Benlik

1
BENLİK
PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

Benlik (self) nedir?
2
 Kişinin kendi hakkındaki temsillerinin bir bütünüdür.

 Kendilik/Öz
 Kişilik, kalıtım ve beden yapısı gibi doğuştan gelen
özelliklerle çevre ve eğitim gibi sonradan edinilen
etkilerin bir bütünüdür.

Benlik bilgisi (Self-knowledge) nereden gelmektedir?
3
 Kendi gözlemlerimiz aracılığıyla:

kişisel kaynaklar
 Diğerlerinin yardımı aracılığıyla:
sosyal kaynaklar

Kişisel Kaynaklar
4
 Kendini Algılama Kuramı (Self perception theory)

 Bem, 1967
 Kendimize dair bilgiyi kendimizi gözlemleyerek de
elde ederiz.
 Tutum ve duygularımız belirsizse, davranışlarımızı
gözlemleyerek çıkarımlarda bulunuruz.

Kişisel Kaynaklar
5
 İki Etmenli Duygu Kuramı (Two factor theory of emotion)

 Schacter, 1964
 Kendimize dair bilgiyi fizyolojik uyarılmışlık
durumlarımıza bakarak çıkarsayabiliriz.
 Fizyolojik uyarılmışlık - buna verilen etiket/ad
 Çok çekici bir arkadaş ve korku filmi?

Sosyal Kaynaklar
6
 Sosyal Kimlik
 Gruba/gruplara üyeliğe verilen değerden doğar
(Tajfel, 1981).
 Aile, iş, din, etnik, siyasi vb gruplar benliğin önemli
yönlerini açığa çıkarır.
 Benlik kavramı ve sosyal kimlik birbirlerini belirler
ve biçimlendirir.

Sosyal Kaynaklar
7
 Ayna Benlik (looking-glass self)

 Cooley, 1902
 Başkalarının bize karşı davranışlarından benliğimize
dair bilgiler ediniriz.

Sosyal Kaynaklar
8
 Sosyal Karşılaştırma (Festinger, 1954):

 Kendimizi başkalarıyla karşılaştırarak da
kendimizle ilgili bilgi sahibi olabiliriz
 Doğru benlik değerlendirmesi ihtiyacı
 Genellikle karşılaştırmak için benzerleri seçeriz.

9
 Aşağı doğru karşılaştırma

Benliği yüceltme
 Yukarı doğru karşılaştırma
Benliği geliştirme

Sosyal Kaynaklar
10
 Çevreden Farklılık
 Bizden farklı olan insanların arasındayken
kendimize dair daha fazla düşünme eğiliminde
oluruz.

Benliğin zihni düzenleyici işlevi
11
 Benlik kavramı (Self Concept):

 Kişinin kendine dair bilgisi, düşüncesi, inancı.
 ‘Ben Kimim?’ sorusuna verilen cevaplar.
 Benlik kavramı istikrarlı mıdır?
Kendimizi daha iyi tanımlayan öğeler istikrarlı

12
 Benlik şemaları (Markus, 1977):

 Benlikle ilgili bilginin işlenmesini organize etmeye
yardımcı zihinsel yapılar
 Olası benlikler (Markus, 1986):

 Ne olmak isteyip istemediğimize dair gelecek
yönelimli şemalar

13
 Benlik Uyuşmazlıkları (Self Discrepancy) Higgins, 1977

 Gerçek benlik
 İdeal benlik
 Zorunlu benlik
Bu uyuşmazlıklar güçlü duygulara kaynaklık eder:

Üzüntü - Kaygı
 Ogilvie, 1983
 Korkulan benlik (Feared/Undesired self)
14
 Benlik Saygısı (Self esteem): benliğe karşı pozitif ya

da negatif tutum (Rosenberg)
 Durumsal benlik saygısı: bağlama göre değişebilir
 Eğilimsel benlik saygısı: genel olarak sahip olduğumuz
 Kişisel benlik saygısı: kendini sadece kişisel özellikler
bakımından değerlendirme
 Kolektif benlik saygısı: kendini ait olduğu gruplar
bakımından değerlendirme

Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği
15
1.Kendimi en az diğer insanlar kadar değerli buluyorum. 1 2 3 4 5 6 7
2. Bazı olumlu özelliklerim olduğunu düşünüyorum. 1 2 3 4 5 6 7
3. Genelde kendimi başarısız bir kişi olarak görme eğilimindeyim. 1 2 3 4 5 6 7
4. Ben de diğer insanların birçoğunun yapabildiği kadar bir şeyler 1 2 3 4 5 6 7

yapabilirim.
5. Kendimde gurur duyacak fazla bir şey bulamıyorum. 1 2 3 4 5 6 7
6. Kendime karşı olumlu bir tutum içindeyim. 1 2 3 4 5 6 7
7. Genel olarak kendimden memnunum. 1 2 3 4 5 6 7
8. Kendime karşı daha fazla saygı duyabilmeyi isterdim. 1 2 3 4 5 6 7
9. Bazen kesinlikle kendimin bir işe yaramadığını düşünüyorum. 1 2 3 4 5 6 7
10. Bazen kendimin hiç de yeterli bir insan olmadığını 1 2 3 4 5 6 7

düşünüyorum.

Benlik saygısı düzeyi yüksek olanlar;
16
 kendilerine daha güvenli

 riske girme eğilimi daha yüksek
 benliklerini koruyucu kaynakları daha çok
 başarısızlık sonrası dışsal atıf
 kendilerini yücelterek sunma eğilimi
 benliğe hizmet eden yanlılık daha fazla
 benlik kavramı daha istikrarlı

Benlik saygısı düzeyi düşük olanlar;
17
 kendilerine karşı tereddütlü

 kendilerini değersizleştirerek sunma
 benlik istikrarı az
 başarısızlık durumunda içsel atıf
 benliklerini koruyucu kaynakları az

Benliğin Güdüsel İşlevleri
18
 Gerçekçi bir benlik kavramı gereksinimi

 Tutarlı bir benlik kavramı gereksinimi
 Kendini yüceltme güdüsü
 Benlik sunumu

Gerçekçi bir benlik kavramı gereksinimi
19
 Kendini bil!
 Kendini değerlendirme güdüsü (self-assessment motive)
Trope, 1983
 Benliğin net ve objektif bir anlayışına ulaşma güdüsü

Tutarlı bir benlik kavramı gereksinimi
20
 Kendini doğrulama (self-verification)-Swan, 1983

 Mevcut benlik kavramı devam eder.
 Benlik kavramıyla uyuşmayan durumlardan kaçılır.
 Olumsuz/olumlu benlik imgesi olan insanlar bunu
doğrulayacak şekilde olumsuz/olumlu bilgileri
arayıp bulurlar.

Kendini yüceltme güdüsü
21
 Kendini yüceltme (self enhancement): benlik saygısını

artırmak için kullanılan bütün stratejiler
 Olumlu Yanılsamalar (Positive illusions)

 Kendine hizmet eden yanlılık (Self serving bias)

Olumlu Yanılsamalar (Taylor ve Brown,1988)
22
 Kişinin kendi beceri ve yeteneklerini olduğundan

daha iyi algılamasıdır:
 kendilerini gerçekte olduğundan daha olumlu
algılarlar (overly positive self-evaluations)
 çevrelerinde olanlar üzerinde gerçekte olduğundan
daha fazla kontrole sahip olduklarını düşünürler
(exaggerated perceptions of control)
 gelecek konusunda gerçekçi olmayan biçimde
iyimserdirler (unrealistic optimism)
Kendine hizmet eden yanlılık
23
 Başarıları içsel nedenlere, başarısızlıkları dışsal

nedenlere yüklemektir.
 Düşük benlik saygısı olanların sığınağıdır.
Kişi kendi için önemli bir davranışta bulunuyorsa,
olumlu bir benlik imgesine ulaşmaya çalışıyorsa,
kişinin davranışı başkaları tarafından görülecekse,
benlik kavramı tehdit altında ise
 kendine hizmet eden yanlılık eğilimi artar.

Neden kendimizi yüceltiriz?
24
 Dehşet Yönetimi Kuramı (Terror Management Theory)

 Kültürel antropolog Ernest Becker - Ölümün İnkarı
(The Denial of Death, 1973)
 Ölümün reddi ve ölümsüzlük projesi (çocuk yapmak,
sanat üretmek vb.)
 Freud ölüm içgüdüsü (thanatos)-yaşam iç güdüsü
(eros)

25
Benlik bilincliliği
 Ölümün varlığı dehşetiyle başa çıkabilmek için:
Kültürel dünya görüşleri
Benlik saygısını korumak, yükseltmek

Dehşet Yönetimi Kuramı (Terror Management Theory)
26
 Benlikle ilgili olumlu inançları onaylamak ölüm

anksiyetesini azaltır, ölümle ilgili düşünceleri
zihinden çıkarmaya yardımcı olur
 İnsanlara ölümü hatırlatmak (ölüm belirginliğini
artırmak) daha güçlü benlik yüceltmeye yönelik
uğraşlara neden olur

Benlik Sunumu (Self presentation)
27
 Gözlemcilerin aktörle ilgili izlenimlerini yönetme

davranışları (Goffman, 1959)
 Bir kişiye, gruba, nesneye, olaya ya da düşünceye
dair bir izleyicinin izlenimlerini şekillendirme çabası
 Gerçek ya da hayali sosyal etkileşimlerde yansıtılan
imajları kontrol etme girişimi
 Benlik sunumu izlenim yönetimi olarak da adlandırılır

Hedeflenen amaca göre benlik sunumu
28
 Stratejik Benlik Sunumu

İzlenim yönetimini temel alır. Amaç, diğerlerinin
algılarını etkilemek, yönlendirmek, kontrol etmek
 Otantik Benlik Sunumu

Amaç, diğerlerinin algılarını etkilemekten daha
çok gerçek benliği daha iyi aktarabilmek

Benlik sunumu sınıflandırması (Schütz)
29
 Olumlu izlenim oluşturarak iyi görünmeye çalışma: kendini

sevdirme, kimlikleme (özgün bir gruba aidiyet), güç gösterisi
 Başkalarını kötü göstererek iyi görünmeye çalışma: üçüncü
kişiyi eleştirme, tahrip etme
 Olumsuz izlenimlerden kaçınarak kötü görünmemeye çalışma:
başkalarının dikkatinden kaçınma, sessiz kalma, edilgen fakat
arkadaşça etkileşim, asgari düzeyde kendini açma
 Olumsuz izlenimle savaşarak kötü görünmemeye çalışma:
olumsuz bir olayı inkar etme

Kendini ayarlama (self monitoring)
30
 Benlik sunumunda durumun ve diğerlerinin

özelliklerini dikkate alma
 Benlik sunumu bu kavramla ölçülebilir bir kişilik
özelliği olarak ele alınır.
 Bukalemun etkisi

Benlik ve Kültür
31
 Bazı sosyal psikolojik süreçler kültürden

etkilenmektedir ve her kültürde aynı şekilde
seyretmemektedir.
 Kültürün sosyal psikolojik süreçler üzerindeki etkisi

esas olarak bireycilik-toplulukçuluk çerçevesinde
incelenmiş.

Hofstede (1980)
32
 ‘Kültürün Sonuçları’ kitabında ortaya atmış bu

kavramları:
 Bireycilik: bireyler arasındaki bağların gevşek
olduğu, herkesin sadece kendine veya çekirdek
ailesine bakmak zorunda olduğu kültürler için
geçerlidir
 Toplulukçuluk: insanların doğuştan itibaren güçlü ve
sıkı gruplara bağlı olduğu ve bu bağlılığın yaşam
boyunca, sorgulanmayan bir sadakat karşılığında
varolduğu toplumlarda vardır.

Kültürlerarası psikoloji literatüründe iki tür benlik:
33
 Ayrışık/Bağımsız:
 bireyci, kendi kendine yeterli, otonom, ayrı, idiosentrik
 kişiye ait yetenekler, amaçlar benlik saygısı kaynağıdır
 İlişkili/Karşılıklı Bağımlı:
 holistik, sosyosentrik, kolektif
 İlişkilere uyum gösterebilmek benlik saygısı kaynağıdır

Anne
Baba
X X
X X Kardeş
X X
Benlik X
X
X
X
X X
Arkadaş
X X
X X
X XX İş arkadaşı
X X X
X X
X X X
Arkadaş
Bağımsız benlik bakış açısı

(Markus ve Kitayama, 1991)
PSİ353 Sosyal Psikoloji I- Prof.Dr. Hacer HARLAK
Anne
Baba
X
X X
X X
X X Kardeş
Benlik
X X
X X X
X X X
Arkadaş
X
X
X İş arkadaşı
X X
X X
X
Arkadaş
Karşılıklı bağımlı benlik bakış açısı

(Markus ve Kitayama, 1991)
PSİ353 Sosyal Psikoloji I- Prof.Dr. Hacer HARLAK
Bağımsız ve karşılıklı bağımlı benlik yapısı arasındaki
anahtar farklar (Markus ve Kitayama, 1991)
36
Bağımsız Karşılıklı Bağımlı

 Tanım Sosyal bağlamdan ayrı Sosyal bağlamla ilişkili
 Yapı Stabil Esnek, değişken
 Görevler Eşsiz ol Ait ol, uyum sağla
 Diğerlerinin rolü Sosyal karşılaştırma için önemli Kendini tanımlamak
 Benlik saygısı Benliği ifade etme yeterliği Uyum sağlama yeteneği

Özerk-İlişkisel Benlik (Kağıtçıbaşı, 1990)
37
 Özerklik: başkalarından ayrılma/uzaklaşma değil,

kendi kendine karar verebilme, etkin olabilmedir.
 Bu benlik türü, toplulukçu kültürlerin gelişmiş kentsel
bölgelerinde, kuşaklararası maddi ilişkilerin azaldığı
ancak duygusal bağlılıkların kaybolmadığı aile
modelinde gelişir.
 İdeal, sağlıklı bir benlik modelidir.

FAİLLİK
Özerklik
Kendine güven yönelimi Düzeni kontrol etme ve özerklik

Özerk-ayrışmış benlik yönelimi
Özerk-ilişkili benlik
KİŞİLERARASI Ayrışma İlişkililik

MESAFE
İlgisiz, farklılaşmamış İtaat yönelimi
yönelim Bağımlı-ilişkili benlik
Bağımlı-ayrışmış benlik
Heteronomy
İlişkili-Özerk Benlik Modeli

(Kağıtçıbaşı, 2005’ten PSİ353
kısaltarak)
Sosyal Psikoloji I- Prof.Dr. Hacer HARLAK
Duygular-benlik-kültür
39
 Sosyal olarak uzaklaştırıcı duygular

Gurur, üstünlük, kızgınlık, engellenme gibi duygular,
bireyi ilişkilerinden koparan bir özellik gösterir.
Ayrışık benlikler daha sık ve yoğun yaşar.
 Sosyal olarak birleştirici duygular
Saygı, suçluluk, borçlu olma gibi bir ilişkinin parçası

olmaktan doğan duygular
İlişkili benlikler daha sık ve yoğun yaşar.

Başarı güdüsü
40
 Sosyal yönelimli başarı güdüsü; bireyi aşarak grubu

da (genellikle aile) içine alır.
 Türk gençleri başarıdan kendini gerçekleştirme ve
aileye ve topluma yararı, Belçikalı gençler sadece
kendini gerçekleştirmeyi anlıyor (Phalet ve Claeys,
1993)
 Toplulukçu kendini gerçekleştirme güdüsü; Çinlilerin
ailesine ve ülkesine hizmet etmeyi başarı ölçütü
görmesi

Benlik saygısı ve kendini yüceltmede
kültürel farklılıklar
41
 Sahte biriciklik yanlılığı; kişilerin kendileriyle aynı

yeteneklere sahip kişilerin sayısını düşük tahmin
etme eğilimi
 Kendini geri planda tutma, ağırbaşlılık (Self

effacement)

Benlik

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Benlik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Kişinin kendi hakkındaki temsillerinin bir bütünüdür.

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Kendi gözlemlerimiz aracılığıyla:

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Kendini Algılama Kuramı (Self perception theory)

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 İki Etmenli Duygu Kuramı (Two factor theory of emotion)

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Ayna Benlik (looking-glass self)

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Sosyal Karşılaştırma (Festinger, 1954):

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Aşağı doğru karşılaştırma

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Benlik kavramı (Self Concept):

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Benlik şemaları (Markus, 1977):

 Olası benlikler (Markus, 1986):

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Benlik Uyuşmazlıkları (Self Discrepancy) Higgins, 1977

Bu uyuşmazlıklar güçlü duygulara kaynaklık eder:

 Benlik Saygısı (Self esteem): benliğe karşı pozitif ya

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

1.Kendimi en az diğer insanlar kadar değerli buluyorum. 1 2 3 4 5 6 7

2. Bazı olumlu özelliklerim olduğunu düşünüyorum. 1 2 3 4 5 6 7

3. Genelde kendimi başarısız bir kişi olarak görme eğilimindeyim. 1 2 3 4 5 6 7

4. Ben de diğer insanların birçoğunun yapabildiği kadar bir şeyler 1 2 3 4 5 6 7

5. Kendimde gurur duyacak fazla bir şey bulamıyorum. 1 2 3 4 5 6 7

6. Kendime karşı olumlu bir tutum içindeyim. 1 2 3 4 5 6 7

7. Genel olarak kendimden memnunum. 1 2 3 4 5 6 7

8. Kendime karşı daha fazla saygı duyabilmeyi isterdim. 1 2 3 4 5 6 7

9. Bazen kesinlikle kendimin bir işe yaramadığını düşünüyorum. 1 2 3 4 5 6 7

10. Bazen kendimin hiç de yeterli bir insan olmadığını 1 2 3 4 5 6 7

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 kendilerine daha güvenli

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 kendilerine karşı tereddütlü

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Gerçekçi bir benlik kavramı gereksinimi

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Kendini doğrulama (self-verification)-Swan, 1983

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Kendini yüceltme (self enhancement): benlik saygısını

 Olumlu Yanılsamalar (Positive illusions)

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Kişinin kendi beceri ve yeteneklerini olduğundan

 Başarıları içsel nedenlere, başarısızlıkları dışsal

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Dehşet Yönetimi Kuramı (Terror Management Theory)

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Benlikle ilgili olumlu inançları onaylamak ölüm

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Gözlemcilerin aktörle ilgili izlenimlerini yönetme

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Stratejik Benlik Sunumu

 Otantik Benlik Sunumu

PSİ 353 Sosyal Psikoloji - Prof. Dr. Hacer HARLAK

 Olumlu izlenim oluşturarak iyi görünmeye çalışma: kendini