3.

HAFTA

EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ

EĞİTİMİN TARİHİ TEMELLERİ
 2
Eğitim Bilimine Giriş

Antik Çağ Eğitim (YUNAN-ROMA, MÖ.1YY-MÖ4YY) ve Avrupada Eğitim

 Batı’da antik devirde eğitim denince, bedensel ve zihni gelişimin yanında ruh ve ahlak
temizliği anlaşılmaktaydı. Temel değerler; KAHRAMANLIK, SAVAŞÇILIK, ŞAN VE
ŞÖHRET, AHLAK ve RUH güzelliğiydi.
 Eski Roma’da ise AİLE EĞITIMI ön plandadır. Eğitimin temel amacı IYI VATANDAŞ
yetiştirmek olarak görülmüştür. Bu eğitim Eski Yunan kültüründen etkilenmiştir.
 Tarihsel olarak BATI DÜŞÜNCESİ düşünce, hukuk ve ahlak sistemleri yönünden ESKİ
YUNAN ve ESKİ ROMA kültürüyle birlikte HRİSTİYAN inanç sistemine dayanır.
 Antik Hıristiyan çağda Batı’nın eğitim anlayışı DIN ve TANRI merkezli bir
eğitimdi. Ortaçağda MANASTIRLARDA dini eğitim verilmekteydi. Bunun
yanında diğer eğitim biçimleri olarak şövalye eğitimi, meslek örgütlerinde
MESLEK EĞITIMI, vakıf ve belediyelere bağlı okullarda gerçekleştirilen
eğitimlerden söz edilebilir. Eski Yunan’da EDEBIYAT, SANAT, FELSEFE VE
BILIM alanında eğitimler verilirdi.
 Atina’daki eğitim BATI KÜLTÜRÜNÜN temelini oluşturur. Jimnastik
önemlidir.6-7 yaşına kadar çocuk eğitimini ailede alır. FAKIR YURTTAŞLAR
TARIM VE EL SANATLARI ALANINDA ÇALIŞARAK MESLEK
ÖĞRENIRLER. Gençler daha sonra ASKERI BIR EĞITIME tutulurlardı. Eğitim
HAKSEVERLİK anlayşına dayanırdı ve HALK DEMOKRASİSİ doğdu.
 YUNAN eğitiminde GRAMER, ŞIIR, DIL VE EDEBIYAT önemlidir. En önemli
metotların başında TARTIŞMA gelir. Kız çocukları daha az avantajlıdır. Evlerde
okuma yazmayı öğrenirlerdi. O Dönemlerde geometride ilerlemeler olmuştur.
ROMA’DA FAYDACILIK, SAVAŞÇILIK ESASTIR. Bireyler kanunlara
saygılıdır. Okuma yazma ilk çocukluk çağlarında öğretilirdi sonradan ziraat vb.
öğretilirdi.Babanın otoritesi sınırsızdır. Yunan medeniyetinden etkilenmiştir.
(Özdemir ve Aslangilay, 2014).
 ROMADA eğitim GÜNLÜK YAŞAMA yöneliktir.ULUSA yararlı insan,
HİTABET önemli. AİLE eğitimde ÖNEMLİ.
 Rönesans döneminde, dinin yerine, EĞİTIMDE SANAT VE ESTETIK ÖN
PLANA ÇIKMIŞ, kilise doğmaları geri planda kalmıştır. Bu dönemde eğitimin
merkezinde insan yer almıştır.
 Yöntem çağı olarak nitelendirilen 17. yy de eğitim ve öğretimin planlanması
geliştirilmesi güncelleştirilmesi üzerinde durulan temel konulardır. Bu devirde JAN
AMOS COMENSKY 1600 BÜYÜK DİDAKTİKA adlı eser ile tanınır (eğtimde
AHLAKLI ve DİNDAR BİR İNSAN TİPİ ÖNGÖRÜR).
 Aydınlanma çağı olarak nitelendirilen 18.yy da INSANI MERKEZE ALAN bir çağdır.
Bu çağda akılcı(rasyonel)düşünce gelişmeye başlamıştır (Şişman, 2014, s.46-48).
 Endüstri çağı: sosyal eğitim, eğitici öğretim, okul öncesi eğitim, hürriyetçi eğitim
(TOLSTOY) gibi akımlar ortaya çıkmıştır
 3
Eğitim Bilimine Giriş

Doğu Toplumlarında Eğitim:

 Mısır’da iki tip eğitim vardı. Bir tanesi MESLEKI EĞITIM DIĞER ZIHINSEL
EĞITIM. Bu eğitimlerin yanında rahip, mimar, hekim ve katiplere yönelik
yüksek eğitimlerde vardır. ÇOCUKLAR 5 YAŞINA OKULA BAŞLAR. 12 YIL
SÜRERDİ. DEVLET İÇİN OKURLARDI.(YAZICI
 Çin’de ise KONFIÇYÜS’ÜN etkileri görülür. Toplumsal huzur ön plana
çıkarılmıştır. 10 yaşında çocuklar okula gönderilirdi. ERKEK ÇOCUKLAR 10-13
YAŞLARINA KADAR OKUMA YAZMA ÖĞRENİRLERDİ. KIZLAR EVDE İŞ
ÖĞRENİRDİ.
 Yahudilerde EĞITIM DINI VE AHLAKI ESASLAR ile ortaya çıkar. Çocuk
konuşmaya başladığı andan itibaren kutsal kitaptan okumalar yapılır, katı
disiplin vardır. Peygamber okulu denilen OKULLARDA RAHIPLER VE
KATIPLER TARAFINDAN eğitim verilirdi.
 Tarihi kaynaklarda, ÇINLILERDE M.Ö. 2000’li yıllardan itibaren başlayan
ÖRGÜN EĞITIM kurumlarından söz edilmektedir. Özellikle dilin önemi
üzerinde durulmuştur.
 Hintte örğetmenler BRAHMAN lar idi. Eski HİNTTE Halk BRAHMAN, ASKER,
ESNAF, KÖLE OLARAK dörde ayrıldı. Birinden diğerine geçilemezdi.
 Hint kültüründe de genelde eğitim dini mahiyette olup temel amaç insanın,
ahlaki, manevi ve ruhi yönden geliştirilmesidir. Doğuda İslam inancının doğup
gelişmeye başlamasıyla birlikte eğitim söz konusu dinin ilkelerine göre
gerçekleştirilmiştir. İslam ülkelerinde yaygın ve örgün öğretim yapan kurumlar
açılmıştır (Şişman, 2014, s.46-48).
 4
Eğitim Bilimine Giriş

Kaynak: (Topçu ve Yaşayan, 2012, Türk Eğitim Tarihi, MEB Yayınları)

Türklerde İslamiyet Öncesi Dönemde Eğitim

 Hunlarda yaşamın gerektirdiği bazı özellikler, eğitimle yeni yetişen çocuklara
kazandırılmaya çalışılmıştır. Bunlar, güçlü, iyi bir savaşçı ve asker olma, ata binme, kılıç
kullanma gibi özelliklerdir. Göktürklerde ise toplumun temel değerleri bilgi ve bilgeliğe
önem verme, cesaret, kahramanlık, yönetme ve egemenlik arzusu gibi değerlerdir.
Uygurlarda da bilgi ve bilgelik önemli değerlerdir (Şişman, 2014, s.46-59).
 ORHUN YAZITLARI GÖKTÜRKLER TARAFINDAN HAZIRLANDI.
 Hunlarda ŞAMAN denilen din adamları mesleki ve diğer alan eğitiminde etkindir.
 Göktürklerde okuma yazma çok önemlidir. ALP TIPI INSAN üzerinde durulur.
 Toplumun töreleri, cesaret, cömertlik, çocuk sevgisi, mesleki ahlak önemlidir . (Özdemir
ve Aslangilay, 2014).

TÜRKLERDE İSLAMIYET SONRASI DÖNEMDE EĞITIM

 Türklerin din olarak İslami kabul etmeleriyle birlikte ilk defa düzenli eğitim veren
kurumlarda bu dönemde oluşmaya başlamıştır. ORTA ASYA’DA KARAHANLILAR
döneminden itibaren bilim ve kültür hayatı gelişmeye başlamıştır. Çok sayıda medrese
açılmıştır (Şişman, 2014, s.46-59).
 Eski Türk eğitimindeki savaşçı, bilge ve alp tipi gazi ve veli insan tipiyle karşılaşmaya
başlamışlardır. 840 yılından itibaren FARABI, İBN-I SINA, BIRUNI, AHMET YESEVI
gibi bilginler yetişmiştir.
 Farabi, felsefe, fen bilimleri ve musiki alanında kendisine Aristo’dan SONRA
MUALLIMI SANI denilmiştir. Eğitimin amacı bireyi topluma kazandırmaktır.Devlet
başkanı, aile reisi bir öğretmendir.Öğretimde felsefe ve Mantığa yer verilmelidir.
 İbni Sina Felsefe, tıp, teoloji ve matematik alanlarında çalışmıştır. Üçüncü öğretmen
diye anılmıştır. İbni Sina ahlak ve fazilete önem verilmesi, devlet adamlarının erdemli
olması, beden eğitimine önem verilmiştir.
 Ahmet Yesevi ile farklı tarikatler başlamıştır . (Özdemir ve Aslangilay, 2014).

Selçuklu Devleti Döneminde Eğitim

 Selçuklular sanatkar ve bilginlere, eğitim ve öğretime önem vermişlerdir.
 5
Eğitim Bilimine Giriş

 Örgün bir eğitim kurumu olarak medrese sistemi, Selçuklularda gelişerek Osmanlılarda
yaygınlaşmaya devam etmiştir. Medreselerde dini ve edebi derslerin yanı sıra felsefe ve
pozitif bilimlerle ilgili dersler yer almıştır.
 Bu dönemde ilk öğretimin verildiği KÜTTAP adı verilen kurumlar açılmıştır. Buralarda
temel okuma-yazma, aritmetik bilgileri yanında dini eğitim verilmekteydi.
 Selçuklular döneminde eğitim tarihi yönünden önemli bir kurum da esnaf ve sanatkarlara
dönük eğitim veren AHILIK örgütüdür (Şişman, 2014, s.46-59).
 NIZAMIYE MEDRESELERINDE din, hukuk, dil edebiyat, felsefe ve müsbet bilimler
alanında dersler bulunmaktadır. Gelirleri vakıflardan sağlanırdı. Ahilikte iş başında
öğrenme esastır.
 Selçuklu döneminde Mevlana Celalettin Rumi, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli en
önemli eğitimcilerdendir.
 Osmanlıda ilk medreseler İZNİKTE açıldı. (1331 orhan bey )
 6
Eğitim Bilimine Giriş

Osmanlı Devleti Döneminde Eğitim

 Osmanlılarda eğitim, genelde devletin himaye ve denetiminde olmuştur. Ulema,

eğitimin yürütülmesini üstlenmişti. Osmanlılarda eğitim söz konusu olduğunda
ilk akla gelen kurum Selçuklulardan devralınan medreselerdir.
 Bunun yanında TEKKELER, bugünkü anlamda bir yaygın eğitim kurumu olarak
eğitimi tabana yaygınlaştırmada bir işlev üstlenmiştir. TEKKE de yetişenler
ALİM değil ARİF/İRFAN SAHİBİ insanlar yetiştirmeyi hedefler.
 Medreseler dışında Osmanlılarda DARÜT’TALIM(ÖĞRETIM EVI),
mektephane, mektep, darül’ilim (ilim evi), muallimhane, taş mektep gibi adlar
verilen ilköğretim kurumları vardı.
 Enderun mektebi ise OSMANLILARDA ELIT (AYDIN) YETIŞTIRMEYE
dönük bir öğretim kurumudur. Tanzimat sonrası dönemde ilk defa doğrudan
öğretmen yetiştirmeye yönelik öğretmen okulları açılmıştır.
 Rüştiye, idadi, sultani adları altında orta dereceli okullar açılmıştır(Şişman,
2014, s.46-59).
SIBYAN MEKTEPLERİ:İLKÖĞRETİM OSMANLIDA VERİLEN ADDIR.
II.MAHMUT EĞİTİMİ FERMAN ÇIKARTARAK ZORUNLU HALE GETİRDİ.
Osmanlılarda eğitim kurumlarının bazıları şunlardır: (Özdemir ve Aslangilay, 2014).
1. Halk mektepleri (sıbyan mektepleri (5-6 yaş ve 3-4 yıl süreli; 1860 da 12 bin sıbyan
mektebi vardı) ve medreseler).
2. Askeri mektepler: tophane-mehterhane gibi birimler kurulurdu.
 7
Eğitim Bilimine Giriş

İBRAHİM MÜTEFERRİKA-1728 de matbaa ile sözlük basımı yapıyor.

3. Saray mektepleri (Enderun, mehterhane)=ELİT-SARAY OKULU VE DEVŞİRME-
ENDERUN kurucusu FATİH SULTAN MEHMETTİR-din, edebiyat, beden, tarih,
matematik programı vardı-
4. Yabancıların mektepleri ve azınlıkların mektepleri (1900 yılında OSMANLI
topraklarında AMERİKALILARA ait 460 okul ve 20 bin öğrenci vardı).
5. Rüştiye-idadi-sultani ORTA DERECELİ OKULLAR VARDI.
1848 DARUL MUALLİMİN AÇILDI (ÖĞRETMEN YETİŞTİREN OKULLAR).
1856 AZINLIKLARA OKULA AÇMA İZNİ VERİLDİ.
1857 de genel eğitim bakanlığı kuruldu.

Cumhuriyet Sonrası Türkiye’de Eğitim

Atatürk’ün öngördüğü eğitimin temel ilkeleri, eğitimin milli olması, bilime dayanması,
yararlı, üretici, erdem, düzen ve disiplin sahibi insanlar yetiştirmesi, toplu- mu cehaletten
kurtarması, bilgi ve ahlak seviyesini yükseltmesi, yetenekleri ortaya koymasıdır.
Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’de okur yazarlık oranı düşüktü. Öncelikle bu konuda
bir seferberlik başlatılmıştır.1924’ te Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile bütün okullar Maarif
Nezareti’ne bağlanmıştır. Bu dönemde ayrıca,MILLET MEKTEPLERI AÇILMIŞ
(OKUMA YAZMA ÖĞRETİR), Latin alfabesi kabul edilmiş, eğitimde demokratikleşme
ve laikleşme, kadın eğitimine önem verilmiş, milli dil ve tarih anlayışı gelişmiş, dil ve
tarih kurumları kurulmuştur (Şişman, 2014, s.46-59).
İLKÖĞRETMEN DERNEKLERİ MEŞRUTİYET DÖNEMİNDEDİR.
İLK KEZ 1848 DE DARULMUALLIMIN ADINDA BIR ÖĞRETMEN OKULU
AÇILIRKEN, EĞITIMIN BIR BILIM OLDUĞU ILKESINDEN HAREKET
EDILIYORDU. 1851 yılında Ahmet Cevdet bu okula ilk olarak Eğitim ve öğretim
yöntemi dersi koymuştur. Aynı zamanda öğretmen yetiştirmede niteliğe önem vermiş ve
öğretmenin saygınlığı ilkesi üzerinde durmuştur. Öğretmen olarak yetişmeyenlerin
mesleğe ilk atanması 1860 yılında gerçekleşti. 1870 yılında darülmuallimat, kız
öğretmen okulu açıldı.ilk defa kadın öğretmenler yetişmeye başladı.
 8
Eğitim Bilimine Giriş

 KAYNAKLAR:

Özden, Y. ve Turan, S. (2014). Eğitim Bilimine Giriş. Pegem A Yayınları.

Şisman, Mehmet. (2014). Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Pegem A Yayınları.

Özdemir, M.Ç. ve Arslangilay, A.S.B. (2014). Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Pegem A

Yayınları.
Komisyon (2015). Öğrencinin Ders Defteri. Pegem Akademi Yayınları.

Türk eğitim düşünce kaynaklarında önemli bazı isimler

Yusuf Has Hacip (1017-1077)
Kutadgu Bilig adlı eseri yazmıştır.
Mutluluk veren bilgi anlamına gelir
Üzerinde en fazla durulan konulardan biri yaşamın geçici ve ölümlü olmasıdır.
Eğitim görüşleri
1. İki türlü insana insan derler, öğrenen ve öğreten.
2. Çocuk bilgi isterse, öğrenmeye küçük yaşta başlamalıdır.
3. İnsan öğrenerek alim olur, bilgi sahibi olduktan sonra her iş yoluna girer.
4. Baba çocuğunu sıkı terbiye altında yetiştirirse, annesi ve babası bundan dolayı mutluluk duyar.
5. Kim çocuklarının naz içinde yetiştirirse, o kimseye Ağlamak Düşer, üzülmek onun kaderidir.
6. Oğula kıza edep ve bilgi öğret, bu her ki dünyada onlar için faydalıdır.

Farabi 870-950
Farabi'nin eğitim görüşleri
Farabi eğitim ve öğretimi birbirinden ayırır.
Öğretim şehirler ve milletler de teorik erdemleri var etmektir, eğitim ise ahlaki ve sanatsal erdemleri
kazandırmaktır.
Öğretim bilgi aktarma ile olur, eğitim uygulamalı olarak meslekleri yapabilme ve işleri yapabilme
becerisini verir.
Öğretim yapılırken kolaydan zora basitten karmaşığa somuttan soyuta yakından uzağa ilkeleri önemlidir.
Farabi öğretim yöntemi olarak İnandırıcı ve etkili sözler söyleyerek öğretme, diğer bir metot olarak da
zorlama yolunu ifade eder, ancak zorlama yolu kabul edilmez.
Üç çeşit eğitici vardır aile, öğretmen ve devlet başkanı. Aile reisi aileyi ve üyelerini, öğretmen çocuk ve
gençleri, devlet reisi ise milleti eğitir.
 9
Eğitim Bilimine Giriş

Eğitici bir kişide bulunması gereken özellikler vardır.

Bunlar doğuştan gelenler ve sonradan kazanılanlardır.
Doğuştan gelenler beden zeka, hafıza, güzel konuşma, yeme içmeye düşkün olmama, doğruluk sevgisi,
yumuşak huylu olma, azim ve irade sahibi olmak gibidir.
Sonradan kazanılan ise bilgelik, bilginlik, aklını kullanma, toplum yararını gözetme, güçlükler VE
yorgunluklara dayanabilmedir

İbni Sina 980-1037

İbni Sina'nın eğitim görüşleri

Çocuk sütten kesildikten sonra kötüyle edilmemesi için eğitilmeye başlanmalıdır.

İyi arkadaşlarla oynamalıdır.
Tutarlı davranışları desteklenmeli ve fazla baskı yapılmamalıdır.
Hatalar uygun biçimde düzeltilmeli düzeltmiyor ise azarlanmalıdır.
Çocuklar tek tek değil grup halinde öğrenmelidir. Böylece hem birbirlerine saygılı olmayı hem de
başkalarının haklarına saygı göstermeyi öğrenirler
Öğretmen çocukların ilgileri ve yetenekleri araştırmalı ve ona bir sanat öğretmediler.
Öğretmen dindar, dürüst, bilgili, insaflı, temiz olmalı ve çocuklarla sürekli ilgilenmelidir
Ne çok sert davranmalı ne de çok yumuşak davranmalıdır.
Çocuğa dini eğitimleri ve diğer eğitimler verilmelidir
Eğitimde araç gereç kullanılmalıdır çocuk oyunla eğitilmeli aile çocuğun eğitimini üstlenmelidir

Türk tarihinde ilk yaygın mesleki eğitim olan Ahilik. Anadolu Selçuklu Devleti'nde örgün eğitim
medreselerde yapılırken Türk eğitim tarihinde ilk yaygın mesleki eğitim olan Ahilik görüyoruz.
Bunun dışında Halk Eğitimi sayılabilecek tasavvuf eğitimi tekke ve zaviyeler de veriliyordu.
Tasavvuf eğitimin amacı, ahlaklı bir insan ve iyi bir müslüman olarak yetiştirmektir.

Ahilik temel ilkeleri

Eli açık, kapısı açık, Sofrası açık, gözü kapalı, dili bağlı, belibağlı olmalıdır.

Anadolu selçuklularda Tasavvuf eğitimi

Tasavvufun temeli zikir, sabır ve şükür olmak üzere üç esasa dayanır.
Tasavvufi eğitimin önemli temsilcileri tasavvufun üç önemli temsilcisi Hacı Bektaşi Veli, Mevlana ve
Yunus Emredir.
 10
Eğitim Bilimine Giriş

Mevlana (1207-1273)
Mevlana ve eğitim görüşleri:
Lütfen ekteki makaleyi okuyunuz:
http://isamveri.org/pdfdrg/D02364/2011_1/2011_1_OZDEMIRS.pdf

KAYNAK: İBRAHİM ARSLANOĞLU, EĞİTİM FELSEFESİ, NOBEL, 2.BASIM