5.04.

2023

Kültür,
bir millete şahsiyetini veren, diğer milletlerle
arasındaki farkı tayine yarayan, tarihin seyri
KÜLTÜR VE EĞİTİM içerisinde teşekkül etmiş, o millete mahsus
Dr. Öğr. Üyesi Elif maddi ve manevî değerlerin ahenkli
bütünüdür.
Akdemir

1 2

Antropolog J. Honigman, kültürü üç boyuta Ziya Gökalp'te Kültür Kavramı

ayırır: Ziya Gökalp ülkemizde kültürle en fazla ilgilenen düşünürlerdendir
(Celkan, 1993). O, kültürü şu şekillerde tarif eder;

1-Teknoloji: Aletler toplamını ifade eder. Madde dünyası “Bir kavmin vicdanında yaşayan kıymet hükümlerinin toplamına o
kültür tarafından biçimlendirilir. Teknikler, enerji ve madde, kavmin kültürü denilir.”
buraya girer. “Kültür yalnız bir milletin dinî, ahlâkî, hukukî, aklî, estetik, lisanî
2-Toplumsal Örgüt: İnsanların kendi işleri için iktisadi ve fennî hayatlarının ahenkli bir bütünüdür.”
örgütlenmeleridir. İlişkiler, yapı ve kurumlan içerir. “Milli kültür ise hem usulle yapılmayan, hem de taklitle başka
3-İdeoloji: Bilgi, değer ve inançları içerir milletlerden alınamayan duygulardır.”

3 4

Kültürün Temel Özellikleri

Kültür;
KÜLTÜRE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLA
-Millî
-Sosyal (Toplumsal) • Kültürleme (Kasıtlı kültürleme- zoraki- gelişigüzel)
-Manevî • Kültürlenme
-Tarihî • Kültürleşme
-Devamlı (Süreklilik) • Kültürel emperyalizm
-Dinamik bir yapıya sahiptir. • Kültürel asimilasyon
Bu özellikler, kültürün gelişip değiştiğini kendi yapısı içerisinde dinamik bir • Kültürel Gecikme
durumda olduğunu göstermektedir. Toplumun kültürü ile bireyler arasında etkileşim • Alt Kültür
süreklidir. Kültür, birey üzerine topluca ve yaygın bir şekilde tesir ederek toplumun
istikrarını ve kendinin devamlılığını sağlar. Birey ise kendi kültürüne tesir ederek sosyal
• Kültürel Yozlaşma
değişmeyi meydana getirir. • Kültür Şoku
• Kültür Emperyalizmi

5 6
 5.04.2023

Eğitim Kasıtlı kültürlemedir. Zoraki Kültürleme: Bireye hür iradesi dışında kültürel değerlerin zoraki olarak kabul ettirilmesi

Örnek: Propaganda, beyin yıkama

• Kültürleme : kültürün bir bireye aktarılmasıdır. Gelişigüzel Kültürleme: Bireylere plansız, sistemsiz ve gelişigüzel bir biçimde kültürel değerlerin benimsettirilmesi.

Kültürleme kendi içinde 3’e ayrılmıştır.

Örnek: Örf ve adetler, cinselliğin öğrenilmesi (İnformal eğitim)
- Zoraki kültürleme,
Kasıtlı Kültürleme: Kültürel değerlerin belli amaçlar dahilinde ve belirli bir plan çerçevesinde bireylere aktarımı
- Gelişigüzel kültürleme
- Kasıtlı kültürleme(eğitim) Örnek: Ali’nin çıraklık eğitim merkezine devam etmesi (Formal Eğitim)

Eğitim; kasıtlı ve gelişigüzel kültürleme süreçlerinin toplamından oluşur.

7 8

9 10

Kültür, maddî ve manevî öğelerden oluşan uyumlu bir birliktir. Fakat kültür Alt Kültür
değişirken, bu öğeler aynı hızda değişmez. Maddî kültürdeki değişmeler daha hızlı Toplumun her kesim ve grubunun tek bir biçim ve
gerçekleşir. Bu nedenle manevî kültür öğelerinin önünde giderler. Manevî öğeler daha
yavaş değişirler. İşte bu iki kültürün atbaşı gidememesi sonucu “Kültürel Gecikme” yapıda olması beklenemez. Bu yönüyle, belirli grupların hakim
denen durum ortaya çıkar. Bu durum toplumda çeşitli sorunlara neden olur ki bir kültürden farklı, kendisine özgü kültür kalıpları vardır.
uyumsuzluk dönemidir. Bunlar adeta kültürün
Örnek: Maddî kültür öğesi olarak otomobilin bir topluma girmesi ve çoğalması alt bölümleridirler.
ülkemizde bilinen bir durumdur. Fakat buna ilişkin trafik kurallarının aynı hızda
gelişememesi, park düzenlemesinin yapılamaması, halkın trafik konusundaki
eğitimsizliği, sürücülerin davranış kurallarının gelişememesi bir trafik düzensizliği ve
bunalımı doğurmuştur.

11 12

Kültürel yozlaşma, bir toplumun kendi kültür
öğelerini kaybederek tamamen yabancı kültürlerinin
egemenliği altına girmesi, yerli kültür öğelerini kaybetmesi
sürecidir. Yabancı değer ve davranışlar millî kültür öğelerine
oranla artmış, ve daha fazla benimsenmişse, o kültür
yozlaşmıştır. Burada, kültürel yayılma reddedilmemektedir.
Fakat kültürel yayılmanın derecesi, oranı, millî özellikleri
yok etmişse o zaman yozlaşma olmuştur.
13
Kültür Emperyalizmi
Gelişmiş ülkelerin, az gelişmiş ülkelere kendi kültürlerini kabul
ettirmeleri olayına kültür emperyalizmi denir. Bu konuda kullanılan
en etkin araç, kitle iletişim araçlarıdır. Günümüzde bu araçların
önemi inkâr edilemez, “Medya” dediğimiz bu araçlar, kültür
emperyalizmini yaymada kullanılan en etkin ve kapsamlı araçlar
olmuşlardır.
Kültür emperyalizminde diğer bir araç, yabancı dildir. Az gelişmiş
ülke seçkinleri zorunlu olarak yabancı dil öğrenmektedirler. Bu
durum da onlara kültürlerinin yayılmasında etkin olmaktadır.
Kültür emperyalizmini yaratan temel öge, ileri teknoloji ve ona
bağlı ekonomik güçtür.
15
Kültür-Eğitim İlişkisinin Konuları
• Eğitimin amacı kültürü nakletmektir.
• Eğitim toplumsal ideallerin gerçekleşmesinde bir araçtır.
• Eğitim toplumun kültürel yapısına göre şekillenir, amaçları ve fonksiyonu
buna göre belirlenir. Toplumların kültürel yapıları farklı olduğu için
eğitim sistemleri, politikaları ve felsefeleri de farklıdır.
• Dil ferdin şahsiyetini ve içinde yaşadığı toplumun kültürünü aksettirir.
Öte yandan tersine dönen bir fonksiyon şeklinde, şahsiyet ve kültürün
şekillenmesinde de rolü vardır. Dil kültürlerin gelişme ve intikaline yol
açar. Ayrıca toplumların devamlılığı dille sağlanır.
17
5.04.2023
Kültür Şoku:
Bir kültürden, çeşitli nedenlerle başka
bir kültüre giden bireylerin yeni
kültüre uyum sağlamakta karşılaştıkları
güçlükler, sıkıntılar, bunalımlar ve
gösterdikleri tepkilerdir. Buna en güzel
örnek, yurt dışına çalışmak için giden
vatandaşlarımızın karşılaşmış oldukları
sıkıntıları gösterebiliriz.
14
Kültür-Eğitim İlişkisi
• Eğitimin temel görevlerinden biri toplumun kültürel mirasını yeni nesillere
aktarmaktır. Geçmişten günümüze, uzun bir süreçte biriken kültürel mirasın
aktarılmasıyla eğitim toplumdaki düzeni, istikrarı uyumu sağlar.
• Bugünün insanı yaratıcı, eleştirici, kendine ve etrafına faydalı olmak zorundadır.
Zira toplumun eski ve yeni değerleri arasında norm, yöntem, ideoloji ve doktrin
planında sürekli bir çatışma vardır. Çatışmalar çeşitli sosyal bunalımlara,
buhranlara, krize yol açar. Eğitime düşen görev, söz konusu çatışmanın zararlarını
en aza indirgeyerek, eski ile yeni arasında, başka bir ifadeyle toplumsal düzen ve
değişme arasında dengeyi sağlamaktır.
16
Kültür-Eğitim İlişkisinin Konuları
• Eğitim günümüzde politik, sosyal ve kültürel değişimin en temel
aracıdır.
• Kültürel bütünlüğün sağlaması, eğitimde eşit fırsatların
yaratılmasıyla yakından ilgilidir.
• Eğitim sosyal kontrolü sağlayan ve sapmaları önleyen bir araçtır.
Okulun ödül ve ceza sistemi bunun için uygulanan metotlardır.
Sadece ödül ve ceza ile kalınmaz, sosyal düzeni, kültürel yapıyı
koruyan normlarla müeyyidelere uyulması hususunda fertlere
telkinde bulunur. Bunun amacı, kültürel yapının ahenk, dayanışma
ve süreklilik içinde bulunmasını temin etmektir
18

ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK
“1960’lı yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde toplumsal çeşitliliğin
artması, insan hakları hareketlerinin ve etnik azınlıkların ayrıca
kadınların eşit hak ve olanak taleplerinin yoğunlaşması ile bu gruplara
yönelik ırkçılığın, cinsiyetçiliğin ve baskının farkına varılması sonucunda
1970’lerde çokkültürlülük ve çeşitlilik kavramları ortaya çıkmıştır”
(Başbay ve Bektaş, 2009).
19
Bu süreçte, katılımcı demokrasi anlayışının temsili demokrasiye alternatif bir
yönetim modeli olarak gündeme geldiği görülmektedir (Nylen, 2003). Katılımcı
demokrasinin temelini ise alt kültür olarak tanımlanan, başta azınlıklar olmak üzere farklı
etnik, dinsel, kültürel ve cinsiyet aidiyetleri olan toplumsal kesimlerin siyasal ve hukuksal
bakımdan meşru gruplar olarak görülmeye başlamaları düşüncesi oluşturmaktadır.
Toplumların farklılıklardan oluşan bir doku olduğu görüşünün meşrulaşması
durumunu ise kısaca “çok kültürlülük” (multiculturalism) olarak kavramsallaştırmak
mümkündür (Haas, 2008; Hatton, 2003).
21
Banks (2010) çok kültürlü eğitimin boyutlarını şekildeki gibi
açıklamıştır.
23
5.04.2023
Son yıllarda hemen her alanda köklü bir değişim ve
dönüşümün yaşandığı, sınırların kalktığı ve etkileşimin hızla arttığı
bir süreci yaşamaktayız. Bu durumu da küreselleşme kavramı ile
açıklamaya çalışmaktayız.
Küreselleşmenin, beraberinde ulus-devlet yapısını aşındırdığı
(Doytcheva, 2009) ve ulus devlet yapısı içerisinde biçimlenen temsili
demokrasinin bir meşruiyet krizi içerisine girdiği öne sürülmektedir (Kaviraj,
1994; Rodrigues, 2001).
20
Çok kültürlü eğitim savunucuları bir ülkedeki eğitim sisteminin o
ülkede yaşayan herkese eşit imkânlar vermesi gerektiğini ifade etmektedir
(Açıkalın, 2010). Banks (2010), çok kültürlü eğitimin bir fikir ya da içerik,
bir eğitim reform hareketi ve bir süreç olduğunu belirtmektedir. Ona göre,
çok kültürlü eğitim öğrencileri, cinsiyetleri, sosyal sınıfları, etnik kökenleri,
ırkları, kültürel özellikleri ne olursa olsun okullarda herkesin eşit öğrenme
hakkına sahip olması fikrinde birleştirmektedir.
22
ÇOKKÜLTÜRLÜ EĞİTİMİN TEMEL İLKELERİ
Cırık (2008) tarafından belirlenen çok kültürlü eğitimde öğrenme ve öğretmenin
temel ilkelerinden bazılarını şu şekliyle ele almış ve açıklamıştır:
• Irkçılık, ön yargı, cinsiyet ayrımı ve diğer ayrımcılıkların son bulması.
• Öğrenme ortamında farklı kültürlere yer verilmesi.
• Farklı kültürlerin miraslarının, deneyimlerinin, bakış açılarının birleştirilmesi; kültürel
olarak farklı öğrenciler için okulda öğrenilenler ile gerçek yaşam deneyimleri arasında
bağlantılar kurulması.
• Tüm bireyler için eğitim eşitliği sağlanması.
• Farklı kültürlerin birleşimi için bilimsel araştırmaların yapılması.
• Farklı kültürleri anlamak ve değer vermek için hümanistik girişimlerde bulunulması.
24

ÇOKKÜLTÜRLÜ EĞİTİMİN
AMAÇLARI
(Gay, 1994) Coşkun’un (2006) görüşlerini derleyerek çokkültürlü
eğitimin amaçlarını aşağıdaki şekliyle ifade etmiştir:
• Akademik başarıyı artırmak,
• Bireylerde önyargılara ilişkin eleştirel düşünebilmeyi sağlamak.
• Bireyleri kendine güvenen bir kimlik ile yapılandırmak.
• Farklı gruplar arasında iletişimi geliştirmek.
• Bireylerin farklılıkları olan başka bireylerle rahat, empatik bir etkileşim
kurmalarını sağlamak.
• Bireylerin kendi değer ve tutumlarını açıklamasına fırsat vererek, saygı
ve hoşgörüyü artırmak.
• Bireylerin, öz benlik ve özgüvenlerini geliştirerek bireylerin kendisiyle
barışık olmasını sağlamak.
• Çokkültürlü bir ortamda uyum içinde yaşamayı öğretmek.
• Kültürel farkındalık sağlayarak, önyargıları kırmak.
25
Başbay ve Bektaş (2009), Villegas ve Lucas (2002)’dan
derleyerek kültüre duyarlı öğretmenlerin sahip olması
gereken özellikleri şu yönleriyle ortaya koymuşlardır:
• Sosyo-kültürel açıdan bilinçli olmak, yani gerçeği algılamanın birçok farklı
yönü olduğunu ve bu yönlerin bireylerin sosyal ortamlarından etkilendiğinin
farkında olmak,
• Tüm öğrencilerdeki öğrenme kaynaklarını görebilmek, farklılıkları
üstesinden gelinmesi gereken problemler olarak görmemek,
• Okulların tüm öğrencilere eğitimsel zenginlik ve çeşitlilik sağlama işlevinde
kendi sorumluluğunun farkında olmak,
• Öğrencilerin bilgileri nasıl yapılandırdığını anlamak ve öğrenenlerin bilgiyi
yapılandırmasına destek olmak,
• Öğrencilerinin yaşamları hakkında bilgi sahibi olmak,
• Öğrencilerin yaşamları hakkında edindiği bilgilerle öğretimi yeniden
tasarlamak olarak ifade edilmektedir.
27
Türkiye’de ve dünya genelinde çok kültürlü eğitime yönelik yapılan fazlaca
çalışmaya rastlanmaktadır. Bu çalışmaların pek çoğunda öğretmenler ve
öğretmen adayları için çok kültürlü eğitime yönelik olumlu tutum
geliştirmenin önemli olduğu ifade edilmektedir (Açıkalın,2010; Başbay,Kağnıcı
ve Sarsar,2013; Başbay ve Kağnıcı,2011; Cırık,2008; Çoban, Karaman ve Doğan,2010; Demir,2012;
Polat,2012; Tortop, 2014; Yavuz ve Anıl ,2010; Edwards & Kuhlman, 2007; Wiggins, Follo, & Eberly,
2007; Bennet,2001; Gorski,2009; Sleeter, 2001).
29
5.04.2023
ÇOKKÜLTÜRLÜ ÖĞRETMEN
Öğretmen, eğitimin amaçlarına ulaşabilmesinde en önemli paydaşlardan birisidir.
Çokkültürlü eğitim sisteminde de eğitimin amacına ulaşması için öğretmenin çokkültürlü
eğitimin temel felsefesine uygun yeterliklere sahip olması gerekmektedir.
Öğretmenlerin, öğrencilerin farklı din, dil, ırk, cinsiyet, coğrafi bölge, deneyim,
cinsel yönelim, beklenti, politik görüşlere sahip olabileceklerini bilerek öğretmenlik
yapmaları büyük önem taşımaktadır (Çoban, Karaman ve Doğan, 2010). Cluster, (2008)
Öğretmenin sahip olması gereken nitelikler arasında, çokkültürlü bir ortamda çalışabilme
anlayışı ve farklılığa saygıyı ve heterojen sınıflarda ders verebilmeyi saymaktadır (Akt.
Kilimci,2011). İyi bir öğretmende olması gereken özelliklerden biri de farklı inanç, görüş
ve gruplara saygılı ve uzlaştırıcı olmaktır (Çelikten, Şanal ve Yeni, 2005).
26
Çokkültürlü eğitimin amacına ulaşması için öğretmenlerin ise belli başlı yeterliklere sahip olması
gerekmektedir. Sinagatullin, (2003) (Akt. Başbay, Kağnıcı ve Sarsar,2013) öğretmenlerin
çokkültürlü yeterlikleri üzerinde yapılan çalışmalarda tutum, bilgi ve beceri olarak üç boyut
üzerinde durulmaktadır.
• Bunlar içinde tutum; farklılıklara olumlu yönde yaklaşmak, okul reform hareketlerinin önemini
anlamak, çokkültürlü ve küresel bakış açısını genişletmeye çalışmak şeklinde betimlenmektedir.
• Bilgi boyutu ise; etnik, ulusal ve küresel değerler hakkında bilgi, farklılığın görünümü ve
etrafındaki konular hakkında bilgi, öğrencilerin öğrenme stilleri hakkında bilgi (sosyal, dinsel,
akademik, psikolojik gibi) ve geleneksel halk eğitimi bilgisi olarak ele alınmaktadır.
• Beceri boyutunda, öğrencilerin ulusal ve küresel değerlere yönelik tutumunu olumlu yönde
geliştirmek, farklı kültürleri kabullenici olmayı öğretmek, insan farklılıklarındaki değişim ve
artışı kabullenici olmayı öğretmek, öğrencilere alternatif sağlık ve yaşam koşulları içerisinde
bulunan çocuklara yönelik empatik ve sevecen tutum kazandırmak, karşı cinse yönelik
destekleyici tutum geliştirmek, çokkültürlü program geliştirmek, öğrenende bilginin
yapılandırılmasını sağlamak, öğrenci sosyalizasyonunu sağlamak şeklinde ifade edilmektedir.
28
30