თურქეთის რესპუბლიკის საგარეო პოლიტიკის მიმართულებები

და პრიორიტეტები

თურქეთის საგარეო პოლიტიკის წარმოება ცივი ომისა და მის შემდგომ

პერიოდში და ქვეყნის გაძლიერებისკენ მიმართული ნაბიჯების გადადგმა მთავარ
პრიორიტეტად იქნა დასახული. ნატოში გაწევრიანების შემდეგ იგი მნიშვნელოვან
სტრატეგიულ ქვეყანად იქცა ნატოსა და ამერიკის შეერთებული შტატებისთვის
საკუთარი პოლიტიკისა და ჰეგემონობის გასავრცელებლად, ასევე იმდროინდელი
საბჭოთა კავშირის დასაბალანსებლად. 1959 წელს აშშ-ს მიერ ბირთვული ქობინების
განლაგებამ თურქეთში დაგვანახა, რომ მიუხედავად ნატოს წევრობისა საბჭოთა
კავშირი არ აპირებდა თურქეთზე უარი ეთქვა, „კუბის კრიზისკმა“ ეს აშკარად
გავჩვენა. ცივი ომის პერიოდში, თურქეთი აქტიურად თანამშრომლობდა
დასავლეთთან ეკონომიკური და სამხედრო-პოლიტიკური თვალსაზრისით. ამის
ფონზე, თურქეთისთვის აქტუალობა დაკარგა სამხრეთ კავკასიისა და ცენტრალური
აზიის რეგიონებმა, სადაც მანამდე რუსეთ-თურქეთის აქტიური მეტოქეობა
მიმდინარეობდა. ცივი ომის პერიოდში თურქეთმა დაინახა რამდენად მნიშვნელოვან
ქვეყანას წარმოადგენდა ორი დაპირისპირებული ბანაკისთვის, შესაბამისად
საკუთარი საგარეო პოლიტიკა თვითონვე უნდა ეწარმოებინა საკუთარი
ინტერესებიდან გამომდინარე და თურქეთი გახდებოდა ძალა, რომელთანაც
პირდაპირ გამართავდნენ მოლაპარაკებებს.
თურქეთის ურთიერთობა აშშ-სთან ცივი ომის შემდეგ

თურქეთის „აქტიურმა ნეიტრალიტეტმა“ ცივის ომის პერიოდში წარმატებით

იმუშავა, თუმცა სსრკ-ს დაშლისა და ამ ომის დასრულების შემდეგ უდიდესი
უსაფრთხოების გამოწვევების წინაშე აღმოჩნდა: მზარდი ქურთული ნაციონალიზმი
და სეპარატიზმი, სექტარული ძალადობა ერაყში, რომელიც შეიძლებოდა
გავრცელებულიყო მეზობელ ქვეყნებშიც, ირანიდან მომავალი ბირთვული საფრთხე,
ისე რადიკალური ისლამის გავრცელების საშიშროება და სხვ. აქვე აღსანიშნავია
შიდა 2 პრობლემა: ერთი რელიგიის მზარდი ზრდა თურქეთის საზოგადოებრივ
ცხოვრებაზე, მეორე კი 1984 წელს დაწყებული კონფლიქტი ქურთისტანის მუშათა
პარტიასთან. ამ პრობლემის აღმოსაფხვრელად თურქეთს რეალური პარტნიორი
ჭირდებოდა, აშშ კი არასდროს იტყოდა უარს საკუთარი ინტერესების
გამოხატვისთვის უარი ეთქვა. 1990-იანი წლებიდან თურქეთისა და აშშ-ს
ურთოერთობა ფართომასშტაბიანი იყო. თურქეთის საჰაერო ძალებისთვის ეს
კავშირი დადებითად აისახა, კერძოდ ჩაერთო ფ-16-ის პროგრამაში, რაც
მოდერნიზაციის წინაპირობა გახდა. ამ პერიოდში აშშ აქტირურად უჭერდა მხარს
ქურთისტანის მუშათა პარტიას, რაც ბუნებრივია არ აწყობდა თურქეთის
რესპუბლიკას. ამ ინტერესების აცდენამ შედეგი ერაყისა და სირიის კონფლიქტებში
გამოიჩინა. აშშ-სგან სასურელის ვერ მიღებამ, გამოიწვია რუსეთისგან ს-400 ტიპის
ანტისაჰაერო თავდაცვის სისტემების შესყიდვა, ამის საპასუხოდ აშშ-მ თურქეთი ფ-
16-ის პროგრამიდან ამოაგდო რითიც დიდი ზარალი მიადგა თურქეთის ავიაციას.

2021 წლის ოქტომბერში ბაიდენ-ერდოღანის შეხვედრა რომში, G20-ის სამიტის

ბოლოს, ეს შესაძლოა მნიშვნელოვანი გარდამტეხი იყოს თურქეთ-ამერიკულ
ურთიერთობებში ჩიხიდან გამოსვლისთვის, სანამ ბაიდენის ადმინისტრაცია
დარჩება ქვეყნის სათავეში. თურქეთ-ამერიკის ურთიერთობებზე ბაიდენ-ერდოღანის
შეხვედრის დროს, ერთ-ერთი საკითხი, რომელზეც ყურადღება გამახვილდა, არის
უნდობლობა ორ ქვეყანას შორის. რთულია სხვადასხვა საკითხებში პროგრესის
მიღწევა, სანამ ეს პრობლემა მოგვარდება იგულისხმება რუსეთიდან შეძენილი
საჰაერო თავდაცვის სისტემები. თუმცა, ერდოღანის თქმით თურქეთის საზღვრის
უსაფრთხოება ნატოს სასაზღვრო უსაფრთხოებაა, უსაფრთხოების დაცვა სირიისა და
ერაყის საზღვრებზე აქტუალური თემაა. იგი იძულებულია გადაჭრას საკუთარი
უსაფრთხოების პრობლემები. თურქეთს შეეძლო ამ პრობლემების მოგვარება
მოკავშირეების მხარდაჭერით. როგორც ცნობილია, მოლაპარაკების დასასრულს
მხარეებმა გადაწყვიტეს მინისტრების დონეზე ხშირი შეხვედრები ბევრ სხვადასხვა
სფეროში, ასევე პარტნიორობის ახალი ეტაპი აშშ-სა და თურქეთს შორის სავაჭრო და
ეკონომიკურ სექტორებში კავშირების გაძლიერება. აქედან გამომდინარე, აშკარაა,
რომ ვაშინგტონისა და ანკარას ადმინისტრაციას სურს არსებული პრობლემების
გადაჭრა დიალოგის ახალ რეჟიმით. ამიტომ, G20-ის სამიტზე აშშ-სა და თურქეთის
პრეზიდენტებმა წამოაყენეს ახალი პოლიტიკური საკითხები კრიზისის დასაძლევად.

თურქეთის ურთიერთობა რუსეთ-სთან

ბევრი დასავლელი ოფიციალური პირი წუხს, რომ რუსეთსა და თურქეთს

შორის კავშირების გაძლიერება ნიშნავს თურქეთის პოლიტიკის გაღრმავებას
„აღმოსავლეთისკენ მიდრეკილებას“ და თურქეთის დასავლეთთან კავშირების
შესუსტებას. 2016 წლის ნოემბერში პრეზიდენტ ვლადიმირ პუტინის სტამბულში
ვიზიტის დროს რუსეთთან გაზის ახალი ძირითადი შეთანხმების ხელმოწერამ
გააძლიერა ეს შეშფოთება და მრავალი მნიშვნელოვანი კითხვა წამოაყენა. რამდენად
სერიოზულია მათი ურთიერთობა თუ მხოლოდ ეკონომიკური? წარმოადგენს თუ არა
ეს ნატოს სამხრეთ ფლანგზე უსაფრთხოების წესრიგის გრძელვადიან საფრთხეს თუ
უბრალოდ მოკლევადიან მცდელობას ორივე ქვეყანამ მოიპოვოს ეკონიმუკური
სარგებელი? ცივი ომის დასრულებამ და საბჭოთა საფრთხის გაქრობამ დიდი
გავლენა მოახდინა თურქეთის საგარეო პოლიტიკასა და რუსეთთან
ურთიერთობებზე. გეოსტრატეგიულად მან გახსნა ახალი დიპლომატიური
შესაძლებლობები იმ სფეროებში, რომლებიც ცივი ომის დროს უგულებელყოფილი
იყო ან შეუზღუდავი იყო თურქეთის პოლიტიკისთვის. აღარ არის მეორეხარისხოვანი
სახელმწიფო, თურქეთი აღმოჩნდა ახალი სტრატეგიული გამოწვევების წინაშე
რომელიც მოიცავდა ტერიტორიებს, სადაც მას ჰქონდა ძლიერი ისტორიული,
პოლიტიკური და ეკონომიკური ინტერესები. ენერგეტიკა იყო მნიშვნელოვანი
მამოძრავებელი ძალა ანკარასა და მოსკოვს შორის ბოლოდროინდელი კავშირების
გააქტიურებისას. რუსეთი აწვდის თურქეთის ბუნებრივი გაზის იმპორტის 60% და
ნავთობის იმპორტის 40%. პუტინის სტამბოლში ვიზიტის დროს მხარეებმა ხელი
მოაწერეს შეთანხმებას ბუნებრივი გაზსადენის თურქული ნაკადის მშენებლობაზე
შეჩერებული მოლაპარაკებების აღდგენის შესახებ. ანაპა- სტამბულის მილსადენი
შავი ზღვის ქვეშ გაივლის თურქეთამდე და შემდეგ საბერძნეთის საზღვრამდე, რაც
საშუალებას მისცემს რუსეთს მიაღწიოს დასავლეთ ევროპის ბაზრებს აღმოსავლეთ
ევროპის გავლის გარეშე. თურქულ ნაკადს ასევე აქვს უპირატესობა თურქეთისთვის.
ეს უზრუნველყოფს თურქეთს გაზის მუდმივი მიწოდებას მისი მზარდი
ენერგეტიკული საჭიროებების უზრუნველსაყოფად. ანკარამ შეძლო მოლაპარაკება
თურქეთის შიდა ბაზარზე გაზის ფასის შემცირებაზე. საბოლოოდ, თურქული ნაკადი
ხელს შეუწყობს ანკარას დიდი ხნის ამბიციას გახდეს სავაჭრო ცენტრი მთელი
რეგიონისთვის.

მას შემდეგ, რაც პრეზიდენტმა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა 2020 წლის

დასაწყისიდან გააფართოვა თურქეთის სამხედრო ჩართულობა სირიაში, ისევე
როგორც ლიბიაში მძვინვარე სამოქალაქო ომში, ის რუსეთის პრეზიდენტის
ვლადიმერ პუტინის სერიოზულ წინააღმდეგობას წააწყდა. დაძაბულობა
განსაკუთრებით მაშინ დაიძაბა, როცა იდლიბში, სირიაში, 33 თურქი ჯარისკაცი
დაიღუპა 27 თებერვალს სირიის არმიის ერთჯერადი თავდასხმის შედეგად, რითაც
თურქეთის დანაკარგები იქ ერთთვიანი პერიოდში 50-მდე გაიზარდა. თურქეთი
რისკავს რუსეთთან დაპირისპირებას, რომელიც აქტიურად უჭერს მხარს ბაშარ
ასადის რეჟიმის სამხედრო კამპანიას, ამავდროულად ძნელია მიაღწიოს ან
შეინარჩუნოს მჭიდრო პირადი ურთიერთობა, რომელიც მან განავითარა პუტინთან
ბოლო სამი წლის განმავლობაში. ფაჰრეტინ ალტუნმა თქვა, რომ მოსკოვს ეკისრება
პასუხისმგებლობა აღკვეთოს ასადის რეჟიმის თავდასხმები ორ ქვეყანას შორის
ასტანასა და სოჭის შეთანხმებების შესაბამისად. ჰულუს აქარის განცხადებით
რუსეთის ძალებმა წინასწარ იცოდნენ თურქი მებრძოლების მოქმედებების შესახებ.
ყოველივე ეს უარყო რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ, ხოლო რუსეთის საგარეო
საქმეთა მინისტრის ლავროვის განცხადებით: „რუსეთი ვერ აუკრძალავს სირიის
არმიას გაეროს რეზოლუციებში დაწერილი მოთხოვნების შესრულებას, რომლებიც
მოუწოდებენ ბრძოლას ტერორიზმთან მისი ყველა ფორმით“. საბოლოოდ, აშკარაა,
რომ თურქეთის შეკავება იდლიბში წარმატებული აღმოჩნდა, რაც სერიოზულ
გავლენას მოახდენს ქვეყნის რეგიონულ მდგომარეობასა და პრესტიჟზე. შესაბამისად,
ჯერ კიდევ გასარკვევია, შეეცდება თუ არა ერდოღანი დაკარგული სანდოობის
აღდგენას. რუსეთ-უკრაინის ომის ფონზე, რასაც მოყვა ფინეთისა და შვედეთის
სურვილი ნატოში გაწევრიანების შესახებ. ამას პირდაპირ ეწინააღმდეგება თურქეთი,
თუმცა პარალელურად თურქეთს ამერიკამ „მწვანე შუქი“ აუნთო სპეცოპერაციის
ჩატარებაზე რაც ნაწილობრივ იმის ნიშანია, რომ თურქეთი უნდა დათანხმდეს ახალი
წევრების მიღებას ნატოში.

ორი უდიდესი სახელმწიფოსთან მიმართებაში შეგვიაძლია რამოდენიმე

დასკვნა ჩამოვაყალიბოთ თურქეთის საგარეო პოლიტიკასთან მიმართებაში და
ყურადღბა გავამახვილოთ მის პრიორიტეტებზე. ანკარის მთავრობისთვის
აუცილებელია კავშირები და ინტეგრაცია დასავლეთის ქვეყნებთან, მაგრამ
ამავდროულად უარს არ იტყვის რუსეთთან ურთიერთობებზე. რუსეთ-უკრაინის
ომის ფონზე თურქეთს შეეძლება დამოუკიდებლად აწარმოოს სპეცოპერაცია და
მიაღწიოს სასურველ მიზანს სირიაში. იგი აქტიურად გააგრძელებს რუსული გაზის
ექსპორტს რაც წაადგება რუსეთის ეკონომიკას და უზრუნველყოფის თურქეთის
ენერგეტიკულ მდგრადობას. ომის პერიოდში საკუთარ თავზე აქვს აღებული
მედიატორის როლი რუსეთსა და უკრაინას შორის მოლაპარაკებების ფარგლებში
აღსანიშნავია აზოვის ტყვეების ნაწილის გაცვლა. მიუხედავად თითქოსდა
ნეიტრალური პოზიციისა უკრაინას აწვდის უპილოტო საფრენ აპარატებს, რაც
ბუნებრივია საკუთარი პროდუქციისთვის პიარის საუკეთესო საშუალება.

Bibliography
Aliriza, B. (2020). Idlib Test for Erdogan-Putin Relationship. Retrieved from https://www.csis.org/

Larrabee, F. S. (2016). The Turkish-Russian Rapprochement: How Real? How Durable? Retrieved from
www.rand.org

Özdemir, G. S. (2021). Retrieved from Erdoğan-Biden Meeting and Its Impact on Turkey-U.S. Relations:
https://www.setav.org/en/

ბატიაშვილი, ზ. (2019). თურქეთის საგარეო პოლიტიკა რეგიონული უსაფრთხოების

კონტექსტში.

იაკაშვილი, ნ. (2018). Retrieved from თურქეთის ახალი საგარეო პოლიტიკური კურსი და

ურთიერთობა აშშ-თან: https://openscience.ge/bitstream/1/1355/1/MA%20Thesis.Iakashvili
%20%20dip.pdf

მარგველაშვილი, ზ. (2020). თურქეთის რესპუბლიკის საგარეო პოლიტიკა .

მაჩიტიძე, ი. (2020). რუსეთ-თურქეთის ძალაუფლებისთვის ბრძოლის თავისებურებები.

დავით კირთაძე