Hal'u'n-Na'leyn Kitabının Şerhinin 6. Cüzü

[Hal’u’n-Na’leyn Kitabının Şerhinin Altıncı Cüzü]
Rahmân ve Rahîm Allah’ın adıyla

[Metin]
Bil ki cehennem aslında yılan sûreti üzeredir.
[Şerh]
Müell f n “aslında [‫َ א‬ ِ َْ ]” fâdes yanlıştır. Aks ne şeyhe temsî-
5 len göster ld ğ hâl yle [cehennem] yılan şekl nded r. Çünkü Allah Teâlâ her
ş kullarından d led ğ ne sted ğ kadar m sâlen göster r veya vakt n hâl ne
göre kuluna hsan eder. Müell f n dışında başkaları se cehennem n, bu sûre-
t n hâr c nde başka b r sûret üzere olduğunu fâde etm şler ve başka b r sûret
üzere kend ler ne temsîlen göster ld ğ kadarıyla onu başka b r sûret le tak-
10 y t etm şlerd r. Müell f hakkındak kanâat m z, kend s n n “m sal” ît bâr yle
söyled kler n n doğru, “mümessel” [yân cehennem] hakkında söyled kler -
n n se yanlış olduğu yönünded r. Yân müell f nefsü’l-emrde kend s ne gös-
ter ld ğ n söylemes konusunda doğru değ ld r. Y ne kanâat m zce müell f,
berzahî temessüllerden z krett kler n n tamâmında aslında kend s ne göste-
15 r ld ğ şek lde olduğuna nanmaktadır. Bunun netîces nde de hakîkat k ve-
c hle b lmed ğ görülmekted r: B r nc s müell f n “mümessel” n “m sal” sû-
ret üzere olduğuna nanmasıdır. İk nc s se müell f bu sûret üzere olduğuna
nandığı zaman, -bunun b r temessül olduğunu ve bu m sal le kasted len n
ne olduğunu b lmey nce-, burada kend s nden talep ed len vech- hak zâ l
20 olmaktadır. Bu gerçekten zor b r durumdur. Belk de bu hususta kend s ne
muhâlefet edenler n durumunun m sâl n tecellîs olduğunu zannetmekte-
d r ve meselen n hakîkat n yalnızca kend s n n drak ett ğ n düşünmekte-
d r. Daha sonra müell f kend s ne temessülen göster len bu m sâl n varlığı,
vec hler , tafsîlâtı ve tabakaları hakkında m sâl n sûret ît bâr yle konuşmaya
25 başladı. Müell f “m sâl” n “mümessel” n kend s olduğunu zannetmekted r.
‫אب َ ْ ِ ا ْ َ ْ ِ‬ ‫َِ ِ‬ ‫]ا ْ ُ ْ ُء ا א ِد ُ‬
‫س ِ ْ َ ْ ِح‬
‫ِ ِ اْ َ َ َ ْ ِ[‬ ‫אس ا ِر ِ ْ َ ْ‬ ‫َوا ْ ِ َ ِ‬
‫َ ْ ِ َא‬ ‫ِ‬ ‫»وا ْ َ أَن‬ ‫َ َאل ا ُ ‪َ - ٍ ِ َ ُ ْ ١‬ر ِ َ ُ ا ُ َ َ א َ ‪: -‬‬

‫َ َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ‬
‫אم ا ا ِ ُ ا אرِ ُح أَ ُ َ ِ ا ِ ُ َ َ ُ ْ ُ ا ْ َ ِ‬ ‫ِ ٍ‬
‫َ َ ُ َرة َ «‪َ َ } ،‬אل ا ْ ِ َ ُ‬ ‫‪٥‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫َ ْ ُ ُ » ِ َ ْ ِ َ א«‪ َ ِ َ ِ ْ َ ،‬א ُ ِ ّ َ ْ‬ ‫ْ وأَر َ אه‪ِ َ {:-٢‬‬
‫‪َ -‬ر َ ا ُ َ ُ َ ْ ُ‬
‫ِ‬
‫‪٣‬‬
‫َ‬
‫َ ُ ‪ِ َ ،‬ن ا َ ُ َ ِ ّ ُ ا ْ ُ ُ َر ِ َ ْ َ َאء ِ ْ ِ ِאد ِه َ َ َ ْ رِ َ א ُ ِ ُ ‪ ،‬أَ ْو ُ ْ ِ ِ َ َאل‬
‫َ‬
‫رة‪َ ،‬و َ َ َ א ِ ُ َر ٍة أ ُ ْ ى أَ ْ ً א‬ ‫ِ‬ ‫ا ْ َ ْ ِ ‪َ ،‬و َ ْ َ َאل َ ُه ِإ َ א َ َ َ ِ ِ ْ َכ ا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُْ‬
‫ِ َ ‪٥‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اْ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اْ ُ َ ِ؛ ن‬ ‫‪٤‬‬
‫אل‪َ ،‬‬ ‫ِ أَ ُ َ ْ ُ ُق‬ ‫َ َ َ ْ رِ َ א ُ َ ْ َ ُ ‪ َ ،‬א‬
‫ا ْ َ ْ ِ َ ْ ِ ِ َ َ א ُ ِ ّ َ َ ُ ‪َ ،‬و َ א أَ ُ ٰ َ ا ا ُ َ ِإ أَ ُ ‪ َ ِ ِ َ [ ِ ] ٦‬א َذ َ ُه‬ ‫‪١٠‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬
‫َ ْ َ א َ َ א ُ ّ َ ْ َ ُ‪ُ ُ ْ َ َ ،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ ‪٧‬‬
‫ِ َ ا َ َ ت ا ْ َز אت أَ ُ َ ْ َ ُ أ َ א‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َْ‬
‫אد ُه أَن ا ُ َ َ َ َ ُ َر ِة‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ َ َ ُم َ ْ ِ َ ا ْ َ ِّ ْ َو ْ َ ْ ِ ‪ ،‬ا ْ َ ا ُ ‪ :‬ا ْ َ ُ‬
‫‪٩‬‬ ‫‪٨‬‬
‫אد ُه أَن ا ْ ُ َ َ ‪َ ُ َ َ ١٠‬ر ِة‪ َ ٰ ١١‬ا ا ْ ِ ْ ِ َ ِאد‬ ‫ِ‬

‫אل‪َ ،‬وا א ‪ :‬أَ ُ ِإ َذا ا ْ َ َ َ ا ْ َ َ‬
‫ِ‬ ‫اْ ِ َ ِ‬
‫ِ ِ ‪ِ ١٢‬‬ ‫ِ‬
‫َو َ َ ْ ِ ُف أَ ُ َ َ ٌ َ َ ْ ِ ُف َ א أُرِ َ ِ ٰ َכ ا ْ َאل َ ُ ‪َ ُ ْ َ ُ َ َ ،‬و ْ ُ‬
‫ِ ا‪ ،‬ور א ِ ُ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا ْ ِّ ا ِ ي ُ ِ ِ ْ ِ‬
‫َ ُ َ ََْ‬ ‫ٰذ َכ ا ْ َאل‪َ ،‬و ٰ َ ا َ ْ ٌ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫‪١٥‬‬
‫אل‪َ ،‬وأَ ُ َو ْ َ ُه ُ َ ا ِ ي أَدرك ا ْ َ‬ ‫َ א َ َ ِ ٰذ ِ َכ أَ ِ َ ِّ ا ْ ِ َ ِ‬

‫ُ ِّ َ ْ‬
‫َْ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫אل ا ِ ي ُ ِ ّ َ‬ ‫َ َ א ُ ‪ ِ َ َ ُ ُ ْ ُ ، ِ ِ ْ َ ِ ١٣‬و ِد‪ٰ ١٤‬ذ ِ َכ ا ْ ِ َ ِ‬
‫ُ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫אل‪َ ،‬و ُ َ َ ْ َ ِ ُ أَ ُ َ ْ ُ ا ْ ُ َ ِ ‪،‬‬ ‫ر ُة ا ْ ِ َ ِ‬
‫ْ َْ ُ ُ َ‬
‫َ و َ َא ِ ِ ِ و َ َא ِ ِ ِ‬
‫ُ َ‬
‫َ َ‬
‫ج‪ - :‬أ א‪.‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫ش‪ + :‬أ ا א ‪.‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪ + :‬ا‬ ‫‪٨‬‬ ‫ا‬ ‫ش‪ - :‬אل ا אم ا ا ا אرح أ‬ ‫‪٢‬‬
‫ش‪ :‬و م‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫وأر אه؛ ج‪+ :‬‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫‪.‬‬ ‫أ‪ - :‬ا אده أن ا‬ ‫‪١٠‬‬ ‫و اه‪.‬‬ ‫و ار ا‬ ‫ا‬ ‫و‬
‫رة‪.‬‬ ‫ش‪ - :‬ا אده أن ا‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬أ‬ ‫‪٣‬‬
‫ج‪. - :‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫؛ ج‪ - :‬ا אل ‪.‬‬ ‫ش‪ :‬و‬ ‫‪٤‬‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪+ :‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫أ‪ ،‬ج‪ ،‬ي‪ :‬أن؛ ش‪ :‬ن؛ و ر א א ا אه‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ج‪ :‬و ده‪.‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ج‪ :‬أن‪.‬‬ ‫‪٦‬‬
592 ALTINCI CÜZ - Hal‘u’n-Na‘leyn Şerh
Hakk’ın herhang b r hususta halka tecellî ett ğ her b r m sal [138b], ancak
Hakk’ın vech- has le tecellîs d r. Hak bu kula o meselen n târ f n murat
eder; böylel kle kul farketm ş, ît bar etm ş ve b lm ş olur. Zîra kul vech- has
le gelen m sâl gözden kaçırır. Keş f ehl olan k mse, bu fasıldak bu husûsa
5 özell kle d kkat ets n. Çünkü bu mesele gerçekten helâk ed c b r mesele-
d r ve mahlûkāttan pek çoğu da bu meselede helâk olmuşlardır. Müell f de
onlardandır. Müell f n bu fasılda z krett kler n n çoğu doğru değ ld r. Zîra
o, cehennem n tabakaları ve cehennem n tafsîlâtını kend s ne göre “yılan”
sûret nde olduğu hâl yle vasfetmekted r. Aynı şek lde b r başkası ç n cehen-
10 nem “ nek” sûret nde ve “ejderhâ” sûret nde olsaydı, o şahıs cehennem ne-
ğ n hakîkat n n kend s ne verd ğ vası ar le vasfedecekt . B r başka şek lde de
başka b r şek lde olacaktı. İş n hakîkat çoğu vec hler ît bâr yle buna muhâ-
l ft r. Eğer kend s n gördüğü hazret b lm ş olsaydı, “yılan” sûret nde olduğu
yönünde kat’î b r fâde kullanmazdı ve b l rd k herhang b r sebeple Hak ce-
15 hennem bu sûrette kend s ne temessülen gösterm şt r ve temsîl de “mümes-
sel”den almıştır. N tek m Sıddîk-ı Ekber böyle davranmıştır. [Rüyânın] tâbîr
husûsunda -k o bunun hakîkat olmadığını tems l ed len b r şey olduğunu
b l yordu- ona den lm şt r k : “M sal” le kasted len şey n bâzı vec hler ît bâ-
r yle sâbet ett n, bâzı vec hler ît bâr yle de hatâya düştün. Şu halde, mesele-
20 n n hakîkat n n aslında bu m sâl n aynı olduğu husûsunu müell f nasıl dd a
edeb l r ve bunun b r “m sal” olduğu gözünden nasıl kaçar? Allah cümlem z
rşad eyles n. Aklî değ l de şer’î olarak b zden stenen şey konusunda b zler
perdelemes n. Bu ş n velîs O’dur ve O bu ş yapmaya kād rd r.
Daha sonra müell f cehennem n tabakalarından ve Allah’ın orada hazır-
25 ladığı şeylerden, bu m sâl n bütün yönler yle kend s ne verd ğ şey le -yân
meselen n hakîkat n n aslında öyle olduğu kabûlü le- açık, anlaşılır, şerhe
ht yaç duymayacak fâdelerle söz etmeye başladı. Ancak sözler doğrular
ve yanlışlar çermekted r. [139a] Bu hususta konuşmayı terkett k; çünkü
b z müell f n cehenneme n spet ett ğ her konuda kat yetle böyle söyled ğ
30 husûsunda em n değ l z. Başkaca b r şey değ l, b z sâdece şerhetmektey z,
böyle b r durumda konuşacak olursak olmayan şey var gösterm ş g b olu-
ruz. Bu yüzden de bu konu üzer nde konuşmayı terkett k. Zîra müell f,
atf-ı nazar edecek olan k msen n meselen n açıklanmasına ht yaç duyacağı
nce, rûhânî b r mesele tevdî etmem şt r. Ayrıca F rdevs yyât’a kadar olan
35 bölümde müell f n sözler n açıkladığı şeyler de detaylandırmayı terkett k.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪593‬‬
‫ٍ‬ ‫ِ ِ ٍ‬ ‫َ‬ ‫ب ِ ِِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫وا ْ ِ َ ُ ِ‬

‫אص‬ ‫אل ا ي ُ َ ّ ا ْ َ ]‪ ْ َ ْ َ [ ١٣٨‬أ ْ ٍ َ א ِإ َ א ٰذ َכ َ ْ َ ّ‬
‫‪١‬‬
‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ُ ِ ُ ا ْ َ َ ْ ِ َ ُ ِ َ َ َ َ أَ ْو َ ْ َ ِ َ أَ ْو َ ْ ِ َف ‪ َ ُ ُ ُ َ َ ،‬א أُرِ َ ْ ُ ‪َ َ َ ْ َ ،‬‬
‫‪٢‬‬
‫ا ْ ُ َ א ِ ُ ِ ْ ٰ َ ا ا ْ َ ْ ِ ‪ٌ ِ ْ ُ ُ ِ َ ،‬כ ِ ا‪َ ،‬و َ ْ َ َ َכ ِ ِ َ ِ ِ َ ا ْ َ ْ ِ ‪،‬‬

‫ٌ‬
‫ِ ْ ُ ْ ٰ َ ا ا ُ ُ ‪ َ ُ ِ َ َ ،‬א َذ َ َ ُه ِ ٰ َ ا ا ْ َ ْ ِ أَ ْ َ ُ ُه َ َ ِ ‪ َ ُ ِ َ ،٣‬א َ ِ ُ‬
‫אت َوا َ א ِ َ ِ َ َ ِإ ِ ْ َ ُ ِإ َ א ِ ْ َ ُه ِ ُ َر ِة َ ٍ َ َ א‬ ‫ِ ِه ا َ ِ‬
‫ٰ‬ ‫‪٥‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َر ِة َ َ ٍة َ א ِ ِ ْ َ َ ِ ِه‪َ ،‬و َر ِة‪ َ َ َ ٥ ٍ ّ ِ ِ ٤‬א ِ ُ رٍ أ ُ‬ ‫َ َא َ ْ ِ‬
‫ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ُ ِ א‪ ُ َ ِ ٦‬ا ْ َ ِة‪ ،‬و َ ٰ ِ َכ َ َ א و َ َ א‪ ،‬وا ْ َ ِ َ ْ ِ ِ ِ أَ ْ َ ِ و ِ ِ‬
‫ُ ُ‬ ‫َ ُْ‬ ‫ُْ َ ُْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ْ َ َ‬
‫َ َ ِ َ ِف ٰذ ِ َכ‪ ِ َ ْ َ َ ،‬ا َ ْ َة ا ِ َرآ َ א ِ َ א َ א َ َ َ أَ َ א ُ َر ُة َ ٍ ‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َر ِة ِ َ ٍ َ א َ ْ ُ ُ ُه ِ ْ َ א‪ َ َ ،‬א َ َ َ ا ِّ ِ ّ ُ‬ ‫َو َ َ َف أَن ا ْ َ َ َ َ א َ ُ ِ ٰ ِ ِه ا‬
‫َ‬
‫אل َ ُ ِ َ ْ ِ ِ ِه َ َ َ ْ ِ َ ِ ِ أَ ُ أَ ْ ُ َ ٌ َ َ ِ َ ٌ‪ :‬أَ َ َ َوأَ ْ َ ْ َت‬ ‫ا ْ َ ْ َ ُ‪ُ َ ُ ،‬‬ ‫‪١٠‬‬
‫ْ‬ ‫ٌ‬
‫َُ‬
‫אل‪ ِ َ َ َ َ ،‬اد أَن ا ْ َ ِ َ ْ ِ ِ‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ِ َ ْ ِ ُو ُ ٍه َ א أُرِ َ َ ُ ٰذ ِ َכ ا ْ ِ َ ُ‬
‫ِ‬ ‫אل َو َ ِ ُ ‪ ُ ْ َ ٧‬أَ ُ ِ َ ٌ‬ ‫َ ٰذ ِ َכ ا ْ ِ َ ِ‬
‫אل؟ َوا ُ ُ ْ ُ َא َو ِإ א ُ ْ ‪َ ،‬و َ َ ْ ُ ُ َא َ ْ‬ ‫ْ ُ‬
‫َ ْ ِ َ ِ َ א أُرِ َ ِ א َ ً א َ َ ْ ً ‪ِ ،‬إ ُ َو ِ ٰذ ِ َכ َوا ْ َ ِאد ُر َ َ ِ ‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ْ َ ِ ِ‬ ‫אل ِ‬ ‫אت َ َ َ َو َ א أَ َ ا ُ ِ َ א ِ א ُ ْ ِ ِ ٰذ ِ َכ ا ْ ِ َ ُ‬ ‫ُ أَ َ َ ْ ُ َ َ ِ‬
‫َ ُ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‪٨‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫و ِِ‬
‫َ ٍح‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ َ أَن ا ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ ٰذ َכ ِ َ َ م َ ِّ ٍ َא ٍ َ ْ ُ م َ َ ْ َ ُ‬
‫אج ِإ َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫‪١٥‬‬
‫ِِ‬
‫َوا َ‬ ‫ٰ ِ ُ َ ْ ِ ي‪َ ٍ ِ َ َ َ ٩‬و َ ِ ٰذ ِ َכ‪َ ْ َ َ ،‬א ا ْ َ َ َم َ َ ِ ]‪١٣٩‬أ[ ِ َ א‬
‫َْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ُ ِإ َ א َ ِ‬ ‫َِ ِْ ِ ِ‬
‫ّ ِ َ א َ ْ ُ ِإ َ ْ َ א‪ ُ َ ،‬א َ ْ َ ُح َ َ ْ َء‪ُ ُ َ َ ،‬ن َ َ ُ ُ‬
‫‪١٠‬‬
‫ُ ُ‬ ‫ْ َْ‬
‫ُ َ ِّ ُ َ ِ ا ْ َ َ ِم ِא ْ ُ ُ ِد‪ ُ ْ َ َ َ ،‬ا ْ َ َ َم َ َ ْ ِ ؛ ِ َ ُ َ א أَ ْو َد َ ُ َ ْ َ َ ً ُرو َ א ِ ً َ א ِ َ ً‬
‫אت‪.‬‬ ‫אج ا א ِ ِإ َ א ِ א‪َ ْ َ ،‬א ا ْ َ َ ِ َ َ ِ ِ ‪ َ ١١‬א َ ِإ َ ا ْ ِ دو ِ ِ‬
‫ْ َْ‬ ‫َ َ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ََ َ ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ َْ ُ‬
‫ي‪.‬‬ ‫‪ ٩‬ش‪:‬‬ ‫‪.‬‬ ‫رة‬ ‫ش‪ - :‬و‬ ‫‪٥‬‬ ‫ش‪ :‬أ א‪.‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ ١٠‬ش‪ :‬א‬ ‫א‪.‬‬ ‫ش‪ ،‬ج‪:‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫أ‪ ،‬ج‪ - :‬أو ف‪.‬‬ ‫‪٢‬‬
‫ا‪.‬‬ ‫‪ ١١‬ش‪ :‬א‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪ :‬و‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ش‪ :‬ا م‪.‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫رة‪.‬‬ ‫א أ‪:‬‬ ‫و‬ ‫‪٤‬‬
İkinci Sahîfe: Firdevsiyyât

“F rdevs”, bahçe demekt r. F rdevs yyât sahîfes n n mukadd mes nde
üzer nde söz sarfed lecek herhang b r sır yoktur.
[Metin]
Firdevsiyyâtın tamâmı Süryâniyyâttır.
5
[Şerh]
Müell f F rdevs yyâtı mensup oldukları şeye mahsus [Süryânîl ğe
n spet ed len] b lg ler olarak n telem şt r. Süryânîn n dışında olan -İbrânî,
Nabatî, Arabî ve benzer - bu n spet n verd ğ şey n dışında başka b r şey le
F rdevs yyât ç nde vasfed lmemel d r. Ancak müell f “F rdevs yyâtın tamâ-
mı Süryân yyâttır.” sözünde şâret ett ğ şey le tenâkuz çer s nded r. Şöyle
10 k müell f Hz. Peygamber’ F rdevs yyâtın sek z kapısından b r olarak say-
mıştır. Halbuk Hz. Peygamber cem’ ve beyan [Arapça] l sânına sâh pt r.
[Metin]
Firdevsiyyât nûrânî yükseliş merdivenleridir (meâric).
[Şerh]
İll yyîne varan dereceler de bu yüksel ş merd venler ne (meâr c) dâ-
h ld r. Müell f F rdevs yyâtın nûrânî olduğunu fâde etm şt r. Nûrânî le
15 kalıplarda ve latîfelerde tecellî eden mânâları kastetmekted r.
[Metin]
Bil ki cennetin sekiz kapısı vardır, bu da sekiz peygamberin
nurlarının hakîkatidir: Âdem, Nûh, İbrâhîm, Mûsâ, Dâvûd, Süleymân,
Îsâ, Muhammed. [139b]
[Şerh]
Eğer müell f, cennet le b z m b ld ğ m z cennet kasted yorsa,
20 Kur’ân’da z kred len ve sah h haberlerde b ld r len cennet kasted yorsa, se-
k z kapının peygamberler n ve cennet n nurlarının hakîkat olduğuna dâ r
söyled kler sâbetl değ ld r. Eğer cennet le kend s ne temessülen göster len
cennet kasted yorsa, z krett ğ peygamberler n hakîkatler n n cennet n ka-
pısında kend s ne temessülen göster lmes mümkündür. Daha sonra müell f
25 Hz. Peygamber’ o kapılardan b r olarak vasfederek onu F rdevs yyâta dâ-
h l etm şt r. Ancak F rdevs yyâtın tamâmı Süryân yyât olunca bu durumda
Hz. Muhammed tâb olmuş oldu. Fakat Hz. Peygamber buyurmuştur k :
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪595‬‬
‫ِ َ ُ ا אَِ ُ‬ ‫َا ْ ِ ْ َد ْو ِ ُ‬
‫אت‪َ :‬و ِ َ ا‬
‫َ َ ِ ‪َ َ ،‬אل‪:‬‬ ‫ِ ُ ْ ِ ٰ ِ ِه ا ِ َ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َُ َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ا ْ ْ َد ْو ُس‪ :‬ا ْ ُ ْ َא ُن‪َ ْ َ ،‬‬
‫אت«‪ َ َ َ َ َ ،‬א َ َ אرِ َف َ ْ ُ َ ً ِ َ א َ َ َ א‬ ‫ٌ‬ ‫אِ‬ ‫אت ُ َ א‬‫ُ‬ ‫»و ِ ِه‪ ١‬ا ْ ِ دو ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َْ‬ ‫َ ٰ‬
‫ِ ا אِ ِ ‪ِ ٣‬‬ ‫ِ ِ‪٢‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َْ ّ‬ ‫َ ْ ُ ٰ َا ا َ‬ ‫ِإ َ ْ ‪ َ ْ َ َ َ ،‬أ ْن َ ْ َ َ َ א َ ْ ًא א ُ ْ‬
‫אر ِإ َ ِ ِ ْ أَن ٰ ِ ِه‬ ‫א أَ‬ ‫ا ْ ِ ا ِ ِ َوا ِ ِ ‪َ ٤‬وا ْ َ ِ ِ َو َ ِ ٰذ ِ َכ‪ِ ،‬إ أَ א‬
‫ُ َ َ َ َ َ َ ْ‬
‫‪٥‬‬
‫ْ‬ ‫َ ّ‬ ‫َ ّ‬ ‫َْ ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫אت ُ َ א ُ ْ َא ِ ٌ‬ ‫ا ْ ِ دو ِ ِ‬
‫אت‪َ ،‬و َ ْ َ َ َ ُ َ ً ا ‪ َ -‬ا ُ َ َ ْ َو َ َ ‪ْ -‬‬ ‫ْ َْ‬
‫»و َ َ אرِ ُج‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ َ‬
‫ُ ْ َ أ ْ َ ا ِ َ א ا َ א ‪َ ،‬و ُ َ َ א ُ َ אن ا ْ َ ْ ِ َوا ْ َ َ אن‪َ َ ُ ،‬אل‪َ :‬‬
‫אت‪ ُ ِ ،‬أَ א א ِ‬ ‫אت ِإ َ ِ ِّ ِ ‪ ،‬و َ א َ را ِ ٍ‬ ‫אت« ِ א ِ א ِ ا ر ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ّ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َرا ٌ َ َ َ‬
‫אت ِ َ َ ا ِ َ َو َ َא ِ َ ‪.‬‬ ‫ُ َ َ ِّ َ ٌ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫»وا ْ َ أَن ا ْ َ َ َ َ א ِ ُ أَ ْ َ ٍ‬
‫اب‪ َ َ ،‬א ُ أَ ْ َ ارِ ا َ א َ ا ُ ِ ‪َ :‬‬
‫آد ُم َو ُ ُح‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ْ‬
‫אل‪:‬‬ ‫‪١٠‬‬
‫َو ُ َ ٌ َ َ ِ َ ِ ِ ِ ا َ ُة‬ ‫ِ‬

‫َو َد ُاو ُد َو ُ َ ْ َ א ُن َو َ‬
‫ِ‬
‫َو ِإ ْ َ ا ُ َو ُ َ‬
‫ُ‬ ‫ْ ْ‬
‫אرح‪١٣٩] ٥{:‬ب[ إ ِْن أَ َر َاد ِא ْ َ ِ ا ْ َ ْ ُ َ َ ِ ْ َ َא‪ ،‬ا ْ َ ْ ُ َر َة‬ ‫ُ‬ ‫אم ا‬
‫َوا َ ُم«‪َ َ } ،‬אل ا َ ُ‬
‫אح‪ِ ٦ ِ َ َ ،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫آن أَن َ َ א َ َ א ِ َ أَ ْ َ ٍ‬‫ِ اْ ُ ِ‬
‫اب‪ ،‬ا ْ َ ْ ُ َر َة ا ْ َ ْ َ אرِ ا ّ َ ِ ْ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫‪٨‬ا ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ َّ ْ َُ‬ ‫اب َ َ א ُ أَ ْ َ ارِ َ א‪َ ،‬و َ ا ُ ُ ‪َ ،‬وإ ِْن أَ َر َاد َ َ ُ‬ ‫أَن ا َ א َ َ ا ْ َ ْ َ َ‬
‫‪٧‬‬
‫اب ا ْ َ ِ َ َ א ِ ُ َ א َذ َ ُه ِ َ ا ُ ِ ‪ِ ُ ،‬إ ُ َ َ َ ُ َ ً ا‬ ‫َ ْ ِ ُ أَ ْن ُ ِ ّ َ َ ُ ِ أَ ْ َ ِ‬ ‫‪١٥‬‬

‫َ‬ ‫ُ‬
‫אت‪َ ،‬و ِإ َذا َ א َ ْ ُ َ א‬ ‫َ ِ ِ ‪َ َ ،‬د َ َ ِ ا ْ ِ دو ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َْ‬ ‫‪ َ -‬ا ُ َ َ ْ َو َ َ ‪ُ ْ ْ ْ ُ ْ -‬‬
‫אت َ َ ْ َ َ َ ُ َ ً ا ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪َ -‬א ِ ً א‪َ ،‬و ُ َ َ ُ ُل ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪:-‬‬ ‫אِ ٍ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َُْ‬
‫ش‪ - :‬אل ا אم ا אرح‪.‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫ه‪.‬‬ ‫خ‪:‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪٢‬‬
‫ج‪ :‬أ اب‪.‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫ا א ‪.‬‬ ‫ش‪ :‬ا‬ ‫‪٣‬‬
‫ج‪ :‬ا ‪.‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪ :‬وا‬ ‫‪٤‬‬
“Eğer Mûsâ hayatta olsaydı, bana tâb olmaktan başka b r şey yapmazdı.”
ve y ne Hz. Îsâ hakkında da “O tekrar nüzul ett ğ nde b z m şerîatımızla
hükmedecekt r.” buyurmuştur. Hz. Peygamber b r makāma ancak ve ancak
“tâb ” olarak değ l “metbû” olarak, “mahkûm” olarak değ l “hâk m” olarak
5 dâh l ed leb l r. Özell kle de âh rette böyled r. Çünkü Hz. Peygamber sey-
y dd r (üstün, efend ). Hz. Âdem’ n dünyâda mukaddem olması g b Hz.
Peygamber de âh rette mukaddemd r. Bu yüzden Hz. Peygamber h çb r
açıdan tâb olamaz. Ancak müell f “F rdevs yyâtın tamâmı Süryân yyât-
tır.” demek sûret yle Hz. Peygamber’ bu konuda tâb yapmıştır. [Cümlede
10 geçen] “tamâmı [ ُ ]” kaydı hâta ve umum fâde eder. Ancak “tamâmı
[ ُ ]” fâdes n bu umûm yetten çıkaracak b r hâl n varlığı müstesnâdır.
Hz. Peygamber’ n bu grupta olması dolayısıyla müell f “F rdevs yyâtın
tamâmı Arab yyâttır.” dem ş olsa d daha evlâ olacaktı. Fakat bütün bu
söyled kler gerek b l nen cennet gerekse kend s ne temessülen göster len
15 cennet ît bâr yle yanlıştır. Dolayısıyla ne bunda ne de onda sâbet etm ş-
t r. B r başkası se cennet n sek z kapısının Âdem, Yahyâ, İbrâhîm, Hârûn,
Yûsuf, İdrîs, Mûsâ, Îsâ’nın hakîkat olduğunu z kretm şt r. Onun bu söy-
led ğ hakîkate İbn Kasî’n nk nden daha yakındır. [140a] Ayrıca o k m-
seye göre Hz. Yahyâ bâzı vak tlerde bu kapılardan k s nde zuhur eder.
20 Bu sözün sâh b n n, F rdevs yyâtı Süryân yyâta n spet etmes daha uygun
olur. Çünkü o Hz. Muhammed, Şuayb, Sâl h ve Hûd’u o gruba dâh l et-
mem şt r. Şu halde bu görüşü kabul etmek daha doğrudur. Kend s ne hâs
olan cennetler ona keşfolunmuş ve o [bu doğrultuda] meselen n hakîkat
hakkında değ l kend hâl hakkında konuşmaktadır. [Hakîkat ît bâr yle]
25 yân herhang b r k msen n hâl n nazar-ı ît bâra almamak sûret yle na-
sıl Rıdvân cennet n bekç s se, y ne herhang b r k msey nazar-ı ît bâra
almamak kaydıyla hakîkatte (nefsü’l-emr) Mâl k de cehennem n bekç s -
d r. Hz. Peygamber oruçluların cennete g receğ kapıyı “Reyyân” kapısı
olarak s mlend rm ş ve cennet n kapılarından b r s n n peygamberler n
30 hakîkatler nden b r s olduğu husûsunda da h çb r şey z kretmem şt r.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪597‬‬
‫אن ُ َ َ א َ א َو ِ َ ُ ِإ أَ ْن َ ِ َ ِ «‪َ ،١‬و َ َאل ِ ِ َ ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪:-‬‬ ‫»َْ َ َ‬

‫ْ‬
‫ٌ ‪ َ -‬ا ُ َ َ ِ َو َ ‪ٍ َ َ ِ -‬אم‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫» ِإ ُ َ ْ ُ ِإ َذا َ َ َل‪َ ِ َ ِ ٢‬א«‪،٣‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ א ا ْ َ ة َ ِ ُ ا ِّ ُ ‪َ ،‬و ُ َ‬ ‫אن َ ْ ُ ً א َ َא ِ ً א‪ َ ،‬א ً א َ َ ْ ُ ً א‪َ ،‬و َ‬ ‫ِإ َ َ‬
‫آد ُم ا ْ ُ َ َم ِ ا ْ א‪َ ِ ّ ُ ْ ِ َ ،‬و ْ ٍ َ َ ُ ُن َא ِ ً א‪،‬‬ ‫אن َ‬ ‫ا ْ ُ َ ُم ِ ا ْ َ ْ ِ ‪ َ َ ،‬א َ َ‬
‫َ‬
‫אت«‪،‬‬ ‫َو َ ْ َ َ َ ُ ٰ َ ا ا ُ ُ َא ِ ً א ِ ٰ َ ا ا ْ َ ْ ِ ِ ‪َ َ ُ ِ َ ،‬אل‪ِ » :‬إ َ א ُ َ א ُ ْ َא ِ ٌ‬ ‫‪٥‬‬
‫אل ُ ْ ِ ُ َ א َ ْ ٰذ ِ َכ‪،‬‬ ‫َو» ُ « َ ْ َ ِ ا ْ ِ َ א َ َ َوا ْ ُ ُ َم‪ِ ،٤‬إ أَ ْن َ ْ َ ِ َن‪ َ َ َ ٥‬א َ ٌ‬

‫אت ِ َ ْ ِن ُ َ ٍ ‪ ِ ْ َ َ -‬ا َ ُم ‪ َ ِ -‬א‪ َ ،‬א ْ ُ‬ ‫אن‪ ٦‬ا ْ َو َ أَ ْن َ ُ َن‪ ُ ٧‬א ِ ٍ‬
‫َ ََ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ‬
‫‪ ٩‬ا ْ َ ُ َ ‪ َ ،‬א أَ אب ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ ِ ‪ِ ٨‬‬
‫ُ َ َ َ‬ ‫ْ َ ْ ُ ا ْ َ ُ ا ْ َ ْ ُ َ ُ ‪َ ،‬و ْ َ ْ ُ َ ُ ُ ُ َ‬ ‫َ‬
‫و ِإ ا ِ‬ ‫א ِ آدم و‬ ‫ٰ َ ا َو َ ِ ٰ َ ا‪َ ،‬و َ ْ َذ َ َ ُه أَن ا א ِ ا َ اب‬
‫َ ََ ْ َْ َ َ َ ُ ََ َ َ َْ َ َْ َ‬
‫‪١٠‬‬
‫َ ُْ‬
‫ِ‬
‫ون َو ُ ُ َ َوإ ِْدرِ َ َو ُ َ َو َ ‪ ُ ِ ْ َ َ -‬ا َ ُم ‪َ ،-‬و ُ َ أَ ْ َ ُب ِإ َ‬ ‫אر َ‬ ‫َو َ ُ‬ ‫‪١٠‬‬
‫اب‬ ‫ا ْ َ ِّ ِ ْ ُ ‪١٤٠] ،‬أ[ َوأَن َ ْ ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪َ ِ َ ْ َ -‬א َ ِ ِ ْ ٰ ِ ِه ا ْ َ ْ َ ِ‬

‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫אن أَ ْو َ ؛ ِ َ ُ َ א أَ ْد َ َ‬ ‫אت َ َ‬ ‫َ ا ا ْ َ ِل ِإ َذا َ א א ِ ٍ‬
‫َ َ َ َُْ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬
‫أَ ْو َ אت‪ َ َ ،‬א ُ ٰ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ِ ِ ُ َ ً ا َو َ ُ َ א َو َ َ א ِ ً א َو َ ُ ًدا‪ َ ،١١‬א ُ ُع ِإ َ ٰ َ ا ا ْ َ ْ ِل أَ ْو َ ِإ َذ ْن‬
‫ًْ‬
‫א اْ َ‬ ‫אِ ِ‬ ‫‪،‬‬ ‫אت ِإ א‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ ُ َ ُ َ ََ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ ْ ُ‬ ‫َ َא ُ َ َ ُ َ ا ْ َ‬
‫אل أَ َ ٍ ‪َ ،‬و َ א ِ ٌכ َ אزِ ُن‬ ‫ِ‬ ‫‪ِ ِ ١٢‬‬
‫َ ْ ‪ َ ُ ْ ،‬א ُ َ رِ ْ َ ا ُن ْ َ َ ِא َ ِ ِإ َ َ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫َ ِ ِ‬ ‫‪١٥‬‬
‫َ ْ‬
‫ا ِאد ُق ا אرِ ُع אب ا ِ‬ ‫َ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ا אرِ ِ‬
‫אن‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ ا ْ َ ْ ِ ‪ِ َ ،‬א َ ِ ِإ َ أ َ ‪َ ،‬و َ ْ َ‬
‫אء‪،‬‬ ‫َא ِ ِ ا ْ َ ْ ِ ِ‬ ‫אن أَ א ِ َ ٍ ِ‬ ‫اب ا ْ ِ َ ِ‬ ‫אب ا א ِ ِ َ ‪َ ،‬و َ א َذ َ ِ أَ ْ َ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا َُ َ ُ‬
‫ج‪ :‬و אن‪.‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪» :‬وا‬ ‫אن‪٣٤٨/١ ،‬‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫‪١‬‬
‫ج‪ - :‬ن‪.‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫إ أن‬ ‫م א א‬ ‫ا‬
‫אن‬
‫ش‪ + :‬و א ‪.‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫«‪.‬‬
‫ج‪ :‬ا ‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬أ إذا ل‬ ‫‪٢‬‬
‫ش‪ ،‬ج‪ :‬ا اب‪.‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ا‬ ‫ا אن‪ ،‬אب ول‬ ‫‪٣‬‬
‫א و د؛ ج‪:‬‬ ‫و‬ ‫ي‪ ،‬أ‪ ،‬ش‪ :‬و‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪،‬‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫א‬ ‫א ًא‬
‫دا؛ و ر א א‬ ‫א אو‬ ‫אو‬ ‫و‬ ‫‪.١١٧/١‬‬
‫ا אه‪.‬‬ ‫ل‪.‬‬ ‫ج‪ :‬وا‬ ‫‪٤‬‬
‫ج‪ + :‬אزن‪.‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ج‪ :‬ن‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
Allah, k ş n n kend nefs hakkında ît bar ett ğ şey daha y b l r. Akıllı olan
b r k mseye halkın ç dünyâları le uğraşmak yakışık almaz, b lak s akıllı k mse,
meseleler hakîkat ît bâr yle ne se öyle açıklamaya g r ş r. İşte bu zevk ehl râ-
s h âl mler n ve başkalarının hazzıdır. Zîra bu, herkese faydası olan ve herkes n
5 b ld ğ b r durumdur. İnd r lm ş k taplar ve peygamberler de onu get rm şt r.
[Metin]
Hazretü’l-kuds’ün kapıları, sekiz kapıdır, bu sekiz kapı ise
sekiz hamelenin -selâm onlara olsun- nurlarının hakîkatidir.
[Şerh]
Müell f nezd nde “sek z hamele” sek z peygamber n hakîkat olduğu
g b Hazretü’l-kudsün kapıları da cennet n kapılarının hakîkat d r. Müell f
10 Hazretü’l-kuds’ün kapılarını sek z cennet n kapıları, cennet n sek z kapı-
sının hakîkat n de sek z peygamber n nûrunun hakîkat ve hazret n ka-
pılarını hamelen n nurlarının hakîkatler olarak kabul etmekted r. [140b]
İbn Kasî’n n dışında, kend s nden bu yolda daha büyük olan İbn Meserre
el-Cebelî -k o hal ve l m yönünden İbn Kasî’den daha büyüktür ve lm-
15 hurûf ve d ğer konularda sözü az md r– “sek z hamele” hakkında şöyle de-
m şt r: Onlar, Âdem, İbrâhîm, Muhammed, İsrâf l, Mîkâ l, Cebrâ l, Mâl k
ve Rıdvân’dır. İbn Meserre, arşı “taht” değ l de “mülk” olarak tanımlamış-
tır. Ardından da “mülk”ü tam b r taks m le ayrıma tâb tutarak, Âdem ve
İsrâf l’ n “sûretler” ç n, Cebrâ l ve Muhammed’ n “ruhlar” ç n, Mîkâ l ve
20 İbrâhîm’ n “rızıklar” ç n, Mâl k ve Rıdvân’ın “va’d ve vaîd (korkutma)” ç n
tahs s olunduklarını söylem şt r. Allah’ın mülkü dışında her ne varsa onlar
buna zâ t mertebelerd r. Âdem, İbrâhîm ve Muhammed “sek z hamele”den
olunca, hem “hamele” olup hem de b rer peygamber olarak kend nef s-
ler n n hakîkat nasıl olab l rler? Zîra herhang b r şey kend nefs ne zâfe
25 olunamaz. Dolayısıyla burada İbn Meserre’n n görüşünü kabul etmek daha
evlâdır. Çünkü o daha münâs p b r görüştür. İbn Meserre, nefsü’l-emrde
mesele ne se [yân naslara uygun olan ne se] o m nvalde konuşmaktadır.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪599‬‬
‫ِ أَ ْن ْ َ ِ َ ِ َ ِ‬
‫ال‬ ‫ِّ َ ْ ِ ِ ‪ ْ ِ ِ ْ َ ،‬א ِ‬ ‫َ א أَ َ ِ א ا ه ِ ٰذ ِ َכ ِ‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ُ َ ْ ََ َ ُ‬
‫ُر َ َ ِ ‪ ِ ١‬أَ ْ ُ ِ َ א‪،‬‬ ‫ِ ِ‬
‫َ َ אن َ א َ ا ْ ُ ُ‬
‫ْ ع ِ‬
‫َ َ ُ‬ ‫ا ْ َ ْ ِ ِ ُ ُ ِ ِ ْ ‪َ ،‬و ِإ َ א ا ْ َ א ِ ُ‬
‫ْ‬
‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫אء ا ا ِ ِ‬ ‫اْ َ ِ‬
‫ٌ َ ُ اْ َ َ َ ْ ُ ُ‬ ‫ِ ا ْوق َو َ ْ ِ ْ ‪ ُ ِ َ ،‬أ ْ‬ ‫َ أَ ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫ٰ َا َ‬
‫ُ ُ א ْ ُ َ َ ُ َوا ُ ُ ‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َوا ْ ُ ُ ُف َ َ ْ ِ ‪َ ،‬و ِ ٰ َ ا َ َאء ِت ا ْ‬
‫َِ‬ ‫ِ َ‬ ‫اب َ ْ ِة ا ْ ُ ْ ِس َ َ א ِ ُ ‪ ٢‬أَ ْ َ ٍ‬ ‫َ‬
‫اب َ َ א ُ أ ْ َ ارِ ا ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫»وإِن أ ْ َ َ‬ ‫ُ َ َאل‪َ :‬‬ ‫‪٥‬‬
‫اب ا ْ َ ِ ‪ َ َ ،‬א‬ ‫اب ا ْ َ ْ ِة َ َ א ِ ُ أَ ْ َ ِ‬ ‫ا َ א َ َ َ ْ ِ ُ ا َ ُم«‪َ َ ُ ،‬אل‪َ :‬وإِن أَ ْ َ َ‬

‫‪٣‬‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اب‬ ‫أَن ا ْ َ َ َ َ ا َ א َ َ » َ َ א ُ ا ُ ِ ا َ א َ «‪ َ ٰ َ َ َ ْ َ َ ،‬ا ا ُ ُ أَن أَ ْ َ َ‬
‫اب ا ْ ِ َ א ِ ُ أَ ْ ارِ ا א ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا ْ َ ْ َة َ َ א ِ ُ أَ ْ َ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫اب ا ْ َ ‪َ ،‬و َ َ א ُ َ َ א َ أَ ْ َ ِ َ َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اب ا ْ َ ْ َ ة َ َ א ُ أ ْ َ ارِ ا ْ َ َ َ ‪َ ،‬و َ ْ َ َאل َ ْ ُ ُه ْ ُ َ‬ ‫ا ُ ِ ‪َ ،‬و َ َ َ أَن أَ ْ َ َ‬
‫‪٥‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ِ‬ ‫َ ِ‬ ‫ِ‬
‫ا َ ِ ِ أ ْ َ ُ ْ ُ ‪َ ،‬و ُ َ ا ْ ُ ]‪َ َ َ [ ١٤٠‬ة ا ْ َ َ )ت ‪ ٣١٩‬ـ‪٩٣١/‬م(‪َ ،‬و ُ َ‬
‫ب‬
‫‪١٠‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫אل وا ْ ِ ْ ِ ‪ ،‬و َ ا ِّ א ُن ا ْ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ‬
‫ا ْ ُ ُ وف َو َ ْ ِ َ א ‪َ -‬ر َ ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫أ ْ َ ُ ْ ُ اْ َ َ‬
‫آد ُم َو ِإ ْ َ ا ِ ُ َو ُ َ ٌ َو ِإ ْ َ ا ِ ُ َو ِ َ א ِ ُ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ا ُ ‪َ َ َ -‬אل ا ْ َ َ َ ا َ א َ ‪ِ :‬إ ُ ْ َ‬
‫ِ‬
‫אر ًة َ ِ ا ْ ُ ْ ِכ‪ ِ َ َ ،‬ا ِ ِ ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َو َ ْ َ ا ُ َو َ א ٌכ َورِ ْ َ ا ُن‪َ ،‬و َ َ َ ا ْ َ ْ َش َ َ‬
‫َ رِ ‪َ ،‬و ِ ْ ِ ُ َو ُ َ ٌ‬ ‫آد ُم َو ِإ ْ َ ا ِ ُ‬ ‫ُ َ َ ا ْ ُ ْ َכ ْ َ َ َ ْ ٍ ‪َ َ َ ،‬אل‪َ :‬‬
‫ِ‬
‫ِ ْ َْر َز ِاق‪َ ،‬و َ א ِ ٌכ َورِ ْ َ ا ُن ِ ْ َ ْ ِ َوا ْ َ ِ ِ ‪،‬‬ ‫ِ َرواح‪ ،٦‬و ِ א ِ و ِإ ا ِ‬
‫ْ ْ َ ِ َ َ ُ َ َْ ُ‬
‫‪١٥‬‬
‫ا‪ ،‬و ِإذا אن آدم و ِإ ا ِ‬ ‫زا ِ ة‬ ‫َو َ א ِ ِ َ ى ُ ْ ِכ ا ِ‪ ٧‬א‬
‫َ َ َ َ ْ ََ ٌ َ َ ٌ َ َ ٰ َ َ َ َ َ َ ُ َ ْ َ ُ‬
‫ِء و‬ ‫ن‬ ‫َ ِ اْ َ ِ ا אِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َو ُ َ ٌ ‪ ُ ِ ْ َ َ -‬ا َ ُم ‪ْ ُ ْ -‬‬
‫َ َ َ َْ َ َ ُ ُ ٰ ُ َ َ ُ ُ‬ ‫َ َ‬
‫אف ِإ َ َ ْ ِ ِ ‪،‬‬ ‫ا ْ َ َ َ ُ َ َ א ِ َ ِ َ ْ ُ ِ ِ ْ ِ ْ َ ْ ُ أَ ُ ْ ُر ُ ٌ ‪َ ،‬وا ْ ُء َ ُ َ ُ‬
‫َوا ُ ُع ِإ َ ا ْ ِ َ َ َة أَ ْو َ ؛ ِ َ ُ أَ ْو َ ُ ‪ َ َ َ َ َ ٨ ُ ِ َ ،‬א ُ َ ا ْ َ ْ ِ َ ْ ِ ِ ‪،‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫ش‪ :‬ا رواح‪.‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫א‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪١‬‬
‫ى‬ ‫א‬ ‫ى ا ؛ ج‪ :‬و א‬ ‫א‬ ‫ي‪ ،‬أ‪ :‬و א‬ ‫‪٧‬‬ ‫س َא ‪.‬‬ ‫ةا‬ ‫ج‪ - :‬أ اب‬ ‫‪٢‬‬
‫א א‬ ‫ى כا ؛و ر‬ ‫ا ؛ ش‪ :‬و א‬ ‫ش‪ - :‬وإن‪.‬‬ ‫‪٣‬‬
‫أ אه‪.‬‬ ‫ج‪ :‬ر ‪.‬‬ ‫‪٤‬‬
‫‪ ٨‬ش‪. :‬‬ ‫ش‪ :‬إ ‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
Arş “mülk” mânâsında olduğunda ayrı b r anlama, “taht” mânâsında oldu-

ğunda ayrı b r anlama delâlet eder. Şâr ’ Teâlâ arşı her k mânâya da ıtlâk
etm şt r. Bu uzak b r ht mal değ ld r, mümkündür. Ancak Şâr ’ Teâlâ’nın
her k mânâdak ıtlâkı genel olarak İbn Kasî’n n söyled ğ değ ld r. İbn
5 Kasî, burada peygamberler husûsunda herhang b r durumu nazar-ı ît bâra
almaktadır k bu noktayı ncelemek b z m ş m z değ ld r. Çünkü bu asla
b r l m fâde etmez.
Süleymân’ın hakîkatinin nûru onlardandır. O ise cin cennetinin
[Metin]
kapısıdır. (…) Cin cenneti ise cennetin derecelerinin ilkidir.

10 Müell f, “c nler” n başka k mseler n değ l de yalnızca Süleymân
[Şerh]
peygamber n h zmet ne tahs s ed ld ğ n ve bu durumun da “Bana ben-

den sonra h ç k mseye nas p olmayacak b r hâk m yet (mülk) lutfet.”1
âyet nden dolayı sâdece onun b r özell ğ olduğunu tahayyül etmekted r.
[141a] Tek b r özell ğ sebeb yle değ l de umum ît bâr yle ve asıl tesh r
15 (teshîru’l-asl) yönüyle değ l de em r le lg l tesh r (teshîru’l-emr) yönüyle
Hz. Süleymân tafd l olunmuştur. N tek m Hak Teâlâ “Göklerde ve yer-
de ne varsa heps n s z n ç n musahhar kıldı.”2 buyurmuştur. Âyette n-
sanlık âlem kasted lmekted r. Emr n teshîr Hz. Süleymân’a, tab î âlemde
kend s ne tesh r olunan hususlarda tahs s ed lm şt r. Nasıl k Süleymân’ın
20 dışındak lere de bu âlem n -hâssaten c nler âlem - b r yönüyle teshîr
tahs s ed lm şt r. Çünkü c nlere hükmeden şey esmâdır. Esmâ lm ne sâ-
h p nsanların pek çoğu c nlerden d led ğ n teshîr (emr ) altına alab l r.
D ğer varoluş âlemler nde (ekvân) h mmet ehl n n durumu da böyled r.
Allah Teâlâ “Rüzgâr, onun emr yle sted ğ yere tatlı tatlı eserd .”3 buyur-
25 muştur. Allah Teâlâ c nler hakkında da “Rabb’ n n zn yle c nlerden b r
kısmı, onun emr nde çalışırlardı. Onlardan k m emr m zden saparsa, ona
ateş azâbı tattırırdık.”4 buyurmuştur. Âyetlerde c nler n teshîr le rüzga-
rın teshîr n aynı şek lde ele almamıştır. N tek m hayâtı bâtınî olanlar,
hayâtı zâh rî olanlar kadar mt nâ konusunda kuvvet sâh b değ ld rler.
1 Sâd, 38/35.
2 Câs ye, 45/13.
3 Sâd, 38/36.
4 Sebe’, 34/12.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪601‬‬
‫ِ‬ ‫ٌ آ َ ُ ‪َ ،‬و َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ا ْ ُ ْ ِכ َو ِإ َذا َ َ‬ ‫ِإ َذا‪َ َ ١‬‬

‫ُ ْ ُُ‬ ‫אن ِ َ ْ َ ا ِ ِ َ ْ‬ ‫אن ا ْ َ ْ ُش ِ َ ْ‬
‫ِ‬ ‫َ ْ ُ ُ ‪َ ،‬و َ َ ا ْ ِ ْ َ ِق ِא ْ َ ْ ِ َ ْ ِ َ َ ُ‬ ‫ا אرِ ُع ِא ْ َ ْ ِ َ ْ ِ ‪َ ،‬و َ‬
‫َ ٍّ‬ ‫ُن َ א َ א َ ُ ا ْ ُ‬
‫َ ِ ِإ َ ِ َ َ ْ َ ُ َא‬ ‫َ ِء ا ْ َ ْ ِ ِ‬ ‫ُ ْ َ ً َوا ِ َ ًة‪َ ،‬و ِإ َ א‬
‫אء أَ ْ ا َ א‪ِ ٢‬א‬ ‫ُ َ ا ْ ََ َ ِ ٰ ُ‬
‫‪٣‬‬
‫ْ‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫ُ ِ ُ ِ ْ ً א أَ ْ ً ‪.‬‬ ‫ا ْ َ ْ ُ َ ْ ُ ‪َ ٥ ُ ِ َ ،٤‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫»وإِن‪َ ُ ٦‬ر َ ِ َ ِ ُ َ ْ َ َ‬
‫אب َ‬ ‫אن ‪ ْ َ َ -‬ا َ ُم ‪ُ َ َ ُ ْ ُ ْ -‬‬ ‫ُ َ َאل‪َ :‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ِא ْ ِ ِّ‬ ‫אن ا ْ ُ‬ ‫אت ا ْ َ ِ «‪ َ ٰ َ َ َ ،‬ا ا ُ ُ أَن ُ َ ْ َ َ‬ ‫ا ْ ِ ِ ‪ ،‬و ِ أَو ُل در ِ‬

‫ََ َ‬ ‫ّ َ َ‬
‫ون َ ِ ِه‪ ،‬وأَن ٰ َ ا ِ َ א ِ ِ ِ ِ א َ َאل‪ ً ْ ِ َ ﴿ :‬א َ ْ ِ ِ َ ٍ ِ‬ ‫د‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ْ‬
‫َ ْ ِ ي﴾‪َ ،٧‬و ِإ َ א‪ َ َ ُ َ ِّ ُ ٨‬א ُن ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪١٤١] -‬أ[ ِא ْ َ ْ ُ ِع‪ِ َ ،‬א ْ َ ِאد‪،٩‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َ ُ א ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ‬ ‫َو ِא ْ ِ َ ِ ا ْ َ ْ ِ ‪ ِ ْ َ َ ،‬ا ْ َ ْ ِ ‪ِ َ ،‬ن ا َ َ َ א َ َ ُ ُل‪َ :‬‬
‫﴿و َ‬
‫ُ َ َ א ُن‬ ‫ُ‬ ‫אن‪َ ،‬وا ْ‬ ‫ات و א ِ ا ْ َر ِض ِ א ِ ْ ﴾‪ ١٠‬أَر َاد א َ ا ْ ِ ْ ِ‬ ‫ا אو ِ‬ ‫‪١٠‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ ً ُ‬ ‫ْ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ‬
‫‪ ِ َ -‬ا َ م ‪ ِ ِ ِ -‬ا ْ َ ِ ‪ ِ ،‬א ِّ َ ِ ا ْ א َ ِ ا ِ ِ‬
‫َ َא ا ْ ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َ ُ َ ُ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ‬
‫אن ِ ْ ٰذ ِ َכ ِ َ ِאد ٰ َ ا ا ْ َ א َ ِ ‪َ ،‬و َ ِ َ א َ א َ ِ ا ْ ِ ِّ ‪ِ َ ،‬ن ا ْ َ ْ َ َאء‬‫َ ْ ُ ‪َ َ ْ َ ُ ١١‬‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ‪١٢‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ْ ُ ُ َ َ ْ ِ ْ ‪َ ،‬و َ ٌ َ ا אس َ ْ ْ َ ُه ْ ْ ِ ا ْ َ ْ َ אء ِ َ א ُ َ ّ ُ ْ ُْ‬
‫ان‪َ َ ،‬אل َ َ א َ ‪ ِ ْ َ ﴿ :‬ي ِ َ ْ ِ ِه‬ ‫א َ אء‪ ،‬و َ ٰ ِ َכ أَ אب ا ْ ِ ِ ِ א ِ ِ ا ْ َ ْ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ْ ِ ِ ِ ْذ ِن‬ ‫ِ ِّ ‪﴿ :‬و ِ ا ِ‬ ‫אب﴾‪َ ،١٣‬و َ َאل ِ ا ْ‬ ‫َ ْ ُ أَ َ َ‬ ‫ُر َ ًאء‬
‫َ َ ْ ِّ َ ْ َ ْ َ ُ َ ْ‬
‫‪١٥‬‬
‫ِ‬ ‫اب ا ِ ِ ﴾‪ْ َ ْ َ ْ َ َ ،١٤‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫َ َ ِ‬ ‫ْ َ ِ ْغ ْ ُ ْ َ ْ أَ ْ ِ َא ُ ْ ُ ْ‬ ‫َر ِّ َو َ‬
‫‪١٥‬‬
‫َْ َ ُْ‬
‫َ ْت َ א ُ ُ ‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ ى ِ ا ْ ِ ْ ِ َא ِع ُ َة َ ْ َ‬ ‫‪١٦‬‬
‫ا ِّ ِ ‪ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ ِ َ ،‬א ُ ُ‬ ‫َ‬
‫ِ‬
‫َْ‬
‫ج‪ :‬א אد‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫أ‪ :‬وإذا؛ ش‪ :‬إذ؛ ج‪ :‬ذا‪.‬‬ ‫‪١‬‬
‫رة ا א ‪.١٣/٤٥ ،‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ش‪. :‬‬ ‫‪٢‬‬
‫ج‪. - :‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫م א‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪٣‬‬
‫אء‪.‬‬ ‫ا‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪ ،‬ج‪:‬‬ ‫‪٤‬‬
‫رة ص‪.٣٦/٣٨ ،‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ش‪ :‬وإ ‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫رة ‪.١٢/٣٤ ،‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ج‪ :‬إن‪.‬‬ ‫‪٦‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬ا‬ ‫‪١٥‬‬ ‫رة ص‪.٣٥/٣٨ ،‬‬ ‫‪٧‬‬
‫ش‪ :‬אة‪.‬‬ ‫‪١٦‬‬ ‫ش‪ :‬א‪.‬‬ ‫‪٨‬‬
Görmez m s n k hayvanları elde etmek sted ğ n zaman bu sen n ç n çok

zordur, eğer taleb ne lâhî z n eşl k etm yorsa… B tk , cemat, hava, su, ateş,
toprak böyle değ ld r. Bunun sebeb se râdeler n tekābülünün lâhî zne
ht yaç duymasıdır. Hayvanlar sınıfı dışındak ler n râdes yoktur. Îmânın
5 b ld ğ b r hayat ve beşer ç n alışılmadık b r yolla elde ed len sem’î ve basarî
hassalara mahsus b r keşf n drak ett ğ b r hayat olursa bu sınıftan emre
tâats zl k de düşünülemez. Bu durum müell f “c n cennet ”n Süleymân’a
tahs s etmeye sevketm şt r. Ancak bu müell f n lm ya da keşf nden dolayı
değ ld r. Gerç bu mkânsız b r husus da değ ld r.
10 Sonra müell f n buradak görüşler daha önce temellend rm ş olduğu

düşünceler le çel şmekted r. [141b] Şöyle k müell f Hz. Süleymân’ı, bü-
tün farklılıklarına rağmen cennetler ve onlardan daha umûmî olan sek z
kapıdan b r le n telem şt . “C n cennet ” de bu cennetten b r n n b r par-
çasıdır. B lak s c nler n bu sek z cennet n her b r nde nas p ve payı var-
15 dır. Müell f n “Süleymân c n cennet n n kapısı üzer nded r ve c nlere has
umûmî b r kapı yoktur” sözü doğru değ ld r. Aslında kapılarda c nler ç n
de kapılar vardır. Bu kapılardan, kapıların kapılarında b r kapı vardır. Ka-
pıların kapılarından b r kapı üzere olursa bu umûmî b r kapı değ ld r. N -
tek m bundan sonra müell f şöyle dem şt r:
20
[Metin]
Cennetin, sekiz cennet üzere sekiz suru vardır ve kapılarda
surların kapıları vardır ve cennetlerin de cennetleri vardır.
[Şerh]
Müell f n bu düşünceler tahk k yoluyla değ l ît bar ve kıyas yoluy-
ladır. Çünkü bu cümles n n peş sıra şunu söylemekted r:
[Metin]
Nasıl ki şerîatlarda şerîatlar, peygamberlerde (nebeviyyât)
25 peygamberler vardır.
[Şerh]
Yân sonra gelen şerîatlar önce gelen şerîatların hükümler -
n muhâfaza ett kler zaman, bu durum aslında ameller n ve hüküm-
ler n heps n n b rb r le l şk l olduğuna şâret eder. Mâlûmdur k
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪603‬‬
‫ِכ ا ْ ِ ْذ ُن ا ْ ِ ٰ ِ‬
‫َ َ ْ َכ ِإ َذا َ َ ْ َ ُ َو َ ْ َ ْ َ ِ ْن َ َ َ َ َ‬ ‫ِ‬ ‫أَ َ َ َ ى ا ْ َ َ َ َ‬
‫ان َ ْ َ ْ‬
‫‪١‬‬
‫اب َ َ َ ٰ ِ َכ‪َ ،‬و َ ُ ٰذ ِ َכ‬ ‫‪ ،‬وا אت وا אد وا اء وا אء‪ ٢‬وا אر وا‬

‫َ‬ ‫َُ َ َ ُ َ ْ َ َ ُ َ ََْ ُ َ َْ ُ َ ُ َ َ ُ ْ‬
‫אج ِإ َ ا ْ ِ ْذ ِن ا ْ ِ ٰ ِ ِ ّ ‪َ ،‬و َ ْ َ ِ َ ْ ِ ٰ َ ا ا ِّ ْ ِ ا ْ َ َ َ ا ِ ِّ‬ ‫ِ‬
‫َ َ א ُ ُ ا ْ ِ َر َادات َ َ ْ َ ُ‬
‫‪٣‬‬
‫إ َِر َادةٌ ِ َ ٍء‪ُ َ َ ُ َ َ ،‬ر ِ ْ ُ ا ْ ِ َ َאء ُة َوإ ِْن َ א َ ْ َ ُ َ אةٌ َ ْ ِ ُ َ א ا ْ ِ َ א ُن َو ُ ْ رِ ُ َ א‬

‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِ ِא ْ א ِ ا ْ ِ ِ وا ِ ِ َ ا ِ َ ِ ا ِ ِ‬
‫َ َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫اْ َ ْ ُ اْ ُ ُ‬ ‫‪٥‬‬
‫אن ِ َ ِ ا ْ ِ ِّ ‪ َ ،‬أَ ُ ِ ْ ٌ َو َ‬ ‫אر َ َ َ ُ أَ ْن َ ْ َ َ ُ َ ْ َ َ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‪ِ ٤‬‬

‫אدة ْ َ َ ِ ‪ َ ٰ َ ،‬ا ا ْ ْ َ ُ‬ ‫َُْ َ‬
‫ِ ِ ٍ ِ اْ ِ َ ِ‬
‫אن‪.‬‬ ‫‪،‬و‬
‫ْ‬ ‫َ ْ ٌ َ َْ َ َ‬
‫אن َ َ‬ ‫אر ٌض‪ َ ِ ٥‬א أ َ ُ أَو ً ‪َ َ ْ َ ُ َ َ َ ُ ِ َ ،‬‬ ‫ٰ َا َ َ ُ‬
‫ُ ِ ََ ِ ِ ِ‬
‫ِ ‪٨‬‬
‫اب َوا ْ َ אت‬ ‫اب ا َ א ِ ِ ‪ ٦‬ا ِ َ ُ ِ ْ ‪ ِ ِ َ ٧‬ا ْ َ ْ َ ِ‬ ‫אب ]‪١٤١‬ب[ ِ َ ا ْ َ ْ َ ِ‬ ‫َ ٍ‬
‫َ‬
‫אت‪ِ ّ ُ ِ ْ ُ َ ْ َ ،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ ٰ ه اْ َ‬ ‫َ َ ا ْ َ َ א‪َ ،‬و َ ُ ا ْ ِ ِّ ُ ْ ٌء ْ َ‬ ‫‪١٠‬‬
‫ِ‬ ‫و ‪ِ ََ ،‬‬ ‫ِ ِه ا א ِ ِ ِ‬ ‫ٍ ِ‬
‫אب َ ا ْ ِ ِّ‬ ‫َ ْ ُ ُ ِإ ُ َ َ َ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ٌ َ َ ْ ٌ‬ ‫ْ ٰ‬ ‫َ‬
‫اب‬ ‫אب ِ ْ أَ ْ َ ِ‬ ‫ِ‬
‫اب ْ ِ ِّ ‪ َ ْ ،‬א َ ٌ‬
‫ِ‬ ‫َ ُ ا ْ אب ا ْ َ َ ‪ ،‬و ِإ א ِ ا ْ َ ْ ِ َ‬
‫اب أ ْ َ ٌ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ ُ‬ ‫َو َ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫اب َ َ َ ُ َ ِ ا ْ ِ‬ ‫اب ا ْ َ ْ َ ِ‬ ‫אب ِ ْ أَ ْ َ ِ‬ ‫اْ َْ َ ِ‬
‫אم‪ُ ِ َ ،‬‬ ‫אب ا ْ َ ّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫אن َ َ َ ٍ‬ ‫اب‪ِْ َ ،‬ن َ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫אت‪َ ،٩‬وإِن‬ ‫َ ْ َ َאل ٰ َ ا ا ْ ُ َ ْ َ ٰ َ ا‪» :‬إِن ا ْ َ َ َ َ א َ ُ أَ ْ َ ارٍ ‪ َ َ َ َ ،‬אن َ‬
‫אت«‪َ ،‬و ٰ َ ا ِ ْ َ ُه َ َ َ א َ ِ َ ُ ا ْ ِ אرٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ٌ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ اْ َْ َ ِ‬
‫َ‬ ‫אت َ‬ ‫اب أَ ْ َ ا ًא َ ْ َ ارٍ ‪َ ،‬و َ‬ ‫‪١٥‬‬
‫אس َ َ ِ َ ُ َ ْ ِ ٍ ‪َ َ ُ ِ َ ،‬אل َ ِ َ ٰ َ ا‪ َ َ » :‬א أَن‪ ِ ١٠‬ا ا ِ ِ َ ا ِ َ ‪،‬‬ ‫وِ ٍ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫אل َو َ َ ا ُ ِ ا ْ َ ْ َ ِאم‬ ‫אت‪ َ ِ ِ ،«١١‬ا ُ ِّ ِ ِإ َ َ َ ا ُ ِ ا ْ َ ْ ِ‬ ‫אت َ ِ ٍ‬ ‫وِ ا ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ُ ُ ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪١٣‬‬
‫ِإ َذا َ א َ ِ ا ِ َ ُ ا ْ ُ َ َ ِ ّ ُة ُ ْ ِ ُ أَ ْ َ א ً א ِ َ ا ِ َ ِ ا ْ ُ َ َ ِّ َ ِ ‪َ ،‬و َ ْ ُ ٌم‬ ‫‪١٢‬‬
‫َ‬
‫‪.‬‬ ‫خ‪ :‬أر‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ش‪ + :‬א ‪.‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫ن‪.‬‬ ‫ج‪ :‬و‬ ‫‪١‬‬
‫ات‪.‬‬ ‫ات‬ ‫ا‬ ‫خ‪ ،‬ج‪ :‬و‬ ‫‪١١‬‬ ‫ش‪ :‬أ اب ا‬ ‫‪٦‬‬ ‫ج‪ - :‬وا אء‪.‬‬ ‫‪٢‬‬
‫ش‪ :‬إذ‪.‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ا א ‪.‬‬ ‫؛ ش‪ :‬إذن‬ ‫ي‪ ،‬أ‪ :‬إذن ا‬ ‫‪٣‬‬
‫م‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ش‪. - :‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫؛و‬ ‫إ ؛ ج‪ :‬ا ذن ا‬
‫אة‪.‬‬ ‫ش‪ :‬وا אن؛ ج‪ :‬وا‬ ‫‪٨‬‬ ‫ر א א أ אه‪.‬‬
‫ج‪ :‬אة‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫ش‪ :‬אه‪.‬‬ ‫‪٤‬‬
şerîatlar b rb rler yle ç çed r. Buna kıyâsen müell f cennetler de aynı şe-
k lde değerlend rm şt r. Ancak mesele böyle değ ld r. Müell f kes nl kle
cennet n tertîb n b lmemekted r ve fakat zevk ehl nezd nde de h ç şüphe
taşımayan hâl s b r l m le cennet nîmetler n n sûret n b lmekted r. Men-
5 z ller ve dereceler n tertîb konusuna gel nce, bu konuda da müell f n h çb r
b lg s yoktur. Müell f n ît bar ve kıyas l sânı le konuştuğunu sana göste-
recek olan se onun aşağıda gelecek olan cümleler ve faslın sonuna kadar
söyled kler d r:
Cennete ilk girecek kimse için hakîkî bir rüyet vardır, bu
[Metin]
10 rüyetin hakîkati öyle bir hakîkattir ki bu Hz. Peygamber’in seferden

döndükten sonra evine girmezden evvel kıldığı iki rekatlık tahiyyat
namazı gibidir. [142a]
Şüphes z b zler, peygamberler n haller hakkında konuşmaktan me-
[Şerh]
nolunduk ve haberlerde vâr t olanlar dışında onların Rabler le olan haller

15 hakkında h çb r şey b lm yoruz. N tek m Hz. Peygamber hakkında [yân
onun Rabb’ le olan haller hakkında] ne Kur’ân’dan b r âyet gelm ş ve
ne de sah h ya da gayr-ı sah h b r hadîs r vâyet olunmuştur. Sonrasında
müell f cennet nîmetler n n b r ht yaç ya da zarûretten kaynaklanmadığını
bel rtm şt r k bu oldukça doğru b r fâded r. Sonra da faslın sonunda rü-
20 yet taleb nden söz etm ş ve rüyet taleb n n b r ht yaçtan kaynaklandığını
bel rtm şt r.
Rüyet talebi hakîkati îtibâriyle bir ihtiyaç değildir. Aslında
[Metin]
rüyet talebi muttali olan bir kerîmin lütfudur. Rüyet talebi irâde
hükmünce alâkayı sürdürmektir.
25 Evvelâ b l k lâhî edep mahall ve hakîkatler ç n keş f d yârı olan bu
[Şerh]
dünyâda yerleşm ş k mse ç n, Rabb’ n n zn olmaksızın kend nefs nden

b r rüyet taleb mümkün değ ld r. Ancak bu konuda z n vâk olmuş mudur
olmamış mıdır? Bu başka b r meseled r. İk nc s : Onlar [yân sûfîler], K tap
ve sünnette vâk olan haber le rüyet n vâded ld ğ n z kretm şlerd r. Belk
30 de onlar rüyet vaad n n b r an önce gerçekleşmes n talep etmekted rler.
Zîra nsan acelec olarak yaratılmıştır. Özell kle de nsan böyle yüce b r
şeref ç n acelec d r. Eğer nsan bu dünyâda nîmet n artmasını talep ederse,
nîmet onu ç nde bulunduğu hâl n nîmetler nden meşgul eder ve alıkoyar.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪605‬‬
‫َ َ ٰ ِ َכ‪َ ،‬و َ‬ ‫אت ِ א ِ א א‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫א‪ ،‬وا َ‬
‫ْ َ َ َ ً َ َْ َ َ ْ ْ ُ َْ‬ ‫أَن ا َ ا َ ُ َ َ ا َ ٌ‪ َ َ َ َ ،‬ا ْ َ‬
‫َ ِّ ٍ َ א ِ ٍ َ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َ‬
‫ْ َ َ ُ ِ َ ْ ِ ا ْ َ أ ْ ً ‪َ ،‬و ٰ ْ َ ُ ْ ٌ ِ ُ َرة َ َ א ْ َ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ِ ٰ ِ َכ أَ ْ ً ‪.‬‬ ‫אت ِ‬ ‫אزِل وا ر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َ ِ ِ ِ‬
‫ََ ْ َ‬ ‫ْ َ أَ ْ ِ ا ْو ِق‪َ ،‬وأَ א َ ْ ِ ا ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َْ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬
‫»وإِن‬ ‫ُ ِإ ُ א َ ُ َכ َ َ أ ُ َ َ َ ِ َ אن ا ْ َאس َوا ْ ْ َ אرِ َ ْ ُ ُ َ ْ َ ٰ َ ا‪َ :‬‬
‫‪١‬‬
‫אن َ ْ َ ُ ُ َ א‪َ ٣‬ر ُ ُل‬ ‫ِ َو ِل ُد ُ ِل ا ْ َ ِ ُر ْؤ َ َ َ ِ َ ِ ِ َ َر ْ َ َ ِ ا ِ ِ ا َ ْ ِ ‪َ َ ٢‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ا ِ‪ َ - ٤‬ا ُ َ َ ِ َو َ ‪ َ ْ ِ -‬ا ْ ِ ا ِ ِ ِ ْ َ َ ِ ِه َ َ ُد ُ ِ ِ َد َار ُه َوا ْ ِ ْ ارِ ِه‬

‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ال‬ ‫أَ ِ‬ ‫ِ‬ ‫א أَن‬ ‫ِ‬ ‫َ َ ُه‪ِ «٥‬إ َ آ ِ ِ ا ْ َ ِ ‪ ،‬و َ َ כ ]‪ [ ١٤٢‬أَ‬
‫ُ َ ْ ُ ْ َ ْ ََ َ َ‬
‫أ‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُْ‬
‫ِ‪٧‬‬ ‫ِ َ ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ ِ‬
‫אر ِ َ َא‪،‬‬ ‫ا ْ َ ْ ِ َ אء א ‪َ ،‬وأ ُ َ َ ْ ِ ُف ْ أ ْ َ ا ِ ْ َ َ َر ِ ّ ِ ْ ِإ َ א َ َ ُ ا ْ ِ ْ َ ُ‬
‫‪٦‬‬
‫אب َو َ َ َ ٍ َ ِ ٍ َو َ‬ ‫َو َ א َ َאء ِ ٰذ ِ َכ ِ َ ِّ ِ ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪ -‬آ َ ٌ‪ٍ َ ِ ْ ِ ٨‬‬

‫ْ‬
‫א ٍ و َ َ رٍ ‪ ،‬و ٰذ ِ َכ ِ َ א ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ ِ‬ ‫ِ ٍ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ‪َ ُ ،‬ذ َ َ ا ْ ُ أن َ َ ا ْ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫‪١٠‬‬
‫ا ِّ ِ ‪َ ُ ،‬ذ َ ِ آ ِ ِ ا ْ َ ْ ِ ِإ َ َ َ ا ْؤ َ ِ ‪ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ،‬א َ ٍ ‪.‬‬

‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫»و َ ْ َ ُ َ ِא ْ َ َ َ א َ ٌ‪َ ،‬و ِإ َ א ُ َ َא ٌ َ ِ ٌ َ ُ َ َ ٌ ‪َ ،‬و ُ َ‬ ‫ُ َ َאل‪َ :‬‬
‫‪١٠‬‬ ‫‪٩‬‬
‫َ ْ ُ ُل ا ْ َ َ َ ِ ِ ُ ْ ِ ا ْ ِ َر َاد ِة‪ َ ،«١١‬א ْ َ أَو ً أَ ُ َ َ ِ ْ ُ ْ ِ ِ ِ ٰذ ِ َכ ا ارِ‬

‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ا ِ ي ُ َ َ َ ا ْ َ َد ِب ا ْ ِ ٰ ِ ِ َوا ْ َ ْ ِ ِ ْ َ َ א ِ ِ أَ ْن َ ْ ُ َ ا ْؤ َ َ ِ ْ َ ْ ِ ِ ‪،‬‬
‫‪١٢‬‬
‫ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ٰذ َכ ِإ ْذ ٌن أَم َ ؟ ٰ ه َ َ ٌ أ ُ ْ ى‪ ،‬ا א ‪ :‬أَ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ‪ِ ١٣‬‬
‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ِ ِ ْذن َر ِ ّ ‪َ ،‬و ٰ ْ َ ْ َ َ ُ‬ ‫‪١٥‬‬
‫אب َوا ِ ‪ُ ُ َ ،‬ر َ א َ ْ ُ َن‬ ‫ون ا ْ َ ْ َ ِא ْؤ َ ِ ا ِ َو َ َ ا ْ َ ِ َ א ِ ا ْ ِ َ ِ‬ ‫ََ َ ُ َ‬

‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َُ‬
‫אن ُ ِ َ َ ُ ً ‪َ ،‬و َ ِ َ א ِ ِ ْ ِ ٰ َ ا ا ِف‬
‫َ‬ ‫ا ْ َ ْ َ ا ْ ِ ْ َ א ً ِ ْؤ َ ِ ؛ ِ َن ا ْ ِ ْ َ َ‬
‫اض َ َ ِ ِ ا ْ ِ‬ ‫ِ ِ ا ِ ِ ِ اْ ِ‬
‫אل‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫אل ُ ْ ٌ َو ِإ ْ َ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ا ْ َ ْ َ ‪ِ َ ،‬ن َ َ َ َ‬
‫ج‪ :‬أ ‪.‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫ج‪ :‬ل‪.‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪.‬‬ ‫خ‪ :‬و‬ ‫‪٩‬‬ ‫خ‪ :‬ا ‪.‬‬ ‫‪٢‬‬
‫خ‪. - :‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫א‪.‬‬ ‫خ‪:‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ه‪.‬‬ ‫ش‪ + :‬אل ا אم ا אرح س ا‬ ‫‪١١‬‬ ‫ش‪ - :‬ر ل ا ‪.‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ش‪ :‬ا א ‪.‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫خ‪ :‬ه‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ج‪. + :‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ش‪ :‬א‪.‬‬ ‫‪٦‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪+ :‬‬ ‫‪٧‬‬
Hakîkatler naslardır. Onların [yân nsanların] eşyânın îcâdı ç n taalluk

olunmaları, “kün” taallukudur. Onların rüyet taleb le öne atılmaları ta-
savvur olunamaz. Rüyet “kün” emr n n kapsamına g rmez. Ve bu hususta
onlar tam b r b lg ye sâh pt rler. Onlar sâdık ve ker m vaad beklerler. “Al-
5 lah hakkı söyler ve doğru yola er şt r r.”1
[Metin]
Zarûretle biliyoruz ki bizim orada arzularımız, bir ihtiyaçtan
kaynaklanmaması dolayısıyla mukaddestir. [142b]
[Şerh]
Müell f faslın sonuna kadar cennet nîmetler n n keyf yet ve cennet-
te nîmetlen lecek her şey hakkında konuştu, öyle k ne ben ne de b r başkası
10 bundan daha güzel b r şek lde bu husûsu anlatab l rd ve onun muhakk kā-
ne b r şek lde meselen n hakîkat n b ld rd ğ , güzel b r bâre ve lat f b r
şâret le tasv r ett ğ g b bu meseley daha y b r şek lde tasv r edemezd .
Bu hususta müell fe mütekadd m ve müteahh r zevk ehl nden h çb r k mse
muhâlefet etmem şt r. Rüsûm ulemâsı ç n bu husûsu reddetmek ç n b r
15 hüccet yoktur, ancak herhang b r del l ya da burhan olmaksızın ısrar eden
ya da bu konuda onu yalanlayan ve tekzîb n de herhang b r del l ya da
burhâna dayandırmayanlar müstesnâ. Bu hususta onun detaylı b r şek lde
anlattıklarından daha y s n b r araya get remeyeceğ m zden kelâmın kül-
fet le yet nd k. [Uzun ve detaylı olmasına rağmen y ne de] tadımı hoştur.
20 Her ne kadar b z onun metn n ht sar etmeye kād r sek de bunun b r fay-
dası yoktur. Çünkü b z metn şerhed yoruz, ht sar etm yoruz. “Doğru yolu
göstermek Allah’a â tt r. Yollardan bâzıları se eğr d r. Şâyet O d leseyd ,
hep n z toptan doğru yola get r rd .”2
Fasıl
25
[Metin]
Bil ki bu dünyâda gayretin (kıskançlık) yok olması ve ağyâr
arasında hasedin ortadan kalkması husûsunda işittiğin bu şey, ancak
felekler ve ufuklar îtibâriyle gerçekleşen şeydir.
1 Ahzâb, 33/4.
2 Nahl, 16/9.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪607‬‬
‫ص‪ ،‬و َ ُ ِא ْ َ ْ ِ‬
‫אء ِ ِ َ ِאد َ א َ َ ُ » ُ ْ «‪َ ،‬و َ َ ُ » ُ ْ «‬ ‫َوا ْ َ َ א ِ ُ ُ َ َ‬
‫َ‬ ‫ٌ َ َ ُْ‬ ‫אك ُ ُ‬
‫ر ِ‬ ‫م‪،‬‬ ‫ِ ا ْ ِ َ ارٍ ‪ ،‬وا ْ ِ ْ ِ ْ ِ ا ؤ ِ‬ ‫َ َ ِ ا ْ ِ َ ارٍ ‪ْ َ ،‬‬
‫ْ َ َ ُ ْ َ ْ ُ ٌ َ َ َُ َ ُ ْ ُ ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ِ ‪َ ،‬وا ْؤ َ ُ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ » ُ ْ «‪ ،‬و ا ِ ا َ ‪،‬‬ ‫ُ َ א َ َ ٌ ِإ َ ٰذ ِ َכ ِא‬
‫َُُ ْ ْ ُ ْ َ َُْ‬
‫﴿وا ُ َ ُ ُل ا ْ َ َو ُ َ َ ْ ِ ي ا ِ َ ﴾‪.٢‬‬ ‫ِ‬
‫אد َق ا ْ َ ِ َ ‪َ ،‬‬ ‫ََْ ِ ُ َ‬
‫ون‪ ١‬ا ْ َ ْ َ ا‬
‫ور ِة أَن َ َ َ ا َ َא ِ َ א ُ َ َ ٌ ِ ْ َ ْ ُ َ‬ ‫ِ‬

‫»و ِإ א ْ َ ْ َא ِא ُ َ‬ ‫ُ َ َאل‪َ :‬‬ ‫‪٥‬‬
‫َ א َ َ «‪َ ،‬و َذ َ َ َ ً א ِإ َ آ ِ ِ ا ْ َ ْ ِ ِ َ ِ ِ ]‪١٤٢‬ب[ َ ِ ِ ا ْ َ ِ ِ ُ ّ ِ َ א‬

‫ْ‬ ‫َ‬
‫ُ َ َ ُ ‪ َ ْ ِ ِ ِ ٣‬א ِ َ َ ٍم َ ُ ْ ِ ُ ِ َو َ ِ َ ْ ِ ي أَ ْن َ ْ َ َ ُ ِ َ ْ َ َ ِ ْ ٰذ ِ َכ َو َ‬
‫אء َ ِ ا ْ َ ْ ِ‬ ‫ِ ِ אر ٍة و ُ ْ ِ ِإ َ אر ٍة و َ ِ ِ ِإ ْ ٍ‬ ‫َ‬ ‫َ ِ َ ُ ‪ ِ َ ْ َ ٤‬א َو‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ً א َ َ א ِ ُ ‪ ِ ِ ٦‬أَ ٌ ‪ ِ ٧‬أَ ْ ِ ا ْ َ ْذو ِاق ِ ا ْ َ ِ ّ ِ‬ ‫ِ‬
‫ِ َ א ُ َ َ َ ْ ُ َ ًرا ُ َ‬
‫‪٥‬‬
‫َ‬ ‫َ َُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َوا ْ ُ َ َ ّ ِ َ ‪َ ،‬و َ ُ َ ُ َ َ אء ا ُ م َ َ َر ّد َ ْ ء ْ ُ ِإ َ ْ َ א َ َ أَ ْو َ َ ُ‬
‫‪٩‬‬ ‫‪٨‬‬
‫‪١٠‬‬
‫אن‪ َ َ َ ،‬א َא َ ُ و َ َ ا ْ َ َ ِم َ َ ِ ؛‬ ‫َ ٍ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ِ َ א َ א َ ُ ِ ْ َ ِ َد ِ ٍ َ َ َ ْ ِ ِ ِ ‪َ ١٠‬و‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫אب‪ُ ْ َ ٌ ِ َ ُ ٰ ،‬ب‬ ‫ِ‬ ‫ِإ ْذ َ َ ْ ِ ِ ٰذ َכ ِ َ ْ َ َ א أَ َ ِ َ َ ُ ٍل َو ِإ ْ َ ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ّ‬
‫ا ْ َ َ ِاق‪َ ،‬وإ ِْن ُ א َ ِאدرِ َ َ َ ا ْ ِ َ אرِ ِه‪َ ١١‬و ٰ ِ ْ َ َ א ِ َ َة ِ ِ ؛ ِإ ْذ َ ْ ُ َ אرِ ُ َن َ‬
‫﴿و َ َ ا ِ َ ْ ُ ا ِ ِ َو ِ ْ َ א َ א ِ َو َ ْ َ َאء َ َ َ ا ُ أَ ْ َ ِ َ ﴾‪.١٢‬‬ ‫ون‪َ ،‬‬ ‫ُ َْ ِ ُ َ‬
‫ْ‬ ‫ٌ‬
‫َ ْ ٌ‬ ‫‪١٥‬‬
‫ِ ْ َכ ا ارِ‬ ‫ُ ِط ا ْ َ ِة ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫»وا ْ َ أَن ا ِ ي‬ ‫َ‬ ‫َ َאل ا ُ ‪:١٣‬‬
‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫אق «‪.‬‬
‫‪١٥‬‬
‫َو ْار ِ َ א ِع ا ْ َ َ ِ َ ْ َ ا ْ َ ْ َ אرِ َ ْ َ ِإ ِ ْ َ ْ ُ ا ْ َ ْ َ ُك َوا ْ َ ُ‬
‫‪١٤‬‬
‫ش‪ :‬و‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫ون‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪١‬‬

‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫اب‪.٤/٣٣ ،‬‬ ‫رة ا‬ ‫‪٢‬‬
‫אر‪.‬‬ ‫ج‪ :‬ا‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ا‬ ‫‪٩/١٦ ،‬؛ ج‪ + :‬و‬ ‫رة ا‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬و‬ ‫‪٤‬‬
‫‪.‬‬ ‫أ‬ ‫وآ و‬ ‫ا‬ ‫א‬ ‫زا‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ا א ‪.‬‬ ‫ر‬ ‫ش‪ + :‬ا‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ج‪ :‬א ‪.‬‬ ‫‪٦‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬ا‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪٧‬‬
‫ش‪ + :‬وا ة‪.‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪.‬‬ ‫وا‬ ‫ج‪ :‬ا‬ ‫‪٨‬‬
[Şerh]
Yân felekler le ufuklardan kasıt her kerîmen n feleğ ve ufkudur.
Müell f n bu fasılda z krett kler özet olarak, haset ve kıskançlığın ortadan
kalkmasına sevkeden şeyler hakkındadır. Her ne kadar tab î olsa da âh ret
neşet le dünyâ neşet arasında yalnızca s m farklılığı vardır. Hüküm ît -
5 bâr yle dünyevî neşet, rûhân yet n c smân yet üzer ne galebe çalması duru-
munda uhrevî neşet kuvvet ne ulaşab l r. Bu durum Hızır, Kadîbü’l-bân ve
başkalarında ortaya çıkmıştır. B l k rûhânî kuvvet âh ret neşet üzer nde
gāl pt r. [143a] Âh ret neşet ç n h câbî rakā k vardır, mülkünün tahtında
olmakla berâber, rakîkaların her b r nde b zât h vardır. Dolayısıyla rakā k
10 nüfûz eder ve mülkündek bütün fertler yân kerîme, velîde ve kahyâ üze-
r nde tecellî eder. Aynı şek lde rakā k bütün baba, anne, hısım, arkadaş ve
dostlara da nüfûz eder. Onunla nîmetlenmek steyen herkes onu görür ve
onunla konuşur.
Her b r kerîme kend mülkünde, efend s (seyy d) husûsunda kend s

15 le çek şecek b r ortak görmez. Çünkü o, efend s n arzuladığı her vak t,
herhang b r mân ve engel olmaksızın efend s n görür ve ona nâ l olur.
Komşusu, dostu, babası, oğlu ve hısımları da böyled r. Dahası her b r kerî-
meye mülkünün tamâmı b r ayna olur ve aynada yalnızca kend sûret n ,
güzell ğ n ve cemâl n görür. Aynada kend s nden ve efend s nden daha
20 güzel b r şey görmez. Dolayısıyla gayret (kıskançlık) kerîmeler n kalpler n-
den yok olur ve ağyâr arasında haset ortadan kalkar. Daha önce de şâret
etm ş olduğumuz sebepten dolayı, faslın özet budur. Müell f bu konuda
sözü gen şce ve güzelce ele almıştır k artık şerhe ht yaç duyulmaz. Ancak
mânânın hakkını vererek lafzını özete ht yaç vardır.
25 Sonrasında müell f, cennet n yüz dereces , yüz rahmet , yüz lâhî sm

bulunduğunu ve orada yüz c mâ kuvvet hsan olunduğunu bu fasla ekle-
m şt r. Ardından bu yüzün her b r bölümünü kend ç nde cüzlere bölmüş ve
ancak Allah’ın b leb leceğ kadar bu cüzler çok sayıya taks m etm şt r. “Yüz
s m” müstesnâ müell f n bu konuda sözünü ett ğ her şey kabûle şâyândır.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪609‬‬
‫َ ُ ُل‪ُ َ َ :‬כ ُ ّ ِ َ ِ َ ٍ َوأ ُ ُ ُ َ א‪ َ ٢ ُ ِ ْ َ َ ١‬א َذ َ ِ ٰ َ ا ا ْ َ ْ ِ ِ َ א ُ َ ِ ّدي‬

‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‪٣‬‬ ‫ِ‬
‫ِإ َ َر ْ ِ ا ْ َ َ َوا ْ َ ْ َ ة إِن َ ْ َ َة ا ْ َ ة َوإ ِْن َ א َ ْ َ ِ ً َ َ ْ َ َ ْ َ َ א َو َ ْ َ‬
‫ا ْ َ َة ا ْ א ِإ ا ْ ِ ْ ‪َ ،‬و َ ْ َ ِ ُ ‪ ٤‬ا ْ َ ُة ا ْ ِאو ُ ِ ا ْ ُ ْ ِ ِإ َ ُ ِة ا ْ َ ِة‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ا ْ ُ ْ ِاو ِ ِ َ َ ِ ا و َ א ِ ِ َ َ ا ْ ِ ْ َ א ِ ِ ‪َ ،‬و َ ْ َ َ ٰذ ِ َכ ِ ا ْ َ ِ ِ ‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َو َ ِ ا ْ َ אن )ت ‪ ٥٧٣‬ـ‪١١٧٧/‬م(‪َ ،‬و َ ْ ِ َ א‪ َ ،‬א ْ َ ْ أَن َ ْ َة ا ْ َ ة َ ْ ُ‬ ‫‪٥‬‬
‫َ َ َ א ا ْ ُ ُة ا و َ א ِ ُ‪ َ َ َ ،‬א َر َ א ِ ُ ِ َ א ِ ٌ ِ َ َ ُ ّ ِ َر ِ َ ٍ ]‪١٤٣‬أ[ ِ ْ َ א ِ َ ا ِ َ א‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِ ْ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ْ ِ א َ َא ِ ُ َ ِ ي و َ ْ ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َ آ َ אد َ ْ‬ ‫َ َ َ ْ َא َ َ َ‬
‫‪٧‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ َ ُ ْ‬
‫אن‪َ ،‬و َ ٰ ِ َכ َ ْ ِ ي‪ ِ ّ ُ ِ ٨‬أَ ٍب َوأ ُ ٍ ّم َو َ ا َ ٍ َو َ א ِ ٍ‬ ‫ِ ْ َ ِ َ ٍ َو َو ِ َ ٍة َو َ ْ َ َ َ‬
‫َ‬
‫‪٩‬‬
‫َو َ ِ ٍ ‪ ْ َ ُ ِ َ َ ،‬أَ َر َاد أَ ْن َ َ َ ِ ِ َ ُاه َو ُ َ ِّ ُ ُ ‪ َ َ ِ ِ ْ ُ ِ ٍ َ ِ َ ُ َ ،‬ى‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫أَن َ א ِ‬
‫ْ َ ِ‬
‫ْ‬
‫ُ ّ ِ َو ْ َ ْ َ ِ‬ ‫َ ِّ َ א َ ِ ً א ُ َאزِ ً א؛ َ َ א َ ْ َ ُ ُه َو َ َא ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫‪١٠‬‬
‫אر ُه َو َ ِ ُ ُ َوأَ ُ ُه َو َو َ ُ ُه َو َ ا َ ُ ُ ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫َ‬ ‫َ א ٍ َو َ َ א ٍ ‪َ ،‬و َ ٰ َכ َ ُ‬
‫ُ إِن ُ َ ِ ٍ ِ َذا ِ א ِ ا ْ ُ ُכ ُ ‪ ِ ١٠‬آ ًة‪ َ ١١‬א َ َ َ ى‪ِ ِ ١٢‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُ ُ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫ِإ ُ َر َ َ א َو ُ ْ َ َ א َو َ َ א َ َ א‪ َ َ َ َ ،‬ى أ ْ َ َ ْ َ א َو َ ْ َ ِّ َ א‪ُ َ ْ َ َ ،‬‬
‫‪١٣‬‬
‫ا ْ َ ْ َ ُة ِ ْ ُ ُ ِب ا ْ َ َ ا ِ ِ ‪َ ،‬و َ ْ َ ِ ُ ا ْ َ َ ُ َ ْ َ ا ْ َ ْ َ אرِ ‪ َ ٰ َ ،‬ا َ ْ ِ ٌ َ َ ُ ُ َ ْ‬

‫אج َ َ ُ ِإ َ َ ْ ٍح‪ْ َ ،‬‬ ‫َ ا ُ ا ْ َ َل ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ‬
‫َ ْ ً א َ َ ًא َ َ ْ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫أ ْو َ َא ِإ َ ْ ‪َ ،‬و َ ْ َ َ‬ ‫‪١٥‬‬
‫אء َ ْ ً ‪.‬‬ ‫َ ْ ِ ِ َ ْ ٍ ِא ِ َ ِ‬
‫ْ‬
‫ُ ِإ ُ أَ ْد َر َج ِ ٰ َ ا ا ْ َ ْ ِ أَن ا ْ َ َ ِ א َ ُ َد َر َ ٍ ‪َ ،‬و ِ א َ ُ َر ْ َ ٍ ‪َ ،١٤‬و ِ א َ ُ‬
‫أَ ُ وا ِ ٍ ِ آ ِאد ِ ِه ا ْ ِ א َ ِ‬ ‫ا ٍ ِإ ٰ ِ ٍ ‪ ،‬و ِ א َ ُ ُ ٍة ِ‬
‫ْ َ ٰ‬ ‫َ‬ ‫ا ْ ِ َ א ِع‪َ ُ ،‬‬ ‫ّ َ‬ ‫ْ‬
‫أَ ْ َ ًاء‪َ ،‬و َد َ ِإ َ َ א َ َ ْ َ ُ ُ ِإ ا ُ‪َ ،‬و ُ َ א َ َ ِ ِ َ َ ٌ ِإ ا ْ ِ א َ َ ا ْ ِ ْ ‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪.‬‬‫ج‪:‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫א‪.‬‬ ‫وأ‬ ‫ش‪ - :‬ل כ‬ ‫‪١‬‬
‫ى‪.‬‬ ‫أ‪ ،‬ج‪:‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬وإن ذ כ‬ ‫‪٢‬‬
‫ج‪. - :‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ش‪ + :‬א ‪.‬‬ ‫‪٣‬‬
‫أة‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ى‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ه‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ى‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ج‪ :‬ى‪.‬‬ ‫‪٦‬‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪ - :‬و א ر‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪ :‬و‬ ‫‪٧‬‬
Zîra “yüz s m” konusunda olması gerekt ğ g b sözün hakkını vermem şt r.

Daha sonra müell f şerhe ht yaç duymayan, bâzısı makbul bâzısı makbul
olmayan açık ve ayrıntılı sözler z kretm şt r. Aynı şek lde beşerî âlem n ve
d ğer âlemler n yaratılmasında lâhî s mler n hükümler nden ve her b r
5 lâhî sm n bu âleme verd ğ şeyden söz etm ş, her b r sm n d ğer s m-
ler câm olduğundan bahsetm şt r k bu meselen n şerh k tabın başında
geçm şt . Her b r sm n kend devlet nde resûle ve şerîata ht yâcı vardır.
[143b] Ayrıca müell f Hz. Muhammed’ varlığa get ren s m ve o sm n Hz.
Muhammed’e verd ğ hükümler gen şçe ele almıştır. Müell f her zâh r lâhî
10 b r s m ç n, bâtın ferdânî b r sm tahs s etm şt r. Şöyle k “ s mler n sm ”
konusundan daha önce söz etm şt k ve nasıl zâh r sm n zâh r mülk âlem n-
de b r hükmü var se her b r bâtın sm n rûhânî yüce âlemde ve melekût
âlem nde b r hükmünün var olduğunu fâde etm şt k.
Sonra müell f yaratılmışlar arasındak fazîlet (üstünlük) konusuna de-

15 ğ nm ş, Cebrâ l’ n Allah’ın bâtın sm nden yaratıldığını, Allah katında gayp
ve melekût âlem nde ondan daha fazîletl , daha azîz ve daha celîl h çb r
yaratılmış olmadığını; Hz. Muhammed’ n se Allah’ın zâh r sm nden ya-
ratıldığını, mülk âlem nde Hz. Muhammed’den daha fazîletl h çb r ya-
ratılmış olmadığını, Cebrâ l’ n Hz. Muhammed’ n yüzü suyu hürmet ne
20 yaratıldığını ve onlardan her k s n n kend âlemler nde en fazîletl k mseler
olduğunu söylem şt r. Müell f mesele aslında nasılsa öyle değ l de kend s ne
vâk olduğu şekl le onun hakkında konuşmaktadır.
Müell f, üstünlüğün ancak c ns bakımından olduğuna şâret etm şt r.

Daha sonra se Hz. Muhammed’ n Cebrâ l’e n spetle fazîletler ne değ n-
25 m şt r. Halbuk k s aynı c ns değ ld rler. Şöyle demek sûret yle meseley
tây ne hükmetm şt r:
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪611‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫אج ِإ َ‬‫َ ِ ُ َ א َ َ ا ْ َ َ َم َ א َ َ א َ ْ َ ‪َ ُ ،‬ذ َ َ َ َ ً א ُ َ ًא ُ َ ً َ َ ْ َ ُ‬
‫אء ا ْ ِ ٰ ِ ِ ِ‬‫ِ‬ ‫َ ٍح‪ٌ ْ َ ُ ْ ِ ،‬ل َو َ َ ْ ٍل‪َ ،‬و َ ٰ ِ َכ َ َ ِ َ ِ َ‬
‫أ ْ َ אم ا ْ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ِ ِ َ‬ ‫ٍ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ ِ ا ْ َ א َ ا ْ َ َ ِ ِ ّي َو َ ْ ِ ه‪َ ،‬و َ א أ ْ َ ُ ا ْ ِإ ٰ ِ ٍ ّ ‪َ ،‬وأن ُ ا ْ َ א ٌ‬
‫َ ِ دو َ ِ ِ‬ ‫אء‪َ ،‬و َ ْ َ َ َم َ ُ ُ ِ َ ْ رِ ‪ ١‬ا ْ ِ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َْ‬ ‫אب‪َ ،‬وأَن ُ ا ْ ٍ َ ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َْ َ‬
‫ِ ْ َر ُ ٍل ُ ْ ِ ُ ُ ‪١٤٣] ،‬ب[ َو َ ْ ٍع َ َ ُ ُ ‪ َ َ َ ُ ،‬ا ْ َ ْ َل ِ ا ْ ِ ْ ِ ا ِ ي أَ ْو َ َ‬ ‫‪٥‬‬
‫ِ ا ٍ ِإ ِ א ِ‬ ‫ُ َ ً ا ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪َ -‬و َ א أَ ْ َ ُאه ِ َ ا ْ َ ِאم‪ ،‬و‬

‫ْ َ َ َ َ َ ُ ّ ِ ْ ٰ ٍّ َ َ‬ ‫ْ‬
‫אء‪َ ،‬وأَن ِ ٰ َ ا‬ ‫ِ‬ ‫ا ْ ٍ َ َدا ِ ٍ َא ِ ٍ ‪َ ،‬و َ ْ َ َ َم َ َ ُ َא َ َ ٰ َ ا ِ َ ِ َ‬
‫أ ْ َ אء ا ْ ْ َ‬ ‫ْ ّ‬
‫ا ْ ِ ْ ِ ا ْ א ِ ِ ُ ْ ِ َ א َ ِ ا ْ ُ ُ ِّ ا و َ א ِ ِ َوا ْ َ َ ُ ِت‪ َ َ ،‬א ِ ْ ِ ْ ِ ‪ ٢‬ا א ِ ِ‬
‫ّ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬
‫ِ ا ْ ُ ْ ِכ ا א ِ ِ ‪.‬‬
‫ْ ُ ًא ِ ا ْ ِ ِ ‪ ٣‬ا ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ َذ َ َ َ َ ً א ا ْ َ ْ ِ َ ْ َ ا ْ َ ْ ِ ‪َ َ ِ ْ ِ َ َ َ َ ،‬‬ ‫‪١٠‬‬
‫ِ ْ َ ا ِ َو َ أَ َ َو َ‬ ‫ا ْ َ א ِ ِ ‪َ ،‬وأَ ُ َ َ ْ ُ َق ِ َ א َ ِ ا ْ َ َ ُ ِت َوا ْ َ ْ ِ أَ ْ َ ُ‬
‫َ ا ْ ِ ْ ِ‪ ٤‬ا ِ ا א ِ ِ‪،‬‬ ‫ً ا ‪ ِ َ -‬ا َ م ‪ً ُ ْ -‬א ِ‬
‫ْ ِ ْ ِ َ ‪َ ،‬و َ َ َ ُ َ‬
‫ِ‬
‫أَ َ‬
‫ُ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬
‫أ ْ ِ ُ َ ‪َ -‬‬ ‫َ א َ ِ ا ْ ُ ْ כ‪َ ،‬وأَن ِ ْ ِ َ ُ َ ْ‬
‫َ‬ ‫َ َ أَ ْ َ َ ْ ُ َ‬
‫َ א َو َ َ‬ ‫ا ُ َ َ ْ ِ َو َ َ ‪َ ،-‬وأَن ُ َوا ِ ٍ ِ َ א َ ِ ِ أَ ْ َ ُ ‪ َ ٰ َ َ َ ،‬ا ا ْ ُ َ َ‬
‫َ ُ َ َ َ َ א ُ َ ا ْ َ ْ ‪.ِ ِ ْ َ ِ ٥‬‬ ‫‪١٥‬‬
‫ُ‬
‫אر ِإ َ َ ْ ِ ُ َ ٍ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬
‫اْ ِ ْ ‪ ُ ،‬أ َ َ‬
‫א أَن َ َ א َ َ َ ِإ ‪ِ ٦‬‬
‫ُ‬ ‫אر أَ ْ ً‬ ‫َ‬
‫َوأ َ َ‬
‫َ א ا َ ُم ‪َ ،-‬و َ َ ِ َ ا ْ ِ ْ ِ ‪ ِ ٨ َ َ ٧ ُ ،‬ا ْ ِ ِ ِ َ َאل‪:‬‬ ‫ِ ِ َ‪ِ ََ -‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪+ :‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪١‬‬

‫‪.‬‬ ‫ا‬ ‫א‬ ‫ش‪ :‬إ‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬ا‬ ‫‪٢‬‬
‫ش‪. :‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬ا‬ ‫‪٣‬‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬ا‬ ‫‪٤‬‬
[Metin]
Âdem’i var eden ismin ufkunda Âdem’den daha fazîletli başka
bir kimse yoktur.
[Şerh]
Hz. Nûh ve Hz. Muhammed’de de durum benzerd r. Zâh r vücutta
Hz. Muhammed’den daha fazîletl k mse olmadığını fâde ett ğ ç n şöyle
5 dem şt r:
[Metin]
Mülkün tamâmının zâhiri Hz. Peygamber’de vardır.
[Şerh]
Bâtın vücutta Cebrâ l’den daha fazîletl b r k mse olmadığını fâde
ett ğ ç n de şöyle dem şt r:
[Metin]
Sırrın tamâmının bâtını Cebrâil’de vardır. (…) Nasıl ki
10 melekler, âdemîlere zâhir ismi dolayısıyla ve kendilerinin Âdem’in
cinsinden olmadıklarını bilmeleri dolayısıyla secde ettiler; benzer
şekilde, âdemîler de meleklere bâtın ismi dolayısıyla ve meleklerin
kendi cinslerinden olmadıklarını bilmeleri dolayısıyla secde ettiler.
[144a]
15
[Şerh]
Müell f [yukarıdak cümles yle] ne nsanın ve meleğ n yaratılışını
açıklamış, ne de ruhların mertebeler n bel rtm şt r. Keşke Allah katında
neşetler arasında var olan b r fazîlet değerlend rmes yapmış olsaydı; aks -
ne müell f şahıslar ve s mler arasında var olan b r fazîlet değerlend rmes
yapmıştır, çünkü şahısların ve s mler n her b r s n n zâh r ve bâtını vardır.
20 Buna göre saltanat zâh r olursa, bâtın zâh re h zmet eder; saltanat bâtın
olursa, zâh r bâtına h zmet eder. Bu k durumda da şahıs aynıdır. İs mlerde
de durum benzer şek lded r.
[Metin]
Sekiz ismin sekiz cenneti, bunlardan her birinin de sekiz suru
vardır, sekiz surda da sekiz cennetin sekiz kapısı vardır.
25
[Şerh]
Bu fâdes nden sonra müell f z kr geçen cennet nîmetler n n c ns
konusunda anlaşılır şeyler söylem şt r. F rdevs yyât faslı b tt .
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪613‬‬
‫َ آدم أَ ْ َ ُ ِ آدم«‪ ،١‬و َ ٰ ِ َכ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ُ ٍح‬ ‫أ ُ ُ ِ ا ْ ْ ِ ا ي أَ ْو َ‬ ‫» َْ َ‬
‫‪٢‬‬
‫َ‬ ‫ْ ََ‬ ‫ََ‬
‫ْ‬
‫ِ‬ ‫َ َ َ أَ ُ َ ْ َ ِ ا ْ ُ ُ ِد ا א ِ ِ أَ ْ َ ُ‬ ‫ٍ ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪ َ ُ ،-‬א‬ ‫َو ُ َ‬
‫ْ ُ‬
‫َא ِ ُ ا ْ ُ ْ ِכ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ َ ‪َ ،«٣‬و َ א َ َ َ‬ ‫ٍ ‪ ِ َ -‬ا َ م ‪َ َ ،-‬אل‪» :‬و ِ ِ‬
‫أَ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ َ‬
‫ِ‬ ‫»و ِ ِ َא‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ِ ْ ِ َ ‪ ْ َ َ -‬ا َ ُم ‪َ َ -‬אل‪َ :‬‬ ‫ا ْ ُ ُ د ا ْ َ א ِ أَ ْ َ ُ ْ‬ ‫َْ َ‬
‫َ ُ ْ َ ْ َ ِ ْ ُ َ ًא«‪.٤‬‬ ‫ا ِ ِ‬ ‫‪٥‬‬
‫ْ‬ ‫ُْ‬ ‫ّ ّ‬
‫ِْ ِا אِِوِ ِ ِ‬ ‫ُ َ َאل‪ِ » :٥‬إ ُ َ َ א‪ ٧ َ َ َ ٦‬ا ْ َ َ ِ َ ُ ِ ْ َد ِ ِ ِ ْ أَ ْ ِ ‪ ٨‬ا ْ‬
‫َ ْ ْ‬
‫ِ َ‪ ٩‬اْ ِ ْ ِ اْ א ِ ِ‪،‬‬ ‫َ ِت ا ْ د ِ ُ ِ ْ َ ِ َ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰ َכ َ َ‬
‫َ ا ِ ِ ِْ ِ ِ‬
‫ْ‬ ‫َِ ُ ْ ْ ُ‬
‫َ‬
‫َ ْ َ اْ ِ ْ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫אن َو َ‬ ‫َ َ ْ َ َ א َ َ א َ ْ َ ْ ْ ِ ْ َ א«‪ َ ٰ َ [ ١٤٤] ،‬ا َر ُ ٌ َ א َ‬
‫أ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ ِ ْ َ ا ِ ِא َ ِت‬ ‫اح‪ َ ،‬א َ َ ُ َ َ َ ا ْ ُ َ א‬ ‫ف ا ِ ا َرو‬ ‫َ ْ َ ا ْ َ َ ِכ‪ ،‬و‬
‫ََ َ َ ََ َ ْ ْ َ ِ َ ْ‬
‫אء أَن ِ ُ ّ ِ َوا ِ ٍ ِ ْ ُ َ א َא ِ ا َو َא ِ ًא‪َ ِ َ ،‬ذا‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َ‬ ‫َ ِ ِ ِ‬
‫ً‬ ‫َ ّ ا ْ ْ َ אص َوا ْ ْ َ‬ ‫َ َ‬ ‫‪١٠‬‬
‫אن ا ْ َא ُن ِ ْ א ِ ِ َ َ ا א ِ‬ ‫َ א َ ِ ا ْ َ َ ُ ِ א ِ ِ َ َ َ ُ ا ْ َ א ِ ُ ‪َ ،‬و ِإ َذا َ َ‬

‫ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬
‫אء‪.‬‬‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َوا ْ ُ َوا ٌ ‪َ ،‬و َ ٰ َכ ا ْ ْ َ‬
‫َ אِ‬‫اب ِ َ َ א ِ َ ِ أَ ْ َ ارٍ َ َ‬
‫ِ ‪ ١٠‬ا ْ َ َ َ َ א ِ ُ أَ ْ َ ٍ‬ ‫َ َאل‪َ :‬‬
‫»و ِ َ א‬
‫‪١١‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َ‬
‫אء«‪َ ُ ،‬ذ َ َ َ ً א ِ ‪ َ ِ ْ ِ ١٣‬א َ َ َم ِ َ ِ ِ ا ْ َ ِ َ ْ ُ َم‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِ ِ ‪َ ١٢‬‬ ‫ٍ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َא َ أ ْ‬ ‫אت‬ ‫َ‬
‫אت‪.١٤‬‬‫َد ْو ِ ُ‬ ‫وا ِ ا ِ‬
‫َ َْ َ ْ ْ‬ ‫اْ َ ْ َ‬ ‫‪١٥‬‬
‫ت‪.‬‬ ‫خ‪ :‬أ‬ ‫‪٧‬‬ ‫آدم‪.‬‬ ‫ج‪ - :‬أ‬ ‫‪١‬‬

‫ج‪ :‬أ ‪.‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪- :‬‬ ‫‪٢‬‬
‫ش‪ + :‬أ ‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫ء‪.‬‬ ‫ش‪+ :‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ش‪ :‬و א ‪.‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫دا א‬ ‫ا‬ ‫أ‬ ‫ش‪ - :‬و א‬ ‫‪٤‬‬
‫خ‪ :‬אن‪.‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫م אل و א‬ ‫ا‬ ‫أ‬
‫خ‪ ،‬ش‪ :‬א ‪.‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫א‪.‬‬ ‫ا‬
‫ش‪. :‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ش‪ :‬אل‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫أ‪ ،‬ج‪ + :‬وا أ ‪.‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ش‪ :‬א‪.‬‬ ‫‪٦‬‬
Üçüncü Sahîfe: Muhammediyyât
Rahmân ve Rahîm Allah’ın Adıyla
Müell f şu şu konulardan daha önce söz etm şt k d yerek [daha önce
geçm ş olan benzer] konuları burada [gen şçe] z kretmem şt r. Çünkü mü-
ell f n “b r d ğer le uyuşamayan [‫“ ]ا َ َא ِ ة‬n spetler” ve farklı ve muhâl f
َ ُ
5
“m zaçlar”ın arasını cemetmek rabbânî h kmettend r” fâdes ne kadar olan

kısım tekrardır. Müell f [doğrudan doğruya] “n spetler” ya da “m zaçlar”-
dan z yâde, m zaçları kāme eden ve hakkında n spetler hükmü ver len k -
ş y kastetmekted r. Şâyet [doğrudan doğruya] “n spetler” ya da “m zaçlar”ı
10 kastetm ş olsa d , hakîkatler n ters yüz ed lmes ne sebeb yet verm ş olurdu
k hakîkatler asla ters yüz olmazlar. İşte bu yüzden şöyle dem şt r:
[Metin]
[Biri diğeriyle uyuşamayan nispetleri ve farklı ve muhâlif
mizaçları] birinin diğerine katışması (tevâlüc) âdeti (sünneti), birinin
diğeriyle bağlantılı olması (tevâsul) ve birinin diğeriyle birleşmesi
15 (telâhum) hikmeti ile cemetmiştir.
[Şerh]
Müell f mekân (hayy z) ç nde z krett ğ zatların her b r s n n b r d -
ğer ne mücâv r olduklarını söylem şt r. N tek m âyette şöyle b ld r lm şt r:
“Allah gecey gündüze, gündüzü de geceye katar.”1 Gāyet açıktır k bâtın,
zâh r n “ayn”ı değ ld r. Zâh r, bâtın üzer nde b r perde ve örtüdür. Perde se
20 perdelenen n “ayn”ı değ ld r.
[Metin]
Çünkü bütün her şey vaz’ının aslında tek bir birleşmedir. [144b]
[Şerh]
Şâyet müell f burada b rleşme yönünden b r olmayı kasted yorsa bu
doğrudur. Fakat b rleşmen n “şunun b rleşmes bunun b rleşmes n n [ ْ ‫]ر‬
َ
‘ayn’ıdır” olması yönünü kasted yorsa bu doğru değ ld r. Zîra her ne kadar
25 nsanlık yönünden ortak olsalar da Zeyd’ n şahs yet Amr’ın şahs yet n n
“ayn”ı değ ld r.
[Metin]
Ayrışma âdeti (sünnet) bir şeyi bir şeyden tefrîk etmek, zıddı
zıddan ihrâc etmek, bir şeyi alçaltmak bir şeyi de yüceltmek ve bir şeyi
başkasına nispetle daha karanlık ve başkasına nispetle daha parlak
30 yapmak olduğu zaman asıl birdir.
[Şerh]
“Ayrışma [ ْ َ ] âdet (sünnet) b r şey b r şeyden tefrîk et-
mek” fâdes le kastolunan semâvât ve d ğerler g b şeyler n b rleş-
me [ ْ ‫ ]ر‬hâl nde bulundukları durumda b rb rler nden ayrılmasıdır.
َ
1 Hac, 22/61; Lokmân, 31/29; Fâtır, 35/13; Hadîd, 57/6.
‫‪١‬‬
‫אت‬
‫ِ َ ُ ا א ِ َ ُ‪ :‬ا ُ َ ِ ُ‬ ‫ا‬
‫‪٢‬‬
‫َ ِ ُ ‪ٌ ْ َ ٥‬ار‪ِ ،‬إ َ أَ ْن‬ ‫ُ َذ َ أَ ُ َ ْ ‪َ َ َ ٣‬م ا ْ َ َ ُم ِ َ َ ا َو َ َ ا َ َ َ ْ ُ ُه‪،٤‬‬

‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َوا ْ ِ َ ِ ا ْ ُ َ َ א ِ َ ِ «‬ ‫»و ِ َ ا ْ ِ ْ َ ِ ا א ِ ِ ا ْ َ ْ ُ َ َ ا ِ ّ َ ِ ا ْ ُ َ َא ِ ِة‪،٦‬‬ ‫َ َאل‪َ :‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ا ِ ّ َ ِ َو َ ا ْ ِ َ ِ ؛‬ ‫َوا ْ ُ َ َא ِ ِة‪ َ ْ َ ُ ِ ُ ،‬א َ ْ ِ ِ ا ْ ِ َ ُ َو ُ ِ َ َ ِ ِא ِ ّ َ ِ ‪،‬‬ ‫‪٥‬‬
‫َ ْ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ ِ ُ ‪َ ،‬و ِ َ ا‪َ َ ٧‬אل‪:‬‬ ‫ِ َ ُ َ ْ أَ َر َاد ٰذ ِ َכ َ َدى ِإ َ َ ْ ِ ا ْ َ َ א ِ ِ ‪َ ،‬وا ْ َ َ א ِ ُ َ‬
‫א َذ َ ُه‬ ‫ات ِ‬‫» ِ ِ ‪ ٨‬ا ا ُ ِ و ِ ْ ِ ا ا ِ وا َ ِ ‪ ْ َ َ ،«٩‬أَ ْ أَن ُ َذ ٍ‬
‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫אر ِ‬ ‫ِ َ ِ ِ َ א ُ َ ِאو َر ٌة ِ َ ِ َ א‪ َ َ ،‬א َ َאل‪ ُ ِ ُ ﴿ :١٠‬ا َ ِ ا َ אرِ َو ُ ِ ُ ا‬
‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ّ‬
‫ِ‬ ‫ا א ِ ِ ‪ ،‬وأَن ا א ِ‬ ‫ِ‬
‫אء‬‫َ َ ٌ‬ ‫ا ْ ِ ﴾ ‪َ ،‬و َ َ כ َو َ َ َ َאء أَن ا ْ َ א َ َ ْ َ َ ْ َ‬
‫‪١١‬‬
‫َ‬
‫אب َ َ َ َ ا ْ َ ْ ُ ِب‪.‬‬ ‫ا א ِ ‪ ،‬وا ِ‬ ‫و‬
‫َ َ ْ ٌ َ َ َْ ِ َ ْ َ ُ ْ‬
‫‪١٠‬‬
‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ ِ ر ْ ٌ وا ِ‬ ‫‪َ ِ ١٢‬‬ ‫ُ َ َאل‪» :‬إ ِِذ ا ْ ُ‬
‫ٌ «‪َ [ ١٤٤] ،‬و ٰ ْ إ ِْن أَ َر َاد ْ‬ ‫أ ْ ِ اْ َ‬
‫ب‬
‫َ َ‬
‫ا ُ َ ‪َ ١٣‬ر ْ ُ َ َ ا َ َ َ ِ ‪،‬‬ ‫َ ْ ُ أَن َر ْ َ‬ ‫ِ‬
‫ٌ ‪َ ،‬وإ ِْن أَ َر َاد ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َْ ُ ا ْ ُ َ َ‬
‫َ ْ َ א ا ْ ِ ْ َ א ِ ُ‪.‬‬ ‫َ ْ ٍ و َوإ ِْن َ َ‬ ‫ِ َ ‪ُ ِ ْ َ ١٤‬‬ ‫َ ِن َ ْ ِ َ َز ْ ٍ َ א‬
‫אو ِ‬
‫ات‬ ‫َ َ‬ ‫»و َ א َ א َ ْ ُ ُ ا ْ َ ْ ِ َ َق َ ٍء َ ْ َ ٍء« ِ ْ ُ ا‬
‫ُ َ َאل‪َ :‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬
‫אل ا ْ ِ ‪،‬‬ ‫َ ِ ِ‬ ‫َو َ ِ َ א ِ َ ْ ِ َ ْ ِ َ א َ ْ ‪ ٍ ْ َ ١٥‬ا ِ ي א‬
‫َ َ ْ َ ْ‬
‫َ‬ ‫‪١٥‬‬
‫ْ‬
‫‪.‬‬ ‫خ‪ :‬أو ا‬ ‫‪٩‬‬ ‫אت‪.‬‬ ‫ا‬ ‫ا א‬ ‫ج‪ - :‬ا‬ ‫‪١‬‬

‫א ‪.‬‬ ‫ش‪ + :‬ا‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪ + :‬و‬ ‫‪٢‬‬
‫אن‪٢٩/٣١ ،‬؛‬ ‫‪٦١/٢٢ ،‬؛ رة‬ ‫رة ا‬ ‫‪١١‬‬ ‫ج‪. - :‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪.٦/٥٧ ،‬‬ ‫‪١٣/٣٥ ،‬؛ رة ا‬ ‫رة א‬ ‫ه‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٤‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪+ :‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ش‪. :‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ش‪. :‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ج‪ :‬ا א ة‪.‬‬ ‫‪٦‬‬
‫‪.‬‬ ‫א‬ ‫ز‬ ‫ج‪- :‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ش‪ :‬و ا‪.‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪.‬‬ ‫؛ ج‪:‬‬ ‫خ‪ ،‬ش‪:‬‬ ‫‪٨‬‬
“Zıddı zıddan çıkarmak ( hrâc etmek)” fâdes le “Allah ölüden d r y , d r den

de ölüyü çıkarır ( hrâc eder).”1 âyet n kastetmekted r. “B r şey alçaltmak b r
şey de yüceltmek” fâdes n spetlerle lg l b r durumdur. Zîra b r şey altında-
k ne n spetle üst, üstündek ne n spetle de alt; başkasına n spetle karanlık ve
5 y ne başkasına n spetle parlak olab l r. İnsanlar âlem n , c nler âlem n ve ben-
zer âlemler kastetmekted r. Her ne kadar heps n b rleşt ren rükünler (esaslar,
prens pler) var olsa da aralarında n spet farklılığı vardır. N tek m her ne kadar
nsanlar üzer nde d ğer unsurlar [yân su, hava, ateş] var se de nsan üzer nde
“toprak” unsuru baskındır, dolayısıyla nsanlar varoluşları üzer nde en baskın
10 olan unsura n spet ed lm şlerd r k bu da topraktır. Bu yüzden nsan daha
karanlıktır. Benzer şek lde c nler n varoluşları üzer nde de “ateş” unsuru bas-
kındır, dolayısıyla her ne kadar üzerler nde d ğer bütün unsurlar [yân toprak,
su, hava] var se de c nler de ateşe n spet ed lm şlerd r. C nler n “ateş” nsanda
bulunan “ateş” le mukāyese ed ld ğ nde, c nler daha nurludurlar; c nlerde bu-
15 lunan “toprak” nsanlarda bulunan “toprak” unsuru le mukāyese ed ld ğ nde
nsan daha karanlıktır. Müell f n “b r şey başkasına n spetle daha karanlık ve
başkasına n spetle daha parlak yapmak” fâdes n n maksadı budur. D ğer arazî
ve zâtî durumları bu m sâle kıyas edeb l rs n. Bunlar çer s nde arazî olanların,
zevâl bulan şey n “ayn”ı (hakîkat ) bâkî kalmakla berâber, zevâl mümkündür.
20 Zâtî olanlarda se, zevâl bulan şey n zevâl n n “ayn”ı (hakîkat ) da zâ l olur. İşte
âr er nezd nde varoluşun hakîkat budur.
Ayrışma [ ْ َ ], çıkarma ( hrâc) ve d ğerler n z krett kten sonra mü-

ell f “asıl b rd r” dem şt r. Eğer bu fâdes le müell f her şey var ede-
n n b r olduğunu yân her şey n ondan sâdır olduğunu kasted yorsa, bu
25 doğrudur. [145a] Eğer b r arada olmaları ît bâr yle, ayrılmalarından ön-
cek aslın b rl ğ n kasted yorsa -k bu her şey n vahdân yet n n hakî-
kat d r- aynı şek lde bu da doğrudur. Eğer “zıddın aynı kend zıddının
aynıdır” şekl nde b r düşüncey kasted yorsa, bu bütünüyle muhâld r.
1 Rûm, 30/19.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪617‬‬
‫ٍ‬ ‫ٍ‬
‫اج ِ ّ ِ ْ ِ ّ « ُ ِ ُ ‪ُ ِ ْ ُ ﴿ :‬ج ا ْ َ ِ َ ا ْ َ ِّ ِ َو ُ ْ ِ ُج ا ْ َ ِّ َ‬ ‫»و ِإ ْ َ َ‬ ‫ُ َ َאل‪َ :‬‬
‫»وأَ ْ َ َ ِ َ ْ ٍء َوأَ ْ َ ِ َ ْ ٍء«‪ َ ٰ َ ،‬ا ِ َ ا ِ ّ َ ِ ؛ ِ َ ُ َ ْ‬ ‫َ ا ْ َ ِّ ﴾ ‪َ َ ُ ،‬אل‪َ :‬‬
‫ِ‬
‫‪١‬‬
‫»وأَ ْ َ ِ َ ٍء‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ُء أَ ْ َ ِ ِ ْ ٍ ‪ِ ٢‬إ َ َ א َ ْ َ ُ ‪َ ،‬وأَ ْ َ َ ِ ِ ْ ٍ ‪ِ ٣‬إ َ َ א َ ْ َ ُ‪،‬‬ ‫َ ُ ُن ا‬

‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫َوأَ ْ َ َر‪ٍ َ ِ ٤‬ء«‪ َ ُ ِ ُ ،‬א َ ا ْ ِ ْ ِ َوا ْ ِ ِّ َوأَ ْ َאه ٰذ ِ َכ َوإ ِْن َ َ َ ْ َ َ ُ َ א ا ْ َ ْر َ א ُن‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫אن ِ ِ ِ ْ َ ِ ِ ا ْ َ َא ِ ِ ‪ ِ ُ َ ،‬ا‬ ‫َ ِن ا ْ ِ ْ َ َ َ َ ‪ ُ ِ ْ َ َ ٥‬ا ْ ُ ْ ُ ُ ا َ ا ِ َوإ ِْن َ َ‬ ‫‪٥‬‬
‫ُ‬ ‫ْ‬
‫اب‪ َ َ ،٧‬א ُ ا‪ ٨‬أَ ْ َ َ ‪َ ،‬و َ ٰ ِ َכ ا ْ ِ َ َ َ َ َ‬ ‫‪َِ ٦‬‬
‫ِإ َ ا ْ َ ْ َ ِ َ َ َ ْ ِ ْ َو ُ َ ا َ ُ‬
‫‪٩‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ ْ َ ِ ِ ْ ا אرِ َ ُ ِ ا ِإ َ ِ وإ ِْن َ َ ِ‬

‫אن ِ ْ ْ َ ِ ا ْ َ َא ِ ‪َ ِ َ ،‬ذا َ َ َ ْ َ َ‬
‫אر‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫ْ ُ ُ ُ‬
‫اب ا ْ ِ ِّ ‪ِ ١٠‬إ َ‬ ‫אن ا ْ ِ أَ ْ َ َر‪َ ،‬و ِإ َذا َ َ َ ْ ُ َ َ‬ ‫ا ْ ِ ِّ ِإ َ َ א ِ ا ْ ِ ْ ِ ِ َ ا אرِ َ َ‬
‫אن ا ْ ِ ْ ُ أَ ْ َ ‪ َ ٰ َ ،‬ا َ ْ ُ ُ‪» :‬أَ ْ َ ِ َ ٍء‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ א ِ ا ْ ِ ْ ِ ‪ َ ِ ١١‬ا ْ ُ ْ ُ ِ ا ا ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ّ‬
‫َ ِ ِא ْ ُ رِ ا ْ ِ ِ وا ا ِ ِ ‪ َ ،‬א َ َ ِ‬ ‫ا ِ‬ ‫وأَ ْ ر‪ٍ َ ِ ١٢‬ء«‪ ،‬و ِ‬
‫אن ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُْ ٰ َ َ ْ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫‪١٠‬‬
‫ِ‬ ‫َ ِאء َ ِ ا ْ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫אن ِא ات َ َ َوا ُ ُ َ ْ ُ‬ ‫ال َ ْ ُ ‪َ ،‬وإ ِْن َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ٰذ َכ ِא ْ َ َ ض َ ُ ْ ُ َز َوا ُ ُ َ َ َ‬
‫َز َو ِال‪ ١٣‬ا ْ ُ َ ِال َ ْ ُ ‪ َ ٰ ،١٤‬ا ُ َ ا ْ ِ ُ ِ ا ْ َ ْ ِאء ِ ْ َ ا ْ َ אرِ ِ َ ‪.‬‬
‫َ‬
‫»وا ْ َ ْ ُ َوا ِ ٌ «‪ ،‬إ ِْن أَ َر َاد أَن‬ ‫َ א َذ َ َ ا ْ َ ْ َ َوا ْ ِ ْ َ َ‬
‫اج َو َ ْ َ ُه‪َ َ ،‬אل‪َ :‬‬ ‫ُ َ َאل‬
‫ُ ّ ِ َوا ِ ٌ ‪ ،‬أَ ْي‪َ َ َ ُ ْ َ :‬ر ا ْ ُ َ َ ِ ٌ ‪َ ،‬وإ ِْن ]‪١٤٥‬أ[ أَ َر َاد أَن ا ْ َ ْ َ‬ ‫اْ ُ ِ َ ِْ‬
‫ِ ْ َ ْ ُ ا ْ َ ْ ُ ِ ُ َ ْ َ ا ْ ِ َ ا ِ َ א َ ِ َ َ ِ َ ُ َو ْ َ ا ِ ِ ا ْ َ ْ ِ‬ ‫َوا ِ ٌ ُ ِ ُ‬ ‫‪١٥‬‬
‫ً א‪َ ،١٥‬وإ ِْن أَ َر َاد‪ ١٦‬أَن َ َ ا ِّ ِ ّ ُ َ ‪ِ ّ ِ ِ ُ َ ١٧‬ه َ َ ْ ُ ٌع ُ ْ َ ً َوا ِ َ ًة‪،‬‬ ‫َ ِ َ‬

‫ٌ أْ‬ ‫َ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ش‪ :‬ال‪.‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫اإ‬‫ا‬ ‫ا א‬ ‫رة ا وم‪.١٩/٣٠ ،‬‬ ‫‪١‬‬
‫ج‪ - :‬وإن אن א ات‬ ‫‪١٤‬‬ ‫و ا اب‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪.‬‬ ‫زوال ا ال‬ ‫وا‬ ‫‪ ٨‬ج‪ :‬و א ا‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ج‪ - :‬أ א‪.‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٩‬ج‪- :‬‬ ‫خ‪ :‬وأ אر‪.‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ج‪ :‬ن أراد‪.‬‬ ‫‪١٦‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ١٠‬ش‪ :‬ا‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ا‬ ‫ش‪ - :‬؛ ج‪- :‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫‪ ١١‬ش‪ :‬ا ‪.‬‬ ‫ش‪. :‬‬ ‫‪٦‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ ١٢‬خ‪ :‬وأ אر‪.‬‬ ‫ج‪ - :‬وإن אن‬ ‫‪٧‬‬
Eğer “asıl” kel mes le vaz’ı ît bâr yle “b r” olan şey kasted yorsa -k bu
daha önceden savunulmuş b r görüştür- bu hususta ht lâf söz konusudur.
N tek m dem şlerd r k dört unsurun (ustukussât) aslı “hava”dır, “hava” say-
damlaştıkça ondan “ateş” meydana gel r, “ateş” yoğunlaştıkça ondan “su”
5 meydana gel r, “su” yoğunlaştıkça da ondan “toprak” meydana gel r. Dola-
yısıyla asıl havadır. Yukarıda z krett kler m z hükmünce dört unsurdan her
b r n n “asıl” olduğu görüşü de söylenm şt r. D ğerler n b r araya get ren
beş nc b r unsurun var olduğunu söyleyen başka b r görüş daha vardır.
Altıncı görüşte se b r n n d ğer n n varlığı ç n asıl olmadığı ve beş nc b r
10 hakîkat n de var olmadığı öne sürülmekted r. Eğer müell f “asıl b rd r” fâ-
des le bu söylen lenlerden b r s n kasted yorsa bu mümkündür. Ayrıca
lerde kend murâdını daha açık b r şek lde d le get r rse, b z bunu da z kre-
deb l r z. Çıkarma ( hrâc), ayrışma [ ْ َ ] vb. vesîlelerle tefrîk ed lenler husû-
sundak sözler nden sonra müell f şöyle dem şt r:
15 Asıl birdir, birleşme (vasıl) gaypta birleşmiş, ayrılma (fasıl) da
[Metin]
şâhitte ayrılmıştır.
[Şerh]
Gāyet açıktır k b rleşme (vasıl) k şey arasında mümkün olur. Her
ne kadar b rleşm ş (mevsûl) olsalar da o k şey hakîkatler ît bâr yle “ayn”-
larında ayrılmış şeylerd r (mefsûl). Bu b rleşme (vasıl) ya mahallîd r, elmada
20 olduğu g b renk, koku ve tat g b her b r aynı mahalde bulunurlar. Her
ne kadar bölünmem ş tek b r mahal onları b r arada tutuyorsa da bu hakî-
katlerden her b r d ğer nden farklıdır. Ya da b rb r ne b t şme [
ُ َ ‫]ا‬
hükmüyle b rleşm şlerd r k aralarında b r ayrılma (fasıl) olduğunu duyu
algılar. İl m, b rleşm ş (mevsûl) k şeyden b r n n “ayn”ının d ğer n n “ayn”ı
25 olmadığına tanıklık etm şt r; benzer şek lde l mde b rleşm ş (mevsûl) k
şey b r değ ld r. C ns n b rl ğ ve c ns n benzerler müstesnâ olmak üzere
aks durum cehâlet olur. [145b] B rleşme (vasıl) [ıstılâhı] le lg l olarak
ِ ِ
bu kadar [açıklama] yeter. Ahadî vâh de [‫ي‬ ّ َ َ ‫ ]ا ْ َ ا ا‬b rleşme (vasıl)
den lmez. Y ne de zevkî mâr fet m zden dolayı bunları del l olarak şte bu
30 yüzden z kred yoruz.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪619‬‬
‫َ א ُ ا إِن أَ ْ َ‬ ‫َوإ ِْن أَ َر َاد ِא ْ َ ْ ِ ا ْ َ ْ ُ َع ا ْ َ ا ِ َ َ َ ْ ِ َ ِ ِ ‪َ ،‬و ِ ِ ِ َ ٌف‪ َ َ ،‬א‬

‫َ ًאء‪َ ُ َ ُ ،‬‬ ‫אرا‪َ ،‬و َ א َ ُ َ ِ ْ ُ َ َ‬
‫אن‬ ‫אن َ ً‬‫אت ا ْ َ َ ُاء‪ َ َ ،‬א َ ُ َ ِ ْ ُ َ َ‬ ‫اْ ُ ُ ُ ِ‬
‫ْ‬
‫אن‪ ١‬ا ْ َ ْ ُ ا ْ َ َ َاء‪َ ،‬و َ ْ ِ َ ِ ُ ّ ِ َوا ِ ٍ ِ ْ ٰ ِ ِه ا ْ َ َא ِ ِ‬ ‫אن ُ َ ا ًא‪َ َ َ ،‬‬ ‫אء َ َ َ‬ ‫اْ َ ُ‬
‫‪٢‬‬
‫ِإ ُ َ َ ْ ٌ ِ ُ ْ ِ َ א َذ َ َ ُאه‪َ ،‬و َ ْ ٌل آ َ أَن َ أَ ْ َ א ِ ٌ َ ْ َ ُ َ א‪َ ،‬و َ ْ ٌل َ ِאد ٌس‬
‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫أَ ُ َ َ َوا ِ ٌ ِ ْ َ א أَ ْ ٌ ِ ُو ُ ِد ا ْ َ ِ َو َ َ َ ِ َ ٌ َ א ِ َ ٌ‪ِْ َ ،‬ن أَ َر َاد ٰ َ ا‬ ‫‪٥‬‬
‫ْ‬
‫ا ُ ُ ِ َ ْ ِ ِ ‪» :‬ا ْ َ ْ ُ َوا ِ ٌ « ِ ْ َ َ א أَ َر َاد َ ْ ُ ٰ ُ َ ِء أَ ْ ً א َ ُ ْ ِ ُ ‪َ ،‬وإ ِْن َ َ‬
‫אن‬ ‫‪٣‬‬
‫ْ َ َ َ ْ َ ٰ َ ا َ א أَ َر َاد‪َ ،‬و َ َ ْذ ُ ُه‪.٤‬‬

‫ُ‬
‫اج َوا ْ َ ْ ِ َو َ ِ ٰذ ِ َכ‪:‬‬ ‫אت ِ َ ا ْ ِ ْ َ ِ‬
‫ِ ‪٥‬‬
‫َ َ َאل ٰ َ ا ا ُ ُ َ ْ َ َ ْ ِ ِ ِ ا ْ ُ ْ َ ِ َ‬
‫ْ‬
‫»وإِن ا ْ َ ْ َ َوا ِ ٌ ‪ُ ،‬و ِ َ ِ ا ْ َ ِ ‪َ ،‬و ُ ِ َ ‪ ِ ٦‬ا א ِ ِ «‪َ ،‬و َ َ כ َو َ َ َ َאء‬ ‫َ‬
‫ْ‬
‫أَن ا ْ َ ْ َ َ َ ُ ُن ِإ َ َ َ َ ِ ‪ َ ُ َ ،‬א َ ْ ُ َ ِن ِ أَ ْ א ِ ِ َ א ِ َ َ א ِ ِ ِ َ א‬
‫‪٨‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪١٠‬‬
‫َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ْ‬
‫َ ِ ‪ِ ،‬إ א ِא ْ ّ ِ َ א ِن‪ ٩‬وا ا ِ ِ وا ِ ِ ا ْ ّ ِ ا ْ ا ِ ‪ِ،‬‬ ‫وإِن א א‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ َ َ َْ ُ ْ‬
‫ِ ْ ُ ا א َ ِ ‪َ ُ َ َ َ ْ َ َ ،‬وا ِ ٍ ِ ْ ٰ ِ ِه ا ْ َ َ א ِ ِ َ ْ َ א ِ ِ َ א‪َ ،١٠‬وإ ِْن َ َ َ ُ َ א‬
‫َ‬
‫ا ْ َ َ ا ْ َ ا ِ ُ ا ِ ي َ َ ْ َ ِ ‪ ،١١‬أَ ْو َ ُ َא‪ ِ ْ ُ ِ ١٣ ِ َ ُ ْ َ ١٢‬ا َ ُ ِ ا ِ ي‬
‫ْ‬ ‫ُ‬
‫َ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِْ ُ اْ ِ‬
‫َ ِ ا ْ َ ْ ِ َ ْ َ ُ َ א‪َ ،‬وا ْ ْ ُ َ ْ َ ُ ِ ن أ َ َ َ ْ ِ ا ْ َ ْ ُ َ ْ ِ َ ْ َ‬
‫‪١٤‬‬
‫ُ‬
‫ُ َ ا ْ َ ُ َو َ ٰ ِ َכ ِ ا ْ ِ ْ ِ َ ْ َ ا ْ َ ْ ُ َ ِن َوا ِ ً ا‪ُ ُ َ َ ،١٥‬ن َ ْ ً ‪ِ ،‬إ أَ َ ِ َ‬ ‫‪١٥‬‬
‫»و ْ ٌ « َ ْ ِ ِ ْ ُ ٰ َ ا‪ِ َ ،‬ن ا ْ َ ا ِ َ ا ْ َ َ ِ ي َ‬ ‫ِ ِ‬

‫ا ْ ِ ْ َو ْ ِ ‪َ [ ١٤٥] ،‬و َ ْ ُ ُ ‪َ :‬‬
‫ب‬ ‫ِ‬
‫אل ِإ ُ َو ْ ٌ ‪َ ِ َ ِ ْ َ ِ ْ ِ ٰ ،‬א ِ ِ َذ ْو ً א ا ْ َ ْ َא أَ ْن َ ْ ُ َ א َذ َ َא‪.‬‬
‫َُ ُ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ش‪ :‬وا ن‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫ج‪ :‬و אن‪.‬‬ ‫‪١‬‬

‫ش‪ ،‬ج‪ :‬א א‪.‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ش‪. + :‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫ج‪ - :‬א‪.‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ج‪ :‬أو ن‪.‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ش‪ :‬و אء ذ ه‪.‬‬ ‫‪٤‬‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪ + :‬إ א א‬ ‫‪١٣‬‬ ‫אت‪.‬‬ ‫ج‪ :‬ا‬ ‫‪٥‬‬
‫‪.‬‬ ‫أ‪ :‬ا‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪ :‬و‬ ‫‪٦‬‬
‫؛‬ ‫وا‬ ‫ا‬ ‫ي‪ ،‬أ‪ ،‬ش‪ ،‬ج‪:‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٧‬‬
‫وا اب א أ אه‪.‬‬ ‫ت‪.‬‬ ‫أ‪:‬‬ ‫‪٨‬‬
“Ayrılma (fasıl) da şâh tted r” fâdes le b rleşme (vasıl) ve ayrılma (fasıl)

hâl nde her b r şey n kend zâtının müşâhedes n kasted yor olab l r. B z m
müşâhede ett ğ m z kasted yor se şâyet b rb r nden farklı (mütegāy r) olan
“ayn”ları spat etm ş olur. B rleşme (vasıl) le tek b r “ayn”dan sâdır olana
5 zâfe ed len b rl k ya da c ns b rl ğ n değ l tek b r “ayn”ı kastetmekted r.
Ancak bu muhâld r.
[Metin]
Bâtında bir yakınlaşma, zâhirde bir uzaklaşmadır.
Bu zâfî b r durumdur. K me yakınlaşan ve k mden uzaklaşan ol-
[Şerh]
duğunu müell f açıklamalıydı. Yakınlık le zâh r şeyler n rûhân yet n n ya-

10 kınlığını kasted yorsa, bâzı mezheplerde f z ksel alanın dışında oldukları
ç n [yakınlıktan] bu anlam anlaşılmaktadır, ayrıca bu görüş savunulmuş-
tur. Uzaklık le müell f kes nl kle mânevî uzaklığı kastetmemekted r. Çün-
kü müell f uzaklığın zâh rde olduğunu söylem şt . Dolayısıyla [uzaklık le]
f z ksel alandak uzaklığı kastetmekted r. Yân müell f âdeta şöyle demek
st yor: Em r, zâh rde ayrışma [ ْ َ ], bâtında b rleşmed r [ ْ ‫]ر‬. Sonra bu
15
َ
konular hakkında şöyle söylem şt r:
İtkan (yaratılıştaki mükemmellik) [eşyâyı] yüzüğün [ َ ‫]ا ْ َ א‬
[Metin]
halkasına sıkıca bağlamış, [eşyâ üzerine] hükümleri tabiat kilidi ile

kilitlemiştir.
20 “İtkan eşyâyı yüzüğün [ َ ‫ ]ا ْ َ א‬halkasına sıkıca bağlamış” fâdes le
[Şerh]
eşyânın kuşatılmış olmasını kastetm şt r. “[Eşyâ üzer ne] hükümler tab -

at k l d le k l tlem şt r” fâdes le müell f hükmü değ l h kmet hâk m
kılmıştır. Şerîat yolunda bu söylenenler sorunludur. Bu meselede hüküm
h kmetten öncel kl d r. Çünkü hüküm îmâna daha yakındır. Müell f, ancak
25 b rçok rûhu fevtett kten sonra meselen n sonunda hükme dönmüştür.
[Metin]
Nîmetin tamamlanmasında ve hikmet perdesinin
keşfedilmesinde emir kemâle erince mühür [ ْ َ ْ ‫ ]ا‬ortadan kalkar ve
tabiat kilidi açılır, ağyâr cemolur, farklar birleşir, altta olanlar üstte
olanlara iltihak eder, uzaklar yakınlara kavuşurlar.
30
[Şerh]
Yân em r aslında olduğu hâle rücû eder. [146a]
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪621‬‬
‫אل َ ِ ِ‬
‫ْ‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫ِ َا ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ « َ ْ ُ ِ ُ ُ ُ َد ُ ّ ِ َ ٍء‬ ‫و َ ُ ‪» :‬و َ ٌ ِ‬
‫ا א‬
‫َ ْ ُ َ ْ‬
‫ْ‬
‫ِ‬ ‫َو َو ْ ِ ِ ‪ ْ َ َ ،‬أَ ْ َ أَ ْ א ًא‬
‫ُ ‪َ ،‬وأَ َر َاد ِא ْ َ ْ ِ أَ ُ‬ ‫ُ َ َא ِ َ ًة َوإ ِْن أَ َر َاد َ א َ ْ َ ُ ُه َ ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ ِ‬
‫وا ِ َ ةٌ‪ ُ ِ َ ،‬أَ ِ‬
‫אل‪.‬‬
‫َ َر َ ْ ُ ‪ٌ َ ُ َ ،‬‬ ‫َ ا ْ ْ َو َ ا ْ ِ َ א َ َ ِإ َ َ א َ‬‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َْ ٌ َ‬
‫»و َ َب ِ ‪ ١‬ا ْ א ِ ِ َو َ ُ َ ِ ا א ِ ِ «‪ َ ٰ َ ،‬ا أَ ْ ِإ َ א ِ ‪،‬‬ ‫ذ ِכ‪:‬‬ ‫אل‬
‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ َْ َ ٰ َ َ ُ‬
‫אت ا ِ ِ ٰ ِ ِه‬ ‫‪ِْ َ ،‬ن أَراد‪ِ ٢‬א ْ ُ ِب ا و א ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ِ‬
‫َ َ ُ أَ ْن ُ َ ِّ َ َ ُ َب ْ َو َ ُ َ َ ْ‬ ‫‪٥‬‬
‫ْ‬
‫ا َ ا ِ ِ ِ ُ و ِ َ א ِ َ ْ ِ ا ْ َ َ ا ِ ِ َ ِ ا ْ َ َ א َ ِ َ َ ِ ٌ ‪َ ، ِ ِ َ ِ ْ َ َ ،‬وأَ א‬
‫ُ‬
‫ا ْ ْ ُ َ َ ُ ِ ُ ِ ِ ا ْ َ ْ َ ِ ي أَ ْ ً ؛ ِ َ ُ َ َאل ِ ا א ِ ِ ‪ِ ُ ِ ُ َ َ ،‬إ ُ ْ َ ا ْ َ َ א َ ِ ‪،‬‬
‫ُ‬
‫َ َ َ ُ َ ُ ُل‪ :‬ا ْ َ ْ َ ْ ٌ ِ ا א ِ ِ ‪َ ،‬ر ْ ٌ ِ ا ْ א ِ ِ ‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫‪ ِ َ َ َ ٤‬ا ْ َ א َ ِ «‪ ُ ِ ُ ،‬أَ َ א‬ ‫אن َز َ א‪ِ ٣‬إ َ‬ ‫אء‪» :‬إِن ا ْ ِ ْ َ َ‬ ‫ِ ِه ا ْ َ ْ ِ‬ ‫ُ َ َאل ِ‬
‫َ‬ ‫ٰ‬
‫ِ «‪ َ َ َ َ ،‬ا ْ ِ ْ َ َ َ א ِ َ ً ‪،‬‬ ‫אم ُ ْ ُ ا א ِ‬ ‫»و َ َ َب َ َ ْ َ א ا ْ َ ْ َ َ‬ ‫َ ْ ُ َرةٌ‪َ َ ،‬אل‪َ :‬‬ ‫‪١٠‬‬
‫ِ ِه ا ْ َ َ ِ ‪ِ ٥‬‬
‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫أَ ْو َ ِ ٰ‬ ‫ِع َ א ِ ِ ‪ ،‬و אن ا‬
‫َ َ َ ْ ُ ْ ُ‬ ‫ْ‬
‫َ ا ْ ُ ْ ‪َ ،‬و ِ ِ َ ِ ِ ا‬
‫َ‬
‫אن‪َ ،‬و ِإ َ ا ْ ُ ْ ِ َر َ َ ِ آ ِ ِ ا ْ َ ْ َ َ ِ ‪َ ،‬و ٰ ِ ْ َ ْ َ‬ ‫ا ْ ِ ْ ِ ؛ ِ َ أَ ْ ب ِ ْ ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ُ َ ُ‬ ‫َ‬
‫اح َ ِ ٍة‪.‬‬ ‫ات أَرو‬ ‫َ ِ‬
‫ْ َ ٍ َ‬ ‫َ‬
‫‪٧‬‬
‫ُ َ َאل‪ِ » :‬إ َ ‪ ٦‬أَ ْن َ ْ ُ َ ا ْ َ ْ ُ ِ ِإ ْ َ ِאم ا ِ ّ ْ َ ِ َو َ ْ ِ ِ َ ِאء ا ْ ِ ْ َ ِ ‪ُ ُ َ َ ،‬‬
‫ول‬
‫ِ ‪١٣‬‬
‫אر ‪َ ،‬و َ ِ ُ ا ْ َ ْ َ ُاق ‪َ ،‬و َ ْ َ ُ‬
‫ِ ‪٩‬‬ ‫ِ‬
‫ا ْ َ ْ ُ َو َ ْ َ ُ ُ ْ ُ ا א ِ ِ ‪ ُ َ ْ َ َ ،‬ا ْ َ ْ َ ُ‬
‫‪١٢‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪١٥‬‬
‫ا ْ َ َ א ِ ُ ِא ْ َ َ א ِ ‪َ ،‬و َ ْ َ ِ ‪ ١٤‬ا ْ َ َא ِ ُ ‪ِ ١٥‬א ْ َ َدا ِ «‪ُ ُ َ ،‬ل‪ ُ ِ َ :‬ا ْ َ ْ ]‪١٤٦‬أ[ َ َ א‬

‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫אن ِإ َ أَ ْ ِ ِ ‪.‬‬‫َ َ‬
‫اق‪.‬‬ ‫خ‪ :‬ا ان؛ ش‪ :‬ا‬ ‫‪١٢‬‬ ‫خ‪ :‬ا א ‪.‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫ش‪. :‬‬ ‫‪١‬‬
‫؛‬ ‫؛ ج‪ :‬و‬ ‫خ‪ :‬و‬ ‫‪١٣‬‬ ‫؛ خ‪ ،‬ش‪ ،‬ج‪:‬‬ ‫ي‪:‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫ج‪ - :‬أراد‪.‬‬ ‫‪٢‬‬
‫א א‬ ‫؛و ر‬ ‫ش‪ :‬و‬ ‫؛و ر א א‬ ‫خ‪ :‬ز א ا אن‪.‬‬ ‫‪٣‬‬
‫أ אه‪.‬‬ ‫أ אه‪.‬‬ ‫ش‪ :‬أي‪.‬‬ ‫‪٤‬‬
‫؛‬ ‫؛ ش‪ :‬و‬ ‫أ‪ ،‬ج‪ :‬و‬ ‫‪١٤‬‬ ‫خ‪ :‬ا אن‪.‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ج‪ :‬و ‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫و ر א א أ אه‪.‬‬ ‫؛‬ ‫؛ ش‪ ،‬ج‪ :‬و‬ ‫خ‪ :‬و‬ ‫‪١١‬‬ ‫ج‪ - :‬إ ‪.‬‬ ‫‪٦‬‬
‫خ‪ :‬ا א ‪.‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫و ر א א أ אه‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫خ‪:‬‬ ‫‪٧‬‬
[Metin]
Alt, üst ile müşerref olur, ölü sıfatlar diri sıfatlar ile can bulur,
rabbânî hükümranlık (kahır) ve ebedî-ferdânî hüküm zuhûra gelir.
[Şerh]
“Rabbânî hükümranlık (kahır) zuhûra gel r” fâdes b r dâvetç ol-
maksızın zuhûra gel r anlamındadır. Çünkü o dünyâ dâvet mahall değ ld r.
5 Bundan dolayı da müell f “Rabbânî hükümranlık (kahır) ve ebedî-ferdânî
hüküm zuhûra gel r” dem şt r. “Ebedî” kel mes le herhang b r değ şme ol-
maksızın kahır sûret olarak ezelen devam etmey kastetmekted r. “Ferdânî”
kel mes le zâtın hükmünü değ l sıfatın hükmünü kastetmekted r. Çünkü
zâtın hükmü [yân mertebes ] ahad yett r ve varoluşta (kevn) onun b r tesîr
10 yoktur, varlıkta kes nl kle b r tecellî de gerçekleşmez. Ancak hâk m olan
ferd yett r. Tek sayıların [‫اد‬ ْ ‫ ]ا‬lk , b r [ ِ ‫ ]ا ْ َ ا‬değ l üç sayısıdır. Hüküm
َْ َ
ebedî olunca -k hüküm zamanların sayılarının sürekl devam ed p g tme-
s d r ( st mrâr)- hayat bahşeden [ ّ ِ ْ ‫ ]ا‬ebedî sayıya münâs p olur. Böylece
ُ
fert olur ve lk ç ft sayı [yân k ] b r olmaz. Çünkü k sayısı b r sayısından
15 türem şt r. O yalnızca üç hakîkatten oluşur ve üç fert mertebes d r. Bundan
dolayı müell f [hüküm ç n], “ahadî” değ l de “ferdânî” dem şt r. Hak Teâlâ
buyurdu: “B z b r şey râde ett ğ m z zaman emr m z…”1 [Âyette] “zat”,
“em r” ve “ râde” olmak üzere sayıda üçü get rd . Çünkü her k s [yân em r
ve râde] b rer n spett rler ve kes nl kle b r mensûba (n spet ed len) ht yaç
20 duyarlar. “Mensup olunan” şey se Hakk’ın zâtıdır. Mevcûdâtın tamâmı
Hakk’ın zâtına “mensup” em r ve râdes nden var olurlar. Talep ed len lm n
husûlü ç n burhânları terk p etmede âl mler n kullandığı mukadd meler n
heps budur. Bu “mukadd me”ler n öncüller vardır, üç se bu öncüllere râc
olur. Mukadd meler böyle olduğu zaman sonuç da sah h olur. [H crî] 580
25 [mîlâdî 1185] küsür yılında bu lâhî hakîkat b ze tecellî olunduğu vak t,
k l d n açılmasında lt hak (katılma) ve lt ham (b rleşme) konusunda onun
şâret ett kler n b z nazmett k ve ded k k : [146b]
1 Nahl, 16/40. Âyette “sözümüz [‫ ”] َ ْ ُ َא‬şekl nde olan kel me İbnü’l-Arabî tarafından “emr m z [‫”]أَ ْ َא‬
ُ
şekl nde yazılmıştır.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪623‬‬
‫אت‪ِ ١‬א ْ َ ِ‬ ‫ات ا ِ َ ِ‬

‫אء‪،«٢‬‬
‫َْ‬ ‫ّ‬ ‫َ َאل‪ُ ِ ْ ُ َ » :‬ف ا ْ َ ْد َ ِא ْ َ ْ َ ‪َ ،‬و َ َ َ ْو َ ُ ا ْ َ ْ َ ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ‪٤‬‬ ‫ِ‬
‫ُ َ َאل‪ ُ َ ْ َ َ » :‬ا ْ َ ْ ُ ا א « َ ْ ‪ٍ ُ َ ِ :‬ع؛ َن ْ َכ ا َار َ ْ َ ْ َ َ‬
‫‪٣‬‬
‫َد ْ َ ى‪ ِ ،‬ا َ َאل‪ َ ْ َ » :‬ا ْ َ ْ ‪ ٥‬ا א ِ ‪َ ،٦‬وا ْ ُ ْ ‪ ٧‬ا ْ َ َ ِ ي ا ْ َ َدا ِ «‪َ ،‬و َ ْ ُ ُ ‪:‬‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫»ا ْ َ َ ِ ي‪ُ ُ َ «٨‬ل ِإ ُ َ َ َ ُال ٰ ِ ِه ُ َر ُ ُ ِ ْ َ ِ َ ِ ٍ ‪َ ،‬و َ ْ ُ ُ ‪» :‬ا ْ َ َدا ِ «‬ ‫‪٩‬‬
‫ْ‬ ‫ْ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ُ ِ ُ ُ ْ َ ا ّ َ ‪ َ ْ ُ َ ،‬ا ات؛ َن ُ ْ َ ا ات ا ي ُ َ ا ْ َ َ ُ َ أَ َ َ َ ُ‬ ‫‪٥‬‬
‫ِ ا ْ َ ْ ِن‪َ ،‬و َ َ ْ ُ ُ ‪ ٍ ّ َ َ ِ ِ ١٠‬أَ ْ ً ‪ ِ ٰ ،‬ا ْ َ ِد َ ‪ ِ ١١‬ا ْ َ א ِ َ ُ ‪ِ َ ،‬ن أَو َل‬

‫َ‬ ‫ْ‬
‫אن ا ْ ْ أَ ِ א‪ ،‬و ُ ا ِ ار‪ ١٢‬أَ َ ِاد أَ ْز ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫אن‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ْ َ ُ ْ‬ ‫ا ْ َ ْ َ اد ا َ َ ُ َ ا ْ َ ا ُ ‪َ ،‬و َ א َ َ ُ ُ َ‬
‫אن ا ْ َ ُد َو َ َ ُ ِ ا ْو ُج ا ْ َو ُل َو ْ َ ُه؛‬ ‫َ ُ ُن ا ْ ُ ِ ُ َא ِ א ِ ْ َ َ ِد‪ ١٣‬ا ْ َ ِ ي‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ ِّ َ َ َ ْ‬ ‫ً‬ ‫َ‬
‫ث‪ ُ َ َ ١٥‬ا ْ َ ِد‪ َ ٰ ِ َ ،‬ا َ َאل‪:‬‬ ‫אج‪َ ،‬و َ َ ُ ُن ِإ ِ ْ َ َ َ ِ َ َ א ِ َ ‪َ ،‬وا َ ُ‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ِإ ْ َ ٌ‬
‫‪١٤‬‬
‫ْ‬ ‫ْ َ‬
‫»ا ْ َ َدا ِ «‪َ ،‬و َ َ ُ ْ ‪ :‬ا ْ َ َ ِ ي‪َ َ ،‬אل َ َ א َ ‪ِ :‬إ َ א أَ ْ َא ِ َ ٍء ِإ َذا أَ َر ْد َ ُאه‪َ َ َ ،١٦‬אء‬ ‫‪١٠‬‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫אن َ ُ َ ُ َ א ِ ْ َ ْ ُ ٍب‪،‬‬ ‫ِ‬
‫ِ َ َ َ ٍ ِ ا ْ َ ِد‪ ،‬و ُ َذا ُ وأَ ه وإِر َاد ُ ؛ َ א ِ َ ِ‬
‫َُ ْ َ‬ ‫َ َ ُ َ ُُْ َ َ ُ‬ ‫َ‬
‫ات ُ َ א َ ْ أَ ْ ِ ِه َوإ َِر َاد ِ ِ ا ْ َ ْ ُ َ َ ْ ِ‬ ‫ٰذ ِ َכ ا ْ َ ْ ُ ُب ِإ َ ْ ِ َذا ُ ُ ‪ َ َ ،‬א َ ِ ا ْ َ ْ ُ َد ُ‬
‫‪١٧‬‬
‫אء ِ َ ِ ِ ا ْ ا ِ ِ ِ ُ ُ ِل‬ ‫ِ‬

‫אت ا َ ْ َ ْ ُ َ א ا ْ ُ َ َ ُ‬
‫ِإ َ َذا ِ ِ ‪ ،‬و ٰ َ َ ا ا ْ َ ِ ّ ُ ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬
‫ََ‬ ‫ْ‬
‫אج‪َ ،‬و َ ْ ُ א‬ ‫ِ‬ ‫ا ْ ِ ْ ِ ِא ْ ْ ُ ِب َ א أ ُ ُ א ا ِ َ ِ ِإ َ ِ َ َ َ ٌ‪ ،‬و ِ َ ِ ٍ ِ‬
‫ا َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ ْ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ‬
‫אق َوا ْ ِ ْ ِ َ ِאم ِ ْ َ َ ْ ِ ا ْ ُ ْ ِ ِ ْ َ َ א َ َ ْ َ َא ٰ ِ ِه‬
‫‪١٨‬‬ ‫َ َ َא א أَ َ אر ِ ِ ِ ا ْ ِ ْ ِ َ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫‪١٥‬‬
‫َ ِ ِ ْ ٍ َو َ א ِ َ َو َ ِ ِ א َ ٍ ‪َ ْ ُ َ ،‬א‪١٤٦] :١٩‬ب[‬ ‫اْ ِ َ ُ اْ ِ ٰ ِ ُ ِ‬

‫َ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ج‪ :‬ا دا ‪.‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪ ١‬خ‪ :‬ا‬ ‫אت‪.‬‬
‫ار‪.‬‬ ‫ش‪ :‬ا‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ر‪.‬‬ ‫‪ ٢‬ش‪+ :‬‬ ‫م‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫‪ ٣‬خ‪ :‬ا‬ ‫‪.‬‬
‫ش‪ :‬ث‪.‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪ ٤‬ج‪- :‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪ :‬وا‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪ ٥‬خ‪ :‬ا‬ ‫‪.‬‬
‫א ‪ِ ﴿ :‬إ َ א َ ْ ُ َ א ِ َ ْ ٍء‬ ‫إ‬ ‫‪١٦‬‬ ‫ن כ ا ار‬ ‫‪ ٦‬ش‪- :‬‬
‫ِإذَا َأ َر ْد َ ُאه َأ ْن َ ُ لَ َ ُ ُ ْ َ َ ُ ُن﴾ ) رة‬ ‫ا א ‪.‬‬ ‫ا‬ ‫د ى ا אل‬
‫‪.(٤٠/١٦ ،‬‬ ‫ا‬ ‫ا א ‪.‬‬ ‫ا‬ ‫‪ ٧‬ج‪ + :‬وا‬
‫ج‪ :‬و א ‪.‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫‪ ٨‬ش‪ - :‬ا دا و ا ي‪.‬‬
‫ش‪ :‬ا ‪.‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫ال‪.‬‬ ‫‪ ٩‬ش‪ ،‬ج‪:‬‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪+ :‬‬ ‫‪١٩‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ١٠‬ج‪ :‬و‬
Tecellî ed nce müteal olanın hakîkat gözlere

Münezzeh putun önünde
Ve lt hak ed nce en alttak ler en üstte olanlarla
Ve b rleş nce en uzak olanlar en yakınlarla
5 Gördüm k fert m ş her şey k değ l
Ve câm b r harf m ş mânâları şâm l
Ve puttan sonra döner her harf
Cennet yurdundak mânâsına
Ve bu sebeple Müheym n ded Mesânî’de:
10 İk nc d r kul hakîkatte
Hak Teâlâ buyurdu: “Namazı ben m le kulum arasında k ye taks m
ett m. Yarısı ben m ç n yarısı da kulum ç nd r. Kulum her ne st yorsa
onundur…” Hadîs sah ht r. Müell f daha önce de geçm ş olan bâzı sözler
z krett k bunlardan şu anlaşılmaktadır: Rûhulkudüs, ruhların hakîkat
15 le kā m olan ve levhler n levh nde hayat bahşetmey sürdüren şeyd r k
bu rûh-ı muhammedîd r ve kudsî tahtın üzer nde Hak le b rl kte bulu-
nan lk mevcuttur. Müell f bu sözüyle şu k durumdan b r s n n ç ne
düşmek zorunda kalmıştır: [B r nc durum] uyuyan k msen n uykusunda
gördüğü g b berzahî b r temessüldür k müell f [mânâ âlem nde] Hz.
20 Muhammed’ arş üzer nde Hak Teâlâ le b rl kte oturuyor olarak görmüş-
tür. [İk nc durum] “Allah Teâlâ Hz. Muhammed’ arş üzer nde yanında
oturttu.” şekl nde mîraç geces r vâyetler n n bâzısında yer alan mevzû b r
hadîst r. Fakat müell f n sözler nde baskın olan husus, sah h ya da fâs t
olduğu b l nmeks z n r vâyet ed len b r hadîs ş t p onu muhakkak b r
25 durum olarak kabul etm ş, ardından da d led ğ ît bar ve değerlend rme-
ler bu kabul üzer ne b nâ etm şt r. Temel fâs t ve zayıftır, dolayısıyla da
üzer ne b nâ etm ş olduğu her şey bâtıldır. N tek m b z, müell f n buna
benzer pek çok fâdes le karşılaştık.
Bundan sonra dedi: “Bil ki Allah’ın indirdiği kitaplarda ve
[Metin]
30 mukaddes sahîfelerde Rûhulkudüs nerede geçiyorsa, murat, bu yüce

evveliyet ve ahmedî-ulvî hakîkattir.” [147a]
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪625‬‬
‫‪٢‬‬ ‫ِْ ِ ِ‬
‫אن‬ ‫ُ َ ِه‬ ‫َ َ ى‪ ١‬ا ورِ ا ْ‬ ‫ِإ َذا َ َ ْ َ ِ َ ُ َ َ َ א َ‬
‫َ‬
‫َدا ِ‬ ‫ُ ِא ْ‬ ‫وَْ ِ اْ َא ِ‬ ‫و ْ َ ِ ُ ‪ ٣‬ا ْ َ א ِ ُ ِא ْ َ א ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫اْ אِ‬ ‫َو َ ْ ً א َ א ِ ً א َ َ َ‬ ‫‪٤‬‬
‫َرأَ ْ ُ ا ْ ُ َ ْ ًدا َ ُ َ‬
‫َ َ‬
‫ٍ ‪٥‬‬
‫ِ‪٦‬‬
‫ِإ َ َ ْ َ ُאه ِ َدارِ ا ْ ِ َאن‬ ‫َو َ ْ َ ا ورِ َ ِ ُ ُ َ ف‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ِ َن ا ْ َ ِ ا ِ ِ َא ِ‬ ‫ِ َ ا‪َ َ ٧‬אل ا ْ ِ ِ ا ْ َא ِ‬ ‫‪٥‬‬
‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ َْ ُ‬
‫َ َאل ا ُ َ َ א َ ‪ ُ ْ َ َ » :‬ا َ َة َ ِ َو َ َ َ ِ ي‪ َ ُ ْ ِ َ ،‬א ِ َو ِ ْ ُ َ א ِ َ ِ ي‪،‬‬
‫ْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ْ‬
‫َو ِ َ ِ ي َ א َ َ َل«‪ ٨‬ا ْ َ ِ َ ‪َ ،‬و ُ َ َ ِ ٌ ‪َ ُ ،‬ذ َ ٰ َ ا ا ُ ُ َ َ ً א َ ْ َ َ َم‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫اح ا ْ אرِ ي ِ ِ َ ِاد ا ْ ِאة ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ََ‬ ‫وح ا ْ ُ ْ س ا ْ َ א َ ِ َ َ ا ْ َ ْر َو ِ َ‬ ‫َ ْ ُ ً א ْ ٰذ َכ أَن ُر َ‬
‫وح ا ْ ُ َ ِ ي‪َ ،‬وا ْ َ ْ ُ ُد ا ْ َو ُل َ َ ُ َ َ َ ُ ُ َ َ‬ ‫اح ِإ َ א ُ َ ا ُ‬ ‫َ ْ ِح ا ْ َ ْ َ ِ‬
‫ا ِ ِ ا ْ ُ ْ ِ ِ ‪ِ .‬إ َ א أَ ْو َ َ ِ ٰ َ ا ا ْ َ َ ِم أَ َ ُ أَ ْ ْ ِ ‪ِ :‬إ א َ َ ٌ َ َز ِ َ َ א َ ُاه‬ ‫‪١٠‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫ا א ِ ِ ا ْ َ َ ِאم‪ َ ،‬أَى ُ َ ً ا ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪ َ -‬א ِ ً ا َ َ ا ْ َ ِّ َ َ ا ْ َ ِش‪ ،‬أَ ِو‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ًا ‪ِ َ -‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اْ َ اْ ُ ع ِ‬
‫َ ْ رِ َوا َאت ا ْ ِ ْ َ اء‪ ،‬أَن ا َ َ َ א َ أَ ْ َ َ ُ َ‬
‫‪٩‬‬
‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َُ َْ‬
‫ِ أَ ُ َ ِ َ َ ا‬ ‫ا َ ُم ‪ َ َ ُ َ َ -‬ا ْ َ ِش‪ِ َ ،‬ن ا ْ َא ِ َ َ َ َ َ ِم ٰ َ ا ا‬
‫ًَ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ًא و ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫َ ِ‬
‫َ َ ْ َ א َ َאء َ‬ ‫َ َْ‬ ‫ُ ُ ْ َ َ אده‪ ُ ُ َ ْ َ َ ،‬أَ ْ ً ا ُ َ‬ ‫ْ ُ َ َ ُْ ُ‬
‫ر ِوي‬
‫ِ ‪١١‬‬
‫א‬ ‫ِ‬ ‫ات َوا ْ َ ْ ِ َ ِ ‪ ،١٠‬وا َ אس א ِ و ٍاه ِ ‪،‬‬ ‫ا ْ ِ ِ אر ِ‬ ‫‪١٥‬‬
‫َ ْ َ ُ َ ٌ َ َ ٌ َ َْ ُ ُ َ ُ َ َْ‬ ‫ْ َ َ‬
‫َ َ ِ ‪َ ،‬و َ ْ َو َ ْ َא ِ ْ َ َ ِ ِ َ َ ِ ْ ِ ٰ َ ا َ ِ ٍ ‪.‬‬
‫ْ‬
‫ِ‬ ‫وح ا ْ ُ ْ ِ ِّ‬ ‫ُ َ َאل َ ْ َ ٰ َ ا‪َ :‬وا ْ َ ْ أَ ُ َ َ َ َאء ِذ ْ ُ ا ِ‬
‫َ ْ ُ َ א َ َאء ْ‬
‫‪١٢‬‬
‫ُ ُ ِ ]‪١٤٧‬أ[ ا ِ ا ْ ُ َ َ ِ َو ُ ُ ِ ِ ا ْ َ ِّ ا ْ ُ َ َ ِ ‪ِ ١٣‬إ َ א ا ْ ُ َ ُاد ِ ِ ‪ِ ِ ٰ ١٤‬ه ا ْ َو ِ ُ‬

‫ا ْ َ ْ َ ِ ُ ‪َ ،‬وا ْ َ ِ َ ُ ا ْ ُ ْ ِ ُ ا ْ َ ْ َ ِ ُ ‪.‬‬
‫‪.‬‬‫ش‪ :‬وا‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ة‪ ،‬אب‬ ‫ا‬ ‫‪٨‬‬ ‫ج‪ :‬ي‪.‬‬ ‫‪١‬‬
‫ج‪ :‬א ‪.‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫و ب اءة ا א‬ ‫א ‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٢‬‬
‫خ‪ :‬روح ا س؛ ش‪:‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ر ‪ ،‬وإ إذا‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪ :‬و‬ ‫‪٣‬‬
‫ا س‪.‬‬ ‫א أ‬ ‫ا א ‪،‬و أ‬ ‫ش‪. :‬‬ ‫‪٤‬‬
‫‪.‬‬ ‫خ‪ :‬ا‬ ‫‪١٣‬‬ ‫א‪.٢٩٦/١ ،‬‬ ‫א‬ ‫ش‪ :‬ب‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ش‪. - :‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٩‬ج‪ :‬أو ا‬ ‫ج‪ :‬ا א ‪.‬‬ ‫‪٦‬‬
‫ش‪ :‬ا‪.‬‬ ‫‪٧‬‬
Müell f evvel yet le “Yaratılışta peygamberler n evvel , b ’sette onla-

[Şerh]
rın sonuncusuyum. Âdem su le çamur arasında ken ben peygamber d m.”

şekl nde yapılan r vâyetler kastetmekted r. Bu hadîs n tev l olarak da bun-
ları söylemekted r. “Ahmedî” fâdes le “Onun sm Ahmed’d r.”1 âyet nde
5 b ld r len n spete şâret etmekted r.
Rabbânî hikmet ile dâire deverân eder, dünyâ ve âhiret
[Metin]
dâiresinin iki ucu karşılaşır.

Yân Allah Teâlâ Hz. Muhammed’e rûhân yette her şeyden önce
[Şerh]
evvel yet takd r etm ş, eşyâyı tafs l etmek üzere tahtının üzer ne kend -
10 s yle b rl kte onu oturtmuş, âlem yaratmış ve âlem tafs l ve tert p etm ş,
n hâyet nde Hz. Muhammed’ n beden n var etm ş ve onu gönderm şt r.
Böylece dünyâya göndermede ve toprak beden ît bâr yle Hz. Muhammed
son oldu. Bütün bunların heps , dâ ren n tara arı b rleşmezden evvelk dâ -
ren n çevres ndend r. O, âh rette olunduğu zaman d n günü d r l şte (neşr)
15 evvel olacaktır. Sonra Hak Teâlâ, kend s yle b rl kte onu kazâyı tafs l etmek
üzere arşı üzer nde rûhen ve bedenen oturttu, eşyâyı tafs l etmek üzere lk
defa rûhen oturttuğu g b . “Dâ ren n k ucu karşılaşır” sözünün anlamı
budur. Çünkü müell f bu sözünün ardı sıra şunu söylem şt r:
Her bir hak, hakîkatine avdet eder, her bir evvel evveliyetindeki
[Metin]
20 hâline rücu eder. Eşyânın tafsîli için meknûn ismi ile Hz. Muhammed’i
nasıl oturttu ise yine Hz. Muhammed’i mukaddes tahtı üzerinde
kendisiyle birlikte Hak Teâlâ din gününde kazânın tafsîli için oturttu.
Bundan dolayı b z Hz. Muhammed’ lk varlıkta rûhân yet olarak
[Şerh]
şerhett k. Çünkü o, onun meknûn sm led r.

25 “Başlangıcınızda nasıl [yaratıldı] idiyseniz öylece ona
[Metin]
dönersiniz.”2 Yâni olduğunuz hâle döneceksiniz. [147b] Hikmete

şâhit bir hikmet olarak o âdetimizde (sünnet) sizi nasıl yarattı isek bu
âdetimizde (sünnet) de sizi öyle döndüreceğiz. Başında da sonunda
da “Allah’tan başka ilâh yoktur [ُ ‫ ”] َ ِإ ٰ َ ِإ ا‬ile “Muhammed onun
30 resûlüdür [ِ ‫ ”] ُ َ ٌ َر ُ ُل ا‬birbirinden ayrılmaz.
1 Saf, 61/6.
2 A’râf, 7/29.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪627‬‬
‫أَو ُل ا ْ َ ْ ِ ِ‬
‫אء َ ْ ً א‪،١‬‬ ‫ُ ُ ِ ٰ ِ ِه ا ْ َو ِ ِ ا ْ َ ا ْ َ ِوي‪» :‬أَ َא‬ ‫َو ُ ِ ُ ٰ َ ا ا‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ََ‬
‫َ א َذ َ ُه َ ْ ِو َ ٰ َ ا‬ ‫اْ ِ‬
‫אء وَا ِ ّ ِ « ‪َ َ َ َ ،٢‬‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫آد ُم َ ْ َ َ‬
‫َ ِ א َو َ‬ ‫َوآ ُ ُ ْ َ ْ ًא َو ُ ْ ُ‬
‫ْ َ ِ ُ « ِ ْ ً ِإ َ ﴿ا ْ ُ ُ أَ ْ َ ُ ﴾ ‪.٣‬‬ ‫ا ْ َ ِ ‪َ ،‬و َ ُ ُ ‪» :‬ا ْ َ‬
‫ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪٧‬‬ ‫ُ َ َאل َ ا ا ُ ‪» :‬و ِא ْ ِ ْ ِ ا א ِ ِ א‪ ُ َ ٤‬ور ا ا ِ ُة‪ ٥‬و َ ْ ِ َ َ א‪ِ َ َ ٦‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬
‫ا ْ َ א َوا ْ ِ َ ِة«‪ ُ ِ ُ ،‬أَن ا َ َ َ א َ َ َ َ ِ ُ َ ٍ – َ ا ُ َ َ ْ ِ َو َ َ ‪ -‬ا ْ َو ِ َ‬ ‫‪٥‬‬
‫ا א‬ ‫ا َ ِאء‪،‬‬ ‫ِ ِ ِه ِ‬ ‫ٍ َ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ‪٨‬‬
‫َ ْ ِ ْ ْ َ ُ َ ََ َْ ََ‬ ‫ا و َ א َ ْ َ ُ ّ ِ َ ْ ء َوأ ْ َ َ ُه َ َ ُ َ َ َ‬
‫אن‪ ١٠‬آ ِ ا ِא ْ ِ‬
‫ً َْ‬ ‫َو َ َ َ ُ‪َ ٩‬و َر َ ُ ِإ َ أَ ْن ُو ِ َ ِ ْ ُ ُ َ ٍ ‪ ِ ْ َ َ -‬ا َ ُم ‪َ -‬و َ َ َ ُ‪َ َ َ ،‬‬
‫אن ِ ا ْ ِ ِة‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َوا ْ ِ ْ ِ ا ا ِ ِ ‪َ ،‬و ٰ َ ا ُ ُ ِ ْ ُ ِ ِ ا ا ِ ِة َ َ ا ْ ِ َ ِאء َ َ َ א‪َ ِ َ ،‬ذا‬
‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ّ‬
‫َ א َ ِ ا ْ َو ِ ُ َ ُ ِ ا ُ رِ َ ْ َم ا ِ ّ ِ ‪ُ ُ ِ ْ ُ ُ ،‬ه ا ْ َ َ َ א َ َ َ ُ َ َ َ ْ ِ ِ ِ َ ْ ِ‬
‫‪١١‬‬
‫ِ ‪١٢‬‬ ‫ِ َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬

‫ا ْ َ َ אء ِ ْ ً א َو ُرو ً א َ َ א أ ْ َ َ ُه َ َ ُ َ ْ ِ ا ْ َ ْ َ אء أو ً ُرو ً א‪ َ ٰ َ ،‬ا َ ْ ُ ُ‪َ :‬‬
‫‪١٠‬‬
‫»و َ ْ َ‬
‫ِ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬
‫َ َ َ א َ َ َ ا ا َ ة« َ ُ َ َאل َ َ ٰ َ ا ا ْ َ َ م‪ُ ُ َ َ » :‬د ُ َ ٍّ ِإ َ َ َ ‪َ ،‬و َ ْ ِ ُ‬
‫אل أَو ِ ِ ِ ‪ُ ُ ِ ْ ُ َ ،‬ه َ َ ُ َ َو ْ ُ ُ َ َ ا ِ ِ ا ْ َ ْ َ ِس َ ْ َم ا ِّ ِ ِ َ ْ ِ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫ُ أَول ِإ َ َ‬
‫אن َ َ ُ ِא ْ ِ ِ ا ْ َ ْ ُ ِن ِ َ ْ ِ ا ْ َ ْ ِאء«‪َ ،‬و ِ ٰ َ ا َ ْ َ ُאه ِ ا ْ ُ ُ د‬
‫ِ ‪١٣‬‬
‫ا ْ َ َ ِאء َ َ א َ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ا ْ َو ِل ِא و َ א ِ ِ ؛ ِ َ ُ ِא ْ ِ ِ ا ْ َ ْ ُ ِن‪.‬‬
‫ٍ ‪١٤٧] ،‬ب[‬ ‫َ َ أَ ُ ْ َ ُ ُد َ‬ ‫ُ َ َאل‪ َ َ ﴿» :‬א‬

‫ون﴾ ‪َ ،‬و ِ َ א ُ ْ ُ ْ َ ُ ُ َن‪ُ َ ٌ ُ ،‬‬
‫‪١٤‬‬
‫‪١٥‬‬
‫َ ٍ ‪َ ،‬و َ ْ َ ْ َ ِ َق‪ِ َ ١٥‬إ ٰ َ ِإ ا ُ ُ َ ٌ َر ُ ُل ا ِ ِ َ ْ ٍئ َو َ ْ ِ ٍ «‪.‬‬ ‫َو ِ ْ َ ٌ َ א ِ َ ةٌ ِ ِ ْ‬
‫‪.‬‬
‫ش‪ :‬و‬ ‫‪٩‬‬ ‫א‪.‬‬ ‫ش‪- :‬‬ ‫‪١‬‬
‫ج‪ :‬و אن‪.‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ه ‪.٢١٣ /٢‬‬ ‫ي‬ ‫أ جا‬ ‫‪٢‬‬
‫ش‪. :‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪.٦/٦١ ،‬‬ ‫رة ا‬ ‫‪٣‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪ ،‬ج‪ :‬و‬ ‫‪١٢‬‬ ‫خ‪ - :‬א‪.‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ش‪ :‬ا د‪.‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫خ‪ :‬ا وا ‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫رة ا اف‪.٢٩/٧ ،‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫א‪.‬‬ ‫و‬ ‫خ‪ :‬و‬ ‫‪٦‬‬
‫ق‪.‬‬ ‫ش‪ :‬وأن ق؛ ج‪ :‬و‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪٧‬‬
‫ج‪. - :‬‬ ‫‪٨‬‬
[Şerh]
“Allah’tan başka lâh yoktur, Muhammed onun resûlüdür.” le Al-
lah’tan başka tanrı yoktur, Nûh onun resûlüdür, Mûsâ onun resûlüdür,
Îsâ onun resûlüdür, arasında ne g b b r fark vardır? Her mürsel Allah’ın
resûlüdür. Müell f n söyled ğ bu sözler “Bu seçk n resuller n her b r , Al-
5 lah’ın doğru yola erd rd ğ k mselerd r ve sen de aynı doğru yolu tâk p
et”.1 âyet d kkate alındığında nasıl değerlend r lmel d r? B z daha önce
müslümanlar olarak adlandıran atamız İbrâhîm’ n dîn ne tt bâ etmek-
le emrolunduk. N tek m daha öncek peygamberler, Hz. Muhammed’ n
nübüvvet ne ve ortaya çıkışına şâh tl k etm ş ve onu haber verm şlerd r.
10 Aynı şek lde Hz. Muhammed de kend s nden öncek peygamberler n r sâ-
let ne şehâdet etm şt r. K tap ve Sünnet’te b zler peygamberlere îmanla em-
rolunduk. Kıyâmet gününde Allah Teâlâ Hz. Muhammed’ arşı üzer nde
yanına oturtacak şekl nde zayıf b r hadîs vâr t olmuştur ve müell f de bu
r vâyet üzer ne konuşmaktadır. Müell f kıyâmet gününde z kred len s yâde-
15 t n (efend l k) nerede olacağını açıklamıştır. O şefâat kapısının açılmasıdır.
Hz. Peygamber kıyâmet gününde nsanların seyy d olur. Çünkü sah h b r
hadîste s yâdet n z krederken Hz. Peygamber şöyle ded : “Nerden kaynak-
lanmaktadır?” Bunun üzer ne Hz. Peygamber şefâat hadîs n z kretm şt r.
Ancak evvel ve âh r olmayı cemett ğ husûsunu söylemem şt r. Şöyle k şâr ’
20 ya da herhang b r mütekell m kend kelâmının llet n b ld r nce ondan
murâdının ne olduğunu da beyan eder. Nasıl k Rûhulkudüs hakîkat- mu-
hammed yye, Nûn se Rûhulkudüs’ün levh d r; aynı şek lde kalem- a’lâda
hakîkat- âdem yye, levh- mahfûz da kalem- a’lânın levh d r. Böyle söy-
lemeler n n sebeb şudur: Kalemden daha âl m yoktur; levhten daha çok
25 koruyucu yoktur. [148a] Nûnî, Süryânî ve meknûnî hakîkatten st mdat
ett kler ç n râs h âl mler böyle dem şlerd r. Bu âdemî hakîkate Hz. Pey-
gamber’ n şu hadîs le şâret ed lm şt r: “Allah’ın lk yarattığı şey kalemd r.”
1 En’âm, 6/90.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪629‬‬
‫אم ا אرِ ُح ‪َ -‬ر ِ َ ا ُ َ ْ ُ ‪َ {:-‬وأَي َ ْ ٍق َ ْ َ َ ِإ ٰ َ ِإ ا ُ ُ َ ٌ‬ ‫} َ َאل ا ْ ِ َ ُ‬

‫‪١‬‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َر ُ ُل ا ‪َ ،‬و َ ْ َ َ ِإ ٰ َ ِإ ا ُ َو ُ ٌح َر ُ ُل ا ‪َ ،‬و ُ َ َر ُ ُل ا ‪َ ،‬و َ‬
‫َر ُ ُل ا ِ‪َ ،٢‬و ُ َ ْ أ ُ ْر ِ َ َر ُ ُل ا ِ‪َ ،‬وأَ ْ َ ُ َ ِ ْ َ ْ ِ ِ َ َ א َ َ א َذ َ ا ْ َ ْ ِ َאء‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫وا َ ‪﴿ :‬أُو َ ِ َכ ا ِ َ َ ى ا َ ِ َ ا ا ْ ِ ِه﴾‪ ٣‬وأ ُ ِ َא ِא ِّ א ِع ِ ِ أَ ِ َא ِإ ا ِ‬
‫َْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ ُ ُُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬
‫ِ‪٦‬‬
‫ا ِ ي َ א َא ُ ْ ِ ِ َ ِ ْ َ ُ ‪ َ َ َ ،‬א‪ِ َ ِ َ ٤‬ت ا ُ ُ ا ْ ُ َ َ ِ ّ َ ُ َوأَ ْ ْت‪ ُ ِ ٥‬ة‬ ‫‪٥‬‬
‫ُ‬ ‫ََ‬ ‫ْ‬
‫ُ َ ٍ ‪ َ -‬ا ُ َ َ ْ ِ َو َ َ ‪َ ،-‬و ُ ُ و ِ ِ َ ٰ ِ َכ ُ َ ٌ ‪ ِ ْ َ َ -‬ا َ ُم ‪َ ِ َ -‬‬
‫‪٧‬‬
‫‪٩‬‬
‫ورد‬ ‫אب َوا ِ ‪ِ ،‬‬ ‫אن ِ َ א ِ ا ْ ِ َ ِ‬ ‫ِ َ َ ‪ ،‬وأُ ِ َא ِא ْ ِ ِ‬ ‫ِ ِ َ א َ ِ‪ ٨‬ا‬
‫َ ُ َْ َ ََ ٌََ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ُ َ ْ‬
‫َ ِ ٌ أَن ا َ ُ ِ ُ ُ َ ً ا ‪ ِ ْ َ َ -‬ا َ ُم ‪َ ْ َ ِ ِ ْ َ َ َ ١٠ ُ َ َ -‬م ا ْ ِ َא َ ِ ‪َ ،‬و َ َ‬
‫אب‬ ‫אد ُة ا ِ َذ َ َ א َ ْ َم ا ْ ِ א َ ِ َ ْ َ َ َ ْ ِ َ َ א‪َ ،‬و ُ َ ‪ِ َ ُ ْ َ ١١‬‬ ‫ِ‬
‫ٰ َ ا ا ْ َ َ ِ َ َ َ ‪َ ،‬وا ّ َ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫אس َ ْ َم ا ْ ِ א َ ِ ؛ ِ َ ُ َ َאل ِ ا ْ َ ِ ِ ا ِ ِ َ א‬ ‫אن ِ َ ا ِ‬ ‫ا َ א َ ِ ِ א‪،‬‬
‫َ َ َ َّ‬
‫‪١٠‬‬
‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫אد َ ُ ‪» :‬أَ َ ْ ُر َ‬ ‫ِ‬
‫ون ِ َ ٰذ َכ؟«‪َ ،‬و َذ َ َ َ َ ا َ א َ ‪َ ،‬و َ ْ َ ُ ْ ‪َ ْ َ ِ ْ َ ْ :‬‬ ‫َذ َ َ َ َ‬
‫אن َ َ ُ ُ ‪ْ َ َ ،‬‬
‫‪١٢‬‬
‫ا ْ َو ِ ِ َوا ْ ِ ِّ ِ ‪َ ،‬و ِإ َذا َ َ ا אرِ ُع أَ ِو ا ْ ُ َ َ ِّ ُ ‪ ،‬أَ ْي‪َ َ ٌ ِّ َ َ ُ :‬‬
‫وح ا ْ ُ ْ ِس ا ْ َ ِ ِ ُ ا ْ ُ َ ِ ُ َوا ُن َ ْ ُ َ א َ ٰ ِ َכ‬ ‫ِِ‬
‫אن َ ْ ُ َ اده‪ َ َ َ ،‬א أَن ُر َ‬ ‫أَ َ َ‬
‫ظ َ ْ ُ َ א‪َ ،‬و ِ ٰ ِ َכ‪ َ ١٣‬א َ א ُ ا ِإ ُ َ‬ ‫ا ْ َ َ ُ ا ْ َ ْ َ ا ْ َ ِ َ ُ ا ْ َد ِ ُ َوا ْ ُح ا ْ َ ْ ُ ُ‬
‫أ ِ‬ ‫أَ َ ِ ا ْ َ َ ِ ‪ ،‬و َ أَ َ َ ِ ا ِح‪ ،‬و ِ ِ َ א َ ِ ا ا ِ ِ‬
‫ُ ]‪ ُ ْ َ ْ [ ١٤٨‬أَ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫‪١٥‬‬
‫ِ ِه ا ْ ِ َ ِ‬ ‫ِ ِ ‪١٦‬‬
‫َ ْ َ ِ ِ ْ ِ ْ َכ ا ْ َ ِ َ ِ ا ِ ِ َوا ْ َא ِ ِ َوا ْ َ ْ ُ‬
‫‪َ ،‬و ِإ َ ٰ‬
‫‪١٥‬‬ ‫‪١٤‬‬
‫َ‬
‫אر ُة ِ َ ْ ِ ِ ‪ َ -‬ا ُ َ َ ِ َو َ ‪» :-‬أَو ُل َ א َ َ َ ا ُ ا ْ َ َ « ا ْ َ ِ َ ‪،‬‬ ‫ِ ِ‬
‫ا ْ َد ا ْ ِ َ َ‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪+ :‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ا‬ ‫ش‪ - :‬אل ا אم ا אرح ر‬ ‫‪١‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪- :‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ر لا ‪.‬‬ ‫ج‪ - :‬و‬ ‫‪٢‬‬
‫ج‪ :‬و ‪.‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫رة ا אم‪.٩٠/٦ ،‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪- :‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫أ‪ ،‬ج‪ :‬و א‪.‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ش‪ :‬و כ‪.‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ش‪ :‬وأ ‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫أ‪ ،‬ج‪ :‬ا ر ‪.‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ج‪ :‬ة‪.‬‬ ‫‪٦‬‬
‫ش‪ :‬وا א ‪.‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫ش‪ :‬و כ‪.‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬ا‬ ‫‪١٦‬‬ ‫ج‪ :‬א ‪.‬‬ ‫‪٨‬‬
ve “Allah’ın lk yarattığı şey Akıl’dır.” B z de der z k : Bu hadîsler [kalem

ve levhten] her b r ne, b r d ğer ne -yân Hz. Âdem le Hz. Muhammed’e-
vermed ğ şek lde b r vec hten evvel yet verm şt r.
[Metin]
Hadîsler sıradan insanlara göre çelişiyorsa da râsih âlimlere
5 göre birbiri ile çelişmezler.
[Şerh]
Gāyet açık b r şek lde âl m câh l herkes b l r k çel şme hüküm-
lerde olur, asla “haber”lerde olmaz. “Haber”ler n çel şt ğ n h ç k mse
söylemem şt r. Çünkü Allah Teâlâ’nın haberler n n tamâmı doğrudur.
B r vech yle “haber” olsalar da özel hükmün müddet b tt ğ ç n hü-
10 kümlerden b r d ğer n nesheder. Şâr b r şey n b r vakte kadar helâl
olduğuna, sonra da onun haram olduğuna hükmedeb l r. Senetler n n
sıhhat , mânâ ve usûl ît bâr yle k hüküm eş tse ve bununla berâber
hükümler n târ hler b l nm yorsa, târ h dışında herhang b r vec h le
k haber arasında terc h etmek mümkün olmuyorsa, ancak o zaman
15 ulemâ nezd nde k “haber” arasında b r çel şme söz konusu olab l r.
Müell f meselen n c dd yet n n farkında değ ld r, bu c ddî b r mesele-
d r ve bunu ancak râs h âl mler b l rler. Aks ne bu durum hakîkatler
kend s ne perdelenm ş fakîhler n alâmet d r.
Sonrasında müell f şerhe ht yaç duymayan açık-seç k olarak heps

20 daha önce geçm ş bulunan sözler z krett . Ancak s yâkta müell f şöyle ded
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪631‬‬
‫אر أَ ْ َ َ ْ ِ ُ ّ ِ َوا ِ ٍ ا ْ َو ِ َ‬ ‫ِِ‬

‫َو»أو ُل َ א َ َ َ ا ُ ا ْ َ ْ ُ « ‪ُ ُ َ َ ،‬ل ‪ :‬إِن ٰ ه ا ْ َ ْ َ َ‬
‫‪٢‬‬ ‫‪١‬‬ ‫َ‬
‫آد َم َو ُ َ ٍ ‪ َ ِ َ َ -‬א ا َ ُم ‪.-‬‬ ‫ِ‬ ‫‪ِ ٣‬‬

‫ْ َو ْ َ ْ ُ ْ ِ ْ ُ ْ َ ِ ‪َ َ ْ َ : ْ َ ،‬‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬
‫ُ َ َאل‪» :‬إِن ا ْ َ ِאد َ َ َ אر ُض ِ ْ َ ا ا ِ ِ وإ ِْن َ אر َ ْ ‪ِ ٤‬‬
‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َ‬
‫אن َ א ِ ٍ أَ ْو َ ِ َ א ِ ٍ ‪ ٦‬أَن‬ ‫أَ ْ ِאم ا ْ َ א ِ ِ «‪ ،٥‬و َ َ כ و َ َ َ אء ِ ْ َ ُ ّ ِ ِإ ْ ٍ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫‪َ ٧‬‬ ‫َ‬ ‫ِ‬
‫אر ُض‬ ‫אرا َ َ َ َ َ‬ ‫אر ُض‪َ ،‬و ِإ َذا َ א َ ْ أ ْ َ ً‬ ‫ا ْ َ َ אد َ ِإ َذا َ א َ ْ أ ْ َ א ً א أ َ א َ ْ َ َ َ َ‬ ‫‪٥‬‬
‫אر ُض؛ ِ َن َ َ َ ا ِ َ َ א َ‬ ‫אر َ َ َ َ‬

‫ِ‬ ‫َ ِ‬
‫ُ ْ َ ً َوا َ ًة‪َ ،‬و َ א َ َאل أ َ ٌ َ ا אس إِن ا ْ َ ْ َ َ‬
‫ِ‬
‫ُ ُ א ًא ِ ِْ َ ِ‬ ‫‪َ ٨‬‬ ‫ِ‬
‫אء‬ ‫אرا َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ‬ ‫אم َوإ ِْن َ א َ ْ أ ْ َ ً‬ ‫ْ ٌق ُ ُ ‪َ ،‬وإِن ا ْ َ ْ َ َ‬
‫‪٩‬‬
‫אص‪ َ َ ُ َ ْ ُ ْ َ َ ،‬ا ْ ِء ِא ْ ِ ِ ِإ َ َو ْ ٍ َ א َ ُ ْ َُ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ُ ة اْ ُ ْ اْ َ ّ‬
‫ِ‬
‫‪١٠‬‬
‫אء ِإ ِإ َذا ُ ِ َ ا אرِ ُ‬ ‫َ ِ ِא ِ ِ ‪ ،‬و َ َ ا אر ُض ِ ا ْ َ ِ ِ َ ا ْ َ ِ‬

‫ََْ ْ ُ َ‬ ‫َ َ ُ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِאوي ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ا ُ ق َوا ْ َ َ א َوا ْ ُ ُ ل َ َ َ َ ُ َ ْ ِ ٌ‬ ‫ا َא َ َ ا َ‬ ‫‪١٠‬‬
‫ِ َ َ ِ ا ْ َ ِ أَ ً ِ ْ ٍ א ِ ى ا אرِ ِ ‪َ ْ َ َ ،‬אج ٰ َ ا ا ُ ِإ َ َ ْ ِ ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ََْ ْ‬
‫אء‬‫אت ا ْ ُ َ ِ‬ ‫ِ وأَ َ ُ َ ِ ِإ ا ا ِ ُ َن‪ٰ ْ ،١١‬ذ ِ َכ ِ ِ َ ا ِ‬ ‫ا َ ِ وأ َ‬
‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ َ ُ َ ٌ َ ُ َْ ُ َ ْ‬
‫ا ْ َ ْ ُ ِ َ َ ِ ا ْ َ َ א ِ ِ ِ ْ َ ُه‪.١٢‬‬
‫ِ אِِ‬ ‫َ ٍح‪ َ ،‬أَ َذ َ ِ‬ ‫אج ِإ َ‬
‫َ‬ ‫َْ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ِإ ُ َذ َ َ َ َ ً א ُ ُ َ ْ َ َ َم ُ َ ًא َ َ ْ َ ُ‬
‫ج‪ :‬وإن אرض‪.‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫ا אء ‪ ٢٦٩/١‬وأ אف‪:‬‬ ‫‪ ١‬أورد ا‬

‫ج‪ :‬ا א ة‪.‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫ا‬ ‫‪ :‬وا ارد أول א‬ ‫» אل ا א ا‬
‫א ‪.‬‬ ‫ج‪ - :‬أو‬ ‫‪٦‬‬ ‫ا ا و أ‬ ‫‪ :‬أول א‬
‫ج‪ :‬أ א א‪.‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫ا‬ ‫א ا אوي‬ ‫ا ‪ .‬و אول ا‬
‫אر‬ ‫ا אس إن ا‬ ‫ج‪ - :‬و א אل أ‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪ :‬أول א‬ ‫أن ن ا‬ ‫ن אل‪:‬‬
‫وإن‬ ‫ق‬ ‫א‬ ‫ا‬ ‫אرض ن‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ...‬ا‬ ‫אل ‪ :‬ا‬ ‫ا ا‬
‫אم وإن א ‪.‬‬ ‫ا‬ ‫و אل‬ ‫א‬ ‫أن אل‪ :‬ا و‬ ‫و‬
‫ش‪. + :‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫אت‪،‬‬ ‫אء أول ا‬ ‫ذ כ‪ :‬إن ا ل ا‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪- :‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫אت«‪.‬‬ ‫وأول ا‬ ‫ا‬ ‫أ‬ ‫وإن ا‬
‫ش‪ + :‬ا ‪.‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫ل‪.‬‬ ‫ل؛ ج‪:‬‬ ‫‪ ٢‬ش‪:‬‬
‫ج‪. :‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ٣‬ش‪ ،‬ج‪:‬‬
[Metin]
Allah Teâlâ Rûhulemîn’i yarattığı zaman ondan meleklerin ve
hûrîlerin annesi Tûbâ’yı tafsil etti.
[Şerh]
Rûhulemîn’den maksat Cebrâ l’d r. [148b] Allah Teâlâ Âdem’den
Havvâ’yı tafs l ett ğ g b Cebrâ l’den de Tûbâ’yı tafs l ett . Bu âdet üzere
5 Havvâ nasıl erkek ve kadın evlatların annes se müell f de Tûbâ’yı öylece
“melekler n ve hûrîler n annes ” yaptı.
Müell f n “melekler” le tam olarak ney kastett ğ n b lm yorum.

Cebrâ l’ n altında daha aşağılarda olan melekler m kasted yor? İşâret et-
t kler n n zâh r nden anlaşılan budur. Doğrusunu Allah b l r. Bekç me-
10 lekler (hazene), kapıcı melekler (hâc b), elç melekler (süferâ) g b cen-
nete mahsus, cennet ve esbâbının ve cennetle lg l şler yapan melekler
m kasted yor? Müell f n d llend rd ğ bu görüşler kend s dışında âr er-
den k mse d llend rmem şt r. Ayrıca ne b r Kur’ân âyet nde ne de sah h
ya da zayıf b r hadîste vâr t olmuştur. Keş f sâh b k mseler de böyle b r
şey söylemem şt r. Kur’ân’da z kred len Tûbâ’ya gel nce, [ ِ ‫’] َאب‬dan
15
ُ َ َ
türem ş, [ َ ْ ُ ] vezn nde b r kel med r. B r “güzell k ve güzel b r son” an-
lamındadır ve bu b l nen b r lügat anlamdır. H ntçede “Tûbâ” cennet n
sm d r. Sah h olmayan b rtakım haberlerde geld ğ ne göre “Tûbâ” cennet-
te b r ağaçtır, mu’n se ağacı g b cennet ehl altında gölgelen r, b r süvâ-
20 r Tûbâ ağacının gölges nde beş yüz yıl g der. Allah Teâlâ buyurmuştur:
“Uzamış gölgeler.”1 Müfess rlerden bâzıları da âyet n mâh yet n n bu ol-
duğu görüşünded rler. Doğrusunu Allah b l r. “Uzamış gölgeler.”2 âyet n-
de b tmeyen dâ mî b r rahmet kasted lmekted r. Ben falan k msen n göl-
ges ndey m (sâye) den l r. Yân “onun nâyet ve yardımının altındayım”.
25 Eğer müell f “gölge” le herkesçe mâlûm gölgey kasted yorsa, gölge gözlere
ve bedenlere ez yet veren parlayan ışığın harâret n yok eden anlamında
değ l de “tenezzüh ve rahatlama” anlamındadır. Çünkü cennet, ez yet,
elem ve h cap yurdu değ ld r. Orada b r şey b r başka şey perdelemez.
1 Vâkıa, 56/30.
2 Vâkıa, 56/30.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪633‬‬
‫وح ا ْ َ ِ َ ‪َ َ ، َ ِ ِ : ِ ْ َ ،‬אل‪:‬‬‫أَن ا َ َ َ א َ َ א َ َ َ ا َ‬
‫ْ‬
‫آد َم ‪ َ ِ َ َ -‬א ا َ ُم‪،-‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫» َ َ َ َ ْ ُ ُ َ « ْ َ َ א َ َ َ ]‪َ َ [ ١٤٨‬اء ْ َ‬
‫ب‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪١‬‬
‫ْ‬
‫ِ ‪ِ ٥‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِِ‬
‫َو َ َ َ ٰ ه ُ َ »أُم ا ْ َ َ َ َوا ْ ُ رِ « ‪ِ ،‬إ َא ـًـ]ـא[ َو ُذ ٌ ًر]ا[ ْ ُ ا ْ َ َ ْ‬
‫‪٤‬‬ ‫‪٣‬‬
‫َ َاء َ َ ‪َ ْ ِ ٦‬כ ا ِ ‪.‬‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ א أ ْدرِ ي َ א أ َر َاد ِא ْ َ َ َ ‪ ْ َ ،‬أ َر َاد َ َ َ َ َ ْ ُدو َ ُ ِإ َ أ ْد َ ا ْ ْد َ ‪َ ،‬و ُ َ‬ ‫‪٥‬‬
‫َوأَ ْ א ِ َ א‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ا א ِ ِ ِإ َ ِ ِ‬

‫َ‬ ‫َ ِא ْ َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫אر َوا ُ أ ْ َ ُ ‪ ،‬أ ْو أ َر َاد ِא ْ َ َ َ ا ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ‬
‫ٰ َا ا ِي‬ ‫َ ِاء َوأَ ْ א ِ ِ ‪َ ،‬و‬ ‫אب َوا‬ ‫َوا ْ َ א ِ ِ َ ِ َ א َ َ َ ُ ِ َ א ِ َ ا ْ َ َ َ ِ َوا ْ ِ َ ِ‬
‫َ ْ‬ ‫َ‬
‫ٍ ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫َذ َ ِإ َ ِ א َذ َ ِإ َ ِ َ ه ِ ا ْ אرِ ِ ‪ ،‬و َ אء ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ ٍ ُ ْ آ ٍ َو َ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ ْ ُُْ َ َ‬ ‫َ ْ َ‬
‫آن َ ُ َ ُ ْ َ‬ ‫ْ ُ ر ُة ِ ا ْ ُ ِ‬ ‫َ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬
‫َو َ َ َ ‪َ ،‬و َ َא َ ُ َ א ُ َ ْ ‪َ ،‬وأ א ُ َ ا ْ َ‬
‫‪٨‬‬ ‫‪٧‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ِא ْ ِ ْ ِ ِ‬
‫ُ َ ٌ َ ْ ُ و َ ٌ‪َ ،‬و ُ َ‬
‫ٍب‪ ،‬و ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫אب َ ِ ُ «‪ ،‬أَ ْي‪ ِ :٩‬א َ ُ َو‬ ‫ْ» َ َ‬
‫ِ‬ ‫‪١٠‬‬
‫َ‬ ‫ً ْ‬
‫ُ َ َ َ ٌة‬ ‫ٍ‬
‫אق أَن‬ ‫ِ ا ْ َ ْ אرِ ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ ‪َ َ ١٠‬‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ا ْ َ ‪َ ،‬و َ ْ َ َאء َ ْ‬ ‫اْ‬
‫ُ ِ ِ ِّ َ א‬ ‫و َ ِ َ א‪ ِ ،‬ا ا ِ‬ ‫ِ أَ ُ ا ْ ِ َ א َ א ْ ْ ِ ِ‬
‫ََْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬
‫اْ َ َ ْ َ‬
‫ِ‬
‫َ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ َ‬
‫ا ْ ُ َ ِّ ِ َ ‪،‬‬ ‫ٰ َ َ ا َذ َ َ ِإ َ ْ ِ َ ْ ُ‬ ‫ُ ٍ‬
‫ود﴾‪،١١‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ٍ‬
‫﴿و ّ ٍ َ ْ‬
‫ْ َ א َ َ אم‪َ َ ،‬אل َ َ א َ ‪َ :‬‬ ‫َ‬
‫َ َ ْ َ ِ ُ ‪،١٣‬‬ ‫َ ا اِ َ ا ِ‬
‫ْ ُ ود﴾ ِإ ا ْ َ‬
‫ٍ ‪١٢‬‬ ‫ِ‬
‫﴿و ّ ٍ َ‬‫َ ْ ُ ُ‪َ :‬‬
‫و א وا أ َ‬
‫َ‬ ‫ََ َُ َ ُ َُْ‬
‫وف‪،‬‬ ‫ِ َא َ ِ ِ َو َ َ ِ ِ ‪َ ،‬وإ ِْن َ َ‬
‫אن ُ ِ ُ ا ِ ّ َ ا ْ َ ْ ُ َ‬ ‫ُ َ ٍن‪ ،‬أَ ْي‪َ ْ َ :‬‬ ‫ُ َ ُאل‪ :‬أَ َא ِ ِ ّ ِ‬ ‫‪١٥‬‬
‫אر َوا ْ َ ْ َ َאم‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو ُ َ ِ ْ ُ ْ َ ِ َوا ِّ َ ِ َ‬

‫َ َارة ُ رٍ ُ ْ ِ ق ُ ْ ذي ا ْ َ ْ َ َ‬
‫‪١٤‬‬
‫َْ ِ َ‬
‫אب‪ َ ِ ١٥ ُ ُ ْ َ َ َ ،‬א َ ٌء َ ًא‪،‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫ِ َ ارِ ِ َ ٍ‬ ‫أَ َ ٍ َو َ‬ ‫ِ َ َ א َ ْ َ ْ ِ َ ارِ أَ ًذى َو َ‬
‫ج‪ - :‬أي‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٢‬‬
‫رة ا ا ‪.٣٠/٥٦ ،‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫ش‪ :‬وا ر אت‪.‬‬ ‫‪٣‬‬
‫رة ا ا ‪.٣٠/٥٦ ،‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫ش‪ - :‬إ אث؛ ج‪ :‬آ אت‪.‬‬ ‫‪٤‬‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ش‪ :‬ا אء‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ج‪ :‬ر‪.‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪- :‬‬ ‫‪٦‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬و‬ ‫‪١٥‬‬ ‫ش‪ - :‬א ‪.‬‬ ‫‪٧‬‬
‫ج‪. :‬‬ ‫‪٨‬‬
B lak s orada mü’m n n basîret , mülkün tamâmına s râyet eder ve onu ne

kapı ne duvar ve ne de ağaçların yaprakları perdeleyeb l r. [149a] Dolayı-
sıyla âyette b ld r len “gölge”, bu dünyâdak gölge g b h câbî b r gölge de-
ğ ld r. Müell f n “Allah Tûbâ’dan melekler ve hûrîler yarattı” fâdes n ben
5 ne doğruluyorum ne de yanlışlıyorum. Ancak şu da var k ben bu fâdelere
ondan başkasında rastlamadım. Bununla berâber söyled kler mkân çerçe-
ves nde olab l r. Ancak b z, Allah’ın melekler neyden yaratmış olduğunu da
b lmekle berâber müell f n hâl n de kend s ne tesl m etmektey z [yân bu
konuda ona herhang b r ît râzımız yoktur].
10 Sonra burada söyled kler ne münâs p anlaşılır daha önce geçt ğ üzere
aynı düzende tekrar eden sözler söyled . Sonra açık ve düzgün olmayan
muğlak fâdeler le bu fasla lâve yaptı. [Böyle yapmakla] sebepler açıkla-
mak sterken sözünü lletl hâle get rd . Söyled ama keşke söylemez olaydı!
[Metin]
Kalem-i a’lâ, levh-i mahfûz, Rûhulkudüs ve Nûn olan ulvî
15 hakîkatler, başlangıç ve yaratma (tekvîn) aslında Âdem ve oğullarının
hakîkati olunca secde etmekle emredilen meleklerle ve secde eden diğer
semâvî varlıklarla berâber onların [yâni ulvî hakîkatlerin] Âdem’e
secde etmeleri emrolunmadı. Çünkü samedî hikmette nefsi nefse secde
ettirmek ve bâzı zatları bâzılarına tâbi kılmak yoktur.
20
[Şerh]
Allah Teâlâ’nın, ehl- Hak nezd nde tes r ed c sebepler değ l de önce-
den tekaddüm eden bâzı sebeplere göre îcat etmede mahlûkātını tert p ett -
ğ n b lmed . Ne var k aynı şek lde Allah [var etmey ] h kmete bağlamıştır,
buna b nâen ç nce kanmayı, y y nce doymayı, sulayınca ek n n b tmes n ,
güneş n ısısını yaymayı yaratmıştır. Hak ulvî âleme tevdî ett ğ lat f sır le
25 tab î âlem n, ulvî âlem n hareketler nden müteess r olmasını takd r etm şt r.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪635‬‬
‫ِ ِ‪٤‬‬ ‫ِ‬
‫ِ َ ٌار َو َ‬ ‫אب َو َ‬
‫َ َ ْ ُُُ َ ٌ‬ ‫َ ُْ‬ ‫َ‬
‫‪٣‬‬
‫َ ْ َ َ ‪ ١‬ا ْ ُ ْ ِ ِ ‪ َ ِ ٢‬א َ ْ َ ِ ُق‬
‫ُ‬
‫ي َא َ ُ‬
‫ِ‬ ‫َ ِ ّ ِ ٰ ِ ِه ]‪١٤٩‬أ[ ا ارِ ا ْ א‪ َ ،‬א‬ ‫اق أَ ْ َ אرٍ ‪ َ ِ ِ َ ُ َ َ َ ،‬א ِ‬ ‫أَ ْو َر ُ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ ‪،٥‬‬ ‫ِ َ َ َوا ْ ُ َر َ َ أ ُ َ ِ ّ ُ ُ َو َ أ ُ َ ِ ّ‬ ‫ٰ َ ا ا ُ ُ إِن ا َ َ َ َ ِ ْ ُ َ ا ْ َ َ‬
‫َ ََ ا ُ‬ ‫ِ ٌ ‪ َ َ ،‬أَ א َ ْ ِ ُف ِ ْ أَ ِ ّي َ ٍء‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫أ ُ َ א َو َ ْ َא َ َ ٰذ َכ َ ْ ِ ه‪َ ،‬و ُ َ ُ ْ‬
‫َ ‪٦‬‬
‫ْ‬
‫ا ْ َ َ ِ َ َ َ َ ْ َא َ ُ َ א َ ُ ‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫َא ِ א ِ َ ا‪ َ ٧‬را َ ِ ِ א َ َ م‪ِ ُ ،‬إ َزاد ِ‬ ‫ُ َذ َ َ ْ َ ُه َ َ ً א َ ْ ُ ً א‬

‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ً ٰ ُ ً ْ ُُ َ‬ ‫َ‬
‫ٍ َو َ َ ْ ٍل‪ ،‬أَ َ ُ ِ َ َ َ ُ ‪َ َ َ ،‬אل َو َ َ ُ َ א َ َאل‪،٨‬‬ ‫ٍ‬
‫ْ‬ ‫ٰ َا ا ْ َ ْ ِ َא َ ْ َ ِ َ َ م َ ْ‬
‫ظ‬ ‫»و َ א َ א َ ْ ٰ ِ ِه ا ْ َ َ א ِ ُ ا ْ ُ ْ ِ ُ ‪ ٩‬ا ِ ِ ا ْ َ َ ُ ا ْ َ ْ َ َوا ْ ُح ا ْ َ ْ ُ ُ‬ ‫َ َ َאل‪َ :‬‬
‫َ‬
‫وح ا ْ ُ ْ ِ ‪َ ١٠‬وا ُن َ َ א ِ َ ِ َد َم َو َو َ ِ ِه ِ أَ ا ِء وا ِ‬ ‫َوا ُ‬
‫ْ ِ َْ ْ َ ْ ِ َ ْ ُْ َ ْ‬
‫‪١١‬‬
‫ِ اْ ِ ْ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ُِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ِא ُ د َ ُ ا ْ َ َ َ ا أ َ ْت َوا َ אو ا َ َ َ ْت؛ إذ َ ْ َ‬ ‫‪١٠‬‬
‫אع ا ْ ْ ِ ا ا ِ ِ ِ ْ ْ ِ «‪َ ،‬و َ א َ ِ أَن‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫ِ ِ ِإ אد‪ ١٢‬ا ْ ِ ِ ْ ِ ‪ ،‬و َ ا ِ‬

‫َ‬ ‫ْ َ ُ‬ ‫ا َ‬
‫َ‬ ‫ّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫אب َوإ ِْن َ א َ ْ ‪ٍ ّ ِ َ ُ َ ١٤‬ة‬ ‫ا َ َ َ א َ َ ْ َر َ ‪ِ ِ ُ َ ْ َ ١٣‬إ َ ِאد ِه َ َ َ َ ِم أَ ْ ٍ‬
‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َ أَ ْ ِ ا ْ َ ِّ ‪َ ،‬و ٰ ْ َ َ ا َر َ َ ا ُ ا ْ ْ َ َ َ َ َ َ ا ي ْ َ ا ْ ِب‪َ ،‬وا ّ َ َ‬
‫אط ا ْ ِ ِא ْ َ َ َار ِة‪َ ،‬و َ َ َ‬ ‫אت ا ْر ِع ِ ْ َ ا ْ ِ ‪َ ،‬وا ْ ِ َ َ‬ ‫ِ ْ َ ا ْ َ ْ ِ ‪َ ،‬و ِإ ْ َ َ‬
‫אت ا ْ َ א َ ِ ا ْ ُ ْ ِ ِ ّي ِ َ א أَ ْو َد َع ِ ِ ِ ْ ِ ٍ َ ِ ٍ ‪،‬‬
‫َ ِ‬ ‫ا‬ ‫اْ אَ ا ِ ِ‬
‫َُ ً َ ْ ََ‬
‫‪١٥‬‬
‫ّ‬ ‫َ َ‬
‫ش‪ + :‬و ى א ا ى‪.‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪١‬‬
‫خ‪ + :‬وا ار ا ز ‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬ا‬ ‫‪٢‬‬
‫خ‪ :‬ا س‪.‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ج‪ :‬ق‪.‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪.‬‬ ‫وا؛ ش‪ :‬و‬ ‫خ‪ :‬و‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ج‪ :‬ا אل‪.‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪+ :‬‬ ‫‪٥‬‬
‫أ‪ :‬ر ‪.‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ش‪ :‬أ א‪.‬‬ ‫‪٦‬‬
‫ج‪ -:‬א ‪.‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ج‪ - :‬ا‪.‬‬ ‫‪٧‬‬
Allah’ın z krett ğ bâzı melekler secde etmekten st snâ kılması hang

del l ya da hang hüccete dayanmaktadır? Müell f n gerekçelend rmes n n
(tâlîl n n) kend s de probleml ve sorunludur ( lletl d r). Kat yetle b lmek-
tey z k b zler topraktan yaratılmış varlıklarız. Toprak b z m c smânî ne-
5 şet m z n aslıdır. Bununla b rl kte b zler, topraktan yapılmış b r eve secde
etmekle emrolunduk. Nasıl oluyor da aslımıza secde etmekle emrolunduk?
Bâzılarımız bâzılarımıza nasıl tâb kılındı? [149b] Şöyle k b zler çeş tl un-
surlardan yaratılmışızdır, toprak da bunlardan b r tânes d r. Su da hava da
ateş de benzer şek lded r. Toprak, lâhî emre mt sâl anlamındak secde le
10 emrolunan b z m b r parçamızdır. Yoksa bu b r bâdet secdes değ ld r. Ay-
rıca Allah Teâlâ melekler n tümüne [N tek m âyette secde emr melekle-
r n tümünü kapsadığı ç n kel me, mâr fe takısı olan el f-lâm le (ُ َ ِ َ َ ْ ‫)ا‬
gelm şt r.] emrett ğ ve sonra da onların topluca [‫َن‬ َ
ُ َ ْ ‫ ]أ‬secde ett kle-
r n tek t ett ğ halde müell f n söyled ğ nasıl doğru olab l r? “el-Melâ ke
15 [ُ َ ِ َ َ ْ ‫ ”]ا‬le Allah neşetler ît bâr yle melek olanları kasted yorsa bütün
heps melâ ke lafzına dâh l olur. “Melekler” lafzı le elç (süferâ) melekler
kastett se Cebrâ l de onlardandır, dolayısıyla onun da secde etmes gere-
k rd . Halbuk müell f Cebrâ l’ n secde etmed ğ n söylemekted r. Bu se-
beple her k vec hten de onun kelâmı doğru değ ld r.
20
[Metin]
En mukaddes hicap muhammedî fasıldan önce bitişik (muttasıl)
ve ezelî önceden [ َ ‫ ]ا‬önce en parlak nur ile birleşik (müttehid) olunca
ْ
“meknûn” isim var olur.
[Şerh]
Müell fe göre “meknûn s m”, yân “mukaddes h cap”, hakîkat-
muhammed yyed r. “B t ş k (muttasıl)” ve “b rleş k (mütteh d)” kel meler
25 le müell f zevk ehl ç n g zl olmayan şey beyan etm şt r. “Ezelî önce-
‫ ]ا‬önce” fâdes se evvel yet n nefy nden bârett r. “Ezelî önceden
َْ
den [
‫ ]ا‬önce” b r emr n var olduğunu dd a ett ğ n zaman, ezel n evvel yet -
َْ
[
n n var olduğunu ve onun üstündek şey n aslında onun önces olduğunu
spat etm ş olursun.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪637‬‬
‫َ ِ ْ ا ُ ُ ‪ َ ْ َ ١‬ا ْ َ َ ِ َ ِ ا ِ ي‪َ ٢‬ذ َ ُ ‪ َ ِ ٣‬ا ُ ِد ِ َ ِ ّي َد ِ ٍ أَ ْو‪ّ ِ َ ِ ٤‬ي‬

‫َ ْ‬ ‫َ‬
‫اب‪َ ،‬وأَ ُ‬ ‫ُ ٍ ؟ َ َ א‪َ ٌ ِ َ ُ َ ُ ُ ِ ْ َ ٥‬و َ ٌض‪ ِ َ ،‬א َ ْ َ َ ْ ً א أَ א َ ْ ُ ُ َن ِ ْ ُ ٍ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫اب‪َ ْ َ َ ،‬‬‫אم ِ ْ ُ ٍ‬ ‫ِ ِ ٍ‬ ‫ُِ‬ ‫ِ ِ‬
‫أ ْ ُ َ ْ َא ا ْ ْ َ א ‪َ ،‬و َ َ ٰ َ ا َ ْ أ ْ َא ِא ُ د َ ْ َ َ‬
‫ِ‬ ‫َِ‬ ‫َ‬
‫َ‬
‫ب ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫أُ ْ َא ِא ُ د َ ْ َא‪َ ،‬و َ ْ َ ا َ َ َ ْ َא َ ْ ُ َא؟ َ ِ א َ ْ ُ ُ َن ]‪ْ [ ١٤٩‬‬
‫اب َ ْ ُ َא ا ِ ي‬ ‫أُ رٍ ْ َ ِ َ ٍ ا اب أَ َ ُ َ א‪ ،‬وا ْ ُ َ‬
‫אر‪َ ،‬א َ ُ‬ ‫אء أ ْ ً א َوا ْ َ َ ُاء َوا ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫‪٥‬‬
‫د ِ ٍ‬ ‫َد ا ِ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫אدة َ ُ ‪َ ،‬و َ ْ َ َو َ ْ َ َאل ا ُ‬ ‫אل أَ ْ ٍ ِإ ٰ ٍ ٍ ّ ‪َ َ َ ُ ُ َ ،‬‬ ‫ْ‬ ‫أُ ْ َא ِא ُ د َ ُ ُ ُ‬
‫َ َ א َ ‪ِ :‬إ ُ أَ َ ا ْ َ َ ِ َ َ ِא ْ َ ِ ِ َوا ِم‪ ُ ،٦‬أَ َ ُ ُ َد ُ ِ َ ْ َ ِ َ ‪ِْ َ ،٧‬ن أَ َر َاد‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ِ ٰذ ِ َכ‪ ،‬وإ ِْن أَراد ِא ْ َ ِ َ ِ‬ ‫‪٨‬‬
‫ِ ْ َ ْ ُ َ ْ َ ُ ُ ْ َ َ ْ َد َ َ ا ْ ُ‬ ‫ا ِא ْ َ ِ َ ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬
‫ُ ِد‪َ ،‬و ُ َ ْ َ َ َ ٰذ ِ َכ‪َ َ َ ،‬‬ ‫وح ا ْ َ ِ َ ِ ْ ُ ‪ َ ِ ُ َ ُ َ َ ،‬ا‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ا َ َاء َ ِن ا‬
‫َ‬
‫ََ ُ ُ َ َ ِ ‪.‬‬ ‫ِ َ اْ َ ْ َْ ِ‬ ‫‪١٠‬‬
‫אب ا ْ َ ْ َ ُس ُ ِ ً َ َ ا ْ َ ْ ِ ا ْ ُ َ ِ ِ ّي‬ ‫َ َאل‪» :٩‬و َ א َ َ ِ‬

‫אن ا ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ ِإ ُ‬
‫ْ‬
‫אب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫رِ ا ْ َ ْ رِ َ َ ا ْ َ ِ ا ْ َ َز ِ ِ ‪ِ َ َ ١٠‬‬ ‫ُ ِ ً ا ِא‬
‫אن ا ْ ْ ُ ا ْ َ ْ ُ ُن«‪ : ْ َ ،‬ا ْ َ َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ‬
‫אن ِ َ ْ ِ ِ ُ ِ ً َو ُ ِ ً ا َ א‬ ‫ِ ي ُ َ ا ْ َ ِ َ ُ ا ْ ُ َ ِ ُ ِ ْ َ ُه‪ ْ َ َ ،‬أَ َ َ‬ ‫ا ْ َ ْ َ َس ا‬
‫‪١٢‬‬
‫َ َ َ א ِ ِ ا ْو ِق‪َ ،‬وأَ א َ ْ ُ ُ ‪ َ َ » :‬ا ْ َ ِ ‪ ١١‬ا ْ َ َز ِ ِ «‪ِ َ ،‬ن ا ْ َ َز َل‬ ‫َ َ َْ‬
‫ّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َ ْ ِ ا ْ َو ِ ِ ‪َ ،‬و ِإ َذا أَ ْ َ َ أَ ْ ً ا َ ْ َ ا ْ َ ْ ِ ا ْ َ َز ِ ِ ّ َ َ ْ أَ ْ َ َ ا ْ َو ِ َ‬
‫אر ٌة َ ْ‬
‫َ َ‬
‫ِ‬ ‫‪١٥‬‬
‫ِ ْ ََز ِل‪َ ،١٣‬وأَن‪ َ ُ َ ْ َ ١٤‬א ُ َ َ ٌ َ ُ ‪.‬‬

‫ْ‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪- :‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫اج‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪١‬‬
‫ج‪ -:‬ا ‪.‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫ج‪ :‬ا ‪.‬‬ ‫‪٢‬‬
‫ش‪ :‬אل‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫ش‪ :‬ذ ه‪.‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ج‪ :‬ا ز ‪.‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ش‪ :‬و‪.‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ج‪ + :‬ا ‪.‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫ش‪ :‬وأ א‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫أ‪ ،‬ج‪ -:‬ن ا زل‪.‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫א ‪ َ َ َ َ ﴿ :‬اْ َ َ ِ َ ُ‬ ‫إ‬ ‫‪٦‬‬
‫ج‪ :‬ز ‪.‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫‪٣٠/١٥ ،‬؛ رة‬ ‫ُ ُ ْ َأ ْ َ ُ َن﴾ ) رة ا‬
‫ج‪ :‬ن‪.‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ص‪.(٧٣/٣٨ ،‬‬
O [yâni Hz. Muhammed’in rûhu], sübuhât nûrundan ayrıldığı

[Metin]
(infisal) zaman, kayyûmî hayat, ahadî-samedî mir’ât ve rabbânî-ebedî

ilimler ile ayrıldı.
Yân âyette b ld r ld ğ üzere “Her nefs n üzer nde kā m olan zat
[Şerh]
5 (mı?)” kayyûmî hayâtı bahşett . Hz. Muhammed’ altında var olan her şey
1
ç n kā m yaptı. Buna göre Hz. Muhammed en yüce ve en aşağı âlemde ve

her k s n n arasında bulunan âlemlerde var olan her şey n hayat kaynağıdır.
B r grup, hayat bahşetme [‫ ]ا ْ َ اد‬konusundan z yâde özell kle rûhânî ne-
ْ
şettek tekaddüm konusunu savunmuşlardır. Ancak bu kes nl kle muhâld r.
10 [150a] Tahkîke göre mesele, müell f n şâret ett ğ g b değ ld r. Sebepler le
murat ed len kastetseyd , bu mâkul görüleb l r, açıkça anlaşılab l rd .
“Ahadî-samedî m r’ât” sözü lâhî b r n spett r. Yahûdîler Hz. Muham-
med’e “B ze Rabb’ n tavsîf et.” ded ler, bunun üzer ne Allah Teâlâ “De k :
O Allah ahadd r, Allah samedd r.”2 şekl nde başlayan İhlâs sûres n n tamâ-
15 mını nzâl buyurdu. Müell f demek st yor k muhammedî ruh, sübuhât
nûrundan bu ker m n spet n m r’âtı le ayrıldı, böylel kle “vech” n yân
“hakîkat” n o m r’âtta gördü. Muhammedî ruh, kend s n var eden n aha-
d yet nde ezelî olarak fânîd r, çünkü ahad yet k nc y kabul etmez. Sank
bu b t şmen n ( tt sal) “ayn”ında b r ayrılmadır ( nf sal). Bununla berâber
20 müell f tahkîke uygun b r şek lde konuyu devam ett remem şt r.
“Rabbânî-ebedî l mler” fâdes rabbânî-ebedî l mler le ayrılmış anla-
mındadır. Bu l mlere sâh p olarak değ l de bu l mler kāb l (kabul ed c
olma) stîdâdı le ayrılmayı kastetmekted r. Nâmütenâhîn n vücûda g rme-
s , muhâld r. Kaldı k [âyette de b ld r ld ğ üzere] b zler h çb r şey b lmez
25 ken anneler m z n karnından çıkarıldık. Sonra Hz. Peygamber “öncek le-
r n ve sonrak ler n lm n b ld ğ ne” l şk n sözünü, “Allah Teâlâ’nın k el n
k omzu arasına koyması ve göğsünde onun parmaklarının ucunun ser nl -
ğ n ” h ssetmes olayından sonra söylem şt r. Ve Hz. Peygamber’e “Rabb’ m
ben m lm m artır, de!”3 den lm şt r. Halbuk nâmütenâhîye taalluk eden
30 l m z yâde kabul etmez. Bu da aynı şek lde tahkîke uygun b r söz değ ld r.
1 Ra’d, 13/33.
2 İhlâs, 112/1-2.
3 Tâhâ, 20/114.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪639‬‬
‫وح ُ َ ٍ ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪َ َ ،-‬אل‪ ُ ْ َ » :‬رِ‬ ‫ِ‬

‫»و َ א ا ْ َ َ َ « َ ْ ‪ُ :‬ر ُ‬ ‫َ َאل‪َ :‬‬
‫ْ‬
‫آة ا ْ َ َ ِ ِ ا َ ِ ِ َوا ْ ُ ُ ِم‬ ‫אت‪ ١‬ا ْ َ َ ِ ِ ْ َכ ا ْ ِאة ا ْ َ ِ ِ وا ْ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ا ُ َ‬
‫َ ْ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬
‫ا א ِ ِ ا ْ َ َ ِ ِ ‪ُ ُ َ ،«٢‬ل‪ :‬أَ ْ َ ا ْ َ َ א َة ا ْ َ ِ َ َ ْ ُ ُ َ َ א َ ‪﴿ :‬أَ َ َ ْ ُ َ َ א ِ ٌ َ َ‬
‫ً ا َא ِ א ِ ُ ّ ِ ‪ ٍ ٤‬دو َ ‪ َ ،‬ا ْ ِ ِ ِאة ُ ّ ِ ٍ ِ‬ ‫ٍ‬
‫ُ ِّ َ ْ ﴾ ‪َ ُ َ َ َ َ ،‬‬
‫‪٣‬‬
‫َ ّ‬ ‫ََ‬ ‫َ ّ ُ ُ َُ ُ‬ ‫ً‬
‫ا ْ َ א َ ِ ا ْ َ ْ َ َوا ْ َ ْ َ ِ َو َ א َ ْ َ ُ َ א ِ َ ا ْ َ َ ا ِ ِ ‪َ ،‬و َ ْ َذ َ َ ِإ َ ٰ َ ا ا َ ِم َ َ א َ ٌ‬ ‫‪٥‬‬
‫ِ‬
‫אل ُ ْ َ ً َوا َ ًة‪َ ْ َ َ ،‬‬ ‫ِ ا ْ ِء ا و َ א ِ ِ َ א ً َ ِ ا ْ ِ ْ َ ِاد‪ٌ َ ُ ُ ِ َ ،‬‬
‫ّ‬
‫אب َ َ ِ ٌ ‪.‬‬ ‫אر ِإ َ ِ َ َ ا ْ ِ ِ ‪ِْ َ ،‬ن أَ َر َاد َ א ُ ُاد ِא ْ َ ْ َ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫]‪١٥٠‬أ[ ا ْ َ َ א أَ‬
‫ُْ َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ‬
‫»وا ْ ْ آة ا ْ َ َ ا َ « َ ُ َ ا َ ُ ا ْ ِ ٰ ِ ‪ َ ،‬א َ ا ْ َ ُ ُد ُ َ‬ ‫َوأ א َ ْ ُ ُ‪َ :‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ َ -‬ا ُ َ َ ْ َو َ َ ‪» :-‬ا ْ ْ َ َא َر َכ«‪َ َ ْ َ ،‬ل ا ُ َ َ א َ ﴿ ُ ْ ُ َ ا ُ أ َ ٌ ا ُ‬
‫ُ ﴾‪ ٥‬ا ر َة ِ َ א ِ َ א‪ُ ُ ،٦‬ل‪ :‬وا ْ َ َ َ ْ ُ أَ ً א‪ِ ِ ِ ٧‬آة‪ َ ٰ ٨‬ا ا ِ ا ْ َ ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ا َ‬ ‫‪١٠‬‬
‫َ َ َ ى ِ َ א َو ْ َ ُ أَ ْي‪ُ َ َ َ َ ، ُ َ َ ِ َ :‬ال َ א ِ ً א ِ أَ َ ِ ِ ُ ِ ِ ِه؛ إ ِِذ ا ْ َ َ ِ ُ َ‬

‫אل‪َ ،‬و َ َ ٰ َ ا َ َ א َ ى َ َ ا ْ ِ ِ ‪.‬‬ ‫َ ْ ُ ا א ِ ‪ َ َ َ ،‬ا ْ ِ ٌאل ِ َ ِ ا ِّ ٍ‬
‫َ‬ ‫ُ َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫»وا ْ ُ ُ ِم ا א ِ ِ ا ْ َ َ ِ ِ « َ ُ ُل‪ :‬ا ْ َ َ َ أَ ْ ً א ِ َ א‪ ُ ِ ُ ،‬ا ْ ِ ْ ِ ْ َ َاد‬ ‫َوأ א َ ْ ُ ُ ‪َ :‬‬
‫َ‬
‫אل‪،‬‬ ‫ا ْ َ א ِ َ ِ ٰ ِ ِه ا ْ ُ ُ ِم َ ُ ُ َ َ א‪٩‬؛ ِ َن ُد ُ َل َ א َ َ َ َא َ ِ ا ْ ُ ُ ِد ُ َ ٌ‬
‫َو َ ْ أَ ْ َ َא ِ ْ ‪ِ ُ ُ ١٠‬ن أُ َ א ِ َא‪ً َ َ ْ َ َ ١١‬א‪ِ ُ ،‬إ ُ ‪ ِ َ َ -‬ا م ‪ -‬א‪ ١٢‬ذ‬
‫َ ُ َ َ ََ‬
‫‪١٥‬‬
‫ْ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬
‫אس َ ِد‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ‪١٣‬‬
‫أَ ُ َ ِ ِ ْ ا ْ َو ِ َ َوا ْ ِ ِ َ ِإ َ ْ َ ا‬
‫ْ‬ ‫َو ِإ ْ َ‬ ‫َْ َ ْ ِ َ َْ‬
‫ِب ِא‬
‫ْ‬ ‫َ َ‬
‫﴿و ُ ْ َر ِّب زِ ْد ِ ِ ْ ً א﴾ ‪َ ،‬و َ َ ُ ا ْ ِ ْ ِ ِ َ א َ‬
‫‪١٥‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ا ْ َ َא ِ َ ْ َ َ ْ َ ْ ‪َ ،‬و َ َ ُ ‪َ :‬‬
‫‪١٤‬‬ ‫ِ‬
‫َא َ ى َ َ ا ْ ِ ِ ‪.‬‬ ‫‪١٦‬‬

‫אد َة‪ٌ َ َ َ ُ َ ،‬م أَ ْ ً א‬
‫َ َ ْ َ ُ ا ِّ َ َ‬ ‫َ َ َא َ‬
‫َ‬
‫ل א‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫אت‪.‬‬ ‫אت ا‬ ‫ةا‬ ‫خ‪ + :‬و‬ ‫‪١‬‬
‫ج‪. - :‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪ - :‬ا‬ ‫‪٢‬‬
‫ج‪ :‬أ א א‪.‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫رة ا ‪.٣٣/١٣ ،‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ج‪ :‬א‪.‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٤‬‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ص‪.٢-١/١١٢،‬‬ ‫رة ا‬ ‫‪٥‬‬
‫ج‪. :‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪.٤٥١/٥ ،‬‬ ‫ي ا‬ ‫ا‬ ‫‪٦‬‬
‫رة ‪.١١٤/٢٠ ،‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫ش‪ - :‬أ א‪.‬‬ ‫‪٧‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪+ :‬‬ ‫‪١٦‬‬ ‫ش‪ :‬ا آة‪.‬‬ ‫‪٨‬‬
Bu ayrılma (fasıl) kendisi için bir yaratma ve kendisinde var

[Metin]
olan hudûs nispeti için bir izhar oldu.

Yân Allah Teâlâ, [muhammedî rûha] kend s n n var ed ld ğ bu ay-
[Şerh]
rılma sebeb yle hâd s olduğunu ona öğretmek sted .

5
[Metin]
Bu ayrılmadan (fasıl) önce hicap gibi bir şey yok idi.
H cap le Hz. Muhammed’ n rûhunu kastetmekted r. Onun bu la-
[Şerh]
kabı daha önceden geçm şt . Yân kend s n n b rleşme (vasıl) hâl nde, ona
mümâs l h çb r şey yok d .
[Metin]
Hiçbir canlı birleşme (vasıl) hâlinde bu hayâta benzemez.
10
[Şerh]
Müell f, “b rleşme (vasıl) hâl nde” fâdes yle onun sudûra gel ş n
kastetmekted r. Yoksa önces nde b r hâd s n yer aldığı sebeb kastetme-
mekted r. [150b] Çünkü ayrılmayı (fasıl) lk kabul eden odur ve yüce ve
alçak ayrılışlar ( nf sal) ondan zuhur etm şt r. Müell f n bu bâres de aklen
ve şer’an sah h değ ld r. Aynü’l-kudât’ın ıstılâh olarak kullandığı bu ma-
15 kamdak sudûr her hâlükârda ayrılıştan ( nf sal) daha evlâ, daha yüce, daha
nez h, daha büyük ve Allah le edep açısından daha uygundur. Bununla
berâber lâhî edep sâh pler , mutlak lafzî c het ît bâr yle bunu kabul etm ş
değ llerd r, mânâ ît bâr yle kabul etm şlerd r. Çünkü sudûr ancak vürûd le
mümkün olur; ancak bununla berâber herhang b r vürûd yoktur. Bu [yân
20 fasıl/ nf sal] müell fe has b r kavrama benz yor. Her hâlükârda “sudûr”, bu
şahsın ıstılâh olarak kullandığı fasıl/ nf sal ıtlâkından daha y d r.
[Metin]
Ayrıldığı (infisal) zaman, yüce hazret ile bitişmiş (ittisal) yüce
bir hicap olur.
[Şerh]
Yâni o hicâbın muhâfızıdır (hâcib).
25
[Metin]
Rab Teâlâ, bu ayrılmış [‫ ] َ ْ ُ ل‬hicâbın ardından konuşur.
Yân bu h cap ayrıldığı zaman, ayrıldığı h câba yüzünü çev rd ; öyle
[Şerh]
k bunlar sonsuza kadar kend s ne örtü olacak olan h caplardır. Hak h câbın
ardındadır. Yân Hak h câba hayat bahşeden [ ّ ِ ْ ‫ ]ا‬ve muhâfaza edend r.
ُ
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪641‬‬
‫ِ ِ ْ َ ِ ا ْ َ َ ِث ِ ِ «‪ُ ِ ُ ،‬‬ ‫َو ِإ ْ َ ً‬

‫אرا‬ ‫َُ‬ ‫َ ْ ًא‬ ‫אن ٰذ ِ َכ ا ْ َ ْ ُ‬‫ُ َ َאل‪» :‬و َ َ‬
‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪١‬‬
‫אل‪» :‬و‬ ‫ا ِ ي‪ ٥‬אن‪،‬‬ ‫َا ا ْ َ ْ ِ‬ ‫ِٰ‬ ‫ِאد ٌ‬

‫ث‬ ‫ِ‬
‫أَن ا َ َ َ א َ أَ َر َاد أَ ْن ُ َ ّ َ ُ ِ َ ُ َ‬
‫َ َ ُ َ َ ََْ‬
‫‪٤‬‬
‫ٍ‬ ‫אب َ ء َ َ ا ْ َ ِ «‪ِ ُ ِ ،‬א ْ ِ‬ ‫ِ ا ِ‬

‫وح ُ َ ‪َ -‬‬ ‫אب ُر َ‬ ‫َ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُْ َ ْ ِ ْ َ ِ ْ ٌ ْ‬
‫אك َ ء א ِ ُ ِ‬ ‫‪ ،‬أَي‪:‬‬ ‫ا ُ َ َ ِ َو َ ‪َ ،-‬و َ ْ َ َ َم ٰ َ ا ا‬
‫َ ُ ْ َُ َ ْ ٌ َُ ُ‬ ‫َ ُ َُ ْ َْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫ِ ِ‪٦‬‬ ‫ِ‬
‫אل َو ْ ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫‪٥‬‬
‫»و َ ُ َ ِ ّ ُ ِ ْ َכ ا ْ َ َ א َة َ َ َאل ا ْ َ ْ ِ «‪َ ْ َ ُ ِ ُ ،‬ن ُ ُ ورِ ِه‪َ ْ ِ َ ،‬‬ ‫َ َאل‪َ :‬‬

‫‪٧‬‬
‫אن ُ َ ]‪١٥٠‬ب[ أَو َل َ ْ َ ِ َ ا ْ َ ْ َ ‪َ ،‬و َ ْ ُ َ َ ِت‬ ‫ث؛ ِإ ْذ َ َ‬ ‫َ َ ٍ َ َ َ ُ َ ِאد ٌ‬

‫‪٨‬‬
‫َ‬
‫אرةٌ َ َ ِ َ ْ ً َو َ ً א‪َ ،‬و َ َ َ א‬ ‫ِ‬ ‫ِِ َ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ت‪ َ ُ ُ ،‬א َو ُ ْ ُ َ א‪َ ،‬و ٰ ه أ ْ ً א َ َ‬ ‫اْ ْ ِ َ אَ ُ‬
‫אل‬‫אن َא ُ ور ِ ٰ َ ا ا ْ َ ِאم ا ِ ي ا َ َ َ َ ِ َ ا ْ ُ َ ِאة أَو َ ِ ا ْ ِ ْ ِ ِ‬ ‫َ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َوأَ ْ َ ُس َوأَ ْ َ ُه َوأَ ْ َ ُ أَ َد ـ ً]ـא[ َ َ ا ِ‪ ،‬و َ َ ٰذ ِ َכ َ َ א َ َ ُ َ ُ أَ ْ ُ ا ْ َ َد ِب ا ْ ِ ٰ ِ ِّ‬
‫‪٩‬‬
‫‪١٠‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ا ْ ِ ْ َ ِق ا ْ ِ ِ ‪ِ ،‬إ ‪ِ ١٠‬‬
‫ور َ َ ُ ُن إ َ ْ‬ ‫ْ ِ َ ا ْ َ ْ َ ؛ َن ا ُ َ‬ ‫ّ‬ ‫ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫ود‪ ُ َ َ َ ،‬ا ْ َ ٌح َ אص َ ُ ‪َ ،‬و َ َ ُ ّ ِ َ אل َ ُ َ أَ ْ َ ُ ْ‬ ‫ُو ُرود‪َ ،‬و َ ُو ُر َ‬
‫ِإ ْ َ ِق ا ْ َ ْ ِ ا ِ ي ا ْ َ َ َ َ َ ِ ٰ َ ا ا ُ ُ ‪.‬‬
‫ْ‬
‫ِ ً ِ ْ ِة ا ْ ِ‬ ‫ِ َ א ًא أ َ َ َ‬
‫ِّ «‪ُ ُ َ ،‬ل‪َ ُ :‬‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫אن‬
‫»و َ א ا ْ َ َ َ َ َ‬ ‫אل‪َ :‬‬ ‫ُ َ َ‬
‫ُل ِ ْ َو َرا ِ ِ «‪،‬‬ ‫אب ا ْ َ ْ ُ‬
‫ِ‬
‫ٰ َاا ْ َ ُ‬ ‫‪ ١١‬ا َب َ َ א َ‬ ‫אب‪ ،‬אل‪ِ » :‬‬ ‫َא ِ ُ اْ ِ َ ِ‬
‫ُ َ َ ُ َُّ‬
‫‪١٥‬‬
‫ْ َ ُ ِإ َ َ א ا ْ َ َ َ َ ْ ُ ِ َ ا ْ ُ ُ ِ‬ ‫אب َ א ا ْ َ َ َ َ َ َ ‪َ ١٢‬و‬ ‫ِ‬

‫َ ُ ُل‪ :‬إِن ٰ َ ا ا ْ َ َ‬
‫ِ ْ َو َرا ِ ِ ‪ ،١٤‬أَ ْي‪َ ُ َ ِ ُ :‬و َ א ِ ٌ ‪،‬‬ ‫ا ِ َ ُ ُن‪ِ ُ ْ َ ١٣‬إ َ َ א َ ِ َ א َ َ َ ُ ‪َ ،‬و َ َ‬
‫אن ا ْ َ‬
‫ش‪ :‬و أد א‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫س‪.‬‬ ‫خ‪ + :‬ا‬ ‫‪١‬‬
‫א א أ אه‪.‬‬ ‫ي‪ ،‬أ‪ ،‬ج‪ :‬؛ ش‪ :‬إ ؛ و ر‬ ‫‪١٠‬‬ ‫؛ ج‪:‬‬ ‫وإ אرا‬ ‫ا‬ ‫أ‪:‬‬ ‫א‬ ‫و‬ ‫‪٢‬‬
‫‪.‬‬ ‫خ‪ ،‬ج‪:‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫وث‪.‬‬ ‫ا‬ ‫؛ ج‪ :‬أ‬ ‫ا‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ج‪ :‬ن‪.‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫ج‪ + :‬أن‪.‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ش‪ - :‬ل إن ا ا אب א ا‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ج‪ - :‬ا ي‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ا‬ ‫ا‬ ‫إ אا‬ ‫و‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪ :‬و‬ ‫‪٦‬‬
‫و אن ا‬ ‫א‬ ‫ن إ א‬ ‫‪.‬‬ ‫؛ ج‪ :‬و‬ ‫خ‪ :‬و‬ ‫‪٧‬‬
‫ورا ‪.‬‬ ‫ج‪ :‬م‪.‬‬ ‫‪٨‬‬
“Allah onları ardlarından muh tt r.”1 M saller n ver lmes nde ahad yet ayna-
sı le ayrıldığı zaman h câbın ardını görür, o se Hak’tır. N tek m aynalarda
rüyet sûret yle olan şey lt câ hâl nde olan şeyd r, böylece ondan sudûr eden
şeylerden yüzünü çev rmekle onun müşâhedes n kaybetmez. Buna göre b r
5 vec hle Hak onun ardındadır, b r vec hle de onun karşısındadır.
[Metin]
Bu makamda, ayrılma (fasıl) ve emrin ortaya çıkması gününe
kadar onun için kelâm zâil olmaz.
[Şerh]
Ayrılma günü fâdes yle Hz. Peygamber’ n beden n n doğumla
zuhûru ânını; emr n ortaya çıkması günü fâdes le de nübüvvet n n ve
10 b ’set n n zamanını kastetmekted r.
[Metin]
Melekûtî hicaplarda ve meknûn isimlerde, kesintisiz olarak ve
sonsuza dek durum hep böyledir.
[Şerh]
Demek st yor k ayrılmış (mafsûl) olan her şey, ayrıldığı ( nf sal)
şeyden bu sûret üzere ayrılır. Yân ayrılmış olan şey, kend s nden ayrıldı-
15 ğı şey n ahad yet aynası le ayrılır ve kend s nden ayrılmış olan şey onun
ardında olur. [151a] Bunların arasındak kelâm da b l nen b r kelâmdır.
Zîra yüce ruhlar âlem , unutmaz ve yanılmaz. Bu ruhlar tab î-terk p âle-
m nden değ ld rler ve bu beşerî ruhlar tab î sûretlerden hâlî olmazlar.
Zîra onlar asla tab î sûretlerden tecerrüt edemezler. Onlar unutur ve ya-
20 nılırlar; Allah onları muhâfaza ed p nâyet yle husûs yet fazîlet bahşeder-
se müstesnâ. Ancak onların zâtı [yân beşerî ruhlar] bunu gerekt rmez.
Hak Teâlâ buyurdu: “Gece bastırınca İbrâhîm b r yıldız gördü ve ded :
İşte Rabb’ m bu”,2 “Rabb’ me g deceğ m, o ben doğru yola letecekt r.”,3
1 Burûc, 85/20.
2 En’âm, 76/6.
3 Sâ ât, 37/99.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪643‬‬
‫אن‬ ‫َ ِب ا ْ ِ َ ِ‬
‫אل َ َ‬ ‫آة ا ْ َ ِ ِ ِ‬ ‫ِ ٌ ﴾‪ ،١‬و َ א ا ْ َ َ ِא ْ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َو َرا ِ ْ ُ‬ ‫﴿وا ُ‬
‫َ‬
‫ِ ْ ِ اِْ אِ ِ‬ ‫אن َ ُ ِ ُ َر ِة ا ْؤ َ ِ ِ ا ْ ِ ِآة ِ‬ ‫َ اْ َ ‪َ َ َ ،‬‬ ‫ِِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ א َو َرا َو ُ‬ ‫َ ى ِ َא‬
‫َ‬
‫ٍ‪٢‬‬ ‫ورا ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ َو ْ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ف َو ْ ِ ِإ َ َ א َ َ َ ُن َ ْ ُ ‪ َ ،‬א ْ َ‬ ‫ُ ُ ًدا ِ َ‬ ‫َ َ ْ ِ َ ُه‬
‫ْ َو ْ ٍ ‪.‬‬ ‫وِ א ِ‬
‫َ َ ُُ‬
‫اث أَ ْ ِ ِه«‪،‬‬ ‫ِم َ ِ ِ و ِإ َ ِ‬ ‫ِ‬

‫»و َ א َز َال ٰ َ ا ا ْ َ َ ُم َ ُ ِ ٰ َ ا ا ْ َ َ אم ِإ َ َ ْ ْ َ ْ‬ ‫אل‪َ :‬‬ ‫ُ َ َ‬ ‫‪٥‬‬
‫اث أَ ْ ِ ِه َو ُ ُ ِ ِ َو ِ ْ َ ِ ِ ‪ُ ،٣‬‬ ‫ان ُ ُ رِ ِ ْ ِ ِ ِא ْ ِ َ َد ِة َو ِإ ْ َ َ‬ ‫ُ ِ ُ ِ َ ْ ِ ِ أَ َو َ‬

‫אت‪ِ ٦‬إ َ َ א‬ ‫אء ا ْ ْ ُ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫אت َوا ْ َ‬ ‫ِ ‪ ٥‬اْ َ ُ ِ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ا‬ ‫َ َאل‪» :‬وا ْ َ َ َ ا‪ِ ٤‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُْ‬
‫َر ِة َ ُ ُن ُ َ ْ ُ ٍل‬ ‫َ ا ْ ِ َ َאء َ ُ ‪َ ٧‬و َ ا ْ ِ َ َאء«‪ُ ُ َ ،‬ل‪ :‬إِن َ َ ‪ِ ِ ٰ ٨‬ه‪ ٩‬ا‬
‫آة‪ ١٣‬أَ َ ِ ِ ا ْ َ ْ ُ ِل َ ْ ُ ‪،‬‬ ‫ُل‪١٥١] ١٢‬أ[ ِ ِ ِ‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ِ ‪ ١٠‬ا ِ ي ا ْ َ َ َ َ ُ ُن‪ ١١‬ا‬
‫ْ‬
‫َو َ ُ ُن ا ْ َ ْ ُ ُل َ ْ ُ ِ ْ َو َرا ِ ِ ‪َ ،‬وا ْ َ َ ُم َ ْ َ ُ َ א َ א ْ َ َ ِم‪ِ َ ،‬ن َ א َ َ ا ْ َ ْر َو ِ‬
‫اح‬ ‫‪١٠‬‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ‪١٤‬‬

‫اح‬‫َو َ َ ْ َ ‪َ ،‬و َ ْ َ ْ ْ َ א َ ا ْ ِ ا ِ ِّ ‪َ ،‬و ٰ ه ا ْ َ ْر َو ُ‬ ‫اْ ُ َ َ َ‬
‫‪١٥‬‬
‫ا ْ َ ِ ُ َ َ ْ ُ َ ِ ا َ رِ ا ِ ِ ِ ‪ َ ُ َ ،‬א َ ْ َ َ َ َ ُد‪ ١٦‬أَ َ ً ا َو َد َوا ً א‪،‬‬

‫ْ‬ ‫َ‬
‫אص‬‫ِإ أَ ْن ِ ا َ ِ א َ ِ َ َ ا ْ ِ ْ ِ ِ‬ ‫َ‬
‫َو َ ْ َ‬ ‫אر‬
‫َ َ َ כ أ َא َ َ ُ‬
‫‪١٧‬‬
‫َ‬ ‫َْ َ ُ ُْ ََ‬
‫ِ ‪َ ١٩‬ذا ُ َ א‪َ َ ،‬אل‪ َ َ ٢٠‬א َ ‪ َ َ ﴿ :‬א َ َ َ ِ ا ُ َرأَى‬ ‫َْ ِ‬
‫َ‬ ‫ِא ْ ِ َא َ ِ ‪ َ ،‬أَن‪ٰ ١٨‬ذ ِ َכ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫﴿و َ َאل ِإ ِّ َذا ِ ٌ ِإ َ َر ِ ّ َ ْ ِ ِ ﴾‪،٢٣‬‬
‫َ‬ ‫אت‪،٢٢‬‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ ً א َ َאل ٰ َ ا َر ِ ّ ﴾‪ ٢١‬ا ْ‬ ‫‪١٥‬‬
‫َ‬
‫ج‪ :‬ن‪.‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫ه‪.‬‬ ‫ش‪- :‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫رة ا وج‪.٢٠/٨٥ ،‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪.‬‬ ‫ش‪ ،‬ج‪:‬‬ ‫‪١٩‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫ج‪ - :‬و ‪.‬‬ ‫‪٢‬‬
‫ش‪ + :‬ا ‪.‬‬ ‫‪٢٠‬‬ ‫ش‪ + :‬ا ي‪.‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫أ‪ ،‬ج‪ :‬و ‪.‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ش‪ َ - :‬אلَ ٰ َ ا َر ِّ ؛ رة‬ ‫‪٢١‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬ا‬ ‫‪١٢‬‬ ‫خ‪ :‬כ‪.‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ا אم‪.٧٦/٦ ،‬‬ ‫ج‪ :‬ا آة‪.‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫خ‪ :‬ا אب‪.‬‬ ‫‪٥‬‬
‫رة ا אم‪.٧٨-٧٦/٦ ،‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫אت؛ ج‪:‬‬ ‫خ‪ ،‬ش‪ :‬ا‬ ‫‪٦‬‬
‫رة ا א אت‪.٩٩/٣٧ ،‬‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪ :‬و‬ ‫‪١٥‬‬ ‫אت‪.‬‬ ‫ا‬
‫د‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪١٦‬‬ ‫ش‪. - :‬‬ ‫‪٧‬‬
‫ش‪ :‬אز‪.‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫ش‪. :‬‬ ‫‪٨‬‬
“Yoksa sen, k tap ned r, îman ned r b lmezd n. Fakat B z onu b r nur kıldık
k onunla kullarımızdan d led ğ m z h dâyete erd r yoruz.”1 Âyetler n bü-
tününde h tap, şler n kend s ndek nt baı, zâtını ve hakîkat n gerekt ren
k mselere değ ld r; h tap h lâfı kend s ç n câ z olacak k mselered r k o
5 k mseler bu ht sâs sâyes nde harekete mahkûm k mselerd r. C s mler hare-
ket etmek zorundadır. Allah’ın c s m üzer nde olan nîmet c s mde hareket
yaratmak sûret yle gerçekleş r. Yoksa c s mden hareket hâsıl olması şekl nde
harekete ver len b r nîmet değ ld r. Fakat hükmünün varlığında değ l de
“ayn”ın var ed lmes şekl nde Allah’ın onlar üzer ndek nîmet d r. Allah,
10 müell f n söz ett ğ makamdak k mseye [yân Hz. Peygamber’e] -müell f n
öne sürdüğü üzere- bunu hsan etm şt r. Daha sonra müell f şerhe ht yaç
duymayan anlaşılır sözler z krett . Şöyle k müell f, Âdem’ n mertebes n-
den, Âdem’ n rahmânın sûret üzere yaratılmasından, esmânın Âdem’e tâlî-
m nden anlaşılır b r d lle söz ett .
15 Müell f bunu şu satırlarında z kretmekted r: Âdem Hz. Muhammed’ n
zâh r d r ve Hz. Muhammed, bu zâh rl ğ n kend s le kā m olduğu Âdem’ n
hakîkat d r. Melekler âdem yete tâb oldular ve ona secde ett ler ve ondan
[esmâyı] öğrend ler. Bu yüzden Hz. Muhammed’ n tekaddüm etmes ve
herkese mam olması daha evlâdır. [151b] N tek m Âdem, c s mler âlem n-
20 de mamdır, Hz. Muhammed ruhlar âlem nde mâm-ı mukaddemd r. Hz.
Muhammed’ n mâmet n ve âh rette tekaddümünü görünce, uhrevî ne-
şet n âdem yet üzer nde âh rette gāl p olacağını da b ld k. Böylece de âde-
m yet muhammed yet n bâtını, muhammed yet de âdem yet n zâh r olur.
Müell f böyle dd a etm şt r. Ancak bu husus onu bu k tapta daha önce
25 temellend rd ğ husus le çel şk ye götürmekted r. Şöyle k bâtın nerede var
se zâh re st mdat eder ve zâh r bâtın le kā md r. Hz. Muhammed bu dd -
aya göre âdem yet n vardığı son olur. Âdem yet muhammed yet n hakîkat
ve muhammed yet de âdem yet n hakkı olur. Daha sonra maksadını, önce-
den bel rtt ğ üzere Hz. Muhammed asıl olduğundan dolayı, onun Âdem
30 ve meleklere olan tekaddümünü anlaşılır b r d lle îzâha g r şt .
1 Şûrâ, 42/52.
‫ا‬ ‫ح‬ ‫‪645‬‬
‫אب َو َ ا ْ ِ َ א ُن َو َ ِ ْ َ َ ْ َ ُאه ُ ًرا َ ْ ِ ي‬ ‫ِ‬

‫َو َ َאل َ َ א َ ‪ َ ﴿ :‬א ُ ْ َ َ ْ رِ ي َ א ا ْ َ ُ‬
‫ِ‬ ‫َ َ אء ِ ِ ِאد َא﴾‪ ،١‬و َ ا ُ َ ُ ُن ِ َא א ِ َ ْ ِ‬ ‫ِ‬
‫َذا ُ ُ َو َ َ ُ ُ‬ ‫ِ َ ْ‬
‫‪٢‬‬
‫ً َ ْ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ٰ‬ ‫ُ ْ َ‬
‫ُز َ ِ ِ َ ُ َ ‪ِ َ ٣‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ‬ ‫ُ ََْ‬ ‫َ ْ‬ ‫אع ا ْ ُ ُ رِ َ א‪َ ،‬و ِإ َ א َ ُ ُن َא ًא َ ْ َ ُ‬ ‫اْ َ َ‬
‫אن َ َ ا ْ ِ ْ ِ ِ َ ْ ِ‬ ‫אص‪ ،‬ا ْ َ َ َ ُ ُ ِ ُ ِ ْ ِ ْ ِ ا َ َك َوا ْ ِ ْ ِ َ َ‬ ‫ِ َا ا ْ ِ ْ ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ٰ‬
‫אن َ َ َ א‬ ‫ِك ْ א‪ ِ ٰ ،‬ا ِ ِ‬ ‫ِ‪٤‬‬ ‫ِ‬ ‫ا ْ َ َ َ ِ ِ ِ‪ َ ،‬ا ْ ِ ْ ِ َ َ‬
‫ْ ْ َ َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫אن َ َ ا ْ َ َ َ ِ ُ ُ ل ا َ‬ ‫‪٥‬‬
‫ِ ِإ َ ِאد َ ْ ِ َ א‪ُ ِ َ ،‬و ُ ِد ُ ْ ِ َ א‪َ ،‬وا ُ َ ِ ا ْ َ َ َ َ ْ َز َ َ ٰ َ ا ا ُ ُ‬

‫ِ‬ ‫ِ‬
‫أَ ُ َ َ َ א َذ َ َ ُه َ ا ْ َ َא َ ‪َ ُ ،‬ذ َ َ َ َ ً א َ ْ ُ ً א َ َ ْ َ ُ‬
‫אج ِإ َ َ ْ ٍح‪ْ َ ،‬‬
‫‪٥‬‬
‫ِ‪ ،‬وَ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫آد َم ‪ ْ َ َ -‬ا َ ُم ‪َ -‬و َ ْ َ َ ُ َرة ا ْ ٰ َ ْ‬ ‫َ َ َ أَ ْ ً א َ َ َ ْ َ َ َ‬
‫ا ْ َ ْ َ َאء ِ َ َ ٍم َ ْ ُ ٍم‪.‬‬
‫אر ُة ُ َ ٍ ‪ َ ِ ْ َ َ -‬א ا َ ُم ‪َ ،-‬و ُ َ ٌ‬ ‫ِ‬

‫آد َم َ َ‬
‫ِ ِ‬
‫ُ َذ َ َ َ َ ً א َ ُ ُل ‪ :‬إِن َ‬ ‫‪١٠‬‬
‫אر ُة‪َ ،‬و َ א َ ِ ا ْ َ َ ِ َ ُ َא ِ َ ً ِ ْ َد ِ ِ َ َ َ َ ْت‬ ‫ِِ ِ‬

‫َא َ ْ ِ َ א ٰ ه ا ّ َ َ‬
‫ِ َ ا ِ‬
‫َ ُُ‬
‫אن ِא ْ َ ْ ى َوا ْ َ ْو َ َ َ ُم ]‪١٥١‬ب[ ُ َ ٍ ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم‬ ‫َ َ א َو َ َ َ ْ ِ ْ َ א‪َ َ َ ،‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫آدم ِ َ א َ ِ ا ْ َ ْ ِאم ُ ا ْ ِ אم‪ ،‬و َ ٌ ِ َ א َ ِ‬
‫َ َ ُ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫‪َ -‬و ِإ َ א َ ُ ُ َ َ ا ْ ُ ّ ِ ‪َ ،‬وإِن َ َ‬
‫‪٦‬‬
‫اح ُ َ ا ْ ِ َ ُאم ا ْ ُ َ ُم‪َ ،‬و َ א َرأَ ْ َא أَن ِ ُ َ ٍ ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪ -‬ا ْ ِ َ א َ َ َوا َ َم‬ ‫ا ْ َ ْر َو ِ‬
‫ْ‬
‫ِ ا ْ ِ ِة َ ِ ْ َא أَن ا ْ َ َة ا ْ ُ ْ ِاو َ َ ْ ِ ُ َ َ ا ْ َد ِ ِ ‪ ِ ٧‬ا ْ ِ ِة‪ُ ُ َ َ ،‬ن‬ ‫‪١٥‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫אر ُض َ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫אر َ َ א‪ َ َ ٰ ،‬ا َز َ َ ‪َ ،‬و َ ْ َ ُ ُ ا َ ُ‬
‫ُ َ َ‬ ‫‪َ ،‬وا ْ ُ َ‬ ‫ا ْ َد ُ ِ َא َ َ ا ْ ُ َ‬
‫ا א ِ ‪ ،‬وأَن ا א ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ א أَ َ ُ ِ ٰ َ ا ا ْ ِ َ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫אب َ ْ َ ٰ َ ا أن ا ْ َ א َ َ ْ ُ َ َ َض َ ُ‬
‫אر ُ َ ٌ ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪ َ ٰ َ َ -‬ا ا ْ ِ ا ْ ِ ُ َ ِ ّ ُه‪ ٨‬ا ْ َد ِ ُ‪،‬‬ ‫ِ‬
‫َ ُ ُم ِ ‪َ َ ْ َ َ ،‬‬
‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِِ‬ ‫َو َ ُ ُن‪َ ، ُ َ َ ِ َ ٩‬و َ ُ ُن ُ َ ‪ َ َ ١٠‬א‪ ُ ،‬أَ َ َ‬
‫אن َ ْ َ ْ ُ ده ِ َ َ م ُ ُ َ ْ ُ ٌم ْ‬
‫آد َم َوا ْ َ َ ِ َ َ ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪ َ َ -‬א َ َر ُه‪َ ،‬وأَ ُ ا ْ َ ْ ُ ‪.‬‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ْ ُ‬ ‫ََ َ‬ ‫ََ م ُ َ‬ ‫‪٢٠‬‬
‫‪ ٨‬ج‪ :‬ه‪.‬‬ ‫ش‪. :‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫رى‪.٥٢/٤٢ ،‬‬ ‫رة ا‬ ‫‪١‬‬

‫‪ ٩‬ج‪ :‬و ن‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ج‪ :‬وا‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪.‬‬ ‫؛ ج‪:‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪ ١٠‬ج‪. - :‬‬ ‫و ‪.‬‬ ‫ج‪ :‬ا‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ل‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪٤‬‬
[Şaîre]
Durum -müell f n z krett ğ üzere olunca- zâh r-bâtın, Âdem-me-
lek, secde eden ve secde ed len, üzere deverân eder. Bunlardan her b -
r s n n b r sm vardır ve her b r s o sm n ufkunda seyy dd r. Meselâ
5 Âdem kend ufkunda zuhur ett ğ zaman “seyy d ” olur ve melekler ona
secde ederler, melek ona karîn ve bâtın olur. Aynı şek lde, âdem yet
zuhur ett ğ esnâda melek bâtın olan sm n n ufkunda zâh r olunca,
-meleğ n sm n n ufku şu anda zâh rd r ve zâh r olan Âdem sm bâtına
döner- âdem yet meleklere secde eder. Âdem yet meleklere karîn ve
10 bâtın olur. İşte müell fe göre lâhî s mlerde ve ulvî ruhlarda da böylece
sârîd r, bu s mler ve ruhlardan her b r b r vec hle zâh r b r vec hle de
bâtındır; b r vec hle tâb -sâc d, b r vec hle metbû ve mescûddur. Sec-
de edenler n her b r secde ett ğ ne karînd r. [153a] B l k bu şaîren n
mahsûlü budur. Mânâsı daha önceden geçm ş d . Allah’a hamd olsun
15 Muhammed yyât sahîfes de b tt . Ancak faydadan ârîd r. Bütün bunlar
b ze gerek Muhammed yyât gerekse eser n d ğer bölümler nde müell -
f n b r şey b lmed ğ n gösterm şt r.
Bu k tabın şerh nden altıncı cüz b tt . Bu kısmı, Rahmân yyât -husûsen
tafs ldek Rahmân yyât- tâk p edecekt r.

Hal'u'n-Na'leyn Kitabının Şerhinin 6. Cüzü

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hal'u'n-Na'leyn Kitabının Şerhinin 6. Cüzü

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

[Hal’u’n-Na’leyn Kitabının Şerhinin Altıncı Cüzü]

Rahmân ve Rahîm Allah’ın adıyla

‫َ ْ ِ َא‬ ‫ِ‬ ‫»وا ْ َ أَن‬ ‫َ َאل ا ُ ‪َ - ٍ ِ َ ُ ْ ١‬ر ِ َ ُ ا ُ َ َ א َ ‪: -‬‬

‫אد ُه أَن ا ْ ُ َ َ ‪َ ُ َ َ ١٠‬ر ِة‪ َ ٰ ١١‬ا ا ْ ِ ْ ِ َ ِאد‬ ‫ِ‬

‫אل‪َ ،‬وأَ ُ َو ْ َ ُه ُ َ ا ِ ي أَدرك ا ْ َ‬ ‫َ א َ َ ِ ٰذ ِ َכ أَ ِ َ ِّ ا ْ ِ َ ِ‬

‫ٍ‬ ‫ِ ِ ٍ‬ ‫َ‬ ‫ب ِ ِِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫وا ْ ِ َ ُ ِ‬

‫ا ْ ُ َ א ِ ُ ِ ْ ٰ َ ا ا ْ َ ْ ِ ‪ٌ ِ ْ ُ ُ ِ َ ،‬כ ِ ا‪َ ،‬و َ ْ َ َ َכ ِ ِ َ ِ ِ َ ا ْ َ ْ ِ ‪،‬‬

İkinci Sahîfe: Firdevsiyyât

‫َو ُ َ ٌ َ َ ِ َ ِ ِ ِ ا َ ُة‬ ‫ِ‬

‫اب ا ْ َ ِ َ َ א ِ ُ َ א َذ َ ُه ِ َ ا ُ ِ ‪ِ ُ ،‬إ ُ َ َ َ ُ َ ً ا‬ ‫َ ْ ِ ُ أَ ْن ُ ِ ّ َ َ ُ ِ أَ ْ َ ِ‬ ‫‪١٥‬‬

‫אن ُ َ َ א َ א َو ِ َ ُ ِإ أَ ْن َ ِ َ ِ «‪َ ،١‬و َ َאل ِ ِ َ ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪:-‬‬ ‫»َْ َ َ‬

‫אل ُ ْ ِ ُ َ א َ ْ ٰذ ِ َכ‪،‬‬ ‫َو» ُ « َ ْ َ ِ ا ْ ِ َ א َ َ َوا ْ ُ ُ َم‪ِ ،٤‬إ أَ ْن َ ْ َ ِ َن‪ َ َ َ ٥‬א َ ٌ‬

‫اب‬ ‫ا ْ َ ِّ ِ ْ ُ ‪١٤٠] ،‬أ[ َوأَن َ ْ ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪َ ِ َ ْ َ -‬א َ ِ ِ ْ ٰ ِ ِه ا ْ َ ْ َ ِ‬

‫اب ا ْ َ ِ ‪ َ َ ،‬א‬ ‫اب ا ْ َ ْ ِة َ َ א ِ ُ أَ ْ َ ِ‬ ‫ا َ א َ َ َ ْ ِ ُ ا َ ُم«‪َ َ ُ ،‬אل‪َ :‬وإِن أَ ْ َ َ‬

Arş “mülk” mânâsında olduğunda ayrı b r anlama, “taht” mânâsında oldu-

kapısıdır. (…) Cin cenneti ise cennetin derecelerinin ilkidir.

peygamber n h zmet ne tahs s ed ld ğ n ve bu durumun da “Bana ben-

‫ِ‬ ‫ٌ آ َ ُ ‪َ ،‬و َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ا ْ ُ ْ ِכ َو ِإ َذا َ َ‬ ‫ِإ َذا‪َ َ ١‬‬

‫ِא ْ ِ ِّ‬ ‫אن ا ْ ُ‬ ‫אت ا ْ َ ِ «‪ َ ٰ َ َ َ ،‬ا ا ُ ُ أَن ُ َ ْ َ َ‬ ‫ا ْ ِ ِ ‪ ،‬و ِ أَو ُل در ِ‬

‫ِ‬ ‫اب ا ِ ِ ﴾‪ْ َ ْ َ ْ َ َ ،١٤‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

Görmez m s n k hayvanları elde etmek sted ğ n zaman bu sen n ç n çok

10 Sonra müell f n buradak görüşler daha önce temellend rm ş olduğu

‫اب َ َ َ ٰ ِ َכ‪َ ،‬و َ ُ ٰذ ِ َכ‬ ‫‪ ،‬وا אت وا אد وا اء وا אء‪ ٢‬وا אر وا‬

‫إ َِر َادةٌ ِ َ ٍء‪ُ َ َ ُ َ َ ،‬ر ِ ْ ُ ا ْ ِ َ َאء ُة َوإ ِْن َ א َ ْ َ ُ َ אةٌ َ ْ ِ ُ َ א ا ْ ِ َ א ُن َو ُ ْ رِ ُ َ א‬

‫אن ِ َ ِ ا ْ ِ ِّ ‪ َ ،‬أَ ُ ِ ْ ٌ َو َ‬ ‫אر َ َ َ ُ أَ ْن َ ْ َ َ ُ َ ْ َ َ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‪ِ ٤‬‬

‫אس َ َ ِ َ ُ َ ْ ِ ٍ ‪َ َ ُ ِ َ ،‬אل َ ِ َ ٰ َ ا‪ َ َ » :‬א أَن‪ ِ ١٠‬ا ا ِ ِ َ ا ِ َ ‪،‬‬ ‫وِ ٍ‬

10 rüyetin hakîkati öyle bir hakîkattir ki bu Hz. Peygamber’in seferden

nolunduk ve haberlerde vâr t olanlar dışında onların Rabler le olan haller

dünyâda yerleşm ş k mse ç n, Rabb’ n n zn olmaksızın kend nefs nden

‫َ َ ٰ ِ َכ‪َ ،‬و َ‬ ‫אت ِ א ِ א א‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫אن َ ْ َ ُ ُ َ א‪َ ٣‬ر ُ ُل‬ ‫ِ َو ِل ُد ُ ِل ا ْ َ ِ ُر ْؤ َ َ َ ِ َ ِ ِ َ َر ْ َ َ ِ ا ِ ِ ا َ ْ ِ ‪َ َ ٢‬‬ ‫‪٥‬‬

‫ا ِ‪ َ - ٤‬ا ُ َ َ ِ َو َ ‪ َ ْ ِ -‬ا ْ ِ ا ِ ِ ِ ْ َ َ ِ ِه َ َ ُد ُ ِ ِ َد َار ُه َوا ْ ِ ْ ارِ ِه‬

‫אب َو َ َ َ ٍ َ ِ ٍ َو َ‬ ‫َو َ א َ َאء ِ ٰذ ِ َכ ِ َ ِّ ِ ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪ -‬آ َ ٌ‪ٍ َ ِ ْ ِ ٨‬‬

‫ا ِّ ِ ‪َ ُ ،‬ذ َ ِ آ ِ ِ ا ْ َ ْ ِ ِإ َ َ َ ا ْؤ َ ِ ‪ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ،‬א َ ٍ ‪.‬‬

‫َ ْ ُ ُل ا ْ َ َ َ ِ ِ ُ ْ ِ ا ْ ِ َر َاد ِة‪ َ ،«١١‬א ْ َ أَو ً أَ ُ َ َ ِ ْ ُ ْ ِ ِ ِ ٰذ ِ َכ ا ارِ‬

‫אب َوا ِ ‪ُ ُ َ ،‬ر َ א َ ْ ُ َن‬ ‫ون ا ْ َ ْ َ ِא ْؤ َ ِ ا ِ َو َ َ ا ْ َ ِ َ א ِ ا ْ ِ َ ِ‬ ‫ََ َ ُ َ‬

Hakîkatler naslardır. Onların [yân nsanların] eşyânın îcâdı ç n taalluk

‫ور ِة أَن َ َ َ ا َ َא ِ َ א ُ َ َ ٌ ِ ْ َ ْ ُ َ‬ ‫ِ‬

‫َ א َ َ «‪َ ،‬و َذ َ َ َ ً א ِإ َ آ ِ ِ ا ْ َ ْ ِ ِ َ ِ ِ ]‪١٤٢‬ب[ َ ِ ِ ا ْ َ ِ ِ ُ ّ ِ َ א‬

‫ش‪ :‬و‪.‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫ون‪.‬‬ ‫ج‪:‬‬ ‫‪١‬‬

Her b r kerîme kend mülkünde, efend s (seyy d) husûsunda kend s

25 Sonrasında müell f, cennet n yüz dereces , yüz rahmet , yüz lâhî sm

‫َ ُ ُل‪ُ َ َ :‬כ ُ ّ ِ َ ِ َ ٍ َوأ ُ ُ ُ َ א‪ َ ٢ ُ ِ ْ َ َ ١‬א َذ َ ِ ٰ َ ا ا ْ َ ْ ِ ِ َ א ُ َ ِ ّدي‬

‫אر ُه َو َ ِ ُ ُ َوأَ ُ ُه َو َو َ ُ ُه َو َ ا َ ُ ُ ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ا ْ َ ْ َ ُة ِ ْ ُ ُ ِب ا ْ َ َ ا ِ ِ ‪َ ،‬و َ ْ َ ِ ُ ا ْ َ َ ُ َ ْ َ ا ْ َ ْ َ אرِ ‪ َ ٰ َ ،‬ا َ ْ ِ ٌ َ َ ُ ُ َ ْ‬

Zîra “yüz s m” konusunda olması gerekt ğ g b sözün hakkını vermem şt r.

Sonra müell f yaratılmışlar arasındak fazîlet (üstünlük) konusuna de-

Müell f, üstünlüğün ancak c ns bakımından olduğuna şâret etm şt r.

‫ِ ا ٍ ِإ ِ א ِ‬ ‫ُ َ ً ا ‪ ِ َ َ -‬ا َ ُم ‪َ -‬و َ א أَ ْ َ ُאه ِ َ ا ْ َ ِאم‪ ،‬و‬

‫‪.‬‬ ‫ج‪+ :‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ش‪:‬‬ ‫‪١‬‬

‫َ آدم أَ ْ َ ُ ِ آدم«‪ ،١‬و َ ٰ ِ َכ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫אن ا ْ َא ُن ِ ْ א ِ ِ َ َ ا א ِ‬ ‫َ א َ ِ ا ْ َ َ ُ ِ א ِ ِ َ َ َ ُ ا ْ َ א ِ ُ ‪َ ،‬و ِإ َذا َ َ‬

‫ت‪.‬‬ ‫خ‪ :‬أ‬ ‫‪٧‬‬ ‫آدم‪.‬‬ ‫ج‪ - :‬أ‬ ‫‪١‬‬

“m zaçlar”ın arasını cemetmek rabbânî h kmettend r” fâdes ne kadar olan

‫َ ِ ُ ‪ٌ ْ َ ٥‬ار‪ِ ،‬إ َ أَ ْن‬ ‫ُ َذ َ أَ ُ َ ْ ‪َ َ َ ٣‬م ا ْ َ َ ُم ِ َ َ ا َو َ َ ا َ َ َ ْ ُ ُه‪،٤‬‬

‫‪.‬‬ ‫خ‪ :‬أو ا‬ ‫‪٩‬‬ ‫אت‪.‬‬ ‫ا‬ ‫ا א‬ ‫ج‪ - :‬ا‬ ‫‪١‬‬

“Zıddı zıddan çıkarmak ( hrâc etmek)” fâdes le “Allah ölüden d r y , d r den

Ayrışma [ ْ َ ], çıkarma ( hrâc) ve d ğerler n z krett kten sonra mü-

‫»وأَ ْ َ ِ َ ٍء‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ُء أَ ْ َ ِ ِ ْ ٍ ‪ِ ٢‬إ َ َ א َ ْ َ ُ ‪َ ،‬وأَ ْ َ َ ِ ِ ْ ٍ ‪ِ ٣‬إ َ َ א َ ْ َ ُ‪،‬‬ ‫َ ُ ُن ا‬

‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ ْ َ ِ ِ ْ ا אرِ َ ُ ِ ا ِإ َ ِ وإ ِْن َ َ ِ‬

‫ِ‬ ‫َ ِאء َ ِ ا ْ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ً א‪َ ،١٥‬وإ ِْن أَ َر َاد‪ ١٦‬أَن َ َ ا ِّ ِ ّ ُ َ ‪ِ ّ ِ ِ ُ َ ١٧‬ه َ َ ْ ُ ٌع ُ ْ َ ً َوا ِ َ ًة‪،‬‬ ‫َ ِ َ‬

‫َ א ُ ا إِن أَ ْ َ‬ ‫َوإ ِْن أَ َر َاد ِא ْ َ ْ ِ ا ْ َ ْ ُ َع ا ْ َ ا ِ َ َ َ ْ ِ َ ِ ِ ‪َ ،‬و ِ ِ ِ َ ٌف‪ َ َ ،‬א‬