6.12.

2023

KÜLTÜRÜN TANIMI
▪ Kültür kavramı, sosyolojik olarak bir
ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK topluluğun yaşam biçimini ifade eder.

VE EĞİTİM
▪ Bir toplumun tarihsel süreç içinde
ürettiği ve kuşaktan kuşağa aktardığı
her türlü maddi ve manevi
özelliklerin bütününe denir.

Dr. Öğr. Üyesi Güler Çetin

1 2

KÜLTÜRÜN ÖZELLİKLERİ
KÜLTÜRÜN TANIMI
▪ İnsanlar doğuştan kültürleriyle birlikte doğmazlar.
▪ Kültür, kendisini oluşturan öğelerin/özelliklerin işlevlerinin
Kültür sonradan öğrenilir. Örneğin, Hindularda
toplamından daha fazlasıdır. ineğin kutsal olduğu sonradan öğrenilir.
▪ Bir toplumu diğerlerinden ayırmaya yarayan bir işaret gibidir. ▪ İki tip kültür vardır:
▪ Kültür bir topluma özgü değerleri içerir. ▪ maddi (teknik) kültür
▪ manevi kültür
▪ Kültür, toplumsal dayanışmanın temellerinden birini
oluşturur.
▪ Kültür, bir toplumun kişiliğidir.

3 4

1
 6.12.2023

KÜLTÜRÜN ÖZELLİKLERİ KÜLTÜRÜN ÖZELLİKLERİ

▪ Kültürün maddi öğelerini şunlardır: ▪ Kültür unsurlarıyla birlikte insan eseridir. İnsanların
▪ Sanat olmadığı yerde kültürden söz edilemez. Bu yönüyle
▪ Mimari yapılar toplumsaldır. Buna göre iklim, bitki örtüsü, mevsimler vs.
▪ Edebiyat eserleri
kültür unsuru değildirler. Ancak bunlar doğa şartları olarak
kültürü etkiler.
▪ Müzik aletleri ve eserleri
▪ Araç ve gereçler/Teknoloji ▪ Kültür öğrenilir.
▪ Giyim tarzı ▪ Kültür, tarihi ve süreklidir. Kültür kuşaktan kuşağa
aktarıldığından süreklilik gösterir.
▪ Manevi öğeler ise şunlardır:
▪ Dil, ahlak kuralları, din, estetik anlayışlar, örf ve adetler, gelenek ▪ Kültür bütünleştiricidir. Kültür, toplum üyelerince ortaklaşa
ve görenekler, düşünce eserleri, tarih bilinci paylaşılır.
▪ Kültür, zamanla ve toplumdan topluma değişmektedir. Maddi
kültür manevi kültürden hızlı değişir. Manevi kültürde
kültürel gecikme yaşanabilir.

5 6

KÜLTÜREL KAVRAMLAR KÜLTÜREL KAVRAMLAR

▪ Kültürleme: Toplumun, kendi kültürel özelliklerini yeni kuşaklara ▪ Kültürel Değişme: Yaşama tarzı olan kültürün, zaman içinde
sosyalleşme yoluyla aktarmasıdır. Kasıtlı olarak formal, gelişigüzel
olarak (informal) veya bireyin isteği dışında zorla (zoraki) toplumdaki farklılaşmasıdır.
kazandırılır.
▪ Örnek: Türk toplumunda yetişen bir kişi Türk gibi düşünmesi, davranması ▪ Kültürel Gecikme: Bir toplumdaki maddi kültür öğelerinde
ve giyinmesi. meydana gelen değişim hızına, manevi kültür öğelerinin ayak
▪ Yiğit’in hayat bilgisi dersinde toplum kurallarını öğrenmesi (formal) uyduramaması oluşan uyumsuzluk durumudur. Örn., kültürün
▪ Yiğit’in evinde anne ve babasından, büyüklere saygı göstermeyi öğrenmesi teknolojik gelişmeleri yakalamasının vakit alması
(informal)
▪ Bireylere zorla isim veya din değiştirme, töreler yoluyla beşik kertmesi ▪ Kültürel şok: Bir kültürden başka bir kültüre geçen bireylerin
yapma gibi (zoraki)
yeni kültüre ayak uyduramaması sonucu ortaya çıkan çatışma ve
▪ Kültürlenme: Belli bir toplumun alt kültürlerinden ya da farklı bunalımlara denir.
toplumlardan kopup gelen insan ve grupların buluşması ve bir
etkileşim süreci sonunda, asıl kültür ve alt kültürlerde bulunmayan
yepyeni bir senteze varılmasıdır.
▪ Örnek: gecekondu kültürü > Kentlerde gördüğümüz gecekondular, ne
kırsal bölgelerdeki mesken tipine ne de kentlerin bildik mesken tipine
benzemektedir.
▪ Kültürleşme: Farklı kültürlerin karşılıklı etkileşimi ile gerçekleşen
serbest kültür alış - verişine denir.
▪ Örnek: Aynı mahallede oturan Türk ve Alman toplulukların zamanla
birbirini etkilemesi, Avrupa birliğine üye ülkelerin kültürel etkileşime
girmesi.

7 8

2
 6.12.2023

KÜLTÜREL KAVRAMLAR
▪ Kültürel çözülme: Bir toplumda maddi ve manevi kültür öğelerinin
bir araya gelerek bir anlam ifade edecek ve işleyen bir bütün KÜLTÜR VE EĞİTİM İLİŞKİSİ
oluşturacak biçimde birbirlerini tamamlayamamalarıdır. Örn. Sosyal
ilişkilerde ve aile yapısında karşılıklı sevgi, saygı, bağlılık ve
dayanışmanın zayıflaması. ▪ Eğitim temel görevlerinden biri kültürel mirası yeni kuşaklara
▪ Kültürel yozlaşma: Yabancı kültürlerin olumsuz etkisi ve toplumun aktarmaktır.
kendi öz değerlerine yeterince sahip çıkmaması sonucu meydana gelen
kültürel bozulmadır. Örn. Dilin bozulması. ▪ Eğitim, toplumun kültürel yapısına göre biçimlenir.

▪ Kültürel Yayılma: Bir kültürde ortaya çıkan maddi veya manevi ▪ Eğitim temel görevlerinden bir diğeri, kültürel değişimin bir
kültür öğesinin dünyadaki başka kültürlere yayılmasıdır. aracı olmasıdır.
▪ Örnek: Spagettinin İtalya’dan, ulusçuluk fikrinin Fransa’dan, yoğurdun
Türklerden dünyaya yayılması gibi…
Eğitim

Kültürü Kültürü
aktarma geliştirme

9 10

ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK
KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK
▪ “Çok kültürlülük; ırk, etnik yapı, dil, cinsel yönelim, cinsiyet,
▪ a. Baskın kültür: Bir toplumda geçerli olan genel kültür yaş, engelli olma, sosyal sınıf, dinsel yönelim ve diğer kültürel
özellikleridir. Toplumun her kesiminde bilinir ve benimsenir. boyutları içeren çok yönlü bir kavramdır” (APA, 2002).
Örn. Türk kültürü gibi
▪ b. Alt kültür: Bir toplum bütünlüğü içinde yöresel olarak
paylaşılan ortak, gelenek, normlar, alışkanlıklar vs. alt kültür
olarak ifade edilir. Örn. Çerkez kültürü, laz kültürü vb.
▪ c. Karşı Kültür: Egemen kültürün davranış kalıplarını ve
geleneksel değerlerini reddetme durumuna karşı kültür
denilir. Kendini “alt” olarak değil alternatif olarak görür. Örn.
Kürt kültürü.
▪ Çok kültürlülük nedir?

11 12

3

ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK
▪ Çok kültürlülük anlayışında, her kültürün değerli olduğu ve
kültürler arası kıyaslamanın yanlış olduğu ayrıca her kültürün
kendi doğruları içinde değerlendirilmesi gerektiği düşüncesi yer
alır.
▪ Çok kültürlülük, tüm farklılıkların kendini özgür hissettiği ve
birbirlerinin yaşam alanını daraltmadığı bir yaklaşımdır.
13
TÜRKİYE’DE ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK
▪ Kitlesel Göçler ve Türkiye:
▪ Irak, Suriye, İran gibi ülkelerden çok sayıda insan
▪ 31.01.2017 itibari ile Türkiye’de 120.529 Afganistanlı, 31.848 İranlı,
131.440 Iraklı, 3.526 Somalili ve 8.058 diğerleri olmak üzere toplamda
295.401 kayıtlı mülteci ve sığınmacı bulunmaktadır.
▪ 19.06.2017 itibari ile Türk hükümeti tarafından kayıt altına alınan
Türkiye’deki Suriyeli mülteci sayısı ise 2,9 milyondur (Birleşmiş
Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği, 2017b).
15
6.12.2023
TÜRKİYE’DE ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK
▪ Parekh’e (2002) göre iki veya daha fazla kültürel topluluğu
barındıran toplumlar çok kültürlüdür.
▪ Konda’nın 2006 yılında yaptığı araştırma verilerine bakıldığında,
Türkiye toplumunun çok kültürlü yapısını görmek mümkündür.
▪ dilsel çeşitlilik: Türkiye’de vatandaşların % 84,54’ü Türkçe, % 12,98’i
Kürtçe, % 1,38’i Arapça ve % 1,11’i diğer dilleri konuşmaktadır (2006)
▪ farklı inanç: Türkiye nüfusunun % 99’unun Müslüman’dır ancak
İslamiyet içindeki mezheplere göre çeşitliliğe bakılırsa % 81,96’sının
Sünni Hanefi, % 5,73’ünün Alevi-Şii olduğu görülmektedir. Alevilerin %
43’ü Türk, % 42’si Kürt, % 7’si Arap ve kalanı diğer etnik kökenlerden
gelen kişilerden oluşturmaktadır (2006)
▪ cinsiyet: Türkiye nüfusunun bu yıl 41 milyon 59 bin 75'i erkek, 40 milyon
808 bin 147'si kadın olmak üzere toplam 81 milyon 867 bin 223'e ulaşması
bekleniyor (2018)
▪ engellilik: Türkiye’de engelli nüfusun oranı yüzde 6,9; 2 milyon 85 bin
erkek ve 2 milyon 792 bin kadının en az bir engeli bulunmaktadır (2017)
14
TÜRKİYE’DE ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK
▪ 2018 yılı itibariyle Türkiye'de 3 milyon 585 bin Suriye uyruklu
birey
▪ % 85’inin kamp dışında yaşamakta ve ağırlıklı olarak sınır
illerinde bulunan Suriyelilerin Türkiye’nin her iline yayıldıkları
görülmektedir.
16
4
 6.12.2023

TÜRKİYE’DE ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK ÇOK KÜLTÜRLÜ EĞİTİM

▪ James Banks’e göre (1993, 2001,
▪ Türkiye’de okul çağında yaklaşık 850 bin Suriyeli çocuk yaşıyor. 2009), çok kültürlü eğitim, yaş,
MEB verilerine göre, Aralık 2016 itibarıyla Türkiye’de okul cinsel yönelim, engelli olma, sosyal
çağındaki 833 bin 39 Suriyeli çocuktan 496 bin 653’ü okula sınıf, etnik köken, din, dil ve kültürel
kayıtlı. özelliklere bağlı farklılıkların
▪ Suriye dışındaki ülkelerden gelmiş 42 bin 221 okul çağında farkına varılması, bunların normal
mülteci çocuk bulunuyor. olduğunun kabul edilmesi ve bu
farklılıklara saygı ve hoşgörü
sağlanmasına yönelik verilen
eğitimdir.

James Banks

17 18

ÇOK KÜLTÜRLÜ EĞİTİM ÇOK KÜLTÜRLÜ EĞİTİM

▪ James Albert Banks, ▪ Çok kültürlü eğitim, çok kültürlülük politikalarının eğitimde yer
▪ Çok kültürlü eğitimin babası olarak almasını savunan düşünce ve yaklaşımları ifade etmektedir
bilinen eğitimci (Yazıcı, Başol & Toprak, 2009).
▪ Seattle’daki Washington Üniversitesi
Eğitim Fakültesi’ndeki ilk siyahi ▪ Çok kültürlü eğitim birçok ülkede farklı kültürel grupların
profesör sorunlarının çözümlenmesine ışık tutulabilecek bir olgu olarak
▪ WU Çok kültürlü Eğitim Merkezinin karşımıza çıkmaktadır.
kurucu yöneticisi
▪ Çok kültürlü eğitim, son 20 yılda eğitim araştırmalarındaki
▪ Çok kültürlü eğitim üzerine analizleri
ve önerileriyle tanınır çalışmalara konu olmaktadır.
▪ Amerika Birleşik Devletleri
örneğinden yola çıkarak farklılıkların
bir ulusu zenginleştirdiği savunur
▪ Evli ve iki çocuk babası

James Albert Banks

(1941- )

19 20

5

ÇOK KÜLTÜRLÜ EĞİTİMİN TARİHİ
▪ Çok kültürlü eğitim yaklaşımı, Amerika Birleşik Devletleri’nde
1960lı toplumsal çeşitliliğin artması, insan hakları hareketlerinin
ve etnik azınlıkların ayrıca kadınların eşit hak ve olanak
taleplerinin yoğunlaşması ile bu gruplara yönelik ırkçılığın,
cinsiyetçiliğin ve baskının farkına varılması sonucunda önem
kazanmaya başlamıştır (Kahn, 2008; Ramsey, 2008).
▪ Çok kültürlü eğitim yaklaşımı, Amerika Birleşik Devletleri’nden
sonra yoğun olarak yabancı işçi veya mülteci akımına uğrayan
Kanada ve Avusturalya gibi okyanus ötesi ülkeler ile Almanya,
İngiltere, Avusturya ve Hollanda gibi Avrupa ülkelerinde de
gelişme göstermeye başlamıştır (Portera, 2008).
21
ÇOK KÜLTÜRLÜ EĞİTİMİN ÖZELLİKLERİ
▪ Smith′e (2009) göre, çok kültürlü eğitim, eğitim kurumlarının
yapısını değiştirmekle kız ve erkek öğrencilerin, özel öğrencilerin
ve farklı ırksal, etnik, dil ve kültürel gruplara ait olan
öğrencilerin okulda akademik başarı elde edebilmeleri için eşit bir
şansa sahip olmalarını hedefleyen bir düşünce, bir eğitim reformu
hareketi ve bir süreç olarak ifade dilebilir.
▪ Nieto (1996) çok kültürlü eğitimin temel özelliklerini aşağıdaki
gibi sıralamaktadır:
▪ 1. Çok kültürlü eğitim ırkçılık karşıtı bir eğitimdir.
▪ 2. Çok kültürlü eğitim temel eğitimdir.
▪ 3. Çok kültürlü eğitim tüm öğrenciler için önemlidir.
▪ 4. Çok kültürlü eğitim bir süreçtir.
▪ 5. Çok kültürlü eğitim sosyal adalete dönük eğitimdir.
23
6.12.2023
ÇOK KÜLTÜRLÜ EĞİTİMİN TARİHİ
▪ Çeşitli nedenlerle az ve çok sayıda mülteci akımına uğrayan
İtalya, Yunanistan gibi ülkelerde dahi çok kültürlü eğitim ile
ilgili çalışmalar ve araştırmalar yapılmaya başlanmıştır.
▪ Çok kültürlü eğitim programları, ABD, Kanada, Avustralya,
Almanya, İngiltere gibi çok uluslu ve çok kültürlü ülkelerde okul
öncesi sınıflardan başlayarak uygulamaya konulmaktadır
(Güven, 2005).
22
ÇOK KÜLTÜRLÜ EĞİTİM PROGRAMI
▪ sosyal adalet, eleştirel düşünme, önyargının azaltılması, ayrımcılığı
önlemek, kültürlerarası farkındalığı güçlendirmek, kültürel
çeşitlilik, insan hakları, demokrasi, fırsat eşitliği gibi konuları
içselleştirilmesi.
▪ temel kavram, ilke ve kuramları öğretirken farklı kültürlerden
örnek ve konuların kullanılması,
▪ öğrencilerin farklı etnik, dini ve kültürel gruplara karşı daha olumlu
tutum geliştirmelerine yardım edilmesi,
▪ farklı etnik, dini, kültürel ve cinsiyet gruplarının akademik
başarılarına eşit biçimde etki eden bir öğretimin sağlanması,
▪ çok kültürlülüğü etkileyen önemli konulara (toplumsal sorunlar,
ırkçılık, sınıfçılık ve cinsiyetçilik) yer verilmesi
24
6
 6.12.2023

ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK ALGI ÖLÇEĞİ

ÇOK KÜLTÜRLÜ EĞİTİM PROGRAMINDA
ÖĞRENME ORTAMLARI

▪ işbirlikli öğrenme yöntemleri

▪ farklı kültürlere hitap edecek materyaller
▪ empati yoluyla yaşanılan deneyimler, rol oynama, simülasyon
▪ cinsiyet ayrımına dayanmayan bir dil kullanılmalı
▪ çok kültürlü temalar, farklı kültürlere ait bilim, sanat ve edebiyatla
ilgili konular
▪ öğrencilerin değerleri hakkında bilgi edinilmesi
▪ Öğrencilerin farklı davranışlarının anlamının bilinmesi
▪ çok kültürlülükle ilgili olarak gazete ve dergilerden yazıların
kullanılması

25 26