Rynek pracy.

B ezrobocie
Dr Marek A ngowski
Wydzia Ekonomiczny
Uniwersytet Marii Curie-Sk odowskiej w Lublinie
Rynek Pracy
 Rynek Pracy

Jest to rodzaj rynku ekonomicznego, na którym z

jednej strony znajdują się poszukujący pracy i ich
oferty, a z drugiej strony przedsiębiorcy tworzący
miejsca pracy i poszukujący siły roboczej.
 Elementy rynku pracy
 zasoby kapitału ludzkiego i jego wykorzystanie (z punktu widzenia grup
wiekowych, wykształcenia, kategorii zdrowotnych)

 podział pracowników wg pracujących w poszczególnych sektorach

gospodarki narodowej (wielkość zatrudnienia w poszczególnych
sektorach gospodarki narodowej),

 wielkość i struktura bezrobocia.

 Rynek Pracy
cechy
elementem wymiany jest praca ludzka;
bezpośrednie powiązanie pracy z człowiekiem powoduje, że rynek ten nie
może być pozostawiony sam sobie (powinien być monitorowany i
regulowany)
popyt na rynku pracy tworzą pracodawcy;
podaż na rynku pracy tworzą pracobiorcy
rynek o niedoskonałej konkurencji;
otoczony różnymi ograniczeniami w formie przepisów prawnych (kodeks
pracy, przepisy bhp) oraz ograniczeniami instytucjonalnymi
 Funkcje rynku pracy

alokacja i realokacja występujących na nim zasobów

ludzkich (oferujących pracę)

zapewnienie w dłuższym okresie równowagi między

podażą i popytem na pracę.
Rodzaje rynków
pracy
 Rynek pracy
według "statusu prawnego" pracy

 Rynek oficjalny

 Szara strefa (tzw. "praca na czarno")

 Rynek pracy
według zasięgu rynku pracy

Rynek lokalny- praca w niewielkiej odległości od miejsca

zamieszkania (do 60-70km)
Rynek regionalny - dotyczący całego regionu (np. województwo)
Rynek krajowy- dotyczący całego kraju
Rynek zagraniczny- praca poza granicami kraju ojczystego
 Rynek pracy
Zasoby
Ludność można podzielić na grupy w wieku:

 przedprodukcyjnym,

 produkcyjnym (wszyscy którzy chcą podjąć pracę na

warunkach oferowanych przez rynek pracy)

 poprodukcyjnym.
 Rynek pracy
Zasoby

Ludność w wieku produkcyjnym – część ogólnej liczby ludności

zdolna do pracy, w określonym w prawodawstwie danego kraju
bądź przez urzędy statystyczne przedziale wiekowym (między
prawną zdolnością do pracy, a wiekiem emerytalnym, zwykle w
wieku 15-60/65 lat).
 Zasób siły roboczej

Wszyscy ci, którzy chcą podjąć pracę na warunkach oferowanych przez rynek
pracy,

L F =E +U
gdzie:
zasób siły roboczej (LF)
posiadający zatrudnienie (pracujący) (E)
bezrobotni (U)
 Zasób siły roboczej
Pracujący - wszyscy, którzy wykonywali pracę przynoszącą zarobek lub
dochód.

Pracujący na własny rachunek - osoby, które prowadzą własne

gospodarstwo rolne albo prowadzą działalność gospodarczą na własny
rachunek, nie zatrudniając pracowników najemnych.

Bezrobotni - osoba w wieku 15-74 lat, która: w badanym tygodniu nie

pracowała, jest gotowa podjąć pracę w ciągu następnych dwóch tygodni
(także osoba, która czeka na jej rozpoczęcie), w ciągu ostatnich czterech
tygodni poszukiwała aktywnie pracy
 Rynek Pracy

• Populacja nieaktywnych zawodowo (N) – część ludności w

wieku produkcyjnym, która nie pracuje i nie szuka pracy
• Bezrobotni długotrwale – osoby pozostające w rejestrze
powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w
okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i
przygotowania zawodowego dorosłych w miejscu pracy.

• Pracodawca – Osoba, która prowadzi działalność gospodarczą na

własny rachunek i zatrudnia, co najmniej jednego pracownika
najemnego.
 Wskaźniki rynku pracy
• Stopa aktywności zawodowej (współczynnik aktywności ekonomicznej) -
stosunek liczby aktywnych zawodowo (A , LF) do liczby osób w wieku
produkcyjnym (L , POP).
a =A /L lub a= L F/POP

• Stopa zatrudnienia – stosunek liczby osób pracujących (E) do ogółu

ludności w wieku produkcyjnym (L, POP).
e = E/L lub e= E/POP

• Stopa bezrobocia – stosunek liczby osób zarejestrowanych jako bezrobotne

(U), do ogółu ludności aktywnej zawodowo (A, L F).
u = U/A lub u= U/L F 17
 Przepływy na rynku pracy

Pracujący
Dezaktywizacja
zatrudnieni zawodowa

Zwolnieni, odchodzący z
pracy Udany powrót,
wejście

Zniechęceni

Bezrobotni Nieaktywni

Nieudany powrót, wejście

Podaż pracy
 Czynniki wpływające na podaż pracy

czynniki demograficzne

poziom płac

system zasiłków

wykształcenie i kwalifikacje

skłonność do zatrudnienia

mobilność

oczekiwania pracowników
 Podaż pracy
• Zasób czasu = praca + odpoczynek
• Popyt na czas wolny jest zdeterminowany przez:
• poziom dochodu,
• ceny czasu wolnego (koszt alternatywny, czyli równowartość płacy),
• preferencje pracownika,

• efekt dochodowy – przy wzroście dochodów (od pewnego poziomu):

• wzrostu popytu na czas wolny,
• (caeteris paribus) spadek podaży pracy,

• efekt substytucyjny – wzrost płacy (do pewnego poziomu):

• spadek popytu na czas wolny)
• wzrost płacy powoduje spadek popytu na czas wolny (wzrost podaży pracy)
 Podaż pracy

• Wzrost wynagrodzeń powoduje

wystąpienie obu efektów
jednocześnie, ale:

• efekt substytucyjny – silniejszy przy

niższym wyjściowym poziomie dochodu

• efekt dochodowy – dla wysokiego

poziomu płac realnych.
Popyt pracy
Czynniki wpływające na popyt na pracę

koszty pracy
wydajność pracy
popyt na dobra i usługi
faza cyklu koniunkturalnego
ilość miejsc pracy
oczekiwania pracodawców
 Popyt na pracę
• Krańcowy produkt pracy (MPL)
• przyrost produkcji wynikający z
zatrudnienia dodatkowego pracownika
(caeteris paribus)
• MPL > (w/p)
• przedsiębiorstwa zwiększają zyski
zwiększając zatrudnienie
• MPL = (w/p)
• przestają zwiększać zatrudnienie

• przyrost zasobów innych czynników

produkcji (np. kapitału rzeczowego)
• przesunięcie się krzywej w górę
• większe zapotrzebowanie na pracę
Popyt na pracę = podaży na pracę
Bezrobocie
Bezrobocie w ujęciu przedmiotowym to kategoria analityczna rynku
pracy i oznacza niezrealizowaną podaż pracy (reprezentowaną przez
pracowników poszukujących pracy) będącą rezultatem nierównowagi między
podażą siły roboczej (zasoby pracy) a popytem na pracę (miejsca pracy).

Bezrobocie w ujęciu podmiotowym rozpatrywane jest od strony

jednostek dotkniętych brakiem pracy i oznacza stan bezczynności zawodowej
osób zdolnych do pracy i zgłaszających gotowość do jej podjęcia, dla których
podstawą egzystencji są dochody z pracy.
 Bezrobotni
 ludzie, zdolni do pracy i gotowi jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym
wymiarze czasu pracy, pozostający bez pracy lub czasowo zwolnieni.

BEZROBOT NY – osoba:
 zdolna do pracy i gotowa do jej podjęcia w ramach stosunku pracy,
 pozostająca bez pracy i nie ucząca się w szkole za wyjątkiem szkół wieczorowych i
zaocznych,
 zarejestrowana w urzędzie pracy,
 ukończyła 18 lat, kobiety nie ukończyły 60, mężczyźni 65,
 nie nabyła prawa do emerytury lub renty i nie prowadzi pozarolniczej działalności
gospodarczej.
 Stopa bezrobocia

 jest to odsetek nie zatrudnionej siły

roboczej w stosunku do ogólnej
liczby ludzi zdolnych do pracy
(zawodowo czynnych).
u = U/A lub u= U/LF
 stopę bezrobocia można mierzyć na
podstawie próby losowo
wybieranej z populacji lub na
podstawie zapisów urzędów pracy.
 długookresowe

frykcyjne długotrwałe

BE ZROBOCI E

strukturalne ukryte

z wyboru cykliczne
 Bezrobocie naturalne

• Bezrobocie frykcyjne;
• Bezrobocie strukturalne;
• Bezrobocie klasyczne

Do faktycznego (rzeczywistego) bezrobocia zalicza się , oprócz ww.,

również bezrobocie przymusowe. Jeżeli ono występuje, wtedy
faktyczna stopa bezrobocia przewyższa naturalna stopę.
 Naturalna stopa bezrobocia
• rynek pracy znajduje się w stanie równowagi,
• charakter całkowicie dobrowolny.

Bezrobocie naturalne =
= bezrobocie frykcyjne + bezrobocie strukturalne

33
 Bezrobocie strukturalne

spowodowane strukturalnym niedostosowaniem popytu i podaży na rynku

pracy np.: gdy popyt na pracę jednego typu rośnie, spada na pracę innego
typu, a podaż nie dostosowuje się dość szybko

struktura podaży pracy, czyli na przykład kwalifikacje, wykształcenie,

doświadczenie, miejsce zamieszkania pracowników poszukujących pracy -
jest inna niż struktura popytu na pracę, czyli oczekiwań pracodawców.

bezrobocie to wynika z ciągłych zmian struktury gospodarki.

 Bezrobocie frykcyjne
 źródłem są ciągle zmiany na rynku pracy

 wynika z niedostosowania posiadanych kwalifikacji pracy i miejsca zamieszkania do

wymaganych miejsc pracy w danym regionie.

 wiąże się z nieustannym ruchem ludności, przechodzącej z jednego regionu do drugiego

(przeprowadzki), z jednej pracy do innej (zmiana pracy na lepszą), z jednej fazy cyklu
życia do innej (studenci poszukujący pracy po ukończeniu studiów).

 istnieje wystarczająca ilość miejsc pracy dla bezrobotnych frykcyjnych, tyle że te dwie
sfery się jeszcze nie spotkały.

 Bezrobocie frykcyjne zawsze będzie występować w gospodarce i nie jest zjawiskiem

negatywnym.

 niemożliwy do obniżenia, minimalny poziom bezrobocia, wchodzi w skład bezrobocia

35
naturalnego.
 Bezrobocie frykcyjne

Powody powstania bezrobocia frykcyjnego

 Niedoskonała informacja - informacja o potencjalnych pracodawcach lub

pracownikach jest kosztowna oraz często trudna do uzyskania;
 Poszukiwanie pracy - przeprowadzane zarówno przez pracodawców jak i
pracowników - obydwie strony poszukują dla siebie najlepszej dostępnej
oferty i będą kontynuować te poszukiwania aż koszty poszukiwań i korzyści
płynące z poszukiwania wyrównają się.
 Bezrobocie keynsowskie lub koniunkturalne

 wynika z niedostatecznego popytu na pracę.

 powstaje w sytuacji, gdy produkcja danej gospodarki nie
osiąga swego poziomu potencjalnego (pełne wykorzystane
czynników produkcji).

37
Bezrobocie klasyczne – wynika ze sztucznego ustalania płac
powyżej poziomu równoważącego popyt z podażą na rynku pracy. na
skutek działalność związków zawodowych lub ustawodawstwa
określającego płace minimalne.

• M imo dużej liczby pracowników chcących zatrudnić się za płacę

niższą niż obserwowana na rynku pracy dla ludzi o podobnych
kwalifikacjach, na skutek prawa i nacisków związków zawodowych
nie mogą zostać zatrudnieni.

• Podobne do keynesowskiego, wynika z niezrównoważenia popytu i

podaży pracy. Różne są jednak powody tych rozbieżności.
 Bezrobocie przymusowe
bezrobocie powstałe na skutek zbyt niskiego poziomu globalnego
popytu w warunkach stałości płac i cen w krótkim okresie.

obejmuje osoby, które są zdolne i chętne do podjęcia pracy przy

danych stawkach płac na rynku pracy, ale nie mogą jej znaleźć ze
względu na pogorszenie stanu koniunktury gospodarczej
 Bezrobocie cykliczne

powstaje na skutej spadku popytu w gospodarce. W czasie kiedy

występuje zapotrzebowani na wytwarzane produkty, nie ma
problemów z miejscami pracy. Kiedy jednak zapotrzebowanie to
maleje zaczynają się problemy z pracą. P roducenci w celu
zmniejszenia kosztów produkcji zwalniają pracowników (np. prace
sezonowe, urlopy).
 Bezrobocie długookresowe
 dotyczy osób, które pozostają bez pracy od 6 do 12 miesięcy.
 może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, bowiem czym
dłuższa przerwa w pracy, tym maleją szanse na ponowne jej
uzyskanie.
 rosnące wymagania pracodawców, zmiany technik i organizacji
pracy, konieczność uzupełniania kwalifikacji lub w ogóle zmiany
zawodu nie sprzyjają skracaniu okresu pozostawania bez pracy.
 dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje, że ewentualni kandydaci
stają się, ze względu na dezaktualizację swoich wiadomości i
doświadczeń, mało interesujący dla pracodawców.
 Bezrobocie długotrwałe (chroniczne)

 trwa dłużej niż 12 miesięcy.

 spowodowane jest podobnymi przyczynami co
bezrobocie długookresowe.
 Bezrobocie ukryte

 dotyczy ludzi nie ujętych w statystykach bezrobocia,

ponieważ nie rejestrują się w urzędach pracy.
 osoby te posiadają dochód, ale nie mają zawartego
stosunku ubezpieczeniowego.
 Bezrobocie z wyboru
 zjawisko, w wyniku którego osoba bezrobotna świadomie rezygnuje z
szansy podjęcia pracy
 pojawia się w niektórych krajach, gdzie wysokość zasiłków
przyznawanych bezrobotnym jest na tyle wysoka, aby zrekompensować
utratę stałego zarobku i tym samym stworzyć zachętę do pozostawania
zawodowo bezczynnym.
 może też być spowodowane tym, że pewna część pracowników
poszukujących zatrudnienia nie akceptuje poziomu płacy realnej.
 niektórzy nie są zainteresowani podjęciem pracy ze względu na dobrą
sytuację finansową rodziny.
głęboka recesja (spadek ogólnej aktywności gospodarczej),
spadek produkcji,
obniżenie popytu konsumpcyjnego,
zahamowanie procesów inwestycyjnych,
długotrwały wzrost importu substytucyjnego,
zwiększony przyrost zasobów pracy.
 Bezrobocie
konsekwencje/skutki

 ekonomiczne
 społeczne
 psychologiczne
 Ekonomiczne skutki bezrobocia
 wysokie koszty świadczeń socjalnych,
 niewykorzystane zdolności do pracy
 straty produkcji wynikłe z niepełnego wykorzystania siły roboczej,
 obciążenie budżetowe z tytułu finansowania zasiłków dla bezrobotnych
 straty budżetu państwa, a także straty jakie ponosi budżet we wpływach
podatkowych
 niski poziom inwestycji
 pogarsza się sytuacja materialna bezrobotnych i ich rodzin,
 Społeczne skutki bezrobocia
 pogarszanie się warunków życia całych społeczności lokalnych
 nasilanie zjawisk izolacji, napięć i konfliktów społecznych
 rozwój zjawisk niepożądanych (np alkoholizm, narkomania,
przestępczość, samobójstwa, kradzieże, rozwody itp.)
 pogorszenie zdrowia psychicznego i fizycznego
 poczucie zagrożenia utratą pracy ludzi zatrudnionych
 narastają niepokoje w społeczeństwie wywołane frustracjami,
beznadziejnością, strajkami,
 Psychologiczne skutki bezrobocia
 pogorszenie standardu życia, a nawet ubóstwo
 problemy z zagospodarowaniem wolnego czasu
 poczucie obniżenia statusu społecznego
 ograniczenie lub zaniechanie uczestnictwa w życiu politycznym,
kulturalnym i w życiu społeczności lokalnej
 choroby psychosomatyczne
 objawy depresyjne ( przygnębienie, zniechęcenie, zobojętnienie)
 Polityka państwa
Cel : redukcja bezrobocia

I . Aktywna I I . Pasywna

a) Polityka b) Polityka
makroekonomiczna mikroekonomiczna
 A ktywne metody do walki z bezrobociem
przymusowym (keynesowskim)

• Ekspansywna polityka fiskalna;

• Ekspansywna polityka pieniężna;
 roboty publiczne;
 prace interwencyjne.
 A ktywne metody do walki z bezrobociem
naturalnym
Wpływające na popyt na pracę:

• Ulgi inwestycyjne i podatkowe dla firm tworzących nowe miejsca pracy;

• Obniżenie poziomu stopy procentowej, aby w długim okresie zmienić
strukturę PKB i zwiększyć udział sektora prywatnego;
• Obniżenie poziomu wydatków rządowych, aby osłabić siłę efektu
wypierania i również zwiększyć udział sektora prywatnego w PKB.
• Obniżenie podatków i składek obciążających pracodawców(obniżenie tzw.
klina podatkowego obniżającego poziom płacy brutto)
• Uelastycznienie kodeksu pracy
 A ktywne metody do walki z bezrobociem
naturalnym
Wpływające na podaż pracy:
• Szkolenia i kursy przekwalikowujące;
• Lepsze dopasowanie oferty kształcenia do rodzaju ofert na rynku pracy;
• Działania usprawniające przepływ informacji o wolnych miejscach pracy
oraz kwalifikacjach i liczbie chętnych do podjęcia pracy
• Obniżenie płacy minimalnej oraz działania osłabiające wpływ związków
zawodowych
• Obniżenie poziomu zasiłku dla bezrobotnych;
• Obniżenie podatków i składek od pracowników (obniżenie tzw. klina
podatkowego obniżającego poziom płacy netto)
 Pasywne metody walki z bezrobociem

• Mają za zadanie przede wszystkim łagodzenie negatywnych skutków

bezrobocia

Zaliczamy do nich:
• Wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych oraz innych form pomocy
finansowej dla osób bezrobotnych
• wcześniejsze emerytury;
• Wydłużenie okresu kształcenia;
 A ktywna polityka państwa
a) Makroekonomiczna
• stymulowanie popytu na towary,
• obniżanie podatków i stóp
procentowych,
• obniżanie obciążeń składkowych
(ZUS),
• dostęp do chłonnych rynków zbytu,
b) Mikroekonomiczna
• publiczne programy zatrudnienia („programy robót
publicznych”)
• bezzwrotna pomoc finansowa przedsiębiorstwom,
które rezygnują z planowej redukcji zatrudnienia lub
tworzą nowe miejsca pracy,
• pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia
działalności gospodarczej na własny rachunek,
• szkolenia zawodowe umożliwiające bezrobotnym
zdobywanie i zmianę kwalifikacji,
• usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura
pracy, dotyczące zwłaszcza gromadzenia i
udzielania informacji o wolnych miejscach pracy i
bezrobotnych poszukujących pracy.