‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬

‫نسخه اولیه‬

‫بهنام خدا‬

‫پاسخنامه دهمین‬
‫مسابقه ملی‬
‫فناوری نانو‬

‫تابستان ‪1۰۱۱‬‬

‫‪1‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫تعداد سؤاالت ‪ 1۱ :‬سؤال‬ ‫مفاهیم پایه و نانوساختارها‬

‫‪ )1‬هدف از بیوتمپلیتینگ (الگوبرداری زیستی)‪ ،‬انتقال ویژگیهای عمومی یک ساختار یا الگوی طبیعی به یک‬
‫ماده جدید است‪ .‬کدامیک از خواص زیر نمیتواند در این فرآیند به ماده جدید منتقل شود؟‬

‫‪ -2‬شیمی سطح‬ ‫‪ -1‬خاصیت فوق آبگریزی سطح‬

‫‪ -۰‬خاصیت ضدانعکاس بودن سطح‬ ‫‪ -۳‬زبری و خواص هندسی سطح‬

‫سطح سوال‪ :‬بسیار آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬روشهای ساخت زیست تقلیدانه»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫واژه بیوتمپلیتینگ (الگوبرداری زیستی) را در مواردی استفاده میکنیم که ویژگیهای سطحی و هندسی یک ساختار معین (یک‬
‫الگو یا تمپلیت) را به یک ماده دیگر جابهجا میکنیم‪ .‬بسته به خواص ساختاری‪ ،‬این کار میتواند با چاپ‪ ،‬ریختهگری‪ ،‬قالبگیری‪،‬‬
‫نفوذ گاز‪ ،‬پوشش و تکنیکهای متعدد دیگر انجام شود‪ .‬قالبگیری و چاپ راههای سریع و قدرتمندی برای انتقال ویژگیهای‬
‫سطوح دو بعدی به مهرهای پلیمری و سرامیکی هستند‪ .‬برای مثال با استفاده از این رویکرد میتوان ساختار پیچیده سطحی‬
‫برگهای لوتوس و سایر گیاهان‪ ،‬و چشمهای حشرات را کپیبرداری کرد‪ .‬از همه مهمتر‪ ،‬نمونههای کپی شده نه تنها ساختار‬
‫سطحی این الگوها را انتقال میدهند بلکه خواص مطلوبی مانند فوق آبگریزی و ضدانعکاس بودن را هم از خود نشان‬
‫میدهند‪ .‬الزم به تأکید است که شیمی سطح در اثر الگوبرداری منتقل نمیشود‪.‬‬

‫‪------------------------------------------------ -------------‬‬

‫‪ )2‬می توان مواد نانوساختار را از حیث ابعاد آنها در سه بعد‪ ،‬به سه دسته کلی نانوساختارهای صفر بعدی‪ ،‬یک‬
‫بعدی و دو بعدی تقسیمبندی کرد‪ .‬نانوساختارهای زیر به ترتیب به کدامیک از این دستهبندیها تعلق دارند؟‬
‫(‪ )1‬چاههای کوانتومی ؛ (‪ )2‬نانوسیم؛ (‪ )۳‬کوانتومداتها؛ (‪ )۰‬سیمهای کوانتومی؛ (‪ )۱‬گرافن‬
‫‪ -1‬یکبعدی – یکبعدی – صفربعدی – یکبعدی ‪ -‬دوبعدی‬
‫‪ -2‬دوبعدی – یکبعدی‪ -‬صفربعدی – یکبعدی ‪ -‬دوبعدی‬
‫‪ -۳‬یکبعدی – یکبعدی – یکبعدی – یکبعدی ‪ -‬دوبعدی‬
‫‪ -۰‬صفربعدی – یکبعدی – صفربعدی‪ -‬صفربعدی‪ -‬یکبعدی‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫‪2‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫مقاله مربوطه‪« :‬نانوساختارهای صفر و یک و دو بعدی»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫نانوسیمها و گرافن به ترتیب جز نانوساختارهای یکبعدی و دوبعدی هستند‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬نقاط کوانتومی در دسته‬
‫نانوساختارهای صفربعدی تعریف میشوند‪ .‬با این حال‪ ،‬چاههای کوانتومی و سیمهای کوانتومی علیرغم تشابه اسمی‪ ،‬مشابه نقاط‬
‫کوانتومی نیستند‪ .‬اگر سطح مقطع نانوسیمهای نیمههادی که ساختارهای یکبعدی هستند‪ ،‬بهقدری کوچک باشد که اثرات‬
‫کوانتومی از خود نشان دهند‪ ،‬به آنها «سیم کوانتومی» گفته میشود‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬اگر در الیههای نازک نیمههادی که جز‬
‫نانوساختارهای دوبعدی هستند‪ ،‬ضخامت به حدی کم باشد که اثرات کوانتومی در آنها غالب باشد به آن الیه نازک‪ ،‬چاه کوانتومی‬
‫(‪ )Quantum-well‬گفته میشود‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۳‬براساس تعریف استاندارد آیوپاک (اتحادیه جهانی شیمی محض و کاربردی یا ‪ ،)IUPAC‬مواد متخلخل را‬
‫میتوان با توجه به اندازه تخلخلها به سه دسته کلی مواد مزومتخلخل‪ ،‬ماکرومتخلخل و میکرومتخلخل‬
‫تقسیمبندی کرد‪ .‬زئولیت ‪ ZSM-۱‬که ابعاد تخلخل آن ‪ ۱/2-۱/۸‬آنگستروم است به کدامیک از این‬
‫دستهبندیها تعلق میگیرد؟‬
‫‪ -2‬مزومتخلخل و میکرومتخلخل‬ ‫‪ -1‬مزومتخلخل‬
‫‪ -۰‬در هر سه دسته میتواند جای بگیرد‪.‬‬ ‫‪ -۳‬میکرومتخلخل‬

‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬مواد نانومتخلخل‪ -‬بخش اول»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫اندازه حفرات در مواد متخلخل بسیار مهم است؛ بر اساس تعریف آیوپاک به موادی که ابعاد تخلخلها بین ‪ 2‬تا ‪ 05‬نانومتر باشد‬
‫مواد مزومتخلخل (‪ )Mesoporous‬گفته میشود‪ .‬اگر تخلخلها زیر ‪ 2‬نانومتر باشد ماده میکرومتخلخل و اگر بزرگتر از ‪05‬‬
‫نانومتر باشد ماده را ماکرومتخلخل مینامند‪ .‬با توجه به این تعریف زئولیتی با ابعاد حفرات کمتر از ‪ 2‬نانومتر در دسته مواد‬
‫میکرومتخلخل قرار میگیرد‪.‬‬

‫‪۳‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ )۰‬مطابق شکل روبرو‪ ،‬نانولولهها ممکن است در حین رشد طی فرآیند سنتز منشعب شده و ساختارهای شاخهدار‬
‫تشکیل دهند‪ .‬کدامیک از موارد زیر جز مکانیزمهای اصلی این پدیده نیست؟‬
‫‪ -1‬تشکیل یک حلقه غیرشش ضلعی در شبکه شش ضلعی‬
‫نانولوله‬
‫‪ -2‬عدم توزیع یکنواخت عیوبات بلوری در شبکه اتمی نانولوله‬
‫‪ -۳‬حبس یا اتصال ذرات کاتالیست به دیواره نانولوله‬
‫‪ -۰‬تغییرجهت رشد نانولوله در اثر میدان الکتریکی خارجی‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬شکلهای مختلف نانولولههای کربنی»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫اولین مدلهای ساختاری برای توجیه نحوه تشکیل نانولولههای متصل شده به شکل ‪ ،Y‬تشکیل یک حلقه غیرشش ضلعی‬
‫در شبکه شش ضلعی و اتصال دو نانولوله دیگر به این حلقه است‪ .‬سایر مدلها نیز بر این پایه استوارند که هیبریداسیون‬
‫‪ sp2‬در شبکه کربنی حفظ شده اما در نوع و تعداد و مکان نقصها اختالف دارند‪ .‬این تفاوتها ساخت مدلهای اتصال‬
‫متقارن و غیرمتقارن را ممکن ساخته و زوایای گوناگون از شکلهای ‪ Y‬تا ‪ T‬امکانپذیر میشوند‪ .‬از آنجایی که خواص‬
‫الکتریکی نانولولهها به ساختار لوله (پیچش و قطر) وابسته است‪ ،‬ترکیبات گوناگون فلزی و نیمههادی نانولولهها قابل ساخت‬
‫هستند که با اتصال به یکدیگر میتوانند مدارهای مجتمع در مقیاس نانو را پدید آورند‪.‬‬

‫مکانیزمهای متفاوتی برای رشد این ساختارها ارائه شدهاند‪ .‬در یک فرآیند تک ذرهای‪ ،‬تشکیل این نانولولهها به تغییرات دما و‬
‫جریان گاز و منبع تغذیه کربنی نسبت داده میشود‪ .‬این تغییرات سبب تغییر توزیع اتمهای کربن روی ذرات کاتالیستی‬
‫شده و جهت رشد را برای تولید نانولوله چند ساقه تغییر میدهند‪.‬‬

‫در یک مکانیزم تفکیک‪ ،‬فرض بر این است که محلول کربن و فلز محبوس در یک نانولوله میتواند به دو بخش تفکیک شده و‬
‫منجر به رشد شاخههای آن شود‪ .‬در مکانیزم ادغام نیز ذرات کاتالیست محبوس در دو نانولوله مجاور به نحوی فرض‬
‫میشوند که به یکدیگر متصل شده و ذره بزرگتر کاتالیست را پدید میآورند که منجر به رشد شاخه سوم نانولوله‬
‫میشود‪ .‬ذرات کاتالیست متصل به دیواره نانولوله نیز میتوانند منجر به تولید شاخه شوند‪.‬‬

‫الزم به تأکید است که تغییرجهت رشد نانولوله در اثر میدان الکتریکی خارجی از مکانیزمهای ارائه شده برای توجیه پدیده‬
‫تشکیل نانولولههای خمیده منظم است‪.‬‬

‫‪۰‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ )۱‬فرض کنید یک قطعه فلزی به قدری تحت تغییرشکل پالستیک شدید قرار گرفته است که اندازه دانههای آن‬
‫به ابعاد ‪ ۰۱۱‬نانومتر رسیده است‪ .‬نتایج آزمون کشش نشان میدهد که استحکام تسلیم این قطعه ‪1۱۱‬‬
‫مگاپاسکال است‪ .‬با ادامه تغییرشکل پالستیک‪ ،‬اندازه ذره و استحکام تسلیم به ترتیب به ‪ 1۱۱‬نانومتر و ‪1۱۱‬‬
‫مگاپاسکال رسید‪ .‬استحکام تسلیم قطعه در شرایطی که اندازه دانه آن به ‪ 4۰‬نانومتر برسد چقدر خواهد بود؟‬

‫‪ 17۱ -2‬مگاپاسکال‬ ‫‪ 12۱ -1‬مگاپاسکال‬

‫‪ 22۱ -۰‬مگاپاسکال‬ ‫‪ 2۱۱ -۳‬مگاپاسکال‬

‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬اثر ابعاد روی خواص نانومواد»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫رابطه هال‪-‬پچ برای پیشبینی استحکام مواد چندبلوری مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬بر طبق این رابطه‪ ،‬با کاهش اندازه دانه ‪،d‬‬
‫سختی و استحکام تسلیم مواد چندبلوری افزایش مییابد‪:‬‬

‫که در آن‪ 𝜏5 ،‬استحکام تغییر شکل تکبلور ماده‪ 𝜏𝑝 ،‬استحکام چندبلور و ‪ 𝐾1‬ضریب استحکامبخشی است‪ .‬لذا دو متغیر در‬
‫معادله خواهیم داشت‪ 𝜏5 :‬و ‪ .𝐾1‬لذا معادله هال‪ -‬پچ را برای دو حالت مطرح شده مینویسیم‪:‬‬

‫𝐾‬
‫‪155 = 𝜏5 +‬‬
‫𝑚𝑛 ‪√055‬‬
‫𝐾‬
‫‪105 = 𝜏5 +‬‬
‫𝑚𝑛 ‪√155‬‬

‫لذا به دو معادله دو مجهولی زیر میرسیم‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪𝜏5 +‬‬ ‫‪𝐾 = 155‬‬
‫‪25‬‬
‫‪1‬‬
‫‪𝜏5 +‬‬ ‫‪𝐾 = 105‬‬
‫‪15‬‬

‫با حل این معادله داریم‪:‬‬

‫‪𝐾 = 1555‬‬

‫𝑎𝑃𝑀 ‪𝜏5 = 05‬‬

‫‪۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫بنابراین معادله هال‪-‬پچ برای این ماده به صورت زیر قابل بازنویسی است‪:‬‬

‫‪1555‬‬
‫‪𝜏𝑝 = 05 +‬‬
‫𝐷√‬

‫لذا‬

‫‪1555‬‬
‫‪𝜏𝑝 = 05 +‬‬ ‫𝑎𝑃𝑀‪= 170‬‬
‫‪√40‬‬
‫‪------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )4‬با کاهش ضخامت ماده بالک تا ابعاد نانومتری و ساخت الیههای نازک از آنها‪ ،‬خواص فیزیکی‪-‬شیمیایی‪-‬‬
‫مکانیکی مواد دچار تغییرات اساسی میشود‪ .‬کدامیک از خواص زیر در الیههای نازک باالتر از مواد سازنده آنها‬
‫در حالت بالک است؟‬
‫‪ -1‬مقاومت الکتریکی – خاصیت مغناطیسی – واکنشپذیری شیمیایی– دمای ذوب‬
‫‪ -2‬سختی ‪ -‬رسانایی الکتریکی – خاصیت مغناطیسی – دمای ذوب‬
‫‪ -۳‬انعطافپذیری – رسانایی الکتریکی – ضریب شکست نور – واکنشپذیری شیمیایی‬
‫‪ -۰‬استحکام تسلیم ‪ -‬مقاومت الکتریکی ‪ -‬ضریب جذب نور ‪ -‬واکنش پذیری شیمیایی‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬خواص الیههای نازک»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫از آنجاییکه در الیههای نازک عیوبات از جمله نابجاییها قابلیت حرکت ندارند در جای خود قفل میشوند‪ .‬غلظت باالی‬ ‫‪-‬‬
‫نابجاییها و عدم تحرک آنها در الیه نازک سبب افزایش خواص مکانیکی نظیر سختی‪ ،‬استحکام مکانیکی‪ ،‬و مقاومت به‬
‫سایش آنها میشود که قابل مقایسه با بالک ماده نیست‪.‬‬
‫در مورد الیه نازک عالوه بر اینکه تعداد حاملهای بار کاهش مییابد‪ ،‬به علت کاهش ضخامت الیه‪ ،‬حرکت الکترونها نیز‬ ‫‪-‬‬
‫محدود میشود‪ .‬به همین علت الکترونها با اندک انحراف از مسیر حرکتشان (‪ ،)Surface Scattering‬باعث کاهش‬
‫رسانایی میشوند‪ .‬فاصله یک انحراف از مسیر حرکت تا انحراف دیگر را طول پویش آزاد میانگین (‪)Mean Free Path‬‬
‫مینامند که رسانایی ماده تابع این پارامتر است‪ .‬ضخامت الیه نازک میتواند کمتر از طول پویش آزاد آن شود‪ ،‬در این‬
‫حالت‪ ،‬الکترونها دائماً با دیواره الیه نازک برخورد میکنند و رسانایی ماده بسیار کاهش مییابد و این به معنی افزایش‬
‫شدید مقاومت الکتریکی الیه نازک خواهد بود‪ .‬در الیههای نازک فلزی‪ ،‬مقاومت الکتریکی بیشتر از بالک ماده است که این‬
‫میزان با افزایش ضخامت الیه نازک‪ ،‬کاهش پیدا میکند‪.‬‬
‫با کاهش ضخامت الیه نازک خاصیت مغناطیسی نیز کاهش مییابد؛ زیرا در این حالت به علت افزایش تعداد الکترونهای‬ ‫‪-‬‬
‫سطحی و آزادی بیشتر این الکترونها‪ ،‬به سختی میتوان همه الکترونها را همجهت و موازی کرد‪ .‬کاهش بیشتر ضخامت‬
‫الیههای نازک به کمتر از اندازه دومین مغناطیسی میتواند آنها را به الیههای پارامغناطیس تبدیل کند‪.‬‬
‫‪4‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫در الیههای نازک در محدوده نانومتری با ضخامت باالتر از ‪ 15‬نانومتر‪ ،‬ضریب شکست (‪ )n‬الیه از ضریب شکست همان‬ ‫‪-‬‬
‫ماده در حالت بالک کوچکتر است و در مقابل‪ ،‬ضریب جذب آن (‪ )k‬باالتر از بالک ماده است‪ .‬بنابراین در الیههای نازک‬
‫جذب نور باالتری اتفاق میافتد‪.‬‬
‫در الیههای نازک به علت سطح تماس زیاد الیه با محیط‪ ،‬واکنشپذیری الیه نسبت به ماده بالک افزایش مییابد‪ ،‬لذا از این‬ ‫‪-‬‬
‫خاصیت الیههای نازک میتوان به عنوان سنسور شناسایی مواد شیمیایی استفاده کرد‪.‬‬
‫الیههای نازک از آنجا که نسبت سطح به حجم باالیی دارند‪ ،‬لذا تعداد اتمهای سطحی بیشتری دارند و چون اتمهای سطحی‬ ‫‪-‬‬
‫ماده آزادی عمل بیشتری نسبت به اتمهای درون شبکه دارند‪ ،‬به همین دلیل دمای ذوب الیه نازک کمتر از دمای ذوب‬
‫همان ماده در حالت بالک ماده است‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )7‬دانشجویی الیه نازکی از اکسید مس را با ضخامت ‪ 1‬نانومتر بر روی زیرالیه شیشهای پوششکاری کرده و ترکیب‬
‫شیمیایی آن را با استفاده از آزمون پراش اشعه ایکس )‪ (XRD‬مورد مطالعه قرار داد‪ .‬در نتایج به دستآمده‬
‫اثری از ترکیب اکسید مس نبود‪ .‬شما چه روشی را به او پیشنهاد میکنید؟‬
‫‪ -1‬آزمون ‪ WDS‬در میکروسکوپ الکترونی روبشی )‪(SEM‬‬
‫‪ -2‬طیفسنجی الکترون اوژه‬
‫‪ -۳‬طیفسنجی جرمی یون ثانویه )‪(SIMS‬‬
‫‪ -۰‬آزمون ‪ EDS‬در میکروسکوپ الکترونی روبشی (‪)SEM‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬روشهای سنتز و آنالیز و کاربردهای الیههای نازک»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫عمدهترین روش مشخصهیابی الیههای نازک عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ‬طیفسنجی فوتوالکترون اشعه ایکس )‪(X-ray Photoelectron Spectroscopy; XPS‬‬

‫‪ ‬طیفسنجی الکترون اوژه )‪(Auger electron Spectroscopy; AES‬‬
‫‪ ‬طیفسنجی جرمی یون ثانویه (‪)Secondary Ion Mass Spectroscopy; SIMS‬‬

‫روش طیف سنجی الکترون اوژه عمق نفوذ ‪ 0‬نانومتری (‪ 10‬الیه اتمی) دارد اما روش طیف سنجی جرمی یون ثانویه (‪)SIMS‬‬
‫دارای عمق نفوذ ‪ 2-1‬نانومتری است‪ .‬همچنین روش ‪ EDS‬و ‪ WDS‬عمق نفوذ بسیار بزرگی در حد ‪ 1‬میکرومتر دارد و لذا از‬
‫بین چهار روش پیشنهاد شده‪ ،‬روش ‪ SIMS‬میتواند گزینه بهتری باشد‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ )۸‬اگر یک نیمههادی نوع ‪ n‬به یک نیمههادی نوع ‪ p‬متصل شود‪ ،‬کدامیک از پدیدههای زیر نمیتواند به وقوع‬
‫بپیوندد؟‬
‫‪ -1‬الکترونها از نیمههادی نوع ‪ n‬به سمت نیمههادی نوع ‪ p‬نفوذ میکنند‪.‬‬
‫‪ -2‬تراز فرمی نیمههادی نوع ‪ n‬و ‪ p‬به ترتیب به سمت پایین و باال جابجا میشوند‪.‬‬
‫‪ -۳‬با بازترکیب الکترونها و حفرههای نفوذی در مناطق فصل مشترک‪ ،‬منطقهای موسوم به «ناحیه تهی» به‬
‫وجود میآید‪.‬‬
‫‪ -۰‬در صورت اتصال نیمههادی نوع ‪ p‬به قطب مثبت و نیمههادی نوع ‪ n‬به قطب منفی برق‪ ،‬تراز فرمی به ترتیب‬
‫به سمت باال و پایین جابجا میشود‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬خواص الکتریکی مواد و تئوری نواری»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫وقتی یک نیمههادی نوع ‪ n‬به یک نیمههادی نوع ‪ p‬متصل میشود‪ ،‬الکترونها به سمت نیمههادی نوع ‪ p‬نفوذ‬ ‫‪‬‬
‫میکنند‪ .‬این انتقال باعث ایجاد یونهای دهنده مثبت در نیمههادی نوع ‪ n‬میشود‪ .‬به صورت مشابهی در نیمههادی نوع‬
‫‪p‬یونهای پذیرنده منفی به وجود میآیند‪ .‬با انتقال الکترون از نیمههادی نوع ‪ n‬به نیمههادی نوع‪ ، p‬تراز فرمی‬
‫در نیمههادی نوع ‪ n‬به سمت پایین جابهجا میشود‪ .‬در مقابل در نیمههادی نوع ‪ p‬با دریافت الکترون (یا انتقال‬
‫حفره از نیمههادی نوع ‪ p‬به نیمههادی نوع‪ ،) n‬تراز فرمی به سمت باال منتقل میشود‪ .‬این انتقال الکترون و حفره‬
‫تا زمانی انجام میشود که تراز فرمی دو نیمههادی یکسان شود‪ .‬پس از انتقال‪ ،‬الکترونهای نفوذ کرده با حفرات مالقات‬
‫کرده و بازترکیب میشوند و به این ترتیب حذف میشوند و ناحیهای موسوم به ناحیه تهی را به وجود میآورند‪.‬‬
‫اگر نیمههادی نوع ‪ p‬به قطب مثبت باتری و نیمههادی نوع ‪ n‬به قطب منفی باتری متصل شود‪ ،‬در این حالت ناحیه تهی‬ ‫‪‬‬
‫باریکتر شده و سد انرژی در مقابل انتقال حاملها کاهش مییابد‪ .‬به این ترتیب الکترونها میتوانند منتقل شده و جریان‬
‫الکتریکی در این جهت برقرار شود‪ .‬دلیل کاهش انرژی این است که با اتصال نیمههادی نوع ‪ p‬به قطب مثبت‪ ،‬تراز‬
‫فرمی آن به سمت پایین منتقل میشود‪ .‬همچنین با اتصال نیمههادی نوع ‪ n‬به قطب منفی‪ ،‬تراز فرمی آن به‬
‫سمت باال جابهجا میشود‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )9‬آیروژلها در مقایسه با سایر مواد مهندسی‪ ،‬چه جایگاهی از نظر هدایت حرارتی دارند و دلیل این رفتار را در‬
‫چه میدانید؟‬
‫‪ -1‬هدایت حرارتی بسیار باالیی دارند – زیرا هر سه مکانیزم انتقال حرارت (تابش‪ ،‬همرفت و رسانش) در آنها‬
‫فعال است‪.‬‬
‫‪ -2‬هدایت حرارتی بسیار پایینی دارند – زیرا فقط مکانیزم تابش در انتقال حرارت مشارکت میکند‪.‬‬
‫‪ -۳‬هدایت حرارتی آنها باالتر از سرامیکها و پایینتر از فلزات است – زیرا مکانیزم اصلی انتقال حرارت در‬
‫آنها جریان همرفتی است‪.‬‬

‫‪۸‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ -۰‬هدایت حرارتی بسیار پایینی دارند – زیرا مکانیزم تابش در انتقال حرارت مشارکت نمیکند‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬کاربرد آیروژلها»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫آئروژل بهعنوان بهترین ماده عایق حرارتی شناخته میشوند‪ .‬دلیل اصلی هدایت حرارتی کم این نانومواد‪ ،‬ساختار متخلخل آنها‬
‫است؛ بهطوریکه تخلخلهای موجود در ساختار آنها مانع سیالن پیوسته و مناسب حرارت میشود‪ .‬یکی دیگر از دالیل عایق‬
‫بودن آئروژلها‪ ،‬محدود بودن مکانیزمهای انتقال حرارت در آنها است‪ .‬بهطور کلی‪ ،‬سه مکانیزم برای انتقال حرارت وجود دارد‬
‫که عبارتند از‪ :‬تابش‪ ،‬همرفت و رسانش‪ .‬آئروژلها دو مکانیزم همرفت و رسانش در انتقال حرارت را خنثی میکنند‪ .‬دلیل اصلی‬
‫برای حذف مکانیزم رسانش‪ ،‬وجود تخلخلهای گازی بسیار زیاد در ساختار آئروژلها و دلیل حذف مکانیزم همرفت‪ ،‬ناتوانی هوا‬
‫در گردش در سرتاسر شبکه کریستالی آنها است‪ .‬با این وجود‪ ،‬انتقال حرارت توسط تابش‪ ،‬به دلیل امکان عبور امواج فروسرخ‬
‫(این امواج توانایی انتقال حرارت دارند) از آئروژلها انجامپذیر است‪ .‬از آئروژلهای سیلیکایی‪ ،‬به دلیل انتقال حرارت پایین در‬
‫ساخت پنجرههای عایق استفاده میشود‪.‬‬

‫‪------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )1۱‬یکی از روشهای متداول برای مشخصهیابی تخلخلهای موجود در چارچوبهای فلزی‪ -‬آلی (‪،)MOFs‬‬
‫استفاده از آنالیز کریستالوگرافی مانند آزمون پراش اشعه ایکس (‪ )XRD‬است‪ .‬در چه شرایطی نمیتوان از این‬
‫روش برای مطالعه ساختارهای ‪ MOF‬استفاده کرد؟‬
‫‪ -1‬هرگاه چارچوب فلزی‪ -‬آلی دارای ساختار باز )‪ (open‬باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬هرگاه ساختار چارچوب فلزی‪ -‬آلی میزبان عناصر مهمان باشد‪.‬‬
‫‪ -۳‬هرگاه درصد ناخالصی در چارچوب فلزی‪ -‬آلی بیش از حد استاندارد باشد‪.‬‬
‫‪ -۰‬هرگاه مولکولهای حالل در داخل حفرات چارچوب فلزی‪ -‬آلی به دام افتاده باشد‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬چارچوبهای فلزی‪-‬آلی ‪»Metal Organic Frameworks‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫یکی از روشهای مهم در مشخصهیابی تخلخلهای موجود در اغلب چارچوبهای فلزی‪-‬آلی‪ ،‬روش آنالیز کریستالوگرافی است‪.‬‬
‫البته‪ ،‬از این روش نمیتوان برای مشخصهیابی تخلخل چارچوبهایی که مولکولهای حالل آنها توانایی خارج شدن از سیستم‬
‫را نداشته‪ ،‬یا نمیتوانند بدون از بین رفتن چارچوب جریان یابند‪ ،‬استفاده کرد‪ .‬به چارچوبهایی که مولکولهای حالل موجود‬

‫‪9‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫در آنها بهآسانی توانایی خروج از سیستم را داشته باشند‪ ،‬چارچوبهای باز (‪ )Open Framework‬گفته میشود‪ .‬در این‬
‫چارچوبها مولکولهای حالل با آزادی درون فضای حفرههای مشخص موجود در چارچوب جریان پیدا میکنند‪.‬‬

‫‪------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )11‬شرکتی اقدام به ساخت دو نوع پوشش صنعتی کرده است‪ .‬زمانی که پوشش اول به صورت عمودی در معرض‬
‫مه صبحگاهی قرار میگیرد‪ ،‬قطراتی روی آن تشکیل شده و به مرور به سمت پایین سرازیر میشوند‪ .‬اما در‬
‫پوشش دوم‪ ،‬آب به صورت یکپارچه روی سطح نشسته و جریانی از آب روی آن تشکیل میشود‪ .‬به نظر شما‪،‬‬
‫این دو پوشش از نظر ساختار و خواص سطحی چه تفاوتهایی با یکدیگر دارند؟‬

‫‪ -1‬پوشش اول اَبَرآبگریز و پوشش دوم اَبَرآبدوست است‪.‬‬

‫‪ -2‬پوشش اول دارای الگویی از دو سطح اَبَرآبگریز و اَبَرآبدوست بوده ولی پوشش دوم اَبَرآبدوست است‪.‬‬
‫‪ -۳‬پوشش اول اَبَرآبگریز بوده ولی پوشش دوم دارای الگویی از دو سطح اَبَرابگریز و اَبَرآبدوست است‪.‬‬
‫‪ -۰‬پوشش اول اَبَرآبدوست و پوشش دوم اَبَرآبگریز است‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬فوق آب گریزی و فوق آبدوستی در حیات»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫زمانی که سطح فوق آبدوست باشد‪ ،‬در حین قرارگیری در معرض محیط مرطوب‪ ،‬قطرات با زاویه تماس بسیار پایین تشکیل‬
‫میشوند و الیهای از جریان آب در سطح به وجود میآورند‪ .‬در چنین شرایطی‪ ،‬جریانی از آب روی سطح تشکیل خواهد شد‪ .‬اما‬
‫زمانی که سطح دارای الگویی از دو سطح آبدوست و آبگریز باشد‪ ،‬قطرات میتوانند در مناطق آبدوست تشکیل شوند و پس از‬
‫بزرگ شدن‪ ،‬توسط نیروی جاذبه شروع به سرازیر شدن کنند‪ .‬این قطرات زمانی که به مناطق آبگریز میرسند از سطح به طور‬
‫کامل جدا شده و سقوط آزاد را تجربه میکنند‪ .‬در چنین شرایطی‪ ،‬قطرات آب به تفکیک به سمت پایین سرازیر میشوند‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )12‬چارچوبهای فلزی‪ -‬آلی )‪ (MOFs‬و هیبریدهای آلی‪ -‬معدنی )‪ (IOHs‬دو نوع از متداولترین ساختارهای‬
‫نانومتخلخل هستند که امروزه کاربردهای ویژهای در صنایع مختلف دارند‪ .‬تفاوت اصلی این دو ساختار در‬
‫چیست؟‬
‫‪ -1‬ساختار ‪ MOFs‬از اتصال یک یا خوشهای از یونهای فلزی توسط لیگاندهای آلی به وجود میآید اما‬
‫مواد ‪ IOHs‬از اتصال اجزای معدنی توسط واحدهای آلی ساخته میشوند‪.‬‬

‫‪1۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ -2‬ساختار کلی ‪ MOFs‬به صورت الیهای بوده و لیگاندهای آلی بین صفحاتی از یونهای فلزی قرار میگیرند‬
‫اما در مواد ‪ ،IOHs‬توزیع یکنواخت و منظمی از اجزای معدنی در داخل واحدهای آلی وجود دارد‪.‬‬
‫‪ -۳‬شکل حفرات در ساختارهای ‪ MOF‬به صورت کروی است اما در ساختارهای ‪ IOH‬همواره حالت میلهای‬
‫شکل دارد‪.‬‬
‫‪ -۰‬ساختارهای هیبریدی ‪ IOH‬زیرمجموعه ساختارهای ‪ MOF‬هستند‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬مواد نانومتخلخل‪ -‬بخش اول و دوم»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫در حالت کلی‪ ،‬ساختار ‪ MOFs‬از اتصال یک یا خوشهای از یونهای فلزی توسط لیگاندهای آلی به وجود میآید اما مواد ‪IOHs‬‬
‫از اتصال اجزای معدنی توسط واحدهای آلی ساخته میشوند‪ .‬ساختارهای هیبریدی میتوانند به صورت الیهای نیز تشکیل شوند‬
‫بدین معنا که اجزای معدنی روی یک صفحه قرار بگیرند و این صفحات توسط اجزای آلی به یکدیگر متصل شوند‪ .‬شکل کلی‬
‫حفرات در ساختارهای ‪ MOF‬اغلب به صورت کروی است‪.‬‬

‫‪------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )1۳‬معموالً کاهش اندازه ذرات (‪ )a‬به ابعاد نانومتری میتواند باعث تراکم حجمی ذرات و کاهش پارامتر شبکه آنها‬
‫به میزان 𝒂∆ شود‪ .‬انقباض شبکهای یاد شده را میتوان با رابطه زیر محاسبه کرد‪:‬‬

‫𝒂∆‬ ‫𝟏‪−‬‬
‫=‬
‫𝒂‬ ‫𝑫𝑲 ‪𝟏 +‬‬
‫که در آن‪ D ،‬قطر تخمینی نانوذره با فرض کروی بودن آن‪ ،‬و ضریب ‪ K‬برابر ‪ ۱/1‬است‪ .‬میزان انقباض ساختار شبکهای‬
‫برای حالتی که ذرات‪ ،‬شکل معکبی به ضلع ‪ 1۱‬نانومتر دارند چقدر خواهد بود؟‬

‫‪2۱ -2‬‬ ‫‪1۱ -1‬‬

‫‪۰۱ -۰‬‬ ‫‪۳۱ -۳‬‬

‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪0‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬اثر ابعاد روی خواص نانومواد»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫از آنجایی که ذرات مورفولوژی مکعبی با ضلع ‪ 15‬نانومتر را دارند داریم‪:‬‬

‫‪11‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ = 4𝑎2 = 4(152 ) = 455 𝑛𝑚2‬حجم ذره مکعبی‬

‫‪0 3‬‬
‫‪𝜋𝑟 = 𝑎3 𝑛𝑚3‬‬
‫‪3‬‬

‫در واقع‪ ،‬سمت چپ معادله فوق‪ ،‬حجم کره همحجم با ذره مکعبی مفروض و عبارت سمت راست نیز حجم ذره مکعبی مذکور‬
‫است‪ .‬لذا داریم‪:‬‬

‫‪0 3‬‬
‫‪𝜋𝑟 = 153 = 1555 𝑛𝑚3‬‬
‫‪3‬‬
‫‪𝑟 3 = 232.2‬‬

‫𝑚𝑛 ‪𝑟 = 4.2‬‬

‫لذا‬

‫𝑚𝑛 ‪𝐷 = 12.0‬‬

‫بنابراین در معادله داده شده جایگذاری میکنیم‪:‬‬

‫𝑎∆‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬

‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫𝑎‬ ‫‪1 + 𝐾𝐷 1 + (12.0 𝑛𝑚) ∗ 5.1 2.20‬‬
‫و در نهایت‬

‫𝑎∆‬ ‫‪−1‬‬
‫= )‪(%‬‬ ‫‪∗ 155 = −00.46‬‬
‫𝑎‬ ‫‪2.20‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )1۰‬ساختار بلوری منظمی را در نظر بگیرید که دارای غلظت تعادلی معینی از جاهای خالی (‪ )Nv‬بوده و انرژی الزم‬
‫برای تشکیل آنها در دمای ‪ T1‬برابر ‪ Qv1‬است‪ .‬فرض کنید تغییرات دما میتواند این انرژی را با ضریب‬
‫𝟎𝟎𝟎𝟏‪𝑻−‬‬
‫تغییر دهد‪ .‬در چنین شرایطی‪ ،‬با افزایش دما از ‪ 1۱۱۱‬تا ‪ 2۱۱۱‬کلوین‪ ،‬غلظت جاهای خالی‬ ‫)𝑲 𝒏𝒊(‬
‫𝑻‬
‫تعادلی این بلور چند برابر میشود؟ فرض کنید تعداد کل مکانهای اتمی به تعداد جاهای خالی در دمای ‪1۱۱۱‬‬
‫‪0‬‬
‫درجه سانتی گراد حدود ‪ 15‬برابر است‪.‬‬
‫‪1۱۱۱ -2‬‬ ‫‪۱۱۱ -1‬‬
‫‪۰۱۱۱ -۰‬‬ ‫‪2۱۱۱ -۳‬‬

‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬ریزساختارها و نقص های بلوری‪»1-‬‬

‫‪12‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫توضیحات‪:‬‬

‫تعداد جایخالیهای تعادلی در یک سیستم از رابطه زیر محاسبه میشود‪:‬‬

‫که در آن ‪ N‬تعداد کل مکانهای اتمی موجود در سیستم‪ Qv ،‬انرژی موردنیاز برای تشکیل جایخالی‪ T ،‬دما بر حسب کلوین‬
‫و ‪ K‬ثابت بولتزمن است‪ .‬واضح است که تعداد جاهایخالی تعادلی در سیستم به دما بستگی دارد‪.‬‬

‫بنابراین برای دو دمای ‪ 1555‬و ‪ 2555‬کلوین‪ ،‬غلظت جاهای خالی به صورت زیر محاسبه میشود‪:‬‬

‫برای دمای ‪T = 1555 K‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪𝑉1‬‬ ‫𝑄‪−‬‬
‫𝑘‪𝑁𝑉1 = 𝑁𝑒𝑥𝑝 (1555‬‬ ‫)‬ ‫(معادله ‪)1‬‬

‫برای دمای ‪T = 2555 K‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪𝑉2‬‬ ‫𝑄‪−‬‬
‫𝑘‪𝑁𝑉2 = 𝑁𝑒𝑥𝑝 (2555‬‬ ‫)‬ ‫(معادله ‪)2‬‬

‫از طرف دیگر‪ ،‬طبق مفروضات سؤال داریم‪:‬‬

‫‪𝑇−1555‬‬
‫( = ‪Qv2‬‬ ‫‪)*Qv1‬‬
‫𝑇‬

‫لذا با تقسیم دو رابطه فوق خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪−𝑄𝑉2‬‬
‫)𝑘‪𝑁𝑉2 𝑁𝑒𝑥𝑝 (2555‬‬
‫=‬
‫) ‪𝑁𝑉1 𝑁𝑒𝑥𝑝 ( −𝑄𝑉1‬‬
‫𝑘‪1555‬‬

‫با لگاریتمگیری از طرفین معادله فوق خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪𝑁𝑉2‬‬ ‫‪−𝑄𝑉2‬‬ ‫‪−𝑄𝑉1‬‬

‫( 𝑛𝐿‬ ‫(=)‬ ‫(‪)−‬‬ ‫)‬
‫‪𝑁𝑉1‬‬ ‫𝑘‪2555‬‬ ‫𝑘‪1555‬‬

‫‪𝑇 − 1555‬‬
‫( ‪(2𝑄𝑉1 − 𝑄𝑉2 ) (2𝑄𝑉1 −‬‬ ‫𝑇‬ ‫‪) × 𝑄𝑉1) 3‬‬ ‫‪𝑄𝑉1‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫× =‬
‫𝑘‪2555‬‬ ‫𝑘‪2555‬‬ ‫𝑘‪0 1555‬‬

‫حال با بازنویسی معادله ‪ 1‬داریم‪:‬‬

‫‪𝑁𝑉1‬‬ ‫‪𝑄𝑉1‬‬
‫= ) ( 𝑛𝐿‪−‬‬
‫𝑁‬ ‫𝑘‪1555‬‬

‫‪1۳‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫لذا داریم‪:‬‬

‫‪𝑁𝑉2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫𝑁‬ ‫‪𝑁 3‬‬

‫( 𝑛𝐿‬ ‫) ‪) = × 𝐿𝑛 ( ) = 𝐿𝑛 (( )0‬‬
‫‪𝑁𝑉1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪𝑁𝑉1‬‬ ‫‪𝑁𝑉1‬‬

‫بنابراین‬

‫‪𝑁𝑉2‬‬ ‫‪𝑁 3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪= ( )0 = (150 )0 = 1555‬‬
‫‪𝑁𝑉1‬‬ ‫‪𝑁𝑉1‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )1۱‬دو ذره کروی ‪ A‬و ‪ B‬را در نظر بگیرید که به ترتیب شعاعی برابر ‪ 1۱‬و ‪ 2۱‬نانومتر دارند و در داخل یک محیط‬
‫آبی شناور شدهاند‪ .‬انرژی سطحی ذره ‪ A‬در این محلول حدود ‪ 2۱‬و انرژی سطحی ذره ‪ B‬حدود ‪ 1۱‬میلی ژول‬
‫بر متر مربع گزارش شده است‪ .‬آزمایشها نشان میدهند این دو ذره به محض اینکه در معرض یکدیگر قرار‬
‫میگیرند همدیگر را جذب میکنند و انرژی سطحی کل سیستم ‪ ۱‬درصد کاهش مییابد‪ .‬اگر سطح مشترک‬
‫ایجاد شده بین دو ذره پس از اتصال به یکدیگر‪ ،‬حدود ‪ 2۱‬درصد مساحت سطحی ذره ‪ A‬باشد‪ ،‬انرژی سطحی‬
‫بین دو ذره چند میلی ژول بر مترمربع خواهد بود؟‬

‫‪1۱ -1‬‬
‫‪۳۱ -2‬‬
‫‪۰۱ -۳‬‬
‫‪4۱ -۰‬‬

‫سطح سوال‪ :‬بسیار سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬فوق آبگریزی و فوق آب دوستی در حیات»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫برای پاسخ به این سؤال‪ ،‬باید انرژی سطحی سیستم دو ذره را قبل و بعد از اتصال به یکدیگر در محیط آبی محاسبه کرد‪:‬‬

‫‪1۰‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫الف) انرژی سطحی سیستم قبل از اتصال دو ذره ‪ A‬و ‪:B‬‬

‫دو سطح بین ذرات و آب در سیستم وجود دارد‪ ،‬لذا‪:‬‬

‫𝑊𝐵𝛾 𝐵𝑆 ‪ = 𝑆𝐴 𝛾𝐴𝑊 +‬انرژی سطحی کل سیستم‬

‫که در آن‪ SA ،‬و ‪ SB‬مساحت سطحی دو ذره کروی ‪ A‬و ‪ B‬هستند‪ .‬همچنین 𝑊𝐴𝛾 و 𝑊𝐵𝛾 به ترتیب انرژی سطحی سطح‬
‫مشترک بین «ذره ‪ – A‬آب» و «ذره ‪-B‬آب» است‪.‬‬

‫ب) انرژی سطحی سیستم بعد از اتصال دو ذره ‪ A‬و ‪:B‬‬

‫در این حالت یک سطح جدید نیز در فصل مشترک دو ذره ‪ A‬و ‪ B‬با انرژی سطحی ( 𝐵𝐴𝛾) و مساحت سطحی (‪ )SAB‬به وجود‬
‫میآید‪ .‬بنابراین انرژی سطحی سیستم برابر خواهد بود با‪:‬‬

‫𝐵𝐴𝛾 𝐵𝐴𝑆 ‪ = 𝑆𝐴1 𝛾𝐴𝑊 + 𝑆𝐵1 𝛾𝐵𝑊 +‬انرژی سطحی کل سیستم‬

‫که در این رابطه‪ SA1 ،‬و ‪ SB1‬مساحت سطحی دو ذره کروی ‪ A‬و ‪ B‬در تماس با محیط آبی هستند‪ .‬همچنین 𝐵𝐴𝛾 و ‪ SAB‬به‬
‫ترتیب انرژی سطحی سطح مشترک بین ذره ‪ A‬و ذره ‪ B‬است‪.‬‬

‫از آنجایی که طبق فرض سؤال‪ ،‬انرژی سطحی کل سیستم بعد از اتصال دو ذره به یکدیگر حدود ‪ 0‬درصد کاهش مییابد میتوان‬
‫نوشت‪:‬‬

‫)انرژی سطحی سیستم قبل از اتصال( ∗ )‪ = (5.50‬انرژی سطحی سیستم بعد از اتصال‬

‫انرژی سطحی کل سیستم بعد از اتصال‬ ‫𝐵𝐴𝛾 𝐵𝐴𝑆‪𝑆𝐴1 𝛾𝐴𝑊 +𝑆𝐵1 𝛾𝐵𝑊 +‬‬
‫=‬ ‫‪= 5.50‬‬ ‫(رابطه ‪)1‬‬
‫انرژی سطحی کل سیستم قبل از اتصال‬ ‫𝑊𝐵𝛾 𝐵𝑆‪𝑆𝐴 𝛾𝐴𝑊 +‬‬

‫طبق مفروضات سؤال داریم‪:‬‬

‫‪𝛾𝐴𝑊 = 25 𝑚𝐽/𝑚2‬‬

‫‪𝛾𝐵𝑊 = 15 𝑚𝐽/𝑚2‬‬

‫از طرفی‪ ،‬ذرات کروی هستند و مساحت سطحی آنها برابر خواهد بود با‪:‬‬

‫‪𝑆𝐴 = 0𝜋𝑟𝐴 2 = 0𝜋(152 ) = 1204 𝑛𝑚2‬‬

‫‪𝑆𝐵 = 0𝜋𝑟𝐵 2 = 0𝜋(252 ) = 0520 𝑛𝑚2‬‬

‫براساس مفروضات سؤال‪،‬‬

‫‪𝑆𝐴𝐵 = 5.2 × 𝑆𝐴 = 5.2 × 1204 = 201.2 𝑛𝑚2‬‬

‫از طرف دیگر‪ ،‬با تقریب خوبی میتوان نوشت‪:‬‬

‫‪1۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫𝐵𝑆 ‪𝑆𝐴1 + 𝑆𝐵1 + 2𝑆𝐴𝐵 = 𝑆𝐴 +‬‬

‫بنابراین خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪𝑆𝐴1 + 𝑆𝐵1 + 2 × 201.2 = 1204 + 0520‬‬

‫لذا‪:‬‬

‫‪𝑆𝐴1 + 𝑆𝐵1 = 0777.4‬‬ ‫(رابطه ‪)2‬‬

‫از طرف دیگر خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪𝑆𝐴 = 𝑆𝐴𝐵 + 𝑆𝐴1‬‬

‫پس‬

‫‪1204 = 201.2 + 𝑆𝐴1‬‬

‫‪𝑆𝐴1 = 1550.2 𝑛𝑚2‬‬

‫با جایگذاری در رابطه ‪ 2‬خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪𝑆𝐵1 = 0772.2 𝑛𝑚2‬‬

‫حال میتوان رابطه ‪ 1‬را به صورت زیر نوشت‪:‬‬

‫𝐵𝐴𝛾‪25𝑆𝐴1 + 15𝑆𝐵1 + 201.2‬‬

‫‪= 5.50‬‬
‫‪1204 × 25 + 0520 × 15‬‬

‫بنابراین‬

‫‪25 × 1550.2 + 15 × 0772.2 + 201.2𝛾𝐴𝐵 = 71052‬‬

‫لذا‬

‫‪𝛾𝐴𝐵 = 10 𝑚𝐽/𝑚2‬‬

‫‪14‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫تعداد سؤاالت ‪ 2۱ :‬سؤال‬ ‫روشهای ساخت‬

‫‪ )14‬مهمترین مزیت استفاده از امواج مایکروویو در سنتز نانوذرات نسبت به روشهای متداول حرارتدهی چیست؟‬

‫‪ -1‬جلوگیری از ایجاد غیریکنواختی گرمایشی (گرادیان حرارتی) در پیشمادهها‬

‫‪ -2‬بلورینگی و خواص نوری باالتر ترکیبات سنتز شده‬
‫‪ -۳‬سرعت بسیار پایین سنتز‬
‫‪ -۰‬گزینه ‪ 1‬و ‪۳‬‬

‫سطح سوال‪ :‬بسیار آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬معرفی روش مایکروویو و کاربرد آن در سنتز نانومواد»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫گرمایش با مایکروویو میتواند باعث کاهش قابلمالحظه مشکالت ناشی از غیریکنواختی گرمایش شود‪ .‬همچنین نرخ‬
‫گرمایش اولیه (رسیدن محلول به دمای مورد نظر برای شروع واکنش) با استفاده از مایکروویو افزایش یافته و فرآیند سنتز‬
‫تسریع میشود‪ .‬بنابراین‪ ،‬با کاهش زمان انجام واکنشهای شیمیایی از چند ساعت به چند دقیقه‪ ،‬بازده انرژی نیز افزایش‬
‫خواهد یافت‪ .‬عوامل مؤثر بر خواص نهایی نانومواد سنتزشده با مایکروویو عبارتند از‪ :‬نوع حالل‪ ،‬ترکیب شیمیایی واکنشدهنده‪،‬‬
‫عوامل پوششدهنده‪ ،‬دما‪ ،‬فشار و فرکانس امواج‪ .‬در حالت کلی‪ ،‬مزایای استفاده از مایکروویو در سنتز نانومواد عبارتند از‪ :‬بازده‬
‫باال‪ ،‬آلودگی محیطزیستی کم (دوستدار محیطزیست) و صرفه اقتصادی‪ .‬با این حال‪ ،‬بلورینگی و خواص نوری برخی از ترکیبات‬
‫نانومتری سنتزشده با استفاده از امواج مایکروویو کمتر از روشهای دیگر است‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )17‬در روش رسوبدهی شیمیایی از فاز بخار )‪ (CVD‬با پیشمادههای گازی‪ ،‬معموالً گاز واکنشگر در دمای باال در‬
‫تماس با یک سطح داغ قرار میگیرد و محصول واکنش به صورت یک فیلم نازک روی زیرالیه تشکیل میشود‪.‬‬
‫در این فرآیند از چه سازوکاری برای کنترل بهتر سرعت واکنش و افزایش ایمنی فرآیند استفاده میشود؟‬

‫‪ -1‬مخلوط کردن گاز واکنشگر با یک گاز خنثی مانند آرگون )‪ (Ar‬بهعنوان رقیقکننده‬
‫‪ -2‬دمش گاز اکسیژن به داخل محفظه برای تأمین غلظت مناسب اکسیژن محیط در مقادیر بسیار کم‬
‫‪ -۳‬سرد کردن زیرالیه داغ تا دماهای نزدیک به دمای اتاق‬
‫‪ -۰‬استفاده از ماده کاتالیستی در داخل محفظه واکنش‬

‫‪17‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬آشنایی با رسوبدهی شیمیایی روشهای از فاز بخار (‪»)CVD‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫در روش رسوبدهی شیمیایی از فاز بخار (‪ ،)CVD‬گازهای واکنشدهنده (گازهای پیشماده)‪ ،‬در دمای مناسب و‬ ‫‪‬‬
‫کنترلشده وارد محفظه واکنش میشوند‪ .‬برای نمونه میتوان به گازهای پیشماده ‪ CH3SiCl3‬و ‪ H2‬اشاره کرد‪ .‬در اثر‬
‫برخورد این گازها با زیرالیه (‪ )substrate‬داغ در حین عبور از راکتور‪ ،‬الیه جامدی از محصول واکنش (در این مثال‪،‬‬
‫کاربید سیلیسیوم یا ‪ )SiC‬در اثر واکنش بین پیشماده و زیرالیه داغ‪ ،‬روی زیرالیه راسب میشود‪ .‬در روش ‪ CVD‬معموالً‬
‫از یک گاز خنثی مانند آرگون (‪ )Ar‬بهعنوان رقیقکننده استفاده میشود‪ .‬دما و فشار رسوبدهی دو عامل محدودکننده‬
‫در این روش هستند‪.‬‬
‫منظور از پیشمادههای گازی منابعی هستند که در دمای محیط به حالت گازی وجود دارند‪ .‬انتقال پیشمادههای گازی‬ ‫‪‬‬
‫بهآسانی و با استفاده از کنترلکنندههای فشار‪ ،‬پمپها و جریانسنجها انجام میگیرد‪ .‬با این وجود‪ ،‬برخی از پیشمادههای‬
‫گازی آتشزا (‪ ،)pyrophoric‬گرانقیمت و خطرناک هستند‪ .‬بنابراین‪ ،‬قبل از ورود به محفظه‪ ،‬آنها را استفاده از یک‬
‫گاز نجیب مانند آرگون رقیق میکنند‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ )1۸‬پژوهشگری قصد داشت برای ساخت کامپوزیت زمینه آلومینومی با ذرات تقویتکننده ‪ AlZn‬از آسیابکاری‬
‫پودر آلومینیوم و روی خالص استفاده کند‪ .‬او بعد از اتمام آسیابکاری‪ ،‬متوجه بسته نشدن کامل درپوش محفظه‬
‫آسیاب و اکسیداسیون سطحی ذرات شد‪ .‬چه روشی را برای زینتر و فشردهسازی این مخلوط پودری جهت‬
‫جلوگیری از تأثیر منفی اکسیداسیون سطحی ذرات پیشنهاد میکنید؟‬

‫‪ -1‬پرس سرد و زینترینگ بعدی‬

‫‪ -2‬پرس داغ )‪(Hot pressing‬‬
‫‪ -۳‬پرس در کانال زاویهدار )‪(ECAP‬‬
‫‪ -۰‬قالبگیری تزریقی (‪)Injection molding‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬تغییرشکل پالستیک شدید نانوکامپوزیتهای زمینه فلزی»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫از آنجایی که محفظه واکنش به طور کامل سیل نبوده است سطح ذرات فعال آلومینیوم و روی به شدت اکسید شده است‪ .‬به‬
‫همین جهت‪ ،‬نمیتوان به طور مؤثر از روشهای مرسوم زینترینگ استفاده کرد چرا که الیه اکسیدی مانع ایجاد گلویی بین ذرات‬

‫‪1۸‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫شده و از تراکم باالی پودر جلوگیری میکند‪ .‬لذا روشی برای زینترینگ این مخلوط پودری مناسب است که کرنش برشی بسیار‬
‫باالیی بهوجود آورد و باعث خردایش الیه اکسیدی و پراکندگی آن در زمینه نرم شود‪ .‬بهترین روش برای این کار‪ ،‬تغییر شکل‬
‫پالستیک شدید مانند ‪ ECAP‬است‪ .‬با این کار استحکام مکانیکی ماده نیز به شدت افزایش مییابد‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )19‬از بین پارامترهای فرآیندی‪ ،‬مهمترین عامل در سنتز نانوذرات با استفاده از روش پلیاُل و مناسبترین راهکار‬
‫برای تأمین آن چیست (به ترتیب)؟‬

‫‪ -2‬دما – امواج مایکروویو‬ ‫‪ -1‬دما – تابش لیزر‬

‫‪ -۰‬ماده فعال سطحی – استفاده از ترکیبات آنیون‬ ‫‪ – pH -۳‬استفاده از ‪HCl‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬اصول و کلیات سنتز نانوذرات با استفاده از روش پلی اُل»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫عامل دما دارای تأثیر بسیار مهمی در فرایند سنتز و تعیین مشخصات محصوالت حاصل از روش پلیاُل است؛ زیرا سرعت واکنش‬
‫معموالًًپایین بوده و نیاز به اعمال شرایط ویژهای دارد‪ .‬میتوان تأثیر دما را از سه دیدگاه مختلف مورد بررسی قرار داد‪ )1( :‬تأثیر‬
‫دما بر پتانسیل کاهش اتیلنگلیکول‪ )2( ،‬تأثیر دما بر شکستن پیوندهای شیمیایی و تشکیل پیوندهای جدید و (‪ )3‬تأثیر دما بر‬
‫پدیده نفوذ‪ .‬این فاکتورها سبب ایجاد تنوع در نحوه تأمین حرارت مورد نیاز واکنش شده و نتایج منحصربهفردی به وجود میآورد‪.‬‬
‫میتوان انرژی مورد نیاز برای گرمکردن محلول طی روش پلیاُل را توسط حرارتدهی معمولی‪ ،‬تابش لیزر‪ ،‬امواج آلتراسونیک و‬
‫امواج مایکروویو تأمین کرد‪ .‬اخیراً استفاده از امواج مایکروویو به منظور حرارتدهی محلول در روش پلیاُل بسیار مورد توجه قرار‬
‫گرفته است‪ .‬این روشها اغلب به روشهای فعالسازی دما باال معروف هستند‪ .‬روش پلیاُل در گذشته تنها به صورت حرارتدهی‬
‫معمولی و امروزه بیشتر به صورت حرارتدهی توسط امواج مایکروویو مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬فرآیند احیا توسط تابش‬
‫مایکروویو نسبت به روشهای معمولی با سرعت بیشتر و طی انتقال حرارت تحت مکانیزم رسانش و جابجایی انجام شده‬
‫و با تبدیل انرژی تابشی به گرمایی سبب گرمشدن ماده میشود‪ .‬موادی مانند آب‪ ،‬الکلها و گلیکولها دارای ضریب اتالف‬
‫دیالکتریک و توان احیاکنندگی بسیار مناسبی هستند‪ .‬تابش مایکروویو به این محلولها در حضور سورفکتانتها (مواد فعال‬
‫سطحی) سبب سنتز نانوذرات فلزات مختلفی مانند‪ Ru, Ni, Au, Pt, Ag, Pt ،‬و ترکیبات فلزی مانند ‪ ،CdS ،HgS‬و‬
‫‪ MoSe‬شده است‪ .‬نانوذرات فلزی تشکیلشده درون محلول نیز امواج مایکروویو را به صورت مناسبی جذب کرده و سبب‬
‫گرمشدن سریع محیط میشوند‪ .‬در این حالت نشان داده شده است که استفاده از مایکروویو برای حرارتدهی محلول‬
‫سبب سنتز نانوذراتی با توزیع و اندازه مناسبتر شده و تأثیر بسیار مطلوبی روی زمان و بازده سنتز میگذارد‪.‬‬
‫مقایسه سنتز نانوذرات نیکل با دو روش حرارتدهی معمولی و تابش مایکروویو نشان میدهد که فرایند سنتز با حرارتدهی‬
‫معمولی در دمای ‪ 19۱ ° C‬پس از ‪ ۱‬تا ‪ 17‬ساعت کامل میشود‪ ،‬درحالی که حرارتدهی توسط امواج مایکروویو به‬
‫مدت ‪ ۰۱‬دقیقه برای تکمیل فرایند کافی است‪.‬‬
‫‪19‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ )2۱‬با اعمال کدامیک از شرایط عملیاتی زیر تا حد بهینه‪ ،‬میتوان سختی و مقاومت به سایش الیه آندایز را در‬
‫فرآیند آندایزینگ ورقههای آلومینیومی افزایش داد؟‬
‫(‪ )1‬افزایش دمای الکترولیت؛ (‪ )2‬افزودن عناصر سنگین به الکترولیت؛ (‪ )۳‬افزودن اتیلن گلیکول؛ (‪ )۰‬افزایش‬
‫زمان آندایز؛ (‪ )۱‬کاهش ولتاژ اعمالی؛ و (‪ )4‬افزودن سولفاتهای فلزی‬

‫‪ -2‬موارد (‪)2‬؛ (‪)۰‬؛ و (‪)۱‬‬ ‫‪ -1‬موارد (‪)1‬؛ (‪)۳‬؛ و (‪)۱‬‬

‫‪ -۰‬موارد (‪)2‬؛ (‪)۱‬؛ و (‪)4‬‬ ‫‪ -۳‬موارد (‪)۳‬؛ (‪)۰‬؛ و (‪)4‬‬

‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬مراحل فرآیند آندایز»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫عواملی که میتوانند سختی و استحکام پوشش آندایز را تحت تأثیر قرار دهند عبارتند از‪:‬‬

‫‪ .1‬دمای الکترولیت‬

‫اصوالً فرآیند آندایز در دماهای پایین (‪ +15‬تا ‪ )-15‬انجام میشود‪ .‬نتایج حاصل از آندایز آلومینیوم نشان میدهد که با‬
‫افزایش دما‪ ،‬ضخامت الیه آندی کاهش مییابد‪ .‬دلیل این امر‪ ،‬حل شدن الیه بیرونی است که منجر به افزایش قطر حفرهها‬
‫و کاهش سختی میشود‪ .‬نتایج حاصل از آندایز پتانسیلثابت نشان میدهد که دستیابی به ضخامتهای باالی الیه آندایز و‬
‫افزایش سختی و مقاومتبهسایش آن‪ ،‬بیشتر‪ ،‬از دمای الکترولیت تأثیر میپذیرد تا از دمای سطح آند‪ .‬افزایش دمای‬
‫الکترولیت میتواند منجر به کاهش میزان سختی الیه آندی شود‪ .‬دلیل این امر‪ ،‬افزایش قطر حفرهها در اثر حل شدن است‪.‬‬

‫‪ .2‬زمان فرآیند آندایز‬

‫معموالً با افزایش زمان آندایز‪ ،‬ضخامت الیه اکسیدی و به دنبال آن‪ ،‬سختی و مقاومت به سایش افزایش مییابد‪ ،‬تا جایی‬
‫که به مقدار حدی خود میرسد‪ .‬ضخامت حدی ضخامتی است که در آن‪ ،‬سرعت رشد الیه با سرعت حل شدن آن در‬
‫محلول برابر میشود و از آن به بعد‪ ،‬دیگر ضخامت افزایش نمییابد‪.‬‬

‫‪ .۳‬جریان و ولتاژ آندایز‬

‫معموالً با افزایش چگالی جریان‪ ،‬سختی الیه اکسیدی نهایی افزایش مییابد‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬با افزایش ولتاژ‪ ،‬چگالی جریان‬
‫افزایش مییابد و منجر به ایجاد الیهای با فشردگی و سختی باال میشود‪.‬‬

‫‪ .۰‬مواد افزودنی‬
‫افزودن اتیلن گلیکول موجب افزایش پتانسیل آندایز میشود و زمان تشکیل الیه اولیه را کاهش میدهد‪ .‬این کاهش‬ ‫‪-‬‬
‫زمانی‪ ،‬مؤید بهبود خواص الیه آندی است‪.‬‬

‫‪2۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫افزودن منیزیم سولفات‪ ،‬آلومینیوم سولفات و سولفات منگنز به حمام آندایز میتواند اندازه تخلخل الیه آندی را کاهش‬ ‫‪-‬‬
‫و سختی الیه نهایی را افزایش دهد‪ .‬دلیل این امر‪ ،‬حضور یون سولفور در داخل الیه آندی است‪.‬‬
‫افزودن نمکهای فسفری میتواند چگالی جریان را افزایش دهد و فشردگی و سختی این الیه را بهبود بخشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫الزم به تأکید است که افزودن عناصر آلیاژی بسته به نوع عنصر میتواند خواص الیه آندی را تحت تأثیر قرار دهد و قاعده کلی‬
‫مشخصی برای آن وجود ندارد‪ .‬برای نمونه‪ ،‬برخی از عناصر باعث بهبود برخی خواص و تضعیف خواص دیگر میشوند‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )21‬به طور نظری‪ ،‬افزایش تعداد پاسها در یک فرآیند تغییرشکل پالستیک شدید )‪ (SPD‬باعث افزایش خواص‬
‫مکانیکی میشود‪ .‬دانشجویی این فرآیند را بر روی یک نمونه کامپوزیتی با زمینه مس و ذرات تقویتکننده‬
‫نانولوله کربنی اعمال کرده و پس از چندین پاس متوالی متوجه افت استحکام مکانیکی نمونه شده است‪ .‬به نظر‬
‫شما دلیل این افت چه میتواند باشد؟‬

‫‪ -1‬ایجاد ساختار آمورف در ماده‬

‫‪ -2‬ادغام دانهها و درشت شدن آنها‬
‫‪ -۳‬ایجاد بافت ترجیحی در ذرات ‪CNT‬‬
‫‪ -۰‬آسیب دیدن نانولولههای کربنی‬

‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬تغییرشکل پالستیک شدید نانوکامپوزیتهای زمینه فلزی»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫ساخت نانوکامپوزیت مس‪-‬نانولوله کربنی )‪ (Cu/CNT‬با استفاده از فرآیندهای تغییرشکل پالستیک شدید (‪ )SPD‬باعث ایجاد‬
‫نانوکامپوزیتی با چگالی کامل )‪ ،(Full Density‬ریزساختار همگن‪ ،‬و استحکام باال میشود‪ .‬در نانوکامپوزیتهای مس‪-‬نانولوله‬
‫کربنی ساخته شده با فرآیندهای تغییرشکل پالستیک شدید مانند ‪ ، ECAP‬افزایش تعداد پاسهای فرآیند منجر به افزایش‬
‫بیشتر استحکام نانوکامپوزیت میشود‪ .‬این نمودار نشاندهنده تأثیر چشمگیر افزودن نانولولههای کربنی و افزایش تعداد پاسهای‬
‫فرآیند بر روی خواص مکانیکی نانوکامپوزیت سنتز شده است‪ .‬در حقیقت‪ ،‬افزایش تعداد پاسهای فرآیند پرس در کانال زاویهدار‬
‫باعث شکسته شدن نانولولههای کربنی آگلومره شده میشود و توزیع یکنواختتری از ذرات تقویتکننده در سرتاسر زمینه مسی‬
‫را بهوجود میآورد‪ .‬بنابراین سختی نانوکامپوزیت سنتز شده طبق رابطه هال‪-‬پچ افزایش مییابد‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬روشهای ‪SPD‬‬
‫میتوانند باعث جهتگیری ترجیحی ذرات ‪ CNT‬شوند اما این امر دلیل مشخصی برای افت کل خواص مکانیکی ماده در کلیه‬
‫جهات نیست (در برخی جهات باعث تقویت و در برخی جهات باعث افت خواص مکانیکی میشود)‪ .‬نکته اینجاست که در‬
‫فرآیندهای تغییرشکل پالستیک شدید‪ ،‬از تعداد مشخصی پاس به بعد احتمال آسیب دیدن نانولولههای کربنی به دلیل تغییرشکل‬
‫شدید درحین فرآیند وجود دارد و در صورت وقوع این پدیده‪ ،‬سهم استحکامدهی نانوذرات ‪ CNT‬به طور محسوسی کاهش پیدا‬
‫میکند‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫‪7‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )22‬پدیده خود آرایی در فروسیاالت نانومقیاس‪ ،‬از طریق ‪ ......‬انجام میشود و با اعمال شرایط محیطی مورد نیاز‪،‬‬
‫رفتار سیال ‪..........‬‬
‫‪ -1‬اعمال میدان مغناطیسی – از حالت نیوتنی به غیرنیوتنی تغییر میکند‪.‬‬
‫‪ -2‬اعمال میدان مغناطیسی – تغییر چندانی نمیکند‪.‬‬
‫‪ -۳‬اعمال میدان الکتریکی – از حالت غیرنیوتنی به نیوتنی تغییر میکند‪.‬‬
‫‪ -۰‬اعمال میدان الکتریکی – تغییر چندانی نمیکند‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬خودآرایی چیست؟»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫خودآرایی با تغییر شرایط محیطی از طریق اعمال میدان مغناطیسی خارجی به سیستم‪ ،‬گامی روبهجلو محسوب میشود‪ .‬استفاده‬
‫از فروسیاالت [‪ ]Ferrofluids‬مثالی کالسیک برای کنترل سیستم از طریق اعمال میدانهای مغناطیسی است‪ .‬در‬
‫فروسیاالت‪ ،‬نانوذرات مغناطیسی یا فرومغناطیسی در داخل یک محیط مایع شناور هستند‪ .‬هنگامی که هیچ میدان مغناطیسی‬
‫خارجی اعمال نشود‪ ،‬سیال بهعنوان یک سیال نیوتونی معمولی رفتار میکند‪ .‬ذرات کوچک بوده و هرگونه برهمکنش بین‬
‫ذرات ضعیف بوده و موجب تغییر رفتار بالک سیال نمیشود‪ .‬با این حال‪ ،‬با اعمال یک میدان مغناطیسی خارجی‪ ،‬تغییر خواص‬
‫رئولوژی سیال مشهود خواهد بود‪ .‬میدان مغناطیسی خارجی باعث همراستا شدن ذرات و تشکیل زنجیرههایی بهصورت یک‬
‫ساختار شبکهای میشود که رفتار سیال نیوتونی را بهطور کامل تغییر میدهد‪ .‬در این شکل‪ ،‬رقابت میان کشش سطحی و‬
‫تمایل زنجیرههای ساختهشده از ذرات به قرارگیری در راستای خطوط میدان منشأ تشکیل مناطق سرنیزهمانند است‪ .‬فروسیاالت‬
‫در ضربهگیرها‪ ،‬کالچ و ترمز خودرو بهکار میرود‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ )2۳‬یکی از روشهای رایج برای سنتز نانوذرات سرامیکی‪ ،‬رسوبگذاری شیمیایی در فاز محلول است‪ .‬برای‬
‫دستیابی به ذرات تک پخش )‪ (monodisperse‬در این فرآیند چه شرایطی باید اعمال شود؟‬
‫‪ -1‬ایجاد فوق اشباع بسیار پایین در مرحله جوانهزنی و تراکم‬
‫‪ -2‬ایجاد فوق اشباع بسیار پایین در مرحله جوانهزنی و افزایش شدت آن در مرحله رشد‬
‫‪ -۳‬ایجاد فوق اشباع بسیار باال در مرحله جوانهزنی و کاهش شدت آن در مرحله رشد‬
‫‪ -۰‬ایجاد فوق اشباع بسیار باال در مرحله رشد و تراکم‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬مبانی تولید نانوذرات با روش رسوبگذاری شیمیایی‪»2 -‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫از آنجاییکه فرآیندهای پیچیده جوانهزنی‪ ،‬رشد و تجمیع یافتن تقریباً همزمان صورت میگیرند‪ ،‬بنابراین برای تولید ذرات‬
‫تکپخش نیاز به کنترل دقیقی وجود دارد‪ .‬به این منظور و برای به دست آوردن کیفیت باالیی از محصول‪ ،‬در بسیاری از موارد‬
‫سعی میشود تا فرآیند جوانهزنی بهطور کامل قبل از فرآیند رشد به اتمام برسد‪ .‬در این حالت میتوان امیدوار بود که‬
‫ذراتی با اندازه یکسان ایجاد شود‪ .‬اما اگر چنانچه فرآیندهای جوانهزنی و رشد با یکدیگر تداخل داشته باشند‪ ،‬گستره وسیعی از‬
‫اندازه ذرات را خواهیم داشت‪.‬‬

‫برای تولید ذراتی با اندازههای تقریباً یکسان‪ ،‬بدین صورت عمل میشود که در ابتدا شرایط شدیدی بر محلول اعمال میشود تا‬
‫با وجود فوق اشباعیت باالی محلول‪ ،‬جوانهزنی در زمان کوتاهی به اتمام برسد‪ .‬در مرحله رشد‪ ،‬شرایط مالیمتری‬
‫اعمال میشود تا فرآیند رشد غالب نشود‪ .‬در این شرایط‪ ،‬هستههای ایجاد شده در مرحله اولیه به صورت همگن رشد‬
‫میکنند و در نتیجه ذراتی با اندازههای تقریباً مشابه ایجاد میشوند‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )2۰‬کدامیک از روشهای زیر بدون اعمال شرایط عملیاتی ویژه‪ ،‬پتانسیل باالیی در سنتز نانوذرات تکتوزیع‬
‫)‪ (monodisperse‬دارد؟‬

‫‪ -2‬روش رسوبگذاری با تخلیه قوس الکتریکی‬ ‫‪ -1‬روش سل‪-‬ژل‬

‫‪ -۰‬روش میکروامولسیون مبتنی بر مایسلها‬ ‫‪ -۳‬روش هیدروترمال‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬روشهای میکروامولسیون و مایسل معکوس»‬

‫‪2۳‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫توضیحات‪:‬‬

‫در حالت کلی‪ ،‬میتوان با اعمال شرایط خاص در فرآیند سنتز‪ ،‬نانوذرات نسبتاً تکتوزیعی را از انواع روشهای سنتز به دست‬
‫آورد اما روش میکروامولسیون مبتنی بر مایسلهای معکوس و متعارف‪ ،‬ذاتاً روشی است که به دلیل توزیع اندازه ذرهای یکنواخت‬
‫مایسلهای تشکیل شده‪ ،‬معموالً نانوذرات تکتوزیع تولید میکند‪ .‬در حقیقت‪ ،‬با توجه به وجود طیف وسیعی از انواع مولکولهای‬
‫فعال سطحی‪ ،‬نوع و انتخاب ماده فعال سطحی‪ ،‬تأثیر مهمی بر کیفیت محصول تولیدی‪ ،‬مورفولوژی و توزیع اندازه ذرات دارد‪.‬‬
‫قطرات تهیهشده در امولسیون دارای توزیع اندازه نسبتاً یکنواختی هستند‪ .‬این موضوع به دلیل رفتار فازی و ترمودینامیکی‬
‫سیستم سه تایی است که ذاتاً منجر به تولید قطراتی با توزیع اندازه ذرات نسبتاً یکنواخت میشود‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )2۱‬کدامیک از موارد زیر را نمیتوان با استفاده از روش سونوشیمیایی مبتنی بر امواج فراصوت انجام داد؟‬

‫‪ -2‬بارگذاری نانومواد در مواد متخلخل‬ ‫‪ -1‬سنتز ذرات بینظم یا آمورف‬

‫‪ -۰‬سنتز ساختارهای هسته‪-‬پوسته‬ ‫‪ -۳‬سنتز میکروکرهها و نانوکرههای پروتئینی‬

‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬معرفی روشهای سونوشیمیایی‪-‬فراصوت‪ -‬برای سنتز نانومواد»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫کاربرد روشهای سونوشیمیایی مبتنی بر امواج فراصوت برای سنتز نانومواد بسیار گسترده است که از مهمترین آنها میتوان به‬
‫موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬

‫الف) آمادهسازی محصوالت بینظم یا آمورف )‪(Amorphous‬‬

‫فلزات آمورف را میتوان به وسیله خاموشی سرد )‪ (cold quenching‬به دست آورد که مستلزم استفاده از موادی برای بهبود‬
‫ترکیب مواد اولیه است‪ ،‬اما زمانی که از امواج فراصوت استفاده میشود‪ ،‬به افزودن مواد جانبی به منظور بینظم کردن محصوالت‬
‫نیازی نخواهد بود‪.‬‬

‫ب) بارگذاری نانومواد در مواد متخلخل )‪(mesoporous materials‬‬

‫مطالعات انجام شده در این زمینه نشان میدهد که میتوان به وسیله امواج فراصوت نانوذرات را به صورت یک الیه صاف و همگن‬
‫بر روی دیواره داخلی ترکیبات متخلخل قرار داد‪ ،‬بدون آن که حفرات آنها را مسدود کنید و در مقایسه با روشهای دیگر مانند‬
‫انتشار حرارتی )‪ (Thermal spreading‬و ‪ ...‬سونوشیمی خواص بهتری نشان میدهد‪.‬‬

‫‪2۰‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫ج) رسوب نانوذرات بر روی سطوح سرامیکی و پلیمری‬

‫سونوشیمی به منظور رسوبدهی نانومواد مختلف (فلزات‪ ،‬اکسیدهای فلزی‪ ،‬نیمههادیها) بر روی سطوح سرامیکی و مواد پلیمری‬
‫مورد استفاده قرار گرفته است و قادر است یک الیه پوشش همگن و صاف بر روی سطح ایجاد کند‪ .‬طی این روش‪ ،‬نانوذرات با‬
‫ایجاد پیوندهای شیمیایی یا فعل و انفعاالت شیمیایی به سطح بستر متصل شده و با شستن حذف نمیشود‪.‬‬

‫د) ساخت میکروکرهها و نانوکرههای پروتئینی )‪(proteinaceous micro- and nanospheres‬‬

‫اخیراً تحقیقات ثابت کرده است که میتوان توسط امواج فراصوت پروتئینها را در زمان کوتاهتری نسبت به روشهای دیگر به‬
‫صورت کروی درآورد‪ .‬این روش میتواند در قرار دادن یک دارو داخل کرههای پروتئینی (‪ )Capsulation‬بسیار مؤثر باشد‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )24‬از بین دو روش «لیتوگرافی نوری» و «لیتوگرافی پروب روبشی»‪ ،‬کدامیک حد تفکیک و دقت ابعادی پایینتری‬
‫دارد و چه راهکاری برای بهبود این محدودیت پیشنهاد میکنید؟‬
‫‪ -1‬لیتوگرافی نوری – افزایش فاصله ماسک نوری با زیرالیه و کاهش ضخامت ماسک‬
‫‪ -2‬لیتوگرافی پروب روبشی – کاهش شعاع انحنای نوک سوزن مورد استفاده‬
‫‪ -۳‬لیتوگرافی نوری – کاهش طول موج نور فرودی و فاصله ماسک نوری با زیرالیه‬
‫‪ -۰‬لیتوگرفی پروب روبشی – استفاده از نانوقلم و نانوجوهر با ذرات کلوئیدی نانومقیاس‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬مقدمهای بر روش نانولیتوگرافی»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫اساساً لیتوگرافی پروب روبشی به دلیل استفاده از پروب نانومتری (نانوقلم) و نانوجوهر میتواند حد تفکیک بسیار باالیی‬ ‫‪‬‬
‫( در حد ‪ 155-1‬نانومتر) داشته باشد اما روش لیتوگرافی نوری بر اساس تابش نور از طریق یک روزنه یا الگوی نوری‬
‫انجام میشود و حد تفکیک آن با طول موج نور مورد استفاده محدود میشود‪ .‬در حالت کلی‪ ،‬دستیابی به حد تفکیک‬
‫زیر ‪ 1‬میکرومتر در لیتوگرافی نوری بسیار دشوار است‪.‬‬
‫برای دستیابی به بیشترین حد تفکیک در لیتوگرافی نوری بایستی عالوه بر بهحداقلرساندن طول موج نور‬ ‫‪‬‬
‫تابیدهشده‪ ،‬فاصله بین ماسک نوری و زیرالیه و نیز ضخامت الیه مقاوم به کمترین میزان ممکن کاهش یابد‪ .‬اگر‬
‫ماسک به سطح الیه مقاوم بچسبد (چاپ تماسی)‪ ،‬حد تفکیک بهبود مییابد‪ ،‬اما ماسک دچار فرسایش میشود‪ .‬با این‬
‫حال‪ ،‬اگر فاصله ماسک از الیه مقاوم در حد چند نانومتر در نظر گرفته شود (چاپ مجاورتی)‪ ،‬حد تفکیک کاهش مییابد‬
‫اما طول عمر ماسک بیشتر خواهد بود‪.‬‬

‫‪2۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ )27‬چه تفاوتی در شرایط الزم برای ایجاد ساختارهای آیروژل (‪ )Aerogel‬و زیروژل (‪ )Xerogel‬توسط فرآیند‬
‫سل – ژل وجود دارد؟‬
‫‪ -1‬در صورتی که ژل با حرارت دهی متداول خشک شود‪ ،‬زیروژل و در صورتی که با استفاده از شرایط فوق‬
‫بحرانی خشک شود آیروژل به دست میآید‪.‬‬
‫‪ -2‬در صورتی که ژل با حرارت دهی متداول خشک شود‪ ،‬آیروژل و در صورتی که با استفاده از شرایط فوق‬
‫بحرانی خشک شود زیروژل به دست میآید‪.‬‬
‫‪ -۳‬در صورت استفاده از سورفکتانت یا عامل جوانهزا‪ ،‬آیروژل و در صورت عدم استفاده‪ ،‬زیروژل به دست‬
‫میآید‪.‬‬
‫‪ -۰‬در صورت استفاده از سورفکتانت یا عامل جوانهزا‪ ،‬زیروژل و در صورت عدم استفاده‪ ،‬آیروژل به دست‬
‫میآید‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬تهیه نانومواد با روش سل–ژل ‪»2 -‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫در صورتی که ژل با حرارتدهی متداول خشک شود‪ ،‬زیروژل و در صورتی که با استفاده از شرایط فوق بحرانی خشک شود‪،‬‬
‫آیروژل به دست میآید‪ .‬این موضوع در شکل زیر به خوبی نشان داده شده است‪:‬‬

‫‪24‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ )2۸‬کدامیک از پدیدههای زیر نمیتواند در اثر خاصیت کمپلکسکنندگی حالل در فرآیند سنتز نانوذرات با استفاده‬
‫از روش سولووترمال به وقوع بپیوندد؟‬
‫‪ -1‬ایجاد هستهزایی و رشد تکبلورها‬
‫‪ -2‬تغییر شرایط ترمودینامیکی حاکم بر واکنشهای فازی‬
‫‪ -۳‬مشارکت حالل در برخی از مراحل واکنش سنتز به عنوان واسط‬
‫‪ -۰‬کنترل مورفولوژی و ساختار محصول نهایی‬

‫سطح سوال‪ :‬بسیار سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬واکنشهای سولوترمال ‪ -‬مسیری اصلی برای سنتز مواد جدید»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫خاصیت کمپلکسکنندگی حالل در روش سولوترمال بر سه پدیده زیر میتواند اثرگذار باشد‪:‬‬

‫‪ .1‬کنترل مورفولوژی و ساختار محصول نهایی‬

‫خاصیت کمپلکسشوندگی حالل میتواند نقش مهمی در سازوکار واکنش داشته باشد؛ مثالً تشکیل کمپلکسهای حدواسط‬
‫پایدار ‪ M(en(3‬یا ‪ M(en)2‬به عنوان تمپلیت هشت وجهی و مسطح مربعی میتواند مورفولوژی و ساختار محصول نهایی‬
‫را تحت تأثیر قرار دهد‪ .‬از این دسته‪ ،‬میتوان ساخت نانوساختار گل مانند ‪ ZnO‬را از گرماکافت کمپلکس روی‪-‬اتیلن دی‬
‫آمین به کمک هگزا متیلن تترا آمین (‪ )HMTA‬مثال زد‪.‬‬

‫‪ .2‬مشارکت حالل در برخی از مراحل واکنش سنتز به عنوان واسط‬

‫در بعضی موارد تشکیل کمپلکس‪-‬کاتیون‪ ،‬مرحله حد واسطه مهم در طول سازوکار واکنش سولوترمال به شمار میرود‪.‬‬
‫ساخت ‪ CuInSe2‬با استفاده از ‪ CuCl2 ،InCl3‬و ‪ Se‬در حالل اتیلن دی آمین (‪ )en‬یا دی اتیل آمین در دمای ‪125‬‬
‫درجه سانتیگراد میتواند از این دسته باشد‪.‬‬

‫‪ .۳‬ایجاد هستهزایی و رشد تکبلورها‬

‫برای نمونه‪ ،‬تشکیل کمپلکس ‪ Cu(en)2+‬نقش مهمی در کنترل هستهزایی و رشد نانوالیاف تکبلور (‪)Nano whisker‬‬
‫‪ CuInSe2‬دارد‪ .‬با جایگزین کردن اتیلن دی آمین به اتیلن آمین به عنوان حالل‪ ،‬واکنشپذیری کم میشود و مورفولوژی‬
‫محصول به ذرات کروی ‪ CuInSe2‬تغییر میکند‪ .‬خواص شیمی‪-‬فیزیکی حالل انتخابی میتواند در جهتدهی ساختار‬
‫فازی محصول نهایی تأثیر داشته باشد‪.‬‬

‫الزم به ذکر است که شرایط ترمودینامیکی حاکم بر واکنشهای مرتبط با سنتز‪ ،‬با سه پارامتر فرآیندی دما‪ ،‬زمان‪ ،‬و فشار قابل‬
‫تغییر است‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ )29‬در روش فرسایش لیزری با کمک امواج فراصوت (‪ )Ultrasound-Assisted Laser Ablation‬که برای‬
‫سنتز نانوذرات طال با توزیع اندازه ذرهای باریک کاربرد دارد‪ ،‬نقش کلیدی امواج فراصوت چیست؟‬
‫‪ -1‬پدیده حفرهزایی (‪)Cavitation‬‬
‫‪ -2‬فعالسازی سطح فلز‬
‫‪ -۳‬حرارت دادن کلی محلول برای رسیدن به دمای واکنش‬
‫‪ -۰‬افزایش غلظت اکسیژن محیط در اثر ایجاد حباب‬

‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬سنتز نانومواد با استفاده از روشهای سونوشیمیایی»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫فرسایش لیزری در اصل کندن و جدا کردن بخشی از ترکیبات موجود بر روی یک سطح فلزی یا در مواردی یک مایع بر اثر‬
‫تابش باریکه لیزر و ایجاد یک پالسمای موضعی است‪ .‬پدیده حفرهزایی (‪ )Cavitation‬در اثر اعمال امواج فراصوت به فازهای‬
‫مایع برای بهبود فرایند هستهزایی در فاز مایع بسیار مفید است و منجر به تغییرات قابل توجه در بازده سنتز و همچنین‬
‫ویژگیهای مختلف نانوذرات سنتز شده میشود‪ .‬با توجه به اینکه حفرهزایی منجر به ایجاد دماهای موضعی بسیار باال میشود‪،‬‬
‫میتوان از فروپاشی حباب و گرمای ناشی از آن در فرایند سنتز نانوذرات با استفاده از باریکه لیزر بهره برد‪ .‬به طور خالصه هنگام‬
‫برخورد باریکه لیزر به سطح و ایجاد پالسمای حاصل از برخورد لیزر‪ ،‬فرایند حفرهزایی میتواند نقش منبع حرارتی ثانویه در‬
‫سطح هدف را ایفا کند و بدین ترتیب در تبخیر بیشتر هدف و در نتیجه افزایش تشکیل نانوذرات نقش شایانی داشته باشد‪ .‬از‬
‫این تکنیک تقریباً جدید برای سنتز نانوذرات طال با سرعت باال و توزیع اندازه بسیار پایین استفاده میشود‪ .‬الزم به ذکر است که‬
‫امواج فراصوت میتوانند دمای محلول را در نقاط موضعی نزدیک به سطح ماده هدف افزایش دهند و موجب واکنش شوند اما‬
‫هدف از امواج فراصوت‪ ،‬افزایش دمای کل محلول مشابه با استیررها یا روشهای القایی نیست‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۳۱‬اغلب از ترکیبات کمپلکسی آلی‪ -‬فلزی به عنوان ایدهآلترین پیشمادهها در سنتز نانوذرات با استفاده از‬
‫روش تخریب حرارتی (‪ )Thermal decomposition‬استفاده میشود‪ .‬این پیشمادهها باید چه ویژگیهایی‬
‫داشته باشند؟‬
‫‪ -1‬درجه اکسیداسیون باالی فلز – دمای باالی تخریب‬
‫‪ -2‬درجه اکسیداسیون پایین یا صفر فلز – دمای پایین تخریب‬
‫‪ -۳‬درجه اکسیداسیون باالی فلز – دمای پایین تخریب‬
‫‪ -۰‬درجه اکسیداسیون پایین یا صفر فلز – دمای باالی تخریب‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫‪2۸‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬سنتز نانوذرات با روش تخریب حرارتی»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫معموالً سنتز نانوذرات فلزی خالص (برای مثال نانوذرات فلزی ‪ Ag‬یا ‪ )Au‬با استفاده از کمپلکسهایی انجام میشود که‬ ‫‪‬‬
‫در آنها فلز از درجه اکسیداسیون پایین یا صفر استفاده میکند‪ .‬زمانی که مونوکسید کربن (‪ )CO‬به عنوان لیگاند با‬
‫فلزات پیوند کوئوردیناسیونی میدهد‪ ،‬لیگاند کربونیل (‪ )Carbonyl‬نامیده میشود‪ .‬معموالً کمپلکسهای کربونیل با فلزات‬
‫مرکزی در حالت اکسایش صفر تشکیل میشوند و از اینرو برای سنتزهای تخریب حرارتی مناسب هستند‪ .‬در زمان تخریب‬
‫نیز‪ ،‬لیگاندهای کربونیل به راحتی به صورت مولکولهای گاز مونوکسید کربن از محلول خارج میشوند‪.‬‬
‫آلکنها (الفینها) نیز از جمله لیگاندهای کاربردی دیگر هستند؛ ترکیبات کمپلکسی با آلکنها نیز در دماهای نسبتاً پایین‬ ‫‪‬‬
‫تخریب میشوند و فلز خالص به همراه لیگاند اولفینی را حاصل میکنند‪ .‬لیگاندهایی مانند سیکلواکتا دیان‪،‬‬
‫سیکلواکتاتریان و لیگاندهای ‪-π‬آلیل به عنوان مثال ذکر میشوند‪ .‬استفاده از کمپلکسهای ساخته شده با لیگاند استیل‬
‫استونات (‪ )acac‬نیز مرسوم است‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ )۳1‬روش کندوپاش (‪ )sputtering‬یکی از روشهای رایج برای ایجاد پوشش بر روی سطوح مهندسی است که از‬
‫مراحل مختلفی مانند تبخیر ماده منبع‪ ،‬انتقال بخار از منبع به زیرالیه و ایجاد الیه نازک روی زیرالیه تشکیل‬
‫میشود‪« .‬بازده فرآیند» کندوپاش به چه صورتی تعریف میشود؟‬
‫‪ -1‬ضخامت پوشش ایجاد شده روی زیرالیه در واحد زمان‬
‫‪ -2‬تعداد اتمهای جداشده از ماده هدف به ازای هر یون برخوردی به سطح‬
‫‪ -۳‬جرم پوشش ایجاد شده روی زیرالیه تقسیم بر مساحت سطح زیرالیه‬
‫‪ -۰‬نسبت تعداد اتمهای نشانده شده روی زیرالیه به تعداد اتمهای موجود در سطح آن‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬الیهنشانی به روش کندوپاش»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫گاز درون محفظه کندوپاش طی تخلیه الکتریکی یونیزهشده و یونهایی با بار مثبت تولید میشود‪ .‬با برخورد این یونها به سطح‬
‫هدف و انتقال انرژی و تکانه به آن‪ ،‬اتمهایی از سطح هدف کنده شده و در محفظه خأل به سمت زیرالیه حرکت کرده و به صورت‬
‫یک الیه نازک روی آن مینشینند‪ .‬بازده فرآیند کندوپاش به صورت «تعداد اتمهای جداشده از ماده هدف به ازای هر یون‬
‫برخوردی به سطح» تعریف میشود‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ )۳2‬پژوهشگری با استفاده از روش آندایز به دنبال ایجاد یک پوشش اکسیدی با چسبندگی عالی به زیرالیه‬
‫آلومینیومی است تا از این طریق به مقاومت سایشی و استحکام مکانیکی مطلوب دست پیدا کند‪ .‬او با تغییر‬
‫پارامترهای فرآیندی نتوا نست این ویژگی را ایجاد کند و پوشش آندایز او بسیار ترد و دارای مقاومت سایشی‬
‫پایین بود‪ .‬چه راهکاری را برای بهبود خواص سایشی و کاهش تردی این پوشش پیشنهاد میکنید؟‬
‫‪ -1‬افزایش ولتاژ اعمالی در طول فرآیند آندایز‬
‫‪ -2‬افزودن ذرات سرامیکی ‪ SiC‬به داخل منافذ الیه اکسیدی پوشش‬
‫‪ -۳‬انجام عملیات آنیل کردن قبل از فرآیند آندایزینگ در دما و ولتاژ باال‬
‫‪ -۰‬افزودن ترکیبی از ذرات سرامیکی ‪ SiC‬و ذرات پلیمری ‪ PTFE‬به داخل منافذ الیه اکسیدی پوشش‬

‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬فرآیند آندایز‪ -‬معرفی و روشها»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫روش مرسوم برای تولید الیههای کامپوزیتی با استفاده از آندایز‪ ،‬استفاده از «فرآیند آندایز سخت» برای ساخت یک الیه متخلخل‬
‫و پر کردن منافد آن با مواد مورد نظر است‪ .‬در حالت کلی‪ ،‬میتوان منافذ الیه اکسیدی را به دو صورت پر کرد‪ )1( :‬آببندی‬
‫کردن با مواد جامد روانساز مانند پلی تترا فلوئورو اتیلن (‪)PTFE‬؛ و (‪ )2‬پوششدهی سطحی الیه متخلخل اکسیدی با ترکیبی‬
‫حاوی نانوذرات مورد نظر‪ .‬بهعنوان مثال‪ ،‬میتوان برای ساخت نانوکامپوزیت ‪ Al2O3‬و ماده فلوئور‪ ،‬ذرات پلیمری حاوی فلوئور‬
‫را با استفاده از فرآیند رسوبنشانی الکتروفورتیک (‪ )Electrophoretic deposition‬بر روی الیه اکسیدی متخلخل سنتز‬
‫شده با روش آندایز سخت‪ ،‬نشاند‪ .‬در این حالت‪ ،‬ذرات پلیمری به داخل حفرات الیه متخلخل راه پیدا میکنند و در اثر عملیات‬
‫حرارتی بعدی در خأل تبخیر شده و ماده فلوئور را بر جای میگذارند‪ .‬برخی از محققین نیز به دنبال کامپوزیت کردن الیه اکسید‬
‫آندایز شده با استفاده از ذرات نرم پلیمر هستند‪ .‬برای مثال‪ ،‬میتوان با اضافه کردن پلیمر ‪ PTFE‬به الکترولیت حمام‬
‫آندایز‪ ،‬میکروذرات ‪ PTFE‬را در داخل حفرات الیه اکسیدی آندایز شده نشاند‪ .‬عیب این روش کامپوزیتسازی این است که‬
‫نمیتوان با وارد کردن ذرات پلیمری به داخل منافذ محصوالت آندایز شده‪ ،‬سختی و استحکام مکانیکی باالیی را‬
‫بهدست آورد‪ ،‬زیرا این مواد روانساز هستند و استحکام بسیار پایینی دارند‪ .‬برخی از مطالعات حاکی از نرم شدن الیه‬
‫اکسیدی متخلخل پس از کامپوزیتسازی با ذرات پلیمری است‪ .‬در نقطه مقابل‪ ،‬میتوان نانوذرات ترد سرامیکی را به جای‬
‫ذرات پلیمری استفاده کرد‪ .‬روش کار بدین صورت است که باید میکروذرات یا نانوذرات سرامیکی را با یک روش پخش مناسب‪،‬‬
‫در داخل الکترولیت حمام آندایز توزیع کرد تا در طول فرآیند آندایز به داخل حفرات الیه اکسیدی راه یابند‪ .‬تاکنون این سازوکار‬
‫در مورد نانوذرات ‪ Si3N0،TiO2 ،SiC‬و ‪ Al2O3‬مورد استفاده قرار گرفته است‪ .‬نتیجه این اصالح ساختاری‪ ،‬افزایش چند‬
‫برابری سختی و استحکام مکانیکی و بهبود ضریب سایش پوشش است‪ .‬برای نمونه‪ ،‬اگر محلول ‪ NaHSO3‬و‬
‫‪ )NH0)2S2O2‬به الکترولیت حمام آندایز آلومینیوم (اسیدسولفوریک) اضافه شود‪ ،‬ضریب سایش نمونهها پس از ضدسایش کردن‬
‫پوشش بهبود مییابد‪« .‬فرآیند ضدسایش کردن» موجب پر شدن حفرههای الیه آندایز با نانوالیاف کربنی و پر شدن ترکها‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪۳۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫میتوان ذرات پلیمری و سرامیکی را به طور همزمان وارد منافذ الیه اکسیدی کرد‪ .‬در این حالت‪ ،‬ساختار پوشش بسیار‬
‫متراکمتر از زمانی خواهد بود که فقط از ذرات سرامیکی برای کامپوزیتسازی استفاده شده باشد‪ .‬این مورد برای ذرات ‪Al2O3‬‬
‫و ‪ PTFE‬گزارش شده است‪ .‬پدیده دیگری که در این حالت مشاهده میشود‪ ،‬تشکیل ‪ Al2O3‬آمورف و کریستالی در طول‬
‫آندایز است‪ .‬حضور همزمان ذرات پلیمری و سرامیکی فرآیند کریستالی شدن الیه اکسیدی را دشوارتر میکنند‪ .‬الزم به ذکر‬
‫است که زمانی از افزودن همزمان دو نوع ذره سرامیکی و پلیمری استفاده میشود که افزودن ذرات سرامیکی به طور همزمان‬
‫موجب تردی بیش از حد پوشش و ایجاد ترک در اثر تنشهای پسماند کششی میشود‪ .‬افزودن ذرات پلیمری شاید کمی از‬
‫استحکام پوشش کامپوزیت شده بکاهد اما از تردی بیش از حد آن جلوگیری میکند‪ .‬برای نمونه‪ ،‬افزودن ذرات ‪ SiC‬بهتنهایی‬
‫باعث ترد شدن الیه آندی میشود و مقاومت به سایش الیه آندی کاهش مییابد‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬افزودن ‪ SiC‬و ‪PTFE‬‬
‫بهطور همزمان باعث افزایش مقاومت به سایش الیه آندی میشود‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۳۳‬یکی از کاربردهای میکروامولسیونها‪ ،‬سنتز نانوذرات در نانوراکتورهای مایسلی است‪ .‬برای ساخت این‬
‫میکروامولسیونها از یک حالل آبی‪ ،‬یک حالل آلی‪ ،‬یک مولکول فعال سطحی‪ ،‬و یک ماده فعال سطحی کمکی‬
‫)‪ (co-surfactant‬مانند الکل یا آمین استفاده میشود‪ .‬نقش ماده فعال سطحی کمکی در این فرآیند چیست‬
‫و با چه مکانیزمی این نقش را ایفا میکند؟‬
‫‪ -1‬افزایش پایداری تجمع مولکولی– خنثیسازی بارهای الکترواستاتیک اضافی بین مولکولهای فعال سطحی‬
‫‪ -2‬کنترل اندازه ذرات سنتزی‪-‬واکنش الکترواستاتیکی با مولکولهای فعال سطحی و کاهش انرژی پیوند آنها‬
‫‪ -۳‬ایجاد ساختارهای میلهای در ذرات سنتزی – نفوذ در الیه مشترک بین حالل آلی و آبی و تخریب هدفمند‬
‫آن برای ایجاد ذرات کشیده‬
‫‪ -۰‬افزایش پایداری میکروامولسیون – ایجاد بار مخالف بین حالل آبی و مولکولهای فعال سطحی‬

‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬روشهای میکروامولسیون و مایسل معکوس»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫میتوان میکروامولسیونها را با تهیه مخلوطی از یک حالل آبی‪ ،‬یک حالل آلی‪ ،‬مولکولهای فعال سطحی و ماده فعال سطحی‬
‫کمکی [‪ ]Co-surfactant‬ایجاد کرد‪ .‬ماده فعال سطحی کمکی معموالً یک الکل یا یک آمین است‪ .‬با آنکه یک میکروامولسیون‬
‫سرشار از ساختارهای مایسلی است‪ ،‬اما بهدلیل توزیع همگن مایسلها که دارای ابعاد نانومتری هستند‪ ،‬کامالً شفاف و همگن به‬
‫نظر میرسد‪ .‬در مولکولهای فعال سطحی باردار‪ ،‬دافعه الکترواستاتیکی در قسمتهایی که سرهای باردار تجمع مییابند‪ ،‬باعث‬
‫ناپایداری کل ساختار مایسل میشود‪ .‬ماده فعال سطحی کمکی یک عامل فضاپرکن [‪ ]Spacer‬الکترونگاتیو است که در میان‬
‫قسمتهای باردار مولکولهای فعال سطحی قرار گرفته و با خنثیکردن بارهای الکترواستاتیک‪ ،‬پایداری کل تجمع مولکولی را‬
‫افزایش میدهد‪.‬‬

‫‪۳1‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ )۳۰‬محققی برای ساخت کامپوزیت زمینه آلومینیومی‪ ،‬ترکیب پودری ‪ Al-1۱wt%Ti‬را آسیابکاری کرد و بعد از‬
‫اتمام فرآیند‪ ،‬مخلوط به دست آمده را با آنالیز فازی مورد بررسی قرار داد‪ .‬نتایج آزمونهای مشخصهیابی‪،‬‬
‫حضور ترکیبات ‪ ،Al۰C۳ ،TiC ،AlN ،Al۳Ti‬و ‪ Al2O۳‬را تأیید کردند‪ .‬به نظر شما‪ ،‬کدامیک از شرایط زیر در‬
‫فرآیند آلیاژسازی مکانیکی وجود نداشته است؟‬
‫‪ -1‬نسبت گلوله به پودر پایین و مدت زمان اختالط کوتاه بوده است‪.‬‬
‫‪ -2‬گلولهها از جنس فوالد بودهاند‪.‬‬
‫‪ -۳‬سورفکتانت مورد استفاده دچار تجزیه حرارتی شده است‪.‬‬
‫‪ -۰‬اتمسفر مورد استفاده‪ ،‬گاز نیتروژن بوده و محفظه فلزی به خوبی آببندی نشده است‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬مشکالت و چالشهای موجود در آلیاژسازی مکانیکی»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫وجود ترکیب ‪ AlN‬نشان میدهد که از اتمسفر گاز نیتروژن استفاده شده و این گاز توانسته با ماده در شرایط ترمودینامیکی‬ ‫‪‬‬
‫مناسب واکنش نشان دهد‪.‬‬
‫وجود ‪ Al2O3‬نشان میدهد در محفظه‪ ،‬اکسیژن وجود داشته است‪ .‬منبع اکسیژن میتواند ناشی از ورود هوای بیرون به‬ ‫‪‬‬
‫داخل محفظه به دلیل عدم سیل کردن مناسب‪ ،‬یا تجزیه سورفکتانت مورد استفاده و آزاد شدن اکسیژن حاصل از آن‬
‫باشد‪.‬‬
‫وجود ترکیبات حاوی کربن از جمله ‪ TiC‬و ‪ Al0C3‬نشان میدهد منبع کربنی در تماس با ماده وجود داشته است‪ .‬این‬ ‫‪‬‬
‫منبع میتواند تجزیه سورفکتانت مورد استفاده و آزاد شدن کربن حاصل از آن باشد یا ورود کربن به داخل پودر در اثر‬
‫سایش محفظه فوالدی‪.‬‬
‫حضور فاز ‪ Al3Ti‬نیز نشان میدهد که واکنش درجایی توانسته بین آلومینیوم و تیتانیوم در حین اختالط انجام شود‪ .‬این‬ ‫‪‬‬
‫واکنش مستلزم کرنش پالستیکی شدید به نمونه (و احتماالً باال رفتن دمای مخلوط پودری) است‪ .‬این مسأله نیز میتواند‬
‫با نسبت باالی گلوله به پودر و آسیابکاری طوالنی مدت محقق شود‪ .‬هرچه نسبت گلوله به پودر بزرگتر و مدت زمان‬
‫آسیابکاری طوالنیتر باشد تغییر شکل مومسان بیشتری در مخلوط پودری ایجاد میشود و احتمال واکنشهای درجا‬
‫(‪ )in situ‬افزایش مییابد‪.‬‬

‫‪۳2‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ )۳۱‬تئوریهای مختلفی برای توجیه انجام واکنشهای شیمیایی حین اعمال بار مکانیکی روی مواد ارائه شده است‪.‬‬
‫اساس کدامیک از این تئوریها‪ ،‬ترمودینامیک غیرتعادلی یا آماری است؟‬
‫‪ -2‬تئوری فونون و نابجایی‬ ‫‪ -1‬تئوری نقاط داغ‬
‫‪ -۰‬مدل ماگما‪-‬پالسما‬ ‫‪ -۳‬مدل ضربهای‬

‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬تئوریها و مدلهای ارائه شده در مکانوشیمی»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫از بین تئوریهای ارائه شده برای توجیه چرایی انجام واکنشهای شیمیایی در اثر اعمال بار مکانیکی‪ ،‬دو تئوری ماگما‪-‬پالسما و‬
‫مدل کروی‪ ،‬براساس محاسبات ترمودینامیک غیرتعادلی یا آماری توسعه یافته است‪ .‬مدل کروی در حقیقت تکامل یافته مدل‬
‫ماگما‪-‬پالسما است‪ .‬این مدل‪ ،‬فعل و انفعاالت انجام شده در منطقه پالسما را مورد بحث قرار میدهد‪ .‬مراحل موجود در این‬
‫مدل براساس شدت برانگیختگی و اولویت زمانی تقسیم شدهاند‪ .‬اولین مرحله همان مرحله تریبوپالسما است‪ .‬نامگذاری پالسما‬
‫از اینجا ناشی شده است که سطح ماده به دلیل مالش‪ ،‬دارای بار الکتریکی ساکن میشود‪ .‬به دنبال آن‪ ،‬تخلیه الکتریکی به محیط‬
‫موجود در شکاف احاطه شده توسط بار ساکن‪ ،‬موجب تشکیل پالسما می شود‪ .‬در اثر برخوردهای بسیار شدید صورت گرفته در‬
‫‪-11‬‬ ‫فعالسازی مکانیکی‪ ،‬مرحله تریبوپالسما (‪ )Triboplasma‬انجام شده و منجر به انتشار انرژی اضافی طی زمان بسیار کوتاه‬
‫‪ 15‬تا ‪ 15-7‬ثانیه میشود‪ .‬به طور کلی مرحله تریبوپالسما آشفتگی بسیار شدید ساختار جامد را به دنبال دارد؛ در اثر این‬
‫آشفتگی شدید‪ ،‬ذرات به شدت برانگیخته و ناپایدار در محیطی از واکنشهای شیمیایی قرار میگیرند که اجزاء تشکیلدهنده‬
‫شبکه نظیر یونها‪ ،‬اگزوالکترونها (‪ )Exoelectrons‬و الکترونهای آزاد در آن حضور دارند‪ .‬در این محیط به شدت برانگیخته‪،‬‬
‫فرآیندهایی نظیر تصعید مولکولی‪ ،‬تبادل ماده بین عامل برخوردکننده و هدف‪ ،‬و همچنین انتشار فوتون صورت میگیرند‪ .‬همه‬
‫تغییراتی که در فرآیند تریبوپالسما بیان شد طی همین زمان بسیار کوتاه (‪ 15-11‬تا ‪ 15-7‬ثانیه) روی میدهند‪ .‬این بازه زمانی‬
‫کوتاه سبب عدم توزیع ذرات بر اساس مدل تعادلی ماکسول‪-‬بولتزمن میشود‪ .‬در نتیجه دمای تعادلی حاصل نشده و واکنشهای‬
‫شیمیایی صورت گرفته در چنین حالتی را نمیتوان براساس قوانین ترمودینامیک تعادلی تفسیر کرد‪ .‬از اینرو تبدیالت در حالت‬
‫تریبوپالسما طبیعت اتفاقی دارند و فقط از ترمودینامیک آماری میتوان برای تفسیر واکنشهای حادث شده در این‬
‫مرحله استفاده کرد‪.‬‬

‫‪۳۳‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫تعداد سؤاالت ‪ 2۱ :‬سؤال‬ ‫روشها و تجهیزات شناسایی و آنالیز‬

‫‪ )۳4‬با استفاده از کدام روش زیر میتوان اندازه متوسط تخلخل ها و توزیع آنها را در یک الیه نازک فلزی با دقت‬
‫مناسبی تعیین کرد؟‬

‫‪ -2‬طیفنگاری فوتوالکترونی اشعه ایکس (‪)XPS‬‬ ‫‪ -1‬طیفسنجی الکترون اوژه‬

‫‪ -۰‬بیضیسنجی (‪)Ellipsometry‬‬ ‫‪ -۳ -۳‬طیفسنجی جرمی یون ثانویه (‪)SIMS‬‬

‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪ « :‬بیضی سنجی»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫در دستگاههای بیضیسنج با قابلیت تخلخلسنجی‪ ،‬تغییرات ویژگیهای نوری و ضخامت‪ ،‬در حین فرایند جذب یا واجذب مواد‬
‫فرار در فشار اتمسفر یا فشارهای پایین‪ ،‬اندازهگیری میشود‪ .‬این دستگاه میتواند اندازه حفرهها و توزیع آنها در الیههای بسیار‬
‫نازک با ضخامت کمتر از ‪ 15‬نانومتر را نیز شناسایی کند‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ )۳7‬در روش آنالیز توزین حرارتی (‪ )TGA‬پدیدهای موسوم به عقبافتادگی دمایی ( ‪Temperature‬‬
‫‪ )retardation‬بین نمونه و کوره دستگاه مشاهده میشود‪ .‬این تأخیر دمایی میتواند به بیش از ‪ ۳۱‬درجه‬
‫سانتیگراد نیز برسد‪ .‬برای تصحیح عقبافتادگی دمایی بایستی دستگاه را کالیبره کرد‪ .‬کدامیک از روشهای‬
‫زیر برای کالیبراسیون دستگاه ‪ TGA‬مورد استفاده قرار میگیرد؟‬
‫‪ -1‬استفاده از نقطه کوری (‪ )Curie Points‬مواد فرومغناطیس‬
‫‪ -2‬استفاده از نقطه ذوب یا تبادل فازی مواد‬
‫‪ -۳‬استفاده از نمونه استاندارد مانند آلومینا‬
‫‪ -۰‬همه موارد‬

‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬مالحظات عملی در تکنیک توزین حرارتی (‪»)TGA‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫برای کالیبراسیون دستگاه آنالیز توزین حرارتی (‪ )TGA‬میتوان از نقطه کوری (‪ )Curie Points‬مواد فرومغناطیس‪ ،‬نقطه‬
‫ذوب یا تبادل فازی مواد‪ ،‬و نمونه استاندارد مانند آلومینا استفاده کرد‪.‬‬

‫‪۳۰‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫در روشهای آنالیز حرارتی‪ ،‬عموماً دمای نمونه (‪ )Ts‬از دمای کوره (‪ )Tf‬عقبتر است که تحت عنوان عقبافتادگی دمایی‬ ‫‪‬‬
‫(‪ )Temperature retardation‬شناخته میشود‪ .‬بسته به شرایط اعمال شده برای آنالیز‪ ،‬این فاصله دمایی میتواند‬
‫به اندازه بیش از ‪ 35‬درجه سانتیگراد نیز برسد‪ .‬در این سیستمها دما معموالً با ترموکوپل اندازهگیری میشود و برای‬
‫اندازهگیری دمای کوره و نمونه باید از ترموکوپلهای مجزا استفاده شود‪ .‬برای تصحیح عقبافتادگی دمایی بایستی دستگاه‬
‫را کالیبره کرد‪ .‬یک روش برای کالیبراسیون دمایی‪ ،‬استفاده از نقاط کوری (‪ )Curie Points‬مواد فرومغناطیس‬
‫است‪ .‬نقطه کوری نقطهای است که مواد فرومغناطیس خاصیت فرومغناطیسی خود را در دماهای مشخصی از دست‬
‫میدهند‪ .‬اگر در هنگام آنالیز ترکیب فرومغناطیس‪ ،‬آهنربایی زیر محفظه نمونه قرار گیرد‪ ،‬در دماهای زیر نقطه کوری‪،‬‬
‫کل نیروی رو به پایین حاصل جمع وزن نمونه و نیروی مغناطیسی است‪ .‬در حالیکه در نقطه کوری نیروی مغناطیسی‬
‫صفر میشود و کاهش جرم ظاهری خود را نشان میدهد‪ .‬با استفاده از چندین ماده فرومغناطیس میتوان کالیبراسیون‬
‫دمایی چند نقطهای را انجام داد‪.‬‬
‫روشهای دیگری که برای کالیبراسیون دستگاههای آنالیز حرارتی متداول هستند‪ ،‬استفاده از نقطه ذوب یا تبادل‬ ‫‪‬‬
‫فازی مواد و استفاده از ترکیبات استاندارد است‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ )۳۸‬کدامیک از پارامترهای زیر را نمیتوان با استفاده از آزمون طیفسنجی رامان‪ ،‬شناسایی و مورد مطالعه قرارداد؟‬
‫‪ -1‬تعیین کایرالیته نانولوله کربنی‬
‫‪ -2‬تعیین قطر نانولوله کربنی و برخی از نانوذرات معدنی‬
‫‪ -۳‬تعیین آنالیز عنصری و فازی ترکیبات بیننشینی‬
‫‪ -۰‬تعیین نوع ساختار بلوری و آلوتروپهای مختلف کربنی‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬طیفسنجی رامان (‪»)Raman Spectroscopy‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫آزمون طیف سنجی رامان کاربردهای گستردهای در بحث شناسایی نانوذرات و تعیین برخی خواص آنها پیدا کرده است که از‬
‫آن میان میتوان به موارد زیر اشاره نمود‪:‬‬

‫شناسایی و جداسازی برخی از ترکیبات آلی و معدنی و تعیین ساختار شیمیایی برخی ترکیبات‬ ‫‪‬‬
‫تعیین شرایط مرزی برای میدان الکتریکی در نزدیکی سطح‬ ‫‪‬‬
‫استفاده از طیفسنج رامان برای آنالیز نانوذرات برخی از مولکولهای آلی و نانولولههای کربنی‬ ‫‪‬‬
‫تعیین قطر کربن و تعیین قطر برخی از نانوذرات معدنی‬ ‫‪‬‬
‫تعیین کایرالیته کربن‬ ‫‪‬‬
‫تعیین ساختار نانومواد و آلوتروپهای مختلف کربنی‬ ‫‪‬‬

‫‪۳۱‬‬

‫‪۱۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ )۳9‬اساس اندازهگیری روش پراکندگی دینامیکی نور (‪ )DLS‬چیست و اندازه ذرات تعیین شده توسط این روش‬
‫چه نسبتی با مقدار تخمین زده شده از روشهای میکروسکوپی مانند ‪ SEM‬دارد؟‬
‫‪ -1‬ارتباط بین تغییر در فرکانس نور پخش شده با اندازه ذرات – بزرگتر است‪.‬‬
‫‪ -2‬ارتباط بین تغییر در شدت نور پخش شده با اندازه ذرات – کوچکتر است‪.‬‬
‫‪ -۳‬تخریب نوری ذرات معلق در اثر برخورد پرتو نوری – بزرگتر است‪.‬‬
‫‪ -۰‬افزایش اغتشاش در سیال حاوی ذرات معلق در اثر برخورد پرتو نوری – کوچکتر است‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬روش پراکندگی نور دینامیکی (‪ )DLS‬برای مطالعه اندازه نانوذرات»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫‪ ‬اگر به یک ذره کوچک ‪ -‬یعنی ذراتی که اندازه آنها در مقایسه با طول موج نور کوچک باشد (کوچکتر از ‪ 205‬نانومتر) ‪-‬‬
‫نور لیزر تابیده شود‪ ،‬ذره‪ ،‬نور را در تمام جهات پراکنده میکند‪ .‬هنگامی که پرتوی لیزر با فرکانس معین به ذرات متحرک‬
‫برخورد کند‪ ،‬نور با فرکانس متفاوت پخش شده و در فاز نور پخش شده نوسان ایجاد میشود‪ .‬میزان تغییر در فرکانس نور‬
‫پخش شده با اندازه ذرات ارتباط دارد و برای تعیین اندازه ذرات‪ ،‬مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬شدت نوسان نور پخش شده با‬
‫استفاده از یک آشکارساز مناسب قابل اندازهگیری است‪ .‬شدت نوسان نور پخش شده مستقیماً به سرعت نفوذ مولکول در‬
‫حالل بستگی دارد و با دانستن ویسکوزیته محیط‪ ،‬شدت این نوسانات برای تعیین قطر نمونه مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬
‫قطری که در این روش اندازه گیری میشود‪ ،‬قطر هیدرودینامیکی نمونه نامیده شده و نشان دهنده چگونگی نفوذ ذرات در‬
‫سیال است‪.‬‬
‫‪ ‬قطر بهدست آمده با این روش‪ ،‬مربوط به کرهای با ضریب انتقالی معادل ذره مورد اندازهگیری است‪ .‬ضریب نفوذ انتقالی به‬
‫اندازه ذره‪ ،‬ساختار سطحی‪ ،‬غلظت و نوع یونهای موجود در محیط بستگی دارد‪ ،‬این بدین معناست که اندازه بهدست آمده‬
‫با این روش میتواند بزرگتر از مقدار حاصل از روش میکروسکوپ الکترونی باشد‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ )۰۱‬عوامل متعددی میتواند بر روی شکل‪ ،‬میزان پهنشدگی‪ ،‬و جابجایی پیکهای الگوی پراش اشعه ایکس تأثیر‬
‫بگذارد‪ .‬کدامیک از موارد زیر کمترین اثر را در مقایسه با سایر موارد دارد؟‬
‫‪ -1‬اعمال کرنش مکانیکی یکنواخت و غیریکنواخت‬
‫‪ -2‬تغییر اندازه بلورکها (‪)Crystallite size‬‬
‫‪ -۳‬وجود خطاهای چیده شدن (‪ )Stacking faults‬در ساختار بلوری‬
‫‪ -۰‬ایجاد ترکیب ناهمگن در محلول جامد با آلیاژسازی‬

‫‪۳4‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬تحلیل و کاربرد الگوهای پراش اشعه ایکس (‪»)XRD) (1‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫عوامل مختلفی میتوانند بر روی میزان پهنشدگی‪ ،‬و جابجایی پیکهای الگوی پراش اشعه ایکس تأثیرگذار باشند که از مهمترین‬
‫آنها میتوان به اعمال کرنش مکانیکی یکنواخت و غیریکنواخت‪ ،‬تغییر اندازه دانههای بلور‪ ،‬وجود عیوب در ساختار بلوری‪ ،‬ایجاد‬
‫ترکیب ناهمگن در محلول جامد با آلیاژسازی‪ ،‬افزایش خطاهای چیدهشدن‪ ،‬و افزایش دمای بلور اشاره کرد‪ .‬مورد «اعمال کرنش‬
‫مکانیکی یکنواخت و غیریکنواخت» و «تغییر اندازه دانههای بلور» به قدری مؤثر هستند که رابطهای تحت عنوان رابطه‬
‫ویلیامسون‪-‬هال برای ایجاد ارتباط بین این فاکتورها و میزان پهنشدگی و جابجایی پیکهای پراش‪ ،‬توسعه یافته است‪ .‬از سوی‬
‫دیگر‪ ،‬هر عامل دیگری که بتواند بیشترین تغییرات را در فاصله صفحات پراش ایجاد کند میتواند روی میزان پهنشدگی و‬
‫جابجایی پیکهای پراش مؤثر باشد‪ .‬در این بین‪ ،‬دوپ کردن و اضافه کردن عناصر آلیاژی‪ ،‬به دلیل ایجاد کرنشهای بسیار زیاد‬
‫در شبکه بلوری ماده زمینه (ماتریس) میتوانند به راحتی با مقایسه نمودار پراش نمونه خالص و محلول جامد شکل گرفته مورد‬
‫ارزیابی کمی قرار گیرند‪ .‬کمترین اثر نیز به افزایش خطاهای چیدهشدن‪ ،‬و افزایش دمای بلور (در محدوده دمایی پایینتر از نقطه‬
‫ذوب) مربوط میشود‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۰1‬نمودارهای زیر مربوط به ایزوترمهای جذب آزمون ‪ BET‬سه نمونه آزمایشگاهی است‪ .‬به نظر شما نمونههای‬
‫متناظر با هر کدام از این سه نمودار به ترتیب حاوی چه نوع تخلخلهایی هستند؟‬

‫‪ -1‬ماده غیرمتخلخل با سطح کامالً یکنواخت – مادهای با منافذ بسیار باریک و مویین – ماده غیرمتخلخل یا‬
‫حاوی منافذ کوچکتر از ‪ 2‬نانومتر‬
‫‪ -2‬مادهای با منافذ بسیار باریک و مویین ‪ -‬ماده غیرمتخلخل یا حاوی منافذ کوچکتر از ‪ 2‬نانومتر ‪ -‬ماده‬
‫ال یکنواخت‬
‫غیرمتخلخل با سطح کام ً‬
‫‪ -۳‬ماده غیرمتخلخل یا حاوی منافذ کوچکتر از ‪ 2‬نانومتر ‪ -‬مادهای با منافذ به هم در رو (‪)interconnected‬‬
‫– مادهای با منافذ بسته (‪)close‬‬
‫‪ -۰‬مادهای با منافذ به هم در رو (‪ - )interconnected‬مادهای با منافذ بسیار باریک و مویین ‪ -‬مادهای با‬
‫منافذ بسیار باریک و مویین‬

‫‪۳7‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬روشهای اندازهگیری میزان تخلخل و سطوح مؤثر (‪)BET‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫ایزوترمهای جذب را میتوان به شش گروه زیر طبقهبندی کرد‪:‬‬

‫ایزوترم جذب نوع ‪Ι‬‬ ‫‪‬‬

‫این نوع ایزوترم که اغلب به نمودار النگمویر معروف است‪ ،‬در مواد غیرمتخلخل یا ترکیباتی که دارای حفرههای بسیار ریزی‬
‫(کوچکتر از ‪ 2‬نانومتر) هستند مشاهده میشود‪.‬‬

‫ایزوترم جذب نوع ‪ΙΙ‬‬ ‫‪‬‬

‫این نوع ایزوترم برای ترکیبات غیرمتخلخل قابل استفاده است‪ .‬در نقطه پایانی نمودار‪ ،‬تشکیل تک الیه روی سطح‪ ،‬کامل میشود‪.‬‬

‫ایزوترم جذب نوع ‪ΙΙΙ‬‬ ‫‪‬‬

‫نوع نمایش داده شده در شکل زیر همواره یک خمیدگی رو به بیرون دارد و نمودار نقطه پایانی ندارد‪ .‬این نوع ایزوترم بسیار کم‬
‫مشاهده میشود و متعلق به سامانههایی است که متخلخل نبوده و نیروی جذب در آنها بسیار ضعیف است‪ .‬هنگامی که سطح‬
‫جذب با ماده جذب شونده‪ ،‬تر (‪ )wet‬نمیشود‪ ،‬این نوع ایزوترم را میتوان مشاهده کرد‪.‬‬

‫‪۳۸‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫ایزوترم جذب نوع ‪IV‬‬ ‫‪‬‬

‫این نوع ایزوترم برای مواد متخلخل به کار برده میشود‪ .‬در صورت کم بودن نسبت ‪ ،P/P5‬شبیه ایزوترم نوع ‪ ΙΙ‬است ولی هنگامی‬
‫که این نسبت خیلی بزرگ باشد‪ ،‬ماده دارای منافذ بسیار باریک و به صورت مویین است که در این حالت میزان جذب به مقدار‬
‫قابل توجهی افزایش مییابد و ماده جذبشونده روی سطح متراکم میشود‪ .‬این نوع ایزوترم اغلب برای کاتالیستهای صنعتی‬
‫مشاهده میشود و منحنی مربوط برای تعیین توزیع اندازه منافذ استفاده میشود‪.‬‬

‫ایزوترم جذب نوع ‪V‬‬ ‫‪‬‬

‫این نوع ایزوترم بسیار شبیه نوع ‪ ΙΙΙ‬است‪ ،‬با این تفاوت که در مواد متخلخل حاوی مزوحفره دیده میشود و جهش منحنی در‬
‫مقادیر ‪ P/P5‬بسیار باالتر روی میدهد‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۰2‬محققی چند نمونه آزمایشگا هی برای آنالیز فازی در اختیار دارد‪ .‬این نمونهها ترکیباتی حاوی آهن هستند که‬
‫در آنالیز عنصری ‪ EDS‬آنها‪ ،‬عنصر اکسیژن و گوگرد نیز مشاهده شده است‪ .‬او میخواهد تشخیص دهد که‬
‫کدام نمونه مربوط به کدام ترکیب شیمیایی خاص (شامل ‪ Fe2O۳‬یا ‪ Fe۳O۰‬یا ‪ )FeSO۰‬است‪ .‬یکی از ابزارهای‬
‫در دسترس وی‪ ،‬طیفسنجی الکترون اوژه است و وی میخواهد با استفاده از طیف الکترون اوژه نمونهها به‬
‫جنس ترکیب پی ببرد‪ .‬او چگونه میتواند این کار را انجام دهد؟`‬
‫‪۳9‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ -1‬با استفاده از تغییرشکل پیک اوژه‬
‫‪ -2‬با استفاده از تغییر موقعیت پیک اوژه‬
‫‪ -۳‬با استفاده از تشکیل پیک جدید یا حذف پیک موجود‬
‫‪ -۰‬همه موارد‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬تحلیل دادههای حاصل از روشهای نوین مشخصهیابی عنصری‪ XPS :‬و ‪»AES‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫عالوه بر مشخصهیابی عناصر موجود در سطح با استفاده از انرژی پیکهای اوژه‪ ،‬امکان تشخیص تغییر در حالت شیمیایی (مانند‬
‫حالت اکسیداسیون) یا محیط شیمیایی هم با تغییر در موقعیت و شکل پیک اوژه در کنار تشکیل پیک جدید یا حذف پیک‬
‫موجود وجود دارد‪ .‬بنابراین‪ ،‬از طیف ‪ ،AES‬بهخصوص پس از مشتقگیری از شدت سیگنال‪ ،‬در شناسایی و مشخصهیابی دقیق‬
‫استفاده میشود‪ .‬شدت پیک اوژه‪ ،‬مانند آزمون عنصری ‪ EDS‬بیشتر به مقدار کمی یک عنصر بستگی دارد‪ .‬یک مثال کالسیک‬
‫در این مورد‪ ،‬طیفهای اوژه مختلف کربن در ترکیبات مختلف کربندار مانند کاربید مولیبدن‪ ،‬کاربید سیلیسیوم‪ ،‬گرافیت و‬
‫الماس است (شکل زیر)‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۰۳‬کدامیک از گزینه های زیر مقایسه صحیحی از دو روش میکروسکوپ نیروی اتمی (‪ )AFM‬و میکروسکوپ‬
‫تونلی روبشی (‪ )STM‬ارائه میکند؟‬
‫‪ -1‬در هر دو روش‪ ،‬ماده باید رسانا یا نیمهرسانا باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬هر دو روش هم میتواند به صورت تماسی و هم غیرتماسی انجام شود‪.‬‬
‫‪ -۳‬در روش ‪ ،AFM‬از دو رویکرد ارتفاع ثابت و نیروی ثابت‪ ،‬و در روش ‪ STM‬از دو رویکرد ارتفاع ثابت و‬
‫جریان ثابت میتوان استفاده کرد‪.‬‬
‫‪ -۰‬در هر دو روش‪ ،‬کانتیلور باید رسانا باشد‪.‬‬

‫‪۰۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬آشنایی با میکروسکوپ تونلی روبشی‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫در روش ‪ ،AFM‬از دو رویکرد ارتفاع ثابت و نیروی ثابت‪ ،‬و در روش ‪ STM‬از دو رویکرد ارتفاع ثابت و جریان ثابت‬ ‫‪‬‬
‫میتوان استفاده کرد‪.‬‬
‫مبنای تشکیل تصویر در میکروسکوپ ‪ ،STM‬جریان الکتریکی ایجاد شده بین سطح و سوزن است‪ ،‬بنابراین از آن تنها‬ ‫‪‬‬
‫برای تصویربرداری از نمونههای دارای هدایت الکتریکی استفاده میشود‪ .‬اما از میکروسکوپ ‪ AFM‬میتوان برای مطالعه‬
‫نمونههای عایق‪ ،‬نیمهرسانا و رسانا استفاده کرد‪.‬‬
‫در میکروسکوپ ‪ STM‬باید کانتیلور رسانا باشد تا جریان تونلی بین سوزن و سطح نمونه به وجود آید اما در میکروسکوپ‬ ‫‪‬‬
‫‪ AFM‬الزامی به رسانایی خوب کانتیلور وجود ندارد‪.‬‬
‫از آنجاییکه اساس میکروسکوپ ‪ ،STM‬پدیده تونلزنی است‪ ،‬این میکروسکوپ فقط و فقط در مود غیرتماسی میتواند‬ ‫‪‬‬
‫استفاده شود‪ .‬این مورد در میکروسکوپ ‪ AFM‬الزامی نیست و میتوان در دو مود تماسی و غیرتماسی از آن استفاده‬
‫نمود‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۰۰‬از روش پراکندگی پرتوی ایکس با زاویه کوچک (‪ )Small Angle X-ray Scattering - SAXS‬برای‬
‫مشخصهیابی چه نوع موادی و برای چه منظوری استفاده میشود؟‬
‫‪ -1‬فقط مواد بلوری ‪ -‬توزیع اندازه ذرات یا حفرات ماده‬
‫‪ -2‬فقط مواد بلوری و نیمهبلوری – تعیین فازهای تشکیل دهنده ماده‬
‫‪ -۳‬فقط مواد آمورف و نیمهبلوری – تعیین سطح ویژه ذرات یا حفرات‬
‫‪ -۰‬مواد آمورف‪ ،‬نیمهبلوری و بلوری – تعیین اندازه ذرات یا حفرات ماده‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬پراکندگی پرتو ایکس با زاویه کوچک (‪»)SAXS‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫پراکندگی پرتوی ایکس با زاویه کوچک (‪ )Small Angle X-ray Scattering - SAXS‬روشی برای ارزیابی توزیع اندازه‬
‫ذرات یا حفرههای نانومتری پخش شده در نمونه مورد بررسی است‪ .‬با استفاده از این تکنیک میتوان توزیع اندازه ذرات یا توزیع‬
‫اندازه حفرههای مواد به صورتهای مختلف مانند بیشکل (‪)Amrphous materials‬؛ بلوری و ماکرومولکولهایی مانند‬
‫مولکولهای پلیمری را برای افتوخیزهای چگالی الکترونی که در نمونه روی میدهد‪ ،‬محاسبه کرد که با تجزیه و تحلیل شدت‬
‫پرتوی ایکس پراکنده شده در محدوده زاویهای ‪ 511‬تا حدود ‪ 0‬درجه این امر امکانپذیر است‪ .‬ناهمگنیهای موضعی در مواد‬

‫‪۰1‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫بیشکل؛ ذرات کلوئیدی و ذرات کلوخه شده با استفاده از این تکنیک قابل شناسایی است‪ .‬با استفاده از ‪ SAXS‬و مدلهای‬
‫ساختاری میتوان نظم بلند برد و فاصله میان ذرات را در مجموعهای از مولکولهای پلیمری تعیین کرد‪ .‬این روش‪ ،‬روشی‬
‫غیرمخرب است که با استفاده از آن میتوان نمونههایی را که در برابر نور مرئی شفاف نیستند‪ ،‬مطالعه کرد‪ SAXS .‬میتواند‬
‫ذرات یا حفرههایی با اندازه ‪ 1‬تا ‪ 155‬نانومتر را شناسایی کند‪ ،‬هرچند برای ذرات با اندازههای خارج از این بازه نیز قابل استفاده‬
‫است‪ .‬با استفاده از آن‪ ،‬اندازه ذرات تا ‪ 15- 1‬نانومتر را میتوان با دقت بیشتری تعیین کرد‪ .‬با در نظر گرفتن شکل ذرات یا‬
‫حفرهها میتوان اندازه متوسط را به دست آورد‪ .‬در کنار تعیین اندازه‪ ،‬توزیع اندازه و شکل ذرات؛ با استفاده از ‪ SAXS‬میتوان‬
‫نسبت سطح به حجم نمونه را نیز تعیین کرد‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۰۱‬محققی کامپوزیتی با زمینه آلومینیوم و ذرات تقویتکننده ‪ Al۳Ti‬با استفاده از روش آلیاژسازی مکانیکی و‬
‫اکستروژن داغ تهیه کرده است‪ .‬او به دنبال بررسی آنالیز عنصری ذرات تقویتکننده و جهتگیری ترجیحی‬
‫فازهای تشکیلدهنده آن توسط میکروسکوپ الکترونی روبشی (‪ )SEM‬است‪ .‬تلفیق کدام یک از دو آزمون‬
‫زیر میتواند اطالعات دقیقتری از این ماده را در اختیار وی قرار دهد؟‬
‫‪ -1‬تصاویر حاصل از الکترونهای ثانویه (‪ )SE‬و آزمون ‪EBSD‬‬
‫‪ -2‬آزمون عنصری ‪ EDS‬به همراه تصاویر حاصل از الکترونهای ثانویه (‪)SE‬‬
‫‪ -۳‬آزمون ‪ EBSD‬به همراه نقشه عنصری (‪)elemental map‬‬
‫‪ -۰‬نقشه عنصری به همراه تصاویر حاصل از الکترونهای ثانویه‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬تحلیل و کاربرد دادهها و تصاویر میکروسکوپ الکترونی روبشی (‪»)SEM) (2‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫از آنجاییکه ماده مورد نظر به صورت کامپوزیتی است‪ ،‬ذرات تقویتکننده ترکیب شیمیایی متفاوتی با زمینه خواهند داشت‪ .‬از‬
‫سوی دیگر‪ ،‬به دلیل استفاده از روش اکستروژن داغ‪ ،‬ریزساختار دارای بافت کریستالی یا جهتگیری ترجیحی دانهها است‪ .‬به‬
‫همین دلیل‪ ،‬میبایست برای تعیین ترکیب شیمیایی‪ ،‬از آزمون عنصری ‪ EDS‬استفاده شود‪ .‬اما با توجه به ارتباط جهتگیری‬
‫بلوری و ساختار بلوری ماده با آزمون ‪ ،EBSD‬بهترین استراتژی‪ ،‬استفاده همزمان از آزمونهای ‪ EBSD‬و ‪ EDS‬است‪ .‬در‬
‫حقیقت‪ ،‬سیستمی شامل پراش الکترونهای برگشتی ‪ +‬طیفسنجی پراش انرژی اشعه ایکس )‪ (EBSD+EDS‬بهسهولت‬
‫امکان تشخیص نوع فاز و جهتگیری ترجیحی آن را فراهم میکند‪ .‬در چنین سیستمی طیف ‪ EDS‬همراه با الگوهای پراش‬
‫الکترون برگشتی جمع شده و پیکهای طیف آشکار میشوند‪ .‬با تطبیق این پیکها با فازهای موجود در بانکهای اطالعاتی‬
‫میتوان نوع فازها و دانهبندی ترجیحی ماده را تشخیص داد‪ .‬با اندیسگذاری این الگوها میتوان با ضریب اطمینان باال فاز موجود‬
‫را شناسایی کرد‪ .‬شکل زیر مثالی از زمینه فریتی با رسوبات ‪ AlN‬و ‪ Cr23C4‬را ارائه میدهد‪ .‬این شکل‪ ،‬الگوی پراش الکترونهای‬

‫‪۰2‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫برگشتی را برای رسوبات این کامپوزیت نشان میدهد که با اندیسگذاری الگو میتوان فازهای موجود را با دقت خوبی شناسایی‬
‫نمود‪.‬‬

‫الگوی پراش الکترونهای برگشتی از دو نوع رسوب مختلف در یک ماده‪( :‬الف) ‪ AlN‬و (ب) ‪.Cr23C4‬‬

‫پس از شناسایی رسوبات‪ ،‬امکان تهیه نگاشت از ناحیه مورد مطالعه وجود دارد تا توزیع فازها را در آن نشان داد‪ .‬برای مثال‪،‬‬
‫شکل زیر نگاشت رسوبات ‪ AlN‬و ‪ Cr23C4‬در زمینه فریتی را نشان میدهد‪ .‬در این شکل‪ ،‬رنگهای آبی‪ ،‬قرمز و سبز بهترتیب‬
‫متناظر با فاز فریت‪ ،‬رسوبات ‪ AlN‬و ‪ Cr23C4‬هستند‪ .‬خطوط سیاه هم مرزدانهها را نشان میدهند‪.‬‬

‫نگاشت (نقشه) فازی از زمینه فریتی با رسوبات ‪ AlN‬و ‪.Cr23C4‬‬

‫از سوی دیگر‪ ،‬با آنالیز ‪ EBSD‬و نگاشت حاصل از آنها میتوان بهآسانی جهتگیری دانهها را تشخیص داد‪ .‬در موادی که تحت‬
‫فرآیندهای تغییرشکل مانند اکستروژن داغ یا نورد قرار گرفتهاند‪ ،‬دانهها و حتی مرزدانهها دچار تغییرشکل و تغییرجهت میشوند‪.‬‬
‫شکل زیر نمونهای از طرح ‪ EBSD‬ریزساختار را نشان میدهد‪.‬‬

‫‪۰۳‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫نگاشت جهتگیری برای نمایش جهتگیری هر کدام از دانهها در ریزساختار‪.‬‬

‫نتیجه اینکه با تلفیق ‪ EBSD‬و آزمون ‪ EDS‬میتوان اطالعات دقیقی در خصوص نوع فازها‪ ،‬توزیع آنها و دانهبندی ترجیحی‬
‫موجود به دست آورد‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۰4‬برای تخمین تنش و کرنش پسماند در یک نمونه بلوری‪ ،‬میتوان از آزمون پراش اشعه ایکس ماده در حالت‬
‫بدون کرنش و بعد از اعمال کرنش استفاده کرد‪ .‬کدامیک از عوامل زیر تأثیر مخربی روی دقت محاسبات مربوط‬
‫به تنش و کرنش پسماند ندارد؟‬

‫‪ -2‬جهتگیری ترجیحی‬ ‫‪ -1‬اندازه دانه بسیار بزرگ‬

‫‪ -۰‬اندازه نمونه‬ ‫‪ -۳‬تغییرشکل مومسان موضعی‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬تحلیل و کاربرد الگوهای پراش اشعه ایکس (‪»)XRD) (2‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫دقت و حتی امکان استفاده از روش پراش اشعه ایکس برای محاسبه تنش و کرنش همواره با سه چالش اصلی همراه است‪:‬‬

‫‪ .1‬اندازه دانه بزرگ‬

‫اگر اندازه دانهها بزرگ باشد‪ ،‬خط پراش بهصورت نقطهنقطه درآمده و موقعیت دقیق آن بهخوبی مشخص نمیشود‪ .‬محاسبه‬
‫تنش برای محصوالتی با اندازه دانههای بسیار بزرگ‪ ،‬غیرممکن است‪.‬‬

‫‪ .2‬جهتگیری ترجیحی‬

‫جهتگیری ترجیحی به مقدار متوسط مشکلی را ایجاد نمیکند‪ ،‬اما جهتگیری شدید دو اثر مهم روی اندازهگیری تنش با پراش‬
‫اشعه ایکس دارد‪ )1( :‬خط پراش مورد استفاده برای محاسبه تنش در ‪ ψ=5‬قوی بوده و در ‪ ψ=〖00〗^o‬بسیار ضعیف یا حتی‬

‫‪۰۰‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫ناپدید میشود؛ و (‪ )2‬اگر ماده بهصورت کشسان (االستیک) بسیار ناهمسانگرد باشد‪ ،‬مقدار مدول االستیک اندازه گرفته شده با‬
‫روشهای مکانیکی بهشدت به جهت نمونه بستگی خواهد داشت‪.‬‬

‫‪ .۳‬تغییرشکل مومسان‬

‫اگر تغییرشکل مومسان روی ناحیهای از نمونه که با اشعه ایکس مورد مطالعه قرار میگیرد انجام گرفته باشد‪ ،‬این روش توانایی‬
‫محاسبه صحیح ماکروتنش را نخواهد داشت‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۰7‬با استفاده از معادله کیسینجر (‪ )Kissinger equation‬و نمودار ‪ TGA‬ماده در نرخهای مختلف گرمایش‬
‫میتوان انرژی فعالسازی واکنشهای شیمیایی را تخمین زد‪ .‬محققی نمونه سنتزی خودش را تحت آزمون‬
‫‪ TGA‬قرار داده و به ازای نرخهای مختلف گرمایش‪ ،‬دماهایی را گزارش کرده که در آنها‪ ،‬میزان افت وزن نمونه‬
‫بسیار قابل مالحظه بوده است‪ .‬نتایج به دست آمده به همراه معادله کیسینجر در جدول زیر ارائه شده است‪.‬‬
‫انرژی فعالسازی (ژول بر مول) این ماده چقدر است؟ (‪ln(۱/۱۱۱۱4) = -9/7‬؛ ‪)ln(۱/۱۱۱۱۸) = -9/۰۳‬‬

‫نرخ گرمایش اعمال‬ ‫دمای پیک (به‬

‫پارامترهای معادله کیسینجر‬ ‫معادله کیسنجر‬
‫شده‬ ‫کلوین)‬
‫‪ :β‬نرخ گرمایش اعمال شده‬
‫‪ :Tm‬دمای واکنش یا افت شدید وزن‬
‫‪1۱‬‬ ‫‪۰۱۱‬‬
‫‪ :R‬ثابت گازها (‪)۸1۳1۰ J/K.mole‬‬
‫‪ :E‬انرژی اکتیواسیون‬
‫‪2۱‬‬ ‫‪۱۱۱‬‬
‫‪۳۱۱۱ -2‬‬ ‫‪2۱۱۱ -1‬‬
‫‪۱۱۱۱ -۰‬‬ ‫‪۰۱۱۱ -۳‬‬

‫سطح سوال‪ :‬بسیار سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬مالحظات عملی در تکنیک توزین حرارتی (‪»)TGA‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫روشهای گوناگونی برای آنالیز ویژگیهای سینتیکی در انواع فرایندهای افزایش یا کاهش وزن در روشهای توزین حرارتی وجود‬
‫دارد‪ .‬مقادیر انرژِیهای فعالسازی (‪ )Activation Energy‬بهدست آمده در این روش‪ ،‬برای برونیابی ثابت سرعت ( ‪Rate‬‬
‫‪ )Constants‬واکنشهای بسیار آهسته در دماهای پایین و برای واکنشهای بسیار سریع در دماهای باال مورد استفاده قرار‬
‫𝛽‬ ‫‪1‬‬
‫میگیرد‪ .‬براساس رابطه کیسینجر‪ ،‬اگر نموداری رسم کنیم که محور افقی آن‪ 𝑇 ،‬بر حسب کلوین‪ ،‬و محور عمودی آن‪− ln 𝑇 2 ،‬‬
‫𝑚‬ ‫𝑚‬
‫𝐸‬
‫باشد‪ ،‬شیب خط مورد نظر‪ ،‬معادل 𝑅 خواهد بود‪ .‬بر همین اساس‪ ،‬میتوان جدول زیر را تهیه کرد‪:‬‬

‫‪۰۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫𝛽‬ ‫‪1‬‬
‫‪− ln‬‬ ‫پیکها‬
‫‪𝑇𝑚2‬‬ ‫𝑚𝑇‬
‫‪517‬‬ ‫‪515520‬‬ ‫پیک ‪1‬‬
‫‪5103‬‬ ‫‪51552‬‬ ‫پیک ‪2‬‬

‫شیب خط برابر خواهد بود با‪:‬‬

‫‪5.03 − 5.7‬‬ ‫‪5.27‬‬

‫= شیب‬ ‫=‬ ‫‪= 005‬‬
‫‪5.552 − 5.5520‬‬ ‫‪5.5550‬‬

‫لذا‬

‫𝐸‬ ‫)𝑒𝑙𝑜𝑚‪𝐸 (𝐽/‬‬

‫= ‪005‬‬ ‫=‬
‫𝑅‬ ‫‪2.310‬‬
‫𝑒𝑙𝑜𝑚‪𝐸 = 0055 𝐽 /‬‬

‫‪------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۰۸‬کدامیک از موارد زیر‪ ،‬در خصوص روش طیفنگاری الکترونی افت انرژی (‪ )EELS‬صحیح نیست؟‬
‫‪ -1‬هر چه ضخامت نمونه بیشتر شود‪ ،‬دقت شناسایی عناصر کاهش مییابد‪.‬‬
‫‪ -2‬در نمونههای بسیار نازک‪ ،‬سیگنال دریافتی بسیار ضعیف و صحت آماری دادهها پایین است‪.‬‬
‫‪ -۳‬این روش دقت پایینتری در شناسایی عناصر سبک نسبت به عناصری با عدد جرمی باالتر دارد‪.‬‬
‫‪ -۰‬در ساختارهای کربنی میتوان با آنالیز شکل پیکهای جذب‪ ،‬اختالف پیوند و وضعیت الکترونی آنها را‬
‫تخمین زد‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬معرفی طیفنگار الکترونی افت انرژی (‪»)EELS‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫‪ ‬طیفنگاری ‪ ،EELS‬لبههای عناصر سبک را با شدت بسیار بیشتری نسبت به عناصری با عدد اتمی متوسط نشان میدهد‪.‬‬
‫از آنجاییکه لبههای عناصر با جرم اتمی متوسط‪ ،‬بسیار کوچک هستند‪ ،‬تکنیک ‪ EELS‬خصوصاً برای آنالیز عناصر سبک‪،‬‬
‫ابزاری قدرتمند است‪.‬‬
‫‪ ‬یکی از محدودیتهای عمده آنالیز ‪ EELS‬این است که هر لبه مانند ناحیه با افت انرژی کم‪ ،‬پهن میشود‪ .‬به عبارت دیگر‪،‬‬
‫هر الکترونی که یک مدار داخلی را تحریک میکند‪ ،‬میتواند یک یا چند پالسمون نیز ایجاد کند‪ .‬این باعث میشود که لبه‬

‫‪۰4‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫در طیف حاصله در افت انرژی باالتری ظاهر شود و در نتیجه‪ ،‬شکل ایدهآل لبه از دست میرود و پهن میشود‪ .‬با ضخیمتر‬
‫شدن نمونه این اثر شدیدتر میشود‪ .‬تیزترین لبهها توسط نواحی بسیار نازک نمونه تولید میشوند‪ .‬اما معموالً آنالیز مناطقی‬
‫که آنقدر نازک باشند که پالسمونهای کمی را ایجاد کند‪ ،‬عملی نیست‪ .‬همچنین در این موارد سیگنال (یعنی تعداد‬
‫شمارشهای طیف) بسیار کوچک و صحت آماری هم بسیار پایین است‪ .‬بنابراین در اغلب موارد آنالیز‪ ،‬باید شرایط بهینهای‬
‫بین قدرت و سیگنال و عدم وضوح لبه برقرار شود‪.‬‬
‫‪ ‬شکل زیر طیف ‪ EELS‬مربوط به فازهای الماس‪ ،‬گرافیت و ‪ C45‬را نشان میدهد‪ .‬این مواد از نظر ترکیب شیمیایی تنها از‬
‫کربن ساخته شدهاند و به دلیل وجود کربن در ساختار آنها‪ ،‬همگی با پیکهای جذبی در حدود ‪ eV 202‬در طیف ‪EELS‬‬
‫مشخص شدهاند‪ .‬از آنالیز شکل پیکهای جذب میتوان اختالف پیوند و وضعیت الکترونی آنها را مطالعه کرد‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۰9‬محققی پس از اضافه کردن عنصر آلیاژی مس به زمینه آلومینیومی‪ ،‬مشاهده کرد که یکی از پیکهای اصلی‬
‫پراش آلومینیوم با زاویه پراش ‪ ۳۸‬درجه به میزان ‪ 1‬درجه به سمت زوایای بزرگتر شیفت پیدا کرده است‪ .‬به‬
‫نظر شما با افزودن عنصر مس به زمینه آلومینیومی‪ ،‬ثابت شبکه آلومینیوم چند درصد تغییر یافته است؟‬
‫آلومینیوم ساختار بلوری ‪ FCC‬دارد و ‪ sin۳۸ = ۱/41۱‬و ‪.sin۳9 = ۱/4۳‬‬
‫‪ -1‬حدود ‪ 1/2‬درصد کوچکتر شده است‪.‬‬
‫‪ -2‬حدود ‪ 2/۰‬درصد کوچکتر شده است‪.‬‬
‫‪ -۳‬حدود ‪ 1/2‬درصد بزرگتر شده است‪.‬‬
‫‪ -۰‬حدود ‪ 2/۰‬درصد بزرگتر شده است‪.‬‬

‫‪۰7‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬تحلیل و کاربرد الگوهای پراش اشعه ایکس (‪»)XRD) (2‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫برای حل مساله به دو فرمول مهم زیر نیاز داریم‪:‬‬

‫𝜆𝑛 = 𝜃𝑛𝑖𝑠𝑑‪2‬‬ ‫(‪)1‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪ℎ2 +𝑘 2 +𝑙2‬‬
‫=‬ ‫(‪)2‬‬
‫‪𝑑ℎ𝑘𝑙 2‬‬ ‫‪𝑎2‬‬

‫بنابراین برای دو حالت آلومینیوم خالص و آلیاژی شده خواهیم داشت‪:‬‬

‫𝜆 = ‪2(𝑑ℎ𝑘𝑙 )1 𝑠𝑖𝑛32‬‬ ‫حالت ‪ :1‬آلومینیوم خالص‪:‬‬

‫𝜆 = ‪2(𝑑ℎ𝑘𝑙 )2 𝑠𝑖𝑛35‬‬ ‫حالت ‪ :1‬آلومینیوم آلیاژی شده‪:‬‬

‫با تقسیم دو رابطه فوق نسبت به یکدیگر خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪(𝑑ℎ𝑘𝑙 )1 𝑠𝑖𝑛35‬‬ ‫‪5.43‬‬

‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 1.520‬‬
‫‪(𝑑ℎ𝑘𝑙 )2 𝑠𝑖𝑛32 5.410‬‬

‫حال طبق رابطه ‪ 2‬نسبت ‪ d‬ها را به نسبت ‪ a‬ها تبدیل میکنیم‪:‬‬

‫‪ℎ2 + 𝑘 2 + 𝑙 2‬‬
‫‪𝑎1 2‬‬
‫‪= 1.520‬‬
‫‪ℎ + 𝑘 2 + 𝑙2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪𝑎2 2‬‬

‫لذا‬

‫‪𝑎2 2‬‬
‫‪= 1.520‬‬
‫‪𝑎1 2‬‬

‫و در نتیجه‬

‫‪𝑎2‬‬
‫‪= 1.512‬‬
‫‪𝑎1‬‬

‫در نتیجه تغییرات ثابت شبکه به صورت زیر محاسبه میشود‪:‬‬

‫‪𝑎2 − 𝑎1‬‬ ‫‪𝑎2‬‬

‫= درصد تغییرات‬ ‫‪× 155 = ( − 1) × 155 = (5.512) ∗ 155 = +1.26‬‬
‫‪𝑎1‬‬ ‫‪𝑎1‬‬

‫‪۰۸‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ )۱۱‬برای مطالعه و تعیین کدامیک از پارامترهای زیر نمیتوان از روش بیضیسنجی (‪ )Ellipsometry‬استفاده‬
‫کرد؟‬
‫‪ -1‬رشد الیه اکسید روی سطح زیرالیه در محیطهای گازی و مایع‬
‫‪ -2‬اندازهگیری قطر متوسط فازهای پراکنده در یک دیسک کامپوزیتی‬
‫‪ -۳‬جذب گونههای مولکولی یا اتمی روی سطح زیرالیه در محیط مایع یا گاز‬
‫‪ -۰‬اندازهگیری ضخامت الیههای نازک در مقیاس کوچکتر از ‪ 1‬نانومتر‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬بیضیسنجی»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫روش بیضیسنجی برای مطالعه الیههای نازک کاربرد دارد نه نمونههای بالک‪ .‬همچنین نمیتوان با استفاده از این روش‪ ،‬قطر‬
‫متوسط فازهای پراکنده در یک ماده بالک را به درستی تخمین زد‪.‬‬

‫در بیضیسنجهای همزمان (‪ )In Situ‬که روشی دینامیکی است‪ ،‬برای ثبت تغییرات نمونه در حین فرایندهایی‬ ‫‪‬‬
‫مانند رشد الیه نازک‪ ،‬تمیز شدن نمونه‪ ،‬اثر اسیدشوییها‪ ،‬ایجاد خراش در شرایط ویژه استفاده میشود‪ .‬در‬
‫بیضیسنجهای همزمان میتوان سرعت رشد یا سرعت فرایندی که مطالعه میشود را تعیین کرد و همچنین تغییرات‬
‫خواص نوری نسبت به زمان اندازهگیری میشود‪.‬‬
‫در دستگاههای بیضیسنج با قابلیت تخلخلسنجی‪ ،‬تغییرات ویژگیهای نوری و ضخامت‪ ،‬در حین فرایند جذب‬ ‫‪‬‬
‫یا واجذب مواد فرار در فشار اتمسفر یا فشارهای پایین‪ ،‬اندازهگیری میشود‪ .‬این دستگاه میتواند اندازه حفرهها‬
‫و توزیع آنها در الیههای بسیار نازک با ضخامت کمتر از ‪ 1۱‬نانومتر را نیز شناسایی کند‪.‬‬
‫در نوع دیگری از بیضیسنج از طیفسنجی مادون قرمز استفاده میشود که در مطالعه نمونههای رسانا به کار گرفته‬ ‫‪‬‬
‫میشود که با تلفیق بیضیسنج با یک میدان مغناطیسی خارجی میتوان چگالی‪ ،‬تحرک نوری‪ ،‬بارهای آزاد و جرم‬
‫مؤثر را بررسی کرد‪.‬‬
‫در بیضیسنج طیفسنج‪ ،‬گسترهای از طول موجها‪ ،‬فرابنفش‪ ،‬مرئی و مادون قرمز به نمونه تابیده میشود و میتوان‬ ‫‪‬‬
‫ضریب شکست یا توابع دیالکتریک را در گستره طول موج به دست آورد و با داشتن این کمیتها‪ ،‬سایر ویژگیهای‬
‫فیزیکی مواد را بررسی کرد‪ .‬بیضیسنج مادون قرمز ویژگیهای ارتعاشات شبکه و بار نمونه را تعیین میکند و‬
‫سایر نواحی طیف‪ ،‬برای بررسی ضریب شکست و خواص الکترونی مواد مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬
‫با استفاده از بیضیسنج حتی الیههایی را که ضخامت آنها کمتر از ضخامت یک اتم منفرد است‪ ،‬نیز میتوان‬ ‫‪‬‬
‫بررسی کرد‪ .‬نمونه مورد مطالعه بایستی متشکل از تعدادی الیه مشخص باشد و از نظر نوری یکنواخت‪ ،‬ایزوتروپ‬
‫(دارای خواص فیزیکی مشابه) و غیر جاذب باشد‪ .‬چنانچه نمونهای این ویژگیها را نداشته باشد‪ ،‬باید از تکنیکهای‬
‫پیشرفتهتر بیضیسنجی استفاده کرد‪.‬‬

‫‪۰9‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫جذب گونههای مولکولی یا اتمی روی سطح نمونههایی که در محیط مایع یا گاز قرار گرفتهاند‪ ،‬به کمک‬ ‫‪‬‬
‫بیضیسنجی مطالعه میشود‪ .‬در بعضی از واکنشها‪ ،‬فرایند جذب‪ ،‬به طور مثال‪ ،‬با اعمال حرارت‪ ،‬برگشتپذیر است‬
‫(که به آن واجذب گفته میشود) و با استفاده از بیضیسنج‪ ،‬واکنشهایی از این نوع را نیز میتوان مورد مطالعه و‬
‫بررسی قرار داد‪ .‬بایستی اشاره کرد که این گونه فرایندها متفاوت از تشکیل الیههای دائمی اکسیدی است که‬
‫امکان مطالعه آنها با استفاده از بیضیسنج ممکن نیست‪.‬‬
‫از روش بیضیسنجی در مطالعه اکسیداسیون نیمهرساناها و فلزات در محیطهای مختلف میتوان استفاده کرد؛ که‬ ‫‪‬‬
‫میتوان رشد الیه اکسید روی سطح را در محیطهای گازی یا محیطهای مایع بررسی کرد‪ .‬این بررسی در مورد‬
‫الیههای نیتریدی یا سولفیدی روی سطح نیمهرسانا و فلزات در دماهای مختلف امکانپذیر است‪ .‬این روش در مطالعه‬
‫فرایند الکتروشیمی نیز استفاده میشود که با استفاده از بیضیسنج میتوان فصلمشترک الکترود ‪ -‬الکترولیت را‬
‫به طور همزمان بررسی کرد‪.‬‬
‫در صنعت نیمهرسانا‪ ،‬برای اندازهگیری ضخامت الیههایی مانند اکسیدها و نیتریدها روی سیلیکون‪ ،‬به خصوص‬ ‫‪‬‬
‫با ضخامتهای کمتر از ‪ 055‬آنگستروم‪ ،‬از روش بیضیسنجی استفاده میشود‬
‫یکی از کاربردهای بیضیسنجی در داروسازی و پزشکی است که واکنش آنتیژن – آنتیبادی در الیههای نازک‬ ‫‪‬‬
‫قابل بررسی است‪ .‬از طرفی بیضیسنجی برای مطالعه آسیبهای ناشی از تشعشع در جامدات‪ ،‬آسیبدیدگی مکانیکی‬
‫سطوح نیمهرسانا و دیالکتریک کاربرد دارد‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۱1‬کدامیک از روش های زیر به ترتیب برای بررسی توپوگرافی سطحی دو سطح یاد شده مناسب بوده و از دقت‬
‫باالتری برخوردار است؟ (الف) سطح مواد نرم مانند مواد بیولوژیکی و پلیمری‪( ،‬ب) سطوح حاوی الیه رطوبت‬
‫‪ -1‬میکروسکوپ نیروی اتمی (‪ )AFM‬غیرتماسی – میکروسکوپ نیروی اتمی تماسی‬
‫‪ -2‬میکروسکوپ نیروی اتمی تماسی – میکروسکوپ نیروی اتمی غیرتماسی‬
‫‪ -۳‬میکروسکوپ نیروی اتمی تماسی‪ -‬میکروسکوپ نیروی اتمی تماسی‬
‫‪ -۰‬میکروسکوپ نیروی اتمی غیرتماسی‪ -‬میکروسکوپ نیروی اتمی غیرتماسی‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬میکروسکوپ نیروی اتمی»‬

‫مزایای میکروسکوپهای نیروی اتمی دینامیکی بدین صورت است که توپوگرافی نمونه بدون تماس یا با تماس خیلی‬ ‫‪‬‬
‫کم بین سوزن و نمونه اندازهگیری میشود‪ .‬کل نیروی بین سوزن و نمونه در حالت دینامیکی بسیار کم است (معموالً‬
‫حدود ‪ 15-12‬نیوتن)‪ .‬این نیروی کم مزیتی برای مطالعه نمونههای نرم یا االستیک به شمار میرود‪ .‬همچنین‬
‫نمونههایی مانند ویفرهای سیلیکونی (‪ )Silicon wafers‬از طریق تماس با سوزن آلوده نمیشوند‪.‬‬
‫در مورد نمونههای صلب ممکن است تصاویر ‪ AFM‬استاتیکی و دینامیکی به یک گونه بهنظر برسند‪ .‬ولی اگر برای‬ ‫‪‬‬
‫مثال چند الیه آب روی سطح یک نمونه صلب میعان کرده باشد‪ ،‬ممکن است تصاویر کامالً متفاوت باشند‪ AFM .‬که‬
‫در حالت استاتیکی کار میکند میتواند به این الیه نفوذ کند و سطح زیر آن را تصویر کند‪ ،‬در حالی که در حالت‬

‫‪۱۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ AFM‬دینامیکی‪ ،‬سطح مایع را تصویر میکند‪ .‬به بیان دیگر‪ ،‬دقت اندازهگیری توپوگرافی سطوح مرطوب با روش‬
‫غیرتماسی بسیار پایین است‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۱2‬کدامیک از گزینههای زیر مقایسه درستی بین پتانسیلهای کاربردی دو روش ‪ EDS‬و ‪ WDS‬در میکروسکوپ‬
‫الکترونی روبشی (‪ )SEM‬ارائه نمیدهد؟‬
‫‪ -1‬قدرت تفکیک پیکها در روش ‪ WDS‬بهتر از ‪ EDS‬است‪.‬‬
‫‪ -2‬نویزهای موجود در زمینه طیف‪ ،‬در پیکهای ‪ WDS‬کمتر از ‪ EDS‬است‪.‬‬
‫‪ -۳‬در شناسایی عناصر سبکتر‪ WDS ،‬بهتر از ‪ EDS‬عمل میکند‪.‬‬
‫‪ -۰‬برخالف آزمون ‪ ،WDS‬آزمون ‪ EDS‬بر روی نمونههای غیرمسطح و غیرهمگن نیز دقت باالیی دارد‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬بسیار آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬سیستمهای تفکیک انرژی و تفکیک طول موج در میکروسکوپ الکترونی روبشی»‬

‫سیستم ‪ EDS‬و ‪ WDS‬چند تفاوت اصلی دارند‪:‬‬

‫تفکیکپذیری در غلظتهای پایین با سیستم ‪ WDS‬بهتر از سیستم ‪ EDS‬است (‪ 5/50‬درصد در برابر ‪ 5/1‬درصد)‬ ‫‪‬‬
‫جداسازی پیکها با استفاده از سیستم ‪ WDS‬نسبت به سیستم ‪ EDS‬که دارای همپوشانی پیکها است‪ ،‬بهتر انجام‬ ‫‪‬‬
‫میشود‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬قدرت تفکیک پیکها در روش ‪ WDS‬بهتر از ‪ EDS‬است‪.‬‬
‫اغتشاشات موجود در زمینه‪ ،‬در پیکهای ‪ WDS‬کمتر است که امکان شناسایی کمّی را به صورت دقیقتر فراهم‬ ‫‪‬‬
‫میکند‪.‬‬
‫استفاده از سیستم ‪ WDS‬نسبت به سیستم ‪ EDS‬وقتگیرتر است و هزینه باالتری دارد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫استفاده از سیستم ‪ WDS‬نسبت به ‪ EDS‬سبب آسیب بیشتری به نمونه و محفظه میشود؛ زیرا به پرتو ‪ X‬با انرژی‬ ‫‪‬‬
‫بیشتر نیاز است‪.‬‬
‫در شناسایی عناصر سبکتر‪ WDS ،‬بهتر از ‪ EDS‬عمل میکند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫هر دو روش ‪ WDS‬و ‪ EDS‬نیاز به سطح صاف برای آنالیز دارند و هرگونه ناهمواری و ناهمگنی سطح میتواند باعث‬ ‫‪‬‬
‫ایجاد خطای قابل توجه در اندازهگیریها شود‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۱۳‬محققی در مطالعات خود به دنبال مشاهده برخی از اجزای مواد زیستی بود و از میکروسکوپ الکترونی عبوری‬
‫(‪ )TEM‬برای این منظور استفاده کرد‪ .‬وی بارها به روشهای مختلف‪ ،‬ماده زیستی خود را آمادهسازی کرد ولی‬
‫موفق به مشاهده تصاویر با کیفیت و واضح نشد‪ .‬به نظر شما دلیل این مشکل چه بوده و چه راهکاری برای رفع‬
‫آن پیشنهاد میکنید؟‬
‫‪ -1‬وجود رطوبت در بافت زیستی – خشک کردن نمونه با آون قبل از انجام آزمون‬
‫‪ -2‬چگالی پایین بافت زیستی – آغشته کردن نمونه به یک فلز سنگین مانند اسمیوم قبل از انجام آزمون‬
‫‪ -۳‬عدم امکان تهیه نمونه ‪ -‬حذف خأل دستگاه و انجام آزمون در شرایط محیطی‬

‫‪۱1‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ -۰‬وجود رطوبت در بافت زیستی – نمیتوان ماده زیستی را با استفاده از دستگاه ‪ TEM‬مطالعه کرد‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬روشهای ایجاد تصویر و الگوی پراش توسط ‪»TEM‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫در اغلب میکروسکوپهای مورد استفاده در بیولوژی‪ ،‬از مکانیزم کنتراست ناشی از ضخامت‪ -‬جرم برای مطالعه بافتهای زیستی‬
‫استفاده میشود‪ .‬در حقیقت‪ ،‬ماده بیولوژیکی عمدتاٌ از عناصر سبک مانند کربن‪ ،‬هیدروژن‪ ،‬اکسیژن‪ ،‬نیتروژن‪ ،‬و گوگرد تشکیل‬
‫میشوند‪ ،‬به طوریکه الکترونهای عبوری هیچ تداخلی با ماده انجام نمیدهند‪ .‬به همین دلیل است که مواد بیولوژیکی از‬
‫کنتراست بسیار کمی برخوردارند‪ .‬برای رفع این چالش‪ ،‬میتوان نمونه نازک را به یک فلز سنگین مانند اسمیوم (‪)osmium‬‬
‫آغشته کرد تا بخشهای خاصی از نمونه که مورد نظر هستد از جرم باالتری برخوردار شوند و کنتراست قابل قبولی نسبت به‬
‫بخشهای دیگر به دست آورند‪ .‬برای کسب اطالعات بیشتر میتوانید به مقاله «روشهای ایجاد تصویر و الگوی پراش توسط‬
‫‪ »TEM‬سایت آموزش نانو و مقاله ‪ ISI‬زیر مراجعه کنید‪.‬‬

‫‪Mielańczyk, Łukasz, Natalia Matysiak, Olesya Klymenko, and Romuald Wojnicz.‬‬

‫‪"Transmission electron microscopy of biological samples." The transmission electron‬‬
‫)‪microscope-theory and applications 1 (2510‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۱۰‬کدامیک از گزارههای زیر در رابطه با طیفسنجی فوتوالکترون اشعه ایکس )‪ (XPS‬نادرست است؟‬
‫‪ -1‬اشعه ایکس مورد استفاده برای آنالیز ماده با استفاده از روش ‪ XPS‬باید تکفام باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬از آنجاییکه اشعه ایکس مورد استفاده‪ ،‬منطقه وسیعی را پوشش میدهد‪ ،‬این روش‪ ،‬قدرت تفکیک جانبی‬
‫مناسبی ندارد‪.‬‬
‫‪ -۳‬برای جلوگیری از تشکیل الیهای از مولکولهای آب بر روی سطح نمونه‪ ،‬میباست از خأل بسیار باال (‪Ultra-‬‬
‫‪ )High Vacuum‬استفاده کرد‪.‬‬
‫‪ -۰‬به دلیل فشار بخار باالی مایعات و گازها‪ ،‬امکان آنالیز این مواد با روش ‪ XPS‬وجود ندارد‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬طیفنگاری فوتوالکترونی اشعه ایکس (‪»)XPS‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫طیفنگاری فوتوالکترونی اشعه ایکس (‪ ،)XPS=X-ray Photoelectron Spectroscopy‬به معنای طیفنگاری‬ ‫‪‬‬
‫الکترونهای جدا شده از ماده در اثر تابش فوتونهای اشعه ایکس است‪ .‬در این روش‪ ،‬فوتونهای تکانرژی اشعه‬

‫‪۱2‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫ایکس به اتمهای ماده برخورد میکنند و الکترونها از سطوح مختلف انرژیِ ماده کنده میشوند‪ .‬بنابراین‪،‬‬
‫طیفی از الکترونها با انرژیهای گوناگون خواهیم داشت‪ .‬به علت تکفام بودن اشعه ایکس و قرار داشتن الکترونها‬
‫در سطوح گسسته انرژی‪ ،‬انرژی الکترونهای جدا شده نیز مقادیر گسستهای دارند‪ .‬الکترونهایی که از سطح ماده خارج‬
‫میشوند؛ در برخوردهای متوالی‪ ،‬بخشی از انرژی خود را از دست میدهند و طیف کلی این آنالیز‪ ،‬مجموعهای از‬
‫ال انرژی فوتونهای اشعه ایکس ‪ 1-11۱‬کیلوالکترون ولت است‪.‬‬
‫پیکهاست که روی یک زمینه قرار گرفتهاند‪ .‬معمو ً‬
‫این فوتونها تک انرژی نیستند و پهنای انرژی آنها بین ‪ 510‬تا ‪ 1‬الکترون ولت است‪.‬‬
‫اگرچه تکنیک ‪ XPS‬برای تعیین ترکیبات شیمیایی و حالت پیوندی الیههای نزدیک سطحِ نمونه نیز مناسب‬ ‫‪‬‬
‫است اما از آن جایی که پرتو ایکس منطقه وسیعی را میپوشاند‪ ،‬قدرت تفکیک جانبی مناسبی ندارد‪.‬‬
‫مقدار نمونه مورد نیاز در حدود ‪ 1‬میلی گرم است و موقعیت قرار گرفتن نمونه در نزدیکی ورودی تحلیلگر انرژی است‬ ‫‪‬‬
‫تا الکترونهای خروجی از سطح‪ ،‬در ابتدای ورود به تحلیلگر در اثر اعمال میدان الکتریکی به درون نیمکره الکتروستاتیکی‬
‫جمع شوند و پیش از رسیدن به آشکارساز از نظر مقدار انرژی تفکیک شوند‪.‬‬
‫کمینه فشار مورد نیاز برای آنالیز ‪ ،XPS‬حدود ‪ 15-0‬تور است که در این فشار پویش آزاد میانگین برای الکترونها حدود‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1‬متر است و الکترونها تقریب ًا بدون برخورد با یکدیگر آنالیز میشوند اما در این فشار سطح به سرعت با الیهای از‬
‫مولکولهای آب و مولکولهای دیگر پوشیده میشود و این آنالیز سطح را مشکل میسازد‪ .‬بنابراین استفاده‬
‫از خأل بسیار باال )‪ (Ultra High Vacuum UHV‬نیاز است‪.‬‬
‫در دستگاه ‪ XPS‬امکان بمباران سطح نمونه و الیهبرداری به کمک تاباندن پرتویی از یونهای یک گاز مثل آرگون وجود‬ ‫‪‬‬
‫دارد‪ .‬در این حالت با الیهبرداری از سطح‪ ،‬آنالیز در عمق نمونه انجامپذیر خواهد شد و تغییر ترکیب شیمیایی‬
‫از سطح به عمق را میتوان بررسی کرد‪.‬‬
‫نمونهها میتوانند جامد‪ ،‬مایع و گاز باشند که در تمامی آنها مشکل باردار شدن نمونه بر اثر خروج فوتوالکترون وجود‬ ‫‪‬‬
‫دارد‪ .‬در بعضی موارد میتوان با پرتاب الکترون‪ ،‬بار مثبت نمونه را جبران کرد‪ .‬اما این کار میتواند منجر به باردار شدن‬
‫نمونه به صورت منفی نیز شود‪ .‬در مواد جامد با اتصال مناسب نمونه به زمین میتوان بر مشکل باردار شدن نمونه فائق‬
‫آمد‪ .‬روش دیگر نیز بمباران یونی سطح نمونه است‪ .‬در مواد گازیشکل و مایعات‪ ،‬گاز و مایع در یک محفظه قرار دارند و‬
‫اشعه ایکس از یک پنجره شفاف در برابر اشعه ایکس‪ ،‬به آن میتابد‪ .‬برای خروج الکترون‪ ،‬سوراخ بسیار کوچکی تعبیه‬
‫شده است و فشار داخل محفظه برای گازها بین ‪ 1‬تا ‪ 15-2‬تور است‪ .‬مشکلی که در آنالیز مواد مایع وجود دارد‬
‫فشار بخار نسبت ًا باالی مایعات است که نیاز به پمپ کردن چندمرحلهای است‪ .‬اما در عمل بیشتر نمونهها جامدند‬
‫که میتوانند به صورت پودری یا غیرپودری باشند‪ .‬در مورد نمونههای پودری‪ ،‬میتوان آنها را تحت فشار به صورت قرص‬
‫درست کرد یا بر روی یک سطح آغشته به یک ماده چسبنده (مانند چسب کربن) ثابت نگه داشت‪ .‬تکنیک ‪ XPS‬جز‬
‫روشهای غیرمخرب محسوب میشود که آسیبی به نمونه وارد نمیکند و برای آنالیز مواد مختلف از مواد بیولوژیکی تا‬
‫متالورژیکی قابل استفاده است‪.‬‬

‫‪۱۳‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ )۱۱‬دو دانشجو به طور مشترک ذراتی را با استفاده از روش سونوشیمیایی سنتز کردند و به دنبال اندازهگیری قطر‬
‫متوسط ذرات بودند‪ .‬آنها برای این هدف از روش پراکندگی دینامیکی نور (‪ )DLS‬استفاده کردند و این آزمون‬
‫را به طور جداگانه انجام دادند اما نتایج آنها با یکدیگر بسیار متفاوت بود‪ .‬به نظر شما کدامیک از موارد زیر‬
‫نمیتواند دلیل موجهی برای ایجاد این تفاوت در نتایج باشد؟‬

‫‪ -1‬نوع محلول مورد استفاده توسط دو دانشجو متفاوت بوده است‪.‬‬

‫‪ -2‬غلظت نانوذرات پخش شده در پایه حالل توسط دو دانشجو متفاوت بوده است‪.‬‬
‫‪ -۳‬دمای محلولهای مورد استفاده توسط دو دانشجو متفاوت بوده است‪.‬‬
‫‪ -۰‬مدت زمان انجام آزمون توسط دو دانشجو متفاوت بوده است‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪« :‬روش پراکندگی نور دینامیکی (‪ )DLS‬برای مطالعه اندازه نانوذرات»‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫ارتباط بین اندازه ذرات و سرعت حرکت براونی آنها به وسیله معادله استوک‪ -‬انیشتین تعریف می شود‪ .‬این معادله به صورت زیر‬
‫است‪:‬‬

‫𝑇𝑘‬
‫= )𝐻(𝑑‬
‫𝐷𝜂𝜋‪3‬‬

‫‪ dH‬قطر هیدرودینامیکی ذره‪ K ،‬ثابت بولتزمن‪ η ،‬ویسکوزیته حالل است که به دما وابسته بوده و به چگالی و فشار سیستم‬
‫مرتبط نیست‪ T ،‬دمای مطلق و ‪ D‬ضریب نفوذ است‪ .‬بنابراین اگر تست ‪ DLS‬در حاللها و دماهای مختلف انجام شود ممکن‬
‫است نتایج متفاوتی به دست آید‪ .‬ویسکوزیته محلول هم به نوع حالل‪ ،‬دما‪ ،‬و غلظت ذرات معلق در آن بستگی دارد‪.‬‬

‫‪۱۰‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫تعداد سؤاالت ‪ 2۱ :‬سؤال‬ ‫کاربردهای فناوری نانو‬

‫‪ )۱4‬امروزه در صنعت الستیکسازی‪ ،‬از فناوری نانو برای بهبود عملکرد الستیکها و تایرها استفاده میشود‪.‬‬
‫کدامیک از موارد زیر از مزایای استفاده از فناوری نانو در ساخت الستیکهای مورد استفاده برای وسایل نقلیه‬
‫به شمار نمیرود؟‬
‫‪ -1‬ساخت الستیکهایی با مقاومت حرارتی و پایداری ابعادی باال‪ ،‬وزن پایین‪ ،‬و مقاومت عالی در برابر اشتعال‬
‫‪ -2‬ساخت الستیکهایی با مقاومت بسیار باال در برابر نشت هوای محبوس‬
‫‪ -۳‬ساخت الستیکهای سبز با قابلیت تجزیه سریع در محیطزیست‬
‫‪ -۰‬ساخت الستیکهایی با دمای اشتعال و استحکام مکانیکی باال‬

‫سطح سوال‪ :‬بسیار آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬کاربرد فناوری نانو در الستیک خودرو (‪)2‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫ایدههای مطرح شده در مورد کاربرد فناوری نانو در الستیک خودرو‬

‫افزایش دمای اشتعال الستیک‪ :‬تهیه نانوکامپوزیت االستومری مانند ‪( SBR‬یا ‪ )Styrene-butadiene rubber‬بهعنوان‬ ‫‪‬‬
‫مواد پایه در الستیک‪ ،‬برخی خواص آن از جمله دمای اشتعال و استحکام مکانیکی را بهبود میدهد و دلیل اصلی آن‪ ،‬حذف‬
‫مقدار زیادی از دوده است‪.‬‬
‫کاهش وزن الستیک‪ :‬تهیه و بهینهسازی نانوکامپوزیت االستومری با وزن پایین از طریق جایگزین کردن این مواد با دوده‬ ‫‪‬‬
‫در الستیک‪ ،‬امکان حذف درصد قابل توجهی دوده را فراهم میکند‪ .‬برای نمونه‪ ،‬افزودن حدود ‪ 3‬تا ‪ 0‬درصد نانوفیلر میتواند‬
‫استحکام مکانیکی معادل ‪ 05‬تا ‪ 00‬درصد دوده را ایجاد کند‪ .‬از اینرو‪ ،‬با افزودن ‪ 3‬تا ‪ 0‬درصد نانوفیلر به الستیک‪ ،‬وزن آن‬
‫به مقدار قابلتوجهی کاهش مییابد‪.‬‬
‫افزایش مقاومت در برابر نفوذپذیری گاز‪ :‬نانوکامپوزیتهای االستومری بهویژه ‪ EPDM‬به دلیل داشتن ضریب عبوردهی‬ ‫‪‬‬
‫پایین نسبت به گازها (به ویژه هوا) میتوانند در پوشش داخلی تایر و تیوبها مورد استفاده قرار گیرند‪ .‬یکی از ویژگیهای‬
‫نانوکامپوزیتهای پایه ‪ ،EPDM‬مقاومت بسیار باالی آنها در برابر نفوذ و عبور گازها است‪ .‬این نانوکامپوزیتها میتوانند‬
‫جایگزین موادی باشند که امروزه با هدف پیشگیری از نشت هوا استفاده میشوند‪ .‬نانوکامپوزیتهای مورد بحث از جمله‬
‫االستومرهایی هستند که میتوانند با ترموپالستیکها کامپوزیت شده و کاربردهای وسیعی را در صنعت خودرو داشته باشند‪.‬‬
‫قطعات الستیکی خودرو‪ :‬نانوکامپوزیتهای ترموپالستیک االستومر میتوانند بهعنوان مادهای پرمصرف در صنایع ساخت و‬ ‫‪‬‬
‫تولید قطعات خودرو به کار روند‪ .‬از ویژگیهای این مواد‪ ،‬باال بودن مدول االستیک‪ ،‬مقاومت حرارتی‪ ،‬پایداری ابعادی‪ ،‬وزن‬

‫‪۱۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫پایین و مقاومت در برابر شعله است‪ .‬نانوکامپوزیت ترموپالستیک االستومر پایه ‪ EPDM‬و پلیپروپیلن (‪ )PP‬میتوانند‬
‫تحولی چشمگیر در ساخت قطعات خودرو به وجود آورند‪.‬‬

‫الزم به ذکر است که منظور از الستیک سبز‪ ،‬الستیکی نیست که در محیطزیست به سرعت تجزیه و از بین برود‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۱7‬فرآیند جذب بوی نامطبوع توسط کربن فعال‪ ،‬یک فرآینـد ‪ ...‬است‪ ،‬به این معنی که ‪....‬‬
‫‪ -1‬فیزیکی – کربن فعال میتواند مولکولهای تشکیلدهنده بو را در داخل منافذ ساختاری خود به دام‬
‫بیاندازد‪.‬‬
‫‪ -2‬شیمیایی – گروههای عاملی در سطح کربن فعال میتوانند اتصاالت عرضی قوی با مولکولهای بو ایجاد‬
‫کنند‪.‬‬
‫‪ -۳‬فیزیکوشیمیایی – کربن فعال همزمان با به دام انداختن مولکولهای بو به صورت فیزیکی‪ ،‬با آنها پیوندهای‬
‫قوی کوواالنسی برقرار میکند‪.‬‬
‫‪ -۰‬فیزیکی – کربن فعال ابتدا با جذب سطحی مولکولهای بو توسط اتصاالت عرضی ضعیف‪ ،‬آنها را به دام‬
‫میاندازد و سپس با هدایت آنها به سمت حفرات داخلی خود‪ ،‬آنها را میبلعد‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬بسیار آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬تکمیل منسوجات با استفاده از نانومواد برای ایجاد خاصیت ضدبو‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫فرآیند جذب بوی نامطبوع توسط کربن فعال‪ ،‬یک فراینـد فیزیکی است و کربن فـعال توانایی به دام انداختن مولکولهای‬
‫ترکیبات بوی متصاعد شده از بدن را دارد‪ .‬یکی از ویژگیهای کربن فعال‪ ،‬وجود روزنهها و شیارهای بسیار ریز در ساختار این‬
‫ماده است که میتواند مولکولهای بو را به دام بیاندازد‪ .‬اعمال گرما سبب جدایش مولکولهای به دام افتاده در ساختار کربن‬
‫فعال میشود و چنین دمایی در حین شستشو و خشک کردن منسوجات فراهم میشود‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۱۸‬برای اینکه یک پلیمر زیستی سنتزی‪ ،‬خاصیت زیستتخریبپذیری از خود نشان دهد‪ ،‬کدامیک از شروط زیر‬
‫باید تأمین شود؟‬
‫‪ -1‬پلیمر دارای گروه استری باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬دمای شیشهای شدن پلیمر نزدیک به دمای بدن انسان باشد‪.‬‬
‫‪ -۳‬اختالف زیادی بین دمای شیشهای شدن پلیمر و دمای بدن وجود داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -۰‬اتصاالت عرضی پلیمر بسیار ضعیف و پیوندهای دوگانه در ساختار آن وجود داشته باشد‪.‬‬

‫‪۱4‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬کاربردهای نانوالیاف در زیست پزشکی‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫هنگامیکه از پلیمرهای مصنوعی در داربستهای نانولیفی استفاده میشود‪ ،‬دمای تبدیل شیشهای شدن (‪ )Tg‬و دمای ذوب‬
‫(‪ )Tm‬پلیمر بسیار حائز اهمیت است‪ .‬اگر دمای تبدیل شیشهای شدن پلیمر نزدیک دمای بدن (‪ 37‬درجه سانتیگراد) باشد‪،‬‬
‫پلیمر تخریب میشود‪ .‬درصورتیکه دمای تبدیل شیشهای شدن پلیمر بسیار باالتر از این دما باشد‪ ،‬پلیمر تخریب نمیشود‪ .‬از‬
‫دیدگاه عملیاتی‪ ،‬اگر دمای ذوب پلیمر نزدیک دمای بدن باشد‪ ،‬بهدلیل نداشتن ثبات و یکپارچگی مکانیکی قابل استفاده نیست‪.‬‬
‫همچنین گروههای استری به تنهایی نمیتوانند موجب زیستسازگاری شوند‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۱9‬نانوذرات رس یکی از افزودنیهای متداول در هیدروژلهای سنتزی است‪ .‬این ذرات اغلب با چه موادی اصالح‬
‫سطحی میشوند و هدف از این کار چیست؟‬
‫‪ -1‬کیتوسان – افزایش سطح ویژه‬
‫‪ -2‬پلی (دی متیل دی آلی آمونیوم کلراید) ‪ -‬افزایش فاصله بین صفحات‬
‫‪ -۳‬نانوذرات نقره ‪ -‬فعالسازی شیمیایی سطوح داخلی‬
‫‪ -۰‬نانوذرات سرامیکی ‪ -‬افزایش فاصله بین صفحات‬

‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬معرفی کاربرد نانوفناوری در صنایع غذایی‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫برای تولید نانوکامپوریتهای هیدروفوبیک پلیمر‪ -‬رس‪ ،‬ابتدا ذرات رس را توسط مواد آلی اصالح میکنند تا فاصله بین صفحات‬
‫آنها افزایش یابد و ورود پلیمرهای سازنده هیدروژل به درون آنها امکانپذیر شود‪ .‬برای نمونه میتوان به هیدروژلهای پایه‬
‫مونتموریلونیت‪-‬کیتوسان اشاره کرد‪ .‬برای سنتز این دسته از هیدروژلها‪ ،‬از مواد کاتیونی با وزن مولکولی پایین (مانند نمکهای‬
‫قلیایی آمونیومی نظیر هگزادسییل آمونیوم کلراید‪-3( ،‬اکریل آمیدوپروپیل)تری متیل آمونیوم کلراید) و‪/‬یا مواد پلیمری دیگر‬
‫(مانند کیتوسان و پلی (دی متیل دی آلی آمونیوم کلراید)) استفاده میشود‪ .‬بنابراین از مواد آلی برای اصالح سطح صفحات رس‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫‪۱7‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ )4۱‬کدامیک از گزارههای زیر‪ ،‬ساختار و خواص زئولیتها را به درستی توصیف نمیکند؟‬

‫‪ -1‬منافذ موجود در ساختار سه بعدی آنها توسط کاتیونها و مولکولهای آب اشغال میشوند‪.‬‬
‫‪ -2‬ساختار ذرات زئولیت مانند سایر ساختارهای متخلخل استحکام پایینی دارد و در محیطهای بازی نمیتواند‬
‫در برابر تحرکات مولکولی مقاوم باشد‪.‬‬
‫‪ -۳‬نسبت ‪ Si/Al‬در ساختار زئولیتها با میزان نسبی کاتیون رابطه عکس و با پایداری دمایی نسبت مستقیم‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪ -۰‬ساختار شیمیایی نانوزئولیتها میتواند با اعمال حرارت و یا تبادل یون و آب تغییر کند‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬نانوزئولیت‪ ،‬ویژگیها و کاربردها‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫‪ ‬نانوزئولیتها‪ ،‬آلومینوسیلیکاتهای کریستالهای هستند که در سنگهای رسوبی و سنگهای آتشفشانی گزارش شدهاند و در‬
‫سنگشناسی بهعنوان شاخص با ارزشی برای محیطهای رسوبی و ژنتیکی سنگهای اصلی مورد توجه قرار دارند‪ .‬این مواد‬
‫تکتوسیلیکاتهایی (‪ )Tectosilicates‬با یک ساختار سه بعدی باز بوده و از کاتیونهایی برای ایجاد تعادل بار الکتروستاتیک‬
‫ساختار سیلیکا (‪ ،)SiO2‬آلومین تتراهدرال‪ ،‬و آب تشکیل شدهاند‪ .‬اتصاالت مختلف سیلیکا و آلومین چهاروجهی منجر به‬
‫تشکیل یک ساختار سه بعدی با منافذ و فضاهای خالی در مقیاس مولکولی میشود؛ به طوری که این فضاهای خالی توسط‬
‫کاتیونها و مولکولهای آب اشغال میشوند‪ .‬ساختار شیمیایی نانوزئولیتها میتواند با اعمال حرارت و یا تبادل یون و آب‬
‫تغییر کند‪ .‬از دیگر خواص فیزیکی و شیمیایی نانوزئولیتها میتوان به حجم باالی فضای خالی‪ ،‬توانایی غربالگری مولکولی‬
‫(‪ )Molecular Sieving‬عالی‪ ،‬و ظرفیت تبادل کاتیونی باال اشاره کرد‪ .‬اگرچه رسها و نانوزئولیتها هر دو جزء مواد‬
‫آلومینوسیلیکاتی به شمار میروند‪ ،‬اما ساختار آنها با یکدیگر متفاوت است‪ .‬رسها بهراحتی به ذرات کوچک یا کلوئیدهای‬
‫خاک شکسته میشوند ولی نانوزئولیتها ساختارهای سه بعدی سختی دارند که حتی میتوانند در برابر تحرکات مولکولی‬
‫نیز مقاوم باشند‪.‬‬

‫‪ ‬یکی از ویژگیهای تعیینکننده نانوزئولیتها‪ ،‬نسبت ‪ Si/Al‬است‪ .‬این نسبت در اثر عدم تعادل بار ناشی از حضور آلومینیوم‬
‫در ساختار نانوزئولیتها تغییر میکند و پارامترهای تبادل یونی این مواد را تحت تأثیر قرار میدهد‪ .‬نسبت ‪ Si/Al‬در ساختار‬
‫زئولیتها با میزان نسبی کاتیون رابطه عکس و با پایداری دمایی نسبت مستقیم دارد‪ .‬این مواد براساس نسبت سیلیکا به‬
‫آلومین به چند دسته کلی زیر تقسیم میشوند‪:‬‬
‫‪ ‬نانوزئولیتهایی با نسبت پایین ‪)110-1( Si/Al‬‬
‫‪ ‬نانوزئولیتهایی با نسبت متوسط ‪)0-2( Si/Al‬‬
‫‪ ‬نانوزئولیتهایی با نسبت باالی ‪ Si/Al‬باال (چندین هزار‪)15-‬‬

‫‪۱۸‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ )41‬امروزه از حاملهای نانومتری در فرآیند دارورسانی هدفمند استفاده میشود‪ .‬به نظر شما‪ ،‬چه نوع حاملهایی‬
‫به ترتیب برای «حمل داروهایی با حاللیت بسیار پایین در محیط آبی» و «تجمع بیشتر دارو در محل اثر با‬
‫سرعت آزادسازی بسیار پایین» مناسبتر هستند؟‬

‫‪ -2‬مایسلهای پلیمری ‪ -‬دندریمرها‬ ‫‪ -1‬نانوذرات لیپیدی جامد ‪ -‬مایسلهای پلیمری‬

‫‪ -۰‬مایسلهای پلیمری – لیپوزومها‬ ‫‪-۳‬نانوذرات لیپیدی جامد ‪ -‬نانوذرات هیدروژل‬

‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬مقدمهای بر نانوحاملهای دارویی‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫نانوذرات لیپیدی جامد برای حمل داروهایی با حاللیت بسیار کم در محیط آبی و مایسلهای پلیمری برای تجمع بیشتر دارو در‬
‫محل اثر با سرعت آزادسازی بسیار پایین مناسبتر هستند‪.‬‬

‫مایسلها با توجه به ظرفیت باالی بارگذاری دارو‪ ،‬پایداری در شرایط فیزیولوژیکی‪ ،‬سرعت انحالل کمتر‪ ،‬تجمع بیشتر دارو‬ ‫‪‬‬
‫در محل اثر‪ ،‬و توانایی تغییرات سطحی‪ ،‬در دارورسانی هدفمند‪،‬کاربردهای گستردهای دارند‪.‬‬
‫نانوذرات لیپیدی جامد (‪ solid lipid nanoparticles‬یا ‪ )SLN‬نمونه دیگری از نانوذرات لیپیدی هستند که از یک‬ ‫‪‬‬
‫ماتریس لیپیدی جامد متشکل از تریگلیسیریدها‪ ،‬لیپیدها‪ ،‬اسیدهای چرب‪ ،‬استروییدها و موم ها تشکیل شدهاند و‬
‫اندازهای کمتر از ‪ 1‬میکرومتر دارند‪ .‬به منظور افزایش پایداری این ذرات الزم است در فرموالسیون آنها‪ ،‬ترکیبات‬
‫اصالحکننده سطحی (‪ )surfactants‬استفاده شود‪ .‬از این نانوذرات میتوان به منظور بارگذاری و حمل داروهایی با‬
‫حاللیت بسیار کم در محیط آبی استفاده کرد و آنها را در مدت زمان مشخص آزاد‪ ،‬و با کمک روشهای مختلف مانند‬
‫روشهای خوراکی و تزریقی به موضع مورد نظر رساند‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )42‬برای افزایش نرخ تورم و قابلیت تورم مجدد هیدروژلهای سنتزی‪ ،‬به ترتیب افزودن کدامیک از انواع ذرات‬
‫رسی مناسب است؟‬
‫‪ -2‬میکا ‪ -‬مونت موریلونیت‬ ‫‪ -1‬مونت موریلونیت – میکا‬
‫‪ -۰‬ورمیکولیت – کائولینیت‬ ‫‪ -۳‬کائولینیت – میکا‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬هیدروژلهای نانوکامپوزیتی در کشاورزی‬

‫‪۱9‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫توضیحات‪:‬‬

‫‪ ‬نرخ تورم به پارامترهای مختلفی مانند اندازه ذرات‪ ،‬روش خشک شدن‪ ،‬و ساختار شبکه پلیمری بستگی دارد‪ .‬نوع رس نیز‬
‫میتواند به طور قابل توجهی سینتیک تورم را تحت تأثیر قرار دهد‪ .‬برای نمونه‪ ،‬رس مونت موریلونیت دارای نرخ تورم‬
‫باالتری نسبت به رسهای ورمیکولیت‪ ،‬میکا و کائولینیت است‪.‬‬
‫‪ ‬نتایج مطالعات نشان میدهند که تورم مجدد هیدروژلهای نانوکامپوزیتی بیشتر از هیدروژلهای کامپوزیتی فاقد ذرات‬
‫رس است‪ .‬رس میکا در مقایسه با رسهای مختلف مانند ورمیکولیت‪ ،‬مونتمویلونیت وکائولینیت‪ ،‬دارای باالترین قدرت‬
‫تورم مجدد است‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )4۳‬ترکیبات فعال دارویی (‪ active pharmaceutical ingredients‬یا ‪ )APIs‬هرگز به تنهایی تجویز نمیشوند‬
‫و اغلب به آنها افزودنیهایی موسوم به اکسپیانت )‪ (excipient‬اضافه میشود‪ .‬کدامیک از گزارههای زیر در‬
‫مورد دالیل افزودن اکسپیانتها به مواد دارویی صحیح است؟‬
‫الف‪ -‬اکسپیانتها عملکرد دارویی را تغییر داده و میتوانند آن را اختصاصی کنند‪.‬‬
‫ب‪ -‬اکسپیانتها فراهمی زیستی دارو را افزایش داده و پذیرش دارو توسط بیمار را بهبود میدهند‪.‬‬
‫ج‪ -‬این افزودنیها با هدف کاهش قیمت تمام شده دارو به عنوان پرکننده )‪ (filler‬به دارو افزوده میشوند‪.‬‬
‫د‪ -‬با بهرهگیری از این مواد میتوان سینتیک آزادسازی دارو و مکانیزم حاکم بر آن را مهندسی کرد‪.‬‬
‫ه‪ -‬اکسپیانتها ایمنی دارو را افزایش داده و از بروز التهاب ومسمومیتهای ناشی ازمصرفآنجلوگیری میکند‪.‬‬

‫‪ -2‬الف – ج – ه‬ ‫‪ -1‬الف ‪ -‬ب – د‬

‫‪ -۰‬ج – د – ه‬ ‫‪ -۳‬ب – ج – د‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬معرفی سیستمهای دارورسانی‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫گزارههای الف‪ ،‬ب و د صحیح است‪.‬‬

‫با تقریب خوبی میتوان گفت که ترکیبات فعال دارویی (‪ ))active pharmaceutical ingredients (APIs‬هرگز به‬
‫تنهایی تجویز نمیشوند و اغلب به آنها افزودنیهایی موسوم به اکسپیانت (‪ )excipient‬اضافه میشود‪ .‬اکسپیانتها عملکرد‬
‫دارویی را تغییر داده و میتوانند آن را اختصاصی کنند؛ بدین معنا که پایداری‪ ،‬نحوه پخش شدن‪ ،‬اندازه و حجم نهایی فرموالسیون‪،‬‬
‫تغییر میزان انحالل‪ ،‬و تغییر طعم‪ ،‬بو و رنگ‪ ،‬با کمک اکسپیانتها کنترل و دستکاری میشود تا موجب افزایش فراهمی زیستی‬
‫و پذیرش دارو توسط بیمار شود‪ .‬در ابتدا تصور میشد که این ترکیبات بر فرموالسیون تأثیری ندارند‪ ،‬اما مطالعات نشان دادند‬
‫که آنها میتوانند بر سرعت و مقدار جذب دارو و نیز فراهمی زیستی مؤثر باشند‪ .‬بر اساس نوع اکسپیانتهای مورد استفاده در‬
‫فرموالسیون‪ ،‬آزادسازی داروها دستخوش تغییراتی میشود‪.‬‬

‫‪4۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ )4۰‬نمودار‪ ،‬تغییرات پالسمای دارو را بر حسب زمان برای انواع مکانیزمهای آزادسازی دارو نشان میدهد‪ .‬با توجه‬
‫به سینتیک آزادسازی دارو‪ ،‬به نظر شما نمودارهای (‪ )2( ،)1‬و (‪ )۳‬به ترتیب مربوط به کدامیک از مکانیزمهای‬
‫آزادسازی هستند؟‬

‫‪ -1‬آزادسازی کنترل شده – آزادسازی پایدار – آزادسازی سریع‬

‫‪ -2‬آزادسازی پایدار– آزادسازی کنترل شده ‪ -‬آزادسازی سریع‬
‫‪ -۳‬آزادسازی سریع ‪ -‬آزادسازی پایدار – آزادسازی طوالنی اثر‬
‫‪ -۰‬آزادسازی طوالنی اثر ‪ -‬آزادسازی پایدار ‪ -‬آزادسازی کنترل شده‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬معرفی سیستمهای دارورسانی‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫شکل ارائه شده‪ ،‬میزان آزادسازی دارو را برای سیستمهای دارورسانی رایج‪ ،‬سیستمهای مبتنی بر آزادسازی پایدار و آزادسازی‬
‫کنترل شده با گذشت زمان را نشان میدهد‪ .‬در این شکل‪ ،‬نمودارهای یاد شده مربوط به فرآیندهای زیر هستند‪:‬‬

‫نمودار (‪ )1‬مربوط به آزادسازی کنترل شده‬

‫نمودار (‪ )2‬مربوط به آزادسازی پایدار‬

‫نمودار (‪ )3‬مربوط به آزادسازی سریع‬

‫همانطور که مشاهده میشود آزادسازی تغییریافته توانسته است غلظت دارو را در زمان بیشتری ثابت نگه دارد‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ )4۱‬یکی از افزودنیهای متداول در سازههای بتنی‪ ،‬نانوذرات دیاکسید تیتانیوم (‪ )TiO2‬است‪ .‬افزودن این ماده‬
‫به مخلوط بتن منجر به ایجاد کدامیک از خواص زیر میشود؟‬

‫(الف) خاصیت خودتمیزشوندگی فوتوکاتالیستی؛ (ب) خاصیت پرکنندگی ترکهای بتن ؛ (ج) افزایش زمان گیرش‬
‫بتن؛ (د) بهبود مقاومت فشاری بتن؛ (ه) افزایش سرعت هیدراسیون بتن‪.‬‬

‫‪ -2‬الف – د – ه‬ ‫‪ -1‬الف – ب – د‬
‫‪ -۰‬ب – ج – ه‬ ‫‪ -۳‬ب – ج – د‬
‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬کاربرد نانو فناوری در بتن (‪)2‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫خودتمیزشوندگی فوتوکاتالیستی‪ ،‬یکی از مهمترین موارد استفاده از نانوفناوری در صنعت ساختمان است‪ .‬آلودگیهای طبیعی و‬
‫صنعتی مانند ‪ ،NOx‬مونوکسید کربن‪VOC ،‬ها‪ ،‬کلروفنولها و آلدهیدهای ناشی از اتومبیلها و پسابهای صنعتی میتوانند در‬
‫اثر واکنشهای فوتوکاتالیستی در حضور نانوذرات دیاکسید تیتانیوم تجزیه شوند‪ .‬برای فعال شدن اثر خودتمیزشوندگی در‬
‫اکسید تیتانیوم‪ ،‬نور طبیعی خورشید‪ ،‬رطوبت هوا و اکسیژن مورد نیاز است‪ .‬در حال حاضر‪ ،‬محصوالت خودتمیزشونده و‬
‫ضدآالینده بتنی توسط شرکتهای مختلف برای استفاده در نمای ساختمانها و کفپوشهای جادهها تولید میشوند‪ .‬این رویکرد‬
‫در اروپا و ژاپن پیادهسازی شده است‪ .‬از سویی دیگر‪ ،‬نشان داده شده است که استفاده از نانوذرات دی اکسید تیتانیوم عالوه بر‬
‫خاصیت خودتمیزکنندگی‪ ،‬باعث افزایش سرعت هیدراسیون‪ ،‬کاهش زمان گیرش‪ ،‬و افزایش مقاومت خمشی و فشاری بتن‬
‫میشود‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )44‬نانوذرات سیلیس (‪ )SiO2‬یکی از مهمترین افزودنیهای مورد استفاده در سازههای بتنی است‪ .‬کدامیک از‬
‫موارد زیر جزء مزیتهای ساخت کامپوزیت سیمان‪ -‬سیلیس به شمار نمیرود؟‬
‫‪ -1‬کاهش ترکهای ناشی از هیدراتاسیون سیمان‬
‫‪ -2‬افزایش دوام بتن در برابر آسیبهای ناشی از حضور سولفاتها و آبهای اسیدی‬
‫‪ -۳‬پر کردن ترکهای بتن و ایجاد انحراف در مسیر رشد آنها‬
‫‪ -۰‬کاهش تحرک یونهای کلر و کاهش عمق نفوذ آنها در بتن‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬کاربرد نانو فناوری در بتن (‪)2‬‬

‫‪42‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫توضیحات‪:‬‬

‫از مهمترین مزیتهای استفاده از ذرات سیلیس در بتن میتوان به (‪ )1‬کاهش ترکهای ناشی از هیدراتاسیون سیمان‪ )2( ،‬دوام‬
‫بهتر در برابر آسیبهای ناشی از حضور سولفاتها و آبهای اسیدی‪ )3( ،‬دست یافتن به استحکام نهایی باال با بهکارگیری انواع‬
‫سوپرروانکنندههای بتن‪ ،‬و (‪ )0‬کاهش تحرک یونهای کلر و کاهش عمق نفوذ آنها در بتن اشاره کرد‪ .‬از موارد مصرف این نوع‬
‫سیمانها میتوان به موارد زیر اشاره کرد‪ )1( :‬بتنریزیهای مربوط به ساخت اسکلههای دریائی‪ ،‬شمعها‪ ،‬ستونها و قطعات‬
‫پیشساخته‪ )2( ،‬فونداسیون ماشینآالت‪ ،‬و (‪ )3‬ساخت کلیه سازههای بتنی که در معرض حمالت شیمیایی بهویژه یونهای کلر‬
‫و سولفاتها قرار دارند‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )47‬نانوبیوچارها ساختارهای متخلخل پایه کربن هستند که از پیرولیز زیستتودهها در اتمسفر کنترلشده به‬
‫دست میآیند‪ .‬تخلخلهای مزومتری در این مواد چه ابعادی دارند و نقش اصلی آنها چیست؟‬
‫‪ 2 -1‬تا ‪ ۱۱‬نانومتر ‪ -‬جذب و واجذب یونها و مولکولهای آلی و معدنی‬
‫‪ -2‬کمتر از ‪ ۱۱‬نانومتر ‪ -‬انتقال آب و هوا به داخل بیوچار‬
‫‪ -۳‬بزرگتر از ‪ ۱۱‬نانومتر – میزبانی میکرواورگانیسمها‬
‫‪ ۱۱ -۰‬تا ‪ 1۱۱‬نانومتر ‪ -‬جذب و واجذب یونها و مولکولهای آلی و معدنی‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬نانوبیوچار‪ :‬تولید و ویژگیهای آن‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫در نانوبیوچار اندازه تخلخلها به سه دسته تقسیمبندی میشود‪ )1( :‬تخلخلهای ماکرومتری (‪ )Macropores‬با قطر بیش از‬
‫‪ 05‬نانومتر‪ )2( ،‬تخلخلهای مزومتری (‪ )Mesopores‬با قطری بین ‪ 2‬تا ‪ 05‬نانومتر‪ ،‬و (‪ )3‬تخلخلهای میکرومتری‬
‫(‪ )Micropores‬با قطری کمتر از ‪ 2‬نانومتر‪ .‬در حالت کلی‪ ،‬تخلخلهای ماکرومتری نقش انتقال آب و هوا به داخل بیوچار را‬
‫دارند و میتوانند به عنوان مکانهایی عمل کنند که میکروارگانیسمها با قرار گرفتن در داخل آنها بهخوبی به فعالیتهای خود‬
‫بپردازند و در برابر شرایط نامساعد خود را محافظت کنند‪ .‬در تخلخلهای مزومتری و میکرومتری‪ ،‬جذب و واجذب‬
‫(‪ )Adsorption/Desorption‬یونها و مولکولهای آلی و معدنی انجام میشود‪ .‬همین امر موجب میشود که ظرفیت بیوچار‬
‫در نگهداری عناصر غذایی در بسترهای خاکی افزایش یابد‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )4۸‬معمو ً‬
‫ال برای ایجاد خاصیت خودتمیزشوندگی در منسوجات پشمی‪ ،‬سطح آنها با نانوذرات ‪ TiO2‬تکمیل‬
‫ال برای افزایش چسبندگی ذرات اکسیدی به الیاف پشم و افزایش‬
‫میشود‪ .‬کدامیک از روش های زیر معمو ً‬
‫ماندگاری آنها در سطح منسوج بهکار میرود؟‬
‫‪ -1‬استفاده از بوتان تتراکربوکسیلیک اسید (‪ )BTCA‬به عنوان ماده اتصالدهنده‬

‫‪4۳‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫‪ -2‬اکسیداسون سطح پشم با پرمنگنات پتاسیم‬
‫‪ -۳‬اسیالسیون (‪ )Acylation‬سطح پشم با استفاده از سوکسینیک انیدرید (‪)Succinic anhydride‬‬
‫‪ -۰‬همه موارد‬

‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬کاربرد فناوری نانو در تکمیل خودتمیزشونده منسوجات‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫استفاده از دیاکسید تیتانیوم در تکمیل منسوجات پشمی عالوه بر ایجاد خاصیت خودتمیزشوندگی سبب بهبود خواصی مانند‬
‫آبدوستی‪ ،‬ضدمیکروبی و ضد زردشدگی در اثر تابش نور میشود‪ .‬استفاده از پرتودهی فرابنفش و پوششدهی یکنواخت پشم با‬
‫نانوکامپوزیت دیاکسید تیتانیوم‪/‬دیاکسید سیلسیوم از جمله روشهای افزایش آبدوستی و ایجاد خاصیت خودتمیزشوندگی‬
‫در این الیاف است‪ .‬حضور بلورهای دیاکسید تیتانیوم بهعنوان جاذب پرتوی فرابنفش نیز میتواند میزان زردشدگی الیاف پشم‬
‫دراثر تابش نور را کاهش دهد‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬استفاده از ترکیب نانوذرات سیلیکا و نقره‪ ،‬آبدوستی و خاصیت ضدمیکروبی الیاف‬
‫پشم را افزایش میدهد‪ .‬از آنجاییکه مقاومت حرارتی و شیمیایی الیاف پروتئینی پایین است‪ ،‬برخی عملیات ویژه برای تکمیل‬
‫این الیاف با دی اکسید تیتانیوم مورد نیاز است‪ .‬برای چسبندگی بهتر ‪ 2TiO‬از روشهای آمادهسازی شیمیایی الیاف پشم‬
‫استفاده میشود‪ .‬برای نمونه میتوان به اسیالسیون (‪ )Acylation‬سطح پشم با استفاده از سوکسینیک انیدرید ( ‪Succinic‬‬
‫‪ )anhydride‬اشاره کرد‪ .‬اکسیداسون سطح پشم با پرمنگنات پتاسیم و استفاده از بوتان تتراکربوکسیلیک اسید (‪ )BTCA‬به‬
‫عنوان ماده اتصالدهنده میتواند پایداری نانوذرات و میزان جذب آنها توسط الیاف پشم را افزایش دهد‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )49‬در بسیاری از فرآیندهای صنعتی‪ ،‬از مواد کاتالیست به منظور تسریع واکنشهای شیمیایی و کنترل نسبی بر‬
‫روی محصوالت جانبی واکنش استفاده میشود‪ .‬به نظر شما‪ ،‬کدامیک از مواد زیر به ترتیب برای کاتالیزوری‬
‫واکنشهای «هیدروژناسیون در صنعت نفت»‪« ،‬اکسایش متانول برای کاربرد پیلهای سوختی»‪ ،‬و‬
‫«اکسیداسیون مونوکسید کربن» مناسب هستند؟‬
‫‪ -1‬نانوذرات پاالدیم روی بستری از نانولوله کربنی ‪ -‬نانوذرات پالتین روی بستری از نانولوله کربنی‪ -‬نانوذرات‬
‫روتنیوم روی بستر پلیمری ‪PVP‬‬
‫‪ -2‬نانوذرات روتنیوم روی بستری از لیگاندها – نانوذرات پاالدیوم روی بستر پلیمری ‪ – PVP‬نانوذرات مس‬
‫روی بستر نانولوله کربنی‬
‫‪ -۳‬نانوذرات مس روی بستر پلیمری ‪ – PVP‬کامپوزیت پالتین‪ /‬گرافن بدون بستر – نانوذرات طال روی بستر‬
‫نانولوله کربنی‬
‫‪ -۰‬نانوذرات طال روی بستری از لیگاندها – نانوذرات پالتین روی بستر پلیمری ‪ -PVP‬نانوذرات پاالدیوم روی‬
‫بستر نانولوله کربنی‬

‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫‪4۰‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬خواص کاتالیستی نانـومواد و عوامل موثـر بر آن‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫‪ ‬واکنش هیدروژناسیون فرایندی مهم برای تولید محصوالت باارزش در صنعت پتروشیمی است؛ محصوالتی که در زندگی‬
‫روزمره مورد استفاده قرار میگیرند‪ .‬با استفاده از این فرایند موادی با ساختار جدید و خواص شیمیایی و فیزیکی متفاوت‬
‫ایجاد میشود‪ .‬یکی از موارد مهم استفاده از فرایند هیدروژناسیون بهبود کیفیت بنزین از طریق هیدروژناسیون انتخابپذیر‬
‫دیاولفینهای موجود در برشهای نفتی مختلف است‪ .‬فرایند هیدروژناسیون گرمازا است و در غیاب کاتالیزور حتی در دمای‬
‫باال با سرعت کمی انجام میشود‪ .‬استفاده از نانوکاتالیستهای حاوی نانوذرات فلزی مثل پاالدیم بر روی بسترهایی مانند‬
‫نانولوله کربنی سرعت انجام این واکنش را بسیار باال میبرد‪.‬‬
‫‪ ‬متانول بهعنوان یک سوخت مایع دارای چگالی انرژی بسیار باالیی است و میتواند از تودههای زیستی زنده تولید و بهراحتی‬
‫در پیلهای سوختی متانولی مستقیم ذخیره شود و بهعنوان یک منبع انرژی در دسترس برای کاربردهای حملونقل مورد‬
‫استفاده قرار گیرد‪ .‬نانوذرات فلزی بهدلیل داشتن نسبت سطح به حجم بسیار باال و فعالیت الکتروکاتالیستی برای اکسایش‬
‫متانول بهکار گرفته میشوند‪ ،‬بهویژه پالتین که ثابت شده است برای اکسایش متانول بسیار مؤثر است و اکسایش‬
‫الکتروشیمیایی متانول را بهطور قابل توجهی تسهیل میکند‪ .‬تحقیقات انجام شده نشان میدهد استفاده از پالتین در پیلهای‬
‫سوختی در اکثر مواقع ضروری و بهترین گزینه است‪ .‬یکی از متداولترین روشها‪ ،‬استفاده از پالتین بهصورت نانوذره به‬
‫همراه بسترهایی از نانولوله کربنی (تکدیواره‪ ،‬چنددیواره) یا پلیمرها است‪.‬‬
‫‪ ‬در واکنش اکسیداسیون کربن مونوکسید با استفاده از نانوذرات روتنیوم در بستر ‪ ،PVP‬زمانیکه ابعاد نانوذرات روتنیوم‪ ،‬در‬
‫حدود ‪ 4‬نانومتر است‪ ،‬فعالیت کاتالیستی آنها هشت برابر زمانی است که اندازه آنها در محدوده ‪ 2‬نانومتر قرار میگیرد‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )7۱‬یکی از اصلیترین چالشها در تکمیل منسوجات پنبهای با استفاده از نانوذرات ‪ ،TiO2‬اتصال ضعیف این مواد‬
‫با الیاف است‪ .‬برای رفع این چالش‪ ،‬از تکنیکهای مختلفی مانند روش آمادهسازی سطح با پرتودهی فرابنفش‬
‫استفاده میشود‪ .‬این روش با چه مکانیزمی چسبندگی ذرات به سطح منسوج پنبهای را بهبود میدهد؟‬

‫‪ -1‬ایجاد خاصیت خودتمیزشوندگی در ناحیه نور مرئی باتشکیل عیوبات سطحی درالیاف پنبهوذرات اکسیدی‬
‫‪ -2‬ایجاد اتصاالت عرضی قوی بین ذرات و الیاف پنبه با شستشوی سطح منسوج در حضور پرتوی فرابنفش‬
‫‪ -۳‬ایجاد بار منفی در سطح ذرات و بار مثبت بر روی الیاف پنبه با استفاده از پرتوی فرابنفش با هدف تشکیل‬
‫پیوند قوی بین آنها‬
‫‪ -۰‬ایجاد گروههای عاملی منفی مانند گروه کربوکسیلیک بر روی سطح منسوج و تشکیل پیوند یونی قوی‬
‫بین ذرات و زمینه‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬کاربرد فناوری نانو در تکمیل خودتمیزشونده منسوجات (‪)2‬‬

‫‪4۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫منسوجات پنبهای اتصال ضعیفی با ذرات ‪ TiO2‬دارند‪ .‬روشهای مختلفی برای تکمیل منسوجات پنبهای با استفاده از دی‬
‫اکسید تیتانیوم توسعه یافته است‪ .‬روش آمادهسازی سطح با پرتودهی فرابنفش یکی از این روشها است‪ .‬در این روش‪ ،‬از پالسما‬
‫با پرتوی فرابنفش به منظور ایجاد گروههای عاملی منفی (شامل کربوکسیلیک‪ ،‬پرکربوکسیلیک‪ ،‬اپوکسید و پراکسید) روی سطح‬
‫منسوجات استفاده میشود‪ .‬هدف از این کار‪ ،‬رسوبدهی یونهای مثبت ‪ Ti 0+‬موجود در ذرات ‪ TiO2‬بر سطح منسوجات با‬
‫بار سطحی منفی و ایجاد پیوند یونی قوی بین ذرات مثبت و منسوج منفی است‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )71‬نانوبیوچار یک ماده غنی از کربن است که در طی فرآیند عملیات حرارتی و در اثر کربونیزه شدن زیستتوده‬
‫(‪ )Biomass‬بهوجود میآید‪ .‬کدامیک از گزارههای زیر در خصوص نانوبیوچارها نادرست است؟‬

‫‪ -1‬برای تولید نانوبیوچار باید زیستتوده رادرمحیط عاریازاکسیژن وباکمک تبدیل ترموشیمیایی تجزیه کرد‪.‬‬
‫‪ -2‬سوخت زیستی مایع‪ ،‬گازهای قابل احتراق‪ ،‬و دیاکسیدکربن‪ ،‬از محصوالت جانبی ایجاد شده در طی فرآیند‬
‫تولید نانوبیوچار هستند‪.‬‬
‫‪ -۳‬نانوبیوچارها عالوه بر کربن ممکن است دارای عناصر دیگری مانند اکسیژن‪ ،‬هیدروژن‪ ،‬نیتروژن‪ ،‬فسفر‪،‬‬
‫گوگرد و اسیدهای آلی باشند‪.‬‬
‫‪ -۰‬نانوبیوچارها بسته به ترکیب و ناهمگنی سطح ممکن است آبدوست یا آبگریز باشند و قادر به ترکیب با‬
‫مواد آلی و غیرآلی هستند‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬سخت‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬نانوبیوچار‪ :‬تولید و ویژگیهای آن‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫در فرآیند احتراق و در اثر اعمال دما و اکسیژن‪ ،‬زیستتوده میتواند به گازها و دیاکسید کربن‪ ،‬خاکستر ترکیب شده‬ ‫‪‬‬
‫با اکسیدهای فلزی‪ ،‬سیلیکا‪ ،‬و سایر عناصر غیرآلی فرار تبدیل شود‪ .‬اگر اکسیژن از واکنش حذف شود‪ ،‬تبدیل‬
‫ترموشیمیایی (‪ )Thermochemical‬زیستتوده انجام میشود و گاز دیاکسید کربن بهوجود نمیآید‪ .‬در این صورت‪،‬‬
‫کربن به شکل یک ماده جامد ظاهر میشود که به آن بیوچار (‪ )Biochar‬میگویند‪ .‬از دیگر محصوالتی که در فرآیند‬
‫تجزیه حرارتی تولید میشود‪ ،‬میتوان به سوخت زیستی مایع (‪ )Liquid bio-oil‬و گازهای قابل احتراق (‪)Syngas‬‬
‫مانند هیدروژن‪ ،‬متان و سایر گازهای هیدروکربنی اشاره کرد‪.‬‬
‫بیوچار از هیدروکربنهای آروماتیک چندحلقه شکل میگیرد و در آن‪ 4 ،‬اتم کربن به شکل حلقوی با یکدیگر پیوند‬ ‫‪‬‬
‫میدهند‪ .‬وجود چنین ساختار آروماتیکی موجب پایداری بیوچار در برابر تغییرات بیولوژیکی و شیمیایی است‪ .‬بیوچار‬

‫‪44‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫عالوه بر کربن‪ ،‬از عناصر دیگری مانند هیدروژن و اکسیژن نیز تشکیل میشود‪ .‬بسته به نوع ماده اولیه مورد استفاده‬
‫برای تولید بیوچار‪ ،‬مواد معدنی مختلفی نظیر نیتروژن‪ ،‬فسفر و گوگرد نیز میتواند در آن وجود داشته باشد‪ .‬این ماده‬
‫کربنی دارای گروههای عاملی فراوانی مانند هیدروکسیل‪ ،‬کتون‪ ،‬استر‪ ،‬آلدهید‪ ،‬آمینو‪ ،‬نیترو و کربوکسیل است‪ .‬از سوی‬
‫دیگر‪ ،‬بیوچارها دارای مقادیر قابل توجهی از اسیدهای آلی هیومیک و فولویک هستند‪.‬‬
‫بسته به ترکیب و سطح ناهمگن بیوچارها‪ ،‬این مواد ممکن است ویژگیهای آبدوستی یا آبگریزی از خود نشان دهند‬ ‫‪‬‬
‫و خصوصیات بازی یا اسیدی داشته باشد‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬بیوچارها توانایی ترکیب با مواد آلی و غیرآلی را دارند‪ .‬در‬
‫تبدیل زیستتوده گیاهی به نانوبیوچار‪ ،‬ساختار ذاتی و داخلی (‪ )Phytotamy‬گیاه حفظ میشود و این امر بسیار‬
‫حائز اهمیت است‪ ،‬زیرا سیستم آوندی گیاهان‪ ،‬نظم خاصی دارد و از دیوارههای سلولی محکمی تشکیل شده است که‬
‫بیوچار نهایی آن را به ارث میبرد‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )72‬سه خانواده اصلی زئولیتهای تجاری نوع»‪ ،«X-Y» ، «A‬و »‪ «ZSM-۱‬به ترتیب برای جذب انتخابی چه نوع‬
‫مولکولهایی مناسب هستند؟‬
‫‪ -1‬نسبتاً کوچک – نسبتاً متوسط – نسبتاً بزرگ‬
‫‪ -2‬نسبتاً کوچک – نسبتاً بزرگ – نسبتاً متوسط‬
‫‪ -۳‬نسبتاً بزرگ – نسبتاً متوسط – نسبتاً کوچک‬
‫‪ -۰‬نسبتاً بزرگ – نسبتاً کوچک– نسبتاً متوسط‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬نانوزئولیت‪ ،‬ویژگیها و کاربردها‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫در حالی که زئولیتهای نوع ‪ ،A0 ،A3‬و ‪ A0‬برای جذب انتخابی مولکولهای نسبتاً کوچک مناسب هستند‪ ،‬زئولیتهای نوع‬
‫‪ X‬و ‪ Y‬برای جذب و جداسازی مولکولهای نسبتاً بزرگ مفید هستند‪ .‬در مقابل‪ ،‬زئولیتهای نوع سیلیکاتیت و ‪ ZSM-0‬برای‬
‫مولکولهایی با اندازههای متوسط کاربرد دارند‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )7۳‬در کاربردهای صنعتی‪ ،‬برای تسریع برخی از واکنشهای شیمیایی یا حذف یک آالینده‪ ،‬از مواد نانوکاتالیست‬
‫استفاده میشود‪ .‬به نظر شما‪ ،‬برای کاربردهای زیر‪ ،‬به ترتیب چه نوع نانوکاتالیستهایی مناسب هستند؟‬
‫(الف) حذف مونوکسید کربن از هوا؛ (ب) پیلهای سوختی متانول؛ (ج) تولید بیودیزل‪.‬‬
‫‪ -1‬کامپوزیت ‪ - Au-CeO2‬آلیاژهای دوتایی پالتین‪/‬مولیبدن ‪ -‬کامپوزیت مغناطیسی ‪KF/CaO-Fe۳O۰‬‬
‫‪ -2‬آلیاژهای دوتایی پالتین‪/‬مولیبدن ‪ -‬نانوبلورهای اکسیدهایکلسیم ‪ -‬کامپوزیت ‪Au-CeO2‬‬
‫‪ -۳‬کامپوزیت مغناطیسی ‪ - KF/CaO-Fe۳O۰‬کامپوزیت ‪ - Au-CeO2‬پالتین‬
‫‪ -۰‬پالتین – پاالدیم ‪ -‬نانوبلورهای اکسیدهایکلسیم‬

‫سطح سوال‪ :‬بسیار سخت‬

‫‪47‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬مروری بر نانوکاتالیستها و کاربردهای آنها‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫‪ ‬نانوکاتالیست ‪ KF/CaO‬میتواند برای تولید بیودیزل با بازدهی بیش از ‪ 54‬درصد مورد استفاده قرار گیرد‪ .‬یکی از مشکالت‬
‫استفاده از کاتالیستهای جامد‪ ،‬جداسازی آنها از مخلوط آب و استفاده مجدد از آنها بعد از فیلتراسیون از طریق غشا است‪.‬‬
‫برای غلبه بر این مشکالت‪ ،‬نانوکاتالیست مغناطیسی ممکن است انتخاب مناسبی باشد‪ ،‬زیرا جداسازی مغناطیسی از اتالف‬
‫کاتالیست جلوگیری میکند و استفاده مجدد آن را در مقایسه با فیلتراسیون افزایش میدهد‪ .‬برای نمونه‪ ،‬نانوکاتالیست‬
‫مغناطیسی ‪ KF/CaO-Fe3O0‬برای واکنش استری شدن ترانس بهکار میرود‪.‬‬
‫‪ ‬پیلهای سوختی متانول‪ ،‬مزیتهای بسیاری نسبت به پیلهای سوختی دیگر دارند‪ ،‬زیرا متانول دانسیته انرژی باالیی دارد و‬
‫در دمای اتاق مایع است‪ .‬واکنشپذیری باالی متانول با پالتین سبب میشود که این فلز‪ ،‬کاتالیست مناسبی برای واکنشهای‬
‫آندی در پیلهای سوختی متانول محسوب شود‪ .‬اما پالتین خالص توسط منوکسید کربن حاصل از اکسیداسیون متانول‬
‫بهسرعت مسموم میشود‪ .‬برای جلوگیری از تشکیل منوکسید کربن بر روی مکانهای ‪ ،Pt‬آلیاژهای دوتایی پالتین‬
‫مانند ‪ PtSn،PtRu‬و ‪ PtMo‬بهعنوان مواد کاتالیستی در آند پیلهای سوختی متانول بهکار میروند‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬منوکسید‬
‫کربن تشکیلشده بر روی مکانهای ‪ Pt‬به دیاکسید کربن تبدیل میشود؛ این کار از طریق اتمهای اکسیژن فعال تشکیلشده‬
‫در فلز دوم انجام میشود‪ .‬فعالیت کاتالیستی ‪ PtRu/C‬میتواند با کاهش اندازه ذرات ‪ PtRu‬در حد نانو (‪ 0-2‬نانومتر) با‬
‫توزیع مناسب بر روی بستر کربنی افزایش یابد‪.‬‬
‫‪ ‬منوکسید کربن بهدلیل سینتیک سادهاش بهعنوان یک واکنش مدل برای مطالعه واکنش اکسیداسیون بهکار میرود‪.‬‬
‫کاتالیستهای ‪ Cu-CeO2‬و ‪ Au-CeO2‬فعالیت و پایداری بسیار باالیی را نسبت به کاتالیست اکسید مس یا اکسید سریم‬
‫برای اکسیداسیون ‪ CO‬نشان میدهند‪ .‬در سرعت فضایی ‪ ، 00555ν/νh-1‬تبدیل کامل ‪ CO‬بر روی کاتالیست ‪Cu-‬‬
‫‪ CeO2‬و ‪ Au-CeO2‬بهترتیب در دماهای ‪ 25‬و‪ 25‬درجه سانتیگراد اتفاق میافتد‪ .‬فعالیت کاتالیستی ‪ Cu-CeO2‬برای‬
‫اکسیداسیون ‪ CO‬نسبت به فعالیت کاتالیستی فلز پالتین بهتر است‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )7۰‬کدامیک از مواد کامپوزیتی زیر‪ ،‬بهترتیب برای ساخت بافت جایگزین رگهای خونی‪ ،‬بافت استخوانی‪ ،‬غضروف‬
‫و بافتهای عصبی مناسب هستند؟‬
‫‪ -1‬کامپوزیت نانولیفی کالژن‪ /‬پلیکاپروالکتون ‪ -‬کامپوزیت نانولیفی پلیکاپروالکتون‪/‬نانوذرات‬
‫هیدروکسیآپاتیت ‪ -‬هیدروژل پایه سیلیکا ‪ -‬پلی الکتیک اسید (‪)PLA‬‬
‫‪ -2‬هیدروژل پایه سیلیکا ‪ -‬کامپوزیت نانولیفی پلیکاپروالکتون‪/‬نانوذرات هیدروکسیآپاتیت ‪ -‬مخلوط‬
‫کیتوسان‪/‬پلی اتیلن اکسید ‪ -‬اسید هالورونیک‬
‫‪ -۳‬آلژینات ‪ -‬کامپوزیت نانولیفی کالژن‪ /‬پلیکاپروالکتون ‪ -‬هیدروژل پایه سیلیکا ‪ -‬کیتوسان‬
‫‪ -۰‬کامپوزیت نانولیفی کالژن‪ /‬پلیکاپروالکتون ‪ -‬کامپوزیت نانولیفی پلیکاپروالکتون‪/‬نانوذرات‬
‫هیدروکسیآپاتیت ‪ -‬آلژینات ‪ -‬کامپوزیت نانولیفی کالژن‪ /‬پلیکاپروالکتون‬

‫سطح سوال‪ :‬بسیار سخت‬

‫‪4۸‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬کاربردهای نانوالیاف در زیست پزشکی‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫‪ ‬در حال حاضر‪ ،‬داربست نانولیفی کالژن‪/‬پلی کاپروالکتون با خواص مکانیکی نزدیک به رگهای خونی و بدون ایجاد‬
‫سمیت سلولی‪ ،‬از مرحله آزمونهای جانوری گذشته است و توانایی استفاده در آزمونهای انسانی را دارد‪.‬‬
‫‪ ‬امروزه از داربستهای نانولیفی پلیکاپروالکتون جهتدار و مخلوط پلیکاپروالکتون و کالژن‪ ،‬برای جایگزینی‬
‫بافتهای عصبی استفاده میشود‪.‬‬
‫‪« ‬نانوالیاف پلیمری زیستتخریبپذیر کامپوزیتی شده با سرامیک زیستی» ( ‪bioceramic-reinforced‬‬
‫‪ )biodegradable polymeric nanofibers‬مانند پلیکاپروالکتون‪/‬نانوذرات هیدروکسیآپاتیت‪ ،‬مناسبترین‬
‫ماده کامپوزیتی برای جایگزینی استخوان پیوندی به شمار میروند‪.‬‬
‫‪ ‬برای بازسازی غضروف‪ ،‬فقط از داربستهای نانولیفی متخلخل از جنس موادی مانند کیتوسان‪ ،‬مخلوط کیتوسان‪/‬پلی‬
‫اتیلن اکسید‪ ،‬پلی گالیکولید (‪ ،)PGA‬پلیکاپروالکتون (‪ ،)PCL‬پلی الکتیک اسید (‪ ،)PLA‬کالژن نوع ‪،II‬‬
‫اسید هالورونیک و آلژینات استفاده میشود‪.‬‬
‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )7۱‬ک دامیک از موارد زیر‪ ،‬با استفاده از فعالیت فوتوکاتالیستی دی اکسید تیتانیوم‪ ،‬از پسابهای صنعتی قابل‬
‫حذف نیستند؟‬
‫‪ -1‬اکسید سیلیسیم ‪ -‬جیوه و کُروم ‪ -‬نانوذرات معلق‬
‫‪ -2‬ترکیبات آلی فرار کلردار ‪ -‬اکسید سیلیسیم ‪ -‬یون سیانید‬
‫‪ -۳‬جیوه و کُروم ‪ -‬آنتیبیوتیکها ‪ -‬ذرات معلق‬
‫‪ -۰‬میکرواورگانیسمها ‪ -‬یون سیانید ‪ -‬مسکنها‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬مروری بر نانوکاتالیستها و کاربردهای آنها‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫آالیندههایی که با استفاده از فعالیت فوتوکاتایستی ‪ TiO2‬قابل حذف هستند عبارتند از‪( :‬الف) میکرواورگانیسمها؛ (ب) ترکیبات‬
‫آلی فرار کلردار (‪)VOCs‬؛ (ج) اکسیدهای نیتروژن؛ (د) رنگهای آزو؛ (ه) یون سیانید (‪)CN-‬؛ (گ) آنتیبیوتیکها؛ و (م)‬
‫مسکنها‪ .‬الزم به ذکر است که کروم و جیوه نمیتوانند با این روش حذف شوند‪ .‬برای نمونه‪ ،‬کروم شش ظرفیتی میتواند موجب‬
‫سرطان دستگاه گوارش و ششها شود و صد بار سمیتر از کروم سه ظرفیتی است‪ .‬الکترونهای تولید شده پس از تابش تیتانیوم‬
‫دیاکسید‪ ،‬یونهای (‪ Cr(VI‬را به (‪ Cr(III‬کاهش میدهند که تصفیه آنها میتواند آسانتر انجام شود؛ اما آنها را به طور کلی‬
‫از محیط حذف نمیکنند‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫تعداد سؤاالت ‪ 1۱ :‬سؤال‬ ‫تجاریسازی و محصوالت ساخت ایران‬

‫‪ )74‬مهمترین عامل موفقیت یک کسب و کار کدام است؟‬

‫‪ -2‬فرهنگ سازمانی‬ ‫‪ -1‬اعضای اولیه تیم‬
‫‪ -۰‬ارتباطات‬ ‫‪ -۳‬شرایط مالی‬
‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬کارآفرین کیست‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫در مقاله آورده شده است که اعضای تیم مهمترین عامل موفقیت یک کسب و کار است‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )77‬کدام گزینه از الزامات در زمینه آمادهسازی تقاضانامه ثبت اختراع که شرایط رسمی (‪)formal conditions‬‬
‫نامیده میشود‪ ،‬نیست؟‬
‫‪ -2‬الزام زمانی‬ ‫‪ -1‬الزام افشای کامل‬
‫‪-۰‬الزام اولویت در ثبت‬ ‫‪-۳‬الزام مخترع چندگانه‬
‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬شرایط الزم برای ثبت شدن یک اختراع‪ -‬مقدمه‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫الزام الویت در ثبت‪ ،‬افشای کامل‪ ،‬زمانی و اختراع واحد به عنوان ‪ 0‬الزام زمینه آمادهسازی تقاضانامه ثبت اختراع هستند‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )7۸‬کدام گزینه از بخشهای اصلی سیستم ‪ IPC‬نیست؟‬

‫‪ -2‬روشنایی ‪ -‬گرمایشی‬ ‫‪ -1‬نیازهای انسانی‬
‫‪ -۰‬منسوجات ‪ -‬کاغذ‬ ‫‪ -۳‬معادن ‪ -‬فلزات‬
‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫‪7۱‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫مقاله مربوطه‪ :‬سیستم طبقه بندی بین المللی پتنت‪IPC-‬‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫معادن –فلزات جزو دستههای اصلی ‪ IPC‬نیست‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )79‬کدام گزینه نادرست است؟‬

‫‪ -1‬ارزش فناورانه پتنت با میزان مشارکت آن پتنت درتوسعه فناوریهای پیشرفته آیندهتعیین میشود‪.‬‬
‫‪ -2‬اختراع یک ایده نوین است که روش عملی برای حل یک مشکل مشخص در زمینه فناوری ارائه میدهد‪.‬‬
‫‪ -۳‬حقوق ‪ IP‬مانند داراییهای ملموس‪ ،‬میتواند به چندین مشتری در جاهای مختلف و در یک زمان لیسانس‬
‫دهی شود‪ .‬به عبارت دیگر لیسانسدهی میتواند انحصاری یا غیرانحصاری باشد‪.‬‬
‫‪ -۰‬ارزش اقتصادی پتنت تنها به وسیله اطالعات موجود در یک پتنت تعیین نمیشود بلکه عوامل متفاوتی‬
‫مانند فناوری موضوع پتنت‪ ،‬شرکتهای رقیب و بازار نیز تعیینکننده ارزش پتنت است‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬روش های درآمدزایی از پتنت و ارزش پتنت و روش های ارزش گذاری پتنت‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫بر خالف داراییهای ملموس‪ ،‬حقوق ‪ IP‬میتواند به چندین مشتری در جاهای مختلف و در یک زمان لیسانسدهی شود‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۸۱‬کدام گزینه نادرست است؟‬

‫‪ -1‬گواهینامه ثبت اختراعی یا پتنت حقی انحصاری است که برای یک محصول یا یک فرآیند به فرد مخترع‬
‫از طرف دولت اعطا میشود‪.‬‬
‫‪ -2‬مدل مصرفی (‪ ،)Utility Model‬اختراعی است که از جنبه گام ابتکاری‪ ،‬باالترین سطح را برخوردار است‪.‬‬
‫‪ -۳‬عالمت جغرافیایی یا نشان مبدأ جغرافیایی همان گونه که از نامش هویداست‪ ،‬اشاره به نام مکان جغرافیایی‬
‫دارد که محصول مورد نظر در آنجا ساخت و ایجاد شده است‪.‬‬
‫‪ -۰‬طرح صنعتی (‪ )Industrial Design‬به عنوان یکی از مقولههای مالکیت فکری‪ ،‬صرفاً به ماهیت زیبایی‬
‫شناختی و تزئینی یک محصول اشاره دارد‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫‪71‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫مقاله مربوطه‪ :‬آشنایی با انواع حقوق مالکیت فکری‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫مدل مصرفی (‪ ،)Utility Model‬اختراعی است که از جنبه گام ابتکاری از سطح پایینتری برخوردار است‪،‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۸1‬کدام گزینه در رابطه با تحلیل و ارزشگذاری پتنت صحیح است؟‬

‫‪ -1‬انتخاب پتنتهای مشابه و راهبری به منظور تحلیل عمیق آنها از گامهای تحلیل پتنت است‪.‬‬
‫‪ -2‬ارزش اقتصادی پتنت تنها به وسیله اطالعات موجود در یک پتنت تعیین نمیشود بلکه عوامل متفاوتی‬
‫مانند فناوری موضوع پتنت نیز تعیینکننده ارزش پتنت است‪.‬‬
‫‪ -۳‬سه روش ارزشگذاری پتنت عبارتاند از‪ :‬آلفا‪ ،‬کشش بازار‪ ،‬فشار فناوری‬
‫‪ -۰‬ارزش راهبردی پتنت مربوط به مزایای راهبردی است که پتنت میتواند برای شرکتها ایجاد کند‪ ،‬مانند‬
‫توسعه رقبا‪ ،‬دسترسی آسانتر به بازارهای مالی‬
‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪2‬‬

‫مقاله مربوطه‪ :‬ارزش پتنت و روش های ارزش گذاری پتنت‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫مورد ‪ :1‬تحلیل عمیق پتنتهای مشابه از گامهای تحلیل پتنت نیست‪.‬‬

‫مورد‪ :3‬سه روش ارزشگذاری پتنت‪ :‬روشهای هزینه محور‪ ،‬بازار محور‪ ،‬درآمد محور‬

‫مورد‪ :0‬ارزش راهبردی پتنت مربوط به مزایای راهبردی است که پتنت میتواند برای شرکتها ایجاد کند‪ ،‬مانند جلوگیری از‬
‫توسعه رقبا‪ ،‬دسترسی آسانتر به بازارهای مالی‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۸2‬ریما یک کیت تشخیصی با دقت باال ساخته شرکت زیست ابزار پژوهان میباشد‪ .‬این کیت مبتنی بر کدام‬
‫نانوذرات است؟‬
‫‪ -2‬نانوذرات نقره‬ ‫‪ -1‬نانوذرات طال‬
‫‪ -۰‬نانوذرات آهنی و مغناطیسی‬ ‫‪ -۳‬نانوذرات آلکانی‬
‫سطح سوال‪ :‬آسان‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪1‬‬

‫منبع‪ :‬کتاب محصوالت‬

‫‪72‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬
‫توضیحات‪:‬‬

‫نانوذرات طال در کیتهای تشخیصی کاربرد دارند‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۸۳‬کدام گزینه از محصوالت حوزه بهداشت و سالمت مبتنی بر فناوری نانو نیست؟‬
‫‪ -2‬ماسک جذب گردوغبار‬ ‫‪ -1‬ماسک تنفسی فیلتردار‬
‫‪ -۰‬دستکش آنتیباکتریال‬ ‫‪ -۳‬عینک آفتابی صاایران‬
‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫منبع‪ :‬کتاب محصوالت‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫دستکش آنتیباکتریال جزو محصوالت حوزه بهداشت و سالمت مبتنی بر فناوری نانو نیست‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۸۰‬کدام گزینه صحیح نیست؟‬

‫‪ -1‬از باندهای حاوی نانوذرات نقره‪ ،‬جهت پانسمان زخم با ایجاد خاصیت آنتیباکتریال استفاده میشود‪.‬‬
‫‪ -2‬کفی کفش آنتیباکتریال ساخت شرکت تولیدی امین صوت مبتنی بر نانوذرات نقره است‪.‬‬
‫‪-۳‬زنجیرههای پلیمری‪ ،‬کوتاه‪ ،‬انعطافپذیر و دارای پیچوتاب مورد استفاده در الستیک است‪.‬‬
‫‪ -۰‬زردچوبه نامحلول در آب است درحالی که در شکل نانویی آن حاللیت کورکمین در خون افزایش مییابد‪.‬‬
‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۳‬‬

‫منبع‪ :‬کتاب محصوالت‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫زنجیرههای پلیمری الستیک‪ ،‬بلند‪ ،‬انعطافپذیر و دارای پیچ و تاب است‪.‬‬

‫‪-------------------------------------------------------------‬‬

‫‪ )۸۱‬کدام گزینه صحیح است؟‬

‫‪ -1‬الیههای نانومتری روی سطح شیشه به دلیل داشتن ضخامتی بیشتر از طول موج مرئی‪ ،‬از پراکندهشدن نور‬
‫جلوگیری میکند‪.‬‬

‫‪7۳‬‬
 ‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪ -2‬قلم رسانا با استفاده از نانوذرات مس با غلظت باال تولید شده و از آن برای ایجاد خطوط و طرحهای رسانا‬
‫استفاده میشود‪.‬‬
‫‪-۳‬سیستم الکترودیالیز انتخابی یکی از روشهای سنتی نمکزدایی بدون مصرف انرژی و تولید پساب کم‬
‫نسبت به سایر روشهای مشابه است که امکان حذف انتخابی یونهای آالینده مانند آهن را داراست‪.‬‬
‫‪ -۰‬غشاهای نانوساختار سرامیکی مقاومت بسیار باالیی در مقابل پدیده گرفتگی و شستشو با مواد شیمیایی‬
‫دارند که این خصوصیات در غشاهای پلیمری ضعیف ارزیابی میشود‪.‬‬

‫سطح سوال‪ :‬متوسط‬

‫پاسخ‪ :‬گزینه ‪۰‬‬

‫منبع‪ :‬کتاب محصوالت‬

‫توضیحات‪:‬‬

‫مورد‪ :1‬الیههای نانومتری روی سطح شیشه به دلیل داشتن ضخامتی کمتر از طول موج مرئی‪ ،‬از پراکندهشدن نور جلوگیری‬
‫میکند‪.‬‬
‫مورد‪ :2‬قلم رسانا با استفاده از نانوذرات نقره با غلظت باال تولید شده و از آن برای ایجاد خطوط و طرحهای رسانا استفاده میشود‪.‬‬
‫مورد ‪ :3‬سیستم الکترودیالیز انتخابی یکی از روشهای نوین نمکزدایی با مصرف انرژی پایین و تولید پساب کم نسبت به سایر‬
‫روشهای مشابه است که امکان حذف انتخابی یونهای آالینده مانند نیترات را داراست‪.‬‬

‫‪7۰‬‬
‫پاسخنامه دهمین مسابقه ملی فناوری نانو‬
‫نسخه اولیه‬

‫‪7۱‬‬