Professional Documents
Culture Documents
برای موفقیت تلاش فردی مهمتر است یا شرایط اجتماعی؟
برای موفقیت تلاش فردی مهمتر است یا شرایط اجتماعی؟
نسخه صوتی برای موفقیت تالش فردی مهمتر است یا شرایط اجتماعی؟
00:00
1x
تفاوت اطالعات و دانش مانند تفاوت کتابه//ای ’خودی//اری‘ و نگ//اه موش//کافانۀ عل//وم اجتم//اعی اس//ت.
کتابهای خودیاری،همانند اطالعات ،مجموعهای از دادههای غیرمستقیماند .اس//تفاده از آنه//ا مانن//د آن
است که افراد واقعیتهای ناآزمودۀ بیشماری را تجربهکنند .حالآنکه ،علوم اجتم//اعی ،همانن//د دانش،
از دادههای جمعآوریشده و روشهایی استفاده میکند که اف//راد بس//یاری در ط//ول زم//ان آنه//ا را پدی//د
آوردهاند.
دانِش برآمده از علوم اجتم//اعی فرض//یههایی را مط//رح میکن//د ک//ه ب//رای پژوهشه//ای بیش//تر ب//ه ک//ار
میآیند ،مانند زمانی که جامعهشناس/ان «خ/ود» را بخش/ی از جه/انی میدانن/د ک/ه ،در آن ،مع/انی وج/ه
نمادین دارند و سپس تغییرات آن جهان را بررسی میکنند .هستیشناسی شاخهای از فلسفه است ک//ه ب//ه
پرسشهایی در باب وجود و اینهمانی میپردازد .بن//ابراین ،ب//ه تعب//یر فلس//فی ،جامعهشناس//ان تحقیق//ات
خود را با شواهد و نظریههای هستیشناسانه آغاز میکنن//د ،چراک//ه پیش از ه//ر چ//یز الزم اس//ت ب//دانیم
«خود» ،از منظر اجتماعی ،سیاسی ،اقتصادی ،فرهنگی و روانشناختی چه معن//ایی دارد و بع//د ب//رای
اصالح آن نسخه تجویز کنیم.
برای مثال ،بیایی//د ب//ه کتابه//ای خودی//اری در ح//وزۀ ک//اری نگ//اهی بین//دازیم .ریچ//ارد ب//ولز در کت//اِب
همچنان پرفروش خویش با نام چتر نجات ت//و چ//ه رنگی اس//ت؟ (( 1 )۲۰۲۰ک//ه نخس//تینبار در س//ال
۱۹۷۰چاپ شد) به مخاطبان جویای مسیر شغلی میگوید از خودشان بپرسند« :من که هستم؟» .وی ب//ا
نقل تجربههای شخصی و حکایتها و داستانهای اخالقی ،به خواننده کمک میکند به این پرسش پاس//خ
دهد و با انگیزهدادن به خواننده او را راهنمایی میکند .ناگفته نماند که او کشیش ب//ود و این راهنماییه//ا
بیشتر به موعظه میماند .او بهدرس/تی بی/ان میکن/د نبای/د خودم/ان را ب/ا ش/غلمان تعری/ف ک/رده و بای/د
عمیقتر به مسائل نگاه کنیم؛ اما اشکال کار آنجاست که بولز فرد و مفهوم خود را از ب//افت جامع//ه ج//دا
میکند.
چنین رویکردی الجرم رنگوبوی قومی و بومی به خود میگیرد .ب/رای مث/ال ،روانشناس/ی اجتم/اعی
نشان میده//د مفه//وم ف//ردیت از ق//ومی ب//ه ق//ومی دیگ//ر ف//رق میکن//د .آس//یاییآمریکاییها ،در قی//اس ب//ا
آمریکاییهایی که اصالت اروپایی دارند ،کم//تر رفتاره//ای خودنمایان//ه از خ//ود ب//روز میدهن//د .این در
حالی است که بیمیلی به بروزدادن ب//رخی رفتاره//ای ف//ردی میتوان//د نش//اندهندۀ آن باش//د ک//ه ف//رد ب//ه
ویژگیهای اجتم//اع و جامع//ه ،در س//طح کالن ،آگ//اهتر اس//ت .امی//ل دورکیم و ج//ورج هرب//رت می//د ،از
جامعهشناسان قرن بیستم ،معتقدند «خود» برآین//د مجم//وعهای از نیروه//ای اجتم//اعی اس//ت ک//ه ف//رد را
احاطه میکند .حالآنکه ،کتابهای خودیاری به «خود»ی کمک میکنن//د ک//ه ب//یرون از ب//افت اجتم//اعی
قرار دارد .این امر ،دقیقًا در تضاد با پژوهشهای علوم اجتماعی است.
بولز در یکی از تمرینهای کت/ابش از خوانن/دگان میخواه/د گلی ب/ا هفت گل/برگ ترس/یم کنن/د و در ه/ر
گلبرگ یکی از ویژگیه//ای خودش//ان را بنویس//ند .وی معتق//د اس//ت این ن//وع خودآگ//اهی س//بب میش//ود
رضایت فرد از خویش افزایش یافته و عملکرد او در شغل و محیط کار بهبود یابد .اما اش//کال آنجاس//ت
که این تمرینها ابدًا تأثیر عوامل اجتماعی را نمیسنجند.
مجموعۀ مستند «از هفتسالگی به بعد» ( )۱۹۶۴محصول انگلستان نش//ان میده//د ،وق//تی آنچن//ان ک//ه
باید به مفهوم طبقۀ اجتماعی توجه نمیکنیم ،تعریف «خود» دستخوش چه تغی//یراتی خواه//د ش//د .در این
مجموعه ۱۴ ،پسربچۀ مدرس/های از طبق/ات مختل/ف اقتص//ادی انتخ/اب ش/دند .س/ازندگان این مجموع/ۀ
مس//تند ه//ر هفت س//ال ی//ک ب//ار از آنه//ا فیلم گرفتن//د و ب//ا آنه//ا درب//ارۀ زندگیش//ان مص//احبه کردن//د.
فیلمب//رداری از س//ال ۱۹۶۴آغ//از ش//د .در آن زم//ان پس /ربچهها هفتس//اله بودن//د .آخ//رین قس//مت این
۶۳س//اله بودن//د .آنچ//ه میبی//نیم
مجموعه در سال ۲۰۱۹ساخته شد .شرکتکنندگان این مستند حاال دیگر
بیش از آنکه محصول ویژگیهای فردی این افراد باشد ،متأثر از مشکالت آنهاست ،از مس//یرهایی ک//ه
در زندگی انتخاب کردند ،از موفقیتهای مالی آنهاکه همگی مت//أثر از طبق//ۀ اجتم//اعی ب//ود ک//ه ب//ه آن
تعلق داشتند .با گذشت بیش از ۵۰سال ،هیچ یک از این افراد از طبقهای که ب/ه آن تعل/ق داش/تند فرات/ر
نرفت؛ اما این افراد ،غافل از تأثیرگذاری طبقۀ اجتماعی ،زندگی خویش را بهگونهای روایت میکردن//د
که گویی تصمیمات شخصی آنها تنها عامل تأثیرگذار زندگیشان بود.
لویس ووداستاک ،پژوهشگر حوزۀ رسانه و ارتباطات که کتابهای خودی//اری را مطالع//ه ک//رده اس//ت،
معتقد است «روایتهایی که دربارۀ ’خود‘ مطرح میشود… همانقدر که ت//أثیر س//اختارهای اجتم//اعی
را انکار میکنند ،قدرت و مسئولیت بیاندازهای را نیز بر شانههای فرد قرار میدهند».
تمرین رسم گلبرگ در کتاب چترنجات ت/و چ/ه رنگی اس/ت؟ -مانن/د بس/یاری از کتابه/ای خودی/اری-
بهطور ضمنی به این تلّقی دامن میزند که خود ( )selfداستانی است که میتوان آن را روایت کرد .اما
روایت نویسندگان کتابهای خودیاری متف//اوت اس//ت از روایت متخصص//ان عل//وم اجتم//اعی ،از جمل//ه
روانشناس//ان .ب//رای مث//ال ،دی//ل ک//ارنگی ،مؤل//ف کت//اب خودی//اری آیین دوس /تیابی ( 2 )۱۹۳۶از
روشهایی بحث میکند که با تکی/ه ب/ر آنه/ا میت/وان ب/ر اف/راد ت/أثیر گذاش/ت و ب/ا مخ/اطب ق/راردادن
نیازهایشان آنها را به انجام کاری واداشت .بااینح//ال ،در س//ال ۱۹۹۵تحقیقی در ح//وزۀ روانشناس//ی
انجام شد که بهشدت با توصیههای این کتاب مغایرت داشت .این تحقیق ک//ه در زم//رۀ مق//االت ُپرارج//اع
ق//رار دارد ،نش//ان میداد در م//ذاکره ب//ا دیگ//ران ،اگ//ر ف//رد مقاب//ل از نتیج//ۀ م//ذاکره خوش//حال میش//د،
مذاکرهکنن//دگان از تالش ب//رای تأثیرگذاش//تن ب//ر او احس//اس رض//ایت نمیکردن//د .این تحقی//ق از حق//ایق
بغرنجتری هم پرده برمیداشت آنجا که نشان میداد موفقیت در م//ذاکرات س//بب میش//د مذاکرهکنن//دگان
احساس کنند آنچنان که باید صداقت به خرج ندادهاند و در نتیجه کمتر ب/ه خ/ود افتخ/ار میکردن/د .نت/ایج
این تحقیق توصیههای آیین دوستیابی را نقض میکرد ،چرا که تحقیق یادشده این ف//رض را ب//ه چ//الش
میکشید که اگر در مذاکره فرد مقاب//ل از نتیج//ۀ م//ذاکره رض//ایت داش//ته باش//د ،احس//اسمیک//نیم م//وفق
بودهایم و بر او آنگونه که میخواستیم تأثیر گذاشتهایم.
بااینحال ،بسیاری از کتابهای خودیاری در حوزۀ اقتصاد و موفقیت شغلی هنوز هم به س//بک و س//یاق
کتاب کارنگی نگاشته میشوند و الجرم این تص//ور را ایج//اد میکنن//د ک//ه اف//راد هم//واره آزاد هس//تند ت//ا
بدون توجه به بافت اجتماعی مذاکره کنند .مارک منسون ،نویسندۀ کتاب پرفروش هنر ظریف بیخی//الی
( 3 )۲۰۱۶مؤلف دیگری است که به نقش بافت اجتم//اعی اعتن//ایی نمیکن//د .منس//ون از توج//ه دوران
مدرن به مفهوم عزتنفس و حس ’برحقبودن‘ رنجیده خ//اطر اس//ت .ام//ا رویک//رد وی در اینج//ا ام//ری
شخصی است .در جهانبینی منسون ،عزتنفس بهسرعت به برحقبودن و سپس ب//ه خودش//یفتگی تب//دیل
میشود .آنچه وی نادیده میگیرد توجه نابجا به عزتنفس است که در روایتهای چند دهۀ گذشته بسیار
به چشم میخورد .تحقیق//ات عل//وم اجتم//اعی نش//ان میده//د ع//زتنفس ف//رد لزومً/ا از دس//تاوردهای وی
حکایت نمیکند .افزون بر آن ،گذر از عزتنفِس متوّر م و رسیدن به احساس برحقبودن ،که منسون هم
ثبرانگ//یز بیش//تر توج//ه کنن//د.
ب//ه آن اش//اره میکن//د ،کم//ک میکن//د اف//راد ب//ه موض//وعات اجتم//اعی بح
کماهمیت جل//وهدادن برنامهه//ای رف//اه اجتم//اعی و ت//رویج رف//اه ب//رای ثروتمن//دان ،ک//ه ب//ا تکی//ه ب//ر
مکانیسمهایی مانند شراکت عمومیخصوصی انجام میشود ،از نمونههای این موضوعات بحثبرانگیز
است.
دیگر کتابهای خودیاری که با موضوع موفقیت و شکست نوشته میشوند ،اقتص//اد را ،مانن//د منس//ون،
امری کامًال فردی یا متأثر از استراتژی خانوار میدانند .آنتونی رابینز در کتاب غ/ول درونت را بی//دار
کن )۱۹۹۱( 4توص//یه میکن//د ب//ه مفه//ومی ب//ه ن//ام «مرکبک//ردن» 5فک//ر ک//نیم .مرکبک//ردن ی//ک
استراتژی برای پسانداز و به معنای سرمایهگذاری مجدد بر سود است .اگر قرار باشد ی//ک متخص//ص
عل//وم اجتم//اعی ب//ه موض//وع پسان//داز ب//پردازد ،احتم//اًال نخس//ت ب//ه گرایشه//ای ملی ی//ا ویژگیه//ای
جمعیتشناسی توجه میکند .برای مث//ال ،در ای//االت متح//ده ،از س//ال ۱۹۶۷ب//ه بع//د ،ب//ه ج//ز دو س//ال،
هرساله ،قدرت خرید یک دالر ،کاهش پیدا کرد .آمارهای صندوق بینالمللی پول نشان میده//د ،زم//انی
که رابینز برای نخستین بار کتابش را منتشر کرد ،میزان واقعی پسانداز یک خانوار در ایاالت متحده،
بریتانیا ،استرالیا و کانادا روندی کاهشی به خود گرفت که تا بیست سال همچنان ادامه داشت .مطالع//ات
علوم اجتماعی اغلب به تفاوتهای میانفرهنگی یا تفاوته//ای انتق//الی میپ//ردازد .واقعیت آن اس//ت ک//ه
فرهنگ جامع ه است که تعیین میکند فرد پسانداز کند ی//ا ن//ه .ب//رای مث//ال ،آمریکاییه//ا ،در مقایس//ه ب//ا
دیگر ملته/ا ،کم//تر پسان//داز میکنن//د .ب//رخی اقتص//اددانان دلی//ل این ام//ر را فرهن//گ مص//رفگرایانۀ
آمریکاییها میدانند؛ فرهنگی که در آن نیازها باید ف//ورًا ب//رآورده ش//وند .بن//ابراین ،بهراح//تی میت//وان
تصمیمگیری برای پسانداز را به آینده موکول کرد.
ممکن است رابینز استدالل کند اگر افراد بیشتری این کتاب را خواند ه بودند ،تع//داد بیش//تری اس//تراتژی
مرکبکردن را اجرا میکردند .در مقابل ،میتوان یک متخصص دانشگاهی علوم اجتم//اعی را تص//ور
کرد که از در نصیحت وارد میشود و صرفًا به حقایقی دربارۀ پسانداز اشاره میکند .تعجبی ندارد که
کتابه//ای خودی//اری ج//ذابیت بیش//تری دارن//د؛ آنه//ا این حس را در ش//ما ایج//اد میکنن//د ک//ه شخص ً/ا
انتخابهای زندگی مالی و شغلیتان را کنترل میکنی//د .بهراس//تی ج//ذاب اس//ت ک//ه بتوانی//د ب//رای ایج//اد
تغییرات اساسی بهاندازۀ کافی پول پسانداز کنید.
یک دلیل پساندازکردن آن است که به هنگام ضرورت یا زمانی که میخ//واهیم تغی//یراتی در زن//دگی و
کارمان ایجاد کنیم ،پول داشته باشیم .پرسش بولز’ ،چترنجات تو چه رنگی است؟‘ ،صرفًا به جنبههای
ف//ردی تص//میمهایی اش//اره میکن//د ک//ه ب//رای تغی//یر ش//غل ی//ا ش//روع ش//غل جدی//د ب//ه آن نی//از داریم .ام//ا
متخصصان علوم اجتماعی مایلاند بدانند چه شرایطی رنگ چترهای نجات را تعیین میکند؛ باید ب//دانیم
چرا چترنجات قرمز یا سیاه یا سبز است؛ میخواهیم بدانیم چه نیروهایی ما را مجب//ور میکنن//د ب//پریم؛
میخواهیم بدانیم کدام تغییرات فرهنگی ،تاریخی ،اجتماعی و اقتصادی در طول زمان رخ دادهاند که به
ظهور افرادی منجر شده است که به چتر نجات نیاز دارند ،و اینکه چگونه این شرایط در حال تغییرن//د.
البته ،گ//اهی رویک//رد خودی//اری دقیقً/ا هم//ان چ//یزی اس//ت ک//ه ب//ه آن احتی//اج داریم .متخصص//ان عل//وم
اجتماعی بیش از آنکه از این نگاه دفاع کنند ،این وضعیت را توصیف کردهاند .تا وقتی زم//ان آن برس//د
که «عامالن تغییر» و انقالبیها شرایط بنیادین اجتم//اعی را دگرگ//ون کنن//د ت//ا م//ردم دیگ//ر تحت فش//ار
نباشند ،کتابهای خودیاری میتوانند به بهترین شکل نیرو محرکۀ الزم را برای حرکت فراهم آورند.