ENDOKRİN BEZLER

PROF. DR. RENGİN KOSİF

BOLU 2023
• Salgı bezleri epitelyal yapılar olup çeşitli salgılar
salgılamakla görevlidirler. İç salgı bezleri (endokrin salgı
bezleri) ve dış salgı bezleri (egzokrin salgı bezleri) olmak
üzere başlıca iki çeşit salgı bezi bulunur.
•
• Endokrin sistemi, ya da iç salgı bezleri; salgılarını,
vücudun başka bölgelerindeki hedef hücrelere
ulaştırabilmek için kana veya lenfe veren bezlerin
tümüdür. Hipofiz, tiroit, , epifiz ve böbreküstü bezleri, iç
salgı bezlerine örnektir.
• Dış salgı bezleri ya da Ekzokrin bezler, salgılarını özel
bir kanal aracılığıyla ya da doğrudan vücut dışına veren
bezlerdir.

• Ekzokrin bezler: Tükürük bezleri, derideki

ter ve yağ bezleri, gözyaşı bezi ekzokrin
bezlere örnektir.
• Mix bezler..pancreas, testis, ovarium,
hepar, gis mukozası
• Tükrük bezleri;
1. Major tükrük bezleri 2. Minor tükrük bezleri
• Major tükrük bezleri;
Parotis,
Submandibüler ve
Sublingual bez

• Minor tükrük bezleri başta oral kavite ve pharynx olmak üzere, tüm
üst sindirim ve solunum yolu mukozası altında yaygın olarak
yerleşirler ve 700-1000 kadardırlar.
 Glandulae endocrinae

• Glandula suprarenalis
• Pancreas
• Gl pinealis
• Hipofiz
• Gl tyroidea, gl paratyroidea
• Thymus
• Kalp,placenta,böbrek
• Cinsiyet hormonları
• Paraganglionlar
 Glandula suprarenalis
• 3.5-5 gr ağırlığında
• Medulla cortex’in 1/10 u kadar
• Erişkinde böbreklerin 1/13’ü kadar (doğumda 1/3 kadar)
• Sağdaki karaciğer sağ lobu ile v cava inf arkasında
• Retroperitoneal .
• Cortex:
Zona glomerulosa: mineralokortikoid (aldosteron)
Zona fasciculata: glukokortikoid(Kortizol)
Zona reticularis: sex hormonu,
zayıf androjenler (dehydroepiandrosterone, adre
nosterone)
• Medulla
Epinefrin, norepinefrin, dopamin sentezler
Bezin parasimpatik innervasyonu yoktur. Preganglionik simpatik lifler de
direk medulla’daki sekretuar hc lerde sonlanır.
 Klinik
• Gl suprarenalis atrofisi Addison Hastalığı
• Hiperplazisi Cushing Sendromu
 Gl. thyroidea
• Endokrin bezlerin en büyüğüdür
• T3 (triiodotironin) - T4 (tiroksin)  Bazal Me
• Calsitonin  Kan Ca++ 
• C5 - T1 omurlar arasında,
• 25 - 40 gr., kadınlarda daha büyüktür
• İsthmus gl. thyroideae  2.-3. Car. Trachea
• Guatr
 Gl parathyroidea

• Parathormon salgılar kan Ca artırır, D vit

yapımını artırır
• 4 adet, kapsüllü
• 50-130 mg
• Thymus içinde ve mediastende bulunabilir
• Kan ca azalırsa tetani gözlenir
• Lamina pretrachealis ile capsula fibrosa
arasında, n. laryg rec ve a. thyroidea inf
ile birlikte bulunur
 Thymus
• 10-15 gr. (Dog.)  30-40 gr. (2 y.)  10 gr. (Atr.)
• Mediastinum superius ve inferius
• gl. thyroidea’nın alt kenarından  4. K. K.
• immun sistemde görevlidir.
• Özel bir hormonu elde edilememistir
• Antikor yapımıyla ilgili hücrelerin farklılaştığı ilk
merkez
• Vitamin deposu
• T lenfosit üretmek
• Somatotrop ,tiroxin, geliştirir,
cinsiyet
hormonları geriletir,
Antikor üretir.
Cortex,medulla
Lobuli thymi
• Timosin alfa, timosin B1-5
• Timopoietin I-II
• Timik humoral hormon
• Timostimulin
• Faktör timik serum
• Bu hormonlar T ve B lenfositlerin
gelişiminde rol oynar, hipofizden salınan
üreme hormonlarının salınımını etkiler..
 Corpus pineale-EPİFİZ
• Yapısı: Sinir hücresi içermez. Serotonin,
dolaylı olarak da melatonin
salgılanmasından sorumlu olan pinealosit
hücrelerinden zengindir. Bu maddelerin
salınması simpatik uyarıyla aktive olur.
Karanlıkta salgıları artar, aydınlıkta azalır.
• Piamater den oluşmuş kapsülden
bahsediliyor
Corpus pineale bazı canlılarda fotoreseptör
hücreleri içerir.
Parietal göz= 3. göz
Östrus, kış uykusu, sirkadian ritm
Bolca damar içerir.
•  Acervulus cerebri (= corpora
arenacea = beyin kumu = brain sand):
Yaşın ilerlemesiyle gl. pinealis içinde
kalsifikasyon odaklarının belirmesidir.
Genellikle 16 yaştan itibaren görülmeye
başlanır ve kranial grafi çekimlerinde orta
hattın belirlenmesinde kolaylık sağlar.
 KLİNİK
• Pineal bezin harabiyetine neden olan tümörler bezin
inhibitör etkilerinin ortadan kalkmasına yol açarlar. Bu
durumda pubertas precox denilen, sekonder cinsiyet
karakterlerinin zamanından erken gelişmesi ortaya çıkar.
• Uzun süreli uçak yolculuklarında görülen jet lag
sendromu biyoritmin bozulmasına bağlıdır. Sürekli ışık
uyaranı etkisinde olan gl. pinealis’de serotonin ve dolayısı
ile melatonin sentezlenemez. Birkaç gün süren uyku
düzensizlikleri ortaya çıkar ve dışarıdan melatonin
takviyesi ile giderilebilir. Jet-lag benzeri bir durum da
work-shift syndrome’dur (Çalışma düzeninin
bozulması).
Hypophysis cerebri (gl pituitaria)
•

• 1. Neurohypophysis: Eminentia mediana + infundibulum + lobus

nervosus’dan oluşan hipofizin lobus posterior’udur. Diencephalon’dan
gelişir. Hormon depolama özelliğindedir. En geniş yeri lobus nervosus’dur.

• 2. Adenohypophysis: Pars tuberalis (pars infundibularis) + pars

intermedia + pars distalis’den oluşan hipofizin lobus anterior’udur. Ön
lob ağız boşluğu ektoderminden gelişir ve arka lobtan daha büyüktür. En
geniş kısmı pars distalis, en küçük kısmı ise pars tuberalis’dir.

• 500 mg, 8x12 mm, kapsüllü

• Sinus sphenoidalis ile komşu
• Chiasma opticum, sinus cavernosus ile komşu
PORTAL
DOLAŞIM
• Nörohipofiz: Bunlar hypothalamus’ta
sentezlenerek nörohipofizdeki sinuzoidler
aracılığı ile sistemik dolaşıma verilen
vasopressin (ADH = anti-diüretik hormon) ve
oksitosin’dir. Vasopressin, böbreklerin distal
tubuluslarından suyun geri emilimini arttırarak
vücutta su tutulumunu sağlarken; oksitosin,
uterus ve memenin düz kaslarında kasılmaya
neden olur.
Adenohipofiz: Hypothalamus’tan salgılanan releasing faktörlerin etkisi ile
sentezlenen ve alt sinuzoidler yoluyla sistemik dolaşıma verilen hormonlardır. Bu
hormonların isimleri ve özellikleri kısaca şu şekilde belirtilebilir.
• Somatotropin (STH = Growth hormone = Büyüme hormonu): Glukoz ve yağ
metabolizmalarını dolaylı yoldan etkileyen, kas ve kemiklerin belirli bir yaşa
kadar büyümelerini sağlayan hormondur.
• Prolaktin (PRL = Mammatropin = Lactogenic hormone): Kadınlarda
memelerin büyümesini ve meme bezinin salgı yapmasını sağlar.
• Tiroidi uyarıcı hormon (TSH = Thyroid stimulating h. = Thyrotropin ): Tiroid
bezinin salgı yapmasını sağlar.
• Adrenokortikotropin (ACTH): Gl. suprarenalis (adrenal) korteksinden steroid
yapıdaki hormonların salgılanmasını uyarır.
• Follikül uyarıcı hormon (FSH = Follicle-stimulating h.): Kadınlarda ovarium
folliküllerinin gelişmesini, östrojen salgılanmasını; erkeklerde spermatogenesis’i
sağlar.
• Luteinize edici hormon (LH = Luteinizing h.): Kadınlarda corpus luteumdan
progesteron; erkeklerde (interstisyel hücre uyarıcı hormon = ICHS adını
alarak) testislerden testosteron salgılanmasını sağlar.
• Melanosit uyarıcı hormon: (MSH = Melanocyt-stimulating h.): Derideki
melanosit salgılayan hücreleri uyararak pigmentasyonu sağlar.
• Böbreklerin endokrin salgısı eritropoietin,
renin
• Kalp atriopeptin
• Plasenta östrojen, progesteron, laktojen,
relaksin, gonadotropin
 Paraganglionlar
• Gl suprarenalis dışında kromaffin sisteme ait kapsüllüdürler. Kromafin hc kümeleri 2 mm çapında.
Paraganglionların bir kısmı sempatik vertebral ganglionlar gibi menşeini crista neuralisten alırlar ve bir
müddet sonra vertebral gangliondan ayrılırlar. Paraganglionlar sempatik ve parasympatik olmak üzere iki
gruba ayrılırlar.

SEMPATİK PARAGANGLİONLAR : Küçük cisimcikler şeklinde olup sempatik ganglionların yakınlarında

bulunurlar. İnsanda en çok intrauterin dönemde iken görülür. İnsanlarda mevcut olan sempatik
paraganglionların en büyüğü gl.suprarenalis’in medulla sıdır.

Bu grup tümörlerden salgılanan başlıca katekolaminler; noradrenalin, adrenalin, dopamin, L-

dihidroksifenilalanin (L-Dopa) dır. Bunların dışında somatostatin, substans-P, ACTH, Nöropeptid Y,
Serotonin, Galanin, Nörotensin, -Endorfin, Vazoaktif intestinal peptid (VIP), Parathormon related peptid
(PTH-rp), Enkefalinler, İnsülin, Kolesistokinin, Kromogranin A, İnterlökin-6 (IL-6), Kalsitonin, Gastrin, IGF-II
v.b bir çok hormon peptid ve madde de salgılanır.

• Katekolamin salınımına yol açarak paroksismal hipertansiyona sebep olurlar.

• Önce doğruyu bilmek gerekir; doğru
bilinirse yanlış da bilinir, ama önce yalnış
bilinirse doğruya ulaşılamaz.
Farabi