Bài gi£ng 12: ChuÈi Taylor và chuÈi Laurent

1 ChuÈi Taylor
1.1 ‡nh l˛ Weierstrass cho chuÈi hàm
‡nh l˛ Weierstrass cho dãy hàm ã hÂc  ph¶n tr˜Óc có phiên b£n t˜Ïng t¸ cho chuÈi hàm nh˜ sau.
P1
‡nh l˛ 1.1 (Weierstrass) Gi£ s˚ chuÈi hàm n=0 fn hÎi tˆ ∑u trên mi∑n D và vÓi mÈi n thì hàm fn chønh
hình trên D. Khi ó, hàm tÍng
X1
f= fn
n=0

chønh hình trên D, Áng thÌi vÓi mÈi k 2 N thì

1
X
f (k) (z) = fn(k) (z), 8 z 2 D.
n=0

Chú ˛ 1.2 1. ‡nh l˛ trên có th∫ không còn úng khi ta xét ∏n các i∫m trên biên cıa D. ChØng h§n chuÈi
X1
zn
n=1
n2

hÎi tˆ ∑u trên æa óng Ïn v‡ D = {z 2 C : |z|  1}, Áng thÌi mÈi sË h§ng cıa chuÈi này ∑u chønh
P1 z n 1
hình trên t™p D. Tuy nhiên, chuÈi §o hàm n=1 phân k˝ t§i z = 1.
n
2. VÓi gi£ thi∏t trong ‡nh l˛ trên, n∏u C là ˜Ìng Jordan trÏn (hay trÏn t¯ng khúc) trong D thì
Z 1 Z
X
f (z)dz = fn (z)dz.
C n=0 C

1.2 ChuÈi Taylor

P1
– các bài tr˜Óc, chúng ta ã bi∏t r¨ng n∏u chuÈi lÙy th¯a n=0 cn (z z0 )n có bán kính hÎi tˆ R > 0, thì hàm
tÍng
X1
f= cn (z z0 ) n
n=0

xác ‡nh và chønh hình trên æa m DR (z0 ) = {z 2 C : |z z0 | < R}. Áng thÌi vÓi mÈi k 2 N thì §o hàm cßp
k cıa f ˜Òc xác ‡nh bi
1
X
f (k) (z) = n(n 1) . . . (n k + 1)cn (z z0 ) n k
, 8 z 2 DR (z0 ).
n=k

Ng˜Òc l§i, gi£ s˚ f có §o hàm ∏n mÂi cßp t§i i∫m z0 . ∞t

f (k)
ck = (z0 ),
k!
khi ó chuÈi lÙy th¯a
1
X X1
f (n) (z0 )
cn (z z0 ) n = (z z0 ) n
n=0 n=0
n!

˜Òc gÂi là chuÈi Taylor cıa hàm f t§i z0 . Khi z0 = 0, ta gÂi chuÈi
X1
f (n) (0) n
z
n=0
n!

là chuÈi Maclaurin cıa f . Quan hª gi˙a hàm f và chuÈi Taylor cıa nó ˜Òc th∫ hiªn qua ‡nh l˛ sau.

1
 1.2 ChuÈi Taylor

‡nh l˛ 1.3 ( ‡nh l˛ Taylor) Cho R > 0 và f là hàm chønh hình trên æa m

DR (z0 ) = {z 2 C : |z z0 | < R}.

VÓi mÈi n 2 N, ∞t
f (n) (z0 )
cn =
n!
Khi ó, chuÈi Taylor
1
X X1
f (n) (z0 )
cn (z z0 ) n = (z z0 ) n
n=0 n=0
n!

hÎi tˆ v∑ hàm f trên æa DR (z0 ).

Ch˘ng minh. Lßy z 2 DR (z0 ) bßt k˝ và ∞t R1 = |z z0 | < R. ChÂn R2 là mÎt sË d˜Ïng th‰a R1 < R2 < R
và gÂi là ˜Ìng tròn tâm z0 bán kính R2 . Do z n¨m  mi∑n trong cıa nên theo công th˘c tích phân Cauchy
ta ˜Òc Z
1 f (⇣)d⇣
f (z) = .
2⇡i (⇣ z)
VÓi mÈi ⇣ 2 , ta có
z z0
<1
⇣ z0
nên
1 ✓
X ◆n X1
1 1 1 1 z z0 (z z0 )n
= · z z0 = ⇣ = .
⇣ z ⇣ z0 1 z0 n=0
⇣ z0 n=0
(⇣ z0 )n+1
⇣ z0
P1 (z z0 )n
Do chuÈi n=0 hÎi tˆ ∑u trên nên
(⇣ z0 )n+1
Z
1 f (⇣)d⇣
f (z) =
2⇡i (⇣ z)
Z ✓ X1 ◆
1 (z z0 )n
= f (⇣) d⇣
2⇡i n=0
(⇣ z0 )n+1
X1 Z
n 1 f (⇣)d⇣
= (z z0 )
n=0
2⇡i (⇣ z0 )n+1
1
X
= cn (z z0 ) n ,
n=0

trong ó Øng th˘c cuËi ˜Òc suy ra t¯ công th˘c tích phân Cauchy cho §o hàm. ⇤

Hª qu£ 1.4 Ta có A(D) = O(D), trong ó A(D) là t™p tßt c£ các hàm gi£i tích và O(D) là t™p tßt c£ các
hàm chønh hình trên mi∑n D.

Chú ˛ 1.5 1. T¯ ‡nh l˛ Taylor, ta có th∫ vi∏t

X1
f (n) (z0 )
f (z) = (z z0 ) n ,
n=0
n!

và ta gÂi ây là khai tri∫n Taylor cıa f trong lân c™n cıa z0 . Tr˜Ìng hÒp ∞c biªt khi z0 = 0, ta gÂi là
khai tri∫n Maclaurin.

2. S¸ t˜Ïng ˜Ïng gi˙a chønh hình và gi£i tích là mÎt ∞c tr˜ng quan trÂng cıa gi£i tích ph˘c, và là mÎt s¸
khác biªt c´n b£n gi˙a gi£i tích ph˘c và gi£i tích th¸c.

2
 1.3 ChuÈi Maclaurin cıa mÎt sË hàm cÏ b£n

1.3 ChuÈi Maclaurin cıa mÎt sË hàm cÏ b£n

D˜Ói ây là khai tri∫n Maclaurin cıa mÎt sË hàm th˜Ìng g∞p và bán kính hÎi tˆ.
X1
zn
ez = R = 1,
n=0
n!
1
X z 2n+1
sin z = ( 1)n R = 1,
n=0
(2n + 1)!
X1
z 2n
cos z = ( 1)n R = 1,
n=0
(2n)!
X1
1
= zn R = 1,
1 z n=0
X1
zn
Ln(z 1) = i⇡ R = 1,
n=1
n
1
X ↵(↵ 1) . . . (↵ n + 1)
(1 + z)↵ = zn R = 1,
n=0
n!
X1 n
1z
Ln(1 + z) = ( 1)n R = 1.
n=1
n!

Ví dˆ 1.6
1 ✓ ◆n X 1
1 1 1 1X n z ( 1)n n
= · = ( 1) = z R = 2,
2+z 2 1+ z 2 n=0 2 n=0
2n+1
2
✓X1 ◆ X 1
(2z)n 2n n+2
z 2 e2z = z 2 = z R = 1.
n=0
n! n=0
n!

2 ChuÈi Laurent
2.1 ChuÈi Laurent và mi∑n hÎi tˆ
ChuÈi Taylor là mÎt công cˆ quan trÂng ∫ kh£o sát hàm sË trong lân c™n cıa mÎt i∫m mà t§i ó hàm chønh
hình. Trong tr˜Ìng hÒp ta c¶n nghiên c˘u hàm sË trong lân c™n cıa i∫m mà t§i ó hàm không chønh hình,
chuÈi Taylor không còn hiªu l¸c, và do ó ta c¶n công cˆ mÓi ∫ làm viªc, ó là chuÈi Laurent.
‡nh nghæa 2.1 ChuÈi hàm có d§ng
1
X
cn (z z0 ) n ,
n= 1

˜Òc gÂi là mÎt chuÈi Laurent t§i i∫m z0 . Ph¶n cıa chuÈi vÓi các lÙy th¯a âm, t˘c là

X1
cn (z z0 ) n
n= 1

˜Òc gÂi là ph¶n chính cıa chuÈi Laurent trên. Ph¶n còn l§i vÓi các lÙy th¯a d˜Ïng ˜Òc gÂi là ph¶n ∑u.

‡nh l˛ 2.2 Cho chuÈi Laurent

1
X
cn (z z0 ) n .
n= 1

N∏u
p
n 1
0  r := lim sup |c n| < R := p  1,
n!1 lim supn!1 n
|cn |

3
 2.1 ChuÈi Laurent và mi∑n hÎi tˆ

thì chuÈi  trên hÎi tˆ trong mi∑n vành kh´n

D = {z 2 C : r < |z z0 | < R}.

HÏn n˙a, n∏u gÂi f là tÍng cıa chuÈi thì f là hàm chønh hình trên D, Áng thÌi các hª sË cıa chuÈi có th∫
˜Òc xác ‡nh qua hàm f bi Z
1 f (⇣)d⇣
cn = , 8n 2 Z,
2⇡i s (⇣ z0 )n+1
 ây s là ˜Ìng tròn {z 2 C : |z z0 | = s} theo h˜Óng d˜Ïng vÓi r < s < R.

Ch˘ng minh. Tr˜Óc h∏t, xét ph¶n ∑u

1
X
cn (z z0 ) n .
n=0

Theo
P1 tiêu chu©nnCauchy-Hadamard, chuÈi này có bán kính hÎi tˆ là R. T¯+tính chßt cıa chuÈi lÙy th¯a, chuÈi
n=0 cn (z z0 ) có hàm tÍng là mÎt hàm gi£i tích trên DR (z0 ). K˛ hiªu f là tÍng cıa chuÈi này, khi ó theo
‡nh l˛ Taylor và công th˘c tích phân Cauchy cho §o hàm ta ˜Òc
Z
1 f + (⇣)
cn = d⇣, n = 0, 1, . . . .
2⇡i s (⇣ z0 )n+1
P 1 1 P1
Ëi vÓi ph¶n chính n= 1 cn (z z0 ) n , ∞t w = , chuÈi này ˜Òc vi∏t l§i d˜Ói d§ng n=1 c nw
n
.
z z0
P1 1
Áp dˆng tiêu chu©n Cauchy-Riemann, chuÈi n=1 c n w có bán kính hÎi tˆ
n
. GÂi g(w) là tÍng cıa chuÈi
P1 r
n=1 c n w . Khi ó chuÈi ban ¶u
n

X1
cn (z z0 ) n
n= 1

hÎi tˆ v∑ hàm chønh hình ✓ ◆

1
f (z) = g
z z0
1
trên mi∑n |z z0 | > r. GÂi 0
s là £nh cıa s qua ánh x§ z ! w = . Áp dˆng công th˘c tích phân Cauchy
z z0
cho §o hàm ta ˜Òc
Z Z Z
1 g(w) 1 f (⇣) d⇣ 1 f (⇣)
c n= dw = ✓ ◆n+1 = d⇣, n = 1, 2, . . . .
2⇡i 0s wn+1 2⇡i s 1 (⇣ z0 ) 2 2⇡i s
(⇣ z0 ) n+1
⇣ z0

K∏t hÒp hai k∏t qu£ kh£o sát ph¶n chính và ph¶n ∑u  trên, ta ˜Òc chuÈi Laurent ã cho hÎi tˆ v∑ hàm
f = f + + f trên mi∑n vành kh´n D.
VÓi mÈi n 2 N, ta có
Z Z Z Z
1 f (⇣)d⇣ 1 f + (⇣)d⇣ 1 f (⇣)d⇣ 1
= + = c n + wn 1 g(w)dw = cn .
2⇡i s (⇣ z0 )n+1 2⇡i s (⇣ z0 )n+1 2⇡i s (⇣ z0 )n+1 2⇡i 0s

Hoàn toàn t˜Ïng t¸, ta ki∫m tra ˜Òc Z

1 f (⇣)d⇣
= cn
2⇡i s
(⇣ z0 )n+1
vÓi mÂi sË nguyên âm n.
⇤

4
 2.2 Khai tri∫n Laurent

2.2 Khai tri∫n Laurent

‡nh l˛ 2.3 ( ‡nh l˛ Laurent) Cho f là hàm chønh hình trên hình vành kh´n

D = {z 2 C : R1 < |z z0 | < R 2 }

và C là ˜Ìng cong Jordan trÏn (hay trÏn t¯ng khúc) kín n¨m trong D và bao quanh i∫m z0 . Khi ó, hàm f
˜Òc bi∫u diπn d˜Ói d§ng chuÈi Laurent
1
X
f (z) = cn (z z0 ) n ,
n= 1

trong ó Z
1 f (⇣)
cn = , n 2 Z.
2⇡i C (⇣ z0 )n+1 d⇣

Ch˘ng minh. GÂi z1 là i∫m bßt k˝ trên D. Do kho£ng cách t¯ z1 và C ∏n @D d˜Ïng nên tÁn t§i r1 , r2 , q
là các sË d˜Ïng vÓi R1 < r1 < r2 < R2 và 0 < q < 1 sao cho C và z1 ∑u ch˘a trong hình vành kh´n
r1
D1 = {z 2 C : < |z z0 | < r2 q}. Áp dˆng ‡nh l˛ Cauchy cho mi∑n a liên ta ˜Òc
q
Z Z Z
f (⇣) f (⇣) f (⇣)
n+1
d⇣ = n+1
d⇣ = d⇣, n 2 Z.
C (⇣ z 0 ) Cr1 (z0 ) (⇣ z 0 ) Cr2 (z0 ) (⇣ z0 )n+1

Lßy là mÎt ˜Ìng cong kính n¨m trong D1 và bao quanh z1 . T¯ công th˘c tích phân Cauchy và ‡nh l˛
Cauchy cho mi∑n a liên ta ˜Òc
Z Z Z
1 f (⇣) 1 f (⇣) 1 f (⇣)
f (z1 ) = d⇣ = d⇣ d⇣. (1)
2⇡i ⇣ z1 2⇡i Cr2 (z0 ) ⇣ z1 2⇡i Cr1 (z0 ) ⇣ z1

r1
VÓi mÈi ⇣ 2 Cr1 (z0 ), ta có |⇣ z0 | = r1 và |z1 z0 | > nên
q

⇣ z0
< q < 1.
z1 z0

Do ó ta có
1 ✓ ◆n 1
1 1 1 1 X ⇣ z0 X (⇣ z0 )n
= · = = .
⇣ z1 z1 z0 ⇣ z0 z1 z0 n=0 z1 z0 (z1 z0 )n+1
1 n=0
z1 z0
P1 (⇣ z0 )n
Do chuÈi n=0 hÎi tˆ ∑u trên Cr1 (z0 ), ta ˜Òc
(z1 z0 )n+1
Z Z 1
X
1 f (⇣) 1 (⇣ z0 )n
d⇣ = f (⇣)
2⇡i Cr1 (z0 ) ⇣ z1 2⇡i Cr1 (z0 ) n=0
(z1 z0 )n+1
X1 Z
1 f (⇣)
= (z1 z0 ) n d⇣
n=1
2⇡i Cr1 (z0 ) (⇣ z0 ) n+1
X1 Z
1 f (⇣)
= (z1 z0 ) n d⇣
n=1
2⇡i C (⇣ z0 ) n+1
X1
= cn (z1 z0 ) n . (2)
n= 1

VÓi mÈi ⇣ 2 Cr2 (z0 ), ta có |⇣ z0 | = r2 và |z1 z0 | < r2 q nên

z1 z0
< q < 1.
⇣ z0

5
Do ó ta có
1 ✓
X ◆n X1
1 1 1 1 z1 z0 (z1 z0 )n
= · z1 z0 = ⇣ = .
⇣ z1 ⇣ z0 1 z0 n=0
⇣ z0 n=0
(⇣ z0 )n+1
⇣ z0
P1 (z1 z0 )n
T˜Ïng t¸ nh˜ trên, t¯ s¸ hÎi tˆ cıa chuÈi n=0 trên Cr2 (z0 ), ta ˜Òc
(⇣ z0 )n+1
Z Z X1
1 f (⇣) 1 (z1 z0 )n
d⇣ = f (⇣) d⇣
2⇡i Cr2 (z0 ) ⇣ z1 2⇡i Cr2 (z0 ) n=0
(⇣ z0 )n+1
X1 Z
1 f (⇣)
= (z1 z0 )n d⇣
n=0
2⇡i Cr2 (z0 ) (⇣ z0 )n+1
X1 Z
1 f (⇣)
= (z1 z0 )n d⇣
n=0
2⇡i C (⇣ z0 )n+1
1
X
= cn (z1 z0 ) n . (3)
n=0

T¯ (1), (2), (3) ta có i∑u ph£i ch˘ng minh. ⇤

‡nh nghæa 2.4 Cho f là hàm chønh hình trên hình vành kh´n

D = {z 2 C : R1 < |z z0 | < R2 }.
P1
Khi ó chuÈi n= 1 cn (z z0 )n xác ‡nh nh˜  ‡nh l˛ trên ˜Òc gÂi là chuÈi Laurent cıa f . Ta gÂi bi∫u
P1
th˘c f (z) = n= 1 cn (z z0 )n là khai tri∫n Laurent cıa f trên hình vành kh´n D.

Ví dˆ 2.5 Xác ‡nh khai tri∫n Laurent cıa hàm

1
f (z) =
(z 1)(z 2)

trên hình vành kh´n 1 < |z| < 2.

Tr˜Óc h∏t ta vi∏t
1 1
f (z) = + .
z 1 z 2
Khi |z| > 1 thì
1 1
1 1 1X 1 X 1
= ✓ ◆= = .
z 1 1 z n=0 z n z n+1
z 1 n=0
z
Khi |z| < 2 thì
1 1
1 1 1 1 X zn X zn
= = = .
z 2 2 1 z 2 n=0 2n n=0
2n+1
2
V™y
✓X
1 X1 ◆
1 zn
f (z) = + .
n=0
z n+1 n=0
2n+1

3 Không i∫m và ‡nh l˛ v∑ tính duy nhßt cıa hàm chønh hình
‡nh nghæa 3.1 (Không i∫m) i∫m z0 ˜Òc gÂi là mÎt không i∫m cıa hàm f n∏u f (z0 ) = 0.

‡nh nghæa 3.2 (Cßp) N∏u z0 là không i∫m cıa f và f chønh hình t§i z0 , thì sË t¸ nhiên k nh‰ nhßt sao
cho f (k) (z0 ) 6= 0 ˜Òc gÂi là cßp cıa f t§i z0 .

6
Nh™n xét 3.3 N∏u f chønh hình t§i z0 và k là cßp cıa f t§i z0 thì chuÈi Taylor cıa f t§i z0 có d§ng
1
X f (n) (z0 )
f (z) = (z z0 ) n .
n!
n=k

Ta có th∫ vi∏t l§i f (z) = (z z0 )k '(z), vÓi ' là hàm chønh hình t§i z0 và '(z0 ) 6= 0.

T¯ nh™n xét trên, ta có ngay k∏t qu£ sau.

‡nh l˛ 3.4 Cho f là hàm chønh hình trong lân c™n V cıa z0 và nh™n z0 làm không i∫m. N∏u f không ph£i
là hàm Áng nhßt 0 trên V thì tÁn t§i lân c™n cıa z0 sao cho trong lân c™n này, f chø có z0 là không i∫m duy
nhßt.
‡nh l˛ sau ây cho thßy tính duy nhßt v∑ s¸ thác tri∫n cıa hàm chønh hình trên mi∑n.
‡nh l˛ 3.5 ( ‡nh l˛ v∑ tính duy nhßt cıa hàm chønh hình) Cho f, g là hai hàm chønh hình trên mi∑n
D. Gi£ s˚ {zn }1
n=0 là mÎt dãy trong D và hÎi tˆ v∑ mÎt i∫m a 2 D. Khi ó, n∏u f (zn ) = g(zn ) vÓi mÂi n 2 N
thì f ⌘ g trên D.
Ch˘ng minh. ∞t ' = f g, khi ó ' cÙng là hàm chønh hình trên G, Áng thÌi t¯ gi£ thi∏t ta có zn
và a là các không i∫m cıa '. Do lim zn = a, nên theo ‡nh l˛ trên, ' ⌘ 0 trên lân c™n nào ó cıa a. GÂi
r = d(a, @D) > 0. Khi ó ' ⌘ 0 trên Dr (a). Bây giÌ lßy b là i∫m bßt k˝ trên D. Ta nËi a và b bi ˜Ìng cong
⇢ D. Lßy > 0 ı nh‰ sao cho < min{d( , @D), r}. Khi ó, do là t™p compact nên ta tìm ˜Òc các i∫m
a0 = a, a1 , . . . , an = b trên sao cho |ai ai 1 | < vÓi mÂi 1  i  n. Do a1 2 D (a0 ) nên '(a1 ) = 0. T˜Ïng
t¸ nh˜ trên, ta ch˘ng minh ˜Òc ' ⌘ 0 trên D (a1 ). Ti∏p tˆc quá trình trên, ta thu ˜Òc '(b) = '(an ) = 0.
V™y varphi ⌘ 0, hay f ⌘ g trên D. ⇤
1
Chú ˛ 3.6 Gi£ thi∏t a 2 D là quan trÂng và không th∫ b‰ qua. ChØng h§n xét hai hàm f (z) = sin và g(z) = 0
z
1
trên mi∑n D = C \ {0}. Ta thßy vÓi dãy zn = thì f (zn ) = g(zn ) = 0, nh˜ng ta không th∫ k∏t lu™n f ⌘ g vì
n⇡
{zn } hÎi tˆ v∑ 0 62 D.

4 i∫m bßt th˜Ìng

4.1 i∫m bßt th˜Ìng cıa hàm ph˘c
‡nh nghæa 4.1 ( i∫m bßt th˜Ìng) i∫m z0 ˜Òc gÂi là mÎt i∫m bßt th˜Ìng cıa hàm f n∏u f không chønh
hình t§i z0 .

‡nh nghæa 4.2 ( i∫m bßt th˜Ìng cô l™p) Gi£ s˚ z0 là mÎt i∫m bßt th˜Ìng cıa hàm f . Ta gÂi z0 là mÎt
i∫m bßt th˜Ìng cô l™p cıa f n∏u f chønh hình trên lân c™n thıng D⇤r (z0 ) = {z 2 C : 0 < |z z0 | < r} cıa z0 .
Trong tr˜Ìng hÒp ng˜Òc l§i, ta gÂi z0 là mÎt i∫m bßt th˜Ìng không cô l™p cıa f .
1 1 1
Ví dˆ 4.3 Hàm f (z) = có các i∫m bßt th˜Ìng là 0 và vÓi n 2 Z \ {0}, trong ó (n 2 Z \ {0})
1 n⇡ n⇡
sin
z
là các i∫m bßt th˜Ìng cô l™p và 0 là i∫m bßt th˜Ìng không cô l™p.

4.2 Phân lo§i i∫m bßt th˜Ìng cô l™p

‡nh nghæa 4.4 (Các lo§i i∫m bßt th˜Ìng cô l™p) Cho z0 là mÎt i∫m bßt th˜Ìng cô l™p cıa hàm f . Khi
ó
1. z0 ˜Òc gÂi là i∫m bßt th˜Ìng b‰ qua ˜Òc cıa hàm f n∏u limz!z0 f (z) tÁn t§i h˙u h§n.
2. z0 ˜Òc gÂi là c¸c i∫m cıa hàm f n∏u limz!z0 f (z) = 1.
3. z0 ˜Òc gÂi là i∫m bßt th˜Ìng cËt y∏u cıa hàm f n∏u hai tr˜Ìng hÒp trên ∑u không x£y ra, t˘c là không
tÁn t§i giÓi h§n trên C1 cıa f (z) khi z ti∏n v∑ z0 .

z2
Ví dˆ 4.5 1. 0 là i∫m bßt th˜Ìng b‰ qua ˜Òc cıa hàm f (z) = vì limz!0 f (z) = limz!0 z = 0.
z

7
 4.2 Phân lo§i i∫m bßt th˜Ìng cô l™p

1
2. 0 là c¸c i∫m cıa hàm f (z) = .
z
1
3. 0 là i∫m bßt th˜Ìng cËt y∏u cıa hàm f (z) = e z . Th¸c v™y
1 1
lim f (z) = lim+ e x = 1 =
6 0 = lim e x = lim f (z).
z!0,y=0,x>0 x!0 x!0 z!0,y=0,x<0

‡nh l˛ 4.6 (Liên hª gi˙aPchuÈi Laurent và i∫m bßt th˜Ìng cô l™p) Cho z0 2 C là i∫m bßt th˜Ìng
1
cô l™p cıa hàm f (z) và gÂi n= 1 cn (z z0 )n là khai tri∫n Laurent cıa hàm f trên lân c™n thıng D⇤r (z0 ) =
{z 2 C : 0 < |z z0 | < r} cıa z0 . Khi ó
1. z0 là i∫m bßt th˜Ìng b‰ qua ˜Òc cıa f khi và chø khi ph¶n chính cıa chuÈi trên b¨ng 0.
2. z0 là c¸c i∫m cıa f khi và chø khi ph¶n chính cıa chuÈi trên có h˙u h§n các ph¶n t˚ khác 0.
3. z0 là i∫m bßt th˜Ìng cËt y∏u cıa chuÈi trên khi và chø khi ph¶n chính cıa chuÈi trên có vô h§n ph¶n t˚
khác 0.

Ch˘ng minh. Tr˜Óc h∏t ta ch˘ng minh phát bi∫u th˘ nhßt. Gi£ s˚ z0 là i∫m bßt th˜Ìng b‰ qua ˜Òc cıa
f . Khi ó f chønh hình trên lân c™n thıng D⇤r (z0 ) = {z 2 C : 0 < |z z0 | < r} cıa z0 . Do f có giÓi h§n h˙u
h§n khi z ! z0 nên f b‡ ch∞n trên D⇤r (z0 ). ∞t M = supz2D⇤r (z0 ) |f (z)|, khi ó M < 1. Các hª sË cn cıa khai
tri∫n Laurent cıa f trên D⇤r (z0 ) cho bi
Z
1 f (⇣)
cn = d⇣, n 2 Z,
2⇡i Cs (z0 ) (⇣ z0 )n+1

vÓi Cs (z0 ) là ˜Ìng tròn tâm z0 bán kính 0 < s < r. Khi n < 0 ta có
Z
1 f (⇣) 1 M M
|cn |  n+1
|d⇣|  n+1
2⇡s = n ! 0 khi s ! 0.
2⇡ Cs (z0 ) (⇣ z0 ) 2⇡ s s

V™y
P1 cn = 0 vÓinmÂi n < 0. Ng˜Òc l§i,Pgi£ s˚ ph¶n chính cıa chuÈi Laurent cıa f b¨ng 0, t˘c là f (z) =
1
c
n=0 n (z z 0 ) trên D r 0 ). Do chuÈi
⇤
(z n=0 cn (z z0 )n hÎi tˆ ∑u trên æa Ds (z0 ) vÓi s < r, chuy∫n qua giÓi
h§n ta ˜Òc
X1 X1
lim f (z) = lim cn (z z0 )n = lim cn (z z0 )n = c0 6= 1,
z!z0 z!z0 z!z0
n=0 n=0

t¯ ó suy ra z0 là i∫m bßt th˜Ìng b‰ qua ˜Òc cıa f .

Ti∏p ∏n, ta ch˘ng minh phát bi∫u th˘ hai. Gi£ s˚ z0 là mÎt c¸c i∫m cıa hàm f . Khi ó tÁn t§i 0 < s < r
1
sao cho f (z) 6= 0 vÓi mÂi z trên lân c™n thıng D⇤s (z0 ) cıa z0 . ∞t g(z) = , thì g là hàm chønh hình trên æa
f (z)
thıng D⇤s (z0 ), Áng thÌi limz!z0 g(z) = 0. Theo ch˘ng minh  ph¶n ¶u, ta có g là hàm chønh hình trên D⇤s (z0 ).
M rÎng g thành hàm chønh hình trên æa Ds (z0 ) b¨ng cách ∞t g(z0 ) = 0. GÂi k 1 là b™c cıa g t§i z0 , khi
1
ó g(z) = (z z0 )k '(z) vÓi ' là hàm chønh hình trên Ds (z0 ) và '(z0 ) 6= 0. T¯ ó ta có f (z) = (z),
P1 (z z0 )k
vÓi (z) là hàm chønh hình trên Ds (z0 ) và (z0 ) 6= 0. Gi£ s˚ (z) = n=0 cn (z z0 )n là khai tri∫n Taylor cıa
t§i z0 , vÓi c0 6= 0. T¯ ó, ta ˜Òc
1
X
f (z) = cn+k (z z0 )n
n= k

là khai tri∫n Laurent cıa f t§i z0 vÓi ph¶n chính có h˙u h§n ph¶n t˚. Ng˜Òc l§i, gi£ s˚ khai tri∫n Laurent cıa
f t§i z0 có ph¶n chính vÓi h˙u h§n ph¶n t˚. Gi£ s˚
1
X
f (z) = cn+k (z z0 ) n ,
n= k

vÓi k 2 N, k 1 và cn+k 6= 0. T¯ ó ta có limz!z0 f (z) = 1, do ó z0 là mÎt c¸c i∫m cıa f .

CuËi cùng, phát bi∫u th˘ ba ˜Òc suy ra t¯ hai phát bi∫u trên. ⇤
T¯ k∏t qu£ trên, ta có ‡nh nghæa sau

8
 4.2 Phân lo§i i∫m bßt th˜Ìng cô l™p

‡nh nghæa 4.7 (Cßp cıa c¸c i∫m) Gi£ s˚ z0 là mÎt c¸c i∫m cıa f . Cßp cıa c¸c i∫m z0 là sË t¸ nhiên
m lÓn nhßt sao cho hª sË c m cıa (z z0 ) m trong khai tri∫n Laurent cıa f trong lân c™n thıng cıa z0 là
khác 0.
T¯ liên hª gi˙a chuÈi Laurent và i∫m bßt th˜Ìng cô l™p, ta ˜Òc:
‡nh l˛ 4.8 Gi£ s˚ z0 là i∫m bßt th˜Ìng cô l™p cıa f và m là mÎt sË nguyên d˜Ïng. Khi ó z0 là c¸c i∫m
cßp m cıa f khi và chø khi f có th∫ vi∏t d˜Ói d§ng
'(z)
f (z) = ,
(z z0 )m
trong ó ' là hàm chønh hình t§i z0 và '(z0 ) 6= 0.
Hª qu£ 4.9 Gi£ s˚ f , g là hai hàm chønh hình t§i z0 và g(z0 ) 6= 0. Khi ó z0 là không i∫m cßp m cıa f khi
g
và chø khi z0 là c¸c i∫m cßp m cıa .
f
2n+1
sin z 1 P1 n z
P1 z 2n
Ví dˆ 4.10 1. Trên lân c™n thıng 0 < |z| < 1 ta có = n=0 ( 1) = n=0 ( 1)n ,
z z (2n + 1)! (2n + 1)!
sin z
do ó, ph¶n chính cıa khai tri∫n Laurent cıa t§i lân c™n thıng này b¨ng 0. V™y 0 là i∫m bßt th˜Ìng
z
sin z
b‰ qua ˜Òc cıa hàm .
z
2n 2n 1
cos z 1 P1 n z
P1 nz
2. Trên lân c™n thıng 0 < |z| < 1 ta có = ( 1) = ( 1) , do ó, ph¶n
z z n=0 (2n)! n=0
(2n)!
cos z 1 cos z
chính cıa khai tri∫n Laurent cıa t§i lân c™n thıng này b¨ng . V™y 0 là c¸c i∫m cßp 0 cıa .
z z z
1 1
P1 z n
3. Trên lân c™n thıng 0 < |z| < 1 ta có e = n=0
z . Ph¶n chính cıa khai tri∫n Laurent cıa e trên
z
n!
lân c™n thıng này có vô h§n ph¶n t˚, do ó 0 là i∫m bßt th˜Ìng cËt y∏u.
Bài t™p
Bài t™p 4.1 Phân tích các hàm sË sau thành chuÈi lÙy th¯a t§i lân c™n i∫m z = 0 và tìm bán kính hÎi tˆ:
1. sin2 z;
1
2. vÓi b 6= 0;
az + b
R z sin t
3. 0 dt;
t
1
4. .
(z + 1)2

Bài t™p 4.2 Tìm khai tri∫n Laurent cıa các hàm sau trong trên mi∑n 0 < |z| < 1:
ez
1. ;
z2
sin2 z
2. ;
z4
1
3. e e .
5z z

1
Bài t™p 4.3 Tìm khai tri∫n Laurent cıa hàm f (z) = z 2 sin trên lân c™n cıa i∫m z = 1.
z 1
Bài t™p 4.4 Tìm khai tri∫n Laurent cıa hàm
2z + 1
f (z) =
z2 + z 2
t§i z0 = 0 trên các mi∑n sau

9
 4.2 Phân lo§i i∫m bßt th˜Ìng cô l™p

1. |z| < 1;
2. 1 < |z| < 2;
3. 2 < |z| < 1.
Bài t™p 4.5 Tìm khai tri∫n Laurent cıa hàm
2z 3
f (z) =
z2 3z + 2
trên lân c™n các i∫m bßt th˜Ìng cô l™p cıa nó.
Bài t™p 4.6 Tìm khai tri∫n Laurent cıa hàm
z 2 2z + 5
f (z) =
(z 2)(z 2 + 1)
trên các mi∑n sau:
1. Trên lân c™n i∫m z = 2;
2. Trên hình vành kh´n 1 < |z| < 2.
Bài t™p 4.7 Tìm khai tri∫n Laurent cıa các hàm sau t§i 1:
1. f (z) = ez ;
1
2. f (z) = ;
z(z 2)
1
3. f (z) = .
(1 + z 2 )2
H˜Óng d®n: Tr˜Ìng hÒp bán kính hÎi tˆ b¨ng 1, khai tri∫n Laurent t§i 1 Áng nhßt vÓi khai tri∫n t§i lân
1 1
c™n cıa 0. Trong tr˜Ìng hÒp tÍng quát, th¸c hiªn phép bi∏n Íi ⇣ = và tìm khai tri∫n Laurent cıa g(⇣) = f ( )
z ⇣
1
t§i lân c™n cıa ⇣ = 0, sau ó thay ⇣ = vào chuÈi v¯a thu ˜Òc.
z
Bài t™p 4.8 Tìm khai tri∫n Laurent cıa hàm
1
f (z) =
(z 2 + 1)2
trên hình vành kh´n 0 < |z i| < 2.
Bài t™p 4.9 Kh£o sát tính bßt th˜Ìng cıa hàm f (z) t§i z = 0 trong các tr˜Ìng hÒp sau ây:
z
1 e
1. f (z) = ;
z
1
2. f (z) = cot z ;
z
1
3. f (z) =
1
sin
z
cos z
4. f (z) = 5 ;
z
1
5. f (z) = sin .
z
Bài t™p 4.10 Cho f là hàm chønh hình trên mi∑n D và gi£ s˚ r¨ng f không ph£i là hàm h¨ng. Ch˘ng minh
r¨ng vÓi mÂi w 2 C thì t™p f 1 (w) không có i∫m tˆ trong D.
Bài t™p 4.11 Cho z0 là mÎt i∫m bßt th˜Ìng cıa hàm f chønh hình trên lân c™n thıng cıa z0 . Ch˘ng minh
r¨ng z0 là i∫m bßt th˜Ìng cËt y∏u cıa hàm f khi và chø khi vÓi mÂi r > 0 ta có f (D⇤r (z0 )) = C
1
Bài t™p 4.12 TÁn t§i hay không a th˘c P (z) sao cho P (z)e z là mÎt hàm nguyên.

10