T¹p chÝ Hãa häc, T. 45 (§B), Tr.

11 - 15, 2007

®Æc ®iÓm sù hÊp phô cña 2,4,6-TRinitrotoluen trªn mét

sè lo¹i than ho¹t tÝnh trong m«i tr%êng n%íc
§Õn Tßa so¹n 11-5-2007
T« V¨n ThiÖp, §ç Ngäc Khuª , §inh Ngäc TÊn, NguyÔn V¨n Ho ng,
§ç B×nh Minh, Ph¹m Kiªn C"êng
Trung t©m Khoa häc kü thuËt & C«ng nghÖ qu©n sù

summary
The results of studying have showed that containing limit of TNT's concentration for the each
activated carbon (40 mgr/l for TQ; 90 mgr/l for TM and AG; 180 mgr/l for GD), below that
adsorption of TNT by the activated carbon conform to Freundlich rule. The activated carbons
which are used to remove colour (TQ, TM) adsorb very well TNT from contaminated water, their
capacity with 40 mg of TNT's concentration is about 260 - 400 mgr/gr.

I - Më ®Çu
§Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn t îng hÊp phô chÊt
h÷u c¬ trong m«i tr êng n íc b»ng than ho¹t
tÝnh, ng êi ta th êng ¸p dông ph ¬ng tr×nh ®¼ng
nhiÖt Freundlich hoÆc Langmuir [3], do c¸c
ph ¬ng tr×nh n.y cã ý nghÜa vËt lý cao v. liªn
quan trùc tiÕp ®Õn c¸c th«ng sè cÊu tróc xèp cña
chÊt hÊp phô. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, bÒ mÆt
chÊt hÊp phô th êng kh«ng ®ång nhÊt vÒ mÆt
n¨ng l îng v. ®èi víi mét sè hÖ hÊp phô sù t ¬ng
t¸c gi÷a chÊt bÞ hÊp phô v. chÊt hÊp phô cã sù
thay ®æi lín trong qu¸ tr×nh hÊp phô, ®Æc biÖt
trong kho¶ng nång ®é réng cña chÊt bÞ hÊp phô.
V× vËy ph ¬ng tr×nh ®¼ng nhiÖt hÊp phô chØ tu©n
theo quy luËt Freundlich hoÆc Langmuir trong
mét kho¶ng nång ®é nhÊt ®Þnh, phô thuéc c¸c
th«ng sè h.m ®Æc tr ng cña hÖ hÊp phô.
Kh¶ n¨ng hÊp phô 2,4,6-trinitrotoluen
(TNT) tõ m«i tr êng n íc b»ng than ho¹t tÝnh
®S ® îc ®Ò cËp ®Õn v. øng dông ë mét sè Nh.
m¸y c«ng nghiÖp quèc phßng [1, 2]. Tuy nhiªn,
trong nh÷ng c«ng tr×nh n.y míi chØ ®Ò cËp chñ
yÕu ®Õn hiÖu qu¶ hÊp phô v. sù ¶nh h ëng cña
mét sè yÕu tè ®Õn hiÖu suÊt cña qu¸ tr×nh hÊp
phô, c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Æc ®iÓm qu¸
tr×nh hÊp phô TNT cña c¸c lo¹i than ho¹t tÝnh
kh¸c nhau ch a ® îc xem xÐt. §Ó gãp phÇn x¸c
®Þnh c¬ së khoa häc cho gi¶i ph¸p c«ng nghÖ sö
dông than ho¹t tÝnh ®Ó t¸ch TNT tõ n íc th¶i
c«ng nghiÖp hãa næ cÇn ph¶i nghiªn cøu l.m râ
c¸c ®Æc tr ng ®¼ng nhiÖt hÊp phô cña c¸c hÖ
than ho¹t tÝnh - TNT (trong m«i tr êng n íc).
B.i b¸o n.y tr×nh b.y c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ
®Æc ®iÓm ® êng ®¼ng nhiÖt hÊp phô TNT tõ pha
láng b»ng than ho¹t tÝnh, dùa trªn c¬ së lý
thuyÕt Toth [3, 4].
II - Thùc nghiÖm
1. ThiÕt bÞ v hãa chÊt
a) ThiÕt bÞ
- ThiÕt bÞ s¾c ký láng cao ¸p (HPLC) Model
HP 1100, sö dông detector Diode Array do hSng
Aligent (Mü) s¶n xuÊt;
- C©n ph©n tÝch ®iÖn tö Mettler hSng Toledo
(Thôy SÜ), ®é nh¹y 10-4 gam.
b) Hãa chÊt
- Dung dÞch TNT trong dung m«i n íc,
nång ®é 200 mg/l.

11
 - Dung m«i dïng cho ph©n tÝch HPLC:
axetonitril.
- C¸c lo¹i than ho¹t tÝnh:
+ Than ho¹t tÝnh AG (Liªn bang Nga);
+ Than ho¹t tÝnh g¸o dõa GD (s¶n xuÊt t¹i
nh. m¸y than ho¹t tÝnh Tr. B¾c);
+ Than tÈy m.u - TM (C«ng ty Tr êng Ph¸t,
B¾c Giang);
+ Than ho¹t tÝnh TQ (s¶n xuÊt t¹i nh. m¸y
hãa chÊt Qu¶ng §«ng-Trung Quèc).
2. Ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu
a) PhG¬ng ph¸p chuÈn bÞ mÉu
LÊy 50 ml dung dÞch n íc chøa TNT cã
nång ®é 200 mg/l v.o b×nh nãn cã dung tÝch
100 ml. C©n khèi l îng than ho¹t tÝnh x¸c ®Þnh
cho v.o b×nh v. l¾c ®Òu, sau ®ã ®Ó ë tr¹ng th¸i
tÜnh. Dïng ®ång hå bÊm gi©y ®Ó tÝnh thêi gian
hÊp phô.
Sau thêi gian 5 phót sö dông giÊy läc, läc
lÊy phÇn dung dÞch ®Ó ph©n tÝch.
NhiÖt ®é thÝ nghiÖm ® îc duy tr× æn ®Þnh ë
25oC.
b) PhG¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nång ®é TNT
Nång ®é TNT trong dung dÞch ® îc x¸c ®Þnh
b»ng ph ¬ng ph¸p HPLC, ë ®iÒu kiÖn:
+ TÝn hiÖu ®o 227 nm;
+ Tû lÖ pha ®éng (tÝnh theo thÓ tÝch):
axetonitril/n íc = 40/60;
+ ThÓ tÝch b¬m mÉu: 5,0 µl;
+ Thêi gian l u, øng víi pic cña TNT: tr =
5,66 phót.
+ Nång ®é TNT x¸c ®Þnh theo biÓu thøc (1):
A + 6,7224
C= mg / l (1)
45,4458
Trong ®ã: C l. nång ®é TNT (mg/l); A l. diÖn
tÝch pic t¹i tr = 5,66 phót.
- X¸c ®Þnh hiÖu suÊt hÊp phô cña than ho¹t
tÝnh ®èi víi TNT, theo biÓu thøc (2):
(C
H= 0
Ct ) 100
(%) (2)
C0
Trong ®ã: H l. HiÖu suÊt hÊp phô (%); C0 l.
12
nång ®é TNT trong dung dÞch tr íc hÊp phô
(mg/l); Ct- nång ®é TNT trong dung dÞch sau
hÊp phô (mg/l)
- Dung l îng hÊp phô cña than ho¹t tÝnh ®èi
víi TNT, x¸c ®Þnh theo biÓu thøc (3):
a=
(C0 Ct ) V
(mg / g ) (3)
m
Trong ®ã: a l. dung l îng hÊp phô (mg/g); C0 l.
nång ®é TNT trong dung dÞch tr íc hÊp phô
(mg/l); Ct l. nång ®é TNT trong dung dÞch sau
hÊp phô (mg/l); V l. thÓ tÝch dung dÞch TNT
(ml); m l. khèi l îng than (mg).
III - KÕt qu¶ v th¶o luËn
1. Dung l îng hÊp phô cña c¸c lo¹i than ho¹t
tÝnh ®èi víi TNT
KÕt qu¶ nghiªn cøu x¸c ®Þnh dung l îng
hÊp phô cña 5 lo¹i than ho¹t tÝnh: TQ; TM; GD
v. AG ®èi víi NG ë ®iÒu kiÖn: nhiÖt ®é 25oC;
pH = 7,0; ® îc tr×nh b.y trong b¶ng 1.
KÕt qu¶ ë b¶ng 1 cho thÊy than TQ l. lo¹i
than cã dung l îng hÊp phô cao nhÊt, cßn than
GD cã dung l îng hÊp phô thÊp nhÊt. Dung
l îng hÊp phô cña c¸c lo¹i than ho¹t tÝnh ®èi víi
TNT xÕp theo thø tù gi¶m dÇn TQ > TM > AG
> GD.
Nh vËy, cã thÓ thÊy kh¶ n¨ng sö dông c¸c
lo¹i than ho¹t tÝnh trªn dïng trong c«ng nghÖ xö
lý khÝ ®Ó t¸ch TNT tõ m«i tr êng n íc bÞ h¹n
chÕ h¬n so víi than chuyªn dông cho xö lý
n íc.
2. X¸c ®Þnh c¸c th«ng sè h m ®Æc tr ng hÊp
phô TNT trong m«i tr êng n íc b»ng
than ho¹t tÝnh
§Ó x©y dùng ph ¬ng tr×nh ®¼ng nhiÖt hÊp
phô cña hÖ than ho¹t tÝnh- TNT, tr íc hÕt cÇn
ph¶i x¸c ®Þnh c¸c th«ng sè cña h.m ®Æc tr ng
trªn c¬ së lý thuyÕt cña Toth [3]. Theo Toth,
h.m ®Æc tr ng cña hÖ hÊp phô cã d¹ng:
d lg C
= 1= C (3)
C
d lg a
Trong ®ã: C l. h.m ®Æc tr ng m« t¶ sù biÕn
®æi n¨ng l îng cña hÖ hÊp phô v.o ®é che phñ
hay dung l îng hÊp phô; a l. dung l îng hÊp
phô TNT cña than ho¹t tÝnh; C l. nång ®é TNT
khi c©n b»ng; , l. c¸c h»ng sè.
Logarit 2 vÕ cña (3), ta ® îc: lg C = lg +
lgC (4)
Khi ®ã quan hÖ gi÷a lg C v. lgC l. tuyÕn
tÝnh. Tõ c¸c kÕt qu¶ thùc nghiÖm (b¶ng 1), theo
ph ¬ng ph¸p ®å thÞ ®S x¸c ®Þnh ® îc c¸c gi¸ trÞ
v. cña c¸c h.m ®Æc tr ng t ¬ng øng víi c¸c
hÖ than ho¹t tÝnh - TNT (b¶ng 2).

B¶ng 1: KÕt qu¶ x¸c ®Þnh dung l îng hÊp phô cña c¸c lo¹i than ho¹t tÝnh

Khèi l îng than, Nång ®é TNT c©n b»ng, Dung l îng hÊp phô a,
Lo¹i than
mg mg/l mg/g
50 1,56 198,440
40 4,01 244,990
TQ
30 12,19 313,020
20 38,82 402,950
70 3,01 140,710
60 5,32 162,233
TM 50 10,04 189,960
40 19,95 225,063
30 39,88 266,867
100 2,00 99,000
90 2,91 109,494
AG 80 4,39 122,256
70 6,90 137,929
50 19,16 180,840
100 5,44 97,280
90 7,52 106,933
GD 80 10,65 118,344
70 15,44 131,829
60 22,82 147,650
Ghi chó: Nång ®é TNT tr íc hÊp phô l. 200 mg/l.

B¶ng 2: C¸c th«ng sè h.m ®Æc tr ng cho c¸c hÖ than ho¹t tÝnh-TNT
Th«ng sè
Lo¹i than H.m ®Æc tr ng C

TQ 3,4340 0,0136 3,4340.C0,0136

TM 2,9573 0,0109 2,9573.C0,0109
AG 2,6946 0,0109 2,6946.C0,0109
GD 2,3812 0,0094 2,3812.C0,0094

Tõ kÕt qu¶ ghi trong b¶ng 2, cã thÓ rót ra
nhËn xÐt sau:
- N¨ng l îng hÊp phô cña c¸c hÖ than ho¹t
tÝnh - TNT kh¶o s¸t, th«ng qua h.m ®Æc tr ng
C, biÕn ®æi rÊt Ýt khi ®é che phñ bÒ mÆt than
ho¹t tÝnh thay ®æi hay nång ®é TNT thay ®æi, do
hÖ sè cña c¸c hÖ hÊp phô ®Òu cã gi¸ trÞ xÊp xØ
0. Tõ c¸c ph ¬ng tr×nh h.m ®Æc tr ng cã thÓ x¸c
®Þnh ® îc nång ®é TNT tíi h¹n trong dung dÞch
t¹i ®iÓm c©n b»ng ®Ó c¸c h.m ®Æc tr ng kh«ng
phô thuéc v.o nång ®é TNT (sai sè ±5%) l. 40
mg/l (®èi víi hÖ hÊp phô: TQ-TNT); 90 mg/l
13
(®èi víi c¸c hÖ hÊp phô: TM-TNT v. AG-TNT); dông ph ¬ng tr×nh ®¼ng nhiÖt d¹ng Freundlich
180 mg/l (®èi víi hÖ hÊp phô: GD-TNT). ®Ó tÝnh to¸n v. gi¶i thÝch c¸c hiÖn t îng hÊp
- D íi nång ®é tíi h¹n, h.m ®Æc tr ng l. phô.
mét h»ng sè kh«ng phô thuéc v.o nång ®é, tøc 3. ThiÕt lËp ph ¬ng tr×nh ®¼ng nhiÖt hÊp phô
l.:
d lg C TÝch ph©n hai vÕ biÓu thøc (3), ta ® îc ph ¬ng
C = 1= N (4) tr×nh ®¼ng nhiÖt hÊp phô Toth, cã d¹ng:
d lg a
1/
Trong ®ã: N l. h»ng sè kh«ng phô thuéc v.o a C
a=a (6)
nång ®é C. 1 + .C
TÝch ph©n biÓu thøc (5) v. biÕn ®æi ta ® îc:
1 1/
a C
a=K C 1+ N
(5) NÕu ®Æt: X= (7)
1+ C
Trong ®ã: K l. h»ng sè tÝch ph©n.
BiÓu thøc (5) cã d¹ng cña ph ¬ng tr×nh
Freundlich [3]. Nh vËy, qu¸ tr×nh hÊp phô cña Ta cã: a = a . X (8)
c¸c hÖ than ho¹t tÝnh- TNT kh¶o s¸t, tu©n theo Khi ®ã, quan hÖ gi÷a dung l îng hÊp phô a
ph ¬ng tr×nh Freundlich, khi nång ®é TNT t¹i v. X l. tuyÕn tÝnh. C¸c sè liÖu thùc nghiÖm m«
®iÓm c©n b»ng nhá h¬n nång ®é tíi h¹n. Do ®ã, t¶ quan hÖ gi÷a dung l îng hÊp phô TNT v. gi¸
trong thùc tÕ, khi xö lý n íc th¶i c«ng nghiÖp trÞ X cña c¸c lo¹i than ho¹t tÝnh ® îc tr×nh b.y
hãa næ chøa TNT b»ng than ho¹t tÝnh, cã thÓ sö trong b¶ng 3.

B¶ng 3: Mèi quan hÖ gi÷a dung l îng hÊp phô a v. X

Lo¹i than Nång ®é c©n b»ng, mg/l Gi¸ trÞ X Dung l îng hÊp phô a, mg/g
1,56 7,62127.10-9 198,440
4,01 9,41043.10-9 244,990
TQ
12,19 1,20308.10-8 313,020
38,82 1,54921.10-8 402,950
3,01 3,27007.10-12 140,710
5,32 3,77014.10-12 162,233
TM 10,04 4,41503.10-12 189,960
19,95 5,23209.10-12 225,063
39,88 6,20356.10-12 266,867
2,00 3,20434.10-13 99,000
2,91 3,54415.10-13 109,494
AG 4,39 3,95692.10-13 122,256
6,90 4,46472.10-13 137,929
19,16 5,58505.10-13 180,840
5,44 1,03961.10-16 97,280
7,52 1,14275.10-16 106,933
GD 10,65 1,26475.10-16 118,344
15,44 1,40898.10-16 131,829
22,82 1,57804.10-16 147,650

14
B»ng ph ¬ng ph¸p ®å thÞ ®S x¸c ®Þnh ® îc IV - KÕt luËn
ph ¬ng tr×nh ®¼ng nhiÖt hÊp phô cña c¸c lo¹i
than ho¹t tÝnh ®èi víi TNT nh sau: - C¸c lo¹i than ho¹t tÝnh kh¶o s¸t (TQ; TM;
- HÖ than ho¹t tÝnh TQ-TNT: AG; GD) ®Òu cã kh¶ n¨ng hÊp phô rÊt tèt TNT tõ
73, 529 m«i tr êng n íc. Tuy nhiªn, c¸c lo¹i than chuyªn
3,434 C 0,0136 dông dïng ®Ó tÈy m.u trong m«i tr êng n íc
a = 25,98.10 × 9
(9)
1 + 3,434 C 0, 0136 (TQ v. TM) cã kh¶ n¨ng hÊp phô tèt nhÊt.
- HÖ than ho¹t tÝnh TM-TNT: - §S x©y dùng ® îc c¸c ph ¬ng tr×nh ®¼ng
nhiÖt hÊp phô ®èi víi 4 hÖ than ho¹t tÝnh (TQ,
91, 743
2,9573 C 0,0109 TM, GD v. AG)- TNT, trong m«i tr êng n íc.
a = 42,00.10 ×
12
(10)
1 + 2,9573 C 0,0109 - §èi víi mçi lo¹i than ho¹t tÝnh ®Òu cã
ng ìng nång ®é TNT c©n b»ng x¸c ®Þnh (TQ: 40
- HÖ than ho¹t tÝnh AG-TNT: mg/l; TM v. AG: 90 mg/l; GD: 180 mg/l), ë d íi
91, 743 nång ®é n.y ph ¬ng tr×nh ®¼ng nhiÖt hÊp phô cña
2,6946 C 0, 0109
a = 34,33.10 ×
13
(11) hÖ tu©n theo quy luËt Freundlich.
1 + 2,6946 C 0, 0109
T i liÖu tham kh¶o
- HÖ than ho¹t tÝnh GD-TNT:
106, 383
2,3812 C 0,0094 1. §ç Ngäc Khuª v. céng sù. C«ng nghÖ tæng
a = 93,11.10 ×
16
(12) hîp xö lý n íc th¶i chøa TNT cña c¸c c¬ së
1 + 2,3812 C 0, 0094 thu håi, gia c«ng, s¶n xuÊt vËt liÖu næ. Héi
th¶o khoa häc C«ng nghÖ xö lý m«i tr êng
Tõ c¸c ph ¬ng tr×nh ®¼ng nhiÖt hÊp phô (9 -
12) cã thÓ nhËn thÊy: phôc vô quèc phßng, H. Néi (2004).
- Dung l îng hÊp phô cña c¸c than ho¹t tÝnh 2. §inh Ngäc TÊn, §ç Ngäc Khuª, T« V¨n
kh¶o s¸t ®èi víi TNT ®Òu kh¸ cao, víi nång ®é ThiÖp. TuyÓn tËp c¸c b¸o c¸o khoa häc Héi
200 mg TNT/l (xÊp xØ nång ®é bSo ho. cña TNT nghÞ khoa häc vÒ m«i tr êng lÇn 1, Trung
trong n íc ë nhiÖt ®é 25oC), dung l îng hÊp t©m KHKT-CNQS, H. Néi (2004).
phô cña c¸c lo¹i than ho¹t tÝnh kh¶o s¸t ®èi víi 3. Lª V¨n C¸t. HÊp phô v. trao ®æi ion trong
TNT n»m trong kho¶ng 270 - 570 mg/g v. gi¶m kü thuËt xö lý n íc v. n íc th¶i. Nxb.
dÇn theo thø tù: TQ (572 mg/g) > TM (386 Thèng kª, H. Néi (2002).
mg/g) > AG (371 mg/g) > GD (275 mg/g).
4. Lª V¨n C¸t. C¬ së hãa häc v. kü thuËt xö lý
- Do hÖ sè trong h.m ®Æc tr ng cña hÖ n íc, Nxb. Thanh Niªn. H. Néi (1999).
TQ-TNT lín nhÊt nªn dung l îng hÊp phô cña
than TQ ®èi víi TNT sÏ lín nhÊt khi nång ®é 5. V. V. Nalimov, N. A. Tsernova. C¸c ph ¬ng
TNT (c©n b»ng) nhá. §iÒu n.y rÊt thÝch hîp khi ph¸p thèng kª cña qui ho¹ch c¸c thùc
xö lý n íc th¶i chøa TNT b»ng ph ¬ng ph¸p nghiÖm cùc trÞ, Nxb. Khoa häc v. Kü thuËt
hÊp phô. H. Néi (1984).

15