See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/334376120

Anksiyete Bozuklukları [Anxiety Disorders]

Chapter · January 2019

CITATIONS READS

0 3,600

2 authors, including:

Mehmet Emin Demirkol

Cukurova University
63 PUBLICATIONS 34 CITATIONS

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Evaluation of the CYP polymorphisms in psychiatry patients View project

Impulse control disorders View project

All content following this page was uploaded by Lut Tamam on 23 September 2019.

The user has requested enhancement of the downloaded file.


Anksiyete Bozuklukları
Anksiyete, korku benzeri, hastalar tarafından iç sıkın-
tısı, kötü bir şey olacakmış hissi şeklinde tarif edilen bir
duygu, uyarıcı bir sinyaldir. Kişinin tehdit ile başa çıkma-
sı için gerekli önlemleri almasını sağlar. Korku da benzer
bir uyarıcı sinyaldir; ancak anksiyete ile ayırt edilmesi
gerekir. Korku, dış odaklı, belirli bir tehdide karşı bir ya-
nıt iken anksiyete bilinmeyen, iç odaklı, çatışmalı tehdide
karşı bir yanıttır. Dışardan gelen bir tehlike karşısında bi-
rey korku duyarken, içten gelen çatışma ve tehlikeler bu-
naltı yaratır. Organizma kaygı hissi yaşadığında anksiyete
yaratan durumdan kaçmaya hazırlanır ve midriyazis, ağız
kuruluğu, çarpıntı, bulantı, baş dönmesi gibi sempatik ak-
tivasyon bulguları gözlenir.
Ergenlik ve erken erişkinlik dönemi anksiyete bozuk-
luklarının ortaya çıkması açısından en riskli dönemdir.
Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı-5
(DSM-5)’te yer alan anksiyete bozuklukları Tablo 1’de
gösterilmektedir. Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sa-
yımsal Elkitabı-IV-TR (DSM-IV-TR)’de anksiyete bo-
zuklukları arasında olan obsesifkompulsif bozukluk ve
travma sonrası stres bozukluğu DSM-5’te bu gruptan
çıkarılmıştır.
Panik Bozukluk
Panik Bozukluk, panik atakları olan bireyin ataklar ol-
madığı zamanlarda, atağın geleceğine yönelik beklenti ve
anksiyete yaşadığı bir klinik tablodur. Basitçe panik atak
tanımı ölüm hissinin eşlik ettiği yoğun anksiyete atağıdır.
Yaşam boyu yaygınlığı %1-4.7’dir. Kadınlarda görülme
sıklığı erkeklere göre 2-3 kat fazladır. Ortalama görülme
yaşı 25’tir. DSM-5’e göre tanı koymak için yineleyen,
beklenmedik panik ataklar gözlenmelidir. Panik atak sıra-
sında görülen bulgular tablo 2’de verilmiştir.
Panik atak yukarıdaki bulgulardan en az 4’ünün eşlik
ettiği, dakikalar içinde tepe noktasına ulaşan yoğun sıkın-
Tablo 1. DSM-5’te yer alan anksiyete bozuklukları
1. Panik bozukluk
2. Agorafobi
3. Ayrılma anksiyetesi bozukluğu
4. Seçici konuşmazlık (mutizm)
5. Özgül fobi
6. Toplumsal anksiyete bozukluğu (sosyal fobi)
7. Yaygın anksiyete bozukluğu
8. Maddenin yol açtığı anksiyete bozukluğu
9. Başka bir sağlık durumuna bağlı anksiyete bozukluğu
10. Tanımlanmış ve tanımlanmamış anksiyete bozukluğu
BÖLÜM
3
Prof. Dr. Lut TAMAM, Uzman Dr. Mehmet Emin DEMİRKOL
Tablo 2. Panik atak sırasında görülen bulgular
1. Çarpıntı
2. Terleme
3. Titreme
4. Nefes darlığı
5. Boğulma hissi
6. Göğüs ağrısı
7. Ürperme
8. Bulantı ya da karın ağrısı
9. Baş dönmesi, ayakta duramama, sersemlik hissi
10. Uyuşmalar
11. Gerçek dışılık hissi (derealizasyon)
12. Çıldırma korkusu
13. Ölüm korkusu
tı hissinin olduğu bir durumdur. Panik bozukluk tanısı ko-
yabilmek için 1 ay süresince panik atak olmadığı dönem-
lerde atak beklentisi veya ataktan kaçınmak için davranış
değişiklikleri olmalıdır. Bu durum maddeye veya başka
bir ruhsal bozukluğa bağlanmamalıdır. Ayırıcı tanıda ane-
mi, astım, anafilaksi gibi tıbbi durumlar, travma sonrası
stres bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, özgül ve
sosyal fobiler düşünülmelidir.
Tedavide selektif serotonin geri alım inhibitörleri
(SSGİ) ilk seçenek olup, trisiklik antidepresan (TAD) ve
monoaminoksidaz inhibitörleri (MAO) de kullanılmakta-
dır. SSGİ’leri daha düşük dozda başlanmalı ve ilaç etki-
sinin en az 14-21 günlük dönemde ortaya çıkacağı akılda
tutulmalıdır. İlaca yanıtsızlık durumunda 4-6 haftalık kul-
lanımdan sonra doz artışına gidilmelidir. Panik ataklara
karşı hızlıca yanıt alınması gereken durumlarda benzodi-
azepin grubu ilaçlar tedaviye eklenmektedir. Farmakolo-
jik tedaviden fayda görüldüğünde tedavi 8-12 ay devam
etmelidir. Farmakoterapiye ek olarak bilişsel ve davranış-
çı terapiler önerilmektedir. Hastalığın takibinde, hastala-
rın %40’ında belirtilerin tamamen düzeldiği, %50’sinde
büyük ölçüde iyileşme gözlendiği, %10’unda tedaviye
rağmen belirtilerin devam ettiği görülmüştür.
Yaygın Anksiyete Bozukluğu
Hemen her gün birçok olay ve etkinlik hakkında aşırı
kaygı duymak olarak tanımlanabilir. Bir yıllık yaygınlık
oranı %3-8 arasındadır. Kadın/erkek oranı 2/1’dir. Baş-
langıcı sıklıkla geç ergenlik ve erken erişkinlik dönemle-
rinde olur. Panik bozukluğundan farklı olarak beklenme-
dik panik atakları yoktur. Etyolojisinde biyolojik etkenler
ve psikososyal etkenler birlikte yer alırlar.
1642 DAHİLİ BRANŞLAR - RUH SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI
Tablo 3. DSM-5’te Yaygın Anksiyete Bozukluğunda Görü-
len Bulgular
1. En az 6 aylık bir sürede günlük olay ve etkinliklerin çoğu
hakkında aşırı bir kaygı olması.
2. Kişi anksiyetesini denetim altına almakta güçlük çeker.
3. Endişeye aşağıdaki bulgulardan en az 3 tanesi eşlik
etmeli.
• Huzursuzluk
• Kolay yorulma
• Odaklanamama
• İrritabilite
• Kas gerginliği
• Uyku bozukluğu
4. Bu durum toplumsal, mesleki veya diğer önemli
işlevsellik alanlarında soruna yol açar.
5. Bu durum madde kullanımı veya başka bir maddenin
kötüye kullanımına bağlanamaz.
Hastalar, hastalığın bedensel belirtileri ile ilgili sıklık-
la aile hekimleri, iç hastalıkları uzmanı, nöroloji uzmanı,
göğüs hastalıkları uzmanlarına başvuruda bulunurlar.
Tedavisinde bilişsel-davranışçı, destekleyici ve iç
görü yönelimli terapi ve farmakoterapinin rolü vardır.
Hastalığın uzun süreli doğası gereği tedavi planı dik-
katlice yapılmalı ve hasta bilgilendirilmelidir. Tedavide
kullanılan başlıca ilaç grupları benzodiazepinler, SSGİ,
buspiron ve venlafaksin’dir. İlaç tedavisi 6-12 ay kadar
sürdürülse dahi tedavinin kesilmesinden sonra hastaların
yaklaşık %25’inde ilk ay, yaklaşık %60-80’inde ilk yıl
içinde nüks görülür. SSGİ kullanılacak hastalarda, ilacın
geçici olarak kaygıyı arttırabileceği göz önünde bulun-
durulmalıdır. Tedavide benzodiazepinler, kullanılacak
terapotik aralığın en düşük dozuyla başlanılıp yanıtsızlık
durumunda doz arttırılmalıdır. Benzodiazepin kullanımı
ile alkol kullanımı sonrasında gözlenen duruma benzer
şekilde disinhibisyon gözlenebileceği akılda tutulmalıdır.
Diğer seçeneklerden buspiron, 5-HT1A reseptör agonisti
olup hastaların %60-80’inde etkilidir. Ancak benzodia-
zepin ile tedavi görmüş hastaların buspirona yanıt verme
ihtimali düşüktür. Yaygın anksiyete bozukluğu belirti-
leri için venlafaksin iyi bir tedavi seçeneğidir. Tedaviye
37.5-75 mg/gün dozlarında başlayıp, 2-3 hafta boyunca
bir benzodiazepin eşliğinde kullanımı uygun olacaktır.
Ayrıca yaygın anksiyete bozukluğunda faydası kanıtlan-
mış diğer ilaçlar Beta adrenerjik reseptör antagonistleri
ve TAD’lerdir.
Sosyal Anksiyete Bozukluğu (Sosyal Fobi)
Sosyal fobi, toplantılar, sözlü sunumlar, yeni insan-
larla tanışma gibi durumlarda bulunma korkusu veya bu
durumlarda utanabileceği korkusunun olması olarak ta-
nımlanabilir. Yaşam boyu yaygınlığı %3-13’tür. Cinsiye-
te göre sıklık çalışmalarında farklı sonuçlar elde edilmiş
olup net bir farklılık saptanamamıştır. Etiyolojik açıdan
biyolojik ve psikososyal etkenlerin birlikteliğinden söz
Tablo 4. DSM-5’te yer alan sosyal fobi tanı kriterleri:
• Kişi başkalarınca değerlendirilebileceği toplumsal
durumlarda belirgin korku veya kaygı duymaktadır.
• Kişi olumsuz olarak değerlendirilebilecek şekilde
davranmaktan veya kaygı duyduğunun anlaşılmasından
korku veya kaygı duymaktadır.
• Söz konusu durumlar neredeyse sürekli kaygı veya
korkuya neden olmaktadır.
• Kişi bu durumlardan kaçınmakta veya çok sıkıntı
duyarak bu durumlara katlanmaktadır.
• Duyduğu korku ve kaygı sosyokültürel bağlamda
orantısız olmaktadır.
• Bu bozukluk süreğen şekilde en az 6 aylık bir süre
devam etmektedir.
• Bu durum başka bir ruhsal hastalık veya madde
kullanımına bağlanmamaktadır.
edilmekle birlikte birçok çalışmada sosyal fobi tanılı ki-
şilerin ebeveynlerinin, bu tanıyı almamış kişilerin ebe-
veynlerine göre çocuklarına daha az bakım verdiği, daha
reddedici ve daha korumacı olduğu gösterilmiştir.
Sosyal fobi genellikle geç çocukluk ve erken ergen-
lik döneminde başlar. Remisyona giren hastalar olsa da
prospektif çalışmalar hastalığın kronik olduğunu göster-
mektedir. Sosyal fobi ayırıcı tanısında panik bozukluk,
agarafobi, çekingen kişilik bozukluğu, major depresif
bozukluk göz önünde bulundurulmalıdır. Agarafobik
hastaların yanlarında birilerinin varlığı kaygılarını azal-
tırken, sosyal fobi tanılı hastaların kaygılarının artmasına
neden olmaktadır. Panik bozukluk tanılı hastalarda nefes
alamama, baş dönmesi, boğulma hissi, ölüm korkusu sık
görülürken, sosyal fobi tanılı hastalarda sıklıkla yüz kı-
zarması, kas seğirmesi ve başkalarınca inceleneceği kay-
gısı bulunur.
Tedavisinde psikoterapi ve farmakoterapi birlikteli-
ğinin her iki tedavinin tek tek uygulanmasına üstünlüğü
mevcuttur. Sosyal fobi tedavisinde de diğer anksiyete
bozukluklarına benzer şekilde kullanılacak ilaç grupları
SSGİ’ler, benzodiazepinler, venlafaksin ve buspirondur.
Ciddi olgularda fenelzin, moklobemid gibi MAO inhibi-
törlerinin başarılı olduğu gösterilmiştir.
Agorafobi
Yunanca ‘’agora’’ ve ‘’phobos’’ kelimeleriden türetil-
miş olan kelimenin Türkçe karşılığı ‘’pazar yeri korku-
su’’dur. Panik bozukluk ile sıklıkla bir arada görülmesine
karşılık DSM-5’te ayrı bir tanı olarak yer almıştır. Epi-
demiyolojik çalışmalarda farklı sonuçlar bulunmaktadır.
Sıklıkla agorafobinin başlangıcı travmatik bir olayla te-
tiklenir.
Agorafobik hastalar yardım almalarının zor olduğu-
nu düşündükleri yerlerde bulunmaktan ve bu durumlarda
panik benzeri atak geçireceklerinden korkarlar. DSM-5’e
göre toplu taşıma araçlarında bulunma, açık yerlerde bu-

lunma, kapalı yerlerde bulunma, sırada veya kalabalık
ortamlarda bekleme, tek başına evden dışarı çıkma du-
rumlarında yoğun bir korku veya kaygı duyarlar. Korku
veya kaygı süreğen ve süreklidir. Bulgular en az 6 aydır
mevcut olmalıdır. Bu durum madde kullanımına veya
başka bir ruhsal bozukluğa bağlı olmamalıdır.
Tedavisinde farmakoterapi ve psikoterapi (davranışçı,
bilişsel, sanal terapiler) birlikteliği önerilmektedir. Far-
mokolojik olarak benzodiazepinler, SSGİ’ler, trisiklik ve
tetrasiklikantidepressanlar önerilmektedir.
Özgül Fobi
Özgül fobi, bir nesne ya da duruma karşı tekrarlayan,
inatçı korkudur. Görülme sıklığı kadınlarda %14-16 iken
erkeklerde %5-7’dir. Özgül fobilerde görülme sıklığına
göre korkulan nesne ya da durumlar hayvanlar, fırtına-
lar, yükseklik, hastalık, yaralanma ve ölümdür. DSM-5’e
göre fobi kaynağı nesne ya da durum, neredeyse her za-
man korku ya da kaygı doğurur. Fobi kaynağı nesne ya da
durumdan etkin şekilde kaçınılır ya da yoğun bir korku
ya da kaygı ile bu duruma katlanılır. Duyulan bu korku
ya da kaygı, gerçek tehlikeye göre sosyokültürel anlam-
da orantısızdır. Duyulan korku ya da kaygı, işlevsellikte
bozulmaya neden olur. DSM-5, farklı özgül fobi tiplerini
kapsar: hayvan tipi (örümcek, böcek, köpek), doğal çevre
tipi (yükseklik, fırtına, su), kan-enjeksiyon-yaralanma tipi
(iğne, tıbbi girişimler), durumsal tip (uçak, asansör) ve
diğer tip (yüksek sesler, özel giysili kişiler gibi). Her bir
fobi tipinde anahtar belirti ise korku ya da kaygı belirtile-
rinin sadece özgül nesnenin varlığında ortaya çıkmasıdır.
Özgül fobi ayırıcı tanısında panik bozukluk, agorafobi
ve çekingen kişilik bozukluğu dikkate alınmalıdır. Di-
ğer taraftan organik tıbbi durumların (madde kullanımı,
merkezi sinir sistemi tümörleri be serebrovasküler hasta-
lık gibi) özgül fobi gelişimine neden olabileceği unutul-
mamalıdır. Özgül fobinin gidiş ve sonlanışı diğer kaygı
bozukluklarında görülen seyrin güçlenmesi ve sönmesine
karşılık nispeten sabit kalır. Tedavisinde davranış terapisi,
içgörü yönelimli terapi, sanal terapi ve farmakoterapi ön
plandadır. Tedavinin ana ilkesi korkulan duruma maru-
ziyet olmalıdır. Fobiye panik ataklar eşlik ettiğinde beta
adrenerjik reseptör antagonistleri ya da benzodiazepinler
kullanılabilir. Farmakoterapi ile psikoterapinin kombine
kullanımı da etkili olabilir.
Başka Bir Tıbbi Duruma Bağlı Anksiyete
Bozukluğu
Hipertiroidi, hipotiroidi, hipoparatiroidi, vitamin B12
eksikliği, feokromasitoma, hipoglisemi, kardiyak aritmi
gibi durumlar da anksiyete belirtilerine neden olabilir.
Anksiyetenin birincil tıbbi nedeninin ortadan kaldırılma-
sı, anksiyete bozukluğu belirtilerinin belirgin olarak ge-
rilemesini sağlar. Tıbbi bozukluk tedavi edildikten sonra
anksiyete bozukluğunun uzun süre devam eden belirtileri
View publication stats
BÖLÜM 3: Anksiyete Bozuklukları 1643
artık birincil olarak değerlendirilmeli ve psikoterapi, far-
makoterapi ya da kombine olarak tedavi edilmelidir.
Madde İle İlişkili Anksiyete Bozukluğu
Madde ile ilişkili anksiyete bozukluğu, hem keyif ve-
rici maddelerin, hem de reçetelenen ilaçların kullanımı
sonucu görülebilir. Amfetamin, kokain, kafein gibi sem-
patomimetikler ile serotonerjik ilaçların kullanımı, akut
ve kronik anksiyeteye sebep olabilir. DSM-5’e göre tanı
koymak için kaygı ya da panik ataklarının varlığını ge-
rektirir. Belirtiler, madde kullanımı sırasında ya da madde
kullanımını bırakmayı takiben 1 ay içerisinde gelişmiş
olmalıdır. Madde ile ilişkili anksiyete bozukluğuna eşlik
eden klinik belirtiler, kullanılan maddenin özelliğine göre
değişmektedir. Psikostimülanların seyrek kullanımı dahi
anksiyeteye sebep olmaktadır. Başlıca tedavisi ise, anksi-
yeteye neden olan maddenin kesilmesidir.
Ayrılık Anksiyetesi Bozukluğu
DSM-5’e geçişte ilk kez anksiyete bozuklukları için-
de yer almıştır. Önemli bağlanma figürlerini kaybetme ve
onlara zarar gelebileceğine dair aşırı bir kaygısı olması
şeklinde tanımlanabilir.
Seçici Konuşmazlık (Selektif Mutizm)
DSM-5’e göre konuşmanın beklendiği özgül sosyal
durumlarda konuşmama ile giden bir anksiyete bozuklu-
ğudur.
KAYNAKLAR
1. Gomez AF, Barthel AL, Hofmann SG. Comparing the effi-
cacy of benzodiazepines and serotonergic anti-depressants
for adults with generalized anxiety disorder: a meta-analy-
tic review. Expert Opinion on Pharmacotherapy 2018; 19:
883-94.
2. Maron E, Lan C, Dutt N. Imaging and Genetic Approac-
hes to Inform Biomarkers for AnxietyDisorders, Obsessi-
ve-Compulsive Disorders, and PSTD. Expert Opinion on
Pharmacotherapy 2018; 19: 883-94.
3. Sadock BJ, Sadock VA, Ru iz P. Kaygı Bozuklukları. In:
Sadock BJ, Sadock VA, Ruiz (eds). Psikiyatri Davranış Bi-
limleri/Klinik Psikiyatri, Çev: Bozkurt A. Ankara: Güneş
Tıp Kitabevleri, 2016: 387-417.
4. Öztürk O, Uluşahin A. Bunaltı Bozuklukları. İçinde: Öz-
türk O, Uluşahin A (eds). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları.
Ankara: Nobel Tıp Kitapevleri; 2015: 335-63.
5. Yüksel N. Anksiyete Bozuklukları. İçinde: Yüksel N (ed).
Ruhsal Hastalıklar. Ankara: Akademisyen Tıp Kitabevi;
2014: 193-223.
6. Stahl SM. Anksiyete Bozuklukları ve Anksiyolitikler.
İçinde: Stahl SM (ed). Stahl’ın Temel Psikofarmakoloji-
si, Çev: Uzbay İT. Ankara: İstanbul Medikal Yayıncılık;
2012: 721-73.
7. American Psychiatric Association. Diagnostic and statisti-
cal manual of mental disorders. 5th ed. Washington, DC:
American Psychiatric Association; 2013.