Professional Documents
Culture Documents
2.ham Bien Phuc
2.ham Bien Phuc
VÕ THANH TÙNG
MỤC LỤC
LÝ THUYẾT THẶNG DƯ
1.1 Chuỗi hàm biến phức …………………………………………………………2
1.1.1 Chuỗi Taylor của hàm giải tích …………………………………………2
1.1.2 Không điểm của hàm giải tích …………………………………………..2
1.1.3 Chuỗi Laurent …………………………………………………………...3
1.1.4 Phân loại điểm bất thường của hàm giải tích ……………………………4
1.3.1 Tính tích phân của hàm f(z) theo một chu tuyến L ……………………. 6
2
1.3.2 Tính tích phân dạng I = R(sin x, cos x)dx ………………………………7
0
1.3.3 Tính tích phân dạng I = f ( x)dx …………………………………….12
LÝ THUYẾT THẶNG DƯ
1.1 Chuỗi hàm biến phức
1.1.1 Chuỗi Taylor của hàm giải tích
Giả sử f(z) là hàm giải tích tại lân cận điểm a.Có thể biểu diễn f(z) dưới dạng chuỗi
lũy thừa của z-a.
Mọi hàm f(z) giải tích trong hình tròn L: | z-a | < R đều có thể khai triển một cách
duy nhất thành chuỗi lũy thừa của z-a như sau
f ( n ) (a )
Trong đó hệ số Cn được xác định như sau Cn =
n!
n! f ( z )dz
Chú ý: f (n ) ( a) =
2i ( z a) n 1
1 f ( z )dz
Suy ra Cn =
2i ( z a ) n1
1 f ( z )dz
Tóm lại ta có f(z) = C n ( z a ) n n 1
( z a) n
n0 n 0 2i ( z a)
1 f ( z)dz f ( n ) (0)
Ta có f(z) = Cn ( z a)n trong đó Cn =
n0
2i ( z a ) n1
=
n!
z2 z3
Vậy ez = 1+ z + …………………
2 6
Nếu khai triển Taylor của hàm f(z) tại lân cận điểm a có dạng
f(z) = c m ( z a) m
m
m được gọi là cấp của không điểm hay ta nói a là không điểm cấp m của
hàm f(z)
* Điều kiện cần và đủ để a là không điểm cấp m của hàm f(z) là:
Định lý : Điều kiện cần và đủ để điểm a là không điểm cấp m của hàm f(z) là f(z)
có thể biểu diễn dưới dạng
z2 z4 z6
Ta đã biết Cosz = 1 ..................
2! 4! 6!
z2 z4 z6
Vậy f(z) = ..................
2! 4! 6!
* Nếu f(z) là hàm giải tích,đơn trị trong hình vành khăn r < z a < R.Khi đó với
mọi z G ta có
1 f ( z)dz
Trong đó các hệ số: Cm =
2i L ( z a )m 1
m = 0,+1,…………..
Chuỗi trên được gọi là chuỗi Laurent của hàm giải tích
Lưu ý: Chuỗi Laurent khác với chuỗi Taylor ở điểm có lũy thừa nguyên âm
n n
f(z) = c z a
n 1
n + c z a
n0
n
1.1.4 Phân loại điểm bất thường của hàm giải tích
a. Điểm bất thường: Điểm z = a được gọi là điểm bất thường nếu f(z) không giải
tích tại a
b. Phân loại:
+ Căn cứ vào khai triển Laurent f(z) tại a không có phần chính tức là cn = 0 với
mọi n.Khi đó a được gọi là điểm bất thường bỏ được
+ Nếu khai triển Laurent của f(z) tại a mà phần chính có hữu hạn số hạng suy
ra a là cực điểm của hàm f(z) ( cực điểm cấp m)
+ Nếu phần chính của khai triển Laurent f(z) tại a vô số số hạng thì điểm a
được gọi là điểm bất thường cốt yếu
Ví dụ:
sin z
* f(z) =
z
sin z 1 z3 z5 z7 z 2 z4 z7
f(z) = = z .......... .. = 1 ...........
z z 3! 5! 7! 3! 5! 7!
ez 1 z z 2 z3 1 1 1 1 z
* f(z) = 3
= 3
1 .......... .. = 3 2 .................
z z 1! 2! 3! z z z.2! 3! 4!
1
* f(z) = e là điểm bất thường cốt yếu
z
1.2.1 Định nghĩa: Nếu f(z) giải tích tại lân cận điểm a.L là chu tuyến bao quanh a
và lọt hoàn toàn trong lân cận trên
1
Gọi thặng dư của hàm f(z) tại a là một số xác định bằng f ( z )dz
2i L
1
Kí hiệu Re sf ( z ), a = Res f(a) = f ( z )dz
2i L
Ta đã biết các hệ số trong khai triển Laurent của hàm f(z) như sau
1 f ( z)dz
sau Cn =
2i L ( z a ) n1
1
= f ( z )dz
2i L
1
Vậy: Res f(a) = f ( z )dz = C-1
2i L
Để tính thặng dư của hàm giải tích f(z) tại điểm bất thường a ta chuyển về tìm hệ
số C-1 trong khai triển Laurent của hàm f(z)
1.3.1 Tính tích phân của hàm f(z) theo một chu tuyến L
Nếu f(z) là hàm giải tích trong miền kín G giới hạn bởi biên C trừ một số hữu hạn
các điểm a1 , a2, a3........an (n hữu hạn) thì
n
z 2 dz
Ví dụ: Tính I 2
với C là vòng tròn z 2
L
( z 1 )( z 3)
z2
Xét f(z) =
( z 2 1)( z 3)
a1 i
f(z) có 3 cực điểm a2 i
a3 3
Chỉ có hai cực điểm a1 , a2 nằm trong miền giới hạn bởi L
I =2 i[Resf(z),i] +2 i[Resf(z),-i]
z2
[Resf(z),i] = lim ( z i)
z i ( z i )( z i )( z 3)
z2 1
= lim
zi ( z i )( z 3) 2i(i 3)
z2
[Resf(z),-i] = zlim ( z i)
i ( z i )( z i )( z 3)
z2 1 1
= lim
zi ( z i )( z 3) 2i (i 3) 2i( i 3)
i
Vậy I =
5
2
1.3.2 Tính tích phân dạng I = R (sin x, cos x)dx
0
2
Tích phân thực R(sin x, cos x)dx ,trong đó R là một hàm hữu tỉ,được đưa về tích
0
* Đặt z = eix , ta có
Từ (1) và (2) ta có
1 1
cos x = (z )
2 z
1 1
sin x = (z )
2i z
dz
* dz = i eix dx dx = -i
z
* x : 0 2 |z| = 1
Từ đó : I = f ( z )dz
| z| 1
2
dx
Ví dụ 1: Tính I1 = 2 cos x
0
* Đặt z = eix , ta có
Từ (1) và (2) ta có
1 1
cos x = (z )
2 z
1 1
sin x = (z )
2i z
dz
* dz = i eix dx dx = -i
z
* x : 0 2 |z| = 1
dz dz dz
Từ đó : I1 = i = i 2
-2i 2
| z | 1 z[ 2
1 1 z 1 | z | 1 z 4 z 1
( z )] | z | 1
2z
2 z 2 2
dz
= - 2i
| z | 1 ( z 2 3) ( z 2 3 )
1
Xét hàm f(z) =
( z 2 3) ( z 2 3 )
1
Mặt khác: [Resf(z),-2+ 3 ] = lim ( z 2 3 ) .
z 2 3 ( z 2 3) ( z 2 3 )
1 1
= lim =
z 2 3 (z 2 3) 2 3
dz 1 i
Vậy = 2 i . =
| z | 1 ( z 2 3) ( z 2 3 ) 2 3 3
i 2
Tóm lại: I1 = -2i. =
3 3
dx
Ví dụ 2: Tính tích phân I 2 = 2 cos x
* Đặt z = eix , ta có
Từ (1) và (2) ta có
1 1
cos x = (z )
2 z
1 1
sin x = (z )
2i z
dz
* dz = i eix dx dx = -i
z
* x : - |z| = 1
dz dz dz
Từ đó : I 2 = i = -i 2
-2i 2
| z | 1 z[ 2
1 1 z | z | 1 z 4 z 2
( z )] | z | 1 2 z 1
2 z 2
dz
= - 2i
| z | 1 ( z 2 3) ( z 2 3 )
dz
Xét hàm f(z) =
( z 2 3) ( z 2 3 )
1
Mặt khác: [Resf(z),-2+ 3 ] = lim ( z 2 3 ) .
z 2 3 ( z 2 3) ( z 2 3 )
1 1
= lim =
z 2 3 (z 2 3) 2 3
dz 1 i
Vậy = 2 i . =
| z | 1 ( z 2 3) ( z 2 3 ) 2 3 3
i 2
Tóm lại: I 2 = -2i. =
3 3
dx
Ví dụ 3: Tính tích phân I 3 = 2 cos x
0
1
Ta nhận thấy hàm f(x) = là hàm chẵn nên ta có
2 cos x
dx 1 1 2
I3 = 2 cos x = I2 = =
0
2 2 3 3
2
dx
Ví dụ 4: Tính tích phân I 4 = cos x 2
0 (1 )
2
* Đặt z = eix , ta có
Từ (1) và (2) ta có
1 1
cos x = (z )
2 z
1 1
sin x = (z )
2i z
dz
* dz = i eix dx dx = -i
z
* x : 0 2 |z| = 1
dz zdz zdz
I4 = = -i -16i 2 2
1 1 1 z 1 | z | 1 ( z 4 z 1)
| z | 1 iz[1 . ( z )]2 | z | 1
( z )2
2 2 z 4 4z
z z
Xét hàm f(z) = 2 2
( z 4 z 1) ( z 2 3) ( z 2 3 )2
2
z d z
Mặt khác: [Res 2 2
, a1 ] = zlim [( z a1 ) 2 . ]
( z a1 ) ( z a2 ) a1 dz ( z a1 ) ( z a2 ) 2
2
d z ( z a2 ) 2 2 z ( z a 2 ) ( z a2 )( z a2 )
= zlim 2
= lim = lim
a 1 dz ( z a )
2
za1 ( z a2 ) 4 za1 ( z a2 ) 4
( z a2 ) (a1 a2 ) (2 3 2 3 ) 1
= lim 3
3
za1 ( z a2 ) (a1 a2 ) (2 3 2 3 )3 6 3
zdz 1 i
Vậy 2 2
= 2 i . =
| z | 1 ( z 4 z 1) 6 3 3 3
zdz i 16
Và I 4 = 16i 2 2
16i.
( z 4 z 1) 3 3 3 3
2
dx
Ví dụ 5: Tính tích phân I 5 = 13 12 Sinx
0
* Đặt z = eix , ta có
Từ (1) và (2) ta có
1 1
cos x = (z )
2 z
1 1
sin x = (z )
2i z
dz
* dz = i eix dx dx =
iz
* x : 0 2 |z| = 1
dz dz dz
I5 2
1 1 6z 6
| z | 1 iz[13 12. ( z )] | z|1 iz (13 ) | z |1 6 z 13iz 6
2i z i iz
1 1
Xét hàm f(z) = 2
6 z 13iz 6 6( z )( z 2i )
3i
2 3
3i 2i
Hàm f(z) có 2 cực điểm cấp hai là a1 và a2 .Chỉ có cực điểm a 2 nằm
2 3
trong miền giới hạn bởi |z| = 1 vậy
dz dz 2i
I5 2i Res[ , ]
3i 2i 3i 2i
| z | 1 6( z )( z ) 6( z )( z ) 3
2 3 2 3
2i
dz 2i (z ) 1 1
Với Res[ , ] lim 3 = =
3i 2i 3i 2i 2i 3i
6( z )( z ) 3 z 3 6( z )( z ) 6( ) 5i
2i
2 3 2 3 3 2
2
dx 1 2
Vậy I 5 13 12 Sinx 2i. 5i
0
5
1.3.3 Tính tích phân dạng I = f ( x)dx
1.3.3.1 Bổ đề 1 Jordan
Bổ đề 1: Giả sử hàm f(x) liên tục trong lân cận điểm vô cùng và thỏa mãn
Ứng dụng định lý cơ bản về thặng dư và bổ đề 1 ta có thể tính tích phân suy rộng
Giả sử hàm f(z) giải tích trong nửa mặt phẳng trên kể cả trục thực trừ một số hữu
hạn điểm a1 , a2 , a3...........an nằm trong nửa
y
mặt phẳng trên và f(z) thỏa mãn bổ đề
1
f ( z) dz f ( z )dz f ( z )dz = 2 i k 1
Res [f(z),a k ]
L R C(R)
n
f ( z )dz = 2 i k 1
Res [f(z),a k ] (*)
P( z)
* Vậy nếu f(z) = ,trong đó P(z) và Q(z) là các đa thức và bậc của Q(z)
Q( z )
P(z) +2.
Phương trình Q(z) = 0 có n ngiệm a1 , a2 ,......an nằm trong nửa mặt phẳng trên thì ta
có công thức (*)
dz
Ví dụ 6: Tính tích phân I 6 = z 2
1
1 1
Hàm f(z) = 2
= có hai cực điểm là a1 i và a2 = -i.Nhưng chỉ có cực
z 1 ( z i)( z i )
điểm a1 i là nằm trong nửa mặt phẳng trên vậy
dz 1
I6 = z 2
= 2i Res[ ,i]
1 ( z i)( z i )
1 1 1
mà Res[ ,i] = lim( z i) =
( z i)( z i ) z i ( z i )( z i) 2i
dz 1
Vậy I 6 = z 2
= 2i . =
1 2i
dz
Ví dụ 7: Tính tích phân I 7 = z 2
0
1
1 dz 1 dz
Vì hàm f(z) = 2
là hàm chẵn nên I 7 = 2
= z 2
=
z 1 0
z 1 2
1 2
dz
Ví dụ 8: Tính tích phân I 8 = (z 2
9)2
1 1
Vì hàm f(z) = 2 2
có hai cực điểm cấp 2 là a1 3i và a 2 = -
( z 9) ( z 3i) ( z 3i) 2
2
3i.Nhưng chỉ có cực điểm a1 3i là nằm trong nửa mặt phẳng trên vậy
dx 1
I8 = (z 2 2
= 2i Res[ ,3i]
9) ( z 3i) ( z 3i) 2
2
1 d 1 d 1
Mà Res[ 2 2
,3i]= lim [( z 3i ) 2 2 2
] = lim
( z 3i) ( z 3i) z 3 i dz ( z 3i ) ( z 3i) z 3 i dz ( z 3i )2
2 2
= zlim =
3i ( z 3i) 3
(6i )3
dx 2
Vậy I 8 = (z 2 2
= 2i 3
=
9) (6i ) 54
dz
Ví dụ 9 Tính tích phân I 9 = z 2
2z 4
1 1
Vì hàm f(z) = 2
có hai cực điểm là a1 1 3i và a 2
z 2 z 4 ( z 1 3i)( z 1 3i)
=1- 3i .Nhưng chỉ có cực điểm a1 1 3i là nằm trong nửa mặt phẳng trên vậy
dz 1
I9 = z 2
= 2i Res[ ,1+ 3i ]
2z 4 ( z 1 3i )( z 1 3i )
1 1
Mà Res[ ,1+ 3i ] = lim ( z 1 3i )
( z 1 3i )( z 1 3i ) z 1 3i ( z 1 3i )( z 1 3i )
1 1
= lim =
z 1 3i ( z 1 3i ) 2 3i
dz 1
Vậy I 9 = z 2
= 2i =
2z 4 2 3i 3
dz
Ví dụ 10: I 10 = (z 2
1)( z 2 4)
1 1
Vì hàm f(z) = 2 2
có 4 cực điểm là
( z 1)( z 4) ( z i )( z i )( z 2i)( z 2i )
a1 i, a2 i, a3 2i, a4 2i .Nhưng chỉ có 2 cực điểm là a1 i và a3 2i nằm trong
nửa mặt phẳng trên vậy
dz 1
I 10 = 2 2
= 2i Res[ ,i]
( z 1)( z 4) ( z i )( z i )( z 2i )( z 2i )
1
+ 2i Res[ ,2i]
( z i )( z i)( z 2i )( z 2i )
Mà ta lại có
1 1
* Res[ ,i] = lim ( z i ).
( z i )( z i )( z 2i )( z 2i ) z i ( z i)( z i)( z 2i)( z 2i )
1 1 1
= lim = =
z i ( z i )( z 2i)( z 2i ) 2i.( i )(3i) 6i
1 1
* Res[ ,i] = lim ( z 2i ).
( z i )( z i )( z 2i )( z 2i ) z 2i ( z i)( z i)( z 2i )( z 2i)
1 1 1
= lim = =
z 2 i ( z i)( z i)( z 2i ) 3i.i.4i 12i
dz 1 1
Vậy I 10 = 2 2
= 2i ( ) =
( z 1)( z 4) 6i 12i 6