1.3.

სამხრეთ ევრაზიის რეგიონი ახალი გეოპოლიტიკური გამოწვევების

წინაშე და მათი გადაჭრის გზები

არსებობს მრავალი ფაქტორი, რომელიც აზიას მნიშვნელოვან რეგიონად

აქცევს მსოფლიო არენაზე. მათ შორისაა, მდიდარი ენერგიის ხელმისაწვდომობა
რესურსები ცენტრალურ აზიასა და კასპიის რეგიონში, მეორე, ცენტრალური
აზიის გეოპოლიტიკური მდებარეობა ისეთ რეგიონალურ ძალებს შორის,
როგორიცაა რუსეთი, ჩინეთი, ინდოეთი და ირანი, და მესამე, ავღანეთის
საკითხი. რომელიც შეიძლება ჩაითვალოს მეზობელი ქვეყნებისა და მსოფლიოს
სხვა ქვეყნებისთვის შესაძლო საფრთხეების წყაროდ არალეგალური
ნარკოტიკების წარმოების, ნარკოტრაფიკის და ტერორიზმის გამო.

საერთაშორისო ურთიერთობების თანამედროვე სისტემა რჩება

დისბალანსის მდგომარეობაში, რადგან ის გადის ღრმა ტრანსფორმაციისა და
მტკივნეული ევოლუციური განვითარების ეტაპს. გლობალიზაცია ბოლო
ათწლეულების განმავლობაში გამოჩნდა, როგორც მთავარი საერთაშორისო
ურთიერთობების ტენდენცია და კვლავაც გაღრმავდება ქვეყნებსა და რეგიონებს
შორის ურთიერთობების გადაჯაჭვით. თანამედროვე ტექნოლოგიების სწრაფი
განვითარება ტრანსპორტის, კომუნიკაციებისა და ინფორმაციის სფეროებში
მიწოდება და გადაცემა ხელს უწყობს შექმნას სახელმწიფოთა შეკრული
გლობალური საზოგადოება, რომელიც გაერთიანებულია და მაქსიმალურად
ისწრაფვის განვითარებისკენ.

მნიშვნელოვანია საერთო განვითარების გამოწვევები. ამ პროცესების აშკარა

სარგებელთან ერთად, მათი უარყოფითი თვისებებიც უფრო გამოხატულია.
დაძაბულობის კერები უკვე არა მხოლოდ ადგილობრივი ხასიათისაა, არამედ
გავლენას ახდენენ თავიანთი კონკრეტული რეგიონის მიღმა მდებარე ქვეყნებზეც.
 სავაჭრო-ეკონომიკური კავშირების გაღრმავება და ურთიერთდამოკიდებულება
კაპიტალის ბაზრები ორმხრივ გავლენას ახდენენ ეკონომიკური პროცესების
დინამიკაზე მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში.

საყურადღებოა რეგიონული სტაბილურობა და ცენტრალური აზიის

მთავრობების ის სტრატეგიები რომელიც მიზანიმიმართულია შიდა
არეულობების თავიდან ასაცილებლად. მთელი გასული წლის განმავლობაში,
ცენტრალური აზიის რესპუბლიკები ცდილობდნენ რეგიონულ
თანამშრომლობას და შიდა სტაბილურობას, რისი მეშვეობითაც გაუმკლავდნენ
პანდემიის შედეგებს და იმ მნიშვნელოვან გამოწვევებს რომელიც
პერიოდგულად დგება რეგიონის წინაშე. რეგიონულ პრობლემებს შორის
მთავარი გამოწვევებია ტოტალიტარიზმი, კორუფცია და ეკონომიკური
კრიზისები. ცენტრალური აზიის მთავრობას ხელი უნდა შეეშალა
ადგილობრივი პროტესტისთვის, რადგანაც თავიდან აეცილებინა
პოლიტიკური არეულობა რეგიონის მასშტაბით. თუმცა ეს ყველაფერი ხდება
დიდი სიფრთხილით რადგან არ მოხდეს ახალგაზრდა თაობის ბიძგი,
გაწევრიანდნენ ჯიჰადისტურ ტერორისტულ ჯგუფებს შორის მართლაც,
მიუხედავად იმისა, რომ ადგილობრივმა მთავრობებმა ხელი შეუწყეს
სხვადასხვა ერთობლივ პროექტებს თავიანთი ქვეყნებისა და ცენტრალური
აზიის სტაბილიზაციისთვის, რეგიონი არ არის დაცული პოლიტიკური
არეულობისგან, როგორც ეს მოხდა ყაზახეთში, გორნო-ბადახშანში
(ტაჯიკეთი) და ყარაყალპაქსტანში (უზბეკეთი).1

გარდა ამისა, საზღვრის უსაფრთხოების გამო სამხედრო ესკალაცია,

როგორც ეს მოხდა ტაჯიკეთსა და ყირგიზეთს შორის 2022 წლის სექტემბერში,
შესაძლოა ხელი შეუწყოს რეგიონულ დესტაბილიზაციას. გეოპოლიტიკური
კონკურენცია ცენტრალურ აზიაში რეგიონულ და საერთაშორისო აქტორებს
შორის. შეგახსენებთ რომ სასაზღვრო შეტაკებების სერია განახლდა
1
Cohen R. Mihalka M. "Cooperative Security: New Horizons for International Order" The Marshall Center Papers,
2005, გვ. 3-12
ყირგიზეთსა და ტაჯიკეთს შორის 2022 წლის 27 იანვარს, ორ ქვეყანას შორის
2021 წელს მომხდარი შეტაკებების სერიის შემდეგ. ეს მოვლენები მოხდა
რუსეთის უკრაინაში შეჭრის წინ, ყირგიზეთის ოფიციალურმა პირებმა
განაცხადეს, რომ შეტაკებები გამწვავდა 2022 წლის 14 სექტემბერს, ტაჯიკეთის
ძალებმა გამოიყენეს ტანკები, APC-ები და ნაღმტყორცნები მინიმუმ ერთ
ყირგიზულ სოფელში შესასვლელად და ყირგიზეთის ერთ-ერთი ქალაქის
აეროპორტისა და მიმდებარე ტერიტორიების დაბომბვით. ორივე ერი
ადანაშაულებდა ერთმანეთს ბრძოლაში. სასაზღვრო კონფლიქტი გაგრძელდა
ორი დღის განმავლობაში, რის შემდეგაც მხარეებმა შეძლეს და შეთანხმდნენ
ცეცხლის შეწყვეტაზე 2022 წლის 16 სექტემბრის ღამეს, აღნიშნული შეთანხმება
გაგრძელდა მხოლოდ ერთი დღის განმავლობაში. ყირგიზეთის პრეზიდენტმა
სადირ ჯაფაროვმა სატელევიზიო მიმართვაში განაცხადა, რომ მისი ქვეყანა
გააგრძელებს ძალისხმევას ყირგიზეთ-ტაჯიკის საზღვრის პრობლემების
წმინდა მშვიდობიანი გზით გადასაჭრელად. ტაჯიკეთის საგარეო საქმეთა
სამინისტრომ განაცხადა, რომ კონფლიქტის მოგვარების გასაღები
მოლაპარაკებებში მდგომარეობს და მან გაიმეორა თავისი პოზიცია, რომ
ბრძოლა ყირგიზეთმა წამოიწყო. რუსული საინფორმაციო სააგენტოები
იტყობინებოდნენ, რომ ყირგიზეთი და ტაჯიკეთი შეთანხმდნენ საზღვრიდან
დამატებითი სამხედრო ტექნიკის და ძალების გაყვანაზე, ტაჯიკეთის სუგდის
რეგიონის ხელმძღვანელის განცხადებაზე დაყრდნობით.2022 წლის 20
სექტემბერს ტაჯიკეთმა და ყირგიზეთმა ხელი მოაწერეს სამშვიდობო
შეთანხმებას.

უნდა აღნიშნოს რომ უკრაინის კონფლიქტის დაწყების შემდეგ,

ცენტრალური აზია აღმოჩნდა გეოპოლიტიკური „ბრძოლის ველი“
რეგიონალურ და საერთაშორისო ძალებს შორის. მართლაც, ცენტრალურ აზიას
აქვს სტრატეგიული ღირებულება მისი გეოგრაფიული მდებარეობის გამო
ევრაზიის გეოპოლიტიკურ საჭადრაკო დაფაზე, რაც რეგიონს „ხიდად“ აქცევს
ევროპასა და აზიას შორის.

2023 წლის განმავლობაში შეიძლება ველოდოთ ცენტრალური აზიის

მთავრობების ძალისხმევას, დააბალანსონ რუსეთს, ჩინეთსა და დასავლეთს
შორის მრავალმხრივი დღის წესრიგის ხელშეწყობით, რომელიც განიხილავს
სხვა რეგიონულ აქტორებს, როგორიცაა თურქეთი, ინდოეთი, ირანი და ყურის
ყურის არაბული მონარქიები. მოსკოვს აქვს ახლო ისტორიული წარსულის
წყალობით ცენტრალური აზიის რესპუბლიკებთან პრივილეგირებული
ურთიერთობა. მართლაც, კრემლი ცენტრალურ აზიას განიხილავს, როგორც
მისი სასიცოცხლო სივრცის ნაწილდ, სადაც რუსეთის ფედერაცია ცდილობდა
გაეფართოებინა თავისი პოლიტიკური, ეკონომიკური და სამხედრო კავშირები
ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის (EAEU) და კოლექტიური უსაფრთხოების
ხელშეკრულების ორგანიზაციებთან (CSTO). მას შემდეგ, რაც 2013 წელს
ამოქმედდა სარტყელი და გზის ინიციატივა, ჩინეთმა გააძლიერა თავისი როლი
ცენტრალურ აზიაში ადგილობრივ ბაზრებსა და ინფრასტრუქტურულ
პროექტებში უზარმაზარი ფინანსური სახსრების ინვესტიციით.
ამიტომ, ცენტრალური აზიის რესპუბლიკებმა განავითარეს მნიშვნელოვანი
ეკონომიკური დამოკიდებულება ჩინეთზე, რადგან პეკინს აქვს მნიშვნელოვანი
წილი რეგიონული რესპუბლიკების მშპ-სა და საგარეო ვალში.
იმპორტ-ექსპორტის პარტნიორების დივერსიფიკაციისა და დასავლეთის

სანქციების ეროვნულ ეკონომიკაზე გავლენის კონტრასტის სურვილით, ირანი

ცენტრალურ აზიას უყურებდა. მართლაც, წლების განმავლობაში, ირანის
ისლამურმა რესპუბლიკამ გააძლიერა ურთიერთობა შუა აზიის ქვეყნებთან,
გამოიყენა ან სპარსული საერთო ეთნიკურ-კულტურული ელემენტი, ან
შესთავაზა თავი ენერგეტიკის სექტორისა და სავაჭრო დერეფნების
ლოგისტიკურ კერად. მიუხედავად იმისა, რომ წარსულში ნატო დახურა
თავისი ოფისი ცენტრალურ აზიაში და ამჟამად ვაშინგტონი უფრო
დაინტერესებულია აზია-წყნარი ოკეანის ქვეყნებით, შეერთებულმა შტატებმა
არასოდეს მიატოვა რბილი ძალის გამოყენების იდეა ცენტრალურ აზიაში
თავისი ყოფნის გასაძლიერებლად და რუსეთის, ჩინეთის და რუსეთის
წინააღმდეგ.

ამიტომ, ვაშინგტონმა ხელი შეუწყო სტრატეგიას, რომელიც ეფუძნება

ცენტრალური აზიის ადგილობრივ მთავრობებთან ეკონომიკური
ურთიერთობების გაუმჯობესებას და მათ დახმარებას სამხედრო
მხარდაჭერითა და აღჭურვილობით მათი ქვეყნის სტაბილიზაციაში,
განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც ავღანეთიდან აშშ-ს ჯარების გაყვანამ
თალიბანს ქაბულში ძალაუფლება მისცა. 2023 წელს, ცენტრალური აზიის
გეოპოლიტიკურ „ბრძოლის ველზე“, ევროკავშირმა შესაძლოა ენერგიულად
შეეცადოს თავისი დღის წესრიგის პოპულარიზაციას. მართლაც, იმის
გათვალისწინებით, თუ რა შედეგები მოჰყვა უკრაინის კონფლიქტს და
დასავლეთის სანქციებს ენერგეტიკულ და სატრანსპორტო ბაზრებზე,
რომელთა შედეგები ასევე დაარტყა
ევროკავშირს, ბრიუსელი ვერ დაკარგავს ადგილს ცენტრალურ
აზიაში რეგიონული ურთიერთდაკავშირების როლისა და ბუნებრივი
რესურსების გამო. ტერორიზმი და ჯიჰადისტური პროპაგანდა
კვლავ წარმოადგენს ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევას ცენტრალურ
აზიაში. ავღანეთიდან აშშ-ის ჯარების გაყვანამ და თალიბანის ხელისუფლებაში
მოსვლამ ნაყოფიერი ნიადაგი შექმნა ტერორისტული ჯგუფებისა და ავღანეთის
ტერიტორიაზე მოქმედებებისთვის. ამიტომ, მეზობელი ქვეყნები,

განსაკუთრებით ტაჯიკეთი, ცდილობდნენ თანამშრომლობას რეგიონალურ

და საერთაშორისო აქტორებთან საზღვრის უსაფრთხოებისა და ეროვნული
სტაბილურობის გაზრდის მიზნით. ISKP შეიძლება ჩაითვალოს რეგიონული
უსაფრთხოების მთავარ საფრთხედ მისი ძალადობრივი თავდასხმებისა
და ჯიჰადისტური პროპაგანდის გამო ადგილობრივი მოქალაქეების
 რეკრუტირების მიზნით. რუსეთი, ჩინეთი და ცენტრალური აზიის
მთავრობები მუდმივად აკვირდებიან სიტუაციას ავღანეთში, რადგან
ისლამური სახელმწიფო აწარმოებს ჯიჰადისტურ პროპაგანდას თავისი
იდეოლოგიის გასაძლიერებლად და ტაჯიკეთის, უზბეკის, ყირგიზისა და
უიღურის რეკრუტირების მიზნით.

განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს ტაჯიკეთს, განსაკუთრებით

დაარსების შემდეგ. Tehrik-e Taliban Tajikistan (TTT) ჩრდილოეთ ავღანეთში,
ორგანიზაცია, რომლის მიზანია თალიბანის ბრენდის ქვეშ ტაჯიკეთის ხალხის
გაერთიანება და დუშანბეში მთავრობის დამხობა. 2

2
Bifolchi G. "Geopolitical Risk In Central Asia And AfPak: What To Watch In 2023" 2023,
www.specialeurasia.com (ბოლო ნახვა 7.06.2023)