ასიმპტოპი

lim f (x )
ვერტიკალური ასიმპტოპი: x→ ±∞

ჰორიზონტალური ასიმპტოპი: g ( x )=kx +l ; სადაც:

f (x)
k = lim ;
x → ±∞ x
l= lim ( f ( x )−kx )
x→ ± ∞

წარმოებულების ცხრილი
' f ( x+ h )−f (x)
f ( x )=lim
h →0 h
d n
[ x ]=n x n−1∗x '
dx
d
dx
[ c∗f ( λ ) ]=λ∗f '(c)
d
[ f ∗g ] =f '∗g+ f ∗g '
dx
d f
dx g[]
=
g∗f '−f∗g '
g'
d
dx
[ f ( g ( λ ) ) ]=f ( g ( λ ) )∗g ' (λ)
'

d
[ ln λ ]= λ '
dx λ
d λ'
dx
[ log a λ ]=
λ∗ln a
d a
[ λ ]=λ a∗ln λ
dx

d
[ sin λ ]=cos λ
dx
d
[ cos λ ] =−sin λ
dx
d
[ tan λ ] =sec 2 λ ⇔ 12
dx cos λ
d
[ cotλ ] =csc 2 λ ⇔ 12
dx sin λ
d
[ arcsinλ ] = d [ sin−1 λ ]= λ ' 2
dx dx √1− λ
 d
[ arccosλ ] = d [ cos−1 λ ]= − λ ' 2
dx dx √1− λ
d
[ arctanλ ] = d [ tan−1 λ ]= λ ' 2
dx dx 1+ λ
d
[ arccotλ ] = d [ cot−1 λ ]= λ ' 2
dx dx 1+ λ

ტრიგონომეტრიული ფუნქციები
sin ( α −β )=¿ sin α∗cos β−cos α∗sin β ¿
sin ( α + β )=¿ sin α∗cos β+ cos α∗sin β ¿
cos (α + β)=cos α∗cos β −sin α∗sin β
cos (α −β )=cos α∗cos β+ sin α∗sin β
tan α + tan β
tan ( α + β )=
1−tan α∗tan β
tan α −tan β
tan ( α −β )=
1+ tan α∗tan β
sin 2 λ=2∗sin λ∗cos λ
2 2
cos 2 λ=cos λ−sin λ
2 tan λ
tan2 λ= 2
1−tan λ
2 1
tan λ +1= 2
cos λ
2 1+cos 2 λ
cos λ=
2
2 1−sin 2 λ
sin λ=
2
დარბუს ძედა და ქვედა ჯამი
P = { x0; x1; x2; x3; . . . ; xn}
n
L(f ; P)=∑ ( xi −xi −1 ) f (x i−1 )
i =1

n
U ( f ; P)=∑ ( x i−x i−1 ) f (x i)
i=1

xn

L ( f ; P ) ≤∫ f (x) dx ≤U (f ; P)
x0

რიმანის ჯამი
P = { x0; x1; x2; x3; . . . ; xn}
C = { c0; c1; c2; c3; . . . ; cn} C ∈ [xi-1; xi]
n
R(f ; P; C )=∑ ( x i−x i−1 ) f (ci )
i=1

L ( f ; P ) ≤ R(f ; P ;C )≤ U (f ; P)

განუსაზღვრელი ინტეგრალების
ცხრილი
λ+1
x
∫ x dx= λ+1
λ
+C∨λ ≠ 1

1
∫ x dx=ln|x|+ C
∫ cos x dx=sin x +C
∫ sin x dx=−cos x+C
1
∫ cos2 x dx =tan x +C
1
∫ sin2 x dx=−cot x +C

∫ 1
1−x
2
1
dx = ln
1+ x
2 1−x
+C| |
x
∫ ax dx= lna a +C
 1
∫ −1
dx=sin x +C
√ 1−x 2

1
∫ 1+ x 2 dx=tan−1 x+C
1
∫ dx=ln| x+ √ x ± 1|+C
2

√x 2
±1

კალკულუსის I ძირითადი თეორემა

f : [a ; b ] → R x
F ( x )=∫ f ( t ) dt
b a

∫ f ( t ) dt F ' ( x )=f (x )
a

( )
x '

∫ f ( t ) dt =f (x )
a

b c b

∫ f (x )dx =∫ f (x )dx+∫ f (x )dx

a a c

∫ f ( x ) dx=f (c)(b−a)
a

კალკულუსის II ძირითადი თეორემა

Newton-Leibniz Theorem
f : [a ; b ] → R

∫ f ( x ) dx=F ( b ) =F (a)
a

∫ f ( t ) dt=F ( x )−F ( a)
a

∫ f ( t ) dt=F ( x ) +c
a

∫ f (t)dt=F ( a ) +c ⇒ F ( a )+ c=0 ⇒ c =−F( a)

a
 ნაწილობრივი დაშლის მეთოდი
∫ f ' (x )g ( x ) dx=f ( x ) g ( x )−∫ f ( x ) g ' (x )dx
∫ g ( x ) df ( x ) =f ( x ) g ( x )−∫ f ( x ) dg ( x )
∫ udv =uv−∫ vdu

ორი ფუნქციის შორის ფართობის დათვლა

ინტეგრალით

f(x)

b
S=∫ (f ( x )−g (x))dx
a

g(x)

'
F (x )=f (x)

რიმანის ინტეგრალის გამოთვლა ჩასმის ხერხით

b

∫ f (x )dx =F ( x ) │ ba=F ( b ) −F (a)

a

b
b
∫ f ' ( x ) g (x)dx=f ( x ) g ( x ) │ b
a a−∫ f (x )g (g)dx
a
 ტრიგონომეტრიული ჩასმა

აღნიშვნის ცხრილი
√ a2−x 2 x=a sin t
t ∈[
−π π
; ]
2 2
sin t ∈[−1 ; 1]
√ a2 + x 2 x=a tan t
t ∈(
−π π
; )
2 2
tant ∈(−∞; +∞)
√ x 2−a2 x=
a t∈¿
cos t cos t ∈¿

ინტეგრალის მიახლოებითი დათვლის ხერხები

b−a
x i=a+ i
n
შუაწერტილის ხერხი i={1; 2 ; 3 ; … ; n }
b

∫ f (x )dx ≈ b−a
n
( f ( x 1 )+ f ( x 2 ) +…+ f (x n )) x i=
xi−1 + x i
a 2
x 0=a x n=b
ტრაპეციის წესი 3
i( b−a)
RM ≤
b
24 n2
∫ f (x )dx ≈ b−a
2n
(f ( a )+ 2 f ( x1 ) + …+2 f ( x n−1 )+ f (b))
3
a i(b−a)
RT ≤
12 n2
5
სიმპ სონის წესი i(b−a)
RS≤
b 180 n 4
∫ f (x )dx ≈ b−a
3n
(f ( a )+ 4 f ( x1 ) +2 f ( x 2 ) + 4 f ( x 3 ) +…+ 2 f ( x n−2) + 4 f ( x n−1) + f (b))
a

წირის სიგრძის გამოთვლა

b
l=∫ √ 1+(f '(x )) dx
2

a
 კრებადია თუ განშლადი არასაკუთრივი ინტეგრალი
∞ b

∫ xdx= blim
→∞
∫ xdx
a a

კრებადია თუ განშლადი უსასრულო მწკრივი

lim √|x n|=q
n
q <1 |=> კრებადია
n→∞

q >1 |=> განშლადია

lim
n → ∞ xn | |
x n+1
=q
q=1 |=> სხვა საკითხი

ორმაგი ზღვარი
lim f (x , y) ორმაგი ზღვარი
(x , y)→(a ,b)

lim lim f (x , y) განმეორებითი ზღვარი

x →a y →b

lim lim f (x , y) განმეორებითი ზღვარი

y → b x→ a

უწყვეტობა მრავალცვლადიან ფუნქციებში

lim f (x , y)=f ( x 0 , y 0) | უწყვეტია
(x , y)→(x 0 , y 0)

lim f ( x , y 0 )=¿ f (x 0 , y 0)¿ | უწყვეტია ცალკეული ცვლადით

x→ x 0

lim f ( x x , y )=¿ f ( x 0 , y 0)¿ | უწყვეტია ცალკეული ცვლადით

y → y0

მიმართული წარმოებული
n n
f :R →R x0∈ R

u ∈ R | ვექტორი
n

t ∈ R | სკალარი
f ( x+ tu ) −f (x 0 )
f ' ( x 0 ,u )=lim
t →0 t

კერძო წარმოებული
∂ f (x 0 , y 0 ) f ( x 0 +t , y 0 )−f (x 0 , y 0 )
=lim
∂x t →0 t
∂ f (x 0 , y 0 ) f ( x 0 , y 0 +t )−f (x 0 , y 0 )
=lim
∂y t →0 t

გრადიენტი
∂ f ∂ f ∂f ∂f
grad f ( ⃗x )=( , , ,… , )
∂ x1 ∂ x2 ∂ x3 ∂ xn

მრავალცვლადიანი ფუნქციის დიფერენციალი

df ( x 0 ) h=f ( x 0 ,h )=¿ grad f ( x 0 ) , h>¿

თუ ფუნქცია დიფერენცირებადია, მაშინ მიმართული წარმოებულიც გააჩნია.

დიფერენცირებადია თუ არა გარკვეულ წერტილში

ფუნქცია
f ( ⃗x 0+ ⃗h ) −f ( ⃗x 0 )=L x ( ⃗h ) +‖⃗h‖∗E x ( ⃗h)
0 0

lim Ex (h)=0
0
h→ 0

L ( x ) =¿ x , a> ¿ | სკალარული ნამრავლი

L ( λx+ βy )=λL ( x ) + βL( y) | წრფივი ასახვა

L x ( h )=df ( x 0 ) h
0

რთული ფუნქციის კერძო წარმოებულები

W =f ( x , y , z ) ; x=x ( t ) ; y= y ( t ) ; z =z ( t ) ;
∂f ∂f ∂f
∗∂ x ∗∂ y ∗∂ z
∂W ∂ x ∂y ∂z
= + +
∂x ∂x ∂x ∂x
∂f ∂f ∂f
∗∂ x ∗∂ y ∗∂ z
∂W ∂ x ∂y ∂z
= + +
∂y ∂y ∂y ∂y
∂f ∂f ∂f
∗∂ x ∗∂ y ∗∂ z
∂W ∂ x ∂y ∂z
= + +
∂x ∂z ∂z ∂z

არაცხადი ფუნქციის კერძო წარმოებულები

F ( x , y , z )=0
∂F ∂F
− −
∂z ∂ x ∂z ∂y
= =
∂x ∂F ∂ y ∂F
∂z ∂z
 მხები სიბრტყე და ზედაპირის ნორმა
Ax+ By+ Cz+d =0∨სიბრტყის განტოლება

ცხადი ფუნქციის შემთხვევაში M (x 0 , y 0 , z 0) წერტილში:

∂ f ( x0 , y0) ∂ f ( x 0 , y 0)
( x−x 0 ) + ( y− y 0 )+ ( z−z 0 )=0 | მხები სიბრტყე
∂x ∂y
x−x 0 y− y 0 z−z 0
= =
∂ f ( x0 , y 0 ) ∂ f ( x0 , y0 ) −1 | ზედაპირის ნორმა
∂x ∂y

არაცხადი ფუნქციის შემთხვევაში M (x 0 , y 0 , z 0) წერტილში:

∂ F ( x0 , y0 , z0 ) ∂ F ( x0 , y0 , z0 ) ∂ F ( x0 , y0 , z0 )
( x−x 0 ) + ( y − y0 )+ ( z−z 0)=0 | მხები სიბრტყე
∂x ∂y ∂z
x−x 0 y− y 0 z−z 0
= =
∂ F ( x0 , y0 , z0 ) ∂ F ( x0 , y0 , z0 ) ∂ F ( x0 , y0 , z0 ) | ზედაპირის ნორმა
∂x ∂y ∂z

ლოკალური ექსტრემუმები მრავალცვლადიანი

ფუნქციებისთვის
n
f :R →R

{
∂f
=0
∂x | კრიტიკული წერტილები M (x 0 , y 0 )
∂f
=0
∂y

| |
2 2
∂ f (M ) ∂ f (M)

D ( M )= 2
∂2 x
∂ f (M )
∂ x∂ y
2
∂ f (M)
= |AB CB|=AC −BB
2
∂ y∂x ∂ y

{D>0
A> 0
∨M =localmin {D>0
A< 0
∨M =localmax D<0∨არ არსებობს

დარბუს ზედა და ქვედა ჯამი ორ ცვლადიანი

ფუნქციისთვის
z=f (x , y ) f : [ a ,b ] ×[c ,d ]→ R
 a=x 0 < x 1< x 2 <…< x n=b

c= y 0< y 1< y 2< …< y n=d

I ij 1 ≤i ≤ M 1 ≤ j≤ N

M ij =maxf ( x , y ) ( x , y ) ∈ I ij

mij =minf (x , y) (x , y )∈ I ij

mij ≤ M ij i=1 , 2 ,… , m j=1 ,2 , … , n

ქვედა ჯამი S ≤ S ზედა ჯამი

m n
S(f , p)=∑ ∑ M ij|I ij|
i=1 j =1

m n
S(f , p)=∑ ∑ mij|I ij|
i=1 j =1

რიმანის ჯამი ორ ცვლადიანი ფუნქციისთვის

C ij ∈ I ij

m n
R ( f , p , c )=∑ ∑ C ij|I ij|
i=1 j=1

S≤R≤ S
 რიმანის ორმაგი ინტეგრალი მართკუთხედზე
❑ b d

∬ f (x , y )dxdy ≡∫ ∫ f (x , y)dydx
[ a , b ] × [ c ,d ] a c

თვისებები:
b d b d

∫∫ λ f (x , y)dydx= λ∫∫ f (x , y)dydx

a c a c

b d b d b d

∫∫ (f ( x , y )+ g (x , y ))dydx=∫∫ f (x , y )dydx +∫∫ g (x , y )dydx

a c a c a c

❑ ❑ ❑

∬ f ( x , y ) dydx=∬ f ( x , y ) dydx +∬ f ( x , y ) dydx I 1 ⋂ I 2 ≠⊘

I 1 ⋃ I2 I1 I1

ჰუბინის თეორემა
b d b d ❑

∫ dx ∫ f (x , y )dy=∫ d y ∫ f ( x , y) d x= ∬ f ( x , y)dxdy
z c z c [ a ,b ] × [ c , d ]