LỊCH SỬ QUAN HỆ QUỐC TẾ CẬN HIỆN ĐẠI

Kĩ năng thuyết trình: Nội dung chính: 2/3 thời gian=> Bao quát bên
ngoài thêm vào để tạo điểm nhấn(cần) khoảng 15%=> Nên (10%)
dựa vào hoàn cảnh có nên nói không

1. Thế giới trước và sau 1500: là bản lề mở ra trật tự thế giới mới
 Trước 1500
- Thế giớ i là cá c khu vự c “biệt lậ p” và “đó ng kín”
+ Do thiếu yếu tố cơ sở hạ tầ ng (sự phá t triển củ a nền kinh tế là
yếu tố cơ bả n củ a sự phá t triển xã hộ i)
- Nhữ ng phá t minh mớ i khô ng phổ biển nhanh chó ng tớ i cá c khu
vự c khá c
- Nhữ ng tá c độ ng tớ i QHQT rấ t hạ n chế
 Sau 1500
- Bắ t đầ u quá trình “toà n cầ u hó a”
- Sự truyền bá nhanh chó ng nhữ ng phá t minh
- Tá c độ ng mạ nh mẽ tớ i QHQT

Sự thay đổ i trướ c và sau 1500 là do nhữ ng cuộ c phá t kiến địa lí và

Cá ch mạ ng Cô ng nghiệp (đặ c biệt là hà ng hả i)

Trướ c 1500 tồ n tạ i nhữ ng đế chế

 Châ u Á
- Nhiều trung tâ m quyền lự c tồ n tạ i ở Châ u Á
- Trung Quố c, đễ chế Ottoman, đế chế Mogui ở Ấ n Độ và Tokugoa ở
Nhậ t Bả n
(Là nhữ ng đế chế phá t triền hung mạ nh nhưng khô ng thể phá t
triển đượ c như Châ u  u do quan niệm…)
- Xâ y dự ng mộ t trậ t tự thế giớ i riêng
 - Hệ tư tưở ng “phong kiến trung ương tậ p quyền” và “kinh tế nô ng
nghiệp”
 Châ u  u
- Châ u  u khô ng có gì đá ng kể
- “Đêm trườ ng Trung Cổ ” quyền lự c củ a nhà thờ đố i vớ i xã hộ i
(quố c gia phâ n tá n, đó ng cử a, khép kín, chiến tranh liên miên)
- Kinh tế đó ng kín

Câ u 1: Lịch sử giao thương có ả nh hưở ng như thế nà o tớ i quan hệ quố c tế đặ c

biệt là thờ i kì cậ n hiện đạ i?

Câ u 2: Vì sao cá c cườ ng quố c trỗ i dậ y và suy tà n

 Châ u Á : Cá c đế chế phương Đô ng lú c đó nhìn và o đều có quy mô đườ ng

bệ và tổ chứ c chặ t chẽ, nhưng đều có mộ t đặ c điểm chung đó là tập
trung quyền lực và chủ trương tậ p quyền và đơn nhấ t trong nhiều lĩnh
vự c như tô n giá o, tín ngưỡ ng mà thậ m ngay cả trong thương mạ i và
phá t triển kỹ thuậ t sả n xuấ t
(Điểm yếu: Cấ u trú c tậ p trung chặ t chẽ nhưng khô ng tạ o ra sự cạ nh
tranh mà cạ nh tranh là độ ng lự c củ a sự phá t triển)
- Ngà y cà ng ít nhữ ng phá t minh kỹ thuậ t
- Đó ng kín và từ chố i cả i cá ch
-
 Châ u  u
- Không có quyền lực nhà nước tối cao
- Nhữ ng đờ i đầ u trong cá c cuộ c chiến tranh và cạ nh tranh mạ nh mẽ
giữ a cá c vương quố c lú c đó là độ ng lự c cho cá c nướ c nà y thú c đẩ y
việc cả i tiến kỹ thuậ t vũ khí, hà ng hả i và thương mạ i. Do có ít trở
ngạ i trong quá trình biến đổ i bở i mộ t quyền lự c tố i cao như ở
phương Đô ng, Tâ y  u nhanh chó ng tă ng trưở ng kinh tế, thương
mạ i và sứ c mạ nh quâ n sự và vượ t qua cá c khu vự c khá c trên thế
giớ i.
- Phá t minh ra đờ i ngà y cà ng nhiều
- Nhữ ng cuộ c cả i cá ch tô n giá o
 - Phong trà o “Vă n hó a phụ c hung” tự do trong tư tưở ng

(Trong khi Châ u Á phá t triển đỉnh cao thì Châ u  u vẫ n lạ c hậ u…

Châ u  u là nhữ ng cá c cứ , vương quố c gâ y chiến tranh…

CÂ u có sự cạ nh tranh nhiều mặ t => phá t triển kinh tế, khoa họ c, phá t

minh…

 Trong quá trình vươn lên trở thà nh cườ ng quố c củ a cá c nướ c Tâ y  u,
yếu tố kinh tế tá c độ ng mạ nh mẽ tớ i cá c chiến lượ c và ngượ c lạ i nhằ m
gia tă ng củ a cả i và quyền lự c để trở thà nh mộ t cườ ng quố c hù ng mạ nh.
Vì thế, cá c xung độ t quâ n sự thườ ng bị tá c độ ng bở i sự thay đổ i củ a
“mụ c đích kinh tế” hay “bố i cả nh kinh tế”
 Sứ c mạ nh tương đố i củ a cá c quố c gia hà ng đầ u trong cá c vấ n đề quố c tế
KHÔ NG BAO GIỜ là BẤ T BIẾ N

 Thế giớ i thờ i Cậ n đạ i

 Kinh tế:
- Chuyển từ vă n minh nô ng nghiệp=> vă n minh cô ng nghiệp
 Hệ tư tưở ng
- “Kỷ nguyên á nh sá ng”- Phá p
- “Tuyên bố về quyền con ngườ i” ban hà nh tạ i Phá p nă m 1789
- “Nhâ n quyền” nguyên tắ c củ a giai cấ p tư sả n thế kỉ XVIII
- Thuyết “Châ u  u là m trung tâ m”
- Chia loà i ngườ i thà nh cá c chủ ng tộ c
+ Thượ ng đẳ ng Châ u  u
+ Trung bình Trung Quố c, Nhậ t Bả n
+Hạ đẳ ng Châ u Phi
- Khai hó a vă n minh
- Khoả ng cá ch Á - Â u phá t triển lên hệ tư tưở ng

 Hò a ướ c Westphalia 1648 và Trậ t tự Westphalia

- Hiệp ướ c Westphalia bao gố m mộ t loạ t cá c hiệp ướ c hò a bình đượ c
kỷ luậ t từ thá ng 5 đến thá ng 10 nă m 1648 giữ a cá c nướ c châ u  u
nhằ m kết thú c cuộ c chiến tranh 30 nă m hò a ướ c Westphalia đã
 đá nh dấ u sự kết thú c cuộ c chiến tranh 30 nă m ở Đứ c (1618-1648),
Phá p, Thụ y Điển, Hà Lan
- Cuộ c chiến tranh 30 nă m ở Đứ c (1618-1648) là cuộ c chiến tranh
tô n giá o, diễn ra vớ i quy mô toà n CÂ u
-
-

( Vì sao kéo dà i : vì ko vì lờ i ích kinh tế hay tranh già nh địa vị mà vì là cuộ c

chiến thay đổ i hệ tư tưở ng trong tô n giá o

CÂ u đang cả i cá ch tư tưở ng mà cả i cá ch tô n giá o là đầ u tiên mà tư sả n muố n

thiết lậ p

Lan toà n CÂ u vì đạ i diện là nhữ ng quố c gia theo cả i cá ch tô n giá o => tâ n giá o
(từ Thiên chú a giá o => Tin là nh)

Chiến tranh kéo dà i CÂ u chia 2 phe 1 phe là Thiên chú a giá o (cự u giá o) 1 phe
theo Tâ n giá o (có cả i cá ch)

1 bên là phong kiến vẫ n có vai trò sứ c mạ nh 1 bên là tư sả n đang dầ n nắ m

nhiều quyền hơn

 Khố c liệt do bên nà o thắ ng thì xu hướ ng mớ i về hệ tư tưở ng hay 1 giai

cấ p thố ng trị mớ i sẽ lên cầ m quyền

 Nguyên nhâ n?
- Thay đổ i trong cá n câ n quyền lự c xuấ t phá t từ việc xuấ t hiện cá c
“nhâ n tố mớ i” đến từ cá c quố c gia CÂ u lú c đó
+ Phá t kiến địa lý và Thậ p tự chinh (XV)
+ Phong trà o “vă n hó a phụ c hưng” (XV-XVII)
- Cả i cá ch tô n giá o chia thà nh 2 nhá nh : Cự u giá o ( Thiên chú a giá o)
hoặ c nhữ ng nhà nướ c theo Tô n giá o Tin là nh
 + Tô n giá o nhấ n mạ nh và o mố i quan hệ trự c tiếp giữ a cá nhâ n vớ i
“Thiên chú a” và đã lương tâ m mỗ i cá nhâ n là “chìa khó a củ a sự cứ u
rỗ i”
+Cự u giá o “tính chính thố ng củ a Giá o hộ i”
- Cả i cá ch tô n giá o phá bỏ khá i niệm về “mộ t trậ t tự thế giớ i đượ c
duy trì bở i 2 thanh kiểm là Giá o hoà ng và Đế chế

(Trậ t tự thế giớ i là sự thỏ a thuậ n giữ a cá c quố c gia và nhữ ng cườ ng
quố c lớ n đưa ra nhữ ng quy định để vậ n hà nh chung)

 Hò a ướ c Westphalia vớ i Trậ t tự thế giớ i hiện đạ i

Trật tự Westphalia Trật tự cũ

- Sự kiện đá nh dấ u sự khở i - Hò a ướ c phá hủ y quan
đầ u củ a hệ thố ng quan hệ niệm về “chủ nghĩa toà n
quố c tế hiện đạ i, nguyên cầ u tô n giá o” và chấ m dứ t
tắ c “culus reglo, elus và vai trò tố i thượ ng củ a
regillo- vương quố c củ a ai, Giá o hộ i về “tính chính
tô n giá o củ a ngườ i đó ”. danh tô n giá o”
Theo đó cá c đấ ng quâ n
vương đượ c toà n quyền
quyết định tô n giá o cho
quố c gia và thầ n dâ n củ a
mình

- Hò a ướ c là vă n bả n đầ u - Chủ thể trong quan hệ

tiên xá c nhậ n chủ thể quố c tế là Đế chế và Giá o
trong quan hệ quố c tế là hộ i
quố c gia. Khá i niệm quố c
gia_ dâ n tộ c (nation- state)
cũ ng bướ c đầ u đượ c xá c
định, “Nguyên tắ c chủ
quyền quố c gia là tố i
thượ ng”
 - Nguyên tắ c “sự bình đẳng - “Sự tôn ti cấp bậc” củ a trậ t
vốn có của các quốc gia có tự Thiên chú a giá o
chủ quyền”

- Hò a ướ c xâ y dự ng mộ t trậ t - “Quyền lực độc tôn của

tự thế giớ i “Trậ t tự Giáo hội và sức mạnh của
Westphalia” vớ i yếu tố cố t Đế chế”
lõ i là ‘sự cân bằng quyền
lực” và “đa chủ thế”

 Sự câ n bằ ng quyền lự c: “ Trung lậ p về tư tưở ng” và “sự điều chỉnh trướ c

sự thay đổ i củ a bố i cả nh”
 Đâ y cũ ng trở thà nh nguyên tắ c nền tả ng củ a “hoạ ch địch chính sá ch đố i
ngoạ i hiện đạ i”

 Richelieu: Tể tướ ng và Hồ ng y củ a nướ c Phá p (1624-1642)

“ Con ngườ i là bấ t tử và sự cứ u rỗ i củ a anh ta đến sau đó . Nhà nướ c
khô ng bấ t tử , sự cứ u rỗ i củ a nó là bâ y giờ hoặ c khô ng bao giờ ”
 Lợ i ích quố c gia
 Kim chỉ nam cho ngoạ i giao hiện đạ i

 Lord Parimerston: hai lầ n là Thủ tướ ng củ a nướ c Anh

“ Chú ng ta khô ng có đồ ng minh vĩnh viễn và khô ng có kẻ thù vĩnh viễn.
Lợ i ích củ a chú ng ta là vĩnh viễn và bấ t diệt và nhữ ng lợ i ích nà y là
nhiệm vụ mà chú ng ta theo đuổ i”

Hòa ước Westphalia Trật tự thế giới hiện đại

- Trậ t tự Westphalia thú c
đẩ y nhữ ng quan điểm về
độ c lậ p và chủ quyền củ a
mỗ i quố c gia
- “Nguyên tắc không can
thiệp” Trậ t tự cá c quố c gia
đượ c cô ng bố tạ i
Westphalia chủ yếu ả nh
hưở ng tớ i Châ u  u và cá c
quố c gia theo đạ o Cơ đố c

- Đưa “câ n bằ ng quyền lự c” - “Nguyên tắc không can

trở thà nh khá i niệm chính
trong chỉ đạ o và cô ng thứ c
củ a “chính sá ch đố i ngoạ i
- “Cân bằng quyền lực” là
đặc điểm chủ đạo
+ Chính sá ch nà y đã có hiệu
quả tích cự c trong suố t thế kỉ
XVIII vớ i việc khô ng có mộ t
quố c gia nà o có thể củ ng cố
sứ c mạ nh lớ n đến mứ c “bá
quyền”
+ Đồ ng thờ i cũ ng khô ng có
mộ t nướ c nhỏ nà o đủ sứ c
mạ nh bứ t phá bướ c và o hà ng
ngũ cá c nướ c lớ n để đò i cá c
quyền lợ i tớ i mứ c có xung
độ t lớ n diễn ra.
thiệp” khô ng đượ c á p dụ ng
vớ i cá c quố c gia theo đạ o
Hồ i giá o và phầ n cò n lạ i
củ a thế giớ i
-“ Trật tự quốc tế” được duy trì ở
“nhận thức đồng nhất của giới lãnh
đạo”
+ Tầ ng lớ p “tinh hoa” sử dung mộ t
ngô n ngữ chung là tiếng Phá p và mộ t
ý thứ c chung về “tính chính danh” và
nhữ ng ứ ng xử bấ t thà nh vă n trong
quan hệ quố c tế.
+ Tinh thầ n nà y ả nh hướ ng rấ t lớ n
trong ngoạ i giao châ u  u.

 Sự vậ n hà nh củ a “trậ t tự Westphalia”
“Sự câ n bằ ng quyền lự c” đượ c duy trì
- Trong suố t thế kỉ XVIII, trậ t tự Westphalia vậ n hà nh vớ i nguyên tắ c
nền tả ng là sự câ n bằ ng quyền lự c bở i mộ t số chủ thể
- Nướ c Anh: Trở thà nh mộ t cườ ng quố c hả i quâ n hà ng đầ u thế giớ i
và kiểm soá t cá c vù ng biển quan trọ ng. Điều nà y cho phép Anh
thự c hiện chính sá ch “câ n bằ ng lự c lượ ng” vớ i vai trò “trọ ng tà i củ a
cá n câ n quyền lự c ở Châ u  u” (Alfred Thayer Mahan, Ả nh hưở ng
 củ a sứ c mạ nh trên biển đố i vớ i lịch sử , 1660-1783, NXB Tri thứ c,
2018)

“Cô lậ p huy hoà ng”

- Mụ c tiêu duy nhấ t là “ngă n ngừ a bấ t kể quố c gia duy nhấ t nà o” đạ t
đượ c vị thế “bá quyền ở châ u  u”
- Triết học rất quan trọng
- Tìm hiểu bối cảnh hình thành Westphalia , nó vận hành như thế
nào , vì sao nó đưa đến trật tự mới …
 “Câ n bằ ng tổ ng thể”
- Nướ c Anh có vai trò như ngườ i giá m hộ và bả o vệ sự ổ n định
chung, nhấ t là châ u  u lụ c địa. Mụ c tiêu củ a Anh là ngă n khô ng cho
Phá p và Đứ c trỗ i dậ y ở châ u  u. Dù ng 2 nướ c nà y kiềm chế lẫ n
nhau.
 “Câ n bằ ng châ u  u lụ c địa”
- Phá p: nắ m vai trò chủ chố t nhằ m ngă n chặ n nướ c Đứ c nổ i lên vớ i
mộ t vị thế là mộ t quố c gia hù ng mạ nh ở châ u  u lụ c địa.

 Note: Ngoại giao cây tre, Dĩ bất biến ứng vạn biến

CÂ U HỎ I: Trậ t tự thế giớ i có đả m bả o thự c hiện tính cô ng bằ ng và dâ n chủ hay

khô ng bắ t đầ u từ Westphalia?

- Trậ t tự thế giớ i vố n dĩ đượ c thiết lậ p bở i nhữ ng cườ ng quố c lớ n

nhữ ng nướ c thắ ng trậ n dự a trên quyền lợ i củ a nhữ ng quố c gia
thắ ng trậ n tuy nhiên vẫ n cầ n có yếu tố câ n bằ ng và dâ n chủ để duy
trì nền hò a bình…
- Tổ chứ c quố c tế ko đủ cô ng cụ , khả nă ng để thự c thi bở i nhữ ng
nướ c lớ n khố ng chế cá c tổ chứ c quố c tế bằ ng kinh tế, chính trị,…
Đặ c biệt là kinh tế vì nhưng cườ ng quố c ró t vố n duy trì nhữ ng tổ
chứ c. Và nhữ ng nướ c nhỏ cũ ng ngả theo nhữ ng nướ c lớ n, nhữ ng
phe đem lạ i lợ i ích cho mình sau nhữ ng sự tính toá n, xem xét
BÀI 2: TÁC ĐỘNG CỦA CÁC CUỘC CÁCH MẠNG TƯ SẢN VÀ CÁCH MẠNG NÔNG
NGHIỆP TỚI QHQT

17.11.2022

1. Các cuộc cách mạng tư sản (XVI-XIX)

Q: Vì sao có cá c cuộ c CMTS?
(Sau Westphalia đứ ng đầ u vẫ n là phong kiến, hệ tư tưở ng Pk vẫ n là
chủ đạ o=> đấ u tranh giữ a giá o hộ i PK >< CMTS
 CMTS ra đờ i diễn ra liên tiếp, kéo dà i từ TK 16-19)

- Sự phá t triển củ a cô ng cụ và cá ch thứ c sả n xuấ t: từ thủ cô ng- bá n

cô ng nghiệp
- Phá t kiến địa lý và Thậ p tự chinh => Giai cấ p tư sả n ngà y cà ng già u
có , đô ng đả o và có thế lự c kinh tế
- Vă n hó a Phụ c hưng=> Giai cấ p tư sả n có hệ tư tưở ng mớ i và ả nh
hưở ng tớ i xã hộ i
- Sự thay đổ i về chính trị trở thà nh mộ t nhu cầ u bứ c thiết => cá c
cuộ c CMTS bù ng nổ
- Cá c cuộ c CMTS
+ CMTS Hà Lan
+CMTS Anh
+ CMTS Phá p
+ Nộ i chiến Mĩ
+ Thố ng nhấ t Đứ c
 Để thố ng nhấ t thị trườ ng

2. Thế giới trong và sau các cuộc CMTS

 Các giai cấp mới

- Giai cấ p tư sả n: Xuấ t thâ n từ Thị dâ n và cũ ng có thể từ Địa chủ (quý
tộ c mớ i), già u có và nắ m tư liệu sả n xuấ t và thương mạ i chính, thuê
cô ng nhâ n lao độ ng
- Vô sả n: từ nhiều tầ ng lớ p (nô ng dâ n, thợ thủ cô ng, buô n bá n) bị
mấ t tư liệu sả n xuấ t, bầ n cù ng hó a và phả i là m thuê cho giai cấ p tư
sả n
- Cá ch mạ ng tư sả n: giai cấ p tư sả n lên nắ m quyền và xâ y dự ng mộ t
hình thá i kinh tế xã hộ i mớ i: Chủ nghĩa tư bả n

 CMTS & QHQT

CMTS
- Khẳ ng định sự thắ ng thế
củ a hệ tư tưở ng mớ i và thế
lự c chính trị mớ i
- CMTS tá c độ ng mạ nh mẽ
tớ i ngoạ i giao và QHQT:
“CMTS đã thay đổi cách
nhìn nhận giữa các quốc
gia về QHQT”
“Nhà nước là ta”: thể
hiện rõ bả n chấ t củ a quyền
lự c cả trong “cô ng việc bên
trong” và “cô ng việc bên
ngoà i”
~ Vua Louis XIV (Pháp)~
QHQT
- “Sự thay đổi cân bằng quyền
lực” trên thế giớ i
- Ngoạ i giao thay đổ i lớ n: sự
ra đời của ngoại giao hiện
đại (thay thế đặ c quyền củ a
cá c vua và quý tộ c)
“ Ngoại giao phải đặt lên
trên hết an ninh quốc gia,
an ninh lãnh thổ trong đó
có an ninh của nhân dân”
~ Giáo chủ- Tể tưởng Pháp
Richelieu~
 Nhà nước phong kiến Nhà nước tư bản
- Chế độ quân chủ - Chế độ đại nghị

- Vua quyết định Ngoạ i giao - Quyền hành pháp và lập

- Ngoạ i giao là “lĩnh vực vô
hình” thuộ c “giới tinh
hoa”
pháp quyết định Ngoạ i
giao
- Quốc hội, công luận, cũ ng
như cá c tầng lớp xã hội,
thậ m chí cả các nghiệp
đoàn đều sẵ n sà ng bà y tỏ
quan điểm về cá c vấ n đề
quố c tế

- Thiết lậ p cá c nền Quâ n chủ - Hệ thố ng toà n cầ u và

mớ i
- Chiến tranh ở Châ u  u
nhằ m xá c lậ p chính thứ c
quyền lự c thố ng trị châ u
Âu
xuyên đạ i dương củ a thế
giớ i đượ c thiết lậ p
“Toàn cầu hóa lần thứ
nhất”
~Thomas Fridman~
 Tư sản >< phong kiến quý
tộc

1. Chiến tranh sá p nhậ p lã nh thổ : Phá p (Napoleonn Bonapart)

2. Tranh già nh thuộ c địa
3. Thiết lậ p trậ t tự thế giớ i
4. Cá c đế quố c tham dự : Anh, Phá p, Nga, Á o- Phổ (Đứ c)
5. Nổ i bậ t là vai trò củ a nướ c Phá p vớ i nhữ ng ý tưở ng về “Đế chế Phá p”
củ a Napoleon Bonapart

CMTS Phá p
- Vượ t qua mụ c tiêu ban đầ u củ a giai cấ p tư sả n
- Có nhữ ng lú c CMTS vượ t ngoà i quyền kiểm soá t củ a giai cấ p tư sả n
- Đưa cho giai cấ p lã nh đạ o TS 1 ý tưở ng mớ i => Napoleon nắ m
đượ c ý tưở ng đó
 - CMTS Phá p nó i rằ ng “sẵ n sà ng ủ ng hộ CM cho bấ t kì nướ c nà o cầ n”
=> phá hủ y nguyên tắ c về ranh giớ i chủ quyền quố c gia là bấ t khả
xâ m phạ m => Napoleon nắ m bắ t cơ hộ i lấ y danh hỗ trợ CM=> xâ m
chiếm

CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP VÀ QUAN HỆ QUỐC TẾ

Sá ch: sự đà o thoá t vĩ đạ i

Q1: CMCN mang lạ i sự thay đổ i chung thế nà o cho thế giớ i?

- Hà ng hó a
- Tư duy
- Xuấ t hiện nền vă n minh mớ i

Q2: CMCN tá c độ ng như thế nà o đố i vớ i QHQT?

SÁCH

 Sự trỗi dậy và suy tàn của các cường quốc

Câu hỏi: Quy luậ t nà o dẫ n tớ i sự hưng thịnh và suy vong củ a cá c cườ ng
quố c? (Câ n bằ ng quyền lự c, Sự canh tranh…)

Mộ t quố c gia để phá t triển cầ n cá i gì?

- Nhữ ng yếu tố tự nhiên mạ ng lạ i sứ c mạ nh cho họ : vị trí địa lí, tà i
nguyên, lã nh thổ rộ ng lớ n…
 Câ u hỏ i: Khô ng có lã nh thổ rộ ng lớ n có thể trở thà nh cườ ng quố c khô ng?
 (Nướ c Mĩ sai lầ m về vấ n đề sử dụ ng lã nh thổ nướ c khá c- Trung Quố c trở
thà nh sâ n sau củ a mình về nô ng nghiệp nhưng khi TQ gặ p khó khă n,
đó ng cử a=> nguồ n cung đứ t gã y, rơi và o khủ ng hoả ng
+ Chưa có quố c gia nà o khô ng có lã nh thổ , khô ng có tà i nguyên…
mà trở thà nh cườ ng quố c( VD Đà i Loan)
- Chính phủ phù hợ p vớ i yếu tố tự nhiên củ a quố c gia và phù hợ p vớ i
hướ ng phá t triển củ a quố c gia ấ y (VD Anh thờ i kì hưng thịnh phá t
triển về hà ng hả i,… do chính phủ lú c ấ y nắ m quyền lự c bở i nhữ ng
ngườ i muố n hướ ng về thương mạ i…)

 Ảnh hưởng của sức mạnh trên biển đối với lịch sử 1660-1783
- Mĩ có thể học hỏi Anh để phát triển trên biển
-
- Làm được điều đó Mĩ cần…

-1890: Anh đang đứ ng đầ u trên biển

Mĩ ko có hả i quâ n=> dầ n nhậ n ra tầ m quan trọ ng củ a sứ c mạ nh trên biển

Thương mạ i là điều cầ n thiết nhấ t củ a hả i quâ n?

Cá c thể chế tự do có cá ch tiếp cậ n hiệu quả nhấ t?

Cầ n gì để nâ ng sứ c mạ nh biển củ a Mỹ

- Lự c lượ ng thuyền buô n => lự c lượ ng bả o vệ

ÔN THI

CMTS
- Mộ t hệ tư tưở ng mớ i: Tá c độ ng như thế nà o tớ i sự thay đổ i thế giớ i
lú c đó , hệ tư sả n lú c đấ y khá c gì trướ c đó .
- CMTS có nhữ ng nhà nướ c mớ i=> đem tớ i nhữ ng quy định mớ i nà o
trong việc đem lạ i trậ t tự thế giớ i mớ i
- CMCN diễn ra lú c nà o, khi nà o, giai đoạ n nà o mang lạ i SỰ THAY
ĐỔ I NTN đến cá c nhà nướ c phong kiến sang Tư sả n tá c độ ng ntn
đến QHQT, tớ i cá c vị trí, sứ c mạ nh củ a cá c quố c gia lú c đó và khi đó
có trậ t tự thay đổ i
+ Khía cạ nh 1: Cá c cuộ c CM CMCN, CMTS.. => phá t triển cao hơn=>
Thờ i đạ i nà o vẽ ra con ngườ i, biểu tưở ng, vẻ đẹp lú c ấ y
VD: Thờ i đạ i CN=> đề cao sứ c mạ nh => Tranh luô n toá t lên vẻ khỏ e
mạ nh, cơ bắ p
- Thay đổ i XH lao độ ng (cô ng cụ sả n xuấ t, cá ch thứ c sả n xuấ t)=>
cá ch nhìn thay đổ i
“ Cuộ c chuyển hó a vĩ đạ i củ a phương Tâ y”
CMCN chứ ng minh tính đú ng củ a hệ tư tưở ng mớ i củ a giai cấ p tư
sả n, củ ng cố hơn
CMCN nhắ c sau CMTS khô ng phả i CN đến sâ u CMCN xã hộ i sớ m
hơn giai cấ p TS nhưng chỉ phá t triển đỉnh cao khi cuộ c CMTS diễn
ra => CMTS đó ng vai trò là m chuyển biến sâ u sắ c phương Tâ y,
phương Tâ y bắ t đầ u từ CN => khẳ ng định vị thế củ a mình đỗ i vớ i
phương Đô ng vì lú c đó thể chế phương Đô ng khô ng cho phép phá t
triển nền CN như phương Tâ y
CMCN liên quan gì đến tự do?

CMTS khuyến khích tự do, bình đẳ ng và tính nhâ n vă n

- Đề cao tính nhâ n vă n vì Thiên chú a giá o vớ i hệ tương tưở ng đặ c

biệt đề cao Chú a, quên đi nỗ i khá t khao, niềm mong muố n mà
nhữ ng gì 1 cá nhâ n đò i hỏ i=> hướ ng đến tự do
- CMTS cũ ng hướ ng đến mụ c tiêu : tự do
 Cà ng thịnh vượ ng bao nhiêu, cà ng tự do bao nhiêu nhưng cà ng bấ t bình
đẳ ng bấ y nhiêu:
- CMCN đưa tớ i sự bù ng nổ
+ Trên thự c tiễn: thay đổ i bộ mặ t củ a cá c quố c gia phương Tâ y rấ t
nhanh chó ng => bù ng nổ xuấ t hiện
+ Sự bù ng nổ củ a cá c trung tâ m CN
+ Sự bù ng nổ củ a cá c kỳ vọ ng
/ 1800: Anh chỉ có London có 100000 dâ n
/1891: Anh có 23 thà nh phố đạ t mứ c đó
/ Hà ng hó a: từ giớ i tinh hoa=> dà nh cho đạ i chú ng
/ Đồ xa xỉ=> hà ng hó a bình thườ ng=> đồ thiết yếu
 Vai trò hà ng hó a trở nên “Quan trọ ng hơn”
 Bù ng nổ thô ng tin, bù ng nổ dâ n số , bùng nổ kì vọng
 CMCN thú c đẩ y kì vọng do lú c đầ u khi CMCN diễn ra nó là m ngỡ ngà ng,
vượ t quá sứ c tưở ng tượ ng củ a mọ i ngườ i về nhữ ng gì họ biết trướ c
đó => Tạ o ra nhữ ng ả o tưở ng, nhữ ng tham vọ ng NHƯNG đi kèm vớ i nó
là sự thấ t vọ ng sâ u sắ c hơn (lí do vì sao nhữ ng thà nh phố lớ n nhấ t lạ i có
sự đố i lậ p lớ n nhấ t)
 Ra đờ i tầ ng lớ p trung lưu cô ng nghiệp mớ i=> xuấ t phá t từ nô ng dâ n,
ngườ i buô n bá n, cô ng nhâ n “Dà nh cho ngườ i bình thườ ng chứ khô ng
phả i là giớ i nhà già u bả nh chọ e”
 Phá t minh CN là m thay đổ i tâ m lý biến đổ i nhữ ng mẫ u hình củ a đờ i số ng
thườ ng ngà y
 “CM tiêu dung Dâ n chủ ”

 Thiết lậ p mộ t “Xã hộ i cô ng nghiệp hó a”

 - Xã hộ i cô ng nghiệp hó a : tô n trọ ng kỷ luậ t, phá p luậ t, tính chuẩ n
xá c
+ Chuyên biệt hó a sả n xuấ t
+Phâ n hó a xã hộ i ngà y cà n lớ n cả về đờ i số ng vậ t chấ t lẫ n tinh thầ n
“ Chuyên mô n hó a ngà y cà ng lớ n hơn thì ngườ i thợ cà ng trở nên
yếu hơn”

 CMCN và QHQT
- Cù ng CMTS, CMCN khẳ ng định sự thắng thế của CNTB vớ i Phong
kiến
- Sự thay đổi vị trí củ a cá c cườ ng quố c trong QHQT. Cá c nướ c CN
hó a mạ nh trở thà nh cườ ng quố c hà ng đầ u TG: Anh, Phá p, Đứ c
(Do sự phá t triển khô ng đồ ng đều)
(Cườ ng quố c CN đi cù ng vớ i cườ ng quố c Thương mạ i ở thờ i kỳ
nà y)
Yếu tố thị trường đóng vai trò quan trọng lâu dài: biến đổ i
nhanh chó ng tính chấ t củ a cá c cuộ c chiến tranh đi xâ m lượ c lã nh
thổ trướ c đó ( tà i nguyên: vì CÂ u khô ng già u tà i nguyên nhưng cầ n
tà i nguyên để phá t triển sả n xuấ t, đô ng dâ n, rộ ng lớ n)
- Xâm chiếm thuộc địa và tìm kiếm thị trườ ng mớ i đó ng vai trò đặ c
biệt quan trọ ng trong QHQT thờ i cậ n- hiện đạ i
-

 CHỦ NGHĨA ĐẾ QUỐC VÀ THUỘC ĐỊA

 Thuộ c địa và chủ nghĩa đế quố c

- Nhu cầ u thuộ c địa => Độ c quyền thuộ c địa => Chủ nghĩa đế quố c
- Ban đầ u là CNTB tự do cạnh tranh ở giai đoạ n đầ u họ tự do cạ nh tranh,
tích lũ y tư bả n
Độ c quyền=> Bá quyền
Chiến tranh tiền tệ
Chiến dịch xé lô ng cừ u
Vua: vua dầ u mỏ …
 - CN đế quố c ra đờ i trướ c hết để mang quâ n đi xâ m lượ c cá c nướ c
khá c để khô ng bị phả n đố i ở trong nướ c và hợ p phá p hó a hà nh
độ ng xâ m lượ c củ a mình…
1. Cá c cuộ c chiến tranh mang tính chấ t toà n cầ u hó a đượ c đẩ y lên mạ nh
mẽ và đượ c gọ i là quá trình “thự c dâ n hó a”. Nhữ ng quố c gia có sứ c mạ nh
quâ n sự và kinh tế vượ t trộ i đi đầ u trong cô ng cuộ c thự c dâ n hó a
2. Xâ m lượ c thuộ c địa và “khai hó a vă n minh”
- Quá trình xâ m lượ c thuộ c địa đượ c khở i đầ u dướ i 2 lí do:
+Kinh tế: Nhu cầ u nguyên liệu sả n xuấ t và mở rộ ng thị trườ ng
+ Chính trị: Mở rộ ng ả nh hưở ng toà n cầ u dướ i nhiều lí do khá c
nhau: tô n giá o, “khai hó a vă n minh”
(Quan niệm củ a cá c cườ ng quố c: Cườ ng quố c mạ nh trên thế giớ i
phả i là cườ ng quố c có sứ c mạ nh vượ t qua khỏ i biên giớ i quố c
gia…)
+ Tư tưở ng:
/ Thuyết chủ ng tộ c và nhữ ng nghiên cứ u về tâ m lý dâ n tộ c
Cá c cườ ng quố c tự đưa ra nhữ ng quan điểm về sứ c mạ nh…
 Cá c quố c gia phương Tâ y cầ n mở rộ ng thị trườ ng=> chiếm đả o trên thế
giớ i (Châ u Phi bị xâ m chiếm đầ u tiên do tà i nguyên già u có , gầ n và lạ c
hậ u=> Châ u Phi bị hình thà nh nhữ ng “đườ ng biên giớ i thẳ ng” do nhữ ng
cườ ng quố c sử dụ ng nhữ ng đườ ng vĩ tuyến, kinh tuyến kẻ thẳ ng qua
nhữ ng vù ng đấ t=> tạ o ra sự chia cắ t củ a cá c nền vă n hó a
/ Nhữ ng nhậ n thứ c về thuộ c địa và chủ nghĩa đế quố c củ a giớ i
chính trị
o Cụ m từ “lý thuyết gia” và “nhà thự c hà nh” đượ c dù ng để chỉ
cặ p bà i trù ng giữ a cá c nhà lý thuyết vớ i cá c chính trị gia
o Tiêu biểu: Paul Leory- Beaulieu- nhà lý thuyết hà ng đầ u- “Về
cô ng cuộ c khai thá c thuộ c địa ở cá c dâ n tộ c hiện đạ i”
 Thuyết Darwin xã hộ i
 Lí thuyết gia // nhà thự c hà nh( chính trị gia, nhà cầ m quyền) => cầ n lí
thuyết gia để tạ o ra nhữ ng lí thuyết hợ p lí về việc xâ m lượ c…
3. Nhậ n thứ c và về thuộ c địa và chủ nghĩa đế quố c củ a giớ i chính trị
- Cụ m từ “lý thuyết gia”….
4. Nhậ n thứ c về địa- chính trị
 - Lý do chung củ a phong trà o thự c dâ n và o TK XIX và đầ u TK XX là
bở i địa dư củ a cá c nướ c nà y đều quay ra biển

- Thự c tiễn lú c đó đưa tớ i mộ t quan niệm địa chính trị hầ u như

thô ng nhấ t ở cá c cườ ng quố c CÂ như TBN, BĐN, Italia, Hà Lan, Bỉ,
Anh… rằ ng biển là yếu tố phá t triển kinh tế là con đườ ng chinh
phụ c do đó là yếu tố số ng cò n củ a mộ t dâ n tộ c trên bình diện chính
trị, kinh tế, vă n hó a. Mấ t nướ c cũ ng vì biển, đượ c đấ t đai cũ ng vì
biển
- Chính vì vậ y, tấ t cả nhữ ng nướ c CÂ có bờ biển hay cử a biển đều bắ t
buộ c phả i bà nh trướ ng, phả i di cư, phiêu lưu và chiếm thuộ c địa.

 Tư tưở ng
 Phá p
- “Khai hó a vă n minh”
- Giá o sĩ mở đườ ng cho cá c cuộ c xâ m lượ c thuộ c địa
 Mĩ:
- “Sứ mệnh hiển nhiên”/ “Vậ n mệnh hiển nhiên” (Manifest Destiny)
- Hệ tư tưở ng Thanh giá o mở đườ ng cho cô ng cuộ c “Tâ y tiến”- Mở
rộ ng lã nh thổ phía Tâ y củ a Mĩ

Quá trình xâm lược thuộc địa

1. Các nước đế quốc áp dụng nhiều hình thức xâm lược khác nhau:
- Sứ c mạ nh thự c lự c củ a cá c cườ ng quố c
- Đặ c điểm củ a thuộ c địa (xem nên dù ng kinh tế trướ c hay vă n hó a)
- Tương quan lự c lượ ng trong QHQT lú c đó (trướ c tiên là thương
thuyết nếu khô ng thể=> chiến tranh)
(Vă n hó a bình dâ n- tiêu biểu củ a nướ c Mĩ/ Ngườ i dâ n cự c kì sù ng
đạ o vì du nhậ p và o đã là Thanh giá o_ Tô n giá o qua cả i cá ch)

 Các nước tư bản- thuộc địa

- Anh:
+ Cườ ng quố c thuộ c địa hà nh đầ u
 + “Mặ t trờ i khô ng bao giờ lặ n trên đế chế Anh”
(Để trở thà nh cườ ng quố c biển cầ n có nhiều vù ng biển, cả ng biển
trọ ng yếu và Anh là nướ c đầ u tiên là m đượ c điều đó => trở thà nh
cườ ng quố c biển. Vì nắ m đượ c cả ng biển sẽ có quyền chi phố i cá c
tà u, hạ m độ i trên biển)
+ “Cô lậ p huy hoà ng” : Cầ n có đủ sứ c mạ nh là m điều đó (vớ i nướ c
tầ m trung như VN gọ i là “tự chủ chiến lượ c”- cầ n sứ c mạ nh thự c
lự c)
- Pháp:
+ Cườ ng quố c thứ hai về thuộ c địa: nhưng kém hơn nhiều so vớ i
Anh vì Anh đã phá t triển trên biển từ sớ m tuy nhiên thuộ c địa rấ t
nhiều tà i nguyên như Châ u Phi (quố c gia cà ng nhiều tà i nguyên thì
phá t triển cà ng chậ m vì quá phụ thuộ c và o tà i nguyên)
+ Đố i phó vớ i Đứ c (Phá p luô n canh cá nh vì ở cạ nh Đứ c vì Phá p là
chủ chố t ở Châ u  u nên luô n có mỗ i lo câ n bằ ng Châ u  u=> lí do
khô ng thể phá t triển lự c lượ ng hả i quâ n)
- Đức:
+Cườ ng quố c cô ng nghiệp: Phá t triển sau nhưng kế thừ a đượ c
nhữ ng tiến bộ khoa họ c mớ i nhấ t=> đi đầ u về CN nặ ng. Nhưng phá t
triển đượ c nền cô ng nghiệp lớ n thì có rấ t ít dư địa để phá t triển=>
Tìm cá ch có đượ c thị trườ ng, chia lạ i thị trườ ng cho tương xứ ng
vớ i nhữ ng gì cô ng nghiệp Đứ c có )
+Tìm cá ch chia lạ i thuộ c địa và thị trườ ng

 Chiến tranh ở Châu Âu

1. Chiến tranh sá p nhậ p lã nh thổ
2. Tranh già nh thuộ c địa
3. Thiết lậ p mộ t trậ t tự thế giớ i
4. Cá c đế quố c tham dự : Anh, Phá p, Nga, Á o- Phổ (Đứ c)
5. Nổ i bậ t là vai trò củ a nướ c Phá o vớ i nhữ ng ý tưở ng về “Đế chế Phá p” củ a
Napoleon Bonapart
Hội nghị Vienna và Trật tự Vienna 1815
 Khi nào TTTG bị thử thách và phá vỡ?
- Nướ c lướ n củ ng cố sứ c mạ nh tớ i mứ c “bá quyền”
- Nướ c thứ yếu vươn lên vị trị nướ c lớ n và yêu cầ u thiết lậ p mộ t sự
câ n bằ ng mớ i
- Câ n bằ ng mớ i/ Chiến tranh
(Mộ t trậ t tự thế giớ i khô ng bao giờ mang yếu tố tuyệt đố i vì nó
đượ c gọ i tên chỉ vì nó nổ i trộ i hơn nhữ ng yếu tố khá c)
( Từ Wes-> Vienna kéo dà i tương đố i lâ u nhưng CMCN xuấ t hiện…
Bắ t đầ u từ CMTS Phá p, vì nó thắ ng lớ n=> ngườ i ta cho rằ ng cầ n
xuấ t khẩ u CMTS Phá p ra khắ p CÂ => Cầ n xó a bỏ nhữ ng gì só t lạ i củ a
hệ tư tưở ng cũ => đưa ra 1 hệ tư tưở ng mớ i, trậ t tự mớ i
=> Nhữ ng thố ng nhấ t trong Wes >< Phá p tuyên bố có thể giú p cho bấ t kì
CM nướ c nà o ở CÂ
=>Tư duy trá i ngượ c vớ i Wes, phá bỏ tô n trọ ng lã nh thổ trong Wes

 Yếu tố nào phá vỡ Trật tự Wesphalia?

- Nướ c Phá p vớ i CMTS và Napoleon I
- CMTS Phá p (1789-1799): Sự xá o trộ n “Trật tự thế giới lớn chưa
từng có” tính từ cuộ c chiến tranh 30 nă m
+ Xé bỏ hoà n toà n nhữ ng quy định củ a trậ t tự Wesphalia: sự thỏ a
thuậ n về lợ i ích củ a cá c triều đạ i lớ n ở thế kỳ XVIII, sự ả nh hưở ng
củ a tô n giá o, “Sự đoạ n tuyệt vớ i trậ t tự thế giớ i TK XVIII”
+ 1799: Napoleon I đã tiến hà nh đả o chính lậ t đổ thà nh quả CM,
chính thứ c á p dụ ng chính sá ch mớ i củ a nướ c Phá p: Xâ y dự ng chế
độ độ c tà i(đạ i đế), từ chố i thừ a nhậ n nhữ ng giớ i hạ n truyền thố ng
củ a quyền lự c nhà nướ c

 Trật tự thế giới bị phá vỡ bằng chiến tranh ở CÂu do Pháp

tiến hành
 Pháp:
- Thự c hiện chính sá ch “vẽ lạ i bả n đồ lụ c địa châ u  u” vớ i chiến lượ c
địa chính trị là thố ng nhấ t “Lụ c địa châ u  u”
- Chính sá ch đố i ngoạ i nà y chính thứ c là lờ i tuyên bố củ a Phá p cho
việc xé bỏ “trậ t tự Westphalia”. Tham vọ ng củ a Napoleon là xâ y
dự ng mộ t “Đế chế” rộ ng lớ n ít nhấ t là bằ ng cả lụ c địa châ u  U và
“tự mình xâ y dự ng tính chính danh cho mình” bằ ng sứ c mạ nh quâ n
sự
- Kiên quyết khô ng chịu thỏ a hiệp khi liên quâ n cá c nướ c tấ n cô ng.
Napoleon I quyết định tấ n cô ng Nga và gặ p phả i thấ t bạ i tạ i nướ c
Nga
(Theo lịch sử , chưa mộ t cườ ng quố c Tâ y  u nà o chiến thắ ng ở Nga
và Phá p cũ ng vậ y=> Nga xuấ t hiện trên trậ t tự thế giớ i mớ i)

 Anh:
(khô ng bao giờ can dự cố định và o bấ t kì tổ chứ c nà o ở lụ c địa cả )
- Anh có vị thế bấ t khả xâ m phạ m ở châ u  u nhờ sứ c mạ nh hả i quâ n
nhưng không đủ sức làm một cuộc xâm lược vượt qua eo biển để tấn
công châu Âu lục địa
(Điểm yếu: lã nh thổ nhỏ , là đả o=> khô ng có hậ u phương vữ ng
chắ c=> có thể tiên phong đi lạ i là m nướ c khá c khô ng nghĩ đến việc
xâ m lượ c Anh nhưng khô ng đủ sứ c tạ o ra cuộ c chiến vớ i cá c nướ c
khá c
 Sứ c mạ nh biển sẽ có tiền đề cho sự tiên phong nhưng thiếu đi sự
vữ ng chắ c vì biển sẽ phả i dự a và o đấ t liền)
+ Nướ c Anh đã khô n khéo chờ đợ i cơ hộ i mà nướ c Phá p củ a
Napoleon I mắ c sai lầ m để có thể tá i xuấ t lạ i ở lụ c địa châ u  u vớ i
vai trò ngườ i bả o vệ sự câ n bằ ng quyền lự c
+ Anh liên kết vớ i cá c nướ c chố ng lạ i Napoleon I và o giai đoạ n cuố i
củ a Đế chế và liên minh vớ i mộ t trong nhữ ng đố i thủ củ a Phá p là
Nga. Liên minh Anh- Á o- Phổ - Nga ra đờ i là liên minh trụ cộ t chố ng
lạ i Napoleon
8.12.2022