AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG

-Hoàng Phủ Ngọc Tường-

Đề bài số 1: Phân tích hình tượng sông Hương trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông”
của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

I. MỞ BÀI.
Hoàng Phủ Ngọc Tường quê gốc ở Quảng Trị, nhưng ông sinh ra ở Huế và cho đến
tận cuối đời ông vẫn gắn bó với đất Huế. Có lẽ cũng chính vì thế mà nhà văn có một tình
yêu và sự nghiên cứu rất sâu sắc về văn hóa, lịch sử, địa lý của xứ Huế, là cơ sở vững
chắc để có những trang viết đặc sắc về Huế. Ông có sở trường ở thể loại bút ký và bút ký
của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện rõ lối tư duy phóng túng, liên tưởng mãnh liệt
phong phú, ngôn ngữ trong sáng đẹp đẽ tài hoa, kết hợp nhuần nhuyễn giữa cái chất trữ
tình và trí tuệ, giữa nghị luận sắc bén và niềm suy tư đa chiều. “Ai đã đặt tên cho dòng
sông” là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của ông. Bài kí được viết vào
ngày 4-1-1981, tại Huế, được in trong tập sách cùng tên. Tác phẩm gồm có ba phần, đoạn
trích chúng ta được học nằm ở phần mở đầu, chủ yếu nói về vẻ đẹp của dòng Hương
giang giữa Huế mộng mơ.
II. THÂN BÀI
1. Khái quát
Ai đó đã từng nói :
“Quê hương ai cũng có
Một dòng sông bên nhà
Quê hương ai cũng có
Một dòng sông tuổi thơ”
Vì thế mà các dòng sông đã trở thành nguồn cảm hứng sáng tác cho rất nhiều nhà thơ,
nhà văn. Chúng ta hẳn đều đã từng biết đến bài thơ như “Bên kia sông Đuống” của nhà
thơ Hoàng Cầm, “Nhớ con sông quê hương” của Tế Hanh, biết đến những trang văn tài
hoa của Nguyễn Tuân về dòng Sông Đà… Các dòng sông là cái nôi của những vùng, các
nền văn hóa đa sắc màu nên viết về nó các nhà thơ, nhà văn thường viết bằng cả sự am
tường, bằng một tình yêu tha thiết, sâu lắng. Từ lâu, con sông Hương của xứ Huế cũng đã
rất nhiều lần đi vào các tác phẩm văn hóa, thơ ca. Dòng sông ấy đã từng được nhà thơ
Hàn Mặc Tử miêu tả :
“Gió theo lối gió mây đường mây
Dòng bắp buồn thiu hoa bắp lay
Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay“
Hay một nhà thơ nào đó cũng ca ngợi vẻ đẹp của sông Hương, xứ Huế:
“Thiếu nữ thẫn thờ vê áo mỏng
Nghiêng nghiêng vành nón đứng chờ ai
Ven dòng sông phẳng con đò mộng
Lả lướt đi về trong nắng mai”
1
 Bởi vậy, viết về dòng sông Hương là một thử thách. May thay nhà văn Hoàng Phủ
Ngọc Tường đã vượt qua thử thách ấy để tặng cho đời bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng
sông”. Trong tác phẩm này nhà văn đã cảm nhận về đẹp của sông Hương từ nhiều góc độ,
phương diện. Nhà văn đã cảm nhận từ cảnh sắc thiên nhiên sông Hương đến vẻ đẹp sông
Hương từ góc độ lịch sử, văn hóa thi ca với một tâm hồn nghệ sĩ đầy rung cảm.
2. Vẻ đẹp của dòng sông Hương
2.1. Dòng sông Hương đẹp ngay từ cái tên
Cái tên của dòng sông đã gợi ra những ấn tượng rất đẹp và cũng có lẽ vì cái tên đẹp
ấy mà nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã đặt nhan đề cho bài bút ký là: “Ai đã đặt tên
cho dòng sông”. Nhan đề ấy là một nhan đề lạ và hấp dẫn, gợi một thoáng bâng khuâng
rất của thi sĩ, khơi gợi hứng thú và tò mò cho người đọc đi vào tìm hiểu để tự tìm câu trả
lời cho mình. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” vốn là câu hỏi của một nhà thơ Hà Nội khi
ngắm nhìn vẻ đẹp của dòng sông Hương, được lặp lại nhiều lần trong tác phẩm nhằm
mục đích lưu ý người đọc về cái tên đẹp của dòng sông: sông Hương (sông thơm). Câu
hỏi ấy đã khơi lên mạch viết dạt dào cảm xúc về vẻ đẹp thiên phú và đánh động bao
nhiêu vốn liếng văn hóa về dòng sông Hương chảy qua cố đô Huế.
Tác giả sau đó đã dẫn dắt người đọc đến với cội nguồn tên gọi của dòng sông ấy,
nhắc đến một giai thoại đẹp mà nhà văn đã phải kỳ công lục tìm “Người làng Thành
Chung có nghề trồng rau thơm. Ở đây có một huyền thoại kể rằng vì quá yêu quý con
sông xinh đẹp, nhân dân hai bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông
cho làn nước thơm tho mãi mãi”. Huyền thoại ấy đã trả lời câu hỏi: “Ai đã đặt tên cho
dòng sông?”. Cái tên thân thương “sông Hương” hóa ra được bắt nguồn từ tình yêu quê
hương đất nước của những người dân xứ Huế. Chính họ là những người đã khai sơn phá
thạch, chứng kiến những thăng trầm của xứ Huế, trải qua nhiều giai đoạn phát triển của
lịch sử và góp phần kiến tạo nên bản sắc văn hóa, muốn mang cái đẹp, tiếng thơm để gây
dựng, vun đắp cho văn hóa, lịch sử của xứ sở. Và cũng chính họ đã là người đã đặt cho
dòng sông cái tên đẹp ấy. Nhan đề tác phẩm không chỉ có ý nghĩa ca ngợi mà còn thể
hiện được niềm biết ơn của tác giả đối với những con người đã khai phá, xây dựng, làm
đẹp vùng đất này, bộc lộ niềm tự hào về vẻ đẹp của non sông, đất nước.
Câu hỏi “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” gợi ra bao nhiêu vẻ đẹp của dòng sông
nên không thể trả lời vắn tắt trong một vài câu mà phải trả lời bằng cả bài kí dài ca ngợi
vẻ đẹp, chất thơ về dòng sông.
2.2. Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn địa lí (Thủy trình, cảnh sắc thiên nhiên của
dòng sông Hương)
Cảnh sắc thiên nhiên sông Hương được tác giả cảm nhận anh nhiều khúc đoạn. Từ
vùng thượng lưu qua vùng đồng bằng rồi về thành phố Huế. Ở mỗi khúc đoạn dòng sông
lại hiện lên với một vẻ đẹp riêng đầy cuốn hút.
* Sông Hương ở thượng nguồn
Ở khúc thượng nguồn sông Hương mang vẻ đẹp mãnh liệt, man dại và huyền bí.
Nó như một bản trường ca bất tận của tự nhiên, rầm rộ dưới những bóng cây đại ngàn,
mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn. Đồng
thời nó mang vẻ đẹp rất thơ mộng và trữ tình khiến người ta không khỏi say mê, cảm
thán bằng “vẻ dịu dàng, say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên
2
rừng”. Sắc đỏ “chói lọi” ấy của loài đỗ quyên càng làm nổi bật lên vẻ đẹp của một dòng
sông giữa lòng Trường Sơn hoang dã và bí ẩn. Dường như chỉ có duy nhất màu đỏ, một
màu sắc đầy hoang dại ấy mới làm toát lên được vẻ đẹp đầy ám ảnh, mê đắm nhưng lại
rất đỗi bình dị của sông Hương ở thượng nguồn. Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã sử
dụng rất nhiều từ ngữ gợi hình và gợi cảm như bản trường ca của rừng già, rầm rộ, mãnh
liệt, dịu dàng, say đắm, cuộn xoáy như cơn lốc, đáy vực bí ẩn… để tô đậm vẻ đẹp của
dòng sông. Biện pháp so sánh nhân hóa ví dòng sông như một cô gái Di-gan phóng
khoáng và man dại, rừng già đã hun đúc cho nó bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do,
phóng khoáng… Nghệ thuật so sánh làm nổi bật vẻ đẹp căng đầy sức sống của dòng sông
khi nó giống như người con gái tuổi đôi mươi, tinh nghịch nhảy xoay tròn bằng đôi chân
trần linh hoạt, với nụ cười lanh lảnh trong vắt, tựa tiếng chim… Hon nữa, cô gái ấy là
một cô gái Di gan. Hình tượng cô gái Di-gan khiến người đọc liên tưởng đến một cô gái
thuộc tộc người nổi tiếng trên thế giới, một tộc người thích sống du mục, nhảy múa, ca
hát và giỏi bùa chú. Các cô gái của tộc người Di gan thường đem lời ca, điệu múa của của
mình “đốt cháy” bao người. Đây là lối so sánh - liên tưởng táo bạo, bất ngờ, lấp lánh trí
tuệ, thể hiện được cái nhìn đa chiều của tác giả trong sự hội nhập văn hóa của thời đại
mới. Tác giả đã mang văn hóa phương Tây vào văn hóa Việt Nam; mang thượng nguồn
sông Hương của Việt Nam ra thế giới một cách cụ thể, dễ hình dung nhất qua hình ảnh cô
gái Di-gan. Lối ẩn dụ, nhân hóa sâu sắc, trí tuệ khi chạm đến chiều sâu tâm hồn của sông
Hương như tâm hồn của một con người, một cô gái với “một tâm hồn tự do và trong
sáng” Những liên tưởng thú vị và độc đáo ấy đã chạm khắc vào tâm trí người đọc ấn
tượng mạnh mẽ về vẻ đẹp hoang dại nhưng cũng đầy quyến rũ, tình tứ, tinh tế, đầy cá
tính của sông Hương.
Vẻ đẹp của sông Hương ở khúc thượng nguồn được nhà văn Hoàng Phủ Ngọc
Tường gọi là phần tâm hồn sâu thẳm. Dòng sông Hương dường như không muốn bộc lộ
phần tâm hồn sâu thẳm ấy nên khi ra khỏi đại ngàn đã đóng kín cửa rừng rồi ném chìa
khóa vào những hàng đá dưới chân núi Kim Phụng. Bởi thế mà nhà văn Hoàng Phủ Ngọc
Tường đã nhắn nhủ với người đọc rằng muốn hiểu hết được vẻ đẹp của dòng sông Hương
ta không chỉ ngắm khuôn mặt kinh thành của nó mà phải hiểu đầy đủ bản chất của nó với
hành trình gian truân mà nó đã vượt qua. Có lẽ, viết đoạn văn là tác giả muốn kết luận:
muốn hiểu được dòng sông phải ngược lên thượng nguồn; cũng giống như muốn hiểu
một dân tộc phải tìm hiểu rõ cội nguồn của dân tộc ấy.
* Sông Hương ở đồng bằng
Sông Hương là đứa con của rừng già và rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh
gan dạ với tâm hồn tự do. Nhưng cũng chính từ rừng già đã chế ngự sức mạnh bản năng
của nó để khi ra khỏi rừng sông Hương nhanh chóng mang vẻ đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở
thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở. Với sự so sánh, liên tưởng này nhà
văn đã ví sông Hương như một đấng sáng tạo góp phần gìn giữ và bảo tồn văn hóa nơi
đây. Sông Hương không chỉ đẹp mà còn là khởi nguồn của không gian văn hóa Huế và
không có sông Hương khó có thể có nền văn hóa Huế ngày nay.
- Vẻ đẹp của dòng sông Hương khi về đến đồng bằng được tác giả so sánh và nhân
hóa với một người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng chờ người tình mong đợi đến đánh
thức. Trong sự so sánh, nhân hóa này vẻ đẹp của sông Hương trở nên nhuốm màu cổ tích,
3
gợi người đọc liên tưởng đến nàng công chúa xinh đẹp ngủ trong rừng chờ hoàng tử đến
hóa giải lời nguyền. Sau giấc ngủ mơ màng, dòng sông Hương đã bừng tỉnh rồi bằng sức
sống mãnh liệt của tuổi thanh xuân nó thực hiện một cuộc hành trình có chủ đích để tìm
đến với thành phố tương lai của nó. Để đến được với người tình mong đợi, dòng sông
phải qua một cuộc hành trình đầy gian truân. Sông Hương phải chuyển dòng một cách
liên tục, vòng những khúc quanh đột ngột, uốn một đường cong thật mềm, vẽ một hình
cong thật tròn. Nó phải đi trong dư vang của núi rừng Trường Sơn, vượt qua những lòng
vực sâu, trôi đi giữa những dãy đồi sừng sững như thành quách với những điểm cao đột
ngột. Trong cuộc hành trình đầy gian truân ấy, sông Hương có những dịp bộc lộ vẻ đẹp
của nó:
+ Về hình dáng: Vì phải uốn lượn, đổi dòng liên tục nên hình dáng dòng sông trở nên
mềm mại như một tấm lụa.
+ Về màu sắc: Màu sắc nước trở nên xanh thẳm và dòng sông còn tạo nên những
mảng phản quang thay đổi trong ngày trên bầu trời thành phố với sớm xanh, trưa vàng,
chiều tím như người Huế vẫn thường miêu tả.
+ Vẻ đẹp: Đó là vẻ đẹp trầm mặc nhất như triết lí, cổ thi khi dòng sông chảy qua
những đám quần sơn lô nhô, giữa giấc ngủ ngàn năm của vua chúa với những lăng tẩm
đồ sộ được phong kín trong những rừng thông u tịch.
* Sông Hương ở Huế
Khi về đến thành phố Huế, sông Hương lại một lần nữa được nhân hóa khiến nó
trở nên có hồn và mang tâm trạng như con người. Khi biết đã tìm đúng đường để về gặp
thành phố thân yêu, sông Hương vui tươi lên hẳn lên giữa biền bãi vùng ngoại ô Kim
Long. Qua lăng kính tình yêu, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã luôn nhìn sông Hương
với thành phố Huế như một cặp đôi tình nhân như thế. Về đến Huế dòng sông đã bộc lộ
những vẻ đẹp được nhiều người biết đến nhất:
+ Vẻ đẹp của sông Hương ở Huế trước hết gắn liền với hình ảnh ấn tượng về
những cây cầu trắng nhỏ nhắn in ngần lên bầu trời như những vành trăng non. Tác giả đã
sử dụng một so sánh độc đáo, mới lạ để gợi tả vẻ đẹp của cầu Tràng Tiền. Khi sông
Hương gặp Huế, vẻ đẹp của dòng sông và cây cầu như hoà vào làm một. Cây cầu như
một nét đẹp bừng sáng tô điểm cho vẻ đẹp của thành phố cũng như của dòng sông. Nếu
đã từng đến Huế, ta đều biết đến cây cầu Tràng Tiền nổi tiếng vẫn soi bóng trên dòng
Hương giang, gợi một vẻ đẹp rất riêng mà chỉ có xứ Huế mộng và thơ mới có.
+ Để làm nổi bật vẻ đẹp đặc trưng của dòng sông Hương ở Huế, nhà văn Hoàng Phủ
Ngọc Tường đã so sánh sông Hương với một số dòng sông khác trên thế giới. Nhà văn so
sánh sông Hương với sông Xen của Pa-ri và sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét để thấy vẻ đẹp
riêng của dòng sông là chỉ một mình nó còn nằm trong tổng thể một đô thị cổ. Ở đó có
những cây cây cừa cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống những xóm thuyền xúm xít, vẫn lập
lòe trong đêm sương những ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ. Và nhà
văn phải so sánh sông Hương với dòng sông Nê-va ở Lê-nin-grat mới thấy khác biệt là
dòng sông Nê-va chảy rất nhanh, từ đó đặc biệt nhấn mạnh được dòng chảy chậm, thật
chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh của sông Hương.
+ Tác giả còn nhấn mạnh đặc trưng dòng chảy của sông Hương khi so sánh điệu chảy
chậm ấy như một điệu slow tình cảm mà dòng sông Hương chỉ dành riêng cho người tình
4
của nó là xứ Huế. Nếu như dòng sông Neva ở nước Nga xa xôi chảy qua thành phố với
tốc độ rất nhanh “không kịp cho lũ hải âu nói điều gì” với người bạn của nó thì sông
Hương lại “chảy lặng lờ” như một “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế” và khi bắt
đầu ra khỏi Huế “con sông như ngập ngừng vấn vương” một nỗi lòng. Đúng như nhà thơ
Thanh Hải viết:
“Con sông dùng dằng con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”
Dòng chảy chậm ấy còn có thể được cảm nhận bằng thị giác qua hàng nghìn ánh đèn
hoa đăng bồng bềnh trên sông Hương vào dịp rằm tháng bảy, ngập ngừng như muốn đi
muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như vấn vương của một nỗi lòng. Có lẽ, chính dòng
chảy chậm ấy của dòng Hương giang đã tạo nên vẻ đẹp sâu lắng, trầm mặc và rất đỗi thơ
mộng cho xứ Huế.
* Khi rời khỏi thành phố Huế:
- Sông Hương xuôi về Cồn Hến “quanh năm mơ màng trong sương khói”, hòa với
màu xanh của thôn Vĩ Dạ để mang vẻ đẹp huyền ảo, mơ màng. Và thật bất ngờ, trước khi
rời khỏi kinh thành Huế, dòng sông như sực nhớ một điều chưa kịp nói, nó đột ngột đổi
dòng để gặp lại thành phố thân yêu của nó một lần nữa. Với cái nhìn say đắm của tình
yêu, tác giả đã cảm nhận dòng sông Hương như một người tình dịu dàng, thuỷ chung,
không muốn rời xa thành phố thân yêu của nó. Để nhân cách hóa khúc ngoặt trở lại ấy
lên, Hoàng Phủ Ngọc Tường gọi đó là nỗi vấn vương, một chút lẳng lơ kín đáo của tình
yêu. Giống như nàng Kiều trong đêm tình tự, sông Hương quay trở lại để tìm Kim Trọng
của nó, để nói một lời thề trước khi về biển cả “còn non còn nước còn dài, còn về, còn
nhớ”.
Nhà văn dùng biện pháp nhân hóa để nội tâm hóa vẻ đẹp của dòng sông: “Đó là nỗi
vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”. Biện pháp nhân hóa đã giúp tác giả
thổi hồn vào dòng sông và hơn thế nữa là một phương thức để nhà văn kết nối sông
Hương với con người và văn hóa của mảnh đất Châu Hóa xưa và Huế ngày nay. Thiên
nhiên và dòng sông Hương luôn gắn bó, gần gũi với con người Huế. Qua điệu chảy của
dòng sông nhà văn thấy được tính cách con người xứ Huế mềm mại, chí tình, “mãi mãi
chung tình với quê hương xứ sở”.
=> Lần theo dòng chảy của sông Hương, ta bắt gặp những bức tranh thiên nhiên
tươi đẹp, thơ mộng. Sông Hương đã tôn tạo vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên Huế và góp
phần hun đúc văn hóa của vùng đất cố đô.
2.3. Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn lịch sử:
Ở những phần trên của bài bút kí nhà văn đặt dòng sông Hương trong mối quan hệ
với những đại ngàn với những lăng tẩm trầm mặc, với thành phố Huế mộng mơ để mà ca
ngợi vẻ đẹp của nó. Thì đến đoạn cuối của đoạn trích nhà văn đã đặt dòng sông trong
mối quan hệ với lịch sử và thơ ca của dân tộc, để từ đó nói lên vẻ đẹp mang tính tầm vóc
của dòng sông.
Từ góc nhìn lịch sử, sông Hương đã trở thành chứng nhân của lịch sử. Nó chứng
kiến bao nhiêu biến thiên mà xứ Huế trải qua và nhà văn đã ngược về quá khứ để khẳng
định vai trò của dòng sông Hương trong lịch sử dân tộc. Nó là dòng sông biên thùy xa xôi
của đất nước các vua Hùng. Trong những thế kỷ trung đại nó mang tên là linh Giang, đã
5
chiến đấu oanh liệt để bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt. Thế kỉ 18, nó soi
bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ. Thế kỷ 19, nó sống hết lịch
sử bi tráng với máu của những cuộc khởi nghĩa. Nó đóng góp cho cách mạng tháng tám
bằng những chiến công rung chuyển. Nó bị tàn phá nặng nề trong mùa xuân năm Mậu
Thân… Từ đó mà đồng chí Võ Nguyên Giáp đã nói về dòng sông Hương và xứ Huế
“Lịch sử đảng đã ghi bằng nét son tên của thành phố Huế, thành phố tuy nhỏ nhưng đã
cống hiến rất xứng đáng cho tổ quốc”. Dòng chảy của của sông Hương đã đi trọn vẹn
chiều dài của lịch sử dân tộc. Diện mạo và chiều sâu của lịch sử dân tộc đã đem đến cho
Sông Hương một tầm vóc kỳ vĩ lớn lao. Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường ở đây đã phát
hiện ra một vẻ đẹp của dòng sông mà không phải ai cũng nhận thấy. Đó là một vẻ đẹp
của một bản anh hùng ca với sức mạnh quật khởi của dân tộc từ thuở lập quốc.
- Nhưng nhà văn không chỉ cảm nhận dòng sông Hương là dòng sông của thời gian
ngân vang, của sử thi anh hùng mà còn cảm nhận dòng sông Hương là “sử thi viết giữa
màu cỏ lá xanh biếc”. Với lối sử dụng hình ảnh ấy, nhà văn đã nhấn mạnh dòng sông
Hương vừa là một bản hùng ca, vừa là một bản tình ca dịu dàng, tươi đẹp . Đó không chỉ
là nét riêng trong vẻ đẹp của dòng sông Hương mà còn là vẻ đẹp của Huế. Điều đó cũng
để khẳng định, dù thế nào nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường vẫn cảm nhận dòng sông
Hương ở vẻ đẹp dịu dàng, trữ tình và thơ mộng.
=> Quay về quá khứ xa xưa, ngòi bút nhà văn lấp lánh niềm tự hào về lịch sử một
dòng sông có cái tên mềm mại, dịu dàng nhưng kiên cường, kiêu hãnh qua thăng trầm
lịch sử.
2.4. Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn văn hóa, thi ca:
Trong cảm nhận tinh tế của nhà văn, sông Hương còn hàm chứa trong bản thân nó
nền văn hóa phi vật chất. Từ góc độ văn hóa, dòng sông Hương đã được so sánh, nhân
hóa với hình ảnh người phụ nữ đánh đàn lúc đêm khuya.
* Vẻ đẹp sông Hương ở góc độ văn hóa
- Sông Hương là người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở, góp phần bồi đắp và
gìn giữ nền văn hóa Huế. Chính sông Hương đã giúp hình thành nền âm nhạc cổ điển
Huế và Truyện Kiều của Nguyễn Du.
+ Từ âm thanh của dòng sông (tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga, tiếng mái chèo
khua sóng đêm khuya, tiếng nước vỗ vào mạn thuyền…) đã hình thành những làn điệu hò
dân gian và nền âm nhạc cổ điển Huế. Và rồi cũng chính trên dòng sông ấy, những câu
hò Huế vút lên, mênh mang, xao xuyến. Nhà văn khẳng định toàn bộ nền âm nhạc cổ
điển Huế được sinh thành trên mặt nước của dòng sông Hương trong những đêm khuya
thanh vắng. Không gian yên tĩnh đến mức có thể nghe thấy tiếng mái chèo và tiếng rồi
của những giọt nước từ mái chèo khuya. Vậy nên tác giả tỏ ra rất thất vọng khi nghe
nhạc Huế trên sân khấu vào giữa ban ngày.
+ Viết về sông Hương, nhà văn còn có một phát hiện, phán đoán rất bất ngờ là dòng
sông Hương với âm nhạc Huế có ảnh hưởng đến truyện Kiều của Nguyễn Du, một kiệt
tác là niềm tự hào của văn học dân tộc. Hoàng Phủ Ngọc Tường cho rằng Nguyễn Du đã
phải bao năm lênh đênh trên quãng sông này với một phiến trăng sầu và nghe nhạc Huế
để từ đó những bản đàn đi theo suốt cuộc đời Kiều. Nhằm chứng minh cho phán đoán ấy.
tác giả đã dẫn vào câu chuyện về người nghệ nhân già, một buổi tối ngồi nghe con gái
6
đọc Truyện Kiều chợt nhổm dậy vỗ đùi chỉ vào trang sách của Nguyễn Du mà thốt lên
“Đó chính là từ đại cảnh”.
* Vẻ đẹp sông Hương ở góc độ thi ca
- Sông Hương từ lâu đã trở thành nàng thơ trong tâm hồn các thi sĩ, trở thành cảm
hứng bất tận cho biết bao văn nhân, nghệ sĩ. Có cả một dòng thi ca viết về sông Hương và
điều đặc biệt là dường như dòng sông ấy có nhiều vẻ đẹp chưa khám phá hết nên nó chưa
bao giờ lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ. Mỗi nhà văn, nhà thơ lại cảm nhận
sông Hương theo một cách khác nhau. Bằng sự am hiểu của mình về thơ ca, Hoàng Phủ
Ngọc Tường đã làm sống dậy những vần thơ biếc xanh của Tản Đà về sông Hương, xứ
Huế: “Dòng sông trắng – lá cây xanh”. Hình ảnh thơ này cùng với câu chữ của tác giả
“màu cỏ lá xanh biếc” là minh chứng cho sự tương giao của những tâm hồn nghệ sĩ nhạy
cảm với sắc biếc của thiên nhiên Huế. Cao Bá Quát đã từng nhìn sông Hương mà thốt lên
rằng: “Trường giang như kiếm lập thanh thiên”, làm sống dậy một sông Hương hùng
tráng bất tử “như kiếm dựng trời xanh”. Sông Hương còn “nỗi quan hoài vạn cổ” trong
thơ Bà Huyện Thanh Quan và đột khởi thành sức mạnh phục sinh của tâm hồn hoặc rất
Kiều trong cái nhìn thắm thiết tình người của tác giả “Từ ấy”.
Đất nước Việt Nam có rất nhiều dòng sông chảy qua mọi miền xứ sở, và những
dòng sông trên quê hương đất nước đã kịp chảy vào trong những vần thơ, trang văn tuyệt
vời. Bạn đọc từng xót xa với Hoàng Cầm khi nghe tin sông Đuống bị quân thù chiếm
đóng. Nhà thơ đã thốt lên: “Sông Đuống trôi đi/Một dòng lấp lánh/Nằm nghiêng nghiêng
trong kháng chiến trường kì”. Bạn đọc yêu văn chương cũng đã chiêm ngưỡng vẻ đẹp
hung bạo và trữ tình của “Đà Giang độc bắc lưu” qua những “trang hoa” xuất sắc của nhà
văn Nguyễn Tuân. Còn qua những trang kí tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường sông
Hương hiện ra với những vẻ đẹp dịu dàng, tinh tế, góp phần làm cho vẻ đẹp thiên nhiên
xứ Huế trở thành một bức tranh sơn thuỷ hữu tình.
2.5. Vẻ đẹp của sông Hương ở góc độ đời thường
- Sông Hương không chỉ là một dòng sông của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh
biếc, khi nghe lời gọi biết hoá đời mình là một chiến công mà khi trở về với cuộc sống
đời thường, nó được tác giả nhân hóa và so sánh như một con gái dịu dàng của đất nước.
Không phải ngẫu nhiên mà tác giả lại thấy màu sương khói trên sông Hương giống với
“sắc áo cưới màu điều – lục các cô dâu trẻ vẫn mặc sau tiết sương giáng”. Rõ ràng, dòng
sông Hương trong đời thường mang vẻ đẹp của một cô gái Huế. Thông qua sự liên tưởng
này nhà văn cũng tô đậm vẻ đẹp của dòng sông trong sự gắn bó với văn hóa Huế.
III. KẾT LUẬN
1. Nghệ thuật
“Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường là một bài văn xuôi
đầy chất thơ. Nét đặc sắc làm nên sức hấp dẫn của bài văn là những xúc cảm sâu lắng
được tổng hợp từ vốn hiểu biết phong phú về văn hóa lịch sử địa lý, văn chương với một
văn phong tao nhã, hướng nội tinh tế, tài hoa, ngôn từ phong phú, gợi hình gợi cảm, có
những câu văn giàu nhạc điệu, chất thơ. Các biện pháp nghệ thuật như ẩn dụ, so sánh,
nhân hóa được sử dụng rất hiệu quả khiến cho dòng sông Hương ở ngoài đời đã đẹp
nhưng qua sự miêu tả của Hoàng Phủ Ngọc Tường trở nên đẹp bội phần.
2. Nội dung
7
 Dòng sông như một công trình nghệ thuật tuyệt vời của văn hóa, một vẻ đẹp đầy
chất thơ. Bằng sự hiểu biết, sự gắn bó và tình yêu tha thiết với dòng sông Hương và xứ
Huế, nhà văn đã khám phá và tô đậm vẻ đẹp của dòng sông. Nhà văn thường xuyên so
sánh vẻ đẹp của sông Hương với những người con gái đẹp, từ đó phát hiện ra những vẻ
đẹp tưởng chừng đối lập của dòng sông là vừa man dại, phóng túng vừa dịu dàng, say
đắm; vừa thủy chung vừa đa tình; vừa kín đáo lại vừa lẳng lơ; vừa anh hùng, quật khởi
nhưng cũng rất trữ tình, thơ mộng. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” xứng đáng là một áng
văn hay đặc sắc về xứ sở, về tình yêu quê hương đất nước và cũng rất tiêu biểu cho
phong cách bút ký của hoàng phủ Ngọc Tường. Dòng sông Hương trong văn của Hoàng
Phủ Ngọc Tường khiến cho ai đã từng đọc qua đều mong muốn được một lần đặt chân
đến nơi đây, để được đắm mình trong những gì nên thơ nhất của xứ Huế.
Raxun Zamatop đã từng nói rằng nếu nhà thơ không tham gia vào việc hoàn thành
thế giới thì thế giới đã không được đẹp đẽ như thế này. Bằng những trang viết tài hoa,
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã góp phần tạo một thế giới sông Hương đẹp và thơ. Hành trình
của sông Hương từ thượng nguồn ra biển chính là hành trình của đời người, hành trình
của tâm hồn xứ Huế, của nền văn hóa Huế.

Đề số 2: Chất thơ trong bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc
Tường.

I. MỞ BÀI: Tk đề 1
II. THÂN BÀI
1. Giải thích:
- Bút kí: là một thể loại kí văn học ghi lại sự việc, con người, cảnh vật mà nhà văn
mắt thấy tai nghe nhưng bút kí không chỉ phản ánh những sự kiện khách quan mà có
những nhận xét, suy nghĩ, liên tưởng và nhất là cảm xúc, do đó bút kí có chất trữ tình.
Tuy nhiên, tùy theo phong cách của từng tác giả mà yếu tố trữ tình đó có thể là đậm đặc,
xuyên suốt hay điểm xuyết giữa những yếu tố thuyết minh, tự sự, nghị luận...
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những nhà văn chuyên về bút kí. Nét đặc sắc
trong phong cách nghệ thuật của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa trữ tình và chính
luận, sử thi hóa lịch sử và khám phá chiều sâu văn hóa của đối tượng. Chất trữ tình trong
bút kí của ông xuyên thấm vào tất cả và thăng hoa thành chất thơ của ngôn ngữ.
- Chất thơ: là một phẩm chất tổng hợp được tạo nên từ nhiều yếu tố cảm xúc, cái đẹp,
trí tưởng tượng, tính chất của cuộc sống và nhạc điệu của ngôn ngữ... Khó có thể tách các
yếu tố này khỏi nhau bởi nó hòa quyện với nhau, trong từng hình ảnh, từ ngữ, câu văn,
đoạn văn.
2. Phân tích, chứng minh
2.1. Chất thơ còn tỏa ra từ nhan đề bài kí gợi mãi những âm vang trầm lắng của dòng
sông : “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” (Tk 2.1 đề 1)
2.2. Chất thơ thể hiện qua vẻ đẹp của thiên nhiên Sông Hương (Tk 2.2 đề 1)
2.3. Chất thơ từ một ngòi bút tài hoa:
+ Chất thơ toát ra từ những câu văn, hình ảnh đẹp, đầy màu sắc và từ độ nhòe mờ
của hình tượng nghệ thuật: “những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”, “lập lòe trong
8
đêm sương những ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ…”, "Sông Hương
vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn”, “Sắc nước trở nên xanh thẳm”, “những ngọn đồi
này tạo nên nhiều mảng phản quang nhiều màu sắc”. “Sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”.
+ Tác giả sử dụng rộng rãi đặc sắc những phép tu từ gợi cảm vốn là sở trường của
thơ như so sánh kết hợp với nhân hóa, ẩn dụ: “Dòng sông mềm hẳn đi như một tiếng
vâng không nói ra của tình yêu, khúc quanh trước khi ra biển, như một nỗi vấn vương cả
một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”. Những chi tiết về phong tục, lễ hội cũng trở thành
họa, thành nhạc, thành tình, nghĩa là thành thơ. “Trăm nghìn cánh hoa đang bồng bềnh
vào những đêm hội rằm tháng bảy từ điện Hòn Chén trở về bỗng ngập ngừng như muốn
đi, muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng”. Đặc biệt
sông Hương luôn được so sánh với những người con gái đẹp.
+ Thi trung hữu nhạc đó là nhạc của lòng, trong văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường
cũng có nhạc, gợi nhớ nhạc “Điệu chảy lặng lờ của nó (sông Hương) ngang qua thành
phố. Đúng là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế. Những câu văn trải dài, uyển
chuyển, du dương mà tự nhiên, nhuần nhị như dòng sông, dòng nhạc đẹp, một "Đa Nuýp
xanh” trong văn. Nhạc tính cũng được thể hiện rõ khi nhà thơ cảm nhận vẻ đẹp của dòng
sông Hương trong mối liên hệ với nền âm nhạc Huế.
2.4. Chất thơ thể hiện qua dòng thi ca viết về sông Hương
Chất thơ còn lấp lánh ở cách Hoàng Phủ Ngọc Tường điểm xuyết ca dao, lời thơ
Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan (Tk 2.4 đề 1)
=> Chất trí tuệ và chất thơ kết hợp hài hòa trong tác phẩm của Hoàng Phủ Ngọc
Tường tạo nên phong cách đặc sắc của nhà văn này.
III. KẾT LUẬN
Bút kí cuốn hút người đọc một phần ở việc, ở trí thức, sự việc lạ, trí thức mới
nhưng nếu chỉ có thế, bài bút kí sẽ không hơn một bài báo và nó nhanh qua đi mà không
đọng lại trong lòng người. Bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường không giống như thế, nó
đầy chất liệu quý, thể hiện một vốn sống, vốn văn hóa phong phú, nhất là về Huế. Hơn
thế nó còn mãi, ngân mãi vì nó đầy chất thơ. Chất thơ ấy gắn với nhiều yếu tố, bắt đầu từ
nhiều nguồn nhưng yếu tố quan trọng nhất, nguồn lớn lao, dào dạt nhất là tình yêu, tình
yêu tha thiết với dòng sông, với Huế, với đất nước của tác giả.