Bài 2: Đ o Hàm Riêng

BÀI 2: ĐẠO HÀM RIÊNG
Vũ Mạnh Tới
Bộ môn Toán-Trường Đại học Thủy lợi
Ngày 25 tháng 1 năm 2024
Vũ Mạnh Tới (Bộ môn Toán) BÀI 2: ĐẠO HÀM RIÊNG Ngày 25 tháng 1 năm 2024 1 / 18
1. HÀM NHIỀU BIẾN
1.1. Định nghĩa:
Cho (x, y ) ∈ D ⊆ R2 = R × R, quy tắc cho tương ứng

mỗi cặp (x, y ) một phần tử duy nhất z = f (x, y ) ∈ R
được gọi là một hàm số của hai biến x và y .
Tương tự ta cũng có khái niệm của hàm số n biến với
n ≥ 3.
VD:
+ Trong không gian: phương trình z = x 2 − y 2 (p/t của
mặt yên ngựa) là hàm số hai biến x, y , lúc này mặt yên
ngựa là đồ thị của hàm số này.
+ Nếu chúng ta cho nhiệt độ tại điểm P(x, y , z) biến
thiên theo thời gian t, thì T = f (x, y , z, t).
1.2. Miền xác định (Tập xác định)
D = (x, y ) ∈ R2 | z = f (x, y ) có nghĩa

VD: Tìm và biểu diễn miền xác định của các hàm số sau:
1
a) z = f (x, y ) =
p x − y2
b) z = p 16 − x 2 − y 2
√
c) z = y − x 2 − x − y .
p 1
d) w = x 2 + y 2 + z 2 e) w =
xyz
1.3. Tính liên tục (giới thiệu)
f (x, y ) liên tục tại một điểm (x0 , y0 ) ∈ MXD nếu giá trị
f (x, y ) tiến gần tới f (x0 , y0 ) khi (x, y ) đủ gần(x0 , y0 ),
nghĩa là | f (x, y ) − f (x0 , y0 ) | bé tuỳ ý khi | x − x0 | và
| y − y0 | đủ bé.
VD: Hàm số f (x, y ) = xy liên tục tại điểm (x0 , y0 ) bất
kì, vì
| xy − x0 y0 | = | xy − xy0 + xy0 − x0 y0 |
= | x(y − y0 ) + (x − x0 )y0 |
≤ |x| |y − y0 | + |y0 | |x − x0 |
nên khi | x − x0 | và | y − y0 | dần tới 0 thì

| f (x, y ) − f (x0 , y0 ) | → 0.
VD: Chứng minh hàm số:
 xy
 (x, y ) 6= (0, 0)
f (x, y ) = x 2 + y 2
 0 (x, y ) = (0, 0)
không liên tục tại gốc toạ độ (0, 0).

Chú ý
Các hàm số sơ cấp thì liên tục tại điểm bất kì thuộc
miền xác định của nó.
Tương tự tính liên tục được định nghĩa đối với hàm số
của ba hay nhiều hơn biến.
1.4. Đường mức (giới thiệu)
Định nghĩa: Xét hàm số z = f (x, y ). Đường cong

f (x, y ) = z0 = c với c không đổi, gọi là đường mức.
Ứng dụng đường mức:
Mô tả bản chất hình học của một hàm số nhiều biến
(khi khó vẽ đồ thị của nó).
Trong vẽ bản đồ địa hình với thung lũng, đồi và núi:
nhận được một hình ảnh rõ ràng về các sự thể trên
mặt đất trong không gian ba chiều từ sự mô tả trong
không gian hai chiều.
Tập hợp các đường mức được gọi là bản đồ trắc địa.
1.5. Mặt mức (giới thiệu)
Định nghĩa. Xét hàm số ba biến w = f (x, y , z). Mặt

cong f (x, y , z) = w0 = c được gọi là một mặt mức .
Ứng dụng : Không thể vẽ đồ thị của hàm 3 biến. Mặt
mức có thể giúp chúng ta mô tả về bản chất của các hàm
số này.
VD:
+ Xét hàm số w = x + 2y − 3z, có mặt mức là các mặt
phẳng x + 2y − p3z = c
+ Hàm số w = x 2 + y 2 + z 2 , có mặt mức là khối cầu
đồng tâm x 2 + y 2 + z 2 = c.
2. ĐẠO HÀM RIÊNG
2.1. Đạo hàm riêng cấp 1
a. Định nghĩa: Xét z = f (x, y ), ta giữ y cố định và cho x

biến thiên. Tốc độ biến thiên của z theo x được kí hiệu là
∂z
và định nghĩa bởi
∂x
∂z f (x + ∆x, y ) − f (x, y )
:= lim .
∂x ∆x→0 ∆x
Giới hạn này (nếu tồn tại) được gọi là đạo hàm riêng (cấp
một) của z theo x.
Kí hiệu thường sử dụng zx
Tương tự, nếu x cố định và y thay đổi thì đạo hàm riêng
của z theo y là:
∂z f (x, ∆y + y ) − f (x, y )
:= lim .
∂y ∆y →0 ∆y
kí hiệu khác : zy .
Tương tự ta cũng có định nghĩa đạo hàm riêng cho hàm
nhiều hơn hai biến.
Quy tắc: Tính đạo hàm riêng là lấy đạo hàm đối với một
biến chúng ta quan tâm và coi tất cả các biến độc lập
khác là hằng số.
VD: Tính các đạo hàm riêng của hàm số:
f (x, y ) = 2x 2 y 3 − 3xy 2 + 2x − 1 tại P(1, 0).
2
f (x, y ) = x + e xy .
f (x, y , z) = x 2 sin yz.
y
VD Cho z = y sin . Chứng minh rằng
x
y z
zx + zy =
x x
b. Ý nghĩa hình học của đạo hàm riêng cấp một
Xét mặt cong có phương trình z = f (x, y )

Cho điểm (x0 , y0 ) trong mặt phẳng xy tương ứng với
điểm (x0 , y0 , z0 ) trên mặt cong. Giao của mặt cong với
mặt phẳng y = y0 là đường cong z = f (x, y0 )

∂z
tan α = = fx (x0 , y0 ) là độ nghiêng của
∂ x (x0 ,y0 )
tiếp tuyến đối với đường cong tại x = x0 trong mặt
phẳng y = y0 .
∂z
Tương tự, tan β = (x0 ,y0 ) = fy (x0, y0 ) là độ
∂y
nghiêng của tiếp tuyến đối với đường cong tại y = y0
trong mặt phẳng x = x0 .
Hình: Minh họa ý nghĩa hình học của đạo hàm riêng cấp một
(
z = f (x, y0 )
Phương trình tiếp tuyến của đường (C1 ) : là
y = y0
(
y = y0
z − z0 = zx (x0 , y0 )(x − x0 ).
(
z = f (x0 , y )
Phương trình tiếp tuyến của đường (C2 ) : là
x = x0
(
x = x0
z − z0 = zy (x0 , y0 )(y − y0 ).
VD: Xét mặt cong z = x 2 + y 2 .

a) Mặt phẳng y = 3 cắt mặt cong theo một đường cong. Tìm
phương trình đường thẳng tiếp tuyến với đường cong tại x = 1.
b) Mặt phẳng x = 1 cắt mặt cong theo một đường cong. Tìm
phương trình đường thẳng tiếp xúc cho đường cong tại y = 3.
Đối với hàm hai biến z = f (x, y ), các đạo hàm riêng
∂f ∂f
= fx và = fy cũng là các hàm số hai biến, và có
∂x ∂y
thể chúng cũng có các đạo hàm riêng.
Đạo hàm riêng cấp hai theo x là:
∂ 2f

∂ ∂f ∂
= = fx = fxx
∂x ∂x ∂ x2 ∂x
2.2. Đạo hàm riêng cấp cao
Đạo hàm riêng của đạo hàm riêng cấp 1 là đạo hàm riêng cấp 2.
Đạo hàm riêng của đạo hàm riêng cấp n − 1 là đạo hàm riêng
cấp n.
Các đạo hàm riêng cấp 2 của hàm z = f (x, y ):
∂2f ∂ ∂f ∂2f ∂ ∂z

fxx ≡ ∂x 2 = ∂x ∂x ; fyy ≡ ∂y 2 = ∂y ∂y .
2f

∂2f
ĐHR hỗn hợp: fxy ≡ ∂y∂ ∂x ∂ ∂f ∂ ∂f

= ∂y ∂x
; f yx ≡ ∂x∂y
= ∂x ∂y
Định lí (Schwarz)
Hàm z = f (x, y ) có các đạo hàm riêng hỗn hợp fxy và fyx liên tục thì
fxy = fyx .
VD: Tính các đạo hàm riêng cấp 2 của z = f (x, y ) = 3x 2 y − 7x 3 y 4 .

1
VD: Cho z = x+y + 3x 2 y − 7x 3 y 4 . Tìm zxx , zyy .
Tương tự các đạo hàm riêng cấp cao cho ham 3 biến.
Bài tập về nhà
Trang 61-62: (1-5-9-12-14-15-25-28);

Trang 68-69: (3-10-12-13-16-19-20-21b-23-25-29 a-30b).

Bài 2: Đ o Hàm Riêng

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bài 2: Đ o Hàm Riêng

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÀI 2: ĐẠO HÀM RIÊNG

Bộ môn Toán-Trường Đại học Thủy lợi

Ngày 25 tháng 1 năm 2024

Cho (x, y ) ∈ D ⊆ R2 = R × R, quy tắc cho tương ứng

D = (x, y ) ∈ R2 | z = f (x, y ) có nghĩa

nên khi | x − x0 | và | y − y0 | dần tới 0 thì

không liên tục tại gốc toạ độ (0, 0).

Định nghĩa: Xét hàm số z = f (x, y ). Đường cong

Định nghĩa. Xét hàm số ba biến w = f (x, y , z). Mặt

a. Định nghĩa: Xét z = f (x, y ), ta giữ y cố định và cho x

Xét mặt cong có phương trình z = f (x, y )

VD: Xét mặt cong z = x 2 + y 2 .

VD: Tính các đạo hàm riêng cấp 2 của z = f (x, y ) = 3x 2 y − 7x 3 y 4 .

Trang 61-62: (1-5-9-12-14-15-25-28);

You might also like