Giá trị vật chất , tinh thần của văn hóa trong tử tưởng Hồ Chí Minh

Đầu tiên ta tìm hiểu về quan niệm của Hồ Chí Minh về văn hóa:
-Hồ Chí Minh có 4 cách tiếp cận chủ yếu về văn hóa: 1- Tiếp cận theo nghĩa rộng, tổng hợp mọi
phương thức sinh hoạt của con người; 2- tiếp cận theo nghĩa hẹp là đời sống tinh thần của xã hội,
thuộc kiến trúc thượng tầng; 3- Tiếp cận theo nghĩa rất hẹp, là trình độ học vấn của con người; 4-
Tiếp cận theo “phương thức sử dụng công cụ sinh hoạt”.
 Theo nghĩa rộng- Hồ Chí Minh nếu văn hoá là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần
do loài người sáng tạo ra. “Văn hoá là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng
với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời
sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”1.
 Theo nghĩa hẹp, văn hoá là những giá trị tinh thần. Người viết: Trong công cuộc kiến
thiết nước nhà, có bốn vấn đề cần chú ý đến, cũng phải coi là quan trọng ngang nhau:
chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá. Nhưng văn hoá là một kiến trúc thượng tầng (báo Cứu
quốc, tháng 8- 1945).
 Theo nghĩa rất hẹp, văn hoá đơn giản chỉ là trình độ học vấn của con người được đánh giá
bằng trình độ học vấn phổ thông, thể hiện ỏ việc Hồ Chí Minh yêu cầu mọi người “phải
đi học văn hóa”, “xóa mù chữ”...
 - Đặc biệt, năm 1943 Hồ Chí Minh viết: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc
sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật,
khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặc,
ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn
hoá. Văn hoá là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà
loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh
tồn”1. Đây có thể coi là định nghĩa văn hóa của Hồ Chí Minh. Và đây cũng là lần duy
nhất, không thấy Hồ Chí Minh trở lại định nghĩa văn hóa này.
-Song, trong định nghĩa này. Hồ Chí Minh cho chúng ta hiểu được:
 Văn hóa là những sáng tạo và phát minh của con người.
 Nguồn gốc của văn hóa là lẽ sinh tồn của con người.
 Văn hóa là mục đích và động lực của cuộc sống, nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống
và đòi hỏi của sự sinh tồn.
 Cấu trúc của văn hóa: ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, luật pháp, khoa học, tôn giáo, văn học
- nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về ăn, mặc, ở và các phương thức
sử dụng.
 Văn hóa là tổng hợp mọi phương thức sinh hoạt (ứng xử, giao tiếp).
Điều thú vị là định nghĩa văn hóa của Hồ Chí Minh có nhiều điểm gần giống với quan niệm hiện
đại của UNESCO về văn hóa theo các khía cạnh sau: Phức thể, tổng thể nhiều mặt: nét riêng biệt,
đặc trưng riêng về tinh thần và vật chất, khắc họa nên bản sắc; nghệ thuật, văn chương, và những
quyền cơ bản của con người, hệ thống giá trị: cách ứng xử và sự giao tiếp.
=> Như vậy văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra.
Giá trị vật chất , tinh thần của văn hóa: Từ những vai trò của văn hóa phát huy được các giá
trị về mặt vật chất và tinh thần
  Về vật chất:
- Văn hóa là mục tiêu, động lực của sự nghiệp cách mạng.
Văn hóa là mục tiêu. Mục tiêu của cách mạng Việt Nam là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội,
độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Như vậy, cùng với chính trị, kinh tế, xã hội, văn
hóa nằm trong mục tiêu chung của toàn bộ tiến trình cách mạng.
Văn hóa là động lực. Động lực là cái thúc đẩy làm cho phát triển. Di sản Hồ Chí Minh cho chúng
ta một nhìn nhận về động lực phát triển đất nước, bao gồm động lực vật chất và tinh thần; động
lực cộng đồng và cá nhân; nội lực và ngoại lực. Tất cả quy tụ ở con người và đều có thể được
xem xét dưới góc độ văn hóa.
Văn hóa chính trị là một trong những động lực có ý nghĩa soi đường cho quốc dân đi, lãnh đạo
quốc dẫn để thực hiện độc lập, tự cường, tự chủ. Tư duy biện chứng, độc lập, tự chủ, sáng tạo
của cán bộ, đảng viên là một động lực lớn dẫn đến tư tưởng và hành động cách mạng có chất
lượng khoa học và cách mạng.
Văn hóa giáo dục diệt giặc dốt, xóa mù chữ, giúp con người hiểu biết quy luật phát triển của xã
hội. Với sứ mệnh “trồng người”, văn hóa giáo dục đào tạo con người mới, cán bộ mới, nguồn
nhân lực chất lượng cao cho sự nghiệp cách mạng.
VD: Điển hình là kĩ sư Mai (31 tuổi) cựu sinh viên ngành kinh tế và quản lí xây dựng, Trường
ĐH xây dựng Hà Nội. Cô tưới MIT – Học viên Công nghệ Massachusetts, Mỹ học tập với học
bổng Humphrey. Trong thời gian tại MIT, cô đã làm việc với chuyên gia quy hoạch APA nên
nhận thấy giữa VN và APA chưa có kết nối chính thức. Vì vậy sau khi đã được các thầy cô hỗ
trợ và làm việc với cựu chủ tịch Quy hoạch Mỹ về tiềm năng kết nối với VN. Cô liên lạc với
trường ĐH Kiến trúc TP.HCM, với mong muốn thúc đẩy trao đổi kinh nghiệm giữa 2 nước nhằm
đưa ra giiar pháp đối mặt với các vấn đề tức thời hiện nay như đô thị hóa nhanh, ô nhiễm môi
trường,…

 Về tinh thần:
Văn hóa đạo đức, lối sống nâng cao phẩm giá, phong cách lành mạnh cho con người, hướng con
người tới các giá trị chân, thiện, mỹ. Theo quan điểm của Hồ Chí Minh, đạo đức là gốc của
người cách mạng. Mọi việc thành hay là bại, chủ chốt là do cán bộ có thấm nhuần đạo đức cách
mạng hay là không. Nhận thức như vậy để thấy văn hóa đạo đức là một động lực lớn thúc đẩy
cách mạng phát triển.
Văn hóa pháp luật bảo đảm dân chủ, trật tự, kỷ cương, phép nước.
Văn hóa phục vụ quần chúng nhân dân.
Văn hóa văn nghệ góp phần nâng cao lòng yêu nước, lý tưởng, tình cảm cách mạng, sự lạc quan,
ý chí, quyết tâm và niềm tin vào thắng lợi cuối cùng của cách mạng.
Phát triển văn hóa ngày càng gắn bó hơn với xây dựng con người Việt Nam, từng bước trở thành
một trong những nguồn lực quan trọng của sự nghiệp phát triển bền vững và hội nhập kinh tế
quốc tế. Đảng ta đã chú trọng quan tâm sâu sắc về việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân
tộc, chú trọng giáo dục người dân ý thức về cội nguồn, lòng tự hào dân tộc cũng như việc bảo tồn
các di sản văn hoá.

Các lĩnh vực văn hoá là bộ phận cấu thành nền văn hoá. Ở đây, chỉ đề cập ba lĩnh vực chính: văn
hoá giác dục, văn học - nghệ thuật, văn hoá đời sống.
a) Văn hóa giáo dục
Những quan điểm của Hồ Chí Minh về văn hoá giáo dục tập trung ở các điểm sau:
Sau khi tìm thấy con đường cứu nước. Hồ Chí Minh đã bỏ nhiều công sức phân tích sâu sắc nền
giáo dục phong kiến và thực dân, chuẩn bị tư tưởng cho việc xây dựng một nền giáo dục của
nước Việt Nam độc lập sau này. Hồ Chí Minh đã phê phán gay gắt nền giáo dục phong kiến (tâm
chương, kinh viện, xa rời thực tế, bất bình đẳng, trọng nam khinh nữ...) và nền giáo dục thực dân
(ngu dân, đồi bại., xảo trá, nguy hiểm hơn cả sự dốt nát).
Nền giáo dục mới của nước Việt Nam độc lập được Hồ Chí Minh chuẩn bị từ những lớp bồi
dưỡng cán bộ cách mạng trong những năm của thế kỷ XX thực sự ra đời sau thắng lợi của Cách
mạng Tháng Tám và phát triển cùng với sự nghiệp cách mạng của cả dân tộc. Hồ Chí Minh cho
rằng, việc xây dựng một nền giáo dục của nước Việt Nam mới phải được coi là một mặt trận
quan trọng, nhiệm vụ cấp bách, có ý nghĩa chiến lược, cơ bản và lâu dài. Nền giáo dục đó sẽ "...
làm cho dân tộc chúng ta trở nên một dân tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động, một dân tộc
xứng đáng với nước Việt Nam độc lập"1.
- Mục tiêu của văn hoá giáo dục là thực hiện cả ba chức năng của văn hoá bằng giáo dục,
có nghĩa là bằng dạy và học. Đó là đào tạo những con người toàn diện vừa có đức vừa có tài,
những công dân biết làm và đủ điều kiện làm chủ để xây dựng và bảo vệ đất nước. Đó là cải tạo
trí thức cũ, đào tạo trí thức mới, thực hiện công nông trí thức hoá, trí thức công nông hoá, xây
dựng đội ngũ trí thức ngày càng đông đảo, trình độ ngày càng cao.
- Chương trình, nội dung dạy và học thật khoa học, thật hợp lý, phù hợp với những bước phát
triển của nước ta, phản ánh được mục tiêu không chỉ dạy và học chữ mà phải dạy và học làm
người. Giáo dục phải toàn diện, bao gồm cả văn hóa, chính trị, khoa hoc – kỹ thuật; chuyên môn
nghề nghiệp, lao động. Các nội dung này có quan hệ rất chặt chẽ với nhau. Người chỉ rõ, nếu
không có trình độ văn hóa thì không tiếp thu được khoa học - kỹ thuật; không học khoa học – kỹ
thuật thì không theo kịp được nhu cầu kinh tế nước nhà; song phải chú ý học chính trị, vì nếu chỉ
học văn hóa mà không học chính trị thì như người nhắm mắt mà đi.
- Học đi đôi với hành, lý luận phải liên hệ với thực tế, học tập phải kết hợp với lao động, phải
luôn luôn gắn nội dung giáo dục với thực tiễn Việt Nam. Có như vậy, văn hoá giáo dục mới có
tính hướng đích đúng đắn, rõ ràng, thiết thực.
- Phải tạo môi trường giáo dục lành mạnh, -dân chủ trường phải ra trường, lớp phải ra lớp, thầy
ra thầy, trò ra trò. Đồng thời phải phối hợp cả ba khâu nhà trường, gia đình và xã hội trong giáo
dục.
- Phương châm, phương pháp giáo dục:
Phương châm học đi đôi với hành, lý luận phải liên hệ với thực tế, học tập phải kết hợp với lao
động; phải kết hợp thật chặt chẽ ba khâu: gia đình, nhà trường và xã hội; thực hiện dân chủ bình
đẳng trong giáo dục. Học ở mọi nơi, mọi lúc; học mọi người, học suốt đời. Coi trọng việc tự học,
tự đào tạo và đào tạo lại.
Phương pháp giáo dục phải phù hợp với mục tiêu giáo dục. Cách dạy phải phù hợp với trình độ
người học, phù hợp với lứa tuổi dạy từ dễ đến khó; phải kết hợp học tập với vui chơi, giải trí lành
mạnh phải dùng biện pháp nêu gương gắn liền với phong trào thi đua...
- Về đội ngũ giáo viện: phải quan tâm xây dựng, bồi dưỡng được đội ngũ giáo viên có đạo
đức cách mạng, yêu nghề, yên tâm công tác, đoàn kết và hợp tác với đồng nghiệp, giỏi về chuyên
môn, thuần thục về phương pháp. Mỗi giáo viên phải là một tấm gương sáng về đạo đức, về học
tập, "Học không biết chán, dạy không biết mỏi".
* Văn học - nghệ thuật
Văn học, nghệ thuật gọi chung là văn nghệ. Văn nghệ là biểu hiện tập trung nhất của nền văn hoá
là đỉnh cao của đời sống tinh thần, là hình ảnh của tâm hồn dân tộc. Trong lịch sử phát triển, dân
tộc Việt Nam là dân tộc rất quý trọng văn nghệ và văn nghệ cũng đã trở thành nhu cầu không thể
thiếu của nhân dân ta. Tiếp nối truyền thống dân tộc, Hồ Chí Minh là một chiến sĩ tiên phong
trong sáng tạo văn nghệ và là người đã khai sinh một nền văn nghệ cách mạng Việt Nam. Cống
hiến của Hồ Chí Minh về văn nghệ là bộ phận đặc sắc trong sự nghiệp của Người đã để lại cho
Đảng, cho dân tộc.
Quan điểm của Hồ Chí Minh về văn nghệ có thể tóm tắt như sau:
Văn nghệ là mặt trận, nghệ sĩ là chiến sĩ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí sắc bén trong đấu tranh
cách mạng, trong xây dựng xã hội mới, con người mới.
Quan điểm trên đặc biệt có ý nghĩa to lớn trong việc tập hợp ngày càng đông đảo văn nghệ sĩ vào
một mặt trận chiến đấu bằng vũ khí sắc bén của mình trên tinh thần: nay ở trong thơ nên có thép,
nhà thơ cũng phải biết xung phong. Và hướng vào việc “phò chính trừ tà”, “phụng sự kháng
chiến, phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân”, đặc biệt là trong việc xây dựng con người mới, xã
hội mới.
Quan điểm trên của Hồ Chí Minh đã tạo nên một nền văn nghệ cách mạng và đội ngũ các nghệ sĩ
cách mạng. Nó đặt văn nghệ cách mạng của ta vào vị trí tiên phòng chống đế quốc thực dân của
thế kỷ XX.
Văn nghệ phải gắn với thực tiễn đời sống nhân dân.
Thực tiễn đời sống nhân dân là lao động, chiến đấu, sinh hoạt và xây dựng xã hội mới. Văn nghệ
phản ánh và hướng thực tiễn ấy phát triển theo quy luật của cái đẹp. Cái đẹp của cuộc sống đang
vận động và biến đổi, do con người tạo ra, đồng thời cũng tạo ra sự hoàn thiện của con người chứ
không phải là cái đẹp siêu thực, vĩnh hằng. Theo tinh thần đó, Hồ Chí Minh yêu cầu chiến sĩ văn
nghệ phải thật hoà mình với quần chúng, nguồn nhựa sống sáng tác của nhà văn là từ nhân dân.
Nhà văn quên điều đó thì nhân dân cũng quên nhà văn.
Quan điểm trên của Hồ Chí Minh đã mang lại cho nền văn nghệ cách mạng ở ta tính dân tộc, tính
nhân dân, tính hiện thực sâu sắc.
 Phải có những tác phẩm văn nghệ xứng đáng với thời đại mới của đất nước, của dân tộc. Phải
phản ánh cho hay, cho chân thật, cho hùng hồn sự nghiệp cách mạng của nhân dân.
Hồ Chí Minh nói với văn nghệ sĩ: “Quần chúng đang chờ đợi những tác phẩm văn nghệ xứng
đáng với thời đại vẻ vang của chúng ta”. "Quần chúng mong muốn những tác phẩm có nội dung
chân thật và phong phú, có hình thức trong sáng và vui tươi. Khi chưa xem thì muốn xem, xem
rồi thì có bổ ích”. Và theo Người, “một tác phẩm văn chương không cứ dài mới hay. Khi nào tác
phẩm ấy chỉ diễn đạt vừa đủ những điều đáng nói, khi nó được trình bày sao cho mọi người ai
cũng hiểu được, và khi đọc xong độc giả phải suy ngẫm, thì tác phẩm ấy mới xem như một tác
phẩm hay và biên soạn tốt”
Tính chân thực không đối lập với sự hư cấu. Hư cấu từ hiện thực, hướng người đọc vươn tới cái
cần có, cái lý tưởng. Đó là tính hướng đích của văn nghệ. Sự phong phú không phải chỉ đòi hỏi ở
nội dung mà còn ở thể loại của tác phẩm văn nghệ. Hồ Chí Minh nêu: “cần làm cho món ăn tinh
thần được phong phú, không nên bắt mọi người chỉ được ăn một món thôi. Cũng như vào vườn
hoa, cần cho mọi người thấy được nhiều loại hoa đẹp"
Định hướng mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội là duy nhất và cũng là đề tài
bao trùm nhất của Hồ Chí Minh. Người nói: “Về nội dung viết, mà các cô các chú gọi là “đề tài”,
thì tất cả những bài Bác viết chỉ có một “đề tài” là: chống thực dân đế quốc, chống phong kiến
địa chủ, tuyên truyền độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”. Đó cũng là đề tài bao trùm của giới
văn nghệ sĩ nước nhà, thể hiện bằng nhiều thể loại, nhiều tác phẩm. Chính điều đó mở ra con
đường sáng tạo không giới hạn của văn nghệ sĩ.
*Văn hoá đời sống.
Văn hóa đời sống thực chất là đời sống mới, được Hồ Chí Minh nêu ra với ba nội dung: đạo đức
mới, lối sống mới và nếp sống mới. Ba nội dung này có quan hệ mật thiết, trong đó đạo đức mới
giữ vai trò chủ yếu. Bởi vì, chỉ có thể dựa trên một nền đạo đức mới thì mới xây dựng được lối
sống mới và nếp sống mới. Đến lượt mình, đạo đức mới cũng chỉ có thể thể hiện trong lối sống
và nếp sống.
Đạo đức mới: Để xây dựng đời sống mới trước hết phải xây dựng đạo đức mới Ngay trong phiên
họp đầu tiên của hội đồng Chính phủ, Hồ Chí Minh đã đề nghị "mở một chiến dịch giáo dục lại
tinh thần nhân dân bằng cách thực hiện: CẦN, KỊỆM, LIÊM, CHÍNH"'. Sau này, Người đã nhiều
lần khẳng định: "Nếu không giữ đúng cần, Kiệm.
Liêm, Chính thì dễ trở nên hủ bại, biến thành sâu mọt của dân"[1], "Nêu cao và thực hành Cần,
Kiệm, Liêm, Chính tức là nhen lửa cho đời sống mới"3.
Lối sống mới: Lối sống mới là lối sống có lý tưởng, có đạo đức. Đó còn là lối sống văn minh,
tiên tiến, kết hợp hài hòa truyền thống tốt đẹp của dân tộc với tinh hoa văn hóa nhân loại. Con
người muốn tồn tại phải làm sao cho có ăn, mặc, ở, đi lại và làm việc; phải làm sao cho mỗi một
hoạt động đó đều mang tinh hoa văn hóa. Chính vì vậy, để xây dựng lối sống mới, Hồ Chí Minh
yêu cầu phải sửa đổi "cách ăn, cách mặc, cách ở, cách đi lại" - theo ngôn ngữ hiện nay: đây
chính là phong cách sống (sinh hoạt và ứng xử) và phong cách làm việc, gọi chung là lối sống
mới. Khái niệm "Đời sống mới” mà Hồ Chí Minh đưa ra bao hàm cả đạo đức mới, lối sống mới
và nếp sống mới. Đạo đức mới được đề cập ở phần tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức, ở đây chỉ
trình bày về lối sống và nếp sống mới.
Phong cách sống, theo Hồ Chí Minh, là phải khiêm tốn, giản dị, chừng mực, ngăn nắp, vệ sinh,
yêu lao động, biết quý trọng thời gian, ít lòng ham muốn về vật chất, về chức - quyền - danh -
lợi. Trong quan hệ với nhân dân, bạn bè, đồng chí, anh em thì cởi mở, chân tinh, ân cần, tế nhị;
giàu tình yêu thương, quý mến, trân trọng con người; với mình thì chặt chẽ, nghiêm khắc, với
người thì độ lượng, khoan dung.
Phong cách làm việc, theo Hồ Chí Minh, là phải sửa đổi sao cho có tác phong quần chúng, tác
phong tập thể - dân chủ, tác phong khoa học. Ba loại tác phong này có quan hệ mật thiết với
nhau. Sửa đổi phong cách làm việc có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với cán bộ làm công tác
quản lý, lãnh đạo. Bởi vì, theo Hồ Chí Minh, đã là cán bộ cách mạng phải có phong cách sống và
phong cách làm việc tốt để làm gương mẫu cho dân.
Nếp sống mới: Xây dựng nếp sống mới - nếp sống văn minh, là quá trình làm cho lối sống mới
dần dần thành thói quen, thành phong tục tập quán tốt đẹp. kế thừa và phát triển những thuần
phong mỹ tục lâu đời của dân tộc. Hồ Chí Minh chỉ ra rằng, đời sống mới không phải cái gì cũ
cũng bỏ hết, không phải cái gì cũng làm mới. Cái gì cũ mà xấu thì phái bò. Cái gì cũ mà không
xấu, nhưng phiền phức thi sửa đổi. Cái gì cũ mà tốt thì phát triển thêm. Cái gì mới mà hay thì
phải làm, phải bổ sung.
Như vậy, phải xây dựng được những thuần phong mỹ tục mới, đồng thời đấu tranh khắc phục rất
nhiều vấn đề, thông qua việc rà soát, đánh giá để xây, để chống cho đúng, qua việc làm gương và
nêu gương. Bắt đầu từ từng người, từng gia đình thì mới có thể xây dựng được đời sống mới ở
tập thể, các đơn vị, ở làng xã, phố phường cho đến cả nước. Có như thế mới xây dựng được nếp
sống có văn hoá, xây dựng được đời sống mới thể hiện được bản chất của chủ nghĩa xã hội.
Xây dựng văn hóa đời sống mới nhằm biến Việt Nam từ một quốc gia nghèo nàn, lạc hậu trở
thành một quốc gia văn minh và phú cường là một công việc lâu dài và phải có phương pháp tốt.
Công việc đó đòi hỏi sự quyết tâm của cả cộng đồng dân tộc song trước hết, phải được bắt đầu từ
mỗi con người mỗi gia đình, với tư cách là một tế bào của xã hội.
Ví Dụ: Để hoàn thành hoàn thành chỉ tiêu trong các mục tiêu phát triển bền vựng, với quyết tâm
“không để trẻ em ở lại phía sau”, trong nhiều năm qua, VN đã nỗ lực thực hiện nhiều hành động
thiết thực xóa nạn mù chữ trên cả nước nói chung và tre em dân tộc thiểu số miền núi nói riêng.
Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách như: Nghị định số 86/2015/NĐ-CP ngày 02/10/2015 về
chính sánh miễn giảm học phí và hỗ trợ chi phí học tập, Nghị định 57/2017/NĐ-CP quy định
chính sách ưu tiên tuyển sinh, hỗ trợ học tập đối với hssv dân tộc thiểu số ít người,…