TÜRK DİLİ DERSİ

2023-2024
GÜZ DÖNEMİ
1. Slayt
DİL- KÜLTÜR- DÜŞÜNCE
 DİLİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ

Dil, en basit tanımıyla bir iletişim aracıdır.

İnsanlar arasındaki ilişkilerde kullanılan jestler, mimikler, el,

kol, yüz ve vücut hareketleri de toplumdan topluma az çok
değişen anlatım ayrılıklarına rağmen, basit iletişim araçlarıdır.
Aynı şekilde, trafik işaretleri, renklerin sembolik anlamlar
taşıması veya toplumdan topluma farklı şeyler ifade etmesi de
buna örnek verilebilir.
İletişim, bir araç görevi gören ilkel veya gelişmiş bir işaret
sisteminden yararlanılarak bir bilginin, bir duygunun bir yerden
başka bir yere, bir zihinden başka bir zihne aktarılmasıdır.
Ancak, insanlar arasındaki anlaşmayı sağlayan en gelişmiş
iletişim aracı dildir.

Dil, dilbilimciler tarafından, bir toplumu oluşturan kişilerin

düşünce ve duygularının, o toplumda ses ve anlam
bakımından geçerli ortak ögeler ve kurallardan yararlanılarak
başkalarına aktarılmasını sağlayan çok yönlü ve gelişmiş bir
sistem aracı olarak tanımlanmıştır.
Bazı dilbilimcilerin dil konusundaki tanımları şu şekilde
sıralanabilir:

«Bir toplumu oluşturan bireylerin düşünce ve duygularının o

toplumda ses ve anlam bakımından ortak öğeler ve kurallardan
yararlanarak başkalarına aktarmasını sağlayan çok yönlü,
gelişmiş bir sistemdir.» (Korkmaz, 2007:17).

«İnsanların meramlarını anlatmak için kullandıkları bir sesli

işaretler sistemidir.» (Banguoğlu, 1990:13).
«Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir araç,
kendi kuralları içerisinde yaşayan ve gelişen canlı bir varlık,
milletleri birleştiren, koruyan ve onun ortak ürünü olan, yıllar
boyunca gelişerek meydana gelmiş bir sosyal kurum;
seslerden örülmüş bir ağ; temeli bilinmeyen zamanlarda
atılmış gizli bir anlaşmalar sistemidir.» (Ergin, 2004:3).
Yukarıdaki tanımlarda, dile ait çeşitli özellikler sayılmıştır. Bu
özellikler şu şekilde özetlenebilir:

1)Dil, insanlar arasında iletişimi sağlayan toplumsal bir araçtır.

2) Bir uzlaşmalar sistemidir. Dilin kuralları ve dil içindeki
sözcükler bilinmeyen bir zamanda belirlenmiş ve bunlar
üzerinde uzlaşılmıştır.
3) Doğal bir yapıdır.
4) Dil, toplumsal gelişmelere paralel olarak değişen canlı ve
sosyal bir varlıktır.
5) Dil, kültürün hem bir unsuru hem de taşıyıcısı ve aktarıcısıdır.
6) Dil, toplum hayatında birleştirici bir güce ve role sahiptir.
7) Millîdir.(Topluma özgüdür.)
8) Evrenseldir. (Her toplulukta bir dil kullanılmaktadır.)
 DİLLE İLİŞKİN BAZI ÖNEMLİ KAVRAMLAR
1. Ana Dil ve Ana Dili
Bu iki kavram, hem günlük konuşmalarda hem de kitle iletişim
araçlarında sıkça yanlış kullanılan kavramlardır.

Bireylerin başlangıçta anne ve yakın çevresinden öğrendiği,

sonrasında etkileşim yoluyla geliştirilen ve insanın bilinç altına
inen, bireylerin toplumla en güçlü bağlarını oluşturan dil; ana
dil değil ana dili olarak tanımlanmalıdır.
Anadil, çeşitli lehçeleri ya da dilleri doğuran dil anlamındadır.
Ana Latince( Fransızca,İngilizce, Almanca) buna örnek
gösterilebilir.
2. Lehçe

Dilin, tarihî, siyasî, sosyal ve kültürel nedenlerle değişik

bölgelerde, bilinmeyen zamanlarda ayrılmış kollarıdır.Bir dilin
yazılı metinlerle takip edilemeyen dönemlerinde kendisinden
ayrılmıştır.
Bu doğrultuda, Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi,
Uygur Türkçesi, Türkiye Türkçesi vb. Türk dilinin birer lehçesi
olarak kabul edilir.
3. Şive( Aksan)

Tanımı konusunda tartışmalar olan bir kavramdır. Şiveyi

kimi araştırmacılar «Dilin bilinen tarihler arasında
ayrılmış kollarıdır.» biçiminde tanımlarken kimi
araştırmacılar ise ağız karşılığında kullanmaktadırlar.
TDK de şiveyi ağız karşılığında kullanmaktadır.Ağızlarda
söyleyiş farkı vardır;lehçeler kadar söyleyiş ve ses farkı
yoktur.
4. Ağız:

Ağız, aynı dilin ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar

gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine göre değişebilen
kullanımlarına verilen addır.Aynı dil içerisinde söyleyiş
farklılıklarının olmasıdır. Adana ağzı, Giresun ağzı…
5. Ortak Dil (Standart Dil)

Bir ülkede kullanılan ağızlar arasında en yaygın olan ve yazı dili

olarak kullanılan dil, ortak dildir. Ortak dil, dilde bütünlüğü
sağlamak açısından oldukça önemlidir. Türkiye Türkçesinde
ortak dil olarak İstanbul ağzı temel alınmıştır.
6. Resmi Dil

Bir ülkenin belirli bir bölgesi ya da tamamında kamu

alanlarında kullanılan dildir. Bazı ülkelerde birden fazla resmi
dil bulunmaktadır.( Bolivya 37 )
7. Yapay Dil

Yapay dil, insanların ortak bir dil ile anlaşmalarını sağlamak

amacıyla bir başka dil temel alınarak sonradan oluşturulan
dildir.
Dünyada her topluluğun başka bir dili konuşuyor olması zaman
zaman iletişim engelleri yaratabilmektedir. Bu nedenle bazı
dilbilimciler, tarafından, tüm toplumların ortak olarak
kullanabileceği bir dil geliştirme fikri ortaya atılmış ve çeşitli
çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalardan en bilineni, Polonyalı
bir hekim olan Zamenhof tarafından 1887 yılında oluşturulan
Esperantodur.
 Ayrıca bilgisayar programlama dilleri, Tolkien’in eserlerinde yer
alan hayali kıta “Orta Dünya” için yarattığı diller: Quenya ve
Sindarin “sanatsal yapay dillere” verilebilecek popüler
örneklerdendir. Marc Okrand’ın “Star Trek” evreni için yarattığı
Klingon dili de diğer bir önemli örnektir.