ไ ฟ ฟ้ า แ ล ะ เ ค รื่ อ ง ก ล

ผ ศ . ถ า ว ร อ ม ต กิ ต ติ์
คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีปทุม

การใช้งานและการบำ�รุงรักษา

ความเข้าใจในพื้นฐานและคุณสมบัติของมอเตอร์ จะช่วยให้นำ�มอเตอร์มาใช้งานได้อย่างเกิด
ประโยชน์สูงสุดและเต็มสมรรถนะ รวมทั้งทำ�ให้มีประสิทธิภาพในการบำ�รุงรักษาอีกด้วย
การรู้ พื้ น ฐานของมอเตอร์ ทำ � ให้ ก ารเลื อ กมอเตอร์ ม าใช้ ง านและการบำ � รุ ง รั ก ษา
มอเตอร์มีประสิทธิภาพ ซึ่งเป็นการช่วยยกระดับการผลิต ลดช่วงหยุดทำ�งานโดยบังเอิญ
และประหยัดเงินได้จำ�นวนมาก
พื้นฐานเกี่ยวกับมอเตอร์ รูปที่ 1 ซึ่งนำ�มาใช้งานได้แตกต่างกันตาม ● มอเตอร์แบบอี (E) เป็นมอเตอร์
พื้นฐานเกี่ยวกับมอเตอร์ มีรายละเอียด ตารางที่ 1 โดยมีรายละเอียดดังนี้ ประสิทธิภาพสูง ซึ่งมีแรงบิดขณะยึดโรเตอร์
ต่างๆ จำ�นวนมาก เช่น ขนาดกระแส, แบบ ● มอเตอร์แบบเอ (A) เป็นมอเตอร์ที่ ต่ำ�กว่ามอเตอร์แบบบี แต่การปรับปรุงระบบ
และชนิด, ประสิทธิภาพ, โหลด, ความเร็ว, ใช้ในงานหล่อแบบฉีด ซึ่งมีแรงบิดดึงออกสูง ที่ ใ ช้ ม อเตอร์ แ บบบี ก็ ยั ง เป็ น ทางเลื อ กที่ น่ า
แรงบิด เป็นต้น ● มอเตอร์แบบบี (B) เป็นมอเตอร์ที่ สนใจอยู่
1. ขนาดกระแสของมอเตอร์ ใช้ในงานอุตสาหกรรมทั่วไป ซึ่งมีแรงบิดเริ่ม
ขนาดกระแส (Amperage) ทีใ่ ช้ในมอเตอร์ เดินเหมาะสมและมีกระแสเริ่มเดินไม่สูงนัก
มี 3 ชนิดคือ ● มอเตอร์แบบซี (C) เป็นมอเตอร์ที่

1. กระแสโหลดเต็ม (Full load amp) ใช้ในงานหนักขณะเริ่มเดิน โดยมีแรงบิดเริ่ม

คือค่ากระแสไฟฟ้าบนเนมเพลต ซึ่งเป็นกระ เดินสูง
แสไฟฟ้าในภาวะโหลดเต็มหรือแรงบิดเต็ม ● มอเตอร์แบบดี (D) เป็นมอเตอร์ที่มี

2. กระแสขณะยึดโรเตอร์ (Locked rotor สลิปสูงโดยมีแรงบิดเริ่มเดินสูง ซึ่งเหมาะกับ

amp) คือกระแสกระชากขณะสตาร์ต ซึ่งเป็น ลิฟต์ความเร็วต่�ำ , รอกยกของ และเครื่อง
 รูปที่ 1 เส้นโค้งความเร็ว-แรงบิดของมอเตอร์
กระแสไฟฟ้ า ภาวะสตาร์ ต เมื่ อ จ่ า ยแรงดั น เจาะกระแทก แบบต่างๆ
ไฟฟ้าเต็ม
3. กระแสตัวประกอบบริการ (Service แบบ กระแส แรงบิด ตารางที ่ 1 แบบของมอเตอร์และการใช้งาน
แรงบิด สลิป
factor amp) คือกระแสโหลดเกินของมอเตอร์ เริ่มเดิน ขณะยึด สุดกำ�ลัง การใช้งาน
โรเตอร์
ที่คิดเป็นเปอร์เซนต์เท่ากับตัวประกอบบริการ A สูง กลาง สูง ≤ 5% โหลดเร็วคงที่ : พัดลม, เครื่องเป่าลม, ปั๊มโรตารี่,
บนเนมเพลต เช่น มอเตอร์มีตัวประกอบ คอมเพรสเซอร์ไม่มีโหลด, เครื่องจักร
บริการ 1.15 แสดงว่าสามารถรับโหลดเกิน B กลาง กลาง สู ง ≤ 5% โหลดเร็วคงที่ : พัดลม, เครื่องเป่าลม, ปั๊มโรตารี่,
คอมเพรสเซอร์ไม่มีโหลด, เครื่องจักรกล
ได้ 15% C กลาง สูง กลาง ≤ 5% โหลดเร็วคงที่, เริ่มเดินเฉื่อยสูง (เครื่องเป่าลมเหวี่ยงหนีศูนย์กลาง, ล้อ
2. มอเตอร์แบบต่างๆ หมุน), เริ่มเดินมีโหลด (ปั๊มลูกสูบ, คอมเพรสเซอร์,สายพานลำ�เลียง)
D กลาง สูงพิเศษ ต่ำ� 5-13% เริ่มเดินมีโหลด, เฉื่อยสูงมาก, ความเร็วเปลี่ยน (เครื่องจักร
แบบของมอเตอร์ (Design letter) แสดง ขึ้นรูป, เครน, รอก, ลิฟต์)
ถึงรูปร่างของเส้นโค้งความเร็ว-แรงบิดตาม E กลาง-สูง กลาง-สูง กลาง-สูง 75% ปั๊ม, พัดลม, เครื่องเป่าลม
ISSUE4/18FEBRUARY-APRIL2012
69

69-�����������������4-18.indd 1 4/15/12 11:30 PM

 กล
ไฟ
ฟ้ ง
าแล
ะ เ ค รื่ อ

3. ประสิทธิภาพและโหลด 4. ขั้ว 7. อุณหภูมิ

ประสิ ท ธิ ภ าพคื อ เปอร์ เ ซ็ น ต์ ข องกำ � ลั ง ขัว้ มอเตอร์หมายถึงขัว้ แม่เหล็ก (ขัว้ เหนือ ความร้อนเป็นปัจจัยแรกที่ทำ�ให้มอเตอร์
ด้านเข้าที่มอเตอร์เปลี่ยนเป็นงานด้านออก และขั้วใต้) เมื่อจ่ายไฟฟ้าเข้ามอเตอร์ ความ ล้มเหลว ซึ่ง 70% ของมอเตอร์ที่ล้มเหลวเกิด
โดยปกติจะมีค่าประสิทธิภาพอยู่บนเนมเพลต เร็วซิงโครนัสของมอเตอร์ไฟฟ้ากระแสสลับ จากความร้อนสูงเกิน การพิจารณาอุณหภูมิ
มอเตอร์ที่มีขนาดโครง (Frame size) ใหญ่ จะมีจำ�นวนขั้วสัมพันธ์กับความถี ่ ตารางที่ 2 มอเตอร์มีตัวประกอบ 2 ประการคือ
จะมีแรงม้าสูงหรือความเร็วต่� ำ ซึ่งขนาดโครง แสดงความเร็วซิงโครนัสตามขั้วมอเตอร์ที่ 1. อุณหภูมแิ วดล้อม คืออุณหภูมหิ อ้ งสูง
มาตรฐานจะระบุถึงแรงม้า, ความเร็ว และ ความถี่ 50 และ 60 ไซเกิล สุดที่มอเตอร์ทำ�งานต่อเนื่องที่ภาวะโหลดเต็ม
เปลือกหุ้ม ตารางที่ 2 ความเร็วซิงโครนัส ได้อย่างปลอดภัย โดยส่วนใหญ่พิกัดอุณหภูมิ
ชั้นแรงดันของฉนวน (Insulation class) ตามขั้วของมอเตอร์ แวดล้อมคือ 40 ํC
จำ�นวนขั้ว ความเร็วซิงโครนัส
แสดงถึงความต้านทานของฉนวนที่ทนความ 60 ไซเกิล 50 ไซเกิล 2. อุณหภูมิเพิ่ม คือ อุณหภูมิภายใน
ร้อนได้ ชั้นแรงดันของฉนวนที่ทนอุณหภูมิได้ 2 3,600 3,000 ขดลวดทีเ่ ปลีย่ นไปจากภาวะไม่ท�ำ งานถึงภาวะ
4 1,800 1,500
จากน้อยไปมากตามรูปที่ 2 มีสี่ประเภทคือ 6 1,200 1,000 โหลดเต็มต่อเนื่องพิกัดเวลา (Time rating) คือ
A, B, F และ H 8 900 750 พิกัดที่มอเตอร์สามารถทำ�งานได้ต่อเนื่องที่
10 720 600
ภาวะแรงบิดโหลดเต็มโดยไม่เกิดความร้อน
5. ตัวประกอบบริการ สูงเกิน
ตัวประกอบบริการคือ ตัวคูณที่แสดง 8. แรงบิด
ปริ ม าณโหลดเกิ น ที่ ม อเตอร์ ส ามารถรั บ ได้ แรงบิดคือแรงหมุนที่เกิดจากเพลาของ
เช่น มอเตอร์ที่มีตัวประกอบบริการเป็น 1.0 มอเตอร์ หน่วยของแรงบิดเป็นเมตรกิโลกรัม
จะไม่สามารถรับโหลดต่อเนื่องได้เกินกว่าแรง หรือฟุตปอนด์ รูปที่ 4 แสดงแรงบิดชนิดต่างๆ
ม้าบนเนมเพลต แต่มอเตอร์ที่มีตัวประกอบ
 รูปที่ 2 ระดับชั้นแรงดันของฉนวน บริการเป็น 1.15 จะสามารถรับโหลดเป็น
พักๆ ได้สูงจากแรงม้าบนเนมเพลตถึง 15%
ความสำ�คัญมากที่สุดของการนำ�มอเตอร์ 6. ความเร็วสลิปและความเร็ว
มาใช้งานคือ มอเตอร์สอดคล้องกับชนิดของ ซิงโครนัส
โหลด ซึ่งชนิดของโหลดตามรูปที่ 3 มีดังนี้ ความเร็วสลิปคือความแตกต่างระหว่าง
ความเร็วซิงโครนัสของมอเตอร์กับความเร็ว
โหลดเต็ ม โดยแสดงเป็ น
 รูปที่ 4 เส้นโค้งความเร็ว-แรงบิดโดยทั่วไป
เปอร์ เ ซ็ น ต์ ข องความเร็ ว ซิ ง
โครนัส โดยปกติแล้วมอเตอร์ ● แรงบิดโหลดเต็ม (Full load torque)
ทั่ ว ไปจะเดิ น เครื่ อ งด้ ว ย คือแรงบิดต่อเนื่องตามพิกัดที่มอเตอร์ทำ�งาน
 รูปที่ 3 ชนิดของโหลดสำ�หรับมอเตอร์ : โหลดแรงม้าคงที่ (ซ้าย), สลิ ป โหลดเต็ ม อยู่ ใ นช่ ว ง ได้โดยไม่เกิดความร้อนสูงเกินภายในพิกัด
โหลดแรงบิดคงที่ (กลาง), โหลดแรงบิดแปรค่าได้ (ขวา)
2% ถึง 5% ความเร็วซิงโครนัส เวลา
● โหลดแรงม้าคงที่ (Constant horse- คือ ความเร็วของสนามแม่เหล็กภายในมอเตอร์ ● แรงบิดค่ายอด (Peak torque) โหลด

power) คือโหลดคงที่ที่ต้องการแรงบิดต่�ำ ลง ที่กำ�ลังหมุน ซึ่งใกล้เคียงกับความเร็วมอเตอร์ จำ�นวนมากต้องการแรงบิดเปลี่ยนแปลงตาม

เมื่อความเร็วเพิ่มขึ้น ภาวะไม่มีโหลด เช่น มอเตอร์ 4 ขั้วที่ 50 ไซเกิล เครื่องจักร ซึ่งความต้องการแรงบิดสูงสุดที่
● โหลดแรงบิดคงที่ (Constant torque) มีความเร็วของสนามแม่เหล็กเป็น 1,500 รอบ จุดใดๆ คือ “ความต้องการแรงบิดค่ายอด”
คือโหลดที่ต้องการแรงบิดคงที่เพื่อขับโหลด ต่อนาทีตามตารางที่ 2 ส่วนความเร็วของ ● แรงบิ ด ดึ ง ออกหรื อ แรงบิ ด สุ ด กำ � ลั ง

โดยไม่คำ�นึงถึงความเร็ว เพลามอเตอร์ที่ภาวะไม่มีโหลดจะใกล้เคียง (Pull out torque, Breakdown torque) คือ

● โหลดแรงบิดแปรค่าได้ (Variable กับ 1,500 รอบต่อนาที เช่น 1,498 รอบต่อนาที แรงบิดสูงสุดที่ได้เมื่อมอเตอร์ท�ำ งานที่แรงดัน
torque) คือโหลดที่ต้องการแรงบิดสูงขึ้นเมื่อ ซึ่ ง ความแตกต่ า งระหว่ า งความเร็ ว ซิ ง โคร ไฟฟ้าเต็มและความเร็วเต็ม
ความเร็วสูงขึ้น นัสกับความเร็วโหลดเต็มคือความเร็วสลิป ● แรงบิดดึงขึ้น (Pull up torque) คือ

70 ISSUE4/18FEBRUARY-APRIL2012

69-�����������������4-18.indd 2 4/15/12 11:30 PM

 กล
ไฟ
ฟ้ ง
าแล
ะ เ ค รื่ อ

จุ ด ต่ำ� สุด บนเส้นโค้งความเร็ว-แรงบิดของ ยังมีอปุ กรณ์อน่ื อีกด้วย เช่น เซอร์กติ เบรกเกอร์ ปลายสายให้กับระบบเดินสายที่ต้องการได้
มอเตอร์ที่เร่งสู่ความเร็วเต็ม การออกแบบ ของสายป้อนวงจรย่อย, หม้อแปลงย่อย, แผง ดังนี้
มอเตอร์ในบางครั้งจะไม่คำ�นึงถึงค่าแรงบิด ไฟฟ้า, ชุดขับและตัวควบคุมแบบโปรแกรม ● ประเภท 1 เป็นการจัดกลุ่มทางกล

ดึงขึ้น เนื่องจากจุดต่�ำ สุดบนเส้นโค้งความเร็ว
● แรงบิดอาจเกิดขึ้นที่จุดโรเตอร์ถูกยึด
(แรงบิดดึงขึ้นเท่ากับแรงบิดขณะยึดโรเตอร์)
● แรงบิ ด เริ่ ม เดิ น หรื อ แรงบิ ด ขณะยึ ด
โรเตอร์ (Starting torque, Locked rotor
torque) คือแรงบิดที่ได้เมื่อเร่งความเร็วให้
โหลดที่หยุดอยู่
ได้ รวมทั้งการวัดและการเฝ้าตรวจไฟฟ้า
อุปกรณ์ข้างต้นที่ใช้ใน MCC จะมี
ลักษณะเป็นโมดูลลาร์ตามรูปที่ 6 ซึ่งโดย
ทั่วไปจะกว้างประมาณ 40 ซม. และมีความ
สูงขึ้นกับอุปกรณ์ภายใน กรณี MCC เป็นตู้
โครงสร้างเหล็กที่แยกเป็นตู้ย่อย ซึ่งแต่ละตู้
ย่อยมีขนาดประมาณ 50 ซม. ทำ�ให้ต่อเชื่อม
โดยจั ด รู ป แบบชุ ด ควบคุ ม มอเตอร์ ร วมกั น
MCC ประเภทนี้หลายชุดจะต่อกับบัสไฟฟ้า
ร่วมโดยทำ�งานอิสระต่อกัน และไม่มีการเดิน
สายภายในระหว่างชุด MCC หรือไม่มี
อินเตอร์ล็อกระหว่างชุด MCC หรือไม่มีการ
อินเตอร์ล็อกไปยังอุปกรณ์ระยะไกล
● ประเภท 2 เป็นการจัดกลุ่มรวมกัน

เข้าด้วยกันที่หน้างานได้ นอกจากนั้นยังมีตู้ เพื่อให้ระบบสมบูรณ์ของชุดควบคุมมอเตอร์,

การนำ�ศูนย์ควบคุมมอเตอร์ที่ทัน MCC แบบพิเศษ เช่น แบบต้านฝุ่นและ ชุดต่อแยกสายป้อน และชุดอื่นๆ MCC
สมัยมาใช้งาน น้ำ�มัน, แบบกันฝน เป็นต้น ประเภทนี้หลายชุดจะต่อกับบัสไฟฟ้าร่วมโดย
ศูนย์ควบคุมมอเตอร์ (Motor control มีอินเตอร์ล็อกทางไฟฟ้า หรือมีการเดินสาย
center-MCC) เป็นวิธีจัดทำ�กลุ่มทำ�งานและ ภายในระหว่างชุด MCC หรืออินเตอร์ล็อกไป
ควบคุมให้กับตัวควบคุมมอเตอร์และอุปกรณ์ ยังอุปกรณ์ระยะไกลได้
จ่ายไฟฟ้ารวมทั้งอุปกรณ์อัตโนมัติ โดยตั้งบน ● ชนิด A เป็น MCC ที่เดินสายน้อย

พื้นได้อย่างอิสระ การออกแบบเป็นรูปแบบ ที่สุดและราคาต่ำ�สุด ซึ่งโหลดของผู้ใช้และ

โมดู ล ลาร์ จ ะง่ า ยต่ อ การติ ด ตั้ ง และใช้ ง าน การเดินสายควบคุมจะต่อกับชุดสตาร์ตโดย
ตลอดจนประหยัดเวลาและราคารวมทั้งใช้ ตรง
พื้นที่ได้อย่างประหยัดอีกด้วย  รูปที่ 6 ชุดสตาร์ตมอเตอร์ที่ติดตั้งใน MCC ● ชนิด B เป็น MCC ที่มีแผงขั้วต่อ

MCC ติดตั้งชุดสตาร์ตร่วมกันได้หลาย แบบโมดูลาร์ สายจากโรงงานสำ�หรับสายควบคุม กล่อง

ชนิด เช่น ชนิดหมุนกลับแบบแรงดันไฟฟ้า MCC จะมีรางเดินสายแบบเครือข่าย ขั้วต่อสายอาจจะติดตั้งอยู่ในชุดสตาร์ตหรือ
เต็ม, ชนิดหลายความเร็ว, ชนิดสตาร์ตแบบ ซึ่งรางเดินสายแนวดิ่งจะมีความสูงเต็มในแต่ ที่รางเดินสายแนวดิ่งใกล้ชุดสตาร์ต ซึ่งเดิน
ลดแรงดันไฟฟ้า เป็นต้น และรวมถึงชุดส ละตู่ย่อย และต่อกับรางแนวนอนที่ด้านบน สายให้โหลดของผู้ใช้ที่มีขนาดใหญ่ให้ต่อตรง
ตาร์ตแบบโซลิดสเตต ดังตัวอย่างในรูปที่ 5 และด้านล่าง ซึ่งการเพิ่มตู้ย่อยจะเดินสาย กับขั้วต่อสายของชุดสตาร์ต
ไฟฟ้าไปยังแต่ละตู่ย่อยได้โดยไม่ต้องใช้ท่อ ● ชนิด C เป็น MCC ที่มีบล็อกขั้วต่อ

ระบบบัสไฟฟ้าจะมีบัสแนวนอนเดินเต็ม สายจากโรงงาน โดยมีกลุ่มบล็อกขั้วต่อสาย

ความยาว และกระจายไปแต่ละตู้ย่อย บัส หลักที่ใกล้กับสายด้านเข้าที่ด้านบนหรือด้าน
แนวนอนอาจจะเป็นอะลูมิเนียมเคลือบดีบุก ล่างของแต่ละตู้ย่อย
หรือทองแดงเคลือบดีบุก หรือทองแดงเคลือบ 2. พิกัดลัดวงจร
เงิน โดยมีพิกัดทั่วไปจาก 600A ถึง 2000A โดยปกติแล้วพิกัดของชุดโครงสร้างบัส
แต่ ล ะตู้ ย่ อ ยจะมี ร ะบบบั ส แนวดิ่ ง ที่ รั บ และชุดสตาร์ตจะแยกกัน ซึ่งที่โครงสร้างบัส
 รูปที่ 5 MCC ติดตั้งชุดสตาร์ตชนิดต่างๆ ไฟฟ้าจากบัสแนวนอน ซึ่งส่วนใหญ่จะเสียบ จะต้องมีพิกัดทนกระแสไฟฟ้าสูงสุดได้โดยไม่
และอุปกรณ์ต่างๆ ได้
อุปกรณ์ประกอบเข้ากับบัสแนวดิ่ง โดยปกติ ทำ�ให้ส่วนประกอบหรือฉนวนของบัสเสียหาย
ส่วนประกอบแต่ละชิ้นใน MCC จะไม่ แล้วบัสแนวดิ่งจะมีพิกัด 300A ถึง 600A ชุดส่วนประกอบจะต้องมีพิกัดการตัดกระแส
ต่างจากตัวควบคุมที่ติดตั้งแต่ละชุด นั่นคือ ลัดวงจรที่สามารถตัดกระแสไฟฟ้าสูงสุดของ
ชุดสตาร์ตที่รวมกันใน MCC จะมีการทำ�งาน 1. ชนิดและประเภทตาม NEMA ชุดสตาร์ตหรือชุดสายป้อนวงจรย่อยได้อย่าง
เช่ น เดี ย วกั บ ชุ ด สตาร์ ต หลายชุ ด ที่ แ ยกอยู่ NEMA มีการจัดประเภท (class) และ ปลอดภัย
คนละตู้ ชนิด (type) ของการเดินสายของ MCC เพื่อ พิกัดการลัดวงจรสูงสุดของ MCC ทั้ง
นอกจากชุดสตาร์ตที่อยู่ใน MCC แล้ว ให้สามารถเลือกประเภทและชนิดในการเข้า หมดจะต้องเป็นพิกัดการทนได้ของโครงสร้าง
ISSUE4/18FEBRUARY-APRIL2012
71

69-�����������������4-18.indd 3 4/15/12 11:30 PM

 กล
ไฟ
ฟ้ ง
าแล
ะ เ ค รื่ อ

บัสและพิกัดการตัดกระแสของชุด MCC โดยใช้เครื่องช่วยฟังเสียง (เช่นเดียวกับหูฟัง เครื่องมือวัดความตึงของสายพานในรูปที่ 8

3. ข้อดีของการใช้ MCC ของแพทย์) หรือเครื่องสแกนอินฟราเรดตาม และทำ�งานโดยไม่เกิดเสียงรบกวนมากเกินไป
การใช้ MCC มีข้อดีคือ การติดตั้งและ รูปที่ 7
การเดินสาย MCC แต่ละชุดทำ�ได้ง่าย ไลน์
ไฟฟ้าของชุด MCC ทั้งหมดจะเชื่อมต่อกับ
หนึ่งบัสได้ง่ายและประหยัด ทำ�ให้ค่าติดตั้ง
ลดลงจากค่าติดตั้งชุดสตาร์ตหลายชุดรวม
กันเป็นอย่างมาก
นอกจากนี้ MCC ทำ�ให้ประหยัดพื้นที่ได้
มากและวางตัง้ ได้อย่างเป็นอิสระ อีกทัง้ สามารถ
วางใกล้กับอุปกรณ์ที่กำ�ลังควบคุมได้มากกว่า
กรณีที่ต้องการขยาย MCC ก็ทำ�ได้ง่ายโดย  รูปที่ 7 การตรวจสอบด้วยอินฟราเรดใน
มอเตอร์ 100 แรงม้าของปั๊มน้ำ�เย็น เพื่อได้
วางในพื้นที่ว่างต่อจาก MCC เดิมและยึด ภาพความร้อนของแบริ่งและคับลิง
ด้วยสกรู
เทคโนโลยีล่าสุดที่นำ�มาไว้ใน MCC คือ 1. การบำ�รุงรักษามอเตอร์
ชุดสตาร์ตแบบลดแรงดันไฟฟ้าชนิดโซลิดสเตต, การบำ�รุงรักษาเบือ้ งต้นสำ�หรับมอเตอร์คอื  รูปที่ 8 การใช้เครื่องมือวัดความตึงของ
ชุดขับแบบแปรความเร็วได้ชนิดโซลิดสเตต, การหล่อลืน่ ทีแ่ บริง่ และเครือ่ งจักรตามคูม่ อื ของ สายพาน
รีเลย์โหลดเกินชนิดโซลิดสเตต, ระบบจัดการ ผู้ผลิต ในสภาพแวดล้อมที่ไม่ดีควรเปลี่ยน
พลังงานที่ใช้ไมโครโปรเซสเซอร์และตัวควบ น้�ำ มันหล่อลื่นอย่างน้อยเดือนละครั้ง และจะ 4. ตรวจสอบการวางแนว (Alignment)
คุมแบบโปรแกรมได้ ต้องระวังไม่ให้หล่อลื่นมากเกินไป เนื่องจาก ของมอเตอร์กบั โหลด ซึง่ การวางแนวทีเ่ หมาะสม
จารบีหรือน้ำ�มันหล่อลื่นอาจจะไหลเข้าในชุด ระหว่างมอเตอร์กับโหลดจะยืดอายุของแบริ่ง
การบำ�รุงรักษาเชิงป้องกัน ขดลวดและทำ�ให้ฉนวนเสื่อมได้ ออกไป รูปที่ 9 แสดงวิธตี รวจสอบการวางแนว
สำ�หรับมอเตอร์ มอเตอร์ ที่ สำ � คั ญ หรื อ มอเตอร์ ที่ มี ร อบ ด้วยมิเตอร์แบบหน้าปัด รูป (ก) มิเตอร์
การหยุดทำ�งานในโรงงานโดยบังเอิญ ส่ง ทำ�งานถี่นั้น ควรตรวจสอบและบำ�รุงรักษา แสดงมุมเพลาที่วางแนวผิด ซึ่งที่ถูกต้องจะ
ผลลัพธ์ให้เกิดความสูญเสียทางธุรกิจจำ�นวน ดังนี้ ต้องมีมุมเป็นศูนย์ ส่วนรูป (ข) มิเตอร์แสดง
มหาศาล จึงต้องมีการบำ�รุงรักษาเชิงป้องกัน 1. ตรวจสอบแบริ่ง โดยกระทำ�ทุกวัน การไม่อยู่ในแนวแกน ซึ่งแก้ไขได้โดยชดเชย
ที่วางแผนไว้อย่างดี เพื่อให้มอเตอร์ท�ำ งานได้ หรืออย่างน้อยทุกสัปดาห์ด้วยเครื่องช่วยฟัง การต่อเชื่อมเพียงเล็กน้อย รูป (ค), (ง), (จ)
อย่างมีประสิทธิภาพและอายุยาวนานขึ้น ซึ่ง เสียง, เครื่องสแกนอินฟราเรดหรือเครื่อง แสดงการตรวจสอบชุดขับสายพาน
การบำ�รุงรักษาเชิงป้องกันสำ�หรับมอเตอร์จะ วิเคราะห์การสั่นสะเทือน นอกจากนั้นควร
มีประสิทธิภาพเมื่อมีอุปกรณ์ทดสอบและมี ตรวจสอบอุณหภูมิผิวของแบริ่งด้วยเทอร์โม
การอบรมที่เหมาะสม ในการวางแผนจึงต้อง มิเตอร์หรือใช้อุปกรณ์วัดอุณหภูมิแบบอิเล็ก
พิจารณาอุปกรณ์และเวลาที่ต้องการตรวจ ทรอนิกส์ แล้วเปรียบเทียบอุณหภูมแิ บริง่ ทีร่ อ้ น
สอบและบันทึกผลอย่างเที่ยงตรง กับอุณหภูมิแบริ่งที่ทำ�งานปกติ
วิธีบำ�รุงรักษาแบบต่างๆ อาจจะใช้กับ 2. ตรวจสอบช่องอากาศ (Air gap)
มอเตอร์ แ ต่ ล ะชนิ ด และตั ว ควบคุ ม หรื อ ระหว่างโรเตอร์กบั สเตเตอร์ โดยวัดทัง้ ด้านบน
อุปกรณ์ที่เกี่ยวข้องแตกต่างกัน ซึ่งควรเลือก และด้านล่างของสเตเตอร์ด้วยแผ่นวัดช่อง
วิธีดีที่สุดและเหมาะกับงานที่ทำ� เช่น การ ว่าง (Feeler gauge) อย่างน้อยปีละครั้ง ซึ่ง
พิจารณารายละเอียดจากชิ้นส่วนต่างๆ ที่ ค่าความแตกต่างที่อ่านได้ในแต่ละปีจะแสดง  รูการขั ปที่ 9 การตรวจสอบการขับแบบต่อตรงและ
บด้วยสายพาน
เกี่ยวกับอุณหภูมิและเสียงที่ผิดปกติ เพื่อ ถึงสภาพของชุดติดตั้งแบริ่ง
ตรวจซ่ อ มแบริ ่ ง ของมอเตอร์ หรือติดตั้ง 3. ตรวจสอบความตึงของสายพาน ให้
อ่ า น ต่ อ ห น้ า 7 7 ➪
อุปกรณ์เฝ้าตรวจอุณหภูมิและการตรวจสอบ มีความตึงพอดีกับชุดติดตั้งตามกำ�หนดด้วย
72 ISSUE4/18FEBRUARY-APRIL2012

69-�����������������4-18.indd 4 4/15/12 11:30 PM


ต่ อ จ า ก ห น้ า 7 2
5. ตรวจสอบแปรงถ่านและคอมมิวเต-
เตอร์ ในมอเตอร์ DC นั้นจะต้องแน่ใจว่า
แปรงถ่ า นทั้ ง หมดมี ส ภาพนำ � ไฟฟ้ า และมี
ความแข็ ง ที่ เ หมาะสมโดยใส่ พ อดี กั บ ที่ ยึ ด
แปรงถ่าน นอกจากนั้นควรตรวจสอบความ
ดันสปริงของที่ยึดแปรงถ่านซึ่งควรอยู่ในช่วง
2 - 2.5 ปอนด์ต่อตารางนิ้วของพื้นที่หน้าตัด
แปรงถ่านตามรูปที่ 10
 รูปที่ 10 การตรวจสอบแปรงถ่าน
6. ตรวจสอบการติดตั้ง โดยตรวจสอบ
โบลต์ยึดและฐานเหล็กว่ารองรับการกระเทือน
ได้และฐานคอนกรีตไม่แตกร้าวหรือกะเทาะ
รูปที่ 11 แสดงการทดสอบวิเคราะห์การสั่น
สะเทือนประจำ�ปีสำ�หรับมอเตอร์เหนี่ยวนำ�
250 แรงม้าด้วยเครื่องมือวัด โดยใช้โพรบ
 รูปที่ 11 การทดสอบวิเคราะห์การสั่นสะเทือนของมอเตอร์
ISSUE4/18FEBRUARY-APRIL2012
69-�����������������4-18.indd 5
กล
ไฟ
ฟ้ ง
าแล
ะ เ ค รื่ อ
แม่เหล็กแตะบนแบริ่งที่ต�ำ แหน่งต่างๆ เพื่อ
เปรียบเทียบกับค่าที่บันทึกไว้ตอนเริ่มติดตั้ง
ซึ่งจะช่วยให้แก้ไขปัญหาได้ง่ายขึ้น
มอเตอร์เกิดการสัน่ สะเทือนได้จากการหมุน
การทราบถึงความถี่ในการหมุนที่มีฮาร์มอนิก
ทำ�ให้วิเคราะห์ปัญหาที่เกิดขึ้นได้ชัดเจน แม้
ว่าเครื่องมือวิเคราะห์การสั่นสะเทือนสำ�หรับ
มอเตอร์จะมีหลายชนิด แต่เครื่องวิเคราะห์
สเปกตรัมสั่นสะเทือนแบบแปลงฟูริเยร์เร็ว
(Fast Fourier Transform - FFT) จะให้ผลที่
เที่ยงตรงได้สูงถึง 200%
เครือ่ งวิเคราะห์สเปกตรัมการสัน่ สะเทือน
FFT จะมีมเิ ตอร์เร่งความเร็ว (accelerometer)
ติดตั้งทางแม่เหล็ก และมีโพรบไว้สัมผัสกับ
โครงมอเตอร์ ทำ�ให้สามารถเก็บข้อมูลได้
ความถีใ่ นการหมุนเป็นส่วนหนึง่ ของสเปกตรัม
สัน่ สะเทือนทีใ่ ห้ประโยชน์ได้ เช่น ความเสถียร
ของแบริ่ง, ความสมดุลของโรเตอร์, การตั้ง
ศูนย์และระยะห่างของเพลา เทคโนโลยี FFT
จะแปลงข้อมูลแอนาลอกเป็นดิจิตอล และ
แสดงผลเป็นรูปภาพหรือสเปกตรัมได้ตามรูป
ที่ 12
นอกจากนี้หากใช้ซอฟแวร์บำ�รุงรักษาเชิง
 รูปที่ 12 ตัวอย่างการวัดความสั่นสะเทือนด้วยเครื่อง
วิเคราะห์สเปกตรัมการสั่นสะเทือน FFT
พยากรณ์ จะช่วยโอนถ่ายข้อมูลจากเครื่อง
วิเคราะห์ไปยังเครื่องคอมพิวเตอร์ได้อย่าง
รวดเร็ว ทำ�ให้วิเคราะห์ความล้มเหลวและ
สภาพบกพร่องต่างๆ ได้ เช่น แหวนแตก
ชำ�รุด, การไม่สมดุล, การหลุดหลวม เป็นต้น
7. ทำ � ให้ ม อเตอร์ ส ะอาดและเย็ น
สภาพแวดล้ อ มในการทำ � งานที่ ส กปรกนั้ น
ควรใช้ เ ครื่ อ งเป่ า ฝุ่ น ออกจากตั ว มอเตอร์
บ่อยๆ ส่วนบริเวณที่มีอุณหภูมิสูงควรเผื่อ
ขนาดมอเตอร์ให้มากขึ้น เนื่องจากอุณหภูมิ
บรรยากาศที่สูงเกินจะทำ�ให้อายุของมอเตอร์
ลดลง ในช่วงที่มีวันหยุดและมีการบำ�รุงรักษา
ระบบนั้นให้ตรวจสอบ, ทดสอบ, ทำ�ความ
สะอาด และตรวจสอบอุปกรณ์เบ็ดเตล็ดเพื่อ
ปรับสภาพให้สมบูรณ์
8. จัดทำ�รายงานอย่างเที่ยงตรง ควร
ทดสอบความต้านทานฉนวนประจำ �ปี และ
ทดสอบอื่นๆ ตามรูปที่ 13 การตรวจสอบ
มอเตอร์ด้วยสายตาก็มีความสำ�คัญเช่นเดียว
กั บ การตรวจสอบแรงดั นไฟฟ้ า และกระแส
ไฟฟ้า ซึ่งรายงานและการเปรียบเทียบค่าที่
อ่ า นได้ ใ นแต่ ล ะปี จ ะแสดงถึ ง แนวโน้ ม และ
สภาพในการใช้งานของมอเตอร์
 รูปที่ 13 การทดสอบความต้านทาน
ฉนวนด้วยเครื่องมือวัด
77
4/15/12 11:31 PM

2. การบำ�รุงรักษาระบบควบคุม
มอเตอร์
รายละเอี ย ดในการบำ � รุ ง รั ก ษาระบบ
ควบคุมมอเตอร์มีดังนี้
1. ทำ � ความสะอาดอุ ป กรณ์ ค วบคุ ม
สภาพแวดล้อมในการทำ�งานทีส่ กปรกนัน้ ควร
ใช้เครื่องเป่าฝุ่นออกไปทุกสัปดาห์ มิฉะนั้นจะ
ต้องทำ�ความสะอาดอย่างสมบูรณ์ทุก 3 เดือน
หรือทุก 6 เดือน
2. ตรวจสอบการทำ�งานของคอนแทก
เตอร์และรีเลย์ด้วยมือ ซึ่งทราบถึงการบิดงอ
หรือสะดุดหรือไม่ ซึ่งชิ้นส่วนเคลื่อนที่ได้จะ
ต้องทำ�งานโดยไม่มีความฝืดมากเกินไป และ
ควรตรวจสอบการหลุดหลวมของการต่อต่างๆ
3. ตรวจเช็คหน้าสัมผัส (Contact) โดย
ตรวจสภาพและตรวจสัญญาณการเกิดความ
ร้อนสูง เช่น โลหะหรือฉนวนเปลี่ยนสี อีกทั้ง
ตรวจสอบความดันของหน้าสัมผัสว่าเหมาะ
สมตามรายละเอียดของผู้ผลิต
4. ทดสอบรี ซิ ส แตนซ์ ข องหน้ า สั ม ผั ส
ควรทดสอบรี ซิ ส แตนซ์ของหน้าสัมผัสด้วย
โอห์มมิเตอร์ที่มีความต้านทานต่ำ� ซึ่งค่า
เหมาะสมควรประมาณ 50 ไมโครโอห์ม แล้ว
บันทึกค่าที่อ่านได้ไว้เปรียบเทียบในอนาคต
5. ตรวจสอบและทำ�ความสะอาดรีเลย์
โหลดเกิน โดยปกติแล้วในการบำ�รุงรักษา
รีเลย์นค้ี อื ตรวจสอบว่าพิกดั หรือปรับตัง้ ถูกต้อง
และทำ�ความสะอาดหน้าสัมผัสไม่ให้มอี อกไซด์
นอกจากนี้ควรทดสอบและปรับเทียบรีเลย์ทุก
หนึ่งปีถึงสามปี โดยใช้อุปกรณ์เฉพาะในการ
ทดสอบ เช่น เครื่องทดสอบรีเลย์โหลดเกิน
เป็นต้น
3. การพันขดลวดมอเตอร์ใหม่
การพันขดลวดมอเตอร์ให้มปี ระสิทธิภาพ
สูงขึ้นได้นั้น จะต้องทราบถึงกระบวนการพัน
ขดลวดก่อนดำ�เนินการ เช่น การพิจารณา
ความต้านทานของชุดขดลวดที่คำ�นวณใหม่
ให้ตรงตามอุณหภูมิใช้งาน และการทดสอบ
ความสูญเสียในแกน รวมทัง้ ส่วนประกอบอืน่ ๆ
และวิธีพันขดลวดใหม่
การตรวจสอบมอเตอร์เก่าจะต้องพิจารณา
78
69-�����������������4-18.indd 6
กล
ไฟ
ฟ้ ง
าแล
ะ เ ค รื่ อ
แกนสเตเตอร์และแผ่นลามิเนตที่เป็นเหล็ก
บางเคลือบฉนวนเพื่อลดกระแสวน รวมทั้ง
สภาพโรเตอร์ หลั ง จากนั ้ น จึ ง ตรวจสอบ
ชุดขดลวดดังตัวอย่างในรูปที่ 14 ซึ่งเป็นการ
เอาชุดขดลวดเก่าออกโดยการอบสเตเตอร์ใน
เตาอบเพื่อละลายวานิชที่เป็นฉนวน แต่จะ
ต้องทำ�ให้อุณหภูมิในเตาอบเหมาะสมเพื่อ
รักษาสภาพฉนวนของแผ่นลามิเนต
 รูปที่ 14 การพันขดลวดใหม่ ให้มอเตอร์จะ
ต้องใช้ทักษะและเครื่องมือพิเศษ
ควรทดสอบความสูญเสียในแกนก่อนและ
หลังเอาชุดขดลวดเก่าออก โดยใช้วัตต์มเิ ตอร์
และแหล่งจ่ายไฟฟ้า ค่าที่อ่านได้เป็นวัตต์ต่อ
ปอนด์หรือวัตต์ต่อกิโลกรัม จะช่วยให้ทราบ
ว่าแกนอยู่ในสภาพดีและทนต่อการอบได้
1. ชุดขดลวด พื้นที่หน้าตัดของลวดตัว
นำ�ทำ�ให้ทราบถึงปริมาณทองแดงในมอเตอร์
ซึ่งพื้นที่หน้าตัดของลวดตัวนำ�ที่มีขนาดใหญ่
จะมี ค วามสู ญ เสี ย ในทองแดงหรื อ ความ
ต้านทานต่�ำ ซึ่งขนาดหน้าตัดต่อแอมป์ของ
ชุดขดลวดใหม่จะต้องไม่ต่ำ�กว่าชุดขดลวด
เดิมมิฉะนั้นประสิทธิภาพจะลดลง
2. แบริ่ง ระยะห่างภายในของแบริ่งจะ
กำ�หนดตามมาตรฐานทัว่ ไป (C-3) แบริง่ แบบ
 รูปที่ 15 ความสูญเสียต่างๆ ของมอเตอร์
ปิดผนึก (Sealed bearing) จะป้องกันการ
ปนเปื้อนและไม่ต้องหล่อลื่นตามวาระ แต่จะ
เกิ ด ความฝื ด มากกว่ า แบริ่ ง แบบมี กำ � บั ง
(Shielded bearing) หรือแบบเปิด (Open
bearing)
3. การระบายอากาศ การใช้พดั ลมภาย
นอกจะให้ประสิทธิภาพต่�ำ กว่า ส่วนการระบาย
อากาศจะขึน้ กับการออกแบบพัดลม เช่น เส้น
ผ่านศูนย์กลาง, จำ�นวนและขนาดใบพัด, วัสดุ
และการเคลือบผิว และการทาสี เป็นต้น
ทั้งนี้เส้นผ่านศูนย์กลางจะมีผลมากที่สุด และ
ควรเปลี่ยนพัดลมที่ชำ�รุดด้วยพัดลมที่ลักษณะ
เหมือนเดิม
4. การทดสอบ ทดสอบความสูญเสียใน
แกนมีความสำ�คัญต่อการพิสูจน์สภาพแกน
ของสเตเตอร์ ซึ่งควรวัดค่าวัตต์ต่อกิโลกรัม
ก่อนและหลังการอบ โดยมีแผงทดสอบ, เครือ่ ง
มือ และแหล่งจ่ายไฟฟ้าที่เพียงพอต่อการ
ทดสอบภาวะไม่มีโหลด รวมทั้งใช้บริดจ์ที่
เที่ยงตรงเพื่อวัดรีซิสแตนซ์ของชุดขดลวดที่
มีค่าต่ำ�มาก แล้วจึงปรับค่ารีซิสแตนซ์จาก
อุณหภูมิของชุดขดลวดสู่อุณหภูมิมาตรฐาน
(25 ํC)
รูปที่ 15 แสดงความสูญเสียต่างๆ ของ
มอเตอร์ เช่น ความสูญเสียปลีกย่อยเนื่องจาก
โหลด (Stray load loss), ความสูญเสียจากลม
และความฝืด (Friction and windage loss),
ความสูญเสียของชุดขดลวดสเตเตอร์ (Stator
winding loss), ความสูญเสียในแกนของสเตเตอร์
(Stator core loss), ความสูญเสียของโรเตอร์
(Rotor loss)
ISSUE4/18FEBRUARY-APRIL2012
4/15/12 11:31 PM