ng cô vµ ®ång thêi lµ c¬ së ®Ó
con ng­êi v­¬n lªn tù toµn thiÖn vÒ mäi mÆt, ®Æc biÖt lµ vÒ n¨ng lùc trÝ tuÖ.
Tr­íc hÕt, th«ng qua qu¸ tr×nh gi¸o dôc, ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ sÏ
trang bÞ cho con ng­êi nh÷ng tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ cÇn thiÕt ®Ó mét
mÆt, gióp hä cã thÓ am hiÓu, sö dông vµ khai th¸c mét c¸ch tÝch cùc, cã hiÖu
qu¶ nh÷ng trang thiÕt bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i, vµ mÆt kh¸c, cã thÓ s¸ng t¹o ra c«ng
nghÖ míi.
Trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay, tuy ®· qua h¬n 40 n¨m c«ng nghiÖp
hãa, nh­ng nh×n chung, nÒn s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ lùc l­îng s¶n xuÊt vÉn cßn rÊt
l¹c hËu. Víi gÇn 80% d©n sè lµ n«ng d©n, 70% lao ®éng lµ lao ®éng n«ng
nghiÖp, víi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ quèc d©n ®ang hiÖn hµnh “n«ng nghiÖp - c«ng
nghiÖp - dÞch vô”, víi mét truyÒn thèng x· héi Ýt “träng n«ng”, “träng
th­¬ng”, v.v. ®· vµ ®ang lµ nh÷ng rµo c¶n rÊt lín ®èi víi con ng­êi ViÖt Nam
trong viÖc tiÕp cËn víi khoa häc vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thêi ®¹i. H¬n n÷a,
t­ duy kinh nghiÖm - mét lèi t­ duy truyÒn thèng phæ biÕn - ®· ¨n s©u vµo x·
héi ViÖt Nam tõ bao ®êi nay. Kh«ng ai phñ nhËn vai trß cña t­ duy kinh
nghiÖm trong ®êi sèng. Tuy nhiªn, trªn b×nh diÖn ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng
nghÖ hiÖn nay th× t­ duy kinh nghiÖm lµ kh«ng thÓ ®ñ, mµ nhÊt thiÕt ph¶i trang
bÞ t­ duy lý luËn, t­ duy khoa häc - c«ng nghÖ. Ph. ¡ngghen ®· tõng viÕt:
“Mét d©n tèc muèn ®øng v÷ng trªn ®Ønh cao cña khoa häc th× kh«ng thÓ kh«ng

18
tailieuonthi

cã t­ duy lý luËn”(1). Sù h¹n chÕ vÒ mÆt t­ duy lý luËn lµ mét ®iÓm yÕu trong
truyÒn thèng d©n téc, mµ ngµy nay, chóng ta ph¶i phÊn ®Êu v­ît qua míi cã
thÓ tiÕp thu vµ s¸ng t¹o ra nh÷ng tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, phï
hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i.
Kho tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ v« tËn vµ lu«n ®æi míi. Do ®ã, ®Ó
cã thÓ n¾m b¾t kÞp thêi nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i,
®ßi hái ®éi ngò nh÷ng ng­êi nghiªn cøu, triÓn khai vµ øng dông khoa häc c«ng
nghÖ kh«ng nh÷ng ph¶i ®­îc ®µo t¹o mét c¸ch c¬ b¶n vµ cã hÖ thèng, mµ cßn
ph¶i th­êng xuyªn ®­îc ®µo t¹o bæ sung vµ ®µo t¹o chuyªn s©u.
Con ®­êng bÒn v÷ng nhÊt ®Ó tiÕp thu vµ ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng
nghÖ lµ ph¶i dùa vµo tiÒm n¨ng vµ n¨ng lùc cña chÝnh m×nh, nghÜa lµ ph¶i tËp
trung vµo khai th¸c néi lùc, ®Æc biÖt lµ nguån lùc trÝ tuÖ - nguån nh©n lùc khoa
häc vµ c«ng nghÖ. V¨n kiÖn §¹i héi IX cña §¶ng ®· chØ râ: “Ph¸t huy nguån
lùc trÝ tuÖ vµ søc m¹nh tinh thÇn cña ng­êi ViÖt Nam; coi ph¸t triÓn gi¸o dôc
vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña sj­ nghiÖp c«ng
nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa”(2).
Ba lµ, khoa häc vµ c«ng nghÖ gi÷ vai trß ®éng lùc trong viÖc t¹o ra m«i
tr­êng th«ng tin vµ thÞ tr­êng th«ng tin - huyÕt m¹ch cña c«ng nghiÖp hãa,
hiÖn ®¹i hãa vµ cña c¶ nÒn kinh tÕ. So víi giai ®o¹n ph¸t triÓn tr­íc ®©y, th×
ngµy nay, th«ng tin cã mét vÞ trÝ cùc kú quan träng, mang tÝnh quyÕt ®Þnh ®èi
víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh dÞch vô vµ c¶ nh÷ng ho¹t ®éng tinh thÇnh.
Cã trang thiÕt bÞ, m¸y mãc hiÖn ®¹i, cã nh÷ng con ng­êi ®· ®­îc ®µo t¹o tay
nghÒ vµ cã kü n¨ng, kü x¶o cao, nh­ng nÕu thiÕu th«ng tin th× sÏ dÉn ®Õn chç
kh«ng biÕt ®©u t­ chóng vµo ®©u cho ®óng ®Ó kÞp thêi sinh lîi nhanh, vµ v×
vËy, rÊt dÔ sa vµo chç mÊt ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn. Bëi v×, th«ng tin trong lÜnh
vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ cã liªn quan rÊt chÆt chÏ ®Õn viÖc n¾m b¾t c¸c bÝ
quyÕt, bÝ mËt c«ng nghÖ n»m trong c¸c ph­¬ng ph¸p, thiÕt bÞ, c¸c d÷ liÖu khoa
häc vµ c«ng nghÖ míi nhÊt. Th«ng tin nh­ mét ng­êi h­íng dÉn n¾m trong tay

(1)
C.M¸c vµ Ph.¡ngghen. Toµn tËp, t.20, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ néi, 1994, tr.489

19
tailieuonthi

chiÕc ch×a khãa vµng kú diÖu, gióp cho ng­êi ta cã thÓ më ra nh÷ng c¸nh cöa
lµm ¨n ®óng lóc vµ ®óng c¸ch, t×m kiÕm nh÷ng c¬ héi, nh÷ng lÜnh vø lµm ¨n
cßn tiÒm n¨ng vµ triÓn väng, ®ång thêi biÕt khÐp cöa l¹i, rót lui ®óng lóc khi
tiÒm n¨ng trong lÜnh vùc ®ã ®· c¹n kiÖt v.v...
C«ng nghÖ th«ng tin ®· chÝnh thøc ®i vµo n­íc ta kho¶ng h¬n chôc n¨m
nay vµ hÖ thèng th«ng tin khoa häc - c«ng nghÖ quèc gia tr¶i qua h¬n 30 n¨m
ho¹t ®éng ®· cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo sù ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng
nghÖ nãi riªng, vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa nãi chung. Tuy
nhiªn, ®èi víi n­íc ta, ®©y lµ mét lÜnh vùc hoµn toµn míi mÎ, cßn rÊt nhiÒu
vÊn ®Ò phøc t¹p, nan gi¶i vµ bÊt cËp. §Æc ®iÓm næi bËt cña sù ph¸t triÓn c«ng
nghÖ th«ng tin trong thêi gian qua ë n­íc ta lµ ch­a g¾n kÕt ®­îc c¸c gi¶i ph¸p
c«ng nghÖ (viÖc trang bÞ c¸c m¸y mãc kü thuËt c«ng nghÖ th«ng tin) víi c¸c
gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc qu¶n lý, chuÈn hãa th«ng tin vµ víi c«ng t¸c ®µo t¹o, huÊn
luyÖn chuyªn viªn kü thuËt, nh÷ng ng­êi sö dông, qu¶n lý th«ng tin. V× vËy
mµ trong nhiÒu tr­êng hîp, hÖ thèng c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn ®¹i ®· ®­îc
thiÕt lËp ®Çy ®ñ, nh­ng kh«ng vËn hµnh ®­îc do thiÕu th«ng tin, thiÕu nh©n
viªn kü thuËt. Cho ®Õn n¨m 2000, nguån nh©n lùc th«ng tin khoa häc - c«ng
nghÖ n­íc ta vÉn cßn qu¸ máng vµ yÕu kÐm, ch­a ®ñ søc ®¸p øng so víi nhu
cÇu thùc tÕ. Sè ng­êi lµm c«ng t¸c th«ng tin khoa häc - c«ng nghÖ chuyªn
nghiÖp míi chØ cã 3000 ng­êi, trong ®ã, sè ng­êi cã tr×nh ®é ®¹i häc chiÕm
66,3%, trªn ®¹i häc chiÕm 6,45%(3).
Bèn lµ, khoa häc vµ c«ng nghÖ cã vai trß quan träng trong viÖc hoµn
thiÖn c¬ chÕ tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô vµ x· héi. NhiÖm
vô quan träng cña c«ng t¸c tæ chøc, qu¶n lý lµ liªn kÕt c¸c yÕu tè trang thiÕt bÞ,
m¸y mãc kü thuËt, con ng­êi vµ th«ng tin l¹i víi nhau thµnh mét tæ hîp vËn
hµnh hîp lý, ®ång ®iÒu nh»m ®¹t ®Õn mét môc tiªu nhÊt ®Þnh, mµ ë ®©y lµ môc
tiªu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Môc tiªu chung cña c«ng nghiÖp hãa, hiÖn

(2)
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX. Nxb ChÝnh trÞ
Quèc gia, Hµ néi, 2001, tr.91
(3)
Xem: Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng. Khoa häc vµ c«ng nghÖ ViÖt Nam 1996-
2000. Hµ néi, 2001, tr.78-79

20
tailieuonthi

®¹i hãa ë n­íc ta lµ kh«ng ngõng c¶i thiÖn vµ n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n,
thùc hiÖn d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. §Ó thùc
hiÖn môc tiªu nµy, ph¶i tiÕn hµnh ®ång thêi nhiÒu ho¹t ®éng x· héi víi nh÷ng
chøc n¨ng rÊt kh¸c nhau, nh­ s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô, gi¸o dôc, ®µo t¹o,
ch¨m sãc y tÕ, v.v... Sù phèi hîp ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng ®ã, sù xÕp ®Æt c¸c
mèi quan hÖ gi÷a chóng, còng nh­ sù ph©n bæ hîp lý c¸c chøc n¨ng cña chóng
sao cho ®Òu h­íng vÒ c¸c môc tiªu mµ c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®· ®Ò ra,
chÝnh lµ nhiÖm vô cña c«ng t¸c tæ chøc, qu¶n lý trong c«ng nghiÖp hãa, hiÖn
®¹i hãa. Bëi vËy, c«ng t¸c tæ chøc, qu¶n lý cã mét vai trß cùc kú quan träng
trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa.
Nh÷ng c«ng viÖc võa réng lín, phøc t¹p, võa tØ mØ, chi tiÕt cña c«ng t¸c
tæ chøc qu¶n lý ngµy nay ®ang ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch nhanh chãng h¬n,
chÝnh x¸c h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n nhê cã sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng
nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin. Nhê cã sù trî gióp cña c«ng nghÖ th«ng
tin, th«ng qua hÖ thèng m¸y vi tÝnh, m¹ng Internet, ng­ê ta cã thÓ tiÕn hµnh
c«ng t¸c tæ chøc vµ qu¶n lý mét c¸ch s©u s¾c, toµn diÖn ë tÇm vi m«, còng nh­
vÜ m«.
N¨m lµ, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ãng gãp phÇn quan träng vµo chiÕn
l­îc ph¸t triÓn l©u bÒn cña x· héi. Qua nh÷ng ®iÒu ®· tr×nh bµy trªn ®©y, hoµn
toµn cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®­îc vai trß c¬ së vµ ®éng lùc cña khoa häc vµ c«ng
nghÖ ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa víi bÊt cø gi¸ nµo. Ngµy
nay, ph¸t triÓn l©u bÒn ®ang lµ mèi quan t©m s©u s¾c cña toµn nh©n lo¹i.
Cã thÓ cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ ph¸t triÓn l©u bÒn, nh­ng c¸ch
hiÓu chung nhÊt lµ, lµm sao cho sù ph¸t triÓn, tr­íc hÕt lµ sù ph¸t triÓn vÒ kinh
tÕ, cña c¸c thÕ hÖ h«m nay kh«ng c¶n trî c¬ héi ph¸t triÓn ñca c¸c thÕ hÖ mai
sau. Ph¸t triÓn l©u bÒn lµ “sù c¶i thiÖn chÊt l­îng cuéc sèng cña con ng­êi ®i
®«i víi nhiÖm vô b¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i”(1), nghÜa lµ ph¶i híng ®Õn ba môc
tiªu c¬ b¶n: 1. Môc tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh vµ an toµn; 2. Môc tiªu x·

Xem: Nh÷ng nh©n tè cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Th«ng tin chiÕn l­îc ph¸t triÓn khoa
(1)

häc, kü thuËt, kinh tÕ, sè 8, 1996

21
tailieuonthi

héi - nh©n v¨n; 3. Môc tiªu b¶o vÖ vµ kh«ng ngõng c¶i thiÖn chÊt l­îng m«i
tr­êng sèng, hay môc tiªu sinh th¸i. Do vËy, ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn x· héi mét
c¸ch l©u bÒn, ph¶i kÕt hîp mét c¸ch hµi hßa, ®Çy ®ñ 4 yÕu tè c¬ b¶n: yÕu tè
kinh tÕ, yÕu tè con ng­êi (d©n sè), yÕu tè m«i tr­êng, Ýnh th¸i vµ yÕu tè c«ng
nghÖ.
NhiÖm vô träng t©m cña khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ cung cÊp nh÷ng trang
thiÕt bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i th«ng qua c¸c c«ng nghÖ cao, c«ng nghÖ s¸ch ®Ó con
ng­êi kh¾c phôc ®­îc nh÷ng hËu qu¶ tiªu cj­ cdo chÝnh nh÷ng ph­¬ng tiÖn kü
thuËt ch­a hoµn thiÖn tr­íc ®©y g©y ra (xö lý c¸c chÊt th¶i ®éc h¹i, phôc håi
c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn...); x©y dùng nh÷ng quy tr×nh c«ng nghÖ míi kh«ng
cã chÊt th¶i, nh÷ng khu s¶n xuÊt liªn hîp mµ nh÷ng chÊt th¶i cuèi cïng cña
chóng cã thÓ ®­îc c¸c sinh vËt kh¸c sö dông ®Ó ®­a vµo chu tr×nh s¶n häc, v.v.
Lµ ®éng lùc vµ lµ c¬ së cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa nãi
riªng, cña sù ph¸t triÓn x· héi nãi chung, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ang ®ãng gã
phÇn quyÕt ®Þnh trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn l©u bÒn, ®Æc biÖt
lµ môc tiªu x· héi - nh©n v¨n.

22
tailieuonthi

III. KÕt luËn

ViÖt Nam xuÊt ph¸t ®iÓm lµ mét n­íc nghÌo vµ kÐm ph¸t triÓn, viÖc x©y
dùng vµ ph¸t triÓn tri thøc KHCN lµ phï hîp víi bèi c¶nh n­íc ta ®ang thùc
hiÖn môc tiªu cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi giai ®o¹n 2001-2010,
c¸c quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc nªu trªn chÝnh lµ c¬ së ®Ó ®Þnh
h­íng, ®Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ cho x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ tri
thøc. §ång thêi, c¸c quan ®iÓm ®ã h­íng tíi môc tiªu gãp phÇn gi¶i quyÕt ba
th¸ch thøc lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n­íc: ph¶i
ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng; x©y dùng mét x· héi c«ng b»ng, d©n chñ vµ tiÕn
bé; qu¶n lý cã hiÖu qu¶ trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ më vµ nhanh chãng rót
ng¾n kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn so víi khu vùc vµ thÕ giíi.
Sau ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p:
 N©ng cao vai trß tæ chøc vµ qu¶n lý cña Nhµ n­íc
Nhµ n­íc lµ tæ chøc chÝnh trÞ cña x· héi, Nhµ n­íc cã mét vai trß v«
cïng quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. NhiÖm vô träng t©m cña ph¸t
triÓn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay lµ c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. “C«ng nghiÖp
hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc ph¶i b»ng vµ dùa vµo khoa häc vµ c«ng nghÖ”. Do
®ã, Nhµ n­íc ta cã tr¸ch nhiÖm lín lao ®èi víi sù ph¸t triÓn ñca khoa häc vµ
c«ng nghÖ.
Trong ®iÒu kiÖn cô thÓ ë níc ta, vai trß cña Nhµ n­íc ®Æc biÖt quan
träng trong viÖc qu¶n lý, ®iÒu hµnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa -
mét ho¹t ®éng kinh tÕ träng t©m cña ®Êt n­íc. §èi víi sù ph¸t triÓn cña khoa
häc vµ c«ng nghÖ, c¸c quy ®Þnh trong c¸c chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ
do Nhµ n­íc ban hµnh trong thêi gian qua ®· cã t¸c dông kÝch thÝch ®æi míi vµ
n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ cña s¶n xuÊt. ThÓ hiÖn:
- T¹o quyÒn chñ ®äng cho c¸c chñ thÓ sö dông nh­ c¸c c«ng ty, c¸c
doanh nghiÖp, c¸c c¬ së s¶n xuÊt.
- T¹o ra nhu cÇu bøc xóc vµ cÇn thiÕt cho viÖc ®æi míi vµ n©ng cao tr×nh
®é c«ng nghÖ.

23
tailieuonthi

- Më ra nh÷ng h×nh thøc míi trong viÖc tiÕp cËn vµ thu hót c«ng nghÖ
tiªn tiÕn cña thÕ giíi.
 N©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ, x· héi hãa tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ,
®µo t¹o nguån nh©n lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ.
Khoa häc vµ c«ng nghÖ cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®èi víi sù nghiÖp
c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Do vËy ®­a khoa häc vµ c«ng nghÖ, tr­íc hÕt lµ
phæ cËp nh÷ng tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ cÇn thiÕt vµ s¶n xuÊt vµ ®êi
sèng x· héi lµ mét nhu cÇu cÊp thiÕt cña x· héi ta hiÖn nay. Bëi lÏ, cho dï
chóng ta cã tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ, cã ®­a c¸c
trang thiÕt bÞ kü thuËt tiªn tiÕn nhÊt, nh÷ng quy tr×nh c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nhÊt
vµo n­íc ta th× ucngx kh«ng cã g× ®Ó cã thÓ b¶o ®¶m ®Èy m¹nh ®­îc c«ng
nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, nÕu nh­ trong thùc tÕ chóng ta ch­a cã ®­îc ®Çy ®ñ
nh÷ng con ng­êi am hiÓu vµ sö dông chóng.
HiÖn nay, x· héi hãa tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ cÇn ph¶i tËp trung
gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò träng ®iÓm sau: 1. T¹o mÆt b»ng d©n trÝ cÇn thiÕt ®Ó
cã thÓ tiÕn hµnh x· héi hãa tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ; 2. CÇn biÕt chän
lùa vµ ­u tiªn x· héi hãa nh÷ng tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ thuéc nh÷ng
ngµnh nghÒ, nh÷ng lÜnh vùc ®ang gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc
d©n; 3. X· héi hãa tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ trong ®ã cã sù kÕt hîp gi÷a
c«ng nghÖ tiªn tiÕn ngo¹i nhËp víi c«ng nghÖ truyÒn thèng, trªn c¬ së ph¸t
huy tèi ®a n¨ng lùc néi sinh vÒ kho ahäc vµ c«ng nghÖ cña ®Êt n­íc; 4. T¹o lËp
vµ më réng ®Þa bµn vµ thÞ tr­êng ®Ó x· héi hãa nhanh vµ réng r·i tri thøc khoa
häc vµ c«ng nghÖ.
 T¹o lËp m«i tr­êng hîp t¸c quèc tÕ thuËn lîi cho sj­ ph¸t triÓn khoa
häc vµ c«ng nghÖ
Lµ mét n­íc n«ng nghiÖp cßn l¹c hËu, khoa häc vµ c«ng nghÖ cßn ë
tr×nh ®é thÊp, nguån vèn tµi chÝnh Ýt iái, c¸c nguån lùc kh¸c, ®Æc biÖt lµ nguån
lùc con ng­êi, tuy ta cã t­¬ng ®èi dåi dµo, nh­ng phÇn lín cßn ë d¹ng tiÒm
n¨ng, ®Ó cã thÓ tiÕp thu, nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ cho sù
nghiÖp CNH, H§H ®Êt n­íc chóng ta rÊt cÇn c¸c nguån lùc bªn ngoµi. C¸c

24
tailieuonthi

nguån lùc bªn ngoµi sÏ gãp phÇn gióp chóng ta khai th¸c nguån tiÒm n¨ng néi
lùc thµnh hiÖn thùc. V× vËy, sù hîp t¸c quèc tÕ lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu
®­îc trong viÖc t¹o dùng m«i tr­êng thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña khoa häc
vµ c«ng nghÖ.
CÇn t¹o m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t­ cña
n­íc ngoµi: FDI, ODA...
Thu hót nguån vèn cña n­íc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghÖ lµ con ®­êng
ng¾n nhÊt ®Ó ®­a n­íc ta tõ mét n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu cã thÓ ®¹t môc tiªu
c¨n b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020.
 T¨ng c­êng ®Çu t­ cho gi¸o dôc, ®Çu t­ nghiªn cøu khoa häc - c«ng
nghÖ
Ngoµi viÖc hîp t¸c víi n­íc ngoµi ®Ó tranh thñ tiÕp nhËn KH - CN
chóng ta cÇn ®Çu t­ cho gi¸o dôc, n©ng cao chÊt l­îng con ng­êi. V× con ng­êi
lµ yÕu tè trung t©m trong qu¸ tr×nh CNH – H§H cña ®Êt n­íc. Bªn c¹nh ®ã
còng cÇn ®Çu t­ h¬n n÷a vµo nghiªn cøu khoa häc - c«ng nghÖ. Cã nh­ thÕ míi
®­a ®Êt n­íc ta tiÕn kÞp sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi.

25
tailieuonthi

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Gi¸o tr×nh TriÕt häc M¸c - Lªnin

2. V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø 9 - NXB ChÝnh trÞ Quèc gia
Hµ Néi - 2001
3. T¹p chÝ TriÕt häc (Sè 7 (134) th¸ng 7-2002)
4. T¹p chÝ Céng s¶n (sè 36 th¸ng 12 n¨m 2003)
5. T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn
6. Khoa häc C«ng nghÖ víi nhËn thøc biÕn ®æi thÕ giíi vµ con ng­êi. MÊy
vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn (Ph¹m ThÞ Ngäc TrÇm - Trung t©m KHXH vµ
Nh©n v¨n Quèc gia - ViÖn TriÕt häc).

26