WYKŁAD II

„Instrumenty muzyczne cz. II – Instrumenty dęte”

Instrumenty dęte – aerofony, dzielą się na:
Blaszane
Drewniane
Miechowe
Klawiszowe
Wszystko zależy od ustnika …

pojedyncze stroiki
ustniki instrumentów dętych blaszanych saksofon
basowy stroiki podwójne
trąbka
obój
kornet

tuba puzon fagot

waltornia klarnet

DĘTE BLASZANE
 Trąbka
 Róg (zwany też waltornią)
 Tuba
 Puzon
TRĄBKA
Składa się z metalowej rury skręconej w pętlę. Z jednej strony zakończona kielichowym lub
stożkowym ustnikiem, a z drugiej rozszerzeniem w kształcie dzwonu. Zespół trzech zaworów
otwiera lub zamyka alternatywne drogi przepływu powietrza, umożliwiając zmianę
wysokości dźwięku.
WALTORNIA, czyli RÓG
Momentem przełomowym, wspólnym dla całej grupy instrumentów dętych blaszanych był
rok 1814, kiedy to został wynaleziony zawór tłoczkowy, tzw. wentyl, używany w
instrumentach dętych. Z miejsca znalazł on zastosowanie w rogu. W 1832 zawór tłoczkowy w
rogach został zastąpiony zaworem rotacyjnym przez wiedeńskiego wynalazcę Josepha Riedla.
W en sposób powstał standard rogu używany do dziś w symfonicznej praktyce.
PUZON
Zmiana długości instrumentu odbywa się za pośrednictwem teleskopowego elementu – rury w
kształcie litery U połączonej przesuwnie z główną częścią instrumentu.
TUBA
Największy i o najniższym stroju spośród tej rodziny instrumentów. Standardowa skala
instrumentu od E do d1. Składa się z długiej rury rozszerzającej się stożkowo, zakończonej
ustnikiem z jednej strony i kielichowym rozszerzeniem z drugiej. Standardowa tuba
sterowana jest trzema / czterema wentylami, które przedłużają strumień powietrza, obniżając
tym wysokość dźwięku. Niekiedy wyposażona jest w dodatkowe wentyle zamieniające strój
instrumentu.
Orkiestra dęta:
 Kornet
 Trąbka sygnałowa
 Skrzydłówka
 Suzafon
 Bombardon
 Helikon
 Sakshorn
DĘTE DREWNIANE:
 Flet
 Flet piccolo
 Flet prosty
 Obój
 Rożek angielski
 Klarnet
 Saksofon
 Fagot i kontrafagot
 Fletnia Pana (multanki)
FLET grupa aerofonów wargowych
Flet poprzeczny
Flet bambusowy
Składa się z cylindrycznie drążonej rury z drewna lub metalu, u której jednego końca (główki)
znajduje się z boku otwór na zadęcia, natomiast w części środkowej i końcowej – kilkanaście
otworów bocznych (do 18) służących do zmiany wysokości dźwięku.
Grający trzyma instrument poziomo przy ustach, z prawej strony głowy, skierowując strumień
powietrza bezpośrednio na ściankę otworu, którego brzeg stanowi barwę piszczałki. Flet
powstał w Azji, w średniowieczu przybył do Europy, gdzie został udoskonalony i w końcu
otrzymał obecną postać.
FLET PICCOLO
Najmniejsza odmiana fletu poprzecznego, piccolo jest instrumentem transponującym o
oktawę w górę, początkowo stosowany niemal wyłącznie w orkiestrach wojskowych, do
orkiestry symfonicznej trafił za sprawą L. van Beethovena. Charakteryzuje się wysokim i
przenikliwym dźwiękiem. Skala piccolo wynosi trzy oktawy, od d2 do e5 i jest o oktawę
wyższa niż zwykłego fletu. W orkiestrze jest to instrument o najwyższym rejestrze.
FLET
Powszechnie wykorzystywany jako pomoc dydaktyczna na zajęciach wychowania
muzycznego w szkołach.
OBÓJ
Obój należy do grupy instrumentów z podwójnym trzcinowym stroikiem. Wynaleziony w
XVII w. miał swojego poprzednika w instrumencie zw. szałamają znanym w XII w.
ROŻEK ANGIELSKI
Nazwa instrumentu jest myląca bowiem nie pochodzi od z Anglii, a nazwę ma od
francuskiego słowa angle, które oznacza „kąt”.
KLARNET i KLARNET BASOWY
Pojedynczy, drewniany stroik klarnetu montowany jest bezpośrednio na ustniku za pomocą
obejm lub docisków. Dźwięk klarnetu jest miękki, soczysty i delikatny. Klarnet basowy
posiada głębsze, bogatsze i bardziej drewniane.
FAGOT i KONTRAFAGOT
Z wł. fagotto co znaczy „wiązka”, instrument przypomina bowiem dwie gałęzie drewna
złączone ze sobą i tworzące wiązkę.
SAKSOFON
Sopranowy
Tenorowy
Saksofon – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych. Mimo metalowego
korpusu, zaliczany jest do drewnianych, ponieważ posiada drewniany stroik tak jak klarnet i
dźwięk można uzyskać poprzez czarę tak samo jak w klarnecie. Występuje w dziewięciu
odmianach, różniących się wielkością i zakresem dźwięków. Od najmniejszych saksofonów –
soprillo, po największe – subkontrabasowe.
FLETNIA PANA
Instrument ten spotyka się w niektórych krajach Europy, w Azji, Afryce i Ameryce
Południowej. Popularna w Polsce w okresie Renesansu, gdzie nazywana była multanką.
DĘTE MIECHOWE – KLAWISZOWE:
Akordeon
Bandoneon
Fisharmonia
Organy
AKORDEON
Instrument z grupy idiofonów – instrumentów perkusyjnych. Rodzaj harmonii, oparty na
stroikach przelotowych. Prąd powietrza, zagęszczonego przez ręcznie poruszany miech,
wywołuje dźwięk, wprawiając w drganie stroik (źródłem dźwięku jest zatem drgająca
blaszka, a nie słup powietrza – dlatego instrument perkusyjny, nie aerofon).
HARMONIA GUZIKOWA
Instrument muzyczny z grupy idiofonów języczkowych; składa się z miecha, dwóch
przegród z języczkami oraz dwóch klawiatur guzikowych umieszczonych na zewnętrznych
stronach przegród; na prawej klawiaturze gra się melodię, na lewej realizuje akompaniament
basowy; wynaleziona w XIX w.
BANDONEON
Instrument z grupy idiofonów dętych klawiszowych, rodzaj harmonii ręcznej w typie
concertiny, często mylony z akordeonem. Posiada 88 lub więcej guzików i czworokątną
obudowę. Zbudowany został w 1854 r. w Niemczech przez Heinricha Banda i od jego
nazwiska pochodzi nazwa instrumentu. Pierwotnie miał służyć do grania muzyki religijnej w
kościołach; współcześnie wykorzystywany jest przede wszystkim do grania tanga. Wybitnym
wirtuozem bandoneonu był Astor Piazzolla.
FISHARMONIA
Instrument z grupy idiofonów dętych klawiszowych ze stroikami przelotowymi.
Fisharmonia nie znalazła zastosowania w muzyce koncertowej. Używana była w kaplicach i
kościołach.
ORGANY
Organy, to klawiszowy, dęty instrument muzyczny, budowany najczęściej w kościołach,
filharmoniach, salach koncertowych. Dźwięk jest wydobywany przez powietrze przelatujące
przez piszczałki. Organy posiadają jedną lub kilka klawiatur ręcznych (manuałów) i
najczęściej klawiaturę nożną (pedał). Instrument posiada od kilku do kilkudziesięciu (rzadko
kilkuset) głosów. Każdy głos to oddzielny chór składający się z jednej piszczałki (bądź kilku
piszczałek w przypadku mikstur) przyporządkowanej każdemu dźwiękowi. Powietrze do
organów dostarczane jest za pośrednictwem miecha, który gwarantuje stabilne ciśnienie.
Miech jest podnoszony poprzez dmuchawę elektryczną. Dawniej pompowaniem powietrza do
miecha zajmował się kalikant.