Yahudilik, MÖ. XIII.

yüzyılda Musa’nın
Yahudilik/ Judaism öğretileri etrafında şekillendiğini iddia eden
bir dindir.
– Yahudiler, bugün başta İsrail olmak üzere
Amerika’da ve dünyanın diğer bölgelerinde
yaşamaktadırlar.
– İsrail’de 5 milyon, Amerika’da 6 milyon
olmak üzere toplam nüfusları 25 milyon
civarındadır.
– Bugün Türkiye’de yaşayan Yahudilerin
sayısı yaklaşık 26.000 kadardır.
– Bunların 22.000’i İstanbul’da ve 2500’ü
İzmir’de, diğerleri Ankara, Bursa, Edirne,
Çanakkale, Kırklareli, Adana ve Hatay’da
yaşamaktadır.

• Yahudiliği Tanımlamak İçin Kullanılan Terimler
• İbrani, İsrail, İsrailoğulları, Yahudi ve Musevi
• İbrani
• İbrahim’den Yakub’a kadar olan dönemdeki Yahudileri
tanımlamak için kullanılır.
• Bu terimin
• a) İbrahim’in dedelerinden ‘Eber’in neslinden’ anlamında (Tek. 11:14-
26)
• b) Bir nehri veya yolu geçmek (Ürdün nehrinin ötesinde yaşayan)
• c) Eski Mısır dilinde ‘yabancı’ (habiru- hiberu) kelimesinden.
• Yahudilerin konuştuğu dile de bu kelimeden Hebrew/ İbranice denir.
• Yahudiliği Tanımlamak İçin Kullanılan Terimler
• İsrail ve İsrailoğulları
– Bu iki terim, Yakup ile Babil sürgünü (MÖ, 587) dönemi
arasında yaşayan Yahudileri tanımlamak için kullanılır.
• İsrail, aynı zamanda Yakub’a verilen bir unvandır. Yakub’un soyuna onun
İsrail unvanına dayanılarak İsrailoğulları da denmiştir.
– Tevrat’ta anlatıldığına göre Yakup, bir gece kırda iken, kendini “Tanrı
adamı” olarak tanıtan bir kişi karşısına çıkmış ve onunla sabaha kadar
güreşmiş, fakat yenişememiştir. Sabah olunca rakibi Yakub’u kutsamış
ve ona “Tanrıyla uğraşan” anlamında "İsrail" (Yisrael) adını vermiş,
nesline de "İsrailoğulları" (Bney Yisrael) demiştir. Böylece İbranîler,
İsrailoğulları adını almışlardır.
– Kur’an’da İsrail terimiyle Hz. Yakup, İsrailoğulları terimiyle de onun soyu
kast edilmektedir.
 • Yahudiliği Tanımlamak İçin Kullanılan Terimler
• Yahudi
• A) Yakub’un 4. oğlu Yehuda (Tek. 29:35) ve kabilesine verilen
isim (Çık. 31:1)
• B) Bu kabilenin ikamet ettiği bölge (Rut, 1:1-2)
• C) Kral Davud’un yönetimi altındaki bölge (II. Sam. 5:5) ve
krallık dağıldıktan sonra Güney Krallığı (I. Kral. 12:16-21)
• D) Babil sürgününden sonra İsrail kavmi için kullanılan isim
• Babil sürgünü döneminden günümüze kadar kullanılan bir isimdir.
Bu isim, Babil’deki yerli halk tarafından verilmiştir. Bundan sonra
İsrailoğulları "Yahudi" olarak anılır olmuşlardır. Anlamı, Yahudalı
demektir.
• Kur’an’da Yahudi ismi doğrudan geçmez. Bunun yerine “Hedü” ve
“Yehud” kelimeleri yer alır.
• Yahudiliği Tanımlamak İçin Kullanılan Terimler
• Musevi
• Bu isim, Osmanlının son dönemlerinde kullanılmaya
başlamıştır. Sadece Türkiye’de kullanılır.
• Yahudiler kendileri de Türkiye’de "Yahudi" yerine "Musevî"
ismini kullanmayı tercih etmişlerdir. Çünkü Türkiye’de de
"Yahudi", hep aşağılayıcı ve kötü bir anlamda kullanılmıştır.
Bu durum hâlen devam etmektedir. "Yahudi" denince;
entrika, yalan, hile, sözünde durmama, kandırma, ihanet gibi
gayri ahlâkî davranışlar akla gelmektedir. "Musevî" ise, daha
olumlu ve yumuşak bir imaj çizmektedir.

Kutsal Kitab’a Göre Yahudilik Tarihi

Adem-Havva

1600
Nuh Kanunları
yıl Kabil Habil Şit
• 1. putperestlikten kaçınmak,
Nuh 2. küfürden kaçınmak,
400
yıl
Sam Ham Yafes 3. zinadan kaçınmak,

İbrahim Lut (Sodom-Gomora) 4. adaleti sağlayacak adalet kurumlarını oluşturmak,

5. kan dökmemek,
İsmail İshak
6. hırsızlık yapmamak,
Esav Yakup
7. canlı hayvandan et koparıp yememek
İlk On Oğul Son İki Oğul (Yusuf)

12 İsrail Kabilesi
 İsrailoğulları (Bney Yisrael/Benî İsrail)

GRAPH
Section 4 Assessment

1. Look at the graphic to help organize your thoughts.

List the major Hebrew leaders discussed in this section.
Then give one piece of information about each.

2000 B.C. 1300 B.C. 1200 B.C. 1020-922 B.C.

Abraham: Moses: Deborah: Saul, David, Solomon:

Father of Jewish Led Hebrews A prominent Kings under whom
people out of slavery judge Hebrews united

continued . . .

• Yahudiliğin Tarihinin Genel Hatları

• 1. Patriyarklar/Atalar Dönemi
(İbrahim’den-Yakub’a)
• 2. Yakub’tan Musa ve Hâkimler dönemine
kadar olan dönem
• 3. Hakimler ve Krallar Dönemi
• 4. Babil Sürgünü Dönemi
• 5. Helenistik ve Roma Dönemi
• 6. Orta Çağ Dönemi
• 7. Modern İsrail devletinin kuruluşu
 • Yahudiliğin Tarihinin Genel Hatları
• 1) Patriyarklar Dönemi
• İbrahim’den Yakub’a kadar ki döneme denir.
• İbrahim’in MÖ. 1800’lü yıllarda yaşadığı genel kanaattir.
• Yakub’un MÖ. 1700’lerde yaşadığı kabul edilir.
• İbrahim önemli bir figürdür:
• Monoteizm’in kurucusu
• Harran, Urfa, Filistin, Mısır ve Filistin şeklindeki göçü.
• Promised Land/ Vaadedilmiş Topraklar.
• Hacer, Sara, İbrahim, İshak
• Yahudilerin Atası
• İlk oğulluk, Kurban, Sünnet, Ahid.

• Yahudiliğin Tarihinin Genel Hatları

• 2) Yakub’tan Musa ve Hakimler Dönemine Kadar
•Yakub/ İsrail
•Yusuf (Mö. 1600’ler).
•Yahudilerin Mısır hayatı.
•Musa (MÖ. 1200’ler)
•Nil Nehri’ne bırakılma ve Mouseous
•Yetişkinliği ve İbrani-Mısırlı çatışması ve Mısırlıyı öldürme ve kaçış
(Çıkış, II:11-22).
•Medyen/Midian’a kaçış ve Jethro/Yitro/ Şuayb
•Çobanlık ve Yanan Çalı
•İsrailoğullarını Mısırdan Çıkarma.
•Sina Dağı, Tora ve 10 Emir
•40 yıl çölde dolaşma ve Vaadedilmiş topraklara Yolculuk
•Altın Buzağı/ Harun Çıkış, 32. böl.
•Musa’nın Ölümü
•Yeşu/Joshua ve Vaadedilmiş topraklara giriş
 Sina Çölü
• Çölde 40 yıl
• Vahiy
• On Emir (Çıkış 20/1-17; Tesniye 5/6-21)
» 1-Seni Mısır diyarından esirlik evinden çıkaran benim.
» 2-Benden başka ilahların olmayacak. Kendin için oyma put, yukarıda
göklerde olanın, yahut aşağıda yerde olanın, yahut yerin altında
sularda olanın hiçbir suretini yapmayacaksın, onlara eğilmeyeceksin
ve onlara ibadet etmeyeceksin.
» 3-Rab'in ismini boş yere ağzına almayacaksın.
» 4- Sebt gününü takdis etmek için onu daima hatırında tutacaksın.
Altı gün çalışacak ve bütün işini yapacaksın, fakat yedinci gün
dinleneceksin. Sen, oğlun, kızın, kölen, cariyen, hayvanların ve
kapılarında olan garibin hiç bir iş yapmayacaksınız.
» 5-Babana ve anana hürmet edeceksin.
» 6-Katletmeyeceksin.
» 7-Zina etmeyeceksin.
» 8-Çalmayacaksın.
» 9-Yalan şahadet etmeyeceksin.
» 10- Komşunun evine tamah etmeyeceksin, komşunun karısına,
kölesine, cariyesine, öküzüne, eşeğine, komşunun hiç bir şeyine göz
dikmeyeceksin.
Tanrının iki ismi
– Tanrı, her şeyi yaratan ve hükmeden yüce bir varlıktır.
Onun Elohim (E kaynağı) ve Yehova ( J Kaynağı)
olmak üzere iki ismi vardır.
– J: Tanrı’nın gerçek adı Yahve ilk insandan beri bilinir.
– E: Yahve ismi ancak Musa döneminde vahyedilmiştir.
– D: Tesniye kitabı
– P (Priests): Özellikle Levililer 17-26; Dünyanın altı
günde yaratılışı (Tekvin 1).
– Yahudiler Tanrının gazabından çok korktukları için
Adonai adını daha çok kullanırlar. Yehova tanrının
gereksiz yere telaffuz edilmesi yasak olan ismidir.
Açıkça söylenmez. Bunun yerine Yahve denir.
» 3. emir: Allah'ın Rab'in ismini boş yere ağzına
almayacaksın.

• Yahudiliğin Tarihinin Genel Hatları • Yahudiliğin Tarihinin Genel Hatları

• 3) Hakimler ve Krallar Dönemi • Hakimler ve Krallar Dönemi
• Musa ve Yeşu’dan İsrail Krallığı kuruluncaya • Krallar dönemi, Saul (Talut) ile başlar.
(yaklaşık 1150-1025) kadarki döneme denir.
• Ardından Kral Davud ve Kral Süleyman gelir.
• Merkezi bir yönetim yoktur. • Davud (MÖ. 900’ler)
• İsrailoğullarının, zor zamanlarda Tanrının seçtiğine • Yerleşik Hayatı geçiş,
inandıkları genellikle askeri liderliği üstlenen yönetici • ilk İsrail devleti,
ve hakimlerdir. • Kudüs’ü başkent yapar,
• Mezmurları yazar.
• 1. Dvora/Debora (dördüncü hakim-kadın): • Süleyman (MÖ. 848-796)
Kenanlılara gönderildi. • Bet Amikdaş’ı inşa eder,
• 2. Gideon/Gidyon (kral olmak istemez): Midyanlılara • Sebe Melikesi ve Etiyopya
gönderildi: “Ben size saltanat etmem, oğlum da etmeyecek. Rab size saltanat edecek” • Neşideler Neşidesi (aşk şarkıları)
(Hakimler 8/23) • Meseller (olgunlaşma ve derin düşünceler)
• 3. Samson/Şimşon ve Dalila (Samson kompleksi): • Vaiz (yaşlanınca herşey boştur)

Filistîlere gönderildi, fahişe kadın Dalila tarafından

kandırılır. Hakimler, 16. chp.
 • Yahudiliğin Tarihinin Genel Hatları
• Süleyman Sonrası Durum
• Süleyman krallığı oğulları arasında paylaştırır.
• Ondan sonra krallık zayıflar ve ikiye ayrılır:
• Kuzey Krallığı/İsrail Krallığı:
• Başkent, Samaria (Samiriye).
• Pagan, Politeist bir yapı vardır.
• Beyt-El, Dan Kenti'ne iki altın buzağı yapıp Kudüs’teki tapınağa alternatif
koyar.
• Yakub’un oğullarından oluşan 10 kabilenin birliği
• Kingdom of Jereboam da denir.
• MÖ. 722’de Asurlular son verir.
• Güney Krallığı/ Yahuda Krallığı:
• Başkent, Kudüs
• Kingdom of Rehoboam
• Monoteist
• Yakub’un oğullarından Judah ve Benjamin’in birliği
• Babilliler, burayı alır (Nebukadnezdar/ Buhtunnasr) ve MÖ. 586’da Süleyman
Tapınağını yıkar.
• I. Diaspora yani Babil Sürgünü Başlar.
 • Pers İmparatorluğu ve Yahudiler
• Yahudiliğin Tarihinin Genel Hatları
• 4) Babil Sürgünü Dönemi veya İkinci Mabed
Dönemi
• Babil sürgünü öncesi Yahudiler, Toprak, Kral ve Tapınağa
sahiptiler. Şimdi bunların hepsi yok olmuştur.
• Tapınağın yıkılması, o Tanrının da yenilmesi ve yıkılması mıdır?
• Bible’de ibadet yeri Tapınaktır. Şimdi ne olacak?
• Seçilmiş ve ahid yapılmış toplum, neden bu duruma geldi?
• Yahudi Kimliğini nasıl koruyup devam ettireceğiz?
• Exile’ın sebebi cezalandırma mıdır?
• Cezalandırma ise dönüş izni verildiğinde hala sürgünde kalmak
günah mıdır?
• Hangi toplumun refahı için dua edilecek?
• Tam bu dönemde yaşamış Jeremiah (ö. 585), ‘sürgünde olanlar
bulunduğunuz topraklarda evler yapın, evlenin, çoğalın,
bulunduğunuz toplumun refahını isteyin…’ der. hayat devam ediyor.
• Mö. 550-320 arasında Yahudiler, Pers imparatorluğunun hakimiyeti altında
yaşar.
• Pers imp. Cyrus/Koreş, MÖ. 538’de Yahudilerin Kudüs’e dönmesine
müsaade edip Tapınağı yeniden yapmalarına izin verir. Böylece MÖ. 516’da
tapınak yapılır.
• Bu, Cyrus’un devlet politikasıdır. Zira Babil tanrısı Marduk’a ait tapınağın inşasına
da yardım etmiştir.
• Exile günah dolayısıyla ise dışarıda yaşamak günah mıdır?
• İki önemli Figür:
– Ezra (mö. 424)
» İkinci Musa
» Kutsal Kitabı tekrar ortaya çıkarttığını ileri sürer.
» Religion of Temple’dan Religion of Book’a geçişi sağlar.
» Yabancılarla evlilik yasaktır.
» Tora’ya dayalı bir toplum inşa etmeye çalışır.
» Ger’lerin Pasover’ı katılmalarına izin verir. Bir anlamda ‘ihtida’yı
destekler.
– Nehemiah/Nehemya (Mö. 5. yy)
» Ekonomik reformlar yapar. Fakirlere yardım edilmesini ve Kudüs’ün
ekonomik olarak desteklenmesini sağlar.
» Tapınağa, Para ve Gıda yardımına diasporadakiler dahil herkesin
katkıda bulunmasını söyler.

• Yahudiliğin Tarihinin Genel Hatları

• 5) Helenistik ve Roma Dönemi
– Mö. 332: Kudüs, Alexander the Great tarafından alınır.
– Ondan sonra Diadochia dönemi başlar
– Seleucus (Asia Minor), Ptolemy (Mısır)…
– Sonuçları:
• 1) Birçok Grek vatandaş, Doğu’ya yerleşir
• 2) Etnik ve kültürel iletişim gerçekleşir.
• 3) Dil değişir ve yaygınlaşır. ‘Koina’ adlı Grekçe yaygınlaşır.
• 4) Yeni felsefeler oluşur. Devlet ve bireyle ilgili felsefeler. Stoa önemli.
• 5) Dini Senkretizmler ortaya çıkar. İster Marduk ister Yahve olsun
farketmez anlayışını savunanlar vardır.
• Hellenizm
•Problemler Belirir:
• Megapolis ile choosen people anlayışı nasıl algılanır?
• Hellenistik felsefe ile Bible nasıl uzlaştırılır?
• Topluma karışmama ‘insanlık dışı’ ise ayrım nasıl yapılacak?
• Yabancıyla Evlenmeme, yemek-yememe, oturmama, insanlık dışı mı?
 • Helenistik ve Roma Dönemi
• ‘Helenistik Yahudilik’ buradan doğar.
• LXX/Septuagint/Yetmişler Tercümesi gerçekleştirilir.
• Wisdom literatürü doğar.
• Philo of Alexandria ortaya çıkar.
• Grekçe ibadet dili olarak da kullanılır.
• Ptolemy Hanedanlığı MÖ. 301-200 arasında Yahuda’yı yönetir ve
Helenizmi Empoze etme gibi bir politika yürütmezler.
• MÖ. 200’de Seleucid kralı Antiochus Great III geçer.
• Ardından Antiochus IV. Epiphanes gelir ki bu Helenizmi empoze
taraftarıdır.
• Tapınağa, Zeus heykeli dikmeyi dahi düşünür.
• Yahudiler de bu dönemde iki Priest Aile öne çıkar.
• A) Tobiadlar= Helenizmi destekleyen Yahudi Priest aile.
• B) Oniadlar= Muhafazakar aile.
• MÖ. 164’de Maccabe Ayaklanması başlar. Ve 164-63 arasında
Haşmoniler denilen kısa süreli bir Yahudi yönetimi hakim olur.

• Helenistik ve Roma Dönemi

• MÖ. 63’de Roma, Yahuda’yı alır.
• MÖ. 30’da Roma, Mısır’ı fethederek tüm Helenistik Doğu’yu
hakimiyeti altına alır.
• Ms. 6’da Yahuda doğrudan Roma’nın yönettiği bir yer haline
gelir.
• 6-41 arası: Yahuda’nın Kuzeyin’de hala Haşmoni aile söz sahibidir.
• 41-44: Herod’un torunu Agrippa I. Yönetir ve ortam sakindir.
• 44-66: Kaos başlar.
• Bu dönem birçok mesihi beklentinin olduğu dönemdir. Theudas isimli bir kişi
mesih olduğunu söyleyip 400 kişilik takipçi bulur.
• Helenistik kültürün devamını savunur.
• Rabbi Akhiva ve Roma’da impatorun hediyesi.
• 70’de Titus, Kudüs’ü yakar ve tapınağı yıkar.
• Herşeyin merkezi olan Tapınak artık II. Kez yoktur.
• Helenistik ve Roma Dönemi
• Tapınağın Yokluğunun Oluşturduğu Problemler:
• Kurban nerede kesilecektir?
• İnsanların günahları için dua nerede yapılacaktır?
• İbadet nerede yapılacaktır?
• Yohannan ben Zakkai ‘eğer elinde bir fidan var ve sana Mesih burada deseler, önce fidanı dik, sonra
mesihin yanına git’ der. Böylece fidan-ağaç sembolü ile ‘geleceğin daha iyi olacağı’ işlenmeye
başlanır.
• Şofar sadece Temple’da Yeni Yılda üflenir. Bir grup, üfleyemeyiz derken; Ben Zakkai önce üfleyin,
sonra konuşalım der. Üflenince de ‘artık bu olay bitmiştir’ der.
• Böylece Sinagog ve Rabbiler daha öne çıkmaya başlar.
• Yüzyıllarca Priestly aileler etrafında şekillenen yapı çöker. Bunun yerine Tora
teaching’e dayalı rabbiler belirginleşti.
• Rabban Gamaliel ile beraber Rabbinic Model’de bir hiyerarşik yapı ortaya
çıkmaya başlar.
• Gamaliel ve arkadaşları, Yahuda’da dolaşıp hakimlik yaparlar.
• Sabah ve Öğle vakitlerinde tüm Yahudilerin ibadet etmesinin gerektiğini Gamaliel belirtir.
• Tapınakta kurban ve yemekle yapılan Pasover, Gamaliel ile beraber evde yemek
hazırlayıp yemeye dönüşür.
• İbadet takvimi belirlenir.
• Yahudi geleneği sistematik bir şekilde yazıya geçirilip Mişna (Tanak’ın yorumu)
bir araya getirilir.
• Gamaliel’in torunu Judah ha Nasi’ye atfedilir. Ms. 200’ler.
• Rabbiler, Mişna’ya dayanarak 3-6.yy’da Talmud’u oluştururlar.
• Helenistik ve Roma Dönemi
• II. Tapınak döneminin sonları, Mesihlik düşüncesi açısından
önemlidir.
• A) Restorative: Yahudilere yönelik, İsraili tekrar topraklarına götürecek,
düşmanı yenecek, Davidic monarch’yi kuracak, askeri bir yapıya sahip
mesihlik beklentisi. (Apokrif kabul edilen Psalm of Solomon, 17:21-22)
• B) Utopian: Sadece Kudüs değil, tüm dünyayla ilgili Kozmik bir olaydır.
Tamamen futuristiktir. Askeri değil mucizevi bir yol ile bu gerçekleşecektir.
The Assumption (Testament) of Moses adlı pseudepigrafik metinde, tüm
dünyanın değiştirilmesi Musa’ya gösterilir. Bu kitap, Ms. 1.yy’a aittir.
• Değişik gruplar, farklı mesihi beklentiye sahiptir.
• Dead Sea Scrolls: Dual bir mesih bekler. Dünyevi ve Priestly (harun soy.) bir mesih
bekler.
• Rabbinik Yahudilik, şiddet içeren Mesihlik düşüncesine bir
alternatifti. Ancak bu düşünce hemen yok olamazdı.
• MS. II. Yy’da iki ayaklanma:
• A) 115-117: Mısır’da olur ve bastırılır.
• B) Bar Kokhba (117-138): Yahudilerin, restorative mesihlik taraftarlarının
son denemesidir. Çok kötü bir şekilde bastırılır.
• II. Tapınak döneminin bir diğer fenomeni de Diaspora
Yahudileridir.

• Roma Dönemi Yahudi Mezhepleri

• A) Ferisiler:
• Yazılı ve Sözlü Kültürü kabul, popülerdir, bilgeler ve yazıcılar olarak bilinir,
öldükten sonra dirilmeye, meleklere, cinlere, özgür iradeye inanırlar.
• B) Sadukiler:
• Aristokrat, mabed görevleriyle özdeşleşmiş, Sözlü gelenek reddedilir,
Mabed’in yıkılmasıyla birlikte varlık alanlarını kaybederler, yönetimle
araları iyidir, öldükten sonra hayatı, özgür iradeyi, melek ve cinleri
reddederler.
• C) Esseniler:
• Münzevi, apolitik grup, İkinci Mabed’i redderler, Ölü Deniz (Qumran)
yazmalarıyla bağlantılı düşünülür, Mabed’in yıkılmasından bir süre sonra
yok olurlar.
• D) Zealotlar:
• Fanatik milliyetçi ve kendilerini Tora’ya adamışlar, daha aktif ve askeri bir
devrim taraftarı, Kenan bölgesinin Yahudilere verildiğine inanırlar,
Masada’da putperestlerin (Roma) eline geçmektense intihar etmeyi tercih
ederler (MS. 73). ‘Yasa (Law) dışında hiçbir yasa yoktur, Tanrı dışında da
herhangi bir Kral yoktur’.
•E) Samiriler: Gerizim dağını esas alıp Kudüs tapınağını kabul etmezler. Tora’ları
farklıdır. I. Sürgün öncesi yahudiliği kendilerinin temsil ettiğini söylerler.
 • Yahudiliğin Tarihinin Genel Hatları
• 6) Ortaçağ Dönemi
• Roma’nın dini, Hıristiyanlık olunca Yahudiler bir takım
sıkıntılarla karşılaşır.
• İslam ile ilişkiler:
• Medine’de Yahudilerle birlikte yaşama ve Ehl-i Kitap statüsü.
• İspanya’daki Yahudiler, İslam idaresi altında rahat yaşarlar.
• 1492’de İspanya’dan kovulan Yahudiler’e, Osmanlı sahip çıkar.
• Hıristiyanlarla İlişkiler:
• 1096’da ilk haçlı seferinde Yahudiler de kılıçtan geçirilir.
• Yahudiler, ‘mesih katili’ olarak isimlendirilir.
• Yahudiler, tefeci olarak görülüp malları müsadere edilir.
• XIII. Yy’daki veba salgınının nedeni olarak yahudiler gösterilir.
Suları zehirledikleri ileri sürülüp öldürülürler.
• 1492’de Granada’nın kaybedilmesiyle İspanya’daki Yahudiler,
Hıristiyanların hakimiyetinde zulüm görürler ve sürülürler. İkili
kimlikler çıkar: Marona’lar.
• Ortaçağ’ın Önemli Yahudi Bilginleri:
• Saadia ben Joseph Gaon: X.yy’da yaşamış. Dönemin felsefi
konularıyla (dünyanın yaratılışı, zamanın başlangıcı, antropomorfik
tanrı anlayışı, beden-ruh ilişkisi) ilgilenir.Siddur (dua kitabı)
yazarıdır.
• Solomon ben Joseph ibn Gabirol (ö. 1070), Bahya ben Joseph ibn
Pakuda (ö. 1120), Abraham ben David Halevi ibn Davud (ö. 1180),
Judah Halevi (ö. 1141) gibi diğer düşünürler de vardır.
• Yahudiliğin Tarihinin Genel Hatları
• Ortaçağ Mezhepleri:
• Rabbinik Yahudilik: Yazılı ve Sözlü gelenek kabul, Ferisi geleneğin devamı
• Karailik: Anan ben David’in önderliğinde 8. yy’ın başında çıkmış, Sözlü
geleneği tamamıyla red, Rabbinik Yahudiliğe bir anlamda karşı çıkıştır. Her
ne kadar sayısı azalmışsa da hala günümüzde devam etmektedir. 8.yy’ın
ortalarında Hazar Türkleri, Karailiği kabul etmiştir.
• Falaşalar: Zenci Yahudilerdir. Etiyopya’da MS. 3. yy’dan itibaren vardırlar.
Ayrı bir mezhep olmaktan ziyade sadece renkleri farklıdır.
• Sefarad:
• Temel dini farklılıktan ziyade sosyal yapılanma, adet, dua geleneği ve kullanılan dil
açısından farklılık gösterir.
• İspanya-Portekiz, ve Kuzey Afrika kökenli Yahudilerden oluşurlar.
• Müslümanlarla birlikte yaşadıkları dönemde rahat oldukları için 18.yy’a kadar
Aşkenazlardan entelektüel açıdan daha ileridedir.
• Katalan İspanyolcası ile İbranice karışımı bir dil olan Ladino’yu kullanırlar.
• Osmanlıya gelenler çoğunlukla Sefarad’dır.
• Aşkenaz:
• Temel dini farklılıktan ziyade sosyal yapılanma, adet, dua geleneği ve kullanılan dil
açısından farklılık gösterir.
• Orta Avrupa (Almanya-Fransa) ve Doğu Avrupa (Polonya-Rusya) merkezli
yahudilerden oluşur.
• Hırıstiyan toplum içinde yaşadıklarından baskı altında tutulmuşlar ve 18.yy’a kadar
dışa kapalı bir gelişme yaşamış.
• Almanca ile İbranice karışımı Yiddish dilini kullanırlar.
• Moses Maimonides/ Musa b. Meymun (ö. 1204)
• Kurtuba’da doğmuş, Kuzey Afrika’da Selahaddin Eyyubi’nin vezirinin saray
doktorluğunu yapmıştır.
• Antropomorfik tanımlamaları, mecazi yorumlar, kutsal kitap ile günün felsefi
tartışmalarını uzlaştırmaya çalışır, Delaletü’l-Hairin en önemli eseridir.
• Moşe ben Meymun (Rambam) tarafından derlenen Emunot (Amentü)
– tam bir imanla inanırım ki
– 1) Tanrı var olan her şeyi yarattı ve onlara hükmetmektedir.
– 2) Tanrı birdir ve ondan başka tanrı yoktur.
– 3) Tanrı bir cisim değildir ve hiçbir şekilde tasvir edilemez.
– 4) Tanrı, ezeli ve ebedidir.
– 5) İbadet, sadece Tanrı’ya mahsustur; Ona ortak koşulamaz.
– 6) Peygamberlerin bütün sözleri haktır.
– 7) Efendimiz Musa’nın peygamberliği gerçektir. O, kendisinden önce ve sonra
gelen bütün peygamberlerin en büyüğüdür.
– 8) Elimizde olan Tevrat, tamamıyla Tanrı tarafından Musa’ya verilenin aynısıdır.
– 9) Tevrat değiştirilmeyecektir ve gelecekte Tanrı başka bir Tevrat da
göndermeyecektir.
– 10) Tanrı, insanın bütün işlerini ve düşüncelerini bilir.
– 11) Tanrı, emirlerini yerine getirenleri mükâfatlandırır, ihlal edenleri
cezalandırır.
– 12) Mesih gelecektir; geciktiği hâlde her gün onun gelmesini bekleyeceğim.
– 13) Tanrı’nın bildiği bir zamanda, ölümden sonra dirilme gerçekleşecektir.
 • Yahudi Mistisizmi
• Sefer Yetzirah (Book of Creation)
• Mö. II.yy ve Ortaçağ’da yazıldığı şeklinde değişik görüşler vardır.
• Rakamların mistik anlamıyla dünyanın nasıl yaratıldığını anlatır.
• Sefirot yani sayı veya daire anlamına gelen sudura benzer yaratılıştan
bahseder.
• Merkava/Merkaba Mistisizmi:
• 12-13.yy’da sistemli hale gelen Kabala’nın en erken biçimi olarak görülen
Merkava, kutsal taht ve onu taşıyan araba motifinden kökenini alır. Hezekiel
1:15’de Hezekiel’in vizyonu.
• Tanrının görünümünü veya ihtişamını tecrübe etmeyi, bu tecrübe için ruhun
semaya yükselmesini amaç edinir.
•Hasidizm:
•18.yy Yahudi mistik hareketidir. Doğu Avrupa Yahudilerini manevi olarak
güçlendirmeyi amaç edinir.
•İbadette samimi ve istekli olmaya önem verir. Dini coşkuyu arttırmak için özel
dua ve uygulamalara büyük önem verdi.
•Baal Shem Tov (ö. 1760)’ın karizmatik liderliği (tzadik) etrafında gelişir.
•Tanrının herşeyde olduğu (bir nevi Panteizm) vurgulanır ve dini fiillerin icrasında
neşe ve haz faktörü (şarkı, dans, içki, hikaye anlatma) ön plandadır.
•Devekut (sadakat ve Tanrıyı sürekli zihinde tutmak) çok önemlidir.
•Kolayca tanınırlar: siyah şapka, sakallı ve uzun saç. Kadınlar örtülü. Doğum
kontrolü hoş karşılanmaz, çok çocuklu.
• Yahudi Mistisizmi
• Kabala:
• 12.yy’dan sonra Yahudi mistisizminin aldığı şekildir.
• Teorik (daha çok İspanya Seferad’larının benimsediği) ve Pratik (Almanya
Aşkenazlarının daha çok benimsediği) olmak üzere ikiye ayrılır.
• Teorik: Tevrat ve dini emirler yoluyla ilahlığın takdirini ve dünyada ilahi
düzenin tesisini amaçlar. (Nahmanides, 13.yy).
• Pratik: mistik kişiliği merkeze alıp kutsal isimlerin mistik kullanımı, bir
takım duruş ve nefes alış teknikleri vasıtasıyla yoğun mistik değişimi
amaçlar. (Abraham Abulafia, 13.yy).
• İspanyol ve Safed Kabalası / Lurianik Kabala diye de ikiye ayrılır.
• İspanyol: Sefer Zohar temel kitaptır. 13.yy’da Rabbi Moşe de Leon
tarafından derlenir. Sefirot doktrinini gelişmiş şekliyle ortaya koyar. Yeni
Eflatuncu Sudur teorisine benzer bir yaratılıştan bahseder. Keter’den
(hohma-hikmet), Malkut’a kadar iniş ve dünyanın ve Adam Kadmon’un
yaratılışını aktarır.
• Safed/Lurianik: 1492’de İspanyol Yahudilerinin altın çağının bitiminden
sonra popülerleşen ve tikun olam (dünyanın düzeltilmesi, tamiri) üzerine
şekillenir. Yitshak Luria tarafından formüle edilen bu doktrine göre ein
sof’un kendi içine doğru çekilmesi (tsimtsum) beklenir. Bunun için de
mekanist gibi bir rolü olan ‘mesih’ gereklidir.

On Sefirot/Tanrı Ağacı

Sonsuz Nur / Ein Sof

1- Yüce Taç-Keter

4- İdrak-Bina 3- 2- Hikmet-Hohma
Daat-
6- Kudret-Gevurabilgi 5- sevgi-Hesed

7- Güzellik-merhamet- Tiferet

9- Azamet-Hod 8- Zafer-Netsa

10- Temel-Yesod

11- Melekut-Beden
 •
•
Sabetay Sevi (1626-1676)
İspanya’dan göçen Yahudi bir ailenin çocuğu olarak
İzmir/Agora’da doğdu.
Sabataycılık • Bu dönemde Yahudiler çok sıkıntılıdır. Polonya-
Litvanya Yahudileri, 1648’de ‘Cossack Chmielnicki’
katliamıyla kıvranır. Bir mesih beklentisi
oluşmuştur.
• 22 yaşında Mesihlik iddiasında bulunmuş (1648)
Musevi din adamıdır. 1666 yılında kıyametin
kopacağını iddia ediyordu.
• İstanbul, Selanik, Kudüs, Tarblusgarp, Beyrut,
İskenderiye, Kahire’de propaganda yaptı.
• IV Mehmet’in adamları tarafından tutuklandı
(1666) ve yargılandı.
• Mahkeme heyetine, kendisinin asla Mesihlik
iddiasında bulunmadığını ve Müslüman olduğunu
söyler.
• Sultan huzuruna çıkarıldı, Aziz Mehmet Efendi adını
alarak 150 akçelik bir maaşla sarayda memurluk
olarak görevine getirildi.
• Daha sonra gönderildiği Arnavutlukta beş yıl
yaşadıktan sonra 1676 tarihinde ölmüştür.
• Onun ölümünden sonra takipçilerinden Nathan,
Sabatay’ın İslam’a girişini, şer güçlerle yapılan bir
savaş diye yorumlar.
• Kapancılar, Karakaşlar ve Osman Babacılar diye üç
gruba ayrılır.
• Modern Dönem Mezhepleri:
•B) Muhafazakar/ Conservative Yahudilik:
• Reformist Yahudilik’ten ayrılıp gelişen bir akımdır.
• Zacharias Frankel (ö. 1875) liderliğinde başlar. Solomon Schechter (ö.
1915) ile kimliğini bulur.
• Yahudilik’te çok radikal ve salt akla dayalı bir gelişmeden çok Yahudi
toplumunun bütününü ve tarihi sürecini esas alan tedrici bir yenilenmeyi
savunur. Değişim tedrici ve daha ılımlı olmalıdır.
• Reformist ve Ortodoks Yahudilik arasında bir orta yol bulma çabasıdır.
•C) Reconstructionist Yahudilik:
• Muhafazakar Yahudi olarak yetişmesine rağmen farklı bir Yahudilik
algısına sahip Mordecai Kaplan (ö. 1983) görüşleri etrafında
şekillenmiştir.
• Ona göre Yahudilik, bir din değil Yahudi toplumunun oluşturduğu ve
devamlı gelişen bir ‘dini medeniyet’tir.
• Aşkın-Yaratıcı-Vahyedici Tanrı yerine; tabiatın parçası olan naturist bir
Tanrı anlayışını benimser.
• Seçilmişlik inancını, toplumsal eşitliğe aykırı bulduğu için red.
• Reformist yahudilik gibi her türlü dini-sivil hiyerarşi ve cinsiyet ayrımını
red.
• Yahudiliğin Tarihinin Genel Hatları
• 7) Modern Dönem ve Haskala Hareketi
•Haskala: Batı Avrupa’da 18.yy’ın sonu ile 19.yy başlarında gerçekleşen
Yahudi Aydınlanmasına verilen ad.
•Portekizli Marona bir aileden gelen Baruch Spinoza (ö. 1677)’nın
fikirlerinden etkilenen Moses Mendelson (ö. 1786) başını çektiği bir
aydınlanma hareketidir.
•“Evde bir Yahudi, dışarıda herkes gibi ol’ Mendelson.
•2 terim: a) Diyaspora Milliyetçiliği (bulunduğun ülkeye entegre olmak)
ve b) Dini rasyonalize etme (metinleri rasyonel bir uslupla okuma).
•Modern Dönem Mezhepleri:
•A) Reformist/Liberal Yahudilik:
•Abraham Geiger (ö. 1874) başı çeker.
•Yahudiliği, çağın şartlarına uydurmak gerektir.
•Talmud’un otoritesi reddedilir, sünnet olmasa da olur, Şabat kuralları esnetilir,
seçilmişlik, vahyin değişmezliği, kurtarıcı Mesih, kutsal topraklara dönüş,
Mabed’in yeniden inşası düşüncelerini bırakıp ve kadına yönelik olumsuz
ifadelerin dua kitaplarından çıkarılmasını öngörürler.
•Sinagog’ta kadın-erkek karışık ibadet, çoğulculuk, ferdiyetçilik öne çıkar.
• Modern Dönem Mezhepleri:
•D) Ortodoks Yahudilik:
• Reformist Yahudiliğe bir reaksiyon olarak çıkmış ve
öncülüğünü S.Raphael Hirsch (ö. 1888) yapmıştır.
• Her ne kadar çağa ayak uydurmak gerekirse de bunun
geleneksel Yahudi kültüründen ‘tamamen’ ayrılma gibi bir
görünüm almasına karşı çıkarlar.
• Yahudi inanç ve pratiklerine sıkı bağlılığı savunur. Tora ve
Sözlü Geleneğin Tanrı tarafından vahyedildiğine ve bunun
tüm zaman için geçerli olduğuna inanç.
• Bunlar da kendi aralarında a) Modern Ortodoks ve b) Haredi
(Ultra-Ortodoks) olarak ikiye ayrılır.
• Haredi Ortodoks: M. Sofer (ö. 1839) öncülüğünde başlar. Modern
kültürü red; Tevrata ve şeriate sıkı bağlılık, geleneksel kıyafet (şapka
vs), Yeşiva (Tevrat okulları) Yahudileri. Sionizm’e karşıdırlar. Yahudi
devletini benimsemezler. Çünkü Mesih kurmamıştır.
 •D) Anti Semitizm ve Siyonizm
•19.yy’ın ikinci yarısına kadar Yahudiler, Batı Avrupa’da diğerleriyle
kaynaşmış yaşıyorlardı. 1870’lerde Alman gazeteci Wilhelm Marr, ilk
defa ‘anti-semitizm’ kavramını kullanır. Bununla, Yahudilerin, farklı
ve yabancı bir ırktan gelip diğerleriyle kaynaşamayacağını kasteder.
•Batı’da görülen bir takım ekonomik sıkıntıların arkasında Yahudilerin
olduğu söylenmeye başlar.
•Dreyfus hadisesi: Fransız ordusunun yüksek rutbeli subayı olan
Yahudi asıllı A. Dreyfus, 1894’de vatana ihanetle yargılanır. Ömür
boyu hapis. Ardından belgeler sahte çıkar. Buna rağmen birçok kişi
onun hain olduğunu düşünür. Siyonizm’in mucidi Theodor Herzl’e
göre bu, ‘özgür’ Avrupa’da patlamak üzere olan antisemitizm’in
işaretidir.
•Rusya’da II. Alexander’ın 1881’de suikaste uğraması sonucu
Yahudilere yönelik birçok kısıtlama getirilir. 1891’de 20.000’den fazla
yahudi Rusya’da sürülür.
•Pogromlar: Rusya’da üç önemli pogrom gerçekleştirilir:
•A) 1881-84; b) 1903-1906 ve en şiddetlisi c) 1917-1921.

•D) Anti Semitizm ve Siyonizm

•Siyasi Sionizm’in kurucusu, Viyana’da eğitim görmüş Macaristan’lı
bir Yahudi olan Thedore Herzl’dir (ö. 1904).
Theoder Herzl (1860-1904)
• Viyana gazetelerinden birisinin Paris muhabiri olarak görev yapar.
• 1894’teki Dreyfus davasında gazeteci olarak katılmış ve bu olaydan
etkilenmiştir.
•Bir yahudi devleti kurulması fikrini, Der Judenstaat adlı eserinde
yazar.
•1897’de ise Basel’de I. Siyonist Kongresini toplamıştır.
•Herzl, II. Wilhelm ve Abdülhamid II. İle görüşür ancak bir sonuç
çıkmaz. O, illa da Filistin değil başka yerlerde de bu yahudi devletinin
kurulması amacını taşımaktaydı.
•Bu arada Rus ve diğer ülkelerdeki pogromlardan kaçan birçok Yahudi,
Filistin’e yerleşir.
• Rus Kimyager Chaim Weizman, 1906’da İngiltere Dış İşleri Bakanı Arthur
Balfour ile görüşür ve onun siyonist olmasını sağlar.
• Weizman’ın hedefi, Yahudi meselesini uluslar arası bir sorun haline
getirmektir. Böyle olursa tüm ulusların yardımını alabilecektir.
• Weizman,1906’da başladığı diplomasiye 1917’de Balfour Bildirisi’yle kabul
edilişine kadar çok yoğun çalışır.
• Balfour Bildirisi’yle İngiltere resmen Filistin’de Yahudi yerleşimi açılmasını
kabul etmiş olur.
• Yahudileri bekleyen bir diğer pogrom da 1938 sonrasında 1946-2000 yılları arasında Filistin’in Toprak Kaybı
Almanya’daki Nazi takibatıdır.
• Buna literatürde ‘Holocaust’ denilir. Adolf Hitler’e göre Almanya’nın
savaşı kaybetmesinin nedeni ‘asalak ve yozlaşmış yahudilerin
ihanetidir’.
• 1945’de Nazilerin yaptığı ‘soykırım’, Birleşik Yahudi Direniş
Örgütü’nün kurulmasına vesile olur.
• 1947’de İngilizler BM’de Filistin sorununu görüşmeyi teklif eder. Bu
toplantıda bağımsız bir Yahudi devleti kurulması kabul edilir.
• 14 Mayıs 1948’de siyonist hareketin başlangıcından elli yılı aşkın bir
süre sonra Filistin’de bir Yahudi devleti doğmuştur.
• 1948-49 ile 1967 (6 gün savaşları), Arap-İsrail arasındaki ilişkide
kritik rol oynar ve bu iki savaştan ikincisinde artık İsrail ön plana
çıkar.

Yahudi Kitapları
YAHUDİ Kutsal KİTAPLARI
Sayısız Yahudi kitapları arasında en önemli üç tanesi
şunlardır: Tanah, Talmud ve Sidur.

* Tanah: Hıristiyanların Eski Ahit adını verdikleri bölüm.

* Talmud: Tevrat’ın yorumlarını içeren kitaplar.

1. Babil Talmudu (Babylonian Talmud)
2. Kudüs Talmudu (Jerusalem Talmud)

* Sidur: Dua kitabı.

 TANAH
Tanah 24 kitaptan oluşmuştur. Peygamberler (Neviim):
Bunlar üçe ayrılır: Tora, Neviim ve Ketuvim. Tanah'ın ikinci bölümü. 8 kitaptan oluşur.
İlk dört kitap Musa’nın ölümünden sonra Yahudi tarihini
TORA (Tevrat/Pentateuch): anlatır. Diğer 4 kitap ise birçok peygamberi içerir.
Musa’ya vahyedildiğine inanılan beş kitaba denir. 1. Yeşu,
Bu beş kitap Tekvin-Bereşit (Dünyanın yaradılışı) ile 2. Hakimler,
başlar, Tesniye-Devarim ( Musa’nın ölümü) ile biter. 3. Samuel (I ve II)
4. Krallar (I ve II)
TevraT’In BeŞ KitabI 5. Yeşaya
1. Tekvin-Bereşit, 6. Yeremya
2. Çıkış-Şemot, 7. Hezekiel
3. Levililer-Vayikra, 8. 12'ler adlı kitap da şu peygamberleri kapsar: Hoşea,
4. Sayılar-Bamidbar, Yoel, Amos, Ovadya, Yona, Mika, Nahum, Habakkuk,
5. Tesniye-Devarim. Tsefenya, Hagay, Zekeriya ve Malaki.

Hıristiyan Versiyonu
KİTAPLAR (KETUVİM):
Tanah'ın üçüncü bölümü. 11 kitaptan oluşur. Kutsal Kitap
1. Mezmurlar (Teilim), (Bible)
2. Süleyman’ın Meselleri,
3. Eyüp (İyov), Eski Ahit Yeni Ahit
4. Neşideler Neşidesi (Şir Aşirim), (Old (New
4. Rut, Testament) Testament)
5. Yeremya’nın Mersiyeleri/Ağıtlar (Eha)
6. Vaiz (Koelet), • Tanah’ın ihtiva ettiği bölümler hakkında Yahudilerle
7. Ester, Hıristiyanlar arasında ihtilaflar vardır. Hıristiyanlar
8. Daniel, (Protestanlar) Eski Ahit’in 39 kitaptan (5+21+13)
9. Ezra ve Nehemya, oluştuğunu kabul ederken, Yahudiler 24 kitaptan (5+8+11)
10. Tarihler (I ve II) (Divre Ayamim) oluştuğunu kabul ederler.
 TANAH (YAHUDİ VERSİYONU) •Tora’nın Kaynakları
ESKİ AHİT (HIRİS. VERSİYONU)
-Tekvin -Tekvin •Ortodoks görüşe göre Tora, Musa’ya Sina’da bizzat Tanrı tarafından
-Çıkış -Çıkış yazdırılır (Sayılar, 12:6-8; Çıkış, 33:11). Bir Ortodoks Yahudi için
-Levililer -Levililer Tevratın otantikliği tartışma götürmez.
-Sayılar -Sayılar
-Tesniye
•16.yy’da Tora’nın farklı kaynaklardan derlendiği dile getirilir
-Tesniye •Yusuf kıssası (Tevkin, 37): Babası hem Yakup hem İsrail; Ruben Yusufu
- - kurtarmaya çalışıyorken Yahuda da onu kurtarmaya çalışır; o, hem İsmaili hem
-
- de Medyenli tüccarlara satılır…
-Malaki (son peygamber) -Haggay
-Mezmurlar
•Yaratılış ile ilgili farklılıklar (tekvin I ve II. Böl).
-Zekarya
-Süleyman’ın Meselleri •Çıkış, Tanrı Yahve (6.chp.), Elohim ile ilgili birçok pasaj.
-Eyub
-Malaki (son peygamber)
------------------------------ •Karl Heinrich Graf ve Julius Wellhausen, 19.yy’ın ortalarında 4 kaynak
-Neşideler Neşidesi
-Rut YENİ AHİT teorisini ileri sürer.
-Yeremya’nın Mersiyeleri
-Vaiz
(Malaki’den sonra İsa) •J: Jahweh, Güney Yahuda krallığı MÖ. 9.yy.
-Ester -Matta •E: Elohim, Kuzey İsrail krallığı, MÖ. 8.yy.
-Daniel -Markos •D: Deuteronomy, MÖ.7.yy.
-Ezra -Luka •P: Priestly, Din adamları ve kurban kültüyle alakalı, MÖ. 6.yy.
-Tarihler -Yuhanna •Tevrat, ancak Babil Sürgünü sonrası şeklini alır; Peygamberlerle ilgili
kitaplar ancak Pers yönetiminin sonlarına doğru kanona dahil edilir.

Mişna: 6 bölüme ayrılır. Bu bölümler: Zeraim (zirai kanunlar), Moed

TALMUD
MS:200’lerde Judah ha Nasi tarafından derlenen Mişna ile
Mişna’nın yorumundan meydana gelen koleksiyona denir.
Bu kitapta tüm dini kanunlar bulunur hem bir Kanun Kitabı,
hem de bir yasaların gerekçeleri kitabı niteliğini taşır.
Talmud'da noktalama yoktur .Bir kelime tüm bir cümleyi ifade
edebilir. Soru işaretleri bulunmaz.
Talmud iki ayrı bölümden meydana gelir. İlk bölümü
Mişna. İkinci bölüm ise Gemara, Mişna'nın yorumudur.
Gemeralar da;
Babil Gemerası (Talmud-u Bavli)
Kudüs Gemerası (Talmud-u Yerusalmi) olmak
üzere ikiye ayrılır.
(bayramlar), Naşim (nikah ve evlilik), Nezikin (sivil ve cezai hükümler),
Kodaşim (Mabed’le ilgili uygulamalar), Tohorot (ritüel temizlik) kuralları.
Mişna'nın net bir şekilde izahı ve yorumu ise Gemara'da işlenir.
Gemara: İki Gemara bulunmaktadır. Bir tanesi Babil'deki Yahudi bilginler
tarafından tamamlandı. Diğeri de Yeruşalayim bilginleri tarafından
bitirilmişti.
Mişna ve Babil Gemara'sı birlikte Babil Talmud'u (Ms. 600 civarında
tamamlanır) olarak adlandırılır. Mişna ve Yeruşalayim Gemarası ise
birlikte Yeruşalayim Talmud’u (Ms. 450 civarında tamamlanır) olarak
ifade edilir.
Agada: Talmud’un hukuki konularının dışında kalan efsane, folklor,
teoloji ve etik ile ilgili kısımlar.
Halaha:Talmud’un hukuki konularla ilgili kısımları.
Midraş: Tevrat metninin yorumu mahiyetindeki pasaj, kitap ve tefsir
geleneğinin bütününe verilen isim. Şer’i yorumun yanı sıra teolojik ve
mistik yorumlar da bulunur. MÖ.I-MS.XIV.yy arasında oluşturulur.
 Yahudiliğin En Temel İnançları AHİT
Yahudilere göre Tanrı, ataları İbrahim,
İshak ve Yakup’la bir ahit yapmış ve onların
•Ahit soyunu kendisi için özel millet olarak
seçmiştir. Bu yüzden Tanrı, tarihte onlara
•Seçilmişlik daima yardım etmiştir. Dört yüz yıllık Mısır
esaretinden onları kurtarmak için Musa’yı
•Mabet görevlendirmiş ve kendisi de onların
kurtuluşuna müdahalede bulunmuştur.
•Mesih Kutsal kitabı Tevrat’ı diğer milletlere
vermemiş, onu özel milletine teslim etmiştir.
•Kutsal Toprak Tek. 17.böl., 12:1-3; 13:14-16; Çık. 19:5-6;
Tes.11:26-28…

SEÇİLMİŞLİK Yahudiler ve Diğer Milletler

Yahudiler seçilmişliği:
a) İbrani atalarına verilen söz (Tes. 4:37; 7:8; 9:5)
b) Diğer milletlerin günahkar ve asi oluşu: (Tes. 9:4-7)
c) Tanrının ibrani atalarına ve İsrail’e yönelik karşılıksız sevgisi Harunîler
Putperestler (Avoda
(Tes. 7:6-8; 10:15)
Zarim)
d) Sadece İsrail’in Tevrat’ı kabul etmesi: (Exodus Rabbah 27:9;
32:2) Yahudiler
e) İbrani atalarının meziyetleri
Ortaçağ’da:
İsrail halkı: Hayvani ve ilahi ruhun karışımı iken; diğer halklar Nuhîler
sadece hayvani ruh’tan oluşur (Zohar, I, 55-56)
Modern Dönem:
Ortodokslar israil ve diğer milletler arasındaki fiziki ve manevi
farklılığa hala dikkat çekerken; Reformist ve Reconstractive
Yahudiler bunu reddeder.
Bu düşünce, Yahudileri tarih boyunca daima diğer milletlerden
farklı kılmıştır. Yahudiler, her türlü baskı ve zorlama karşısında
millî ve dinî kimliklerini bu fikir sayesinde koruyabilmişler
 Arz-ı Mevûd veya Kutsal Topraklar Sınırları:
Nerede Başlar Nerede Biter?
Tevrat’ta değişik şekillerde ifade
edilmektedir:
Bir yerde, “Nil’den Fırat’a ya da
ayağının bastığı her yer senin olacak”
denilirken, başka bir yerde “Bir dağın
tepesine çık ve etrafına bak. Gözünün
gördüğü her yer senin olacak”
denilmektedir.
Bu ifadelerden, Tevrat’ta İsrailoğullarına
vaat edilen kutsal toprakların sınırlarının
çok net olmadığı anlaşılmaktadır. Zaten
Hz. İbrahim bu topraklara girme şansını
da elde edememiştir.
• Birincisinde (Tekvin 15/18-21), “Kutsal Toprakların
Sınırları” “Mısır Irmağı'ndan büyük Fırat Irmağı'na
kadar uzanan bu topraklar…” şeklinde tarif
edilmektedir. Bu sınırları çizilen bölge, Tanrı’nın
İbrahim ile yaptığı ahit neticesinde, oğlu İshak ve
torunu Yakub yoluyla İbrahim soyuna, Tensiye
1/8’de ise açıkça “İsraillilere”, verildiği beyan
edilmiştir.
• Çıkış 23/31’de “Kızıl Deniz’den Filistîlerin denizine
kadar ve çölden Irmağa kadar sana hudut
koyacağım…” denilerek daha kesin coğrafî sınırlar
konuşmuştur.
• (Filistîlerin Denizi: Akdeniz; Irmak: Fırat Nehri).
• Tanah’ta Arz-ı Mevûd’un sınırlarıyla
ilgili üç ayrı yerde farklı amaçlarla
bilgi verilmektedir. Bunlar, sırasıyla
Tekvin 15/18-21; Sayılar 34/1-15 ve
Hezekiel 47/13-20.
• İkincisinde (Sayılar 34/1-15):
• “Güney sınırınız, Zin Çölü'nden Edom sınırı boyunca
uzanacak.
Doğuda güney sınırınız, Lut Gölü'nün ucundan
başlayacak, Akrep Geçidi'nin güneyinden Zin'e geçip
Kadeş-Barnea'nın güneyine dek uzanacak. Oradan
Hasar-Addar'a ve Asmon'a, oradan da Mısır Vadisi'ne
uzanarak Akdeniz'de son bulacak.
Kuzey sınırınız, Akdeniz'den Hor Dağı'na dek uzanacak.
Hor Dağı'ndan Levo-Hamat'a, oradan Sedat'a, Zifron'a
doğru uzanarak Hasar-Enan'da son bulacak.
Batı sınırınız, Akdeniz ve kıyısı olacak.
Doğu sınırınız, Hasar-Enan'dan Şefam'a dek uzanacak.
Sınırınız Şefam'dan Ayin'in doğusundaki Rivla’ya dek
inecek. Oradan Kinneret Gölü'nün (Celile Gölü) doğu
kıyısındaki yamaçlara dek uzanacak. Oradan Şeria
Irmağı boyunca uzanacak ve Lut Gölü'nde son bulacak.

• Bu kutsal toprakların neresi olduğu
konusunda İsrailli Kitab-ı Mukaddes
araştırmacıları tarafından bir harita
çıkarılmıştır. Buna göre İsrailoğullarına
vaat edilen bu kutsal topraklar, bugün,
İsrail Devletinin kurulduğu sınırlardan
ibarettir.
Kutsal toprakların sınırları çok net
değildir. Ancak Tevrat’ta, pek çoğu
tarih sahnesinden silinmiş olan yedi
tane tarihsel kavimden söz ediliyor.
Tevrat’ın ifadesine göre,
İsrailogullarına vaat edilen kutsal
topraklarda oturan bu kavimlerle
savaşılması istenmektedir. Buradan da
anlaşılıyor ki, Hz. İbrahim’den beri
İsrailoğullarına vaat edilen kutsal
toprakların sınırları bu kavimlerin
bulundukları yerlerle sınırlıdır.
Nil’den Fırat’a ifadesi ne anlama geliyor?
• Bilindiği gibi Yahudilerin dünya
egemenliği söz konusudur. Buradan
Yahudilerin, Nil’den Fırat’a kadar
geniş bir alana egemen olmak
istedikleri anlamı da çıkarılabilir.
• Ancak Nil, Mısır’da bulunan bir
nehirdir. Oysa Tevrat’ın emri gereği
İsrailoğullarının Mısır toprakları
içerisinde bulunmaları ve yaşamaları
dinen caiz değildir.
• Çünkü Tevrat’ta Tanrı, İsrailoğullarına “Seni
Mısır diyarından, esirlik evinden çıkaran
Tanrın benim, bir daha oraya
dönmeyeceksin.” der. Yani, Yahudiler
Tanrı’nın emri gereği Mısır’a bir daha
giremeyeceklerdir. Bu bakımdan, bugünkü
Mısır Devleti, Yahudilerin -tabiî, dindar bir
Yahudi devletinin- saldırısından ve işgalinden
dinî açıdan güvencededir.
• Fakat, karşılarında Tevrat’ın kurallarına bağlı
dindar bir Yahudi devleti olursa durum
böyledir; aksi takdirde seküler bir Yahudi
devleti için bu durum söz konusu değildir.
• Bir diğer husus, şayet kutsal toprakların sınırını
“Nil’den Fırat’a kadar” geniş tutarsak, bunun
içine ülkemizin sınırları içerisinde bulunan
Harran da girer.
• Oysa biliyoruz ki, Hz. İbrahim Harran’a
geliyor, ancak Harran’da kalmıyor. Çünkü
Yehova ona: “Atalarının toprağı Kenan’a git”
diye emrediyor. Aynı şekilde Hz. Yakup’ta,
belirli müddet Harran’da kalıyor, ancak Tanrı
orada uzun süre kalmasına müsaade etmiyor.
Vaat edilen kutsal topraklara, atalarının
topraklarına gitmesi yönünde telkinde
bulunuyor.
Örneğin, Musa bin Meymûn, bir
vesileyle Mısır’a gidiyor ve Mısır’da
uzun süre kalması gerekiyor. Ancak
Tevrat’ın emri gereği, Mısır’da uzun
süreli kalması yasaktır. Oysa Musa bin
Meymûn orada on beş gün, bizdeki
misafirlik gibi, kalacak şekilde niyet
ederek bir buçuk yıla yakın kalıyor.
Böyle yapmayıp uzun süre kalacak
şekilde niyet edip kalsaydı, Tevrat’ın
emrine muhalefet etmiş; dolayısıyla,
günah işlemiş olacaktı.
• Dolayısıyla, Tevrat’ta geçen “Nil’den
Fırat’a kadar” ifadenin, bir mecaz veya
abartı olduğu anlaşılmaktadır.
• Siyasî olarak Yahudilerin bütün
dünyaya egemen olma ideolojisi elbette
vardır. Fakat bu ideoloji, dinle
özdeşleşmiş bütün Yahudileri kapsayan
bir ideoloji olmayıp Siyonist bir
gurubun düşüncesidir.
 MESİH İNANCI

Mesih inancı, değişik şekillerde olsa

da, yeryüzünde var olan hemen
hemen bütün dinlerde ve inançlarda
mevcut olan bir inanç biçimidir. Ancak
Yahudilik ve Hıristiyanlıkta mesih
inancı ön plana çıkmıştır. İslam
kültüründe de, dinin esasından olmasa
da, olağanüstü güçlere sahip bir
kurtarıcı beklentisi vardır.

(16)

Yahudilik’teki Mesih İnancının

Belirgin Nitelikleri
Mesih Ne Zaman Gelecektir?
• 1-Mesih, Davut soyundan gelecek ve Betlehem’de doğacaktır.
Yahudiler açısından dünyanın ömrü
• 2-Mesih’in doğumuyla bir takım mucizeler gerçekleşecektir: Çöllerden sular 6000 yıldır. Yaratılıştan bugüne 5772
fışkıracak, bozkırlardan dereler akacak, ay ışığı güneş gibi parlak olacak, her
tarafı aromalı kokular kaplayacak, tüm hayvanlar evcilleşecek vs. yıl geçmiştir. 22 Mart 2014=28 Adar
• 3-Mesih, Tanrı evini Kudüs’te Tapınak tepesi üzerinde kuracaktır. 5774
• 4-Dağılmış Yahudi cemaatini Kudüs’te toplayacak ve şehri mücevherle
donatacak.
• 5-Yahudilere Tanrı’nın rahmetini diğerlerine de lanetini ulaştıracak.
Hesaplara göre mesih 4250 yılında
• 6-Adil bir hükümdar olarak ülkenin sınırlarını denizden denize kadar gelmiş olmalıydı. Ancak bunun
genişletecek.
• 7-Tevrat’ı bütün milletlere öğretecek ve insanların kalbini imanla üzerinden neredeyse 1500 küsur yıl
dolduracak.
• 8-Kılıç ve mızrağı ziraat aletlerine dönüştürecek, herkesi mutlu edecek.
geçmiş, hâlâ Mesih gelmemiştir.
• 9-Mesih’in dünyada kalış süresi 40 ile 2000 yıl arasında olacak. (Adem ve Havva’nın yaratılışı MÖ 3761
• 10-Dünya hayatı 6000 yıl sürecek ve sonra tüm canlılar yok olacak. 7000 olarak hesap edilmektedir.)
yılında ise kıyamet kopacak ve müteakiben haşir ve hesap günü gelecek.
(21)

Bununla birlikte, Ortodoks
Yahudiler, hâlâ mesihin geleceğine
inanmaya devam ederler. “Her ne
kadar gelme vakti gecikmiş olsa da,
ben, Mesih’in geleceğine inanırım”
ifadesi, Musa bin Meymûn’un
belirlediği ve Ortodoks Yahudilerin
de her sabah ibadetlerinde
tekrarladıkları 13 maddelik iman
esasından birisidir.
(22)
Bir çok defa tahribata uğrayan ve en
son M.S. 70 yılında tamamen yıkılan
Süleyman Mabedi’nden geriye bugün
sadece batı duvarı kalmıştır. Mabedin
yerine daha sonra Müslümanlar
tarafından Mescid-i Aksa inşa
edilmiştir. Süleyman Mabedi’nden
kalan batı duvarı Yahudiler için
önemlidir. Adı, İbranice’de “Kotel”dir.
Yahudiler, bu duvarın önünde Mabedin
durumu için ağıt yakarlar ve en kısa
zamanda yeniden inşa edilmesi için
Tanrıya yakarırlar.
MABET
Yahudilik, mabet merkezli bir dindir.
Yahudilikteki bir çok kuralın mabette
gerçekleştirilmesi gerekir. Bu mabet de
her hangi bir mahalli sinagog (havra)
değildir. Yerini Tanrının seçmiş olduğu ve
onun istemesiyle Kral Süleyman
tarafından (MÖ. 966) yaptırılan
Kudüs’deki meşhur mabettir. Süleyman
Mabedi olarak da bilinen bu mabedin
Yahudiler nezdindeki adı Bet-
Hamikdaş’tır (Kutsal Ev).
• Bu alan 144 dönümlük geniş bir araziden
oluşuyor. Mabet Dağı olarak bilinen bu yer,
Doğu Kudüs ile Batı Kudüs arasında,
Kudüs’ün tam ortasında yer almaktadır.
Doğu Kudüs’ün yönetimi, 1967’de
İsraillilerin eline geçmiştir. İsrail’in
egemenliğinde bulunan Doğu Kudüs, aynı
zamanda mabedin yerinin de bulunduğu
bölgedir. Üzerinde Mescid-i Aksa
bulunduğu için, bunu yıkıp yerine Hz.
Süleyman tarafından inşa edilen kendi
mabetlerini yeniden inşa edememektedirler.
 •Tevrat’taki tanıma göre Süleyman Mabedi
• Yahudiler, tarih boyunca, varlıklarını bu mabet
sayesinde sürdürebilmişlerdir. Yani mabet, her ne
kadar yıkılmış olsa da, Yahudilik bilincini canlı
tutan bir sembol olmuştur. Şu anda dindar
Yahudilerin tek beklentisi, bu mabedin yeniden
inşa edilmesidir. Kotel olarak adlandırılan
ağlama duvarı, Mescid-i Aksa’nın hemen
bitişiğinde yer alır. Bu duvarın önünde her gün
geçmiş için ağıt yakarlar ve o eski mabedin
yeniden inşa edilmesi için Tanrı’ya yakarırlar.
‘Bu sene olmadı, ancak gelecek sene olacak’
derler.

Batı Duvarı (Ağlama Duvarı), 1920

 Batı Duvarı, 2007

Kubbetü’s-Sahra Havada Durduğu Söylenen Kaya

Kudüs'te Müslümanlar ve Yahudiler
tarafından kutsal kabul edilen kaya
üzerine Emeviler devrinde inşa edilen
ortası kubbeli sekizgen bina.
Yakınındaki Mescid-i Aksa ile
karıştırılmamalıdır.
Mescid-i Aksa
Müslümanlarca kutsal sayılan mekânlardan biridir. Ömer ibn Hattab‘ın
halifeliği döneminde küçük bir mescit olarak yapılmış, Emeviler
döneminde ise büyütülmüştür.
Sonraki dönemlerde birkaç kez yıkılan mescit yeniden inşa edilmiştir.
Bugünkü yapı, 1033 yılında bir deprem sebebiyle yıkılınca Fatımiler
tarafından yaptırılmıştır.
Kur'an'da anlatılan İsra hadisesi burada cereyan etmiştir.

Mescid-i Aksa, 2007.

Mescid-i Aksa’nın Altında Yapılan Kazılar

 • Yahudilik’te Tanrı İnancı
• Yahudilik Monoteist bir din miydi?
Peygamberlik
• A) En başından beri Yahudiler, monoteistti. • Vahiy ve ilahi elçilik gibi iki kurum kabul edilir.
• Vahiy daha çok, Tevrat ile ilişkilendirilirken; ilahi elçilik Tevrat
• B) önce Politeist, ardından Monolatrist ve son olarak monoteizm.öncesi ve sonrası peygamberler ve melekler aracılığıyla
Buna göre Politeizm’den sonra başka tanrıların varlığını kabul gerçekleşebilir.
etmekle birlikte bunların üzerinde ve sadece İsrail’in tapmakla
• Musa’dan önce sayısı 7 kişi ile sınırlı başka milletlerden
yükümlü olduğu bir nevi milli tanrıya da inanan Yahudiler, MÖ. 8-
peygamberler çıkmıştır: Balam, Beor, Elişa ben Barakel, Eyüp
7.yy’da tam bir Monoteist karaktere sahip olmuş. ve 3 arkadaşı.
• Tanrının İsimleri: • Fakat asıl ilahi vahyin özdeşliği İsrail oğulları ile var olandır.
• En önemli peygamber olarak Musa kabul edilir ve 13
• YHWH (Tetragrammaton) ‘ego eimi ho On’ Çık. 3:14. maddelik amentüde “Efendimiz Musa bütün peygamberlerin
• Elohim: Kenan dilinde kullanılan Tanrı (el) teriminin çoğulu. en büyüğüdür” denilir.
• Adonay: YHWH’yi kullanılamadığı için onun yerine ve birlikte • Ayrıca yine amentüde geçtiği üzere, Musa’nın bizzat tanrıdan
kullanılır (Tek. 15:2)
vahiy aldığı ve diğer peygamberlerin bütün sözlerinin doğru
olduğu kabul edilir.
• Tanak’taki bazı Antropomorfik terimler yumuşatılır. Öz. LXX • Tevrat’ta Nuh ile başlayan ve Malaki (MÖ.5yy) ile sona eren
tercümesi. tüm peygamberlere inanılır.
• Fakat Davut ve Süleyman’ı yalnız hükümdar olarak kabul
ederler.

Ahiret İnancı
• Geleneksel Yahudilik, ahiret inancını kutsal metinlere
dayandırsa da ne Tevrat ne Tanak’ta bir takım münferit
atıfların ötesinde çok fazla yer bulmaz.
• Genelde ahiret ve eskatoloji birbirinin yerine geçer.
• Tevrat’ta Daniel kitabına kadar olan bölümlerde bu inançla
ilgili açık ifadelere rastlanmaz. Daniel 12/2-3 ve İşaya
26/19’da ebedi yaşam ve ölümden sonra yeniden doğumu
konu alan ifadeler, bu inancın delili kabul edilebilir.
Zerdüştlüğün buradaki etkisi.
• Şeol kavramı:Sürgün sonrası kitaplarda geçer. Kidron Vadisi.
• Tartışmalı bir inançtır. Sadukiler ve Karailer tarafından kabul
edilmez.
• Yahudiler arasında kıyamet ve haşir inancının Babil
sürgününden sonra ortaya çıktığı kabul edilir.
• Kabala isimli mistik gelenek mensupları ise ruh göçüne
(tenasüh) inanır.
Melekler İnancı
• Melekler, Tanrı tarafından yaratılmış, Tanrı’nın emrinde olan ve bir
takım derecelere sahip olan manevi varlıklardır.
• Baş melekler şunlardır:
• Mikail: Yahudileri korumakla görevli
• Cebrail: Ateşin koruyucusu ve vahiy meleği
• Uriel: Havanın ve yıldızlardan sorumlu melek
• Rafael: Mucizevi hekimdir.
• Azazel: Ölüm meleği
• Bunların dışında, cennetin bekçisi Kerubim ve Sefarim de büyük
melekler arasında sayılır.
• Meleklerin kanatlı insanlar olduğu yönündeki inancın Yahudilere
Yunanlılardan geçtiği ileri sürülür.
• Meleklerin faaliyetleriyle ilgili kutsal metinde (II.Sam.24/15;
II.Kral.19/35) anlatımlar vardır.
• Şeytan, sayısız kötü meleklerin reisi kabul edilir. Kabbala’ya göre
Şeytan, Roma’nın koruyucu patronudur. Cinler de tanrı’nın gazabına
uğramış melekler olarak kabul edilir.
 Yahudilikte İbadet
Din Adamları
• Kohen: Levioğullarından Harun soyuna bağlı İsrail erkeklerinden
oluşan Mabed döneminde kurban ibadetini yerine getirme ve
İsrailoğullarına Tevratı öğretmekle görevli din adamı sınıfına denir.
Mabed’in yıkılması sonrası ise bayramlarda kohen kutsamasına
söylemek, ilk doğan erkek çocukların azat edilmesi merasimini
yürütmek, sinagogta haftalık tevrat okumasına öncülük.
• Levili: Yakub’un 3. oğlu Levi soyuna bağlı erkeklerden oluşan ve
Mabed’de kohenlerin yardımcıları olarak gören yapan din adamı sınıfı.
• Haham: ibr. Bilge. Yahudi din bilgesine denir. Sefarad yahudileri,
genellikle yerel cemaat rabbilerine derler.
• Hazan: Sinagog ibadeti sırasında duaların belli bir melodi eşliğinde
okunması konusunda cemaati yönlendiren görevli. Aşkenazlar, kantor
der.
• Rabbi/Rabay: Dini konularda öğretme ve hüküm verme yetkisine
sahip yahudi din adamı. Babi Yahudi cemaatinde rav, Sefarad
yahudileri arasında Ribbi, Hasidi cemaatlerde rebbe kullanılır.
Bir sinagogta bulunan temel unsurlar
nelerdir?
Sinagogların belli bir mimarî sitili yoktur. Bölgeye
göre yapı şekli değişiklik gösterir. Ancak bütün
sinagoglarda mutlaka üç şey bulunur. Bunlar; Aron-
Hakodeş (kutsal dolap), Ner-Hatamid (devamlı
yanan ışık) ve Teva’dır. Aron-Hakodeş, içinde
elyazması Tevrat tomarlarının bulunduğu bir
dolaptır. Bir bakıma sinagogdaki mihrabı oluşturur.
Ner-Hatamid, Aron-Hakodeş’in üst tarafında
bulunan ve devamlı yanan bir ışıktır. Teva ise, Aron-
Hakodeşin tam önünde yer alan bir kürsüdür. İbadet
esnasında Aron-Hakodeş’ten çıkarılan Tevrat tomarı
bu kürsüde okunur.

Günlük İbadetler
• Sabah, ikindi ve akşam olmak üzere günde üç kez ibadet edilir.
• Sabah ibadetini Tekvin 19/27’de geçtiği üzere belirleyen İbrahim’dir.
Günlük ibadetin en uzunu ve en mukaddesidir. Günlük işlere başlamadan
önce sabah saat 06.00 civarında yapılır. İbadette Şema İsraille birlikte bazı
dualar daha okunur.
• İkindi ibadeti 12.30’dan gün batımına 15 dk kalana kadar her hangi bir
vakitte yapılabilir. Hafta içinde genellikle akşam ibadetiyle birleştirilir.
• Akşam ibadeti Müslümanların yatsı namazına benzer. Akşam gün
batımından biraz önce başlayan ve sabaha kadar geçen süre içerisinde
herhangi bir vakitte yapılabilir. Zira kesin bir vakti yoktur.
• Bu ibadetler tüm Yahudiler için zorunludur.
• Son zamanlarda az rağbet edilmesinden dolayı günlük
ibadetler evde yapılmaktadır.
Şabat: Haftalık İbadet Günü
– Şabat , kutsal dinlenme ve ibadet günüdür.
Kaynağını, Tanrının dünyayı yaratışından
almaktadır. Tevrat’ta anlatıldığına göre Tanrı,
dünyayı altı günde yaratmış ve yedinci günde
dinlenmiştir. Bu günü, Yahudiler için özel
dinlenme ve Tanrıyı anma günü ilan etmiştir.
Kur’an-ı Kerim’de bu günden “Sept” adıyla
bahsedilmektedir. Bu günün kutsallığına
Kur’an-ı Kerim’de de işaret edilmiştir.
Cumartesi/Şabat
“Şabat gününü kutsal sayarak anımsa. Altı gün çalışacak bütün işlerini yapacaksın.
Ama yedinci gün bana, Tanrın Rab’be Şabat günü olarak adanmıştır. O gün sen, oğlun,
kızın, erkek ve kadın kölen, hayvanların, aranızdaki yabancılar dahil, hiçbir iş
yapmayacaksınız.”(Çıkış, 20/8-10)
• Şabat, “durmak, kaçınmak, çekilmek, bitirmek”
manasındaki şavat filinden türeyen bir isimdir.
• Cumartesi (Şabat), Yahudiler için yemek yapma, seyahat
etme ve orak biçme gibi her türlü dünyevi işin yasaklandığı
tamamen Tanrı’ya adanan bir gündür.
“…Şabat günü çalışan herkes kesinlikle öldürülmelidir” (Çıkış, 31/15)
• Cuma günü gün batımından 20 dakika önce şamdanlardaki
mumların yakılmasıyla başlar.
• Dualar edilerek mezmurlardan metinler (95-99; 92-93)
okunur.
Dindar Yahudiler Şabat gününde
neler yaparlar?
Şabat vakti, Cuma günü ikindiden sonra başlayıp
Cumartesi akşamına kadar devam eder. Şabat,
Yahudi yaşamında önemli bir yere sahiptir. Cuma
akşamında bütün dindar Yahudiler Sinagogda
olurlar. Sinagogda ibadet bittikten sonra eve
giderler. Evde anne, Şabat mumunu yakar.
Sofrada iyi bir yemek yenir. Balık, en gözde
yemeklerdendir. Sofrada şarkılar ve ilahiler
söylenir.
Dindar Ortodoks Yahudilerde Şabat boyunca ateş
yakmak, elektrikli alet, telefon, araba ve benzeri
şeyler kullanmak yasaktır. Dindar Yahudi o gün
hiçbir iş yapmaz.
• Yahudi takvim sisteminde bir günlük zaman birimi; akşam vakti başlayıp 24 saat
sürer. Dolayısıyla “Şabat” günü de Cuma akşamı güneşin batışıyla başlar,Cumartesi
akşamı ilk yıldızların görünmesiyle son bulur.
• Öncelikle Şabat günü için gerekli alışverişler yapılır. Ev ve mutfak eşyaları • Şabat sofrası önceden hazırlanmış olup, en iyi yemek tabakları ve en güzel beyaz
temizlenir,”Şabat Sofrası” ikindi saatlerinde kurulur. örtü kullanılmalıdır. Diğer günlerden farklı olarak Şabat mumları dışında “Kiduş”
• Aile reisi erkek işinden her günkünden daha erken çıkıp banyo yapmaya ve temiz bardağı ve iki bütün ekmeğin bulunması şarttır.
giyinmeye zaman ayırır. Kadın evde çocuklarıyla birlikte yıkanmış ve tertemiz, • Beyaz Örtü: İsrailoğullarının çölde geçirdikleri süreçte yedikleri ve tüm toprağı
özenle giyinmiştir .Böylelikle gerek ev, gerek aile fertleri tıpkı önemli bir misafiri örten beyaz renkli yiyecek “Mann/ Kudret Helvası” nın anısı canlandırılır.
karşılayacakmış gibi “Şabat”ı karşılamaya hazırlanmış olur.
• Kiduş Bardağı: Özgürlük, neşe ve sevinç ifade eder.
• Tüm hazırrlık “Şabat Işıklarının” yakılma saatinde sona ermiş olmalıdır. Güneşin
batış saatinde yakılır ama bir saat önce de yakılabilir. • Şabat Ekmekleri:Her gün yağdırılan Mann bir günlük ihtiyacı karşılayacak kadardı.
Cumartesi yasağından dolayı Tanrı Cuma günü iki günlük Mann yağdırmıştı. İşte
• Mumları yakma görevi evin hanımına aittir. onun anısına sofrada iki ekmek bulundurmak adet olmuştu. Bu ekmekler beyaz bir
• En az 2 mum olmalıdır. Ancak bazı durumlarda 3,7 yada evdeki çocukların sayısınca örtüyle örtülür. Bu ekmeklere “Halot” denilir.
da mum olabilmektedir.En az 2 mumun olması bir daha mum yakılamayacağı için • Şarap: neşe ve esenlik sembolüdür.
odadan odaya gidişlerde kolaylık olması içindir.
• Kabalat Şabat ve Arvit duasından sonra aile masa etrafında toplanır ve “Şalom
• Bir kimse mum alamayacak kadar fakir ise mum veya kandil parası için borçlanmayı Aleihem” şarkısını söyler. Ardından baba çocuklarının başına elini koyarak her birini
hatta dilenmeyi göze alıp bu görevini yerine getirmelidir. ayrı ayrı kutsar. Daha sonra “Kiduş” duası okunur ve herkes sofraya oturur.
• Mumlar beyaz ve sağlam olmalıdır.
• Mumlar yakılmadan önce Tanrı’yı kutsamak için “Beraha” okunur.
• “Bizi buyruklarıyla kutsayıp, bizlere Şabat mumları yakmamızı emreden Tanrım, sen
mübareksin.”
• Mumlar yakılıp, beraha da okunduktan sonra herkes birbirine “Şabat Şalom” der.

Kiduş ve Ha-Motsi
• kiduş kutsama anlamına gelir. Tora’daki,” Şabat’ı hatırla ve onu kutsa.” buyruğu
gereği,”Kiduş” duası “Şabat Sofraları”nın olmazsa olmaz tamamlayıcısıdır. Kiduş
şarap içmeden önce ve yemeklerden önce yapılan bir duadır. Kiduş duasını erkek
söyler kadın da “Amen” der. Kiduşu okuyan şarabı yudumlar ve aile fertlerinin
içmeleri için bardağı dolaştırır. Ardından “NetilatYadayım/Elleri Yıkama” buyruğu
gereği leğen ya da benzeri bir kabın üzerinde eller yıkanır kurutulur ve bu eyleme
ilişkin Beraha okunur.
• Evin reisi Hallotların örtüsünü açar ve ekmekleri elinde tutarak “Ha- Motsi” duasını
okur.”Tanrımız ve evrenin hükümranı Ad. Topraktan ekmek çıkaran sen
mübareksin.”
• Ha-Motsi duasını takiben elle parçalanan ekmek lokmaları tuza banılıp aile
fertlerine dağıtılır. Bu uygulamayla”Bet Ha-Mikdaş” dönemlerinde Kutsal Mabed’te
tuzla sunulan “Korban”larla bir paralellik kurulmaktadır.
•Şabat malzemeleri
• Tüm bu uygulamalar tamamlandıktan sonra yemeğe başlanır.
 Başlıca Yahudi Bayramları
Periyodik Kutlamalar
• Roş Ha Şana: Yahudi takviminde yılbaşıdır. Tişri (15 Eylül- 15 Ekim)
ayının birinde başlar iki gün sürer. Bu günde insanın yıllık kaderinin
çizildiğine inanılır bu nedenle iki gün boyunca tövbe edilir ve
eğlenceden kaçınılır.
– Aşerat Yema Teşuva: 10 Tövbe günü
• Yom Kipur: Yıl başı bayramını takip eden 10 günlük sürenin sonundaki • Sukkot/Çardak: Çadırlar kurulur ve 1 hafta bu çadırlarda yaşanır.
kefaret günüdür. Yahudiler bu günde daima ibadetle meşgul olur. Ros
Ha Şana’da çizilen insanın yıllık kaderinin, bu günde onaylanarak son
şeklini aldığına inanılır. Defterler açılır ve sıfırlanır. 1 günlük oruç. 24 tutulur.
saat vücut yıkınmaz, deri giyilmez. Herkes tutmalı. Kodeş ha Kodeş’a
giriş.
• Sim Ha Tora: Her yıl bir defa Tevrat’ın hatmedilmesi sonucunda
kutlanan hatim bayramıdır. Sukkot’un hemen ertesi günü kutlanır, dini
ve eğlenceli bir bayramdır.
Başlıca Yahudi Bayramları
Haç Festivalleri
• Fısıh/Pesah/Passover/Özgürlük:Mısırdan kurtuluşun anısına
kutlanılır. Hazırlanan seder yemeğine acı otlar katılır ve mayasız
ekmek yenilir.
• “…Tanrınız Rabbin Fısıh bayramını kutlayın. Tanrınız Rab Aviv ayında geceleyin sizi
Mısır’dan çıkardı. Tanrınız Rabbin adını yerleştirmek için seçeceği yerde davarlardan,
sığırlardan Fısıh kurbanlarını keseceksiniz. Kurban etiyle birlikte mayalı ekmek
yemeyeceksiniz. Yedi gün mayasız ekmek yiyeceksiniz…”(Tesniye,16/1-3)
Böylece kutlanan bayramlar sayesinde geçmiş (Mısır’dan ayrılışı
müteakip çekilen acılar ve çölde kırk yıl dolaşmaları) daima hatırda
• “Tahılınızı ve asmanızın ürününü topladıktan sonra yedi gün Çardak Bayramını
(Sukkot) kutlayacaksınız.” (Tesniye,16/13)
• Şuvvot: On Emrin ve Tevrat’ın Tanrı tarafından Yahudilere verilişinin
kutlandığı bir bayramdır. Şivan (15 Haziran-15 Temmuz) ayının
altısında kutlanır ve iki gün sürer.

Başlıca Yahudi Bayramları

Hatıra Kutlamaları
YAHUDİLİKDE
• Hanukah: Kandil bayramıdır. Selevkid Antiyokus’a karşı kazanılan
zaferin anısına kutlanan bir bayramdır. Kislev (15 Kasım-15 Aralık)
ayının on beşinde başlayıp sekiz gün sürer. Normal günlerden farkı
Hanukiya denilen dokuz kollu şamdandan her gün birinin yakılmasıdır.
Kuşatma altında yakacak bir şey yokken 1 günlük mum, 1 ay yanar.

• Purim: Şeker bayramıdır. Milli bayramlardan biri olarak kabul edilir.

İran’da Ester adında bir Yahudi kızı sayesinde katliamdan
kurtulmalarının adına kutlanan neşeli ve eğlenceli bir bayramdır.
Greger/kaynana vızırtısı. MÖ. 500’lerde İran egemenliğinde
Haman’ın arzusu. Ester’in karşı çıkışış. (Mart)…Haman
haman….ayakları yere vurup bastırma…

• Yom Av: 9 Ağustos. Romalıların MS. 70’de 9 Ağustosta tapınağı

yıktıkları gün.
SEMBOLLER
 MENORA
Menora Kudüs Tapınağı'nda ve Çadır
Tapınak'ta (Mişkan) zeytinyağı ile
yakılan Yedi Kollu Şamdan'dır.
Yahudilerin en eski sembollerinden
biridir.
Musa'nın Sina Dağı'nda gördüğü
Yanan Çalı'yı simgeler (Çıkış 25).
Tanrı Menora'nın biçimini ve nasıl
yapılacağını Musa'ya Sina Dağı'nda
bir vizyon olarak göstermiş ve Musa
bu tarifi Yehuda Kabilesi'ne mensup
Bezalel Ben Uri Ben Hur'a
yaptırtmıştır.
Menora aynı zamanda İsrailoğullarının Mısır’ı terk
edişleri ile Sina Dağı eteklerinde Tora’yı alışları
arasında geçen 7 haftayı (Şeva Şavuot) temsil eder.
Menora'nın bütün kollarının birbirinden eşit uzaklık
ve eşit uzunlukta olmasının adalet ve eşitliği
simgelediği ileri sürülür.
Ortaçağ’da bu 7 kol astrolojik anlamda 7 gezegeni
simgelemektedir; ortada güneş ve her iki yanında
üçer gezegen.
Menora bunlardan başka, hayat ağacı olarak
nitelenmiştir. Yahudi mistisizmine göre hayat ağacı
simgesi 7 tanrısal erdemi ifade eder. Menora
insanoğlunun Tanrı’nın suretinde yaratıldığının
sembolüdür .
Sonuç olarak Menora, Tanrı’nın İsrailoğullarına vaat
ettiği, ruhların kurtuluşunu simgeler.
Menora’nın boyu, ortalama bir insan
boyu veya biraz daha uzun olacak,
ortadaki merkez kolun iki yanında üçer
kol daha olacaktır.
Kolların başlıklarında badem çiçeği
biçiminde içleri saf zeytinyağı ile dolu
kaseler olacaktır. Menora tek parça
altından yekpare yapılacak, dövme
işçiliğiyle, sadece çekiçle vurularak
şekillendirilecektir.
Menora yedi kollu oluşu itibariyle, antik
Dönem Bilimi’nin 7 ana temeli olan
aritmetik, geometri, astroloji, simya,
retorik, müzik ve etniği simgeler.
Menora’nın 7 ışığı yaradılışın 7 gününü
sembolize eder. Altı çalışma günü ve
yedinci dinlenme gününü yani Şabat’ı.
Menora, Yahudi bayramı Hanukka'da da
kutlanılır. Işıklar Bayramı olarak da
bilinen Hanukka'da kullanılan
şamdanların çoğu 9 kolludur. Efsaneye
göre, Kudüs Tapınağı yıkıldığında,
Menora'daki sonsuz ateşi devam
ettirebilmek için ancak bir günlük
zeytinyağı kalmıştı. Bir mucize eseri
şamdan ateşi sekiz gün boyunca yandı
ve tapınağın yeniden inşa edilip yağ
bulunmasına kadar yeterli oldu. 9 kollu
şamdanın asıl adı Hanukya veya
Hanukiya olmakla beraber, çoğu zaman
Menora olarak anılır. Ortadaki kol,
sağındaki ve solundaki dörder kolu
yakmak amacıyla kullanılır.
 Sefer Tora
SEFER TORA Yahudilerin kutsal kitabı
Tora'nın, dini açıdan
yenilebilir bir hayvanın
derisinden hazırlanmış
parşömen üzerine özel
olarak eğitilmiş kişiler
(sofer) tarafından özel bir
tüy kalem ve mürekkeple
elle yazılmış tomar (rulo)
nüshalarıdır.

Parşömen metinlerinin yazı
işlemi bittikten sonra,
parşömenler –Gidin– adı verilen
bir iplikle birbirlerine dikilir.
Gidin adlı iplikler, kaşer bir
hayvanın ayak kaslarının
liflerinden yapılır. Her 4 sayfa bir
araya getirilerek dikilir ve
bundan bir –Yeriyah– elde edilir.
Sonra her bir yeriyah birer
parmak kalınlığından üst üste
getirilerek birbirine eklenir.
Birbirine tamamen birleştirilmiş
olan parşömenler Atsei Hayyim
(Hayat Ağaçları) adı verilen tahta
rulolara sarılır
Her Yahudi bir Sefer Tora'ya sahip olmalıdır.
Sefer Tora yazılı olan en kutsal kitaptır.
Açıldığında ve taşındığında onun önünde
eğilinir ve öpülür.
Parşömene asla el değdirilmemelidir.
Hahamlar "Çıplak Sefer Tora'ya dokunan,
çıplak gömülecektir" ilkesini koymuşlardır.
Bu yüzden –yad– adı verilen uzun saplı bir el
işareti kullanılır. Sefaradlar bu riski önlemek
için Sefer Tora'yı ipekle kaplarlar.
Eğer Sefer Tora yanlışlıkla yere düşerse, buna
tanık olan ve orada bulunan bütün cemaat
bütün bir gün oruç tutmalıdır
Tora ve YAD Süleyman Mabedi ( Bet
Amikdaş) Kutsiyet Evi;
Yeruşalimde’ iki kez inşa edilmiş ve
yıkılmış olan Tapınak.
I.Bet Amikdaş, Kral Süleyman
tarafından inşa ettirilmiştir. Babil
kralı Nevukadnessar tarafından
yıkılmıştır.

II. Tapınak (Bet Amikdaş) 3408

(M.Ö 352) yılında halkın lideri
Zerubavel, peygamberler Ezra ve
Süleyman Mabedi'nden kalan batı duvarı, Nehemya tarafından inşa edildi ve
Yahudiler için önemlidir. Yahudiler, bu duvarın Romalılar tarafından yıkılmıştır.
önünde Mâbed'in durumu için ağıt yakarlar ve en
Tapınak hem Yahudiliğin
kısa zamanda yeniden inşa edilmesi için Tanrıya
kurtuluşu hem de İsrail krallığının
yakarırlar.[5] İbranice yazılarda yapıya verilen
simgesidir.
isimler, "Beit HaMikdash" ya da "Kutsal Ev" dir ve
Kudüs'te bu isimle anılan tek tapınaktır.

Süleyman Mabedi’nin iki giriş sütununu

simgeleyen Jakin ve Boaz sembolleri aynı MEZUZA
zamanda da İsrail krallığını sembolize etmektedir.
İbranice bir kelime olan Mezuza; Kapı
Boaz: Bu sütunun başlığı nar ve zambak
Pervazı anlamına gelir.
figürleriyle süslenmiştir.
Mezuza kapı pervazına çakılan, tahta,
Zambak: Beyazlığı ve safiyeti ifade eder. plastik, metal, cam v.b. maddeden yapılı
kılıfa konmuş bir parşömendir.
Nar: Çoklukta birliği ifade eder (Kol İsrael). Kalın Soldan sağa doğru yuvarlanarak sarılan bu
bir kabuk, ardından bir zar ve nihayet zarın altında parşömen, Tora’nın Tesniye (6:4-9 ve
çeşitli bölmecikler içinde bulunan nar taneleri 11:13-21) bölümlerindeki Şema ve Veaya
Yahudi halkının simgesidir. Odacıklar kabileleri, iç metinlerini içerir.
zar Yahudilik kavramını ve en dıştaki kalın kabuk Kullanılan parşömen kaşer bir hayvanın
Yahudileri koruyan, birlik içinde tutan ve kuşatan derisinden yapılır.
Tora’yı simgelemektedir. Mezuza parşömenleri el ile yazılı olur,
matbaa ile yazılı olanları kullanılamaz.
Böylece Boaz adlı sütunun başlığı saf ve temiz bir Parşömenin dış yüzünde kutsal bir anlam
birlik içindeki Yahudi Ulusunun sembolüdür. taşıyan “Şaday” yani “Her Şeye Kadir”
kelimesi yer alır. Şaday aynı zamanda
Jakin: Yakin adlı sütunun başlığında bir küre “Şomer Dlatot Yisrael” – “İsrail Kapılarının
bulunmaktadır. Küre iki kısımdan oluşmaktadır. Koruyucusu” kelimelerinin baş
Üst bölümü gök küreyi, alt bölümü yer küreyi
harflerinden oluşmuştur.
sembolize eder.
 Mezuza takılacak yerin iki kapı kirişinin ,çatısının
ve kapısının olması, devamlı yaşanan bir yer
olması, insanın kullanabileceği saygın bir yer
olması, girişin en az 10 karış yüksekliğinde olması
mezuza takmak için gerekli şartlardır.
Bu yüzden Mezuza, tuvalet, banyo, kiler, ahır
hariç evin tüm kapılarına konur.
Ev değiştirme durumunda, İsrail’de, hemen,
Diaspora’da ise 30 gün içinde mezuza takma
işlemini tamamlamak gerekir.
Mezuzaların parşömenleri 7 yılda en az iki kere
hasara uğrayıp uğramadıklarını kontrol etmek
amacıyla gözden geçirilmelidir. Harfleri silinen
veya parşömeni yırtılan mezuzalar bu
biçimleriyle kullanılabilirliklerini yitirirler.
Yahudilerde adet; mezuzayı her giriş ve çıkışta
elle ya da parmak uçlarıyla dokunup öpmektir.
DAVUT YILDIZI
Üst üste gelmiş iki üçgenle oluşturulmuş altı
köşeli yıldız olarak bilinir Heksagram
(hexagram). Bugün de İsrail devletinin askeri
ve sivil bütün organlarının simgesi olduğu
gibi, İsrail devletinin bayrağının sembolüdür.
Efsaneye göre, “Golyat” adlı deve karşı
savaşırken, küçük Davud’u koruyan kalkanın
üzerine bir altıgen motifi işlenmişti. Magen,
ayrıca, koruyucu bir alet olan “kalkan”a verilen
addır. Buna göre, Magen David, “Davud’un
kalkanı, Davud’un koruyucusu” demektir.
Diğer bir efsaneye göre, Goliyat’ın kalkanını
büyük bir yıldız süsler. Genç David, bu devi
öldürdükten sonra, kalkanına sahip olur ve
yıldızı da Tanrı’ya sığınmanın bir simgesi
olarak benimser.
Tora, bilinen bir örgütlenmiş orduyu kuran Kral
David’in, askerlerini profesyonel savaşçı olarak
yetiştirdiğini yazar. David, askerlerinin
zırhlarında da Tanrısal himaye sembolü olarak
altıgen yıldız motiflerini kullanmıştır.
Mezuza hiçbir zaman muska veya tılsım olarak
kabul edilemez.
Fakat onun belalardan koruduğuna inanılır. Bu
inanışla Pesah öyküsü arasında bağlantı kurulur.
Pesah öyküsünde, Tanrı’nın Mısırlılara getirdiği
belalar görülür. Bunlardan sonuncusu ve en etkilisi
olduğu bilinen Mısırlıların ilk doğan erkek
çocuklarının ölmesidir (Makat Behorot). Tanrı bu
belaları Mısırlılara göndermeye karar verdiği
zaman, Hz. Musa, İsrailoğullarının o gün kurban
kesmelerini ve akıttıkları kanla evlerinin kapılarına
işaret koymalarını emreder . Bundan amaç, işaretli
Yahudi evlerinin bu beladan korunmasıdır. Nitekim,
Tanrı kapısı işaretli evleri bu beladan uzak
tutmuştur. Bu kapı işaretleriyle Mezuza arasında
bir paralellik kurmak istenirse bugün de kapısında
mezuza çakılı olan her Yahudi evini Tanrı
belalardan koruyacaktır!
Sembolize ettiği anlamlar:
Üçgenin simgelediği kavramlara örnek olarak, anne – baba – çocuk
ilişkileri (aile), geçmiş – şimdi – gelecek, toprak – su – hava gibi
temel doğa elemanlarıyla maddenin üç hali: katı – sıvı – gaz veya
atomdaki proton – nötron – elektron üçlüleri gösterilebilir.
Yahudi milletini oluşturan halk tabakaları da üçtür: Kohenler –
Leviler – İsrael’ler. Bu türden örnekleri daha da çoğaltmak mümkün.
Ayrıca insanlığın üç temel öğesi: Hakikat – özgürlük ve sevgi
kavramlarını saymak yerinde olur.
Magen David, ( Kelime anlamı olarak David’in kalkanı) ‘in altı köşesi
vardır. Bu da Tanrı’nın tüm kainata hükmettiğini ve bizleri 6 yönden
de koruduğunu sembolize eder: Kuzey, Güney, Doğu, Batı , Aşağı ve
Yukarı.
Kabala’da, iki üçgenin, insanların içindeki mücadeleleri yansıttığı
anlatılır: İyilik / kötülük, manevi /maddi ,v.s. İki üçgen ayrıca,Yahudi
ile Tanrı arasındaki karşılıklı ilişkiyi de temsil ediyor olabilir. Yukarı
işaret eden üçgen, cennete gidecek iyi davranışlarımızı , aşağı işaret
eden üçgen ise bu iyiliklerin harekete geçirip dünyaya doğru
getireceği iyilik dalgasını ifade ediyor olabilir.
 TEFİLİN Tefilin iki parçadan meydana
gelir ve bunlardan biri başa,
Tefilin, deriden yapılmış diğeri ise kola bağlanır.
ve yassı deri şeritlerle
birbirine tutturulmuş Başa bağlanan tefiline;
siyah renkte iki kare
kutucuktan oluşur.
Tefilin Şel Roş denir.
İçlerinde parşömen
üzerine el yazması İkinci kutu ise sol pazu
olarak, Tora'dan dört üzerine bağlanır.Buna da
ayrı bölüm içeren Tefilin şel Yad denir.
dörder rulo bulunur.

Tefilin takan kişi ayakta durur. Önce, "Tefilin Şel Yad - El Tefilini"ni alıp
sol kolunun üst bölümüne, kalbine dönük bir şekilde yerleştirir. Deri Tefilin takma duasını okuyan kişi, şimdi de Tefilin'in uzantısı olan deri
bağcıkların geçtiği ilik kutunun üst kısmına gelmelidir. Şeritleri saplı bölüm üste gelecek şekilde, bağları kolun alt bölümüne yedi kere
bağlamaya başlamadan önce "Tefilin Beraha"sını okur. dolar ve kalan bağları avucuna sarar.

Sıra "Tefilin Şel Roş - Baş Tefilin"inindedir. Onu da, alnının üst kısmına
yerleştirerek bağın uzantısındaki düğümün ense üstüne gelmesini
sağlar. "Tefilin Şel Roş - Baş Tefilin" kutusunun alt kenarı saç köklerin
altına düşmemeli ve iki gözün tam ortasına gelecek hizada durmalıdır.
Baş Tefilini'ni takar takmaz avucundaki bağları çözerek orta parmağına
–önce parmağın alt boğumuna (avuca yakın), sonra orta boğumuna ve
son olarak da gene alt boğuma olmak üzere– bağları üç kez dolar. Kalan
bağları da gene avucuna sarar.
Tefilin takma işlemi hiçbir hareket veya sözle kesilmemelidir. Herhangi
bir nedenle kesintiye uğradığında aşağıdaki Beraha okunur.

•Tefilin sadece hafta içi günlerinde takılır. Şabat ve

bayram günleri Tefilin takılmaz.
Tefilin önce ele, sonra başa takılır. Bunun da sembolik
* Tefilin sabah duası (Tefilla) sırasında takılmalıdır.
Adını da bu duadan almıştır. Ancak herhangi bir
anlamı şudur: "Kişi, Tanrı buyruklarını, fazlaca sorup
nedenden sabah takılamadıysa, gün batımından düşünmeden önce yerine getirmeli sonra da anlamaya
önce olması şartıyla gün içinde de takılabilir.
çalışmalıdır." Yani önce, fiilen eylemci olmalı, sonra
•Tefilin takma işlemi herhangi bir konuşma veya düşünmeye yer vermelidir.
hareketle kesilmemelidir. Kabul edilebilir tek
kesinti, Tefilin takmakta olan diğer bir kişinin
duasına karşı söylenebilecek "Amen" sözcüğüdür.  El Tefilinini giysinin kol bölümleri gizleyebilir. Baş Tefilini
•Tefilin bir mezarlıkta veya temiz olmayan bir yerde ise tamamen açıkta ve belirgindir. Bunun da simgesel anlamı
takılamaz.
şudur: "Hareketlerinizi gizleyin ama düşünceleriniz açık ve
•Tefiline layık olduğu saygı gösterilmelidir. Eğer belirgin olsun ki, fikirleriniz çevrenizi aydınlatsın."
Tefilin kaza eseri yere düşerse oruç tutarak veya
sadaka vererek kefaret ödenmelidir. Bu durumda
bir Rabi'ye başvurulmalıdır.

* Bilgelerin sözlerine göre, Tefilin takma emrini her

gün uygulayan kişi, uzun bir yaşama ve Gelecek
Dünya’ya erişmeye hak kazanır.
Tefilin'in dört duası, düşünceyi simgeleyen "Baş
Tefilini"nde ayrı ayrı dört bölmede, eylemi simgeleyen "El TALLİT
Tefilini"nde ise tek bölmede tek rulo halindedir. Bu da
bilgilerce şöyle yorumlanır: "Düşünceleri ve fikirleri farklı da
olsa, tüm Yahudi halkı eylemlerinde tek vücut olup
birleşmelidir. Tora buyruklarının icrasında da Tanrı emirleri
bir bütün olarak aynen uygulanmalıdır.

 Tefilin'in bağları, kişinin fikren ve kalben Tanrı'ya sıkıca

bağlı olduğunu simgeler. Ayrıca Tefilin'le gerçekleştirilen
günlük "Bağlanma" eylemiyle de insan her sabah Tanrı'ya
bağlılığını tazeler ve pekiştirir. Tefilin takmak, "Tanrı'nın
adını" başına ve koluna işlemek demektir.

Tallit kelimesinin Türkçe karşılığı cüppe,
harmani veya örtüdür Tallit, yün, keten
veya ipekten imal edilen püsküllü bir
omuz atkısıdır.
Yahudilerin topraklarından sürülmeleri
ve dünyanın dört bir yanına dağılmaları
sürecinde, çevredeki yabancıların
etkisiyle günlük bir giysi iken daha
sonraları sadece dua edilirken bilhassa
sabah ibâdetinde kullanılan bir objeye,
bir dua şalına dönüşmüştür.
Tallitler genelde beyaz renkli, yünlü,
pamuklu veya ipekli kumaşlardan imâl
edilmiş olup, beyaz kumaşın üstü, mavi
çizgilerle süslüdür.
Tallitler erkekler tarafından haftanın her günü Şabat ve
bayram günleri de dahil olmak üzere sabah duası esnasında
kullanılmakla beraber, Teşa-Beav gününde öğleden sonra
duası olan Minha'da kullanılır. Yom Kippur (Kefaret) Günü ise
bütün gün boyunca tallit giyilir. Tallit kullanımı Yahudi
cemaatleri arasında farklılık gösterebilir. Aşkenaz
cemaatlerde Bar-Mitzva (Ergenlik çağı) öncesi çocuklar kendi
boylarına uygun tallitler kullanırlar. Polonyalı ve bazı Sefarad
cemaatlerde sadece evli erkekler tallit kullanabilirken doğulu
cemaatlerde evli olmayanlar da tallit kullanmaktadırlar.
Reformist cemaatlerde tallit, hahamın kullandığı bir tören
giysisidir. Türk Yahudi cemaatleri ile bazı cemaatlerde ise
tallit düğünde hupa töreninde kullanılır. Yahudi erkeklerini
öldükleri zaman saçakları (tsitsitleri) koparılmış veya
çıkarılmış tallitleri ile gömmek âdettir.
 KETUBA
Tallit'in 4 köşesinde özel biçimde bağlanmış püsküller
bulunmaktadır bunlara İbranice'de tsitsit adı verilir
bu püsküllerin her biri 8 ipten oluşur ve her
püsküldeki düğüm sayısı 10-5-6-5 olacak şekildedir bu
da Tanrı'nın isminin İbranice'deki yazılışı olan YHWH
harflerinin rakamsal karşılıklarına denk gelmektedir.
Tallit'i üzerine takan kişi doğal olarak Tanrının varlığını
sürekli düşünecektir ve hissedecektir.

Ketuba, bir kadın ile bir erkeğin evlilik töreni yapıldıktan sonra, dini nikahı
gerçekleştiren hahamın, iki tanık huzurunda damada imzalatıp, gelin tarafına teslim
ettiği bir anlaşma belgesidir. Bu belge tam anlamıyla kadın lehine hazırlanmış sosyal bir
akittir.
Bu akitte, kocanın karısına karşı olan görev ve sorumluluğu göz önüne alınır ve kadının
çıkarları gözetilir.
Nednunya (Drahoma): Bir boşanma halinde, damada verilen bir drahomaya eşit bir miktarın geri
ödenmesi, meblağın nominal değerde mi, yoksa enflasyona veya parasal dalgalanmalara göre mi
geri ödeneceği, diğer normal borçların yöresel olarak nasıl işlem gördüğüyle kıyaslanır. Koca
drahoma bedeli ile ticaret yapabildiğine göre, iade kıyaslanır. Koca drahoma bedeli ile ticaret
yapabildiğine göre, iade halinde drahoma bedeline ek ödeme yapma olanağı vardır. Buna
“Tosefet Nedunya” (Drahomaya eklenen meblağ) denir.

Bir boşanma veya vefat halinde de Ketuba kadının ekonomik durumunun ve yaşam
düzeninin önceden güvenceye alınmasını sağlar.

Ketubanın bir diğer bağlayıcı özelliği de erkeğe istediği anda karısını kolaylıkla
boşayamayacağını hatırlatmasıdır. Yani koca karısını boşamağa karar verdiği anda,
ketubadaki şartları anımsayacak ve bu maddi yaptırım karşısında bu işten vazgeçecek
ya da evliliğini tekrar gözden geçirmek fırsatını elde edebilecektir.

Ketuba aynı zamanda, gerçekleştirilen evliliğin; peygamber Musa’nın getirdiği yasalara Kadın bir boşanma halinde, herhangi bir nedenden ötürü veya gereksinimi olmadığı için,
ve İsrailoğullarının geleneklerine uygun olarak yapıldığını kanıtlayan belgedir. ketubanın öteki şartlarından vazgeçse bile, orada belirtilen drahoma meblağından feragat
edemez. Çünkü o meblağı damada kadının ailesi vermiştir. Bu ailenin maddi varlığı
niteliğindedir.
.
İnsanoğlu, fiziksel dünyada bir yaratıktır ve ancak

ŞOFAR kendisini olağan ve rutin işlerden ayırarak

heyecanlandıracak, ilham verecek bir araçla harekete
geçer. Bu aracın ne olduğu konusunda, bir savaş
öncesinde yapılanlara bakmak yeterli olacaktır.
Askerleri harekete geçirmek için trompetler çalınır.
Böylece askerlerin daha derin bir ilham ve duyarlılıkla
Şofar genellikle koç harekete geçmeleri sağlanır. Roş Aşana’da bizim
yaptığımız da buna benzer bir şeydir. Şofar aracılığıyla,
boynuzunun yontulmasıyla bizler, tüm yargılanacak olanlar “uyanırız”. Günah
işlemiş olan herkesi Tanrı’dan af dilemeye ve bu büyük
üretilen bir üflemeli yargı gününde bizleri merhametle yargılaması için
O’na yalvarmaya teşvik ederiz.
enstrümandır. Şofar’ın sesi ve şekli de bizlere ilham verme
konusunda etkilidirler. Şofar sesi insanın, kalbini
kötüye yöneltmek isteyen dürtülerini bertaraf etmeye
gayret etmesi için bir hatırlatıcıdır. Şofar sesi bunu
nasıl başarmaktadır? Şofar çalınırken çeşitli sesler
çıkarılır. Bunların bir tanesi de Terua’dır. Bu, uzun bir
ses değil, kısa ve kesik seslerin bir birleşimidir. Bu kırık
ses bizlere bizim de bir şeyleri “kırmamız” gerektiğini
hatırlatmalıdır. Kırmamız gereken şey de “Yetser Ara –
Kötü Dürtü”dür.

Roş-Aşana’da çalınan Şofardan üç farklı ses duyulur :

Şofar çalarak;
· Tanrı’yı Kainatın hakimi ilan eder;
· Teşuva yapmamız gerektiğini hatırlar;
· (Sina Dağı’ndaki Şofar seslerini ve dolayısıyla)
Tekia -- düz ve uzun bir ses
Şevarim – orta uzunlukta üç ses
Terua -- birbirini izleyen kısa ve güçlü on ses
düz ve uzun şofar sesi – Kral’ın taç giyme töreninin sesi olup, bize ve
dünyaya Tanrı’nın Kralımız olduğunu ilan etmektedir. Kendi değerlerimizi
bir yana bırakarak Tanrı’nın dünyayı Yöneten olduğu gerçeğine geri
döneriz. (Tanrısal çağrıyı ve korumayı simgeleyen çok uzun bir ses.)

Tora’nın alınışını hatırlar;
· Ruhumuzun derinliklerinde gizli kalmış
duygularımızı uyandırır;
· Maşiah’ın geleceği zaman, kurtuluşu ilan etmek
üzere çalınacak olan Büyük Şofar’ı düşünürüz.
Şevarim – üç yakarış sesinin – bağlanma, gelişme, başarma isteğiyle dolu
Yahudi kalbinin hıçkırıklarla ağlama sesini simgeler. (Tanrısal güç karşısında aczi
ifade eden üç kesik ses.)
Roş-Aşana’da , yaşamımız hakkında objektif ve dürüst olmaya ve
uyandırılmaya ihtiyacımız vardır : Kim olduğumuz, nerede var
olduğumuz, ve hangi yöne yönlendiğimiz. Terua sesi – birbirini izleyen
10 kısa güçlü ses- saat alarmına benzer ve uyuyan maneviyatımızı
uyandırır. (Tanrı'yla birlikteliği simgeleyen coşkulu dokuz kısa ses)
Şofar'dan Tora'da ilk kez, Yahudilerin Mısır'dan çıkıp da Sina Çölü'nde
bulundukları dönemde bahsedildiği görülmektedir.
Şofar Biblik zamanlarda devletin başına yeni bir kıral geçtiği zaman,
Kudüs Mabedi'ne yeni bir Kohen Gadol tayin edildiği zaman,
Sanhedrin'in başına yeni bir Gaon geldiği zaman çalınmıştır. M.Ö. 400'de
Babil'de ölümleri haber vermek için kullanılmıştır. Ortaçağda, oruçlarda, Hz. Musa (a.s.)'ya verilirken Şofar sesi duyulmuştu),
kişilerin süreli ya da sürekli olarak cemaatten ihraç edilmeleri hâlinde ve 4. Peygamberleri hatırlatması. Onlar seslerini ve insanları
cenazelerde çalınmıştır.
Cuma öğleden sonra altı kere üflenmektedir. En başta Tekiah üflenirdi ki
kırsal alanlarda çalışanlar bu sinyali duyup işlerini bırakırlardı. İkinci
sinyal dükkan sahipleri ve şehirde yaşayanlar içindi. Üçüncü sinyal ise
Sebt mumlarının yakılacağını bildirirdi. Geriye kalan üç sinyal ise Sebt'in
gelmek üzere olduğunu bildiren geleneksel Şofar'ı simgelerdi.
Bugün ise dinî maksatların dışında İsrail Devleti'nde yeni bir
cumhurbaşkanı göreve başlayacağı zaman çalınmaktadır.
KİPPA
Kippa başı örtmek amacıyla kullanılan küçük başlığa
verilen addır.
Yahudilikte baş örtme geleneği erkeğin Tanrı'ya olan saygısının bir
işaretidir. Kadın ise erkeğe olan alçak gönüllüğünden başını örter.
Şofarın çalınmasının on sebebi vardır:
1. Tanrı'nın yüceliğinin isbatı,
2. Pişmanlık gününü simgelemesi,
3. Tora'nın Tanrısal gücünü kanıtlaması (Tora Tanrı tarafından
ahlâka davet edişlerini hep Şofarla duyururlardı,
5. Mabedin yıkılışını ve yeniden inşa edilişini anımsatması,
6. İshak yerine koçun kurban edilişini simgelemesi,
7. Hûşu uyandırması,
8. Kıyamet gününde çalınacağının bilinmesi,
9. Bütün İsrailoğullarının yeniden kutsal topraklarda toplanma
ülküsünü çağrıştırması,
10. Yeniden uyanış gününü de anımsatması.
Ortodoks cemaatler başın sürekli örtülü olmasını isterken, Konservatif
cemaatler başın sadece dua anında kapalı olması gerektiğini savunurlar.
Reformist cemaatlerde baş örtme isteğe bağlıdır. Türkiye'deki Yahudiler
Kipa'yı genelde sinagoglarda ve dua esnasında kullanırlar.
Ancak Kipa, günümüz gerçeğinde, bir ölçüde Yahudi kimliğini belirten ve
gelenekler gereği önemli ölçüde dinî bir nitelik kazanmış bulunan,
özellikle Yahudilerin kullandığı bir başlık olarak değerlendirilmektedir
 SİNAGOG
Yahudi yaşam biçiminde; aileden sonra
yaşamın kutsanması yönünden en temel
kurum Sinagogdur.
Aile kişi için ne kadar önemliyse, sinagogda
toplum yaşamı için o kadar önemlidir.
Yahudi yaşam biçiminde Sinagog bir ibadet
mekanı olmanın ötesinde aynı zamanda hem
kültür, hem eğitim, hem de toplumsal
hizmet ve dayanışmanın düzenlenme ve
yürütülme mekanıdır.
Sinagogun temel işlevi;Yahudi’nin hem
dinsel bağlılığının hem de insan soyunun bir
üyesi olarak her devirde görevinin bilincinde
olmasını sağlamaktır.
Sinagogun inşa ve kullanımında tasarım,
binanın yerleşimi, mobilya ve iç
dekorasyon konularını “Alaha” belirler.
Ancak Alaha dış görünüme karışmaz bu
nedenle çok farklı tarzda sinagoglar
vardır.
Penceresiz Sinagog inşa edilmez.
Sinagog şehrin en yüksek yerine inşa
edilmeli ve en yüksek bina olmalıdır.
Çağlar boyunca bunu uygulamak
herzaman mümkün olmamışsa da orta
çağda bu ilkeye uyulmaya çalışılmıştır.

Tora ruloları “Aron Ha- Kodeş” ismi verilen

dolapta muhafaza edilir. Bu dolap Bet
Amiktaş’da On Emir’in saklandığı Ahit
Sandığını temsil etmektedir.

Aron Ha-Kodeş’in önünde; Kohenlerin

avlusunu simgelemek üzere “teva (kürsü)”
bulunmaktadır.Bu Platformla okuma kürsüsü DİNSEL KAVRAMLAR
Bet Amiktaş’daki “Mizbah/ sunak” ı temsil
etmektedir.Cemaatin bulunduğu alan bu
platformdan birkaç basamak aşağıda ve Bet
Amiktaş’daki halk avlusunu çağrıştırmaktadır.

Sinagogda dinsel gereklerin zorunlu

kıldıklarının dışında yemek, içmek,
konuşmak, uyumak, koşarak çıkmak
uygunsuzdur.
 BAR-MİTZVA
BAT-MİTZVA
• 13 Yaşını tamamlamış her Yahudi erkeği “Bar-
Mitzva”,12 yaşını tamamlamış her Yahudi kızı
“Bat-Mitzva” çağına girmiş sayılır. Bu yaşlara
gelen her Yahudi genci,artık ergin bir birey
olarak dinin kendisine yüklediği sorumlulukları
yerine getirmekle yükümlüdür.

Bar-Mitzva’dan beklenenler
• “Bar-Mitzva” sözcüğü Talmud’da • Tefilin takması beklenir
“Yönerge Ödevlisi” olarak
tanımlanmaktadır. • Talliti kuşanmalıdır
• Niçin 13 yaş? • Sinagogtaki ibadet
• Abraham’ın babasının putlarını 13 sırasında Tora okumaya
yaşında reddetmiş olduğu
düşünülmektedir. çağrılır
• 13.yaş, Yahudi öğrencinin
ilköğretimden Bet-Midraş’a geçiş
yaşıdır.
 Ülkemizde Bar-Mitzva uygulamaları Yahudilikte Evlilik
• Bar-Mitzva çağına gelen çocuk daha önceden dini bir eğitim almamışsa,özel olarak • Evlilik yahudiliğe göre bir anlaşma
Tora’yı okumak üzere hazırlanır. Bu arada aileyi de tatlı bir telaş kaplar, zira aile niteliğindedir. Bu anlaşma evlenen iki
fertleri de bu önemli gün için hazırlanmaktadırlar. insanı sonsuza dek bağlayan ve kutsal
aile birliğini tescil eden yazılı bir belge
• Pazartesi ve Perşembe günü tefilin takma gerçekleşir. Aile fertleri, yakın akraba ve olarak somutlaşmıştır.
arkadaşlar bu mutlu günde genç “Bar-Mitzva”’yı yalnız bırakmaz, sevincini • “Bir erkeğin yalnız olması iyi değil;
paylaşırlar. Arzu eden aileler tören sonrası bir davetle konuklarını ağırlarlar. ben ben ona iyi karşılaşmalar için
• Cumartesi sabahları ise daha kalabalık bir davetli kitlesinin katıldığı törende genç yardım edeceğim. Onun için erkek
“Bar-Mitzva”, yaptığı konuşmayla anne ve babasına, diğer aile büyüklerine teşekkür babasından ayrılıp,karısına gidecek ve
eder; gelecekteki sorumluluk ve beklentilerine değinerek cemaatine faydalı bir yek vücut olacaklar…”
birey olmaya çalışacağını vurgular. • Tora’da evlilik ve yeni yuva kurmaktan
çok söz edilmekle birlikte, buna ilişkin
tören uygulamalarında pek söz
edilmez yalnızca neşeli bir şekilde
kutlanıldığından söz edilir.

Kiduşin ve Nisuin Evlenme Günleri

• Kiduşin bir nevi söz kesme / nişandır. • Yahudi takvimine göre düğün törenlerinin
yapılacağı günler kısıtlıdır.
• Nisuin “Hupa” altında kutlanan “evlilik törenidir”. • Roş-Aşana, Pesah, Şavuot ve Sukot (bazılarına
göre de purim) bayramlarında
• Bu iki tören arasında en az bir yıl ara bırakılır. evlenilmez.Bayramlarda ve 17 Tamuz’dan 9 Av’a
• Talmut dönemlerinde Kiduşin evlilik gibi olmamakla birlikte kadının kocasının kadar sürede evlenmek uygun değildi. Çünkü
Bet Ha-Mikdaş’ın iki kere yıkılışı bu tarihler
olduğunu gösterir. Ayrılık olacaksa bile belli usuller vardır. arasına rastlar.
• Günümüzde ise nişanlanan Yahudi çift, dini otorite olan Hahambaşılık ilgili birimi • Bakireler Çarşamba günü evlenmesi uygun olur.
“Bet-Din”’e giderek bağlayıcı niteliği olmayan bir belgeyi, bir ön anlaşma olarak • Dullar Perşembe günü evlenmesi uygun olur.
• Genel olarak Salı günü evlenmek daha çok tercih
imzalayıp evlilik işlemlerini başlatır. edilir. Çünkü Salı günü için şöyle söylenir…” ve o
• MOHAR: Damadın gelini babasından alabilmek için ödediği bedel. gün Tanrı her şeyin iyi gittiğini gördü…”
• Günümüzde ise haftanın günlerindeki seçim
• DRAHOMA/ DOTA: Gelinin babasının damada maddi yardımda bulunması. Bunun artık önemini yitirdi çiftler kendi isteklerine göre
amacı kızının rahat etmesidir. Şabat dışında gün seçmekte serbesttirler.

• AŞUAR/ÇEYİZ
 Kına Gecesi/ Noçe de Alhenia HUPA
• Kına gecesi töreni genellikle Müslüman ülkelerde yaşayan Yahudilerde • Hupa damat tarafından
uygulanan bir gelenektir.
• Gelin ve damadın yakınları düğünden bir gece önce gelinin evinde toplanıp
hazırlanıp dekore
gelinin saçlarını,parmaklarını ve tırnaklarını kınayla boyarlar. edilmiş düğün çadırı
• Damat evlenme töreninden önceki Cumartesi günü sinagogda Tora yada odasıdır. Hupaya
okumaya çağrılır. Eski zamanlarda bu süre boyunca pirinç, buğday, ceviz ve
şeker gibi, bolluk ve tatlılık simgeleyen şeyler, damat adayının üstüne
giren gelin, baba
dökülür. Bununla simgelenmek istenen kurulacak olan ailenin bereketli otoritesinden koca
olmasını dilemektir. otoritesine geçmiş
• Evlendikten sonraki Cumartesi günü damat sinagoga gider ve dua eder.
sayılırdı.

Şarap, Yüzük ve Bardak Kırma KAŞERUT ve YAHUDİ SOFRASI

• Tören sırasında yedi tane dua okunur ve • Kaşerut yahudi beslenme kuralları demektir.
• Yasalara uygun yiyeceklere de kaşer/koşer denir.
ardında gelin ve damat şarap içerler • Samuel Dreuner: “ Kaşerut yahudi davranışının en sağlam kalelerinden biridir ve
• Damat gelinin sağ elinin işaret parmağına güçlü bir özveri, öz disiplin ve kararlılık gerektirmektedir. Kaşerut’un amacı
kutsallıktır; kutsal bir kişi ve kutsal bir millet oluşturmaktır…”demektedir.
kendi yüzüğünü takar
• Damat bardak yada bir cam eşya kırar. Bu
davranış Yahudi toplumunun en mutlu anında
bile Bet Ha Mikdaş’ın yıkılışının acısını
unutmadığını belirtmek anlamındadır.
Kaşer Sembolleri

• Koşer Kuralları:
• A) Yemek türlerinde ve b) Yemeği yapma sürecinde.

• A1) Hayvan: i)Çift toynaklı (Deve) ii) Geviş getirmeli

(Domuz).
• A2) Balık: i)Pul ii) solungaç.
• Â3) Kuşlar: i) Yırtıcı olmayacak, ii) Kursak olacak
iii)Pençesiyle bileğinizi tuttuğunda kavramayacak (güvercin)
• A4) Kümes hayvanı: Tavuk, yumurta horoz yenilebilir.
• A5) Sürüngen: Hiçbiri yenmez.
 • B) Yemeği Yapış sürecinde
• Kan olmayacak. Kaya tuzu.
• Sakatat yenmez.
• Aynı tabakta farklı yemek yenmez.
• Eti kesenin ‘Şetiha’ olması gerek: Yahudi ve kesme
şekline uygun.
• Et, sütle yenilmez. Aynı anda sütlü ve etli yiyemezsiniz.
(oğlağı anasının sütüyle pişirmeyeceksin)
• Sütlü bir şey yenildikten en az altı saat geçtikten sonra
ancak etli bir şeyler yenilebilir.
• Eti yenmesi serbest bırakılan hayvanın “Şohet” adı verilen bir uzman kişi
tarafından ve dini usullere göre kesilmiş olması temel koşuldur.
• Kesilecek hayvan tam sağlıklı, ilk bakışta görünen organları bakımından
kusursuz olması gerekir. Kesilirken hayvanın acı çekmemesi için özen
gösterilmelidir.
• Şehita, “Halef” adı verilen ve son derece keskin bir bıçakla yapılır ve kesim
esnasında özel bir “Beraha” okur.
• Eti kanıyla yemek yasaklandığı için kanın tamamen etten arındığından
emin olunduktan sonra yenmesi gerekir yoksa et kaşer özelliği tanımaz.

Mikve Mikve
• Kadın
– Regl halinin bitiminde ve çocuk doğurduktan sonra
– Düğünden önce
• Erkek
– Bedeninden sperm gelmesiyle dini temizlik için
– Düğün günü
– İbadeti yönetecek olan kohenin ibadet öncesi

• Yahudi olan
– Yahudi değilken yahudiliği seçen
• Kaplar için
– Kapların temizlenmesi için
 Sosyal Kurallar
• Mitzvot: Emirler. Mitzva/Emir
– 613 emir vardır. Şunu yap, bunu yapma. Hırsizlık
yapma, koşer ye….
• Mikve ve Tevilla
• Berit Mila: Et anlaşması.Sünnet.Çocuklar 8
günlükken sünnet edilir. Tıpkı ibrahim, ishak’ı
yaptığı gibi. “Benimle senin arandaki
anlaşmanın göstergesi”
• Bar Mitzva: Erkek çocuklar için erişkinlik
töreni
• Bat Mitzva: Kız………….
• Brit Mila’ nın sözlük anlamı “sünnet sözleşmesi” dir. Yahudi
dinin babası olan Avraam, (Hz. İbrahim) tarihte ilk Brit
Mila olan kişidir ve kendi kendini sünnet etmiştir
• Avraam, kendi soyundan gelenlere büyük bir sadakatla
Tanrı’ ya hizmet etmelerini öğreteceğine dair yemin etti.
Buna karşılık Tanrı, Avraam’ ın soyunun hayatta kalacağını
garanti edeceğine dair söz verdi.
• Tanrı ile Avraam arasındaki bu sözleşme ya da diğer bir
deyişle anlaşma, sünnet kanunu olarak kabul edildi.
• Bugün, Yahudiler sünnet olayını yerine getirirken, bu
sözleşmeyi sürekli kılıp, çocuklarını verilmiş olan bu ebedi
sözün bir parçası yapmış oluyorlar.