1.2.

შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის ჩამოყალიბების ისტორია

და მისი გეოპოლიტიკური მნიშვნელობა რეგიონული უსაფრთხოების
დონეზე

შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია დაარსდა 2001 წელს,

დაარსებისთანავე ორგანიზაციამ მიიპყრო დიდი საერთაშორისო ყურადღება.
ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა, ყირგიზეთის რესპუბლიკა, ყაზახეთის
რესპუბლიკა, რუსეთის ფედერაცია, უზბეკეთის რესპუბლიკა და ტაჯიკეთის
რესპუბლიკა შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის დამფუძნებელი

სახელმწიფოები არიან. ქვეყნები გააერთიანა, ხალხებს შორის ისტორიულად

დამყარებულმა კავშირმა, საერთო მიზნებისკენ სწრაფვამ, მშვიდობისა

განმტკიცებისა და უზრვნელყოფის საკითხებში ერთობლივი წვლილის
შეტანის

სურვილმა, რეგიონის პოლიტიკურ გარემოში უსაფრთხეობის და

სტაბილურობის შესაარჩუნებლად, ეკონომიკური და საინფორმაციო
მიზნებისკენ სწრაფვამ.1

შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის განვითარების

შესაძლებლობებზე საუბრისას, პირველ რიგში უნდა აღვნიშნოთ, რომ
ორგანიზაციას აქვს ხანგრძლივი მიზნები. მათ შეიმუშავეს განვითარების
ისეთი სისტემა რომელიც გავლენას მოახდენს მეზობელ სახელმწიფოებზე რაც
დამახასიათებელია ისეთი რეგიონებისთვის როგორიცაა ევროპა და სამხრეთ-
აღმოსავლეთ აზია. თუმცა აღნიშნული არასოდეს ყოფილა მღწეული
პოსტსაბჭოთა ჯგუფებში, ისეთ ორგანიზაციებში როგორიცაა კოლექტიური
უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია.2

1
Cohen R. Mihalka M. "Cooperative Security: New Horizons for International Order" Marshall European
Center for Security Studies, 2001. გვ. 30-33
2
Bailes, A. J. K., Baranovsky, V. and Dunay, P., ‘Regional security cooperation in the former Soviet area’, SIPRI
Yearbook 2007: გვ.165-167
 მეორე რიგში, უნდა აღინიშნოს SCO არხები და რომელიც აშქებს აზიის
უსაფრთხოების ბევრ საინტერესო საკითხს და თემას. იგი განასახიერებს ჩინეთ-
რუსეთის ურთიერთობების ახალ და უპრეცედენტო მოდელს მეორე მსოფლიო
ომის შემდგომ, ჩინეთის საბჭოთა პაქტის შემდეგ. ორ დიდ კომუნისტურ ძალას
შორის მტრული კონკურენციის განმეორება 1958 წლის შემდეგ, და
თანდათანობითი შერიგება, რომელმაც კულმინაციას მიაღწია 1989 წლის
ივნისის მოვლენებამდე ტიანანმენის მოედანზე.3

მესამე, როგორც ნებისმიერი თანამედროვე მრავალმხრივი ორგანიზაცია,

რომელიც ცდილობს პირდაპირი ზეგავლენა მოახდინოს უსაფრთხოებაზე
შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია მოუწია არჩევა რამდენად
გააფართოოს თავისი მიზნები და ინტერესები მრავალ განზომილებაში. ახლა
ორგანიზაცია აღიარებულია, როგორც უსაფრთხოების შენობის ნაწილი - ომის
თავიდან აცილებიდან დაწყებული არასახელმწიფო ანტაგონისტებისა და
ბუნებრივი კატასტროფების დაძლევამდე. ფაქტობრივად, მან მიიღო 21-ე
საუკუნისათვის დამახასიათებელი დღის წესრიგი, რომლის ფარგლებშიც
აწარმოებს ერთობლივ ბრძოლას ისეთი საფრთხეების წინააღმდეგ როგორიცაა,
ტერორიზმი, სეპარატიზმი, ექსტრემიზმი. შანხაის თანამშრომლობის
ორგანიზაციის არჩევანი ცხადჰყოფს მონაწილე სახელმწიფოების
საჭიროებებზე, პოლიტიკასა და შესაძლებლობებზე, მაგრამ ასევე
იძლევა საინტერესო შედარების შესაძლებლობას სხვა რეგიონულ ჯგუფებთან,
რაც უზრუნველყოფს ახალ მასალას დებატებისთვის იმის შესახებ,
თუ რამდენად აკმაყოფილებს ან ვერ აკმაყოფილებს თანამშრომლობის
მრავალმხრივი სახელმწიფოთაშორისი რეჟიმი თანამედროვე
მოთხოვნილებებს4

3
Guang P. Dunay P. "The Shanghai Cooperation Organization" SIPRI, 2007, STOCKHOLM გვ. 113

4
BAILES A. COTTEY A "Regional security cooperation in the early 21st century" STOCKHOLM
INTERNATIONAL PEACE RESEARCH INSTITUTE, 2005 გვ. 199-206
 შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია მოიცავს რეგიონალურ
ორგანიზაციებს შორის ერთ-ერთ უდიდეს გეოგრაფიულ არეალს,
კალინინგრადიდან ვლადივოსტოკამდე და თეთრი ზღვიდან სამხრეთ
ჩინეთის ზღვამდე. თუ მისი დამკვირვებელი სახელმწიფოები დაემატება, ის
ინდოეთის ოკეანემდე და ახლო აღმოსავლეთამდეც აღწევს. მისი წევრები და
დამკვირვებლები ერთობლივად ფლობენ მსოფლიოს 17,5 პროცენტს, ნავთობის
მარაგები, ბუნებრივი აირის ცნობილი მარაგების 47-50 პროცენტი და
მსოფლიოს მოსახლეობის დაახლოებით 45 პროცენტი. ჯგუფის წარმოშობა
უბრუნდება ხანგრძლივი დაძაბულობას საბჭოთა კავშირსა და ჩინეთის
სახალხო რესპუბლიკას შორის მათი საერთო საზღვრის გამო, რაც მრავალმხრივ
საკითხად იქცა ყოფილი საბჭოთა ცენტრალური აზიის რესპუბლიკების
დამოუკიდებლობის გამო 1991 წ.

1996 წელს ჩინეთმა, რუსეთმა და ჩინეთთან მოსაზღვრე ცენტრალური აზიის

სამმა სახელმწიფომ - ყაზახეთმა, ყირგიზეთმა და ტაჯიკეთმა - ხელი მოაწერეს
შანხაის შეთანხმებას სასაზღვრო ზონაში სამხედრო სფეროში ნდობის
აღდგენის შესახებ, რასაც 1997 წელს მოჰყვა სასაზღვრო ზონებში სამხედრო
ძალების ურთიერთშემცირების შესახებ შეთანხმება. 5

ამ საერთო უსაფრთხოების რეჟიმის მეშვეობით ჩამოაყალიბა პირველი

მრავალმხრივი კავშირი, რომელსაც შანხაი ეწოდა. წევრ ქვეყნებს
შორის ურთიერთობები კიდევ უფრო დასტაბილურდა ორმხრივი
შეთანხმებების სერიით საზღვრების მოხაზვის, ვაჭრობისა და
თანამშრომლობის შესახებ.

2001 წლის ივნისში ქვეყნების იმავე ჯგუფმა უზბეკეთთან ერთად (რომელსაც

საზღვარი არ აქვს ჩინეთთან) კიდევ უფრო გააძლიერა ურთიერთობა SCO-ის
ინსტიტუტად ჩამოყალიბებით, წევრებს შორის ურთიერთნდობისა და
კეთილმეზობლური მეგობრობის განმტკიცებით.
5
Hagelin B. Stålenheim P. Trofimov D. Perlo-Freeman S. J. K. Bailes A. and Lachowski Z. "Armament and
Disarmament in the Caucasus and Central Asia" SIPRI 2003 გვ. 34-37
 რაც გამოიხატებოდა წევრ ქვეყნებს შორის ეფექტური თანამშრომლობის
წახალისებით პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სავაჭრო, სამეცნიერო და
ტექნოლოგიურ, კულტურულ, საგანმანათლებლო, ენერგეტიკის,
კომუნიკაციების, გარემოს დაცვისა და სხვა სფეროებში; ეს ყველაფერი
კი ერთობლივად მიეძღვნა რეგიონის შენარჩუნებასა და დაცვას. ორგანიზაციის
მთავარ მიზნებს წარმოადგენდა მშვიდობა, უსაფრთხოება და სტაბილურობა;
და დემოკრატიული, სამართლიანი და რაციონალური ახალი საერთაშორისო
პოლიტიკური და ეკონომიკური წესრიგის დამყარება6

შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის დამფუძნებელი დოკუმენტებზე

დაყრდნობით ნათელი იყო რომ წევრი ქვეყნების განსაკუთრებულ და მთავარ
ინტერესს წარმოადგენდა ბრძოლა, "ტერორიზმსთან, სეპარატიზმსთან და
ექსტრემიზმთან".7

სტრუქტურულად, შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია შეიქმნა

ძირითადად, როგორც მთავრობათაშორისი ქსელი ყოველწლიური სამიტებისა და
წევრი ქვეყნების მთავრობის მეთაურების, საგარეო საქმეთა მინისტრებისა და
სხვა მაღალი თანამდებობის პირების რეგულარული შეხვედრებისათვის.
ყველაზე ხშირად იგეგმება უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული
შეხვედრები, რომელშიც ჩართულნი არიან ინფორმაციული
უსაფრთხოების ექსპერტები, ეროვნული უშიშროების საბჭოების მდივნები
და უზენაესი სასამართლოების ხელმძღვანელებს.8 ორგანიზაციაში ეკონომიკურ
და სხვა ფუნქციონალურ თანამშრომლობაზე მზარდმა აქცენტებმა - მათ
შორის შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის პოტენციური ენერგეტიკული
როლი ზრდამ - განაპირობა 2005 წლის ოქტომბერში SCO ბანკთაშორისი

6
Bailes, A. J. K., Baranovsky, V. and Dunay, P., „The Shanghai Cooperation
Organization“ , SIPRI Yearbook 2007: გვ.45-48
7
Global Times, "SCO a model of successful regional cooperation" 2022, (ბოლო ნახვა 19.06.2023)
8
Nazarbayev N. Hu-Jintao K. Bakiev, "DECLARATION OF HEADS OF MEMBER-STATES OF SHANGHAI
COOPERATION ORGANISATION" Kapur Surya Foundation. 2005 გვ.142-145
 ასოციაციის და SCO ბიზნეს საბჭოს შექმნა, რომლის 2006 წლის ივნისის
საინაუგურაციო შეხვედრას ესწრებოდა 500 ბიზნესმენი.9

SCO-ს ცენტრალური ინსტიტუტები, შედგება 2004 წელს პეკინში შექმნილი

სამდივნოსა და რეგიონული ანტიტერორისტული სტრუქტურისგან (RATS),
რომელიც დაარსდა 2004 წელს. 10

ჩინეთის წარმომადგენელი Zhang Deguang იყო SCO-ს სამდივნოს პირველი

გენერალური მდივანი, ხოლო ყაზახეთის გენერალური მდივნის პოსტს ბოლატ
ნურგალიევი 2007 წლიდან 2009 წლამდე იკავებდა. 11 SCO-ს სამდივნოს ჰყავს
მუდმივი პერსონალი 30 კაციანი და მისი საწყისი ბიუჯეტი იყო $2.6 მილიონი.
RATS არის ინფორმაციის გაცვლის ცენტრი SCO-ს წევრების უსაფრთხოების
სამსახურებს შორის და ატარებს ანალიტიკურ სამუშაოებს. RATS-ის 30
თანამშრომელიდან შვიდი არის ჩინეთიდან და რუსეთიდან, ექვსი ყაზახეთიდან,
ხუთი უზბეკეთიდან, სამი ყირგიზეთიდან და ორი ტაჯიკეთიდან.12

9
BAILES A. COTTEY A "Regional security cooperation in the early 21st century" STOCKHOLM
INTERNATIONAL PEACE RESEARCH INSTITUTE, 2005 გვ. 177-180
10
Weitz R. "The Shanghai Cooperation Organization: The Primakov Vision and Central Asian Realities" The
Fletcher School of Law and Diplomacy 2007 გვ. 104-106
11
"Joint Communiqué of Meeting of Council of Heads of SCO Members" 2007 www.fmprc.gov.cn (ბოლო ნახვა
10.06.2023)
12
Messy L. "The Shanghai Cooperation Organization: Development Hampered by Internal Conflicts"
www.russiamatters.org (ბოლო ნახვა 9.06.2023)