Puan Yayınları AYT Kimya PDİF Konu Anlatım Fasikülleri-1

YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
Periyodik Ders İzleme Fasikülleri
KİMYA
REHBERLİK
PUAN YAYINLARI
Tel: 0312 419 07 06
SERTİFİKA GRAFİK www.puanyayin.com BASKI
Puan Yayınları TASARIM bilgi@puanyayin.com
Dizgi Ekibi
44096 Puan Yayınları ANKARA ÖZGÜR WEB OFSET

Grafik Tasarım Ekibi Ostim OSB. 1250 Cad. No:24
DİZGİ YAYINCI Yenimahalle/ANKARA
Tel: 0507 475 29 68
Sertifika No: 46821
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Puan Yayınlarına aittir. Bu kuruluşun izni olmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı;
mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
KİMYA DERSİ TUTUM ÖLÇEĞİ
Sevgili Öğrenciler,
Aşağıdaki ölçekte, kişilerin kimya dersine karşı tutumlarına yönelik maddeler bulunmaktadır. Sizden beklenen, her bir ifa-
deyi dikkatlice okuyup o ifadeye karşılık gelen 1’den 7’ye kadar olan sayılardan birini işaretlemenizdir. Eğer 1 rakamını işa-
retlerseniz, bu sizin ilgili maddede geçen düşünceye kesinlikle katılmadığınız anlamına gelmektedir. Eğer 7 rakamını işa-
retlerseniz, bu sizin ilgili maddede geçen düşünceye kesinlikle katıldığınız anlamına gelmektedir. Arada kalan sayılar ise
1’e ve 7’ye yaklaştıkça o rakamdaki düşünceye yaklaştığınızı göstermektedir.
KİMYA DERSİ TUTUM ÖLÇEĞİ FORMU 1 2 3 4 5 6 7
Kimya dersini okuldaki derslerin hepsinden daha çok severim.
Kimya dersleri ilgi çekicidir.
Kimya günlük yaşamdaki sorunları çözmek için faydalıdır.
Kimya, sevdiğim derslerden biridir.
Kimya ile ilgili kitapları okumaya daha fazla zaman ayırmak istiyorum.
Kimya deneyleri yapmaktan zevk alırım.
Kimya laboratuvarında çalışırken önemli bir şey yaptığımı hissederim.
İnsanlar kimyayı öğrenmelidir çünkü kimya onların yaşamlarını etkile-

mektedir.
Yeni karşılaştığım kimya problemlerini çözmeye çalışmaktan zevk alırım.
Okulda kimya deneyleri yapmak eğlendiricidir.
Kimya, insanların öğrenmesi gereken en önemli derslerden biridir.
Eğer fırsatım olsaydı bir kimya projesi hazırlardım.
(Kaynak: Doç. Dr. Erdal Şenocak, Kimya Dersi Tutum Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması Çalışması, Türk Fen Eğitimi Dergisi, Sayı 2, Haziran 2011)
Değerlendirme
Sevgili Gençler,
Verdiğiniz cevapları inceleyiniz. 4 ve altında değer verdiğiniz cümleleri dikkatli bir şekilde gözden geçiriniz. Eğer bunlar sa-
yıca çoksa kimya dersine ilişkin düşüncelerinizi tekrar ele alınız.
2
BİR PORTRE - REMZİYE HİSAR
Remziye Hisar, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın kim- birlikte İstanbul’a döndü.
yageridir. Fransız Sorbonne Üniversitesinden mezun ilk İlk çocuğunu dünyaya getirmesinin ardından, Adana’da
Türk kadınıdır. Kimya mesleğinin Türkiye’deki ilk kadın Darülmuallimaya müdür olarak tayin olan Remziye Hisar,
öncüsü kabul edilir. çocuğunu annesine bırakarak Adana’ya gitti. Güç koşul-
1902 yılında Üsküp’te doğdu. Davutpaşa’daki üç yıllık larda çalışmasını sürdürmek zorunda kalan Hisar, eşinin
Mekteb-i İptidayiyi, bir yılda henüz dokuz yaşında iken tedavi için Paris’e gitmesinin ardından, bilgisini geliştir-
başarıyla tamamlayarak zekâsının ilk sinyallerini verdi. mek için Paris’e gitti.
Daha sonra, İttihat ve Terakki Mektebi ve Emirgan, İnas Adını bilim dünyasında duyurmak amacı ile Sorbonne’da
Rüştiyesine devam etti ancak çok sevdiği Türkçe öğret- kimya bölümünde öğrenim görmeye başladı. Sorbon-
meninin İstanbul Darülmuallimatına transfer olması üzeri- ne’da o yıllarda Langevin ve Madam Curie gibi çok tanın-
ne, öğrenimini bu okulda sürdürdü. mış isimler ders vermekteydi. Remziye Hisar’a göre onla-
1919 yılında bu okulun Darülfünun’a hazırlamak üze- rı tanımak ve onların derslerini izleyebilmek çektiği bütün
re oluşturduğu iki sınıflık bölümünden birincilikle mezun zahmetleri unutturuyordu. Biyokimya sertifikası alan Hi-
oldu. Sınıfın iyi öğrencileri arasında yer alan Remziye Hi- sar, Paris’te Maarif Vekâletinin verdiği bursla öğrenim
sar, küçük sınıflardaki öğrencilere geometri ve matematik gördü. Doktorasına başlayacağı dönemde bursu kesilen
dersleri verdi. Mezun olmasının ardından Darülfünunun Hisar, yurda dönmek zorunda kaldı ve Erenköy Lisesine
kimya bölümüne kaydını yaptırdı. Kimyayı seçme nede- kimya öğretmeni olarak atandı.
nini bir röportajında “Fen derslerinde kanunlarda olsun, Remziye Hisar, zorlu bir çaba sonucunda doktorasını
buluşlarda olsun hep yabancı isimler görmek beni kah- yapmak üzere 1930 yılında yeniden Paris’e gitti. Eşinden
rediyordu. Fen alanında bir tek Türk ismi görememenin boşanan ve Paris’e kızı ve kardeşiyle giden Remziye Hi-
ezikliğini, bu dalda başarılı olursam giderebilirim sanıyor- sar, kendisini çalışmaya verdi.
dum.” cümleleriyle açıklamıştır. Doktora tezini tamamlamasının ardından, Türkiye’ye dö-
Darülfünunda kız öğrencilerin erkek öğrencilerden ayrı nüp, 1933-1936 yılları arasında İstanbul Üniversitesinde
saatlerde ders aldığı bu dönemde, öğretmeni ve okul ar- kimya ve fizikokimya doçenti olarak görev yaptı. 1947 yı-
kadaşlarıyla birlikte Bakü’ye gitti. Bakü’de, kendisini bir- lında İTÜ makine ve kimya doçentliği görevine başlayan
denbire bir savaşın tam ortasında buldu. Kafkasya’daki Hisar, 1959 yılında profesör olduktan sonra 1973 yılında
savaşlar ve Bakü’de kendilerine gereksinim olmadığını emekliye ayrıldı.
öğrenmek bile onu yıldırmadı ve bir erkek öğretmen oku- Tipik bir Cumhuriyet kadını olan Remziye Hisar, dünyaca
lunda öğrencilere ders vermeye başladı. Sovyet Rus- ünlü fizikçi Feza Gürsey ve Milletlerarası Psikoloji Cemi-
ya’nın Azerbaycan’ın bağımsızlığına son vermesi ile ora- yetinin tek Türk üyesi psikiyatrist Deha Gürsey Hanım’ın
da tanışıp evlendiği eşi Doktor Reşit Süreyya Gürsey ile annesidir. 1991 yılında Tübitak Hizmet Ödülü’nü almıştır.
3
ÖGRENMEDE 10 ETKİLİ ADIM
Sevgili Gençler, bilginin artışı, teknolojinin hayatın hızını artırması ile birlikte ne kadar bilgili olduğunuz kadar bilgiye nasıl
ulaştığınız ve öğrenmeyi nasıl gerçekleştirdiğiniz de ciddi anlamda önem kazanmıştır. Özellikle öğrenme sürecinde verim-
liliğinizi artırmanız her şeyden daha önemli hâle gelmiş bulunuyor. Peki öğrenme hızımızı ve öğrenmede verimliliğimizi na-
sıl artırabiliriz? Bunun için size 10 etkili adım öneriyoruz.
1. Öncelikle not alma konusunda uzmanlaşın. Teknolojinin gelişimiyle birlikte bilgisayarlar ya da en az onlar kadar
etkili akıllı telefonlar notlar almanızı kolaylaştırsa da bu, kalemin ve kâğıdın bir kenara atılmasını gerektirmiyor.
Teknoloji yardımıyla tuttuğunuz notları hatırlamakta kâğıt ve kalemle tuttuğunuz notlara nazaran daha fazla
zorlanıyoruz. Bilgisayarınızda ya da akıllı telefonunuzla tuttuğunuz notlarda hafıza biraz daha geri planda
kalıyor ve hatırlamayı zorlaştırıyor. Siz siz olun kâğıt ve kalemden vazgeçmeyin.
2. Çoğunuz ders çalışırken notlar alıyorsunuz. Not almanın da kendince pratik yolları var. Örneğin, ders dinlerken
öğretmeninizin ağzından çıkanları aynı şekilde yazmaya uğraşmak yerine kendi ifadelerinizle not alın. Not
alırken kendinize özgü birtakım işaretler kullanın. Dahası, not alırken bir cümleyi bütünüyle yazmaya çalışmak
yerine onları kalıp ifadeler şeklinde özet olarak ifade edin.
3. Bu not tutma tekniğini alışkanlık hâline getirdiğinizde yapmanız gereken şey tekrarlara zaman ayırmaktır.
Ancak tekrarlarınızı bütün bir konuyu baştan sona yapmak yerine uygun şekilde parçalara ayırarak yapın ve bu
sırada notlarınızı mümkün mertebe kısaltın. Kısacası tekrarlarınızı zamana yayın. Bir konuya ilişkin tekrarı
uygun not alma tekniği ile bitirdiğinizde sonraki tekrarlarınızda aldığınız notları gözden geçirmeniz konunun
bütününü hatırlamak için yeterli olacaktır.
4. Uykuyu, öğrenme performansınızı artırmak için kullanın. Eğlenceye, eşe dosta ayırdığınız vaktin arkasından
uykunuzdan feragat ederek yapacağınız çalışmanın verimi oldukça düşük olacaktır. Bunun yerine belli bir süre
çalışıp uyuyun. Uyku, öğrenme kayıplarını oldukça azaltır (uyandığınızda konuyu tekrar etmek kaydıyla
tabii ki).
5. Öğrenmede tekrarın önemini biliyorsunuz. Ancak unutmamanız gereken bir şey var: Tekrarlarınızı hep aynı
şekilde yapmamalısınız. Ne demek istiyoruz? Zaman zaman tekrarlarınızda farklı kalemler kullanın. Hep ilk
sorudan başlayarak soru çözmeyin. Renkli kalemler kullanın. Hatta tükenmez kalemle soru çözmeye çalışın.
Zihin tekdüzeliğe alıştığında öğrenme verimi düşer.
4
6. Şarkılar ve tekerlemeler uydurun. Özellikle kimya, fizik ve biyoloji gibi derslerde formülleri, tanımları ya da
aksiyomları öğrenmede akrostişler, tekerlemeler, saçma da olsa uydurulmuş melodiler öğrenmenizi kolaylaştı-
rır. Bu hem hafızanızı güçlendirir hem de hatırlamayı kolaylaştırır.
7. Kısa ama etkili molalar vermeyi alışkanlık hâline getirin. Yoğun bir çalışma eğer çok uzun tutulursa bir süre
sonra beyin kendini öğrenmeye kapatır. Bunun önüne geçmenin en etkili yolu kısa bir mola vermektir. Ancak bu
molayı cep telefonunuzdan sosyal medyaya girerek değerlendirmemeniz gerektiğini söylemeye gerek yok.
8. Eskiden âlimler esaslı bir çalışmaya giriştiklerinde karınları şişene kadar su içerlermiş. Tabii ki çok su içmek
anlamlı değil ancak son dönemde yapılan çalışmalar suyun sadece cilt güzelliğine ve bağışıklık sistemine değil
aynı zamanda bilişsel yeteneklere de iyi geldiğini ortaya koyuyor. Sınava yanında su ile giden öğrencilerin
susuz gidenlere oranla daha başarılı oldukları tespit edilmiş. O yüzden çalışmalarınız esnasında su içmeyi
ihmal etmeyin.
9. Bir konuya ilişkin farklı kaynaklardan yararlanın. Eğer imkân varsa dersleri kaydedin. Sonradan konuyu tekrar
ederken bundan yararlanabilirsiniz. Ayrıca kitaptan çalıştığınız konuyla ilgili bir video da izleyebilirsiniz. Tabii
video izleme seansı sanal dünya turuna dönmesin. Aman dikkat!
10. Elon Musk’ı tanıyorsunuz. Musk, bir konuşmasında yeni bir şeyler öğrenirken bunu ağaçla ilişkilendirdiğini
söylemiştir. Yeni bir şey öğrenirken konunun ana hatlarını ağacın gövdesine, ayrıntıları ise dallara ve yaprakla-
ra benzettiğini söylemiştir. Aslında zihinsel bir kavram haritası kurduğunu söylüyor. Sizler de çalışmalarınızda
bir bilgi yığınını zihninizde benzer imgelerle ilişkilendirerek daha kalıcı bir öğrenmeye yönelebilirsiniz.
5
Sevgili Gençler,
SORUNLAR
Çalışmalarımız esnasında bazı güçlüklerle karşılaşmamız olasıdır. Önemli olan bu güçlük-
lere takılıp kalmamak ve çözümlerini bulmaktır. Aşağıdaki sorunlardan bir veya birkaçını ya-
ÇÖZÜM şıyorsanız sunulan çözüm önerilerini uygulamanız sorunlarınızı gidermede ve daha etkili bir
LER
çalışma yapmada size yardımcı olacaktır. İyi çalışmalar.
Kimya sorularını çözmekten hoşlanmıyorum. Yerleşmek istediğim bölüm için kimya

SORUN soruları çözmesem de olur. Birkaç net çıkarsam bana yeter. Öte yandan altyapım
da zayıf, çalışsam da olmaz. Dahası kimya derslerine ne zaman çalışma isteği
duysam odama geçip çalışamıyorum, çalışmayı sürekli erteliyorum.
• Bir derse çalışmakta zorlandığınızda mutlaka hedefinizi gözden geçirin.

• Öncelikle üniversiteye yerleşmede, fen ve mühendislik alanlarını tercih ediyorsa-
nız kimya da diğer dersler kadar önemlidir. Dolayısıyla onu arka plana atarak
yüksek bir başarı elde edemezsiniz.
• Her şeye en başından tekrar başlayabilirsiniz. Bunun için önce kimya dersinin
önemini kabul edin, ardından kaç soru çıktığını, yıllara göre soruların dağılımını
öğrenin. Geçmiş yıllarda kimya dersiyle olan ilişkinizi gözden geçirin. Olumsuz
olanları geride bırakın ve olumlu yönleri pekiştirin. ÇÖZÜM
• Hedeflediğiniz üniversite ve bölüme girmek için minimum kaç net çıkarmanız ge-
rektiğini hesaplayın. Ancak bu sizi tüm konuları öğrenmekten geri bırakmasın.
• Kimya dersinin deney yapmaya olanak tanıması ve gözleme açık olması aslında
bu dersin öğrenilmesini kolaylaştırır. Okulda ve evde yapılan küçük deneyleri ka-
çırmamaya çalışın.
• Kimya dersine motivasyonunuzu artırmak için derse gitmeden önce işlenecek
konuya bir göz atın.
• Sosyal medyayı kimya alanındaki bilginizi somutlaştırmak için kullanın. Konula-
rınıza ilişkin belgesel nitelikli ve sınava yönelik konu anlatımı videolarını izleyin.
6
Kimya dersi sayısal alanın sözel derslerinden biri, tamamen ezbere dayalı, ben ya-
SORUN pamıyorum. Kimya dersinde çok fazla unutma söz konusu, bu yüzden onu çalışma-
yı sınava yakın bir döneme bırakmak en iyisi. Kimya dersinin konuları bana çok kar-
maşık geliyor.
• Dersleri sayısal-sözel olarak kategorize etmek yerine (ki bu tamamen sizin ön

yargınız) onlara olan ihtiyacınız doğrultusunda yaklaşın.
• Kimya dersinde başarının anahtarı sürekliliktir.
• Kimyada unutmanın önüne geçmenin yolu derse gitmeden önce ve sonrasında
tekrar yapmaktır.
• Kimya dersinde kavram haritaları oluşturmak konuları kavramanızda oldukça ya-
rarlı olacaktır.
• Kimya dersinin çalışılmasını sona bırakmak son derece yanlış bir karar olur. Son
ÇÖZÜM
ana bırakılan çalışma sizde gereksiz kaygıya neden olur ve bu da öğrenmenizi
olumsuz etkiler.
• Kimya dersinin konuları karışık olmaktan oldukça uzaktır. Size karışık gelmesi-
nin nedeni en başından itibaren düzenli çalışma yapmamaktan dolayı hafızanı-
zın kopuk parçaları düzene koyamamasıdır.
Sınavlarda kimya testinin sorularını ne zaman çözmem gerektiğine karar veremiyo-

rum. Genellikle bu sorular en son çözüyorum ancak zihnim çok yorulduğu için ge-
SORUN nellikle çok yanlış çıkıyor. O yüzden kimya sorularını çözmeyi bıraktım. Kimyada
sorular genelde paragraf tipli oluyor, soruyu okumadan doğruca seçeneklerden gi-
derek çözmeye çalışıyorum ancak süre yetmiyor. Olumsuz soru köklerini genellikle
olumluymuş gibi okuyorum. Hızlı soru cevaplamayı denediğimde ise çok yanlışım
çıkıyor.
• Öncelikle etkili bir test tekniğine ihtiyacınız var. Tıpkı bir maraton yarışçısının
yarış boyunca temposunu ayarlaması gibi sizin de soru çözme hızınızı sorulara
göre ayarlayabilmeniz gerekir.
• Turlama tekniği bu konuda işinize yarayabilir. Ne çok hızlı ne de çok yavaş soru
çözmemelisiniz. Kendi başınıza yaptığınız çalışmalarda dahi süre tutarak soru
çözmelisiniz.
• Kısa soruların çeldiricilerinin güçlü olabileceğini unutmamalısınız.
• Uzun, paragraf tipli sorularda çözüme ilişkin daha fazla ipucu bulunur. Dolayısıy-
ÇÖZÜM
la bu soruların çözümü aslında sanıldığından daha kolaydır. Dolayısıyla onları
atlamayın.
• Soruların üzerinde çok fazla takılmayın. Eğer bir iki denemede çözüme ulaşama-
dıysanız bir başka soruya geçin. Sonra tekrar dönün. Eğer ısrar ederseniz zihin-
sel körlük yaşarsınız.
7
Öteden beri kimya dersiyle yıldızım barışmadı. Hep sorun yaşadım. Sınavda kimya
sorularına geldiğimde ellerim aşırı bir şekilde terlemeye başlıyor. Bir yetersizlik duy-
SORUN gusuna kapılıyorum. Ya tırnaklarımı yemeye başlıyorum ya da sebebini anlamadı-
ğım bir titreme başlıyor. Nefesimin daraldığını ve yutkunmakta zorlandığımı hisse-
diyorum. Okulda da kimya dersleri olduğunda içimi sıkıntı basardı. O günlerde çok
mutsuz olurdum ayrıca ödevlerimi hep erteledim hatta kimya dersinin olduğu günler
okula gitmek bile istemedim.
• Kaygı, bir nesnesi olmaksızın bir şeye yönelik duyduğumuz zihinsel bir korkudur.
Bir köpekten size saldırabileceği için korkmanız doğaldır. Ancak kimya dersine
ilişkin duyduğunuz şey bir kaygıdır ve üretim merkezi tamamen zihninizdir.
• Belli bir miktar kaygı konsantrasyonunuzu istenilen düzeyde tutacağı için yarar-
lıdır. Ancak aşırı kaygılıysanız kendinizi zamana yayılan zihinsel bir eğitime tabi
tutun. Yani kaygıyı yenebilmek için onun üzerine gidin ancak bunu zamana
yayın. ÇÖZÜM
• Öncelikle kimya dersiyle ilişkili olarak geçmişte yaşadığınız deneyimleri bir
gözden geçirin. Olumsuz bir yaşantı derse ön yargı geliştirmenize yol açmış ola-
bilir.
• Bazı durumlarda derse yönelik aşırı önem verme de kaygı yaratabilir. Her derse
gerektiği kadar önem verin ve öyle çalışın. Sınav anında kaygılandığınızda etkili
nefes alma tekniğini kullanarak sorulardan biraz geri durun, ardından tekrar çöz-
meyi deneyin.
Kimya dersine çalışmaya nereden başlayacağıma karar vermekte zorlanıyorum. Ne

SORUN zaman çalışmaya karar versem bir bahaneyle uzaklaşıyorum. Çok fazla tanım,
kavram ve formül var ve hepsini birbirine karıştırıyorum. Kimya dersine, çalışırken
üzerime bir yorgunluk çöktüğünü hissediyorum ve ardından uykum geliyor.
• Bir dersi çalışmaya yönelik motivasyonunuz zayıfsa bunun nedeni dersten kay-
naklanması değil, sizin zihin dünyanızdan kaynaklanmasıdır. O derse ilişkin
sahip olduğunuz ön yargılar motivasyonunuzun düşmesinde başta gelen neden-
dir. Öyleyse yapmanız gereken ilk şey kimya dersine ilişkin düşüncelerinizi
masaya yatırmaktır. Belki kimya aşkıyla dolup taşmazsınız ancak iyi bir bölüme
yerleşmek için gerekli neti çıkarabilirsiniz.
• Fen ve mühendislik alanlarında kimya, öğrenim hayatınız boyunca sizinle birlikte
olacaktır. O yüzden bu dersin önemini bir an önce kabullenip yeterli çalışmayı ÇÖZÜM
yapın.
• Ne olursa olsun çalışmayı bırakmayın. Hatta kimya dersinden eksiğiniz fazlaysa
belli bir süre çalışmalarınızda onun ağırlığını artırın. Bahane üretmek yerine
kimya dersine ilişkin sorununuzu net olarak ortaya koyun. Hatta ilgili öğretmen-
lerinizden bu konuda yardım alın.
8
KAVANOZ VE ÇAKIL TAŞLARI
Bir gün profesör derse elinde orta büyüklükte bir kavanoz süzülerek kendilerine yer bulurlar. Profesör tekrar sınıfa
ve farklı büyüklükte çakıl taşlarının olduğu torbalarla girer. döner ve yeniden kavanozun dolup dolmadığını sorar.
Hatta pek girdi de denilemez çünkü torbaları ancak öğ- Öğrenciler şaşkınlıklarını gizleyemeseler de kavanoza
rencilerin yardımıyla taşır ve kürsüye yerleştirir. daha fazla taş konulamayacağını düşünerek kendilerin-
Öğrencileri merakın hüküm sürdüğü bir sessizlik kapla- den emin bir şekilde kavanozun dolduğunu söyleyerek
mıştır. Profesör bu merakın farkındadır ancak bunu gör- cevap verirler. Profesör tepki vermez, yanında getirdi-
mezden gelircesine biraz daha masasında oyalanır. Artık ği çok daha küçük taşların olduğu torbaya elini daldırır
sabırların tükenmeye başladığını düşündüğünde konuş- ve taşları sakince kavanoza boşaltmaya başlar. Bu kü-
maya başlar: çük taşlar da buldukları boşluklara yerleşirler. Tekrar öğ-
– Şu an ne yaptığımı çok merak ediyor olmalısınız. rencilere döner ve “Kavanoz şimdi doldu mu?” diye tek-
rar sorar.
Öğrencilerin başlarını onaylar şekilde sallamasından ne
kadar haklı olduğunu anlar ve yanında getirdiği kavano- Bu kez öğrenciler başka bir sürprizle karşılaşmaktan
zun kapağını açarak şöyle der: korktukları için tereddüt ederler ancak mantıkları onlara
daha fazla taşın konulamayacağını da söylettirir. Profe-
– Gelin bu kavanozu sahip olduğunuz zaman olarak
sör verilen cevaba aldırış etmeksizin yanında getirdiği bir
kabul edelim. Şimdi şu büyük çakıl taşlarını içine atalım.
başka torbadaki kum ile elini doldurur ve kavanoza bo-
Daha fazla taşı koyamayacak duruma geldiğinde kavano-
şaltmaya başlar. Öğrencilerin şaşkın bakışları altında ka-
zu işaret ederek öğrencilerine “Kavanoz doldu mu?” diye
vanozun tüm boşlukları dolmuştur şimdi.
sorar.
Öğrenciler profesörün kavanozla olan bu performansın-
Tüm öğrenciler ağız birliği hâlinde dolduğunu söyler-
daki mesajı tam anlamıyla almışlardır. Profesör o günü
ler. Profesör olumsuz olduğunu belirtmek için başını iki
daha fazla uzatmaz. Çıkıp gittiğinde geride zamanlarını
yana sallar ve sessizce yanında getirdiği daha küçük ça-
nasıl değerlendirmeleri gerektiğinin tam anlamıyla farkına
kıl taşlarını kavanoza atmaya başlar. Küçük taşlar daha
varmış bir grup öğrenci bırakmıştır.
önce konulmuş olan iri taşların yarattığı boşluklardan
9
İKİ BAŞARI HİKÂYESİ
Yıldız Sporcu O Bir Yazar
Bir öğrenci, okulda çıkan yangının arasın- Bu kadın için bir tanıtım yapmamıza gerek
da kalmış ve kurtarılmıştı ancak çocuğun yok aslında. Kendisinin kitapları dünya ge-
yaşayabileceğine kimse ihtimal vermiyor- nelinde 400 milyondan fazla sattı. Ancak
du. Annesi bile yangında vücudunun alt hayatının önceki dönemlerinde kendisine
kısmının çok kötü yandığı için çocuğun klinik depresyon tanısı konuldu, kendisini
öleceğini kabullenmişti. Yaşasa bile tüm bir türlü toparlayamıyordu. Eşinden bo-
hayatı boyunca bir daha ayaklarının üze- şanmak zorunda kaldı, boşandığında reşit
rinde durması imkânsızdı. olmayan bir çocuğu ile işsiz kalakaldı.
Bu cesur çocuk ne ölmeyi kabul etti ne de Devletten yardım almak için ilgili bakanlığa
sakat kalmayı. Tüm doktorları hayrete dü- başvurdu. (Kendisine ve kızına bakama-
şürerek hayatta kaldı. Ancak belinden yacak kadar fakirdi.)
aşağısı için motor hareket becerisini kay- 1990 yılında Manchester’dan Londra’ya
betti. İncecik bacakları cansız bir şekilde dört saat rötar yapmış bir tren yolculuğun-
sallanıyordu. Sonunda hastaneden tabur- dayken aklına büyücülük okuluna giden
cu oldu ancak yürümek için olan azmi genç bir çocuk hakkında bir hikâye
hiçbir şeye boyun eğmese de eve vardı- yazmak geldi. 1995 yılında ilk kitabının
ğında yatak haricindeki zamanlarında te- taslağını eski bir daktiloda tamamladı. Ki-
kerlekli sandalyeye mahkûm oldu. Bir gün tabını 12 yayınevine gönderdi ancak hep-
kendisini tekerlekli sandalyesinden yere sinden ret mesajı geldi. Hatta yayınevleri-
attı ve bahçeye kadar kendini sürükledi. nin birinden, kendisine bir işe girmesini
Çitlere vardığında kolları yardımıyla kendi- çünkü çocuk kitapları yazarak asla para
sini ayağa kaldırdı ve yürümek için elinden kazanamayacağını bile söyleyen oldu.
geleni yaptı. Bunu yürüme azmi ve kendi- Günümüzde kendisi, İngiltere’de yaşayan
sine olan inancıyla birlikte her gün denedi. ve en çok kitap satan yazar olup kendisini
Âdeta çelikten iradesi ve kararlılığı ile İngiltere’nin en zengin kadınlarından biri
önce ayakta durabilmeyi, ardından yürü- yapan 800 milyon sterlinlik bir servete sa-
yebilmeyi ve ardından da koşabilmeyi ba- hiptir. Bahsettiğimiz kişi Harry Potter seri-
şardı. sinin yaratıcısı J. K. Rowling’den bir baş-
Okula önce yürüyerek, sonra koşarak git- kası değil. Harry Potter serisinin kendisinin
meye başladı. Ardından koşmanın kendi- geçmişteki ve gelecekteki en başarılı
sine verdiği mutluluğu fark ettikten sonra ürünü olduğunu söylüyor.
üniversitede koşu takımına katıldı. Herkes
ayakta kalmasının mucize olduğunu ve
hayatta kalsa bile sakat kalacağını düşü-
nürken, kararlı bir çocuk olan Glenn yürü-
yebilme ve koşmaya olan sıkı inancı saye-
sinde New York’ta ünlü Madison Square
Garden’da dünyanın en hızlı koşucusu
oldu. Pozitif düşünmenin gücünün ve bire-
yin kendisine olan inancının en başarılı ör-
neklerinden biri olan Glenn hem kendisi
hem de hikâyesiyle birlikte hâlâ birçoğu-
muza ilham kaynağı olmaktadır. Her şeyin
üstünüze geldiği bir durumda bile kararlılık
ve azim ile dünyanın en başarılılarından
biri olabilirsiniz.
10
MOTİVASYON
Bambu Ağacı
Çinliler bambu ağacını şöyle yetiştirir: Önce ağacın

tohumu ekilir, sulanır ve gübrelenir. Birinci yıl tohum-
da herhangi bir değişiklik olmaz. Tohum yeniden su-
lanıp gübrelenir. Bambu ağacı ikinci yılda da toprağın
dışına filiz vermez. Üçüncü ve dördüncü yıllarda da
her yıl yapılan işlem tekrar edilerek bambu tohumu
sulanır ve gübrelenir. Fakat tohum bu yılda da filiz
vermez. Çinliler büyük bir sabırla beşinci yılda da
bambuya su ve gübre vermeye devam ederler ve ni- Yankı
hayet beşinci yılın sonlarına doğru bambu yeşerme-
ye başlar ve altı hafta gibi kısa bir sürede boyu yakla- Küçük kız babası ile dağda yürüyüş yapar-
şık 27 metreye ulaşır. Akla gelen ilk soru şudur: ken, ayağı takılıp yere düşüyor. Can acı-
Bambu ağacının boyu altı haftada mı yoksa beş yılda sıyla “Ahhh!” diye bağırınca ilerideki dağın
mı 27 metreye ulaşmıştır? Bu sorunun cevabı elbet tepesinden “Ahhh!” diye bir ses duyuyor
beş yıldır. Büyük bir sabırla ve ısrarla tohum beş yıl ve küçük kız, dağın tepesinde başka biri-
boyunca sulanıp gübrelenmeseydi ağacın büyüme- nin olduğunu sanıp bu kez de “Sen
sinden hatta var olmasından söz edilebilir miydi? Bir kimsin?” diye bağırıyor. Aldığı yanıt “Sen
başarının temel şartı yılmadan efor sarf etmek, sab- kimsin?” oluyor. Küçük kız bu yanıta iyice
retmek, pes etmemektir. sinirlenip “Sen bir korkaksın, neden sakla-
nıyorsun?” diye haykırıyor. Dağdan gelen
ses “Sen bir korkaksın.” diye cevap veri-
yor.
Sonunda küçük kız, babasına soruyor:
“Baba ne oluyor böyle?”
“Dinle ve öğren.” diyor adam, bu kez ken-
disi dağa doğru “Sana hayranım.” diye ba-
ğırıyor. Gelen cevap “Sana hayranım.”
Başarı İstenmediği Yere Gelmez
oluyor. Baba tekrar bağırıyor: “Sen muhte-
Yenileceğinizi düşünüyorsanız yenilmişsinizdir. şemsin.” Gelen cevap: “Sen muhteşem-
Kaybedeceğinizi düşünüyorsanız çoktan sin.”
kaybetmişsinizdir. Küçük kız çok şaşırıyor ama hâlen ne ol-
Alt edileceğinizi düşünüyorsanız alt duğunu anlayamıyor. Adam, küçük kızına
edilmişsinizdir. hayatın sırrını anlatmaya başlıyor: “Buna
Cesur olmadığınızı düşünüyorsanız ‘yankı’ denir. Ama aslında bu ‘yaşam’dır.
korkaksınızdır. Yaşam daima sana, senin verdiklerini geri
Kazanamayacağınızı düşünüyorsanız verir. Yaşam, yaptığımız davranışların ay-
kazanamazsınız. nasıdır. Daha fazla sevgi istediğin zaman
Her şey insanın beyninde biter. daha çok sev. Daha fazla şefkat istediğin-
Yükselmek için büyük düşünmelisiniz. de sabırlı olmayı öğren. Çünkü yaşam bir
Bir işe başlamadan önce kendinizden emin tesadüf değil, yaptıklarımızın aynadan bir
olmalısınız. yansımasıdır.”
Başarı kazanan kişi en güçlü ya da en hızlı
olan değildir.
Er ya da geç kazanan kişi, kazanacağını
önceden düşünebilen kişidir.
Bir gün anlayacaksınız ki başarı ancak onu
istediğiniz takdirde gelecektir.
O zaman başarıyı iste hatta çok iste.
11
KIMYA DERSI DERS ÇALIŞMA PROGRAMI
Puan P-DİF’ten Puan P-DİF’ten Puan Soru Ban- Puan Soru Ban-
konuyu çalıştım. “Sıra Sende” bö- kası’ndan konu kası’ndan Ta-
Haftalar Konular / Kök Bilgiler
“Model Soru”ları lümünün testleri- testlerini çöz- rama Testlerini
çözdüm. ni çözdüm. düm. çözdüm.
Modern Atom Modeli - Kuantum
Sayıları
1. Hafta Orbital Türleri
Elektron Dizilişi (Konfigürasyonu)
İyonların Elektron Dizilişi - Atom

Türleri
2. Hafta Periyodik Sistem
Periyodik Özellikler
Elementleri Tanıyalım
3. Hafta Yükseltgenme Basamakları
Genel Tekrar Testleri
Gazların Özellikleri
4. Hafta Gaz Yasaları
İdeal Gaz Yasaları
Kinetik Teori
5. Hafta Gerçek Gazlar
Gaz Karışımları
6. Hafta Genel Tekrar Testleri
Çözücü-Çözünen Etkileşimleri
Çözünme Olayı - Çözelti Deri-

7. Hafta
şimleri
Molarite
12
İyonların Molar Derişimi - Kimya-
sal Tepkimelerde Molarite - Mo-
lalite
8. Hafta
Koligatif Özellikler
Çözeltilerin Sınıflandırılması
Çözünürlük
9. Hafta
Entalpi
10. Hafta
Tepkime Entalpisi
¢H Değerinin Hesaplanması
Çarpışma Teorisi - Aktifleşme

Enerjisi
Tepkime Hızı
12. Hafta
Potansiyel Enerji (PE)-Tepkime
Koordinatı (TK) Grafikleri - Meka-
nizmalı Tepkimeler
Tepkime Hızına Etki Eden Fak-
törler
Tepkime Hız Bağıntısı (Denkle-
13. Hafta
mi)
Kimyasal Denge
14. Hafta
Denge Bağıntısı ve Denge Sabiti
13
Dengede Hess Yasasının Uygu-

lanması - Dengenin Nitel İnce-
lenmesi
15. Hafta Dengenin Nicel Görünümü (Den-
geyle İlgili Hesaplamalar)
Denge Kesri
Dengeyi Etkileyen Faktörler

16. Hafta
Suyun Otoiyonizasyonu - pH ve
pOH Kavramları
17. Hafta
Asitler ve Bazların Genel Özel-
likleri
Asit-Baz Teorileri - Asitler ve
Bazların Genel Tepkimeleri
Kuvvetli Asit ve Bazlarda pH ile
18. Hafta
pOH - Zayıf Asit-Baz Dengeleri
Kuvvetli Asitlerin ve Bazların
Nötrleşmesi
Hidroliz - Tampon Çözelti
19. Hafta Titrasyon
Çözünme ve Çökelme Dengeleri
Çözünme ve Çökelme Dengele-

rinde Hesaplama
20. Hafta Çözünürlüğü Etkileyen Faktörler
Çökelme Şartı
14
Yükseltgenme-İndirgenme Tep-
kimelerinde Elektrik Akımı
Elektrotlar ve Elektrokimyasal
Hücreler
22. Hafta Elektrot Potansiyelleri
Pil Potansiyelini Etkileyen Fak-

törler
Kimyasallardan Elektrik Üretimi
Elektroliz
23. Hafta
Korozyon
Organik ve İnorganik Bileşikler
25. Hafta
Organik Bileşiklerde Formül
Lewis Formülleri
Hibritleşme
26. Hafta
Molekül Geometrisi
Hidrokarbonlar
28. Hafta Alkanlar (Parafinler)
Organik Bileşiklerde İzomerlik
Alkenler (Olefinler)
29. Hafta Alkinler (Asetilenler)
Aromatik Hidrokarbonlar ve Tü-

revleri
15
Fonksiyonel Gruplar
Alkoller
31. Hafta
Eterler
Fonksiyonel Grup İzomerliği
Karbonil Bileşikleri
32. Hafta Aldehitler
Ketonlar
Karbosilik Asitler
33. Hafta
Esterler
Fosil Yakıtlar
35. Hafta Alternatif Enerji Kaynakları
Sürdürülebilirlik
• 36 haftalık esnek ders çalışma programıdır.

• İstenirse bir önceki hafta veya bir sonraki hafta ile birleştirilebilir.
• Öğrencinin kendini kontrol edebilmesi ve eksik konularını tespit edebilmesi için hazırlanmıştır.
• Tamamlanan her çalışma ✓ şeklinde onaylanmalıdır.
16
YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
KİMYA
1. FASİKÜL
Modern Atom Teorisi
Modern Atom Modeli - Kuantum Sayıları
Orbital Türleri
Elektron Dizilişi (Konfigürasyonu)
İyonların Elektron Dizilişi - Atom Türleri
Periyodik Sistem
Periyodik Özellikler
Elementleri Tanıyalım
Yükseltgenme Basamakları
Uzman Öğretmen Görüşü
Üniversiteye giriş sınavlarında her sene mutlaka bu konudan soru çıkmaktadır. Ağırlıklı olarak kuantum sayılarından
soru sorulmuştur.
01 Modern Atom Modeli - Kuantum Sayıları
Modern Atom Modeli n = 2 ¡ ¬ = 0 n=3¡¬=0
Bohr atom modelini inceleyen Werner Heisenberg, elekt- ¬ = 1

ronların davranışlarının ne kadarının belirlenebilece-
ği ile ilgili birçok deney yapmıştır. Bu deneyler sonucun-
da, elektronun yerini ve hızını aynı anda belirlenmesinin
mümkün olamayacağını söylemiştir. Bu ifadeye, Heisen- Manyetik Kuantum Sayısı (m¬)
berg belirsizlik ilkesi denir. Böylece Bohr atom modeli ge- Eş enerjili orbitallerin enerjilerini ifade eder. m¬ değerlerinin
çerliliğini yitirmiştir. sayısı orbital sayısını gösterir.
Kuantum teorisi ile birlikte ışığın tanecik özelliği de oldu- m¬ = – ¬, ..., 0, ... + ¬
ğu belirlendikten sonra atomun yapısını açıklayan yeni bir n = 1 ¡ ¬ = 0 ¡ m¬ = 0 (1 orbital)
model geliştirilmiştir.
n = 2 ¡ ¬ = 0 ¡ m¬ = 0 (1 orbital)
Schrödinger, elektronların çekirdek etrafında bulunma
¬ = 1 ¡ m¬ = –1, 0, +1(3 orbital)
olasılıklarını dalga fonksiyonu olarak açıklamış ve bu
fonksiyonlara orbital demiştir. Bohr atom modelindeki yö-
rünge ifadesi yerini orbital almıştır.
Modern atom teorisinde çekirdeğin etrafında elektronlar, Spin Kuantum Sayısı (ms)
bulunma olasılıklarının yüksek olduğu alanlarda yük yo- Orbital içinde elektronun davranışını açıklar. Bu kuantum
ğunluğu yaratır. Bu nedenle, bu model buluta benzetilir. sayısına sonradan gereksinim duyulmuştur.
Orbitalde elektronun kendi etrafında dönüş yönünü ifa-
MODERN ATOM TEORİSİ
de eder. Bir orbitalde en fazla iki elektron bulunur ve bu
u
Elektron bulutu Proton
elektronlar zıt yönlü hareket eder.
1 1
ms = – ya da +
2 2
Her bir ms değeri spin olarak adlandırılır.
Nötron
Spin
Elektron
Atomda enerji düzeyleri ve orbitaller, kuantum sayıları ile 1 1

ms = + ms = -
ifade edilir. Bu nedenle, modern atom teorisinde bir elekt- 2 2
ronun yeri 4 kuantum sayısı ile ifade edilir.
Kuantum Sayıları
Başkuantum Sayısı (n)
• Bir enerji düzeyindeki orbital sayısı,
Elektronun enerjisini ifade eder.
n2 veya (2¬ + 1)
Çekirdeğe uzaklığı da ifade eder.
eşitliklerinden bulunur.
n = 1, 2, 3...
n = 1 ¡ ¬ = 0 ¡ 2¬ + 1= 1 olduğu için 1. enerji seviye-
sinde 1 tane orbital bulunur.
Açısal Momentum Kuantum Sayısı (¬)
• Bir orbitalde en fazla 2 elektron bulunur.
Orbitalin şeklini ifade eder.
• Bir enerji düzeyindeki elektron sayısı, 2n2den belirle-
¬ = 0, 1,..., (n – 1) nir.
n=1¡¬=0
3
01 Modern Atom Modeli - Kuantum Sayıları
1. Başkuantum sayısı ile ilgili, 5. n = 4, ¬ = 1 ve m¬ = 0 kuantum sayılarına sahip en

I. n ile gösterilir. fazla kaç elektron bulunur?
II. 1, 2, 3... sayıları ile ifade edilir. A) 1 B) 2 C) 3 D) 5 E) 6
III. Elektronunun enerji düzeyini gösterir.

yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
2. n = 3 ve ¬ = 2 kuantum sayılarına sahip en fazla 6. n = 3 ve m¬ = –1 kuantum sayılarına sahip en faz-

kaç elektron bulunur? la kaç elektron bulunur?
A) 14 B) 10 C) 5 D) 3 E) 2 A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
3. Açısal momentum kuantum sayısı ile ilgili,

7. Aynı enerji düzeyinde bulunan iki elektron için;
I. ¬ ile gösterilir.
I. açısal momentum kuantum sayıları,
II. En küçük değeri 1’dir.
II. spin kuantum sayıları,
III. Orbitalin şeklini ifade eder.
III. manyetik kuantum sayıları
niceliklerinden hangileri aynı olabilir?
4. Modern atom teorisine göre,

I. Bir elektronun yeri 4 kuantum sayısı ile ifade edi-
lir.
8. Aynı orbitalde bulunan iki elektron için;
II. Elektronların hem dalga hem de tanecik özelliği
bulunur. I. enerji düzeyleri,
III. Bir elektronun yeri ve hızı aynı anda belirlenebi- II. açısal momentum kuantum sayıları,
lir. III. manyetik kuantum sayıları
yargılarından hangileri doğrudur? niceliklerinden hangileri kesinlikle aynı olur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
4 1-E 2-B 3-C 4-B 5-B 6-C 7-E 8-C

02 Orbital Türleri
s orbitali (sharp): 1 tane orbitaldir. Orbitallerin Koordinat Düzlemindeki Yönelimleri

En fazla 2 elektron bulundurabilir.
p orbitali (principal): 3 tane orbitaldir. x x

z z
d orbitali (diffuse): 5 tane orbitaldir.
f orbitali (fundamental): 7 tane orbitaldir. 1s 2s
En fazla 14 elektron bulundurabilir. x x x
y y y
Orbital Türleri ve Kuantum Sayıları
z z z
Açısal momentum kuantum sayısı (¬), orbital türünü gös- px orbitali py orbitali pz orbitali
terir.
s orbitali: ¬ = 0
z z z
p orbitali: ¬ = 1
d orbitali: ¬ = 2
x y x y x y
f orbitali: ¬ = 3
3dx 2 – y2 3dz 2 3dxy
z z
Orbital
Enerji Düzeyi ¬ m¬
Türü
n=1 0 s 0 x y x y
0 s 0 3dxz 3dyz
n=2
1 p –1, 0, +1
0 s 0
n=3 1 p –1, 0, +1
2 d –2, –1, 0, +1, +2 Orbitallerin Enerjisi
0 s 0 Orbitallerin enerjisi n + ¬ değerinin toplamı ile ifade edilir.
1 p –1, 0, +1 Madelung-Kletchkowski ilkesi:
n=4
2 d –2, –1, 0, +1, +2
4s orbitali ¡ n = 4, ¬ = 0 ¡ 4 + 0 = 4
3 f –3,–2, –1, 0, +1, +2, +3
3d orbitali ¡ n = 3, ¬ = 2 ¡ 3 + 2 = 5
5p orbitali ¡ n = 5, ¬ = 1 ¡ 5 + 1 = 6
Elektronun Bulunma Olasılığı
Bu orbitallerin enerjileri arasındaki ilişki,
5p > 3d > 4s şeklindedir.
n + ¬ değeri eşit olan orbitallerde enerji, n değerine bağlı-
Çekirdekten Uzaklık dır. n değeri yüksek olan orbitalin enerjisi daha büyüktür.
Hidrojenin 1s orbitalindeki elektron yoğunlu-
ğunun, çekirdeğe olan uzaklığa karşı grafiği
Orbital Şeması
Orbitaller; ya da ya da şeklinde gösterilebilir.
1s orbitali (elektronun
bulunması olasılığının Boş orbital: ya da
yüksek olduğu bölge)
Yarı dolu orbital: , ya da
Tam dolu orbital: , ya da
5
02 Orbital Türleri
1. n = 4, m¬ = 0 ve ms = +1/2 kuantum sayılarına sa- 5. 3. enerji düzeyinde bulunan bir elektron ile ilgili,
hip en fazla kaç elektron bulunur? I. Açısal momentum kuantum sayısı 3 olabilir.
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 II. m¬ değeri 0 ise ¬ değeri 1’dir.
III. ms değeri –1/2’dir.
yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
2. I. 4f
II. 4d
III. 6s
Bu orbitallerin enerjileri arasındaki ilişki aşağı-
dakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) II > III > I B) I > III > II C) I > II > III
D) III > I > II E) II > I > III
6. 4p orbitali ile ilgili,

I. Başkuantum sayısı 4’tür.
II. Açısal momentum kuantum sayısı 1’dir.
III. En fazla 6 elektron bulundurabilir.
3. n = 4, m¬ = –1 ve ms = +1/2 kuantum sayılarına sa- yargılarından hangileri doğrudur?

hip en fazla kaç elektron bulunur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2 D) II ve III E) I, II ve III
4. Aşağıdakilerden hangisi d orbitalindeki bir

elektrona ait kuantum sayıları olamaz?
n ¬ m¬
A) 3 2 –1
B) 4 2 0
C) 4 2 +2 7. 4p orbitalinde m¬ = 0 kuantum sayısına sahip en
D) 5 3 +1 az kaç elektron bulunur?
E) 4 2 –1 A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
6 1-C 2-B 3-D 4-D 5-A 6-E 7-E

03 Elektron Dizilişi (Konfigürasyonu)
Modern atom teorisinde elektronların dizilişi, enerji düze- • İstisna olan elektron dizilişleri:
yi (başkuantum sayısı) ve orbital türü belirtilerek yapılır.
24 Cr : 1s / 2s 2 2p 6 / 3s 2 3p 6 / 4s 1 3d 5
2
Elektron dizilimi aşağıdaki kurallara göre yapılır. 4

29 Cu : 1s / 2s 2 2p 6 / 3s 2 3p 6 / 4s 1 3d 10
2
• Aufbau Kuralı: Elektronlar çekirdeğe en yakın (en

• Diziliş s2 d4 veya s2 d9 olması beklenirken s1 d5 ve
düşük) enerjiden başlayarak dizilir. Bu dizilime temel
s1 d10 görülür ve daha kararlı bir yapı oluşur.
hâl denir.
Bu diziliş temel hâldir.
• Pauli İlkesi: Bir orbitaldeki iki elektronun
• Elektron dizilişinde orbital şemasının gösterimi:
dört kuantum sayısı aynı olamaz. Aynı orbi-
tale yerleşen iki elektron zıt spinlidir. 8O : 1s 2 2s 2 2p 4
e=8
-. -. -. - -
• Hund Kuralı: Elektronlar eş enerjili orbitallere önce
tek tek ve aynı yönde yerleşir. - -. -
3 elektronu bulunan p orbitalinin şeması - - -.

2p x 2p y 2p Z
14444444244444443
Olabilecek orbital
px py pz
şeması (Okların
• Orbitallerin sıralaması:
yönleri tersi de
1s olabilir.)
2s 2p
3s 3p 3d
4f
Örnek
4s 4p 4d
5s 5p 5d 5f 5B 1s2 2s2 2p1
e=5
6s 6p 6d
ya da
7s 7p
2px 2py 2pz 2px 2py 2pz

Örnek
Orbital türü • Uyarılmış hâl: Elektronun enerji alarak üst enerji se-
Elektron sayısı viyesine ya da orbitale geçmesidir.
3Li : 1s2 / 2s1
e=3 Örnek
Enerji düzeyi
3 Li : 1s 2 2s 1 " Temel hâl
12 Mg : 1s / 2s 2 2p 6 / 3s 2
2
1s 2 2p 1
4 Uyar›lm›fl hâl
e = 12
1s 2 4s 1
7 N : 1s / 2s 2 2p 3
2
e=7
Elektron dizilişlerinde kısa gösterim
17 CI : 1s
2 / 2s 2 2p 6 / 3s 2 3p 5 Soy gazların elektron dizilişlerinden yararlanarak kısa
e = 17 elektron dizilimi yapılabilir.
10Ne : 1s2 / 2s2 2p6

26 Fe : 1s / 2s
2 2 2p 6 / 3s 2 3p 6 / 4s 2 3d 6
12Mg: [Ne] 3s2
e = 26
18Ar : 1s2 / 2s2 2p6 / 3s2 3p6
30 Zn : 1s / 2s 2 2p 6 / 3s 2 3p 6 / 4s 2 3d 10 20Ca : 1s2 / 2s2 2p6 / 3s2 3p6 / 4s2 ¡

2
e = 30
Ca : [Ar] 4s2
21Sc : [Ar] 4s2 3d1

32 Ge : 1s / 2s 2 2p 6 / 3s 2 3p 6 / 4s 2 3d 10 4p 2
2
e = 32 25Mn : [Ar] 4s2 3d5
7
03 Elektron Dizilişi (Konfigürasyonu)
1. Bir atomun temel hâl elektron dizilişinde son elektro- 4. Temel hâlde bulunan bir atomun tam dolu orbital sa-
nun kuantum sayıları n = 3 ve ¬ = 2’dir. yısı 3’tür.
Buna göre, Buna göre,
I. ¬ değeri 0 olan elektron sayısı 7’dir. I. ¬ değeri 1 olan elektron sayısı 2’dir.
II. Atom numarası 21’dir. II. Spin kuantum sayısı –1/2 olan elektron sayısı en
III. Başkuantum sayısı 3’tür. fazla 5’tir.
IV. Açısal momentum kuantum sayısı 0 olan 8 elek III. Başkuantum sayısı 2’dir.
tronu bulunur. yargılarından hangileri doğrudur?
V. Elektron dizilişi 3d10 ile biter. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
yargılarından hangisi kesinlikle yanlıştır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
5. Temel hâlde 24Cr atomunun elektron dizilişi ile il-

2. 14Si atomunun temel hâl elektron dizilişi ile ilgili,
gili,
I. ¬ değeri 1 olan elektron sayısı 8’dir.
II. Boş orbital sayısı 1’dir.
II. Açısal momentum kuantum sayısı 0 olan elek
III. Spin kuantum sayısı +1/2 olan en az 7 elektronu
tron sayısı 7’dir.
vardır.
III. Spin kuantum sayısı +1/2 olan elektron sayısı en
az 15’tir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
6. Temel hâldeki bir atomun 3. enerji seviyesinde elek

3. X: 1s2 / 2s2 2p6 / 3s2 tron sayısı 9’dur.
Y: 1s2 / 2s2 2p6 / 3s1 3p1 Buna göre,

Yukarıdaki elektron dizilişlerine göre, I. Proton sayısı 21’dir.
I. X temel hâldedir. II. Başkuantum sayısı 4’tür.
II. Y yüksek enerjili ve kararsızdır. III. Elektron dizilişinde son elektronun açısal mo-
III. Y, X’e dönüşürken ışıma yapar. mentum kuantum sayısı 2’dir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
8 1-C 2-B 3-E 4-D 5-C 6-E

04 İyonların Elektron Dizilişi - Atom Türleri
İyonların Elektron Dizilişi Yüklü atom (İyon) ¡ p > e (katyon)
Atomlar, elektron verirken en dıştaki elektronları kullanır. p < e (anyon)

Elektron alırken ise elektronlar son orbitale yerleşir. KN Yük
17 CI
- 1s 2 / 2s 2 2p 6 / 3s 2 3p 6 AN
13 AI
3+ 1s 2 / 2s 2 2p 6 3 s 2 3 p 1 İyon yükü = p – e
29 Cu
+ 1s 2 / 2s 2 2p 6 / 3s 2 3p 6 / 4s 1 3d 10 • Atom elektron verdikçe yükü artar, aldıkça azalır.
1s 2 / 2s 2 2p 6 / 3s 2 3p 6 3d 10 X2– iyonu 3e– verirse X+ iyonuna dönüşür.
26 Fe
2+ 1s 2 / 2s 2 2p 6 / 3s 2 3p 6 / 4s 2 3d 6 Y2+ iyonu 4e– alırsa Y2– iyonuna dönüşür.
1s 2 / 2s 2 2p 6 / 3s 2 3p 6 3d 6
Küresel Simetri Atom Türleri
Bir atomun temel hâl elektron dizilişinde son orbital türün- İzotop Atomlar
deki tüm orbitallerin tam dolu ya da yarı dolu olma duru-
Bir elementin farklı nükleon sayılı atomlarıdır. Buna göre,
mudur. Bu özellik, atomdan elektron koparmayı bir mik-
bu tür atomların proton sayıları aynı, nötron sayıları fark-
tar zorlaştırır. lıdır. İzotop atomların çekirdek büyüklükleri ve fiziksel
7 N: 1s 2 2s 2 2p 3 özellikleri farklıdır. Eğer elektron sayıları aynı ise kimya-
- - - Küresel simetrik sal özellikleri de aynıdır.
17 CI ve 17 CI : ‹zotop atomlar
35 37
8 O: 1s 2 2s 2 2p 4
-. - - Küresel simetrik de€il
Değerlik Elektronları İzoton Atomlar

En yüksek enerji düzeyindeki elektronlardır. Tepkimeye Nötron sayıları aynı olan farklı atomlardır.
katılan, kimyasal bağ oluşturan; bağ oluşturmak için alı-
19 K ve 20 Ca : ‹zoton atomlar
39 40
nan, verilen, ortaklaşa kullanılan elektronlardır. n = 20 n = 20
2 2
6C 1s2 / 2s 2p
Değerlik elektron sayısı = 4 İzobar Atomlar
2 1 Nükleon sayıları aynı olan farklı atomlardır.
21Sc 1s2 / 2s2 2p6 / 3s2 3p6 / 4s 3d
11 Na ve 12 Mg : ‹zobar atomlar
24 24
Değerlik elektron sayısı = 3
Değerlik Orbitalleri İzoelektronik

Değerlik elektronlarının bulunduğu orbitallerdir. Elektron sayıları ve dizilişleri aynı proton sayısı farklı olan
Atomdaki temel taneciklerle ilgili hatırlatmalar: taneciklerdir.
Atom 26Fe :
3+ 1s2 / 2s2 2p6 / 3s2 3p6 3d5
24Cr : 1s2 / 2s2 2p6 / 3s2 3p6 3d5

+
Çekirdek Elektronlar
• Proton
• Nötron
Allotrop Atomlar
Nükleon sayısı = Çekirdekteki tanecikler
Aynı element atomlarının uzaydaki farklı dizilişleri sonucu
Çekirdek yükü = Proton sayısı
özellikleri farklı, sadece aynı madde ile verdikleri tepkime
Atom numarası = Proton sayısı sonunda aynı ürünlerin oluştuğu maddelerdir.
Kütle numarası = Proton sayısı + Nötron sayısı Oksijenin allotropları O2 ve O3; karbonun allotropları el-
Nötr atom ¡ p = e mas ve grafittir.
9
04 İyonların Elektron Dizilişi - Atom Türleri
1. I. 14Si
4+ ve 9F– 4. +3 yüklü bir iyonun elektron dizilişi 3d4 ile bitmekte-
II. 29Cu
+ ve 30Zn2+ dir.
III. Buna göre,

26Fe ve 24Cr
2+
Yukarıdaki tanecik çiftlerinden hangileri izoelekt- I. Atomun proton sayısı 27’dir.

roniktir? II. Temel hâlde küresel simetriktir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III III. Başkuantum sayısı 4’tür.
D) II ve III E) I, II ve III yargılarından hangileri doğrudur?

2. 31X atomunun temel hâldeki elektron dizilişinde açı- 5. X 2 O 2-

7 iyonunun elektron sayısı 106’dır.
sal momentum kuantum sayısı 1 olan elektron sayı- Buna göre, temel hâlde X atomunun açısal mo-
sı 9’dur. mentum kuantum sayısı 2 olan elektron sayısı
kaçtır? (8O)
Buna göre,
A) 4 B) 5 C) 6 D) 9 E) 10
I. Proton sayısı 15’tir.
II. Başkuantum sayısı 4’tür.
III. Nötron sayısı 16’dır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
6. Temel hâlde X atomunun elektron dizilişi 4p ile bit-

mektedir.
Buna göre,
3. 28Ni atomu ile ilgili, I. Küresel simetrik değildir.
I. +2 yüklü iyonunun elektron dizilişi 3d6 ile biter. II. 3. enerji düzeyindeki elektron sayısı 18’dir.
II. Temel hâlde küresel simetrik değildir. III. Açısal momentum kuantum sayısı 0 olan elek
III. 30 Zn2+ iyonu ile izoelektroniktir. tron sayısı 8’dir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) I ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
10 1-B 2-D 3-A 4-D 5-B 6-D

05 Periyodik Sistem
Periyodik cetvelde elementler, artan atom numaraları ve

35Br: 1s2 / 2s2 2p6 / 3s2 3p6 / 4s2 3d10 4p5
genellikle benzer kimyasal özellik gösterenlerin alt alta
4. periyot
gelmesi ile oluşturulmuştur. 17. grup (7A)
Birçok bilim insanı periyodik sistemler üzerinde çalışmış-
• Soy gazların atom numaralarından yararlanarak ele-
tır. Mendeleyev, periyodik cetveldeki elementleri artan
mentlerin periyodik cetveldeki yeri bulunabilir.
atom kütlelerine göre sıralamış; daha sonra Moseley, ele-
18. grup (8A)
mentleri artan atom numaralarına (proton sayılarına) göre
düzenlenmesi gerektiğini ifade etmiştir. 1. 2He
Periyodik Cetvelde Yer Bulma

2. 10Ne
Bir elementin periyodik cetveldeki yerini belirlemek o ele-
mentin genel özelliklerini bilmemizi sağlar. Elementlerin 3. 18Ar
periyodik cetveldeki yerini belirlerken temel hâl elektron 4. 36Kr

dizilişi kullanılır.
5. 54Xe
Periyodik cetvel 7 periyot ve 18 gruptan oluşur. 18 gru-
bun 8 tanesi A grubu (başgrup) ve 10 tanesi B grubu ola- 6. 86Rn
rak adlandırılır.
Atom numarası verilen elementin, kendisine en yakın soy
A grubu elementlerin elektron dizilişi s ve p ile biter. B gru-
gazın atom numarasına göre yeri bulunabilir.
bu elementlerinin elektron dizilişi d ile biter. Elementin de-
Örnek
ğerlik elektron sayısı grubunu, başkuantum sayısı ise pe-
riyodunu belirler. 31Ga; Ga’un atom numarası Kr’un atom numarasından 5
eksik olduğuna göre Ga, periyodik cetvelde 13. grup (3A)
4. periyotta bulunur.
Örnek
25Mn : [Ar] 4s2 3d5

4. periyot 7. grup (7B)
30Zn : [Ar] 4s2 3d10

Değerlik elektron
11Na 1s2 / 2s2 2p6 / 3s1 21Sc : [Ar] 4s2 3d1
sayısı
Başkuantum sayısı 4. periyot 3. grup (3B)
3. periyot 1. grup (1A)
1 18
1s 2 13 14 15 16 17 1s 28Ni: [Ar] 4s2 3d8
2s 2p
3s
4s
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
3d
3p
4p
5s 4d 5p
6s 4f 5d 5p
7s 5f 6d 7p
2He : 1s2
s bloku f bloku d bloku p bloku
Değerlik elektron sayısı

1. periyot 18. grup (8A)
2 6
26Fe : 1s2 / 2s2 2p6 / 3s2 3p6 / 4s 3d
Başkuantum sayısı 29Cu : [Ar] 4s1 3d10
4. periyot 8. grup (8B) 4. periyot 11. grup (1B)
32Ge : 1s2 / 2s2 2p6 / 3s2 3p6 / 4s2 3d10 4p2
4. periyot 14Si : [Ne] 3s2 3p2

14. grup (4A) 3. periyot 14. grup (4A)
11
05 Periyodik Sistem
1. Periyodik sistemle ilgili, 4. Periyodik sistemde 8B grubunda yer alan bir ele-
I. Elementler atom numaralarına göre dizilmiştir. mentle ilgili,
II. 18 grup ve 7 periyottan oluşur. I. Temel hâl elektron dizilişi d ile biter.
III. Alt alta gelen elementler aynı kimyasal özelliği II. Küresel simetrik değildir.
gösterir. III. Temel hâlde 3. enerji seviyesindeki elektron sa-
yargılarından hangileri doğrudur? yısı 15’tir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangileri doğru olabilir?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

2. Periyodik sistemde 4. sıra 5. element ile ilgili,

I. Başkuantum sayısı 4’tür. 5. Periyodik sistemde 4. sıra 15. element ile ilgili,
II. Temel hâlde 3. enerji seviyesindeki elektron sa- I. Temel hâlde küresel simetriktir.
yısı 11’dir. II. 5B grubu elementidir.
III. Açısal momentum kuantum sayısı 0 olan elek III. Temel hâlde 3. enerji seviyesinde 18 elektronu
tron sayısı 8’dir. bulunur.
IV. Küresel simetriktir. yargılarından hangileri doğrudur?
V. Spin kuantum sayısı +1/2 olan elektron sayısı en A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
fazla 13’tür. D) II ve III E) I, II ve III
yargılarından hangisi yanlıştır?
3. X 2 O 2-
4 iyonunun elektron sayısı 46’dır. 6. Periyodik sistemde 4. periyot 10. grupta bulunan
Buna göre X atomu ile ilgili, bir element ile ilgili,
I. Başkuantum sayısı 2’dir. I. Proton sayısı 28’dir.
II. Periyodik sistemde 14. grupta yer alır. II. Temel hâl elektron dizilişi 3d8 ile biter.
III. Değerlik elektron sayısı 6’dır. III. Küresel simetriktir.
yargılarından hangileri doğrudur? (8O) yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
12 1-B 2-D 3-B 4-E 5-C 6-C

06 Periyodik Özellikler - I
Periyodik özellikler, periyodik cetvelde sistematik olarak Örnek

genellikle artan ya da azalan özelliklerdir. Bu özellikleri A Na
Na+
grubu (başgrup) elementleri için inceleyeceğiz. 186
pm 99 pm
Atom Yarıçapı (Çapı, Hacmi)
Atomun kuantum modeline göre aynı türden iki atomun
çekirdekleri arasındaki uzaklığın yarısına eşittir.
Atom elektron aldığında elektron başına düşen çekim
Örnek
kuvveti azalır, tanecik büyür.
Örnek
266 pm
Zn Zn
133
pm 99 181 pm
Çinko atomunun yarıçapı 133 pm’dir.
Na+
• Atom yarıçapı; atomun başkuantum sayısı ve proton CI–
sayısına bağlıdır.
3Li : 1s2 / 2s1 1. grup 2. periyot

Kovalent Yarıçap
11Na : 1s2 / 2s2 2p6 / 3s1 1. grup 3. periyot
Ametaller doğada genellikle moleküler hâlde bulunur. Mo-
Na’un başkuantum sayısı Li’dan daha büyük olduğu
lekül içinde çekirdekler arası uzaklığın yarısına kovalent
için Na’un atom yarıçapı daha büyüktür. Buna göre,
yarıçapı denir.
periyodik cetvelde yukarıdan aşağıya inildikçe atom
CI2 molekülü
yarıçapı artar.
Örnek
3Li : 1s2 / 2s1 2. periyot 1. grup
Kovalent Van der Waals
4Be : 1s2 / 2s2 2. periyot 2. grup
yarıçap: 37 pm yarıçap: 120 pm
Yukarıda verilen atomların başkuantum sayıları aynı-
dır. Bu nedenle, proton sayısı, atom yarıçapını belir-
ler. Proton sayısı fazla olan atomun çekirdeğinin çe-
kim kuvveti fazladır, bu durum atomun hacminin küçük
olmasına sebep olur. Bu nedenle Be’un atom yarıça- H2 H2
pı Li’dan daha küçüktür. Buna göre, periyodik cetvelde
soldan sağa gidildikçe atom yarıçapı azalır.
_b Van der Waals Yarıçapı
11 Na : 1s / 2s 2p / 3s
2 2 6 1 bb
bb
b Soy gazları ya da apolar molekülleri katı hâlde bir ara-
12 Mg : 1s / 2s 2p / 3s
2 2 6 2
`b
bb da tutan kuvvet, Van der Waals bağlarından olan Lon-
1b
19 K : 1s / 2s 2p / 3s 3p / 4s b
2 2 6 2 6
b don kuvvetidir.
a
Atom yarıçapı, K > Na > Mg’dir. Soy gazlar katı hâlde iken iki atom çekirdekleri arasındaki
Atomların yarıçapları karşılaştırılırken önce başkuantum uzaklığın yarısına Van der Waals yarıçapı denir.
sayısına bakılır. Apolar moleküller arası uzaklığın yarısı ya da Van der
Waals yarıçapı olarak tanımlanır.
İyonik Yarıçapı Örnek
Atom, elektron aldığında ya da verdiğinde çekirdek tara- Ar Ar

98 98
fından elektronlara uygulanan çekim kuvveti değişir. Bu
pm pm
durumda, taneciğin (iyonun) yarıçapı değişir.
Atom elektron verdiğinde elektron başına düşen çekim
kuvveti artar, tanecik küçülür. Van der Waals yarıçapı
13
06 Periyodik Özellikler - I
1. X2+ iyonu X atomuna dönüşürken, 4. 5B, 4Be ve 11Na atomlarının atom hacimleri ara-
I. Hacmi artar. sındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru
verilmiştir?
II. Çekirdeğin çekim kuvveti azalır.
A) Na > Be > B B) Na > B > Be
III. Periyodik sistemdeki yeri değişmez.
C) Be > B > Na D) B > Be > Na
yargılarından hangileri doğru olur?
E) B > Na > Be
5.
x y
2. F2 F2
10Ne, 9 F– ve 13AI tanecikleri ile ilgili,
3+
I. İzoelektroniktirler. Yukarıdaki gösterimle ilgili,
II. Hacmi en büyük olan F– iyonudur. I. x uzunluğu kovalent yarıçaptır.
III. Periyodik sistemde aynı periyotta yer alırlar. II. y uzunluğunun yarısı Van der Waals yarıçapıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? III. F2’nin fiziksel hâli gazdır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangileri doğrudur?

D) I ve III E) II ve III
6. Periyodik sistemde aynı yatay sırada bulunan ve

atom numaraları ardışık olan X, Y ve Z elementle-
ri başgrup elementleridir.
Buna göre,
3. X † X2+ + 2e–
I. Başkuantum sayıları aynıdır.
Yukarıdaki değişimle ilgili,
II. Atom hacimleri arasındaki ilişki X < Y < Z şeklin-
I. Elektron başına düşen çekim kuvveti artmıştır. dedir.
II. X’in periyodik sistemdeki yeri değişmemiştir. III. X ve Y elementleri s-blok, Z elementi p-blokta bu-
III. Kararlı hâle geçmiştir. lunur.
yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir? yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir?
14 1-C 2-B 3-B 4-A 5-C 6-A

07 Periyodik Özellikler - II
İyonlaşma Enerjisi Örnek

Gaz hâlindeki bir atomdan bir elektron koparmak için ge- 3 Li : 1s 2 / 2s 1
reken enerji miktarıdır.
4
11 Na : 1s 2 / 2s 2 2p 6 / 3s 1
Bir atomun sahip olduğu tüm elektronları teorikte enerji
Atom yarıçapı : Na > Li
vererek tek tek koparmak mümkündür.
1.İ.E : Na < Li
I. X(g) + Enerji † X+(g) + 1e–
II. X(k) + Enerji † X+(g) + 1e–
III. X(g) + Enerji † X2+(g) + 2e–
• Periyodik cetvelde, yukarıdan aşağıya inildikçe 1.
I. durumdaki enerji, iyonlaşma enerjisidir.
iyonlaşma enerjisi azalır.
II. durum; iyonlaşma enerjisi, erime ve buharlaşma ısıları-
• Periyodik cetvelde, soldan sağa 1. iyonlaşma enerjisi
nın toplamına eşitir.
genellikle artar.
III. durum, 1 ve 2. iyonlaşma enerjilerinin toplamına eşit-
tir. 2. iyonlaşma enerjisi değildir.
• Sıralı iyonlaşma enerjileri: Bir atomdan elektronları tek
tek koparmak için verilen enerjiler 1, 2, 3. ... şeklinde 1. iyonlaşma enerjisi:
adlandırılır. 1. iyonlaşma enerjisi = 1. elektron için ge- 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A
reken enerji Yukarıda verilen sıralamada 2A ve 5A gruplarındaki ele-
2. iyonlaşma enerjisi = 2. elektron için gereken enerji mentlerin 1. iyonlaşma enerjileri bir sonraki gruptaki ele-
X+(g) + İE1 † X+(g) + e– mentlerden bir miktar fazladır. Bunun nedeni, 2A ve 5A
X+(g) + İE2 † X2+(g) + e– gruplarındaki elementlerin küresel simetrik özelliğe sahip
olmasıdır.
X2+(g) + İE3 † X3+(g) + e–
Elektronları koparmak için verilen enerji miktarı her sefe-

periyot
rinde artar. Bunun nedeni taneciğin hacminin küçülmesi

Ca
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
4.
yani elektronların çekirdeğe yaklaşmasıdır.

Ar
İE1 < İE2 < İE3 ...

CI
P S
periyot
Ayrıca atom elektron verdiğinde kararlı hâle geçerse tek-

3.
Si
rar elektron koparmak için verilmesi gereken enerji mik-

Atom Numarası (Z)
Al
tarı kat kat artar. Sıralı iyonlaşma enerjilerinin karşılaştı-

Mg
rılması yapılarak atomun sahip olduğu değerlik elektron

Na
Ne
sayısı belirlenebilir.
F
N O
Li için İE1 İE2 İE3

periyot
520 7300 11815

2.
Yaklaşık 14 kat
Be B
Buna göre, Li’un değerlik elektron sayısı 1’dir.

Li
He
• Periyodik cetveldeki değişim 1. iyonlaşma enerjisi için

periyot
geçerlidir. Elementlerin 1. iyonlaşma enerjileri atom

1.
yarıçapı ile ilişkilendirilebilir.

500
2500
2000
1500
1000
Atom yarıçapı arttıkça elektronlar çekirdekten uzakla-

şır, bu nedenle elektron koparmak kolaylaşır. İyonlaşma Enerjisi (kj/mol)
15
07 Periyodik Özellikler - II
1. Başgrup elementleri olan X, Y ve Z ile ilgili, 4. Aşağıda, başgrup elementleri olan X, Y ve Z ele-
• Atom çapı en büyük olan Y’dir. mentlerinin 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki-
yi gösteren grafik verilmiştir.
• 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan Z’dir.
1. İyonlaşma Enerjisi (kj)
bilgilerine göre,
I. Elementler aynı yatay sırada ise Y’nin proton sa-
Z
yısı en küçüktür.
X
II. Z elementi 2A grubunda ise X elementi 3A gru-
bunda olabilir.
III. Elementler aynı grupta ise proton sayıları arasın- Y
daki ilişki Y > X > Z şeklindedir. Atom Numarası
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I. X elementi 2A grubunda ise Y elementi 3A gru-

bundadır.
II. Z elementi küresel simetriktir.
III. Atom hacmi en büyük olan X elementidir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
2. Başgrup elementi olan X ile ilgili,
• X(g) + 220 kj † X+(g) + e–
• X+(g) + 540 kj † X2+(g) + e–
• X2+(g) + 3600 kj † X3+(g) + e–
denklemleri veriliyor. 5. X+ ve Y2+ iyonları aynı soy gaz elektron düzenine sa-
Buna göre, hiptir.
I. Değişimlerdeki tüm enerjiler iyonlaşma enerjisi- Buna göre X ve Y atomları ile ilgili,
dir. I. X’in proton sayısı Y’ninkinden küçüktür.
II. X’in değerlik elektron sayısı 2’dir. II. Başkuantum sayıları aynıdır.
III. X elementi 12Mg olabilir. III. Y’nin birinci iyonlaşma enerjisi daha büyüktür.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
3. 11Na , 10Ne
+ ve 12Mg2+ tanecikleri ile ilgili, 6. X(k) + 180 kj † X+(g) + e–
I. Bir elektron koparmak için gereken enerjiler ara- Yukarıdaki değişimle ilgili,
sındaki ilişki Mg2+ > Na+ > Ne şeklindedir. I. Yeni kimyasal tür oluşmuştur.
II. İzoelektroniktirler. II. Verilen enerji X’in 1. iyonlaşma enerjisidir.
III. Periyodik sistemde aynı yatay sırada bulunurlar. III. X’in çekirdek çekim kuvveti artmıştır.
16 1-E 2-E 3-B 4-C 5-E 6-A

08 Periyodik Özellikler - III
Elektron İlgisi Elektronegatiflik

Gaz hâldeki bir atomun bir elektron aldığında gerçekleşen Bir atomun, ortak olduğu kimyasal bağdaki elektronu çek-
enerji değişimidir. “Ei” ile ifade edilir. me gücünün bir ölçüsüdür.
X (g) + e - † X - (g) + Ei (Enerji vermifl.) Elektronegatiflik değeri iyonlaşma enerjisi ve elektron ilgi-
Y (g) + e - + Ei † Y - (g) (Enerji alm›fl.) sinden yararlanarak belirlenmiştir.
X’in bir elektron aldığında enerji vermesinin sebebi karar- Elektronegatiflik, iki atom arasındaki bağın türünü belirler.
lı hâle geçmiş olmasıdır. Bir kimyasal bağ için;
Soy gazların elektron ilgisi deneysel olarak belirlenme- • eğer atomlar arasında elektronegatiflik farkı büyükse
miştir. Bu nedenle yok kabul edilir. iyonik karakter,
• Periyodik cetvelde soldan sağa gidildikçe elektron ilgi- • eğer atomlar arasında elektronegatiflik farkı küçükse
si (verilen enerji miktarı) artar. kovalent karakter
baskındır.
Ayrıca kovalent bağ türü (polar veya apolar) ve molekülün

Örnek polarlığı elektronegatifliğe göre belirlenir.
8O : 2. periyot 16. grup

4 Elektron ilgisi: F > O
9F : 2. periyot 17. grup Örnek
–d
H+d CI
• Periyodik cetvelde yukarıdan aşağıya inildikçe elekt- CI’un elektronegatifliği H’ninkinden fazladır; bu nedenle
ron ilgisi genellikle azalır. Buna göre, F’nin elektron il- CI, bağ elektronlarını daha çok çeker, kısmen negatif olur.
gisinin en yüksek olması beklenir. Fakat CI’un elekt- Bağ polar, molekül polardır.
ron ilgisi daha büyüktür.
Örnek
H+d
Örnek
Oksijenin elektron ilgilerini inceleyelim. C
O (g) + e - † O - (g) + 141 kj H+d H+d H+d

O - (g) + e - + 744 kj " O 2- (g)
Yukarıda verilen örneğe göre aynı element birden fazla C’nin elektronegatifliği H’ninkinden fazladır; bu nedenle
elektron aldığında enerji değişimi farklı olabilir. C, bağ elektronlarını daha çok çeker, kısmen negatif olur.
Bağlar, polardır fakat molekül, apolardır.
• İyonik bağ karakteri elektronegatiflik farkına bağlıdır.

400
CI
F
Br
I
300
Elektron İlgisi (kj/mol)
200
Si Sn
C Ge
100
Li Na K Rb Cs
0
10 20 30 40 50 60
Atom Numarası (Z)
17
08 Periyodik Özellikler - III
1. XY3 molekülünde Y kısmen negatif olduğuna 4. NaX ve NaY bileşiklerinden iyonik karakteri fazla
göre, olan NaY bileşiğidir.
I. X’in elektronegatifliği Y’ninkinden küçüktür. Buna göre X ve Y elementleri ile ilgili,
II. XY3 molekülü polardır. I. X’in elektron ilgisi daha küçüktür.
III. Molekül NH3 olabilir. II. Y’nin atom numarası daha büyüktür.
yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır? III. 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki X > Y’dir.
(7N, 1H) yargılarından hangileri doğru olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) I ve II E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
2. Aynı grupta bulunan X, Y ve Z elementleri ile ilgili,

• Y’nin elektronegatifliği en fazladır.
• Atom hacmi en büyük olan X’tir. 5. Periyodik sistemde aynı yatay sırada;
bilgileri veriliyor. I. 1. iyonlaşma enerjisi,
Buna göre, elementlerin atom numaraları arasın- II. elektronegatiflik,
daki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru veril- III. atom hacmi
miştir?
niceliklerinden hangileri genellikle artar?
A) X > Y > Z B) X > Z > Y C) Y > X > Z
D) Y > Z > X E) Z > X > Y
3.
X
Y Q Z T
6. I. O–d = C+d = O–d
II. F–d
Yukarıdaki periyodik sistemde yerleri belirtilen
B
elementlerle ilgili,
F–d F–d
I. X, Y, Q ve Z metaldir.
II. Elektronegatifliği en fazla olan T’dir.
III. H+d
C = O–d
III. Q’nun temel hâlde elektron dizilişi 3d5 ile biter. H+d
IV. Y ve Z toprak metallerdir. Yukarıdaki moleküllerden hangilerinde kutuplaş-
V. Atom hacmi en büyük olan Y’dir. ma doğru yapılmıştır? (9F, 8O, 6C, 5B, 1H)
yargılarından hangisi yanlıştır? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) I B) II C) III D) IV E) V D) II ve III E) I, II ve III
18 1-C 2-B 3-D 4-C 5-D 6-E

09 Periyodik Özellikler - IV
Metalik Özellik (Aktiflik) Amfoter oksitler, amfoter özellik gösterir ve suda çözün-
Elektron verme eğilimidir. mez.
Periyodik cetvelde, metalik özellik soldan sağa azalır, yu- Amfoter metaller: Be, AI, Zn, Cr, Pb, Sn
karıdan aşağıya artar. (Amfoter hem asit hem bazla reaksiyon verir.)
Elektron verme eğilimi, indirgen özellik olarak da tanımla- • Ametal oksitler, asidik ya da nötr özellik gösterir.
nır (indirgen = elektron veren). XaOb b > a ¡ Asidik
(Ametal oksit)
Örnek Bu tür oksitler suda çözündüğünde asidik özellik gösterir.
11Na, 12Mg ve 13AI elementlerinin elektron verme eğilim- CO2(g) + H2O(s) † H2CO3(suda)
leri arasındaki ilişki N2O5(g) + H2O(s) † 2HNO3(suda)
Na > Mg > AI’dur. a>b
Xa Ob 4 ¡ Nötr
a=b
Ametalik Özellik (Aktiflik) CO ve N2O gibi oksitler nötrdür. Nötr oksitler; asit, baz ve
Elektron alma eğilimidir. suyla tepkime vermez.
Periyodik cetvelde, ametalik özellik soldan sağa artar, yu-
karıdan aşağıya azalır. Örnek
Elektron alma eğilimi, yükseltgen özellik olarak da tanım- MgO(k) + H2O(s) † Mg(OH)2(suda)
lanır (yükseltgen = elektron alan).
SO3(g) + H2O(s) † H2SO4(suda)
Örnek
7N, 8O ve 9F elementlerinin elektron alma eğilimleri ara-
sındaki ilişki, F > O > N’dir. Hidroksitler
Metal hidroksitler (amfoter metaller hariç) baz özelliktedir.
NaOH, Ba(OH)2, AgOH, Fe(OH)2 gibi bileşikler örnek ve-
Erime ve Kaynama Noktası
rilebilir.
Metaller için hâl değişim sıcaklıkları metalik bağ kuvveti-
Amfoter hidroksitler suda çözündüğünde baz gibi davra-
ne bağlıdır. Metalik bağ kuvveti, metalin değerlik elektron
nır, asit ve bazla tepkime verir.
sayısı ile artar, atom hacmi ile azalır. Bu nedenle, metal-
ler için erime ve kaynama noktası periyodik cetvelde sol-
dan sağa artar, yukarıdan aşağıya azalır.
Ametallerin hâl değişim sıcaklıkları zayıf etkileşim kuvve-
tine bağlıdır. Ametaller için erime ve kaynama noktası pe-
riyodik cetvelde soldan sağa azalır, yukarıdan aşağıya ar- Periyodik Cetvelde Asidik ve Bazik Özellik
tar. (Bu karşılaştırmalarda istisnalar olabilir.) • Asidik özellik: Elementlerin oksijenli bileşikleri için pe-
Mg’un erime noktası Na’dan daha büyüktür. CI2’nin kay- riyodik cetvelde genellikle soldan sağa artar, yukarı-
nama noktası, F2’ninkinden daha büyüktür. dan aşağıya azalır.
Hidrojenin halojenli (HX) bileşiklerinde asidik kuvvet yu-
karıdan aşağıya artar.
Oksit ve Hidroksit Bileşiklerinin Özellikleri HF < HCI < HBr < HI
Oksitler Asidik kuvvet
Bir elementin oksijenli bileşiklerine oksit denir. • Bazik özellik: Elementlerin oksijenli bileşikleri için Peri-
Metal oksitler, amfoter metaller hariç suda bazik özellik yodik cetvelde genellikle soldan sağa azalır, yukarıdan
gösterir. aşağıya artar.
Na2O(k) + H2O(s) † 2NaOH(suda) NaOH < KOH
CaO(k) + H2O(s) † Ca(OH)2(suda) Bazik kuvvet
19
09 Periyodik Özellikler - IV
1. 4Be, 5B ve 6C elementleri ile ilgili, 4.

T
I. Be elementi amfoter özellik gösterir.
X Y Z
II. C elementinin oksijenli bileşiği olan CO, suda çö-
zündüğünde asidik özellik gösterir.
III. 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki Be < B < C
şeklindedir.
I. T, X ve Y elementlerinin oksidi bazik özellik gös-
terir.
II. Z’nin elektron ilgisi en büyüktür.
III. Z’nin oksidi asidik özellik gösterir.
IV. T’nin metalik aktifliği en büyüktür.
V. Atom hacmi en büyük olan X’tir.
2. I. ZnO
II. N2O5
III. Na2O
Yukarıdaki oksitlerden hangileri bazlarla tepkime
verir?
5. SO3(g) + H2O(s) † H2SO4(suda)
MgO(k) + H2O(s) † Mg(OH)2(suda)
Yukarıdaki değişimlere göre,
I. SO3 bileşiği asidik oksittir.
II. MgO bileşiği bazik oksittir.
III. İki değişim de kimyasaldır.
3. 9F, 17CI ve 35Br elementleri ile ilgili,

I. Hidrojenli bileşiklerinin asidik kuvveti en fazla
olan Br’dur. 6. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi yanlış sınıflandı-
II. Elektron ilgisi en büyük olan F’dir. rılmıştır?
III. Elektron verme eğilimleri arasındaki ilişki A) N2O: Nötr oksit

Br > CI > F şeklindedir. B) Na2O: Bazik oksit
yargılarından hangileri doğrudur? C) PbO: Amfoter oksit
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) FeO: Nötr oksit
D) II ve III E) I, II ve III E) SO2: Asidik oksit
20 1-A 2-B 3-C 4-A 5-E 6-D

10 Elementleri Tanıyalım - I
s Bloku Elementleri 2. Grup (2A) Elementleri

Temel hâl elektron dizilişi s ile biten elementler bu blok- • Hepsi metaldir. Toprak alkali metaller olarak adlandı-
ta yer alır. rılır.
• Elektron dizilişleri ns2 ile biter. Bileşiklerinde (+2) de-
ğerlik alır.
• Aktiflikleri, 1A grubu metallerinden düşüktür.
1. Grup (1A) Elementleri
• Be (berilyum) amfoter metaldir.
Hidrojen (ametal) hariç diğerleri metaldir.
• Tümü asitlerle tepkimeye girerken H2 gazı oluşturur.
Hidrojenin elektron dizilişi bu gruptaki diğer
• Be ve Ra dışında diğerleri suyla uygun şartlarda tep-
elementlere benzediği için bu grupta yer alır.
kime verir.
• Alkali metaller olarak adlandırılır.
• Peroksitli Ò 22-j bileşikleri bulunur.
• Elektron dizilişleri ns1 ile biter.
• Ra (radyum), radyoaktif özellik gösterir. Sr (stronsi-
• En aktif metallerdir.
yum) elementinin tuzları havai fişeklerde kullanılır (kır-
• Bileşiklerinde (+1) değerlik alır.
mızı renk).
• Hidrojen metallerle bileşiklerinde (–1), ametallerle bi-
• Oksitleri bazik özellik gösterir (berilyum hariç).
leşiklerinde (+1) değerlik alır.
• Yumuşak ve beyaz renkli metallerdir.
• Oksitleri bazik özellik gösterir (hidrojen hariç).
• Peroksitli Ò 2-
2 j bileşikleri bulunur.
1A
• Suyla reaksiyon verir.
1. H 2A
• Yumuşak gümüş beyazlığında olan metallerdir.
2. Li Be
3. Na Mg
Alkali Metallerin Bazı Tepkimeleri 4. K Ca

Na(k) + H2O(s) † NaOH(suda) + 1/2H2(g)
5. Rb Sr
2Na(k) + 1/2O2(g) † Na2O(k)
6. Cs Ba
Sodyum oksit
7. Fr Ra
2Na(k) + O2(g) † Na2O2(k)
Sodyum peroksit
H: Hidrojen
Li: Lityum Be: Berilyum
Alkali metaller diğer metallere göre yumuşak, yoğunlukla-
Na: Sodyum Mg: Magnezyum
rı ve erime-kaynama noktaları daha düşük elementlerdir.
K: Potasyum Ca: Kalsiyum
Doğada serbest (element) hâlde bulunmaz.
Rb: Rubidyum Sr: Stronsiyum
Fr (fransiyum), radyoaktif özelliğe sahiptir.
Cs: Sezyum Ba: Baryum
Fr: Fransiyum Ra: Radyum
1A ve 2A Grubu Metallerinin Özelliklerinin Karşılaş-

Radyoaktif: Çekirdeği kararsız, kendiliğinden ışıma yapan tırılması
maddelerdir. • Aktiflikleri (elektron verme eğilimleri): 1A > 2A
Alkali, bazik anlamına gelir. • Metalik bağ kuvvetleri: 2A > 1A

• Erime noktaları: 2A > 1A
21
10 Elementleri Tanıyalım - I
1. 1A grubundaki tüm elementlerle ilgili, 4. 3Li, 4Be ve 11Na elementleri ile ilgili,
I. Küresel simetriktirler. I. Atom yarıçapları arasındaki ilişki Na > Li > Be
II. Oksitleri bazik özellik gösterir. şeklindedir.
III. Bileşiklerinde sadece pozitif değerlik alırlar. II. Tümü s-blokta bulunur.
yargılarından hangileri doğrudur? III. Be suyla tepkime vermez.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II IV. Tümünün oksijenli bileşiği bazik özellik gösterir.
D) I ve III E) II ve III V. Temel hâlde küresel simetriktirler.

2. s-blok elementleri ile ilgili,

I. Temel hâl elektron dizilişleri s ile biter. 5. I. Ca
II. Tamamı metaldir. II. Ra
III. Küresel simetriktirler. III. K

Yukarıdakilerden hangileri oda sıcaklığında suy-
la tepkime verir?
3. 2A grubundaki elementler ile ilgili, 6. 4Be, 12Mg ve 20Ca elementleri ile ilgili,
I. Tümünün oksitleri bazik özellik gösterir. I. Metalik aktiflikleri arasındaki ilişki Be < Mg < Ca
II. Bileşiklerinde +2 değerlik alırlar. şeklindedir.
III. Erime noktaları 1A grubu metallerinden daha II. Hepsi suyla tepkime verir.
yüksektir. III. Toprak metalleri olarak bilinirler.
22 1-A 2-C 3-D 4-D 5-C 6-A

11 Elementleri Tanıyalım - II
p Bloku Elementleri 15. grup (5A) Elementleri

Temel hâl elektron dizilişleri p ile biten elementler bu blok- Bu gruptaki elementlerden N (azot) ve P (fosfor) ametal,
ta yer alır (He hariç). As (arsenik) ve Sb (antimon) yarı metaldir. Bi (bizmut) ise
p blokunda; ametal, yarı metal, metal ve soy gazlar bir metaldir. Elektron dizilişleri np3 ile biter. Değerlik orbitalle-
ri s ve p, değerlik elektron sayıları 5’tir (ns2 np3).
arada bulunur.
N ve P, bileşiklerinde (–3) ten (+5) e kadar değerlik ala-
bilir. Oda koşullarında N2 gaz hâlde, P4 ise katı hâlde bu-
lunur. P4’ün allotropları vardır. (Azotun (N) diğer adı nit-
18
rojendir.)
13 14 15 16 17
16. grup (6A) Elementleri (Kalkojenler)
Bu gruptaki O (oksijen), S (kükürt) ve Se (selenyum) ame-
tal, Te (tellür) ve Po (polonyum) ise yarı metaldir. Elektron
dizilişleri np4 ile biter.
Değerlik orbitalleri s ve p, değerlik elektron sayıları 6’dır.
Oksijen bileşiklerinde genellikle (–2) değerlik alır. S (kü-
kürt), bileşiklerinde (–2) den (+6) ya kadar değerlik ala-
bilir.
Oksijen ve kükürt doğada allotropları şeklinde bulunur.
O2, gaz; S8 ise katı hâlde bulunur. Polonyum (Po), radyo-
aktif özelliğe sahiptir (kalkojen: filiz yapan, cevherde bu-
lunan).
13. grup (3A) Elementleri

Grubun ilk üyesi B (bor) yarı metal, diğerleri metaldir. Al,
amfoter özelliğe sahiptir ve bileşiklerinde (+3) değerlik 17. grup (7A) Elementleri (Halojenler)
alır. Diğer metaller bileşiklerinde (+1) veya (+3) değerlik F (flor), CI (klor), Br (brom) ve I (iyot) ametal; At (astatin)
alabilir. ise yarı metaldir. En aktif ametallerdir. Elektron dizilişleri
np5 ile biter. Değerlik orbitalleri s ve p, değerlik elektron
Elektron dizilişleri np1 ile biter. Değerlik orbitalleri s ve p,
sayıları 7’dir. F, bileşiklerinde her zaman (–1) değerik alır.
değerlik elektron sayıları 3’tür (ns2 np1).
Diğer ametaller (–1) den (+7) ye kadar değerlik alabilir. At
B hariç diğerleri toprak metaller olarak adlandırılır. Ga’un (astatin) radyoaktiftir (halojen: tuz yapan).
(galyum) erime noktası yaklaşık 29 °C’dir, bir kişi bu ele-
menti eline aldığında elementin akışkanlığı artar ya da
element sıvı hâle geçer.
18. grup (8A) Elementleri (Soy Gazlar / Asal
Gazlar)
Kararlı elementlerdir. Kendiliğinden bileşik oluşturmaz-
14. grup (4A) Elementleri
lar. Fakat laboratuvar koşullarında Xe (ksenon) ve Kr’un
Grubun ilk üyesi C (karbon) ametal, Si (silisyum) ve Ge (kripton) bileşikleri oluşturulmuştur. He’un elektron dizili-
(germanyum) yarı metal, Sn (kalay) ve Pb (kurşun) metal- şi, 1s2 dir. Diğerleri np6 ile biter. He’un değerlik elektron
dir. Elektron dizilişleri np2 ile biter. Değerlik orbitalleri s ve sayısı 2, diğerlerinin 8’dir. Doğada tek atomlu ve serbest
p, değerlik elektron sayıları 4’tür (ns2 np2). hâlde bulunurlar.
C, bileşiklerinde (–4) ten (+4) e kadar değerlik alabilir. He hem hafif hem de yanıcı olmadığından balonlarda kul-
C, doğada allotropları şeklinde bulunur (grafit, elmas). lanılır.
23
11 Elementleri Tanıyalım - II
1. 7N, 8O ve 9F elementleri ile ilgili, 4. 17. grup elementleri ile ilgili,

I. 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki O < N < F I. Halojenler olarak adlandırılırlar.
şeklindedir. II. Küresel simetrik özellik gösterirler.
II. Tümü bileşiklerinde negatif ya da pozitif değerlik III. Temel hâlde elektron dizilişleri np5 ile biter.
alabilir.
III. p-blokta bulunurlar.
IV. Ametalik aktifliği en fazla olan F’dir.
V. Başkuantum sayıları aynıdır.
5.
Y Z
X
T
2. 18. grup elementleri ile ilgili,
I. Kendiliğinden bileşik oluşturmazlar. Yukarıdaki periyodik sistemde belirtilen element-
II. Tamamının değerlik elektron sayıları 8’dir. lerle ilgili,
III. Doğada atomik olarak bulunurlar. I. X ve T elementleri metaldir.
yargılarından hangileri doğrudur? II. Temel hâlde elektron dizilişleri p ile biter.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III III. Değerlik elektron sayısı en fazla olan Z’dir.
D) II ve III E) I, II ve III IV. Y elementi ametaldir.
V. Temel hâlde sadece Y ve Z küresel simetriktir.
6. I. C (Karbon)
3. 13. grup elementleri ile ilgili,
II. S (Kükürt)
I. Tamamı metaldir.
III. Sn (Kalay)
II. Değerlik elektron sayıları 3’tür.
Yukarıda verilen elementlerden hangileri bileşik-
III. Temel hâlde elektron dizilişleri np1 ile biter. lerinde hem pozitif hem de negatif değerlik alabi-
yargılarından hangileri doğrudur? lir?
24 1-B 2-C 3-D 4-C 5-A 6-B

12 Elementleri Tanıyalım - III
d Bloku Elementleri Cr (Krom)

3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 Sert ve parlaktır. Korozyona karşı dirençli olduğu için kap-
lamacılıkta kullanılır.
✶
f Bloku Elementleri
✶ Cn
Temel hâl elektron dizilişleri d ile biten elementler bu blok-

ta bulunur. Tamamı metaldir. Geçiş metalleri olarak ad-
landırılırlar. Bileşiklerinde farklı değerlik alabilirler. Periyo-
dik cetvelin 3. grup ile 12. gruplar arası bu blokta yer alır.
• d bloku elementlerinin çoğu paramanyetik özellik gös-
terir. Fe, Co ve Ni elementleri kuvvetli paramanyetik-
tir, bu nedenle mıknatıslanma özellikleri fazladır.
• Paramanyetik: Eşleşmemiş elektronu bulunan ve
manyetik alandan etkilenen maddelerdir.
• Diamanyetik: Manyetik alandan etkilenmeyen yani
mıknatıslanmayan maddelerdir.
Bazı Geçiş Metalleri

Fe (Demir)
En yaygın kullanılandır. Daha çok çelik yapımında kulla-
nılır. Doğada başlıca cevherleri hematit (Fe2O3) ve mag-
netittir (Fe3O4).
Cu (Bakır)
Çoğunlukla sülfür bileşiklerinden elde edilir. Pirinç ve tunç
(bronz) alaşımlarında bulunur.
Birçoğu yapay olan f bloku elementleri iç geçiş elementle-
Ni (Nikel)
ri olarak adlandırılır.
Demir alaşımlarını elde etmede kullanılır. Bozuk parala-
6 ve 7. periyotta bulunurlar. Tamamı metaldir.
rın üretiminde kullanılan alaşımda Ni bulunur. Organik bi-
leşiklerde genellikle katalizör olarak kullanılır. 6. periyot f bloku elementlerine lantanitler, 7. periyot f
bloku elementlerine aktinitler denir. Aktinitler, radyoaktif
Zn (Çinko)
özellik gösterir.
Çoğunlukla kurşun cevherleri ile birlikte ZnS olarak bulu-
Lantanitler ve aktinitlerin bazılarının temel hâl elektron di-
nur. Aktif ve amfoter metaldir.
zilişleri Aufbau kurallarına uymaz.
Mn (Mangan)
Çelik üretiminde çok önemlidir. Yüksek oranda mangan
Örnek
içeren çelik, sert olup aşınmaya dirençlidir, bu nedenle
tren rayları yapımı gibi işlerde kullanılır. Mn-Al alaşımı, 57La: [Xe] 6s2 5d1 (4f1: olması gereken)
meşrubat kutularında kullanılır. 92U: [Rn] 7s2 5f3 6d1 (7s2 5f4: olması gereken)
25
12 Elementleri Tanıyalım - III
1. X2+ iyonunun elektron dizilişi 3d8 ile bitmektedir. 4. f-blok elementleri ile ilgili,
Buna göre, I. İç geçiş metalleri olarak adlandırılırlar.
I. Metaldir. II. 6 ve 7. periyotlarda bulunurlar.
II. Başkuantum sayısı 4’tür. III. Tümünün temel hâl elektron dizilişi f ile biter.
III. Temel hâlde elektron dizilişi 3d10 ile biter. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
5. 23V elementi ile ilgili,
2. d-blok elementleri ile ilgili, I. d-blok elementidir.
I. Tamamı metaldir. II. Temel hâlde elektron dizilişinde açısal momen-

tum kuantum sayısı 0 olan 8 elektron bulunur.
II. Temel hâl elektron dizilişleri d ile biter.
III. Metaldir.
III. Bileşiklerinde farklı değerlik alabilirler.
6. Y3+ iyonunun elektron dizilişi 3d6 ile biter.

Buna göre,
I. Geçiş metalidir.
3. I. 30Zn II. Temel hâlde açısal momentum kuantum sayısı 0
II. 38Sr
olan 8 elektronu bulunur.
III. 25Mn
III. Bileşiklerinde farklı değerliğe sahip olabilir.
Yukarıdaki elementlerden hangileri d-blok ele- IV. Periyodik sistemde 9B grubunda yer alır.
mentidir? V. Küresel simetrik değildir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangisi doğrudur?
D) II ve III E) I, II ve III A) I B) II C) III D) IV E) V
26 1-B 2-E 3-C 4-B 5-E 6-D

13 Yükseltgenme Basamakları
Bir atom molekül ya da iyon içindeki değerliğine yükselt- Örnek

genme basamağı denir. HNO3
SO 2-
4
İyonik bağlı bileşiklerde iyon yükü, yükseltgenme basa-
mağıdır. x + (–2) : 4 = –2 +1 + x + (–2) : 3 = 0
x = +6 x = +5
Değişken yükseltgenme basamağına sahip olan element-
lerin yükseltgenme basamakları bulunurken bilinmesi ge-
rekenler aşağıda belirtilmiştir. N2O5 NH3
• 1A grubu metallerinin bileşiklerinde yükseltgenme ba-

2 : x + (–2) : 5 = 0 x+1:3=0
samağı (+1) dir. x = +5 x = –3
• 2A grubu metallerinin bileşiklerinde yükseltgenme ba-
samağı (+2) dir.
MnO -4 Cr2 O -7 2
• Hidrojen; metallerle bileşik yaptığında (–1), ametaller-
le bileşik yaptığında ise (+1) yükseltgenme basamağı- x + (–2) : 4 = –1 2 : x + (–2) : 7 = –2
na sahiptir. x = +7 x = +6
• AI, bileşiklerinde (+3) yükseltgenme basamağına sa-
CH4
hiptir.
• Zn, bileşiklerinde (+2) yükseltgenme basamağına sa- x+1:4=O
hiptir. x = –4
• F bileşiklerinde sadece (–1) yükseltgenme basamağı- OF2
na sahiptir.
• Oksijen; oksit ise yükseltgenme basamağı (–2), perok- x + 2 : (–1) = 0
sit ise yükseltgenme basamağı (–1) dir. (O 2- x = +2
2 )
• Elementel hâlde bulunan maddelerin yükseltgenme HCO–3

basamağı 0’dır (sıfır).
+1 + x + 3 : (–2) = –1
• Bileşiklerin yükü sıfırdır. x = +4
• Kök hâlinde bulunan iyonların iyon yükü, kökte bulu-
nan elementlerin yükseltgenme basamakları toplamı-
na eşittir. • Elementlerin yanıcı olup olmadığı yükseltgenme ba-
samaklarına göre belirlenebilir.
Örnek CO2
CH2O (+4) (–2) : 2
x + 2 : (+1) –2 = 0 Yukarıda verilen bileşikte verilen C, maksimum yükselt-

x=0 genme basamağına sahiptir.
NO –
2 Bu nedenle CO2 yanmaz.
x + 2 : (–2) = –1 CO
x = +3
(+2) (–2)
Yukarıdaki bileşikte verilen C, maksimum yükseltgenme

basamağına sahip değildir. Bu nedenle O2 ile tepkime-
Yükseltgenme basamağı değeri tam sayı olmak zorunda ye girebilir.
değildir.
1
Yani CO yanıcıdır. CO2 + O2 † CO2
2
27
13 Yükseltgenme Basamakları
1. I. NO -2 4. Aşağıdaki taneciklerdeki altı çizili atomlardan

II. NH +4 hangisinin yükseltgenme basamağı yanlış veril-
miştir?
III. NaNO3
İyon Yükseltgenme basamağı
Bu taneciklerdeki N (azot) atomlarının yükselt-
genme basamakları arasındaki ilişki aşağıdakile- A) H 2 SO 3 +4
rin hangisinde doğru verilmiştir? B) CH 4 O +2
A) III > I > II B) III > II > I C) I > II > III C) Cr2 O 2-
7 +6
D) II > I > III E) I > III > II D) NaCIO +1
E) NH 3 –3
2. Bileşik Yükseltgenme basamağı 5. Bileşik Yükseltgenme basamağı

I. OF2 –2 I. FeCO 3 +2
II. Na2O2 –1 II. K 2 MnO 4 +6
III. Ca(OH)2 –2 III. +1
CuOH
Yukarıdaki bileşiklerin hangilerinde bulunan ok-
Yukarıdaki bileşiklerin hangilerindeki altı çizili
sijen atomunun yükseltgenme basamağı doğru
atomların yükseltgenme basamağı doğru veril-
verilmiştir?
miştir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
3. I. CH2O 6. I. SO3
II. H2CO3 II. CO
III. CH4 III. CI2O7
Yukarıdaki taneciklerden hangilerinde karbon Yukarıdaki maddelerden hangileri O2 reaksiyonu
atomunun yükseltgenme basamağı negatiftir? vermez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
28 1-A 2-D 3-C 4-B 5-E 6-C

01 Modern Atom Teorisi
1. Modern atom teorisine göre, 5. Aşağıda bir orbitalin koordinat düzlemindeki yöneli-
I. Başkuantum sayısı, elektronun enerji düzeyini mi verilmiştir.
gösterir. x
II. Bir orbitalde en fazla iki elektron bulunur.

III. Bir elektronun yeri ve hızı aynı anda belirlene-
y
mez.
z
Buna göre,
I. pz orbitalidir.
(01 kök bilgiyi içermektedir.)
II. Enerji düzeyi 3’tür.
III. Açısal momentum kuantum sayısı 1’dir.
yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir?
2. 3. enerji seviyesinde, D) II ve III E) I, II ve III
I. s, p ve d orbitalleri bulunur. (02 kök bilgiyi içermektedir.)
II. En fazla 18 elektron yer alır.

III. Orbital sayısı 9’dur.
D) II ve III E) I, II ve III 6. I. 5p
II. 4d
III. 6s
Bu orbitallerin enerjileri arasındaki ilişki aşağı-
dakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) III > II > I B) I > II > III C) II > I > III
3. n = 4 ve m¬ = –2 kuantum sayılarına sahip en faz-
la kaç elektron bulunur? D) III > I > II E) II > III > I
A) 2 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8
7. 4p2 orbitali için,

4. I. 25Mn: [Ar] 4s2 3d5
I. - -
II. 29Cu: [Ar] 4s2 3d9
II. - .
III. 20Ca: [Ar] 3d2
III. . .
Yukarıdaki elektron dağılımlarından hangileri te-
mel hâldeki elektron dizilimleridir? (18Ar) orbital şemalarından hangileri doğrudur?
(03 kök bilgiyi içermektedir.) (02 kök bilgiyi içermektedir.)
29 1-E 2-E 3-B 4-A 5-C 6-D 7-C

8. 21Sc
+ iyonu ile ilgili, 10. Aynı grupta bulunan başgrup elementleri X, Y ve Z ile
I. Temel hâldeki 20Ca atomu ile izoelektroniktir. ilgili,
II. Açısal momentum kuantum sayısı 0 olan elekt- • 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan Y’dir.
ron sayısı 7’dir. • Z’nin atom yarıçapı X’inkinden büyüktür.
III. Başkuantum sayısı 4’tür. bilgileri veriliyor.
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, elementlerin elektron alma eğilimleri
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru
verilmiştir?
A) Y > X > Z B) X > Y > Z C) Y > Z > X
D) Z > Y > X E) Z > X > Y
(06, 07 kök bilgileri içermektedir.)
11. Aşağıdaki tabloda, başgruplarda bulunan X, Y ve Z

elementlerinin ilk dört iyonlaşma enerjileri verilmiştir.
İyonlaşma Enerjileri (kj/mol)
Element İE1 İE2 İE3 İE4
X 738 1450 7730 10 550

9. Temel hâlde n = 3 kuantum sayısına sahip elek
Y 550 4565 6912 9540
tron sayısı 14 olan atom ile ilgili,
Z 900 1757 14 840 21 000
II. d-blok elementidir. Buna göre,
III. Küresel simetriktir. I. X ve Z elementleri 2A grubundadır.
IV. Bileşiklerinde farklı yükseltgenme basamakları- II. Y elementinin değerlik elektron sayısı 1’dir.
na sahip olabilir. III. X ve Y aynı periyotta ise X’in atom yarıçapı daha
V. Açısal momentum kuantum sayısı 0 olan elek küçüktür.
tron sayısı 8’dir. yargılarından hangileri doğrudur?
(03, 12 kök bilgileri içermektedir.) (07 kök bilgiyi içermektedir.)
30 8-D 9-C 10-A 11-E

1. 11Na, 12Mg ve 13AI atomları ile ilgili, 4. Aşağıdaki taneciklerin hangisinden bir elektron
I. 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan Mg’dur. koparmak için gereken enerji daha fazladır?
II. 2. iyonlaşma enerjisi en büyük olan Na+ dur. A) 5B3+ B) 3Li+ C) 2He
III. Atom hacimleri arasındaki ilişki Na > Mg > AI D) 4Be2+ E) 11Na+

şeklindedir. (07 kök bilgiyi içermektedir.)

A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
2. Temel hâldeki bir atomun elektron dizilişinde son 5. I. CI2

elektronun kuantum sayıları n = 4, ¬ = 0, m¬ = 0 ve II. He
ms = +1/2’dir. III. Mg
Bu atom ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi Yukarıdaki taneciklerden hangilerinde Van der
kesinlikle yanlıştır? Waals yarıçapından bahsedilebilir?
A) Başkuantum sayısı 4’tür. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
B) Temel hâlde küresel simetriktir. D) II ve III E) I, II ve III
C) Metaldir. (06 kök bilgiyi içermektedir.)
D) d-blok elementidir.
E) Proton sayısı 20’dir.
3. Temel hâlde 7 tam dolu orbitali olan bir atom ile

ilgili, 6. Mg2+ iyonu Mg atomuna dönüştüğünde;
I. Periyodik sistemde 6. grupta yer alır. I. çekirdeğin çekim kuvveti,
II. Ametaldir. II. hacmi,
III. Küresel simetrik değildir. III. kimyasal özelliği
yargılarından hangileri doğrudur? niceliklerinden hangileri değişir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
(03, 05 kök bilgileri içermektedir.) (04, 06 kök bilgileri içermektedir.)
31 1-E 2-D 3-D 4-A 5-B 6-D

7. Aşağıda bir taneciğin p/e oranı değişimini gösteren 9.

grafik verilmiştir.
X T W
p/e Oranı Y Z
1
Q
Zaman Yukarıdaki periyodik sistemde yerleri belirtilen

Buna göre, elementlerle ilgili,
I. Başlangıçtaki tanecik katyondur. I. Q elementi iç geçiş metalidir.
II. Son durumda taneciğin hacmi artmıştır. II. W elementi doğada atomik hâlde bulunur.
III. Çekirdek yükü değişmemiştir. III. Temel hâlde Z elementinin elektron dizilişi 3d5 ile
biter.
yargılarından hangileri doğru olabilir?
IV. T’nin oksijenli bileşiği bazik özellik gösterir.
V. X’in elektron verme eğilimi Z’ninkinden büyüktür.
10. aX, a+2Y ve a+3Z atomlarından Z elementi periyodik

8. X2+ iyonunun elektron dizilişi 3d3 ile bitmektedir. sistemde 4. periyottadır.
Buna göre X atomu ile ilgili, Buna göre,
I. Başkuantum sayısı 4’tür. I. Z elementi soy gaz ise tümü p-blokta bulunur.
II. Temel hâlde küresel simetriktir. II. X elementi alkali metal ise Y ve Z elementleri ge-
III. Temel hâlde açısal momentum kuantum sayısı 0 çiş metalidir.
olan elektron sayısı 8’dir. III. Üçü de aynı periyotta ise atom hacmi en büyük
IV. Geçiş metalidir. olan Z’dir.
V. Periyodik sistemde 5. grupta yer alır. yargılarından hangileri doğrudur?
32 7-E 8-B 9-D 10-B

1. 4. Aşağıda 2. periyotta bulunan X, Y, Z ve T elementle-

Z rinin 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişkiyi göste-
X Y T
ren grafik verilmiştir.
Q
1. İyonlaşma Enerjisi (kj/mol)
T
I. Atom yarıçapı en büyük olan Q’dur. Y
II. X’in 1. iyonlaşma enerjisi Y’ninkinden büyüktür. Z

X
Atom Numarası
III. T’nin elektron ilgisi yoktur.
Buna göre,
IV. Z’nin elektronegatifliği en büyüktür.
I. Atom yarıçapı en küçük olan T’dir.
V. X’in metalik aktifliği en büyüktür.
II. Y’nin metalik aktifliği Z’ninkinden fazladır.
III. X’in 2. iyonlaşma enerjisi en büyüktür.
IV. Z elementi 3A grubunda ise T elementi 4A gru-
(06, 07, 08, 09 kök bilgileri içermektedir.)
bundadır.
V. X ve Y’nin temel hâl elektron dağılımı küresel si-
metriktir.
(07, 08, 09 kök bilgileri içermektedir.)
2. Atom numarası bilinen bir elementin;

I. periyodik sistemdeki yeri,
II. izotopunun nükleon sayısı,
III. kararlı hâldeki yükseltgenme basamağı
niceliklerinden hangileri belirlenebilir?
5. 1A ve 2A gruplarında bulunan metaller ile ilgili,
I. Be hariç oksitleri bazik özellik gösterir.
II. Bileşiklerinde tek bir yükseltgenme basamağına
sahiptirler.
III. Erime noktaları arasındaki ilişki 1A > 2A şeklin-
dedir.
IV. 1A grubu metallerinin aktifliği daha fazladır.
3. n = 3, m¬ = –1 ve ms = –1/2 kuantum sayılarına sa- V. Hepsi asitlerle H2 gazı oluşturur.

hip en fazla kaç elektron bulunur? yargılarından hangisi yanlıştır?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 A) I B) II C) III D) IV E) V
33 1-E 2-D 3-A 4-D 5-C

6. Temel hâlde bir atomun açısal momentum kuantum 8. 17. grup elementleri ile ilgili,
sayısı 1 olan elektron sayısı 9’dur. I. Değerlik elektron sayıları 7’dir.
Buna göre, II. At (astatin) hariç diğerleri ametaldir.
I. Başkuantum sayısı 3’tür. III. Bileşiklerinde –1’den +7’ye kadar değerlik alabi-
II. Periyodik sistemde 4. grupta yer alır. lirler.
III. Ametaldir. yargılarından hangileri doğrudur?
IV. Spin kuantum sayısı –1/2 olan elektron sayısı en A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
az 6’dır. D) II ve III E) I, II ve III
V. Bileşiklerinde “+” ya da “–” yükseltgenme basa- (11 kök bilgiyi içermektedir.)
mağına sahip olabilir.

9. n = 3, ¬ = 2 ve ms = +1/2 kuantum sayılarına sahip

en fazla kaç elektron bulunur?
A) 3 B) 5 C) 6 D) 8 E) 10
7. Aynı periyotta bulunan X, Y, Z ve T başgrup ele-

mentlerinin 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki
Y > Z > T > X şeklindedir.
10. Periyodik sistemin 4. sıra 11. elementi ile ilgili,
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi doğru
olamaz? I. d-blok elementidir.
A) Y’nin atom hacmi en küçüktür. II. Küresel simetriktir.
B) Z elementi 6A grubunda ise T elementi 4A gru- III. Temel hâlde açısal momentum kuantum sayısı 0
bunda olabilir. olan elektron sayısı 8’dir.
C) X elementi 13. grupta ise T elementi 12. grupta IV. Bileşiklerinde farklı yükseltgenme basamağına
olabilir. sahip olabilir.
D) T’nin elektron verme eğilimi Z’ninkinden büyük- V. 1B grubunda yer alır.

tür. yargılarından hangisi yanlıştır?
E) X elementi soy gaz olabilir. A) I B) II C) III D) IV E) V
(05, 06, 09 kök bilgileri içermektedir.) (03, 05 kök bilgileri içermektedir.)
34 6-B 7-E 8-E 9-B 10-C

1. 23V atomunun temel hâlde elektron dizilişinde 4. X: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 5s1
son elektronun kuantum sayıları aşağıdakilerin Yukarıdaki elektron dizilişine göre,
hangisindeki gibi olamaz?
I. X atomu uyarılmıştır.
n ¬ m¬ ms
II. Metaldir.
A) 3 2 –1 +1/2
III. Başkuantum sayısı 5’tir.
B) 3 2 0 –1/2
C) 3 2 +2 –1/2
D) 3 1 +1 +1/2
E) 3 2 0 +1/2
5. Temel hâlde bir atomun elektron dizilişinde ms = –1/2

kuantuma sahip elektron sayısı 15’tir.
2. I. 17CI
7+ ve
10Ne
Bu atomla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
II. 26Fe
2+ ve 24Cr doğru olamaz?
III. 25 Mn2+ ve 26 Fe3+ A) Başkuantum sayısı 4’tür.
Yukarıdaki tanecik çiftlerinden hangileri izoelekt- B) d-blok elementidir.
roniktir?
C) Periyodik sistemde 13. grupta yer alır.
D) Küresel simetriktir.
E) Değerlik elektron sayısı 4’tür.
6. XO -3 iyonunun elektron sayısı 60’tır.

3. f orbitali ile ilgili, Buna göre,
I. Başkuantum sayısı 3 olabilir. I. İyonda X’in yükseltgenme basamağı +5’tir.
II. 7 tane m¬ değeri vardır. II. X atomunun başkuantum sayısı 4’tür.
III. En fazla 14 elektron bulundurabilir. III. X, periyodik sistemde 7. grupta yer alır.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? (8O)
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
(12 kök bilgiyi içermektedir.) (03, 05, 13 kök bilgileri içermektedir.)
35 1-D 2-C 3-D 4-B 5-E 6-C

7. • BeO 9. X3+ iyonunun elektron dizilişi 3d10 ile bitmektedir.

• NO2 Buna göre X atomu ile ilgili,
• CO2 I. Küresel simetriktir.
• CO II. Başkuantum sayısı 4’tür.
• FeO III. p-blok elementidir.
Yukarıdaki oksitlerden kaç tanesi asitlerle reak- IV. Periyodik sistemde 13. grupta yer alır.
siyon verir? V. Metaldir.
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 yargılarından hangisi yanlıştır?
8. T
X
Y Z W
Periyodik sistemde yerleri belirtilen elementlerle

ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? 10. Periyodik sistemin 3. sıra 4. elementi ile ilgili,
A) 3. periyottaki elementlerden atom hacmi en bü- I. Küresel simetrik değildir.

yük olan Y’dir. II. Yarı metaldir.
B) Metalik aktifliği en büyük olan X’tir. III. d-blok elementidir.
C) T’nin değerlik elektron sayısı 8’dir. yargılarından hangileri doğrudur?
D) Z’nin oksidi amfoter özellik gösterir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Elektronegatifliği en büyük olan W’dir. D) II ve III E) I, II ve III
(06, 08, 09 kök bilgileri içermektedir.) (05 kök bilgiyi içermektedir.)
36 7-D 8-C 9-A 10-C

1. • X(g) + e– † X–(g) + E1 4. X2+ iyonunun elektron dizilişi 3d4 ile bitmektedir.

• Y(g) + E2 † Y+(g) + e– Buna göre X atomu ile ilgili,
Yukarıdaki değişimlerle ilgili, I. Temel hâlde elektron dizilişi 3d6 ile biter.
I. E1, elektron ilgisidir. II. Küresel simetriktir.
II. E2, 1. iyonlaşma enerjisidir. III. Başkuantum sayısı 4’tür.
III. İki element de metal olabilir. yargılarından hangileri doğrudur?
D) II ve III E) I, II ve III (04 kök bilgiyi içermektedir.)
5. Aynı periyottaki X, Y ve Z başgrup elementleri ile

ilgili,
• Atom hacmi en küçük olan Y’dir.
• Elektronegatifliği en büyük olan X’tir.
2. Aynı grupta bulunan X, Y, Z ve T başgrup elementle- bilgilerine göre,
ri ile ilgili,
I. Y elementi soy gazdır.
• Y’nin indirgen özelliği en fazladır.
II. Z’nin atom numarası en küçüktür.
• T’nin atom hacmi en küçüktür.
III. 1. iyonlaşma enerjisi en küçük olan element X’tir.
• X’in 1. iyonlaşma enerjisi Z’ninkinden büyüktür.
bilgileri veriliyor.
Bu elementlerin atom numaraları artışına göre
sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru ve-
rilmiştir?
A) T - X - Z - Y B) X - Y - Z - T
C) Y - Z - X - T D) T - Z - X - Y
E) Y - X - Z - T
6. Tanecikler Yükseltgenme basamağı
I. MnO 2-
4 +6
II. S 2O 2-
3 +2
III. HCOO - –2
Yukarıdaki taneciklerden hangilerinde altı çizi-

li atomların yükseltgenme basamağı doğru veril-
3. n = 4, m¬ = –1 ve ms = –1/2 kuantum sayılarına sa- miştir?
hip en fazla kaç elektron bulunur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
37 1-E 2-A 3-D 4-D 5-B 6-C

7. Temel hâlde 12 tam dolu orbitali olan bir atom ile 9. 12Mg, 13AI ve 14Si elementleri ile ilgili aşağıdaki
ilgili, ifadelerden hangisi yanlıştır?
I. d-blok elementidir. A) Aynı periyottadırlar.
II. Küresel simetrik değildir. B) 3. iyonlaşma enerjisi en büyük olan Mg’dur.
III. Açısal momentum kuantum sayısı 2 olan elekt- C) Atom hacmi en küçük olan Si’dur.
ron sayısı 7’dir. D) Hepsi metaldir.
IV. Periyodik sistemde 7B grubunda yer alır. E) MgO bileşiği bazik özellik gösterir.
V. Metaldir. (05, 06, 07, 09 kök bilgileri içermektedir.)

10.
T Q
Y Z W
8. 32Ge ve 22Ti atomlarının temel hâl elektron diziliş- Yukarıdaki periyodik sistemde yerleri belirtilen
lerine göre; elementlerle ilgili,
I. yarı dolu orbital sayıları, I. X elementi Aktinitler grubunda yer alır.
II. başkuantum sayıları, II. W elementi doğada atomik hâlde bulunur.
III. açısal momentum kuantum sayısı 0 olan elektron III. Y elementinin oksidi asidik özellik gösterir.
sayıları IV. Z elementi 8B grubunda yer alır.
niceliklerinden hangileri aynıdır? V. T’nin 1. iyonlaşma enerjisi Q’nunkinden büyüktür.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III yargılarından hangisi yanlıştır?
38 7-D 8-E 9-D 10-C

1. 3. Aynı grupta bulunan elementlerle ilgili çizilen,

1. İyonlaşma Enerjisi Atom Hacmi
Yukarıdaki periyodik sistemde oklar yönünde; Atom Numarası Atom Numarası

I II
I. atom numarası,
Elektron İlgisi
II. 1. iyonlaşma enerjisi,
III. elektron alma eğilimi
niceliklerinden hangileri genellikle azalır?
D) II ve III E) I, II ve III Atom Numarası
III
grafiklerinden hangilerinin doğruluğu kesindir?

2. X(k) + E1 † X2+(g) + 2e–

X2+(g) + E2 † X3+(g)+ e–
Yukarıdaki değişimlerle ilgili,
I. E1 değeri 1 ve 2. iyonlaşma enerjileri toplamına
eşittir.
II. E2 değeri 3. iyonlaşma enerjisidir.
III. X’in çekirdeğinin çekim kuvveti artmıştır. 4. XO 2-
4 iyonunun elektron sayısı 59’dur.
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, XO -4 iyonunda X’in elektron sayısı

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III kaçtır? (8O)
D) I ve II E) II ve III A) 25 B) 24 C) 20 D) 18 E) 10
39 1-D 2-B 3-B 4-D

5. Proton sayısı kendisine en yakın soy gazdan 3 7. I. N2H4

fazla olan X elementi ile ilgili, II. NCI3
I. Yarı metaldir. III. NO
II. Temel hâlde yarı dolu orbital sayısı 1’dir. Bu moleküllerde bulunan N atomlarının yükselt-
III. Temel hâlde son elektronun açısal momentum genme basamakları arasındaki ilişki aşağıdakile-
sayısı 2’dir. rin hangisinde doğru verilmiştir?
yargılarından hangileri doğru olabilir? A) III > II > I B) II > III > I C) II > I > III
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) I > II > III E) I > III > II
8. Aşağıdaki taneciklerden hangisinde oksijenin

yükseltgenme basamağı diğerlerinden farklıdır?
A) Li2O B) N2O5 C) SO 2-
4
D) CrO 2-
4 E) H2O2
6. Periyodik sistemde aynı grupta yukarıdan aşağı

doğru inildikçe;
9. X 2 O 2-
7 iyonunun elektron sayısı 106’dır.
I. atom hacmi,
Buna göre, X atomunun temel hâlde ms = +1/2
II. elektronegatiflik,
kuantum sayısına sahip elektron sayısı en fazla
III. başkuantum sayısı kaçtır? (8O)
niceliklerinden hangileri artar? A) 15 B) 14 C) 12 D) 10 E) 9
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III (03, 04 kök bilgileri içermektedir.)
(06, 08 kök bilgileri içermektedir.) Daha fazla soru için Puan Yayınları AYT Kimya Soru Bankası
40 5-E 6-C 7-B 8-E 9-A

YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
KİMYA
2. FASİKÜL
Gazlar
Gazların Özellikleri
Gaz Yasaları
İdeal Gaz Yasası
Kinetik Teori
Gerçek Gazlar
Gaz Karışımları
Üniversite sınavlarında en az soru bu konudan çıkmıştır. Gaz karışımları, gaz yasaları ve gazların difüzyonu konula-
rından soru sorulmuştur.
01 Gazların Özellikleri - Gaz Yasaları
Gazların Özellikleri Kapalı Kap Basıncı

• Belirli hacimleri ve şekilleri yoktur. Kapalı kaplardaki gaz basıncının ölçülmesinde kullanılan
• Bulundukları kabın hacimlerini alır. sistemlere manometre denir.
• Özkütleleri sıvı ve katılarınkinden küçüktür. Gazlar bulundukları kaba homojen olarak dağıldığı için
gazın kaba uyguladığı basınç kabın her yerinde aynı olur.
• Tanecikleri arası boşluk fazla ve çekim kuvveti çok az-
dır.
• Akışkandır. Sınırsız yayılır.
• Sıkıştırılabilir. Gaz Yasaları
Gazların nicel özellikleri arasındaki ilişkileri açıklayan ya-
Gazların Davranışlarını Etkileyen Özellikler salardır. Bu yasalarda tüm gazların ideal davranışta oldu-
Gazların dört nicel özelliği vardır: ğu düşünülür.
• Madde Miktarı Yani gazın cinsi nicelikler arası ilişkiyi değiştirmez.
Gazın miktarı mol sayısı ile belirtilir (mol = n).

• Sıcaklık (T)
Bir sistemin ortalama kinetik enerjisinin ölçüsü sıcaklık- Basınç-Hacim İlişkisi (Boyle Yasası)
tır. Sıcaklık, ısının şiddetini gösterir ve madde miktarına Sıcaklığı sabit olan bir miktar ideal davranıştaki gaz sıkış-
bağlı değildir. tırıldığında gaz basıncı artar.
Gazların sıcaklık birimi Kelvin’dir (K). Aşağıdaki sistemde piston ok yönünde itildiğinde, hacim
T (K) = t (°C) + 273,15 azalırken basınç artar.
(273,15 değeri genellikle 273 olarak alınır.)
Kelvin sıcaklığı, mutlak sıcaklık olarak ifade edilir.
• Hacim (V)
Gazlar, bulundukları kaba homojen olarak yayılır; bu ne-
V İdeal
denle kabın hacmi, gazın hacmine eşittir. piston
1 mL = 1 cm3 X(g)
1 L = 1000 cm3 = 1000 mL

1
1 L = 1 dm3 Pa (n, T sabit)
V
• Basınç (P) P : V = sabit
Birim yüzeye çarpan taneciklerin kabın yüzeyine uygula- P P:V
dığı kuvvetlerin toplamı basınç olarak ifade edilir.
Gaz basınç birimi genellikle atm’dir (atmosfer).
1 atm = 760 mmHg = 76 cmHg
1 torr = 1 mmHg V V ya da P
P
Gaz Basıncı ve Gaz Basıncının Ölçülmesi

2.
Açık Hava Basıncı 1.
Açık hava basıncını ölçen düzeneklere barometre denir. V
Barometre düzeneği Torricelli tarafından geliştirilmiştir. 1 ve 2. durumlar arasındaki fark, mol sayısı ya da sıcaklı-
1 atm = 76 cmHg ğın değişmiş olabileceğini gösterir.
Açık hava basıncı Patm veya Po şeklinde gösterilir. n sabitse T2 > T1’dir.
3
01 Gazların Özellikleri - Gaz Yasaları
1. Aşağıda verilen sistemde ideal He gazının sabit sı- 4. Aşağıda bulunan sistemde O2 gazı ideal davranışta-
caklıkta musluk açıldığında basıncı 228 mmHg ol- dır.
maktadır.
M
M Boş 600 cmHg
O2
He(g) Boş
V1 V2
2V
3V Sabit sıcaklıkta M musluğu açıldığında O2 gazının
Buna göre, He gazının başlangıçtaki basıncı kaç basıncı 450 mmHg olmaktadır.
atm’dir? V1
Buna göre, kapların hacimleri oranı f p kaçtır?
A) 0,2 B) 0,3 C) 0,4 D) 0,5 E) 0,8 V2
1 1 2
A) B) C) D) 1 E) 3
4 3 3
2. I. 0,2 atm = 152 mmHg

II. 1 torr = 1 cmHg
III. –273 °C = 0 K
Yukarıdaki birim çevirmelerinden hangileri doğ-
rudur?
3. Gazlarla ilgili,
I. Sıkıştırılabilir.
II. Bulundukları kabın hacmini alırlar.
5. Belli sıcaklıkta bir miktar ideal H2 gazının kapalı bir
III. Tüm gaz karışımları homojendir. kapta yaptığı basınç 700 mmHg’dır.
yargılarından hangileri doğrudur? Sıcaklık değiştirilmeden gazın hacmi %40 ora-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III nında artırıldığında basıncı kaç cmHg olur?
D) II ve III E) I, II ve III A) 98 B) 76 C) 60 D) 50 E) 28
4 1-D 2-D 3-E 4-B 5-D

02 Gaz Yasaları
Sıcaklık-Hacim İlişkisi (Charles Yasası) Basınç-Sıcaklık İlişkisi (Gay-Lussac Yasası)

1 Sabit hacimli bir kapta bulunan ideal bir gazın basıncı
Bir miktar gazın sıcaklığı 1 °C artırıldığında hacmi
273 mutlak sıcaklık ile doğru orantılı olarak değişir.
oranında artar. P P
Gazın türüne bağlı olmaksızın tüm gazlar sıcaklıkla aynı
oranda genleşir.
Bu nedenle genleşme, gazlar için ayırt edici değildir.
V a T (P, n sabit) –273,15 °C t (°C) T (K)
V V P
PaT (n, V sabit) = sabit
T
P
2.
–273,15 °C t (°C) 0 (Mutlak sıfır) T (K) 1.
V
= sabit (P, n sabit) T (K)
T
1 ve 2. durumlar arasındaki fark, mol sayısı ya da hacmin
Kelvin sıcaklığı mutlak sıcaklıktır. Gazlar için her zaman
değiştiğini gösterir.
sıcaklık birimi Kelvin’dir.
V n sabit ise V1 > V2’dir.
2.
1. Hacim-Mol Sayısı İlişkisi

(Avogadro Yasası)
Aynı koşullarda (P, T aynı) tüm gazların mol sayıları ora-
T(K) nı hacim oranına eşittir.
1. ve 2. durumlar arasındaki fark, basıncın ya da mol sayı- Van (P, T sabit)

sının değişmiş olabileceğini gösterir. n sabitse P1 > P2’dir. n n
= sabit oranı, birim hacimdeki tanecik sayısıdır.
V V
V
Gazların bulunduğu kaplar:
1. Po 2.
İdeal
X(g)
piston
X(g)
n
P, T sabit
Serbest sürtünmesiz Kapalı kap
ideal pistonlu kap V sabit
Basınç-Mol Sayısı İlişkisi
P sabit
Kapalı bir kapta, sabit sıcaklıkta bulunan ideal davranış-
3.
taki bir gazın miktarı artırılırsa birim yüzeye çarpan tane-
X(g) Y(g) cik sayısı artar ve böylece basıncı da artar.
P
Pan (T, V sabit) n = sabit
İdeal piston P
Yukarıdaki pistonla ayrılmış kapta gazların basınçla-

rı eşittir.
Bu tür kaplarda P değişebilir. Fakat 1 ve 2. bölme ba- n
sınçları hep aynı olur. T, V sabit
5
02 Gaz Yasaları
1. 4. Aşağıda bir miktar ideal gazın basınç-sıcaklık değişi-

mini gösteren grafik verilmiştir.
20 gram
SO3 Basınç (atm)
250 mmHg M
V, T
İdeal SO3 gazının bulunduğu yukarıdaki kaba
aynı sıcaklıkta atom sayısı iki katına çıkana ka-
dar CH4 gazı eklendiğinde kap basıncı kaç cmHg
Sıcaklık
olur? (S: 32, O: 16)
Buna göre,
A) 450 B) 50 C) 45 D) 40 E) 35
I. Sıcaklık birimi Kelvin’dir.
II. Gazın bulunduğu kap ideal hareketli pistonlu ola-
bilir.
2. Aşağıdaki verilen sistemdeki gazlar ideal davranış- III. Gazın özkütlesi değişmemiştir.
tadır. yargılarından hangileri doğrudur?
T T
6g 0,4 g
Ne(g) He(g)
M
I II
İdeal piston
He gazının bulunduğu kaba aynı sıcaklıkta kaç 5. Aşağıdaki kapta bir miktar ideal X gazı bulunmakta-
VI 5 dır.
gram NO gazı eklenirse oranı olur?
VII 3
(Ne: 20, He: 4, N: 14, O: 16)
İdeal
A) 12 B) 9 C) 4 D) 3,6 E) 2,4 piston
X(g)
Gazın sıcaklığı bir miktar artırıldığında,

3. I. Gaz basıncı değişmez.
İdeal piston II. Birim hacimdeki tanecik sayısı azalır.
III. Gaz taneciklerinin kinetik enerjisi artar.
X(g)
127 °C A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

Yukarıdaki kapta bulunan bir miktar ideal X gazı- D) II ve III E) I, II ve III
nın sıcaklığı 227 °C’ye çıkarıldığında,
I. Gazın basıncı değişmez.
II. Kap hacmi %25 oranında artar.
III. Gazın özkütlesi azalır.
6. 127 °C’de bulunan bir miktar ideal H2 gazının ba-
yargılarından hangileri doğru olur? sıncı değişmeden hacminin %40 oranında azal-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III ması için sıcaklığı kaç °C olmalıdır?
D) II ve III E) I, II ve III A) –33 B) –23 C) 240 D) 250 E) 273
6 1-C 2-E 3-E 4-D 5-E 6-A

03 İdeal Gaz Yasası
İdeal davranıştaki gazların basınç, mol sayısı, hacim ve Çözüm

sıcaklığı arasındaki ilişkiyi gösteren denklem, ideal gaz V = 2,24 L
denklemi olarak ifade edilir.
t °C = 0 °C ¡ T = 273 K
1
Va (n ve T sabit) m 1, 6
P n= = = 0, 1 mol
MA 16
Van (P ve T sabit)
P:V=n:R:T
P:Van:T
22, 4
P : 2, 24 = 0, 1 : : 273
273
P = 1 atm ¡ P = 76 cmHg olur.
Orantı eşitlik hâline getirildiğinde; ideal gaz denklemi
P:V=n: R: T
Gazlarda Özkütle
şeklinde yazılır. İdeal gaz denkleminden yararlanarak gazların belli koşul-
R = Gaz sabitidir. R’nin sayısal değeri normal koşullar kul- lardaki özkütlesi bulunabilir.
lanılarak belirlenmiştir. m m
P:V=n:R:T d= n=
V MA
Normal koşullar:
m
P:V = :R:T
P = 1 atm; n = 1 mol; V = 22,4 L MA
t °C = 0 °C ¡ T = 273 K m:R:T d:R:T
P= &P=
P : V = n : R : T eşitliğinde değerler yerine konduğunda, V : MA MA
22, 4 atm : L d
R= = 0, 082 olarak bulunur.
273 mol : K
P : MA
d=
R:T
İdeal gaz denklemi, gazların dört niceliği arasındaki iliş-
kiyi gösterir.
Gazların ideal davranışta olduğu düşünüldüğü için ideal
gaz denklemi, aynı gazın farklı durumlarının karşılaştırıl-
ması yapılırken kullanılabilir. Gazın Bulunduğu Kabın Türü Özkütle de
Eğer R’nin (gaz sabiti) sayısal değeri kullanılacaksa ba- Önemlidir
sınç birimi atmosfer (atm) ve hacim birimi litre olmalıdır. Sabit hacimli kaplarda, sıcaklık özkütleyi değiştirmez.
Gazlarda sıcaklık birimi her zaman Kelvindir. Kaba gaz eklenirse özkütle artar.
Sabit basınçlı kaplarda (ideal pistonlu kap), sıcaklık arttı-
ğında hacim arttığı için özkütle azalır. Kaba gaz eklenirse
eklenen gazın mol kütlesine göre özkütle değişir.
Musluktan aynı sıcaklıkta bir miktar Y gazı eklendiğinde
Örnek
1,6 g X(g) M
V = 2,24 L
CH4
Y(g)
t = 0 °C MA (X) = MA (Y) ¡ d değişmez.
Yukarıdaki sistemde ideal davranıştaki CH4 gazının MA (X) > MA (Y) ¡ d azalır.
basıncı kaç cmHg’dir? (C: 12, H: 1) MA (X) < MA (Y) ¡ d artar.
7
03 İdeal Gaz Yasası
1. 19 cmHg basınç ve 127 °C sıcaklıkta 4 gram SO2 4. P = 1 atm

gazının hacmi kaç litredir? (S: 32, O: 16)
İdeal
A) 4,1 B) 8,2 C) 12,3 D) 16,4 E) 20,5 piston
16 g
O2 M
V = 22,4
Yukarıdaki sistemde bulunan ideal gazın sıcaklı-
ğı kaç °C’dir? (O: 16)
A) 0 B) 127 C) 227 D) 273 E) 546
2.
2 gram 0,8 gram

Ne(g) CH4(g)
2V, T 3V, 2T
Yukarıda verilen kaplarda gazlar ideal davranıştadır.
PNe
Buna göre, gazların basınçları oranı f p kaç-
PCH 4
tır? (Ne: 20, CH4: 16) 5. NK’de özkütlesi 1,25 g/L olan ideal bir gazın 2 atm
2 3 4 ve 273 K’de özkütlesi kaç g/L’dir?
A) B) 1 C) D) E) 2
3 2 3 A) 1,5 B) 2 C) 2,25 D) 2,5 E) 2,75
3. I II
12,8 gram 1,6 gram

SO2 CH4
M
6. Bir miktar ideal gazın NK’deki hacmi 4,48 L’dir.
Buna göre, gazın 15,2 cmHg basınç ve 127 °C’de
T T
İdeal piston hacmi kaç litredir?
Yukarıda verilen sistemdeki gazlar ideal davranışta- A) 4,1 B) 8,2 C) 12,3 D) 16,4 E) 32,8
dır.
Aynı sıcaklıkta CH4 gazının bulunduğu kaba
0,4 gram He gazı eklenirse,
I. Kapların basınçları değişmez.
II. Piston sola doğru hareket eder.
III. Birim zamanda birim yüzeye çarpan tanecik sa-
yısı iki kapta da eşittir.
7. –23 °C’de 8,2 litrelik kapta bulunan Ne gazının ba-
(S: 32, O: 16, C: 16, He: 4, H: 1) sıncı 95 cmHg olduğuna göre kütlesi kaç gram-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II dır? (Ne: 20)
D) I ve III E) II ve III A) 2 B) 5 C) 7,5 D) 10 E) 12
8 1-B 2-C 3-A 4-D 5-D 6-E 7-D

04 Kinetik Teori
Gaz yasalarını teorik olarak açıklayan ve gaz tanecikleri- hareket edip yayılır.
nin hareketini inceleyen teoridir.
M
X(g) Y(g)
Bu teoriye göre:
1. Gaz tanecikleri birbirinden bağımsız, her yöne geli-
Musluk açıldığında gazların birbiri içinde dağılmasına di-
şigüzel hareket eder. Tanecikler, yaptığı doğrusal ve
füzyon denir.
zikzaklı hareketler sonucu içine konulduğu kabı doldu-
rur. M
X(g) boş
Bir gazın musluk açıldıktan sonra boşluğa yayılmasına

efüzyon denir.
Brown hareketi Gazların yayılması genellikle difüzyon olarak ifade edilir.
2. Gaz tanecikleri arasındaki çekim kuvveti ihmal edile- Gazların difüzyon hızı, sıcaklığa ve mol kütlesine bağlıdır.
cek kadar küçüktür. Sıcaklık arttıkça taneciklerin kinetik enerjisi ve gazların di-
3. Gaz tanecikleri arası ve kabın çeperine yaptıkları çar- füzyon hızı da artar.
pışmalar esnektir.
j = Difüzyon hızı
4. Herhangi bir anda bir gazın tüm taneciklerinin hızları
3R : T T = Mutlak sıcaklık
birbirine eşittir. j=
MA
MA = Mol kütlesi
5. Gaz taneciklerinin kinetik enerjileri birbirinden farklı
olabilir. Fakat taneciklerin toplam enerjisi değişmez.
eşitliğine göre, bir gazın difüzyon hızı mutlak sıcaklığının
Taneciklerin kinetik enerjileri mutlak sıcaklıkla doğru
karekökü ile doğru orantılıdır.
orantılıdır.
j a §T j = Hız
6. Aynı sıcaklıkta tüm gazların ortalama kinetik enerjileri
T = Mutlak sıcaklık
aynıdır.
Aynı sıcaklıkta bulunan gazların kinetik enerjileri aynı ol-
7. Gaz taneciklerinin özhacmi ihmal edilir.
duğu için yayılma hızı gazın mol kütlesine bağlıdır.
Aynı sıcaklıkta X ve Y gazları için,
Kr
KEX = KEY (KE = Kinetik enerji)
CI2
1 1
O2 m : j2 = m : j2
Molekül Sayısı
2 X X 2 Y Y
N2
He jX mY jX MY
H2 = m & =
jY X jY MX
j = hız MA = Mol kütlesi
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 Sıcaklık aynı ise,
j (m : s–1)
300 K’de farklı gazların hız dağılımı jX M AY
=
jY M AX
• Kinetik teoriye uyan gazlara ideal gaz denir.
T
Kısaca j a ilişkisi bulunur.
MA
Gazların Yayılması (Difüzyonu) Bir gazın difüzyon hızı; mutlak sıcaklığın karekökü ile
Gazlar, kinetik teoriye göre her doğrultuda ve düzensiz doğru, mol kütlesinin karekökü ile ters orantılıdır.
9
04 Kinetik Teori
1. –23 °C’de 1 mol He gazının bulunduğu kaptan çıkışı 4. Aşağıdaki kapta eşit mol sayıda ideal gazlar bulun-
10 saniye sürmektedir. maktadır.
Buna göre, 227 °C’de 2 mol O2 gazının aynı kap-
tan çıkışı kaç saniye sürer? (He: 4, O: 16) He(g)
A) 10 B) 15 C) 20 D) 30 E) 40 H2(g)
Ne(g)
M
M musluğu anlık olarak açılıp kapatıldığında kap-

ta kalan gazların mol sayıları arasındaki ilişki
aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
(H: 1, He: 4, Ne: 20)
A) H2 > Ne > He B) H2 > He > Ne
C) Ne > He > H2 D) Ne > H2 > He
E) He > H2 > Ne
2. Ne X
A
Yukarıda bulunan ideal gazlar kılcal borunun iki
ucundan aynı sıcaklıkta ve aynı anda gönderiliyor.
Gazlar kılcal borunun A noktasında karşılaştığı-
na göre X gazı aşağıdakilerden hangisi olamaz?
5. Aşağıda verilen kapta X gazı ideal davranıştadır.
(S: 32, Ne: 20, O: 16, C: 12, H: 1)
A) SO2 B) SO3 C) C2H6
II
İdeal piston
D) CH4 E) CO2
X(g)
Gazın mutlak sıcaklığı iki katına çıkarıldığında,

I. Gazın yayılma hızı iki katına çıkar.
II. Gazın yoğunluğu azalır.
III. Gaz basıncı değişmez.
3. Aynı sıcaklıkta bulunan C2H6 ve NO gazları ile il-

gili;
I. ortalama kinetik enerjileri,
II. difüzyon hızları,
III. 1 atm basınçta hacimleri 6. 127 °C’de CH4 gazının yayılma hızı 27 °C’deki X ga-
niceliklerinden hangilerinin aynı olduğu kesin- zının yayılma hızına eşittir.
dir? (C: 12, H: 1, N: 14, O: 16) Buna göre, X gazının mol kütlesi kaç gramdır?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III (C: 12, H: 1)
10 1-E 2-D 3-B 4-C 5-D 6-C

05 Gerçek Gazlar
Kinetik teoriye uyan gazlara ideal gaz, uymayanlara ger- Faz Diyagramı
çek gaz denir. Gerçekte hiçbir gaz tam olarak ideal değil- Bir maddenin farklı basınç ve sıcaklıkta hangi hâlde oldu-
dir. Bu durum ihmal edilerek gazların ideal davranışta ol- ğunu gösteren grafiklere faz diyagramı denir.
duğu düşünülür. Bazı gazlarda ideallikten sapmalar ihmal
edilemez. İdeal gazlarda, tanecikler arası çekim kuvveti
çok azdır ve özhacimleri ihmal edilir. Kritik nokta
218
Basınç (atm)
Buz su
1
İdeallikten sapma; gazın cinsine, sıcaklık ve basınç koşul-
Üçlü nokta
0,06
larına bağlı olarak değişir.
Gaz
• Gazlar, sıcaklık arttıkça ve basınç azaldıkça ideale
Buhar
yaklaşır.
P:V 0 100 374
İdeal gaz denklemine göre 1 mol gaz için = 1’dir. Sıcaklık (°C)
R:T
Saf suyun faz diagramı
(İdeal durum)
D Süperkritik
P:V Karbondioksit akışkan
Bir gazın oranı 1’den ne kadar çok saparsa gaz 72.9 atm
R:T
Sıvı
Basınç (ölçeksiz)
ideallikten o kadar uzaklaşır. Katı
5,1 atm O
Gaz
P:V 1 atm
R:T B
2,0 –78.5 °C –56.7 °C 31 °C
Sıcaklık (ölçeksiz)
Faz diyagramında, üçlü nokta, üç hâlin denge hâlinde bu-

1,5
lunduğu koşulları ifade eder.
H2
O2 İdeal Kritik nokta, sıvı ile buharın ayırt edilemediği noktadır.
1,0 gaz
CH4 CO2
0,5 Gaz, Buhar ve Kritik Sıcaklık

Bulunduğu sıcaklıkta, hiçbir basınç altında sıvılaşmayan
akışkanlara gaz denir.
200 400 600 800 1000
Basınçla sıvılaşan akışkanlara ise buhar denir.
P (atm)
Kritik sıcaklık ise bir buharın basınçla sıvılaştığı en yük-
sek sıcaklıktır.
Bir madde kritik sıcaklığa ulaştığında buhar değildir, gaz-
• Pgerçek < Pideal dır. Bu nedenle buharın sıcaklığı gazın kritik sıcaklığının
• Vgerçek > Videal altında olmalıdır.
• Aynı koşullarda (P, T) farklı gazların ideallik durumla- Kritik sıcaklıkta sıvılaştırmanın sağlanabileceği en düşük
rı tanecikler arası çekim kuvvetlerine bakılarak karşı- basınca kritik basınç denir.
laştırılır. Eğer gazların tanecikleri arası çekim kuvveti Bir gazın kritik sıcaklığı ile yoğunlaşma noktası arasındaki
London kuvveti ise mol kütlesine bakılır. fark, gazın ideallik durumunu belirler. Gazın kritik sıcaklığı
25 °C sıcaklıkta H2 gazı CH4 gazından daha idealdir. ne kadar yüksekse gaz o kadar ideallikten uzaktır.
• Kısaca, yüksek sıcaklık, düşük basınçta ve mol kütle- P, T ve MA aynı ise kaynama noktası düşük olan gaz ide-
si küçük olan gazlar ideale daha yakındır. ale daha yakındır.
11
05 Gerçek Gazlar
1. Aşağıda saf bir maddenin faz diyagramı verilmiştir. 3. Gerçek gazlarla ilgili,
Basınç (atm) I. İdeal gaz denklemi ile hesaplanan basınçları, öl-

çülen basınçlarından büyüktür.
II. Basınçla sıvılaşabilir.
III. Yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta ideale yakla-
Kritik nokta
şırlar.
P1
Sıcaklık (°C) D) II ve III E) I, II ve III
t1 t2
Buna göre,
I. Basınç arttıkça maddenin donma noktası azalır.
II. t2 °C’nin üzerinde madde basınçla sıvılaştırıla-
maz.
III. P1 basıncı ve t1 °C sıcaklığında madde süblimle-
şir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 4. Aynı basınç ve sıcaklıkta He ve Ne gazları ile ilgi-
li,
I. He gazı daha idealdir.
II. Ne gazının difüzyon hızı daha büyüktür.
III. 1 mollerinin hacimleri eşittir.
(He: 4, Ne: 20)
P:V A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

2. Aşağıda X ve Y gazları için -P grafiği verilmiş-
R:T D) I ve III E) II ve III
tir.
P:V
R:T X
5. X gazı oda koşullarında basınçla sıvılaşabilirken

P1 P2 P (atm) Y gazı sıvılaşamamaktadır.
I. P1 basıncında Y gazı daha idealdir. I. Y gazı ideale daha yakındır.
II. P2 basıncında X gazı sıvılaşabilir. II. X’in tanecikler arası etkileşimi daha güçlüdür.
III. Basınç arttıkça iki gaz da ideallikten uzaklaşır. III. X gazı He, Y gazı C2H6 olabilir.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
12 1-E 2-D 3-B 4-A 5-B

06 Gerçek Gazlar - Gaz Karışımları
Joule-Thomson Olayı bağıntıları ile gazların kısmi basıncı bulunur.

n gaz
Termometre
n T oranı, gazın mol kesri olarak ifade edilir. X ile göste-
rilir.
• Mol kesri büyük olan gazın kısmi basıncı da büyük
olur.
P1 P2
Delik
Manometre
Sıkıştırılan gazın ısınması, genişleyen gazların ise bu- Gazların Su Üstüne Toplanması
lundukları ortamı soğutması olayına Joule-Thomson ola- Bu konuda, suyla tepkime vermeyen ve suda çözünme-
yı denir. yen gazların su üstünde toplanmasını inceleyeceğiz. Bu
Örnek durumda, su buharıyla birlikte denge hâlinde olduğu için
toplam basınç belirlenirken buhar basıncı da dâhil edilir.
Buzdolabı, klima
Soğutucu Akışkanlar
Buhar hâline geçerken ortamdan ısı alarak soğumaya ne- He(g)
H2O(g) PT = PHe + PH 2 O
den olan akışkanlara soğutucu akışkan denir. Her gaz so-
H2O(s)
ğutucu akışkan olarak kullanılmaz. Gazın kaynama nok-
tası düşük ve kritik sıcaklığı yüksek olmalıdır. İdeallikten Buhar basıncı; sıvının cinsi, sıvının saflığı ve sıcaklığa
uzak gazların, soğutucu akışkan olarak kullanılması daha bağlıdır. Hacim ve madde miktarı değişimi ile değişmez.
uygundur. NH3 ve CFC (kloroflorokarbon) gazları soğutu-
Eğer sistemde hacim değişimi gerçekleşirse su üstünde
cu akışkanlara örnektir.
toplanan gazın basıncı değişir, sıvının buhar basıncı de-
ğişmez.
Gaz Karışımları
Birbiri içinde tepkime vermeyen gazların karışımları ho-
Piston
mojendir.
H2O(g)
• Kısmi basınç: Bir gaz karışımında her bir gazın tek H2O(s)
başınaymış gibi yaptığı basınçtır. Aynı kapta bulunan
gazların kısmi basınçları mol sayıları ile doğru orantı- Yukarıdaki sistemde piston ok yönünde itildiğinde H2O(s)
lıdır. moleküllerinin sayısı artar, H2O(g) moleküllerinin sayısı
azalır, fakat buhar basıncı değişmez.
• Dalton kısmi basınçlar yasasına göre, bir gaz karışı-
mının toplam basıncı gazların kısmi basınçları topla-
mına eşittir.
Örnek
X(g)
Y(g)
PT = PX + PY
Piston
Ne(g)
PX a nX H2O(buhar)
¡ PT a nT
PY a nY H2O(s)
nX
Buna göre, PX = n : PT Yukarıdaki sistemde sabit sıcaklıkta piston ok yönüne itil-
T
nY diğinde Ne gazının basıncı artarken H2O’un buhar basın-
PY = n : PT
T cı değişmez. Toplam basınç artar.
13
06 Gerçek Gazlar - Gaz Karışımları
1. 3. Aşağıdaki kapta ideal NO gazı bulunmaktadır.

Piston
Ne(g)
6 gram
NH3(buhar)
NO(g)
NH3(sıvı) M
Yukarıdaki sistemde piston ok yönünde bir mik-

tar çekildiğinde, Kaba aynı sıcaklıkta toplam atom sayısı 2 katına çı-
PNH 3 Ptoplam kana kadar SO3 gazı eklendiğinde toplam basınç
60 cmHg olmaktadır.
Buna göre, NO gazının kısmi basıncı kaç
cmHg’dir? (N: 14, O: 16)
Zaman Zaman
I II A) 10 B) 20 C) 25 D) 30 E) 40
n NH 3 (buhar)
Zaman
III
4. Soğutucu akışkanlarla ilgili,
grafiklerinden hangileri doğru olur?
I. Buhar hâline geçerken ortamdan ısı alarak soğu-
maya sebep olan gazlardır.
II. Kritik sıcaklıkları düşüktür.
III. NH3, CO2 gibi gazlar örnek olarak verilebilir.
2.
İdeal
piston
He(g) M 5.
3V Sürtünmesiz
hareketli piston
O2(g)
Yukarıda bulunan sistemde ideal He gazının bu- 2V
H2O(buhar)
lunduğu kaba aynı sıcaklıkta bir miktar CH4 gazı V
H2O(g)
eklenirse,
I. He gazının kısmi basıncı azalır. Yukarıdaki sistemde bir miktar ideal O2 gazı su üs-
tünde toplanmıştır. Aynı sıcaklıkta, piston ok yö-
II. Toplam basınç değişmez.
nünde 2V’ye kadar itildiğinde toplam basınç
III. Gaz yoğunluğu değişmez.
42 cmHg olmaktadır.
Buna göre, O2 gazının başlangıçtaki basıncı kaç
(He: 4, C: 12, H: 1) mmHg’dır? (Bu sıcaklıkta Pbuhar = 20 mmHg olup
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III O2 gazının sudaki çözünürlüğü ihmal edilecektir.)
14 1-D 2-B 3-E 4-C 5-C

07 Gaz Karışımları
Birbirleri ile tepkime veren karışımlarının basıncı, mol sa- Örnek

yısı değişim üzerinde hesaplama yapılarak bulunur. 2 atm 1 atm
Örnek M
X(g) Y(g)
Aşağıdaki sistemde bulunan gazlar,
3V V
Sabit sıcaklıkta, M musluğu açıldığında gazların kısmi

N2(g)
H2(g) basınçları ve son basınç kaç atm olur?
N2(g) + 3H2(g) ¡ 2NH3(g)

tepkimesine göre NH3 gazı oluşturduğunda kaptaki top- Çözüm
lam gaz mol sayısı değişir. Bu durum, basıncın değişme- X gazı için; 2 atm 3V
sine yol açar. Tepkime gerçekleştiğinde toplam mol sayı- PX 3V
sı azaldığı için basınç da azalır. PX = 6 = 1,5 atm
4
Y gazı için; 1 atm V

PY 4V
PY = 0,25 atm
PT = Px + PY = 1,5 + 0, 25 = 1,75 atm

• Birleştirilen kaplarda tepkime veren gazlar için;
Kapların Birleştirilmesi
Bu durumda hem hacim hem de mol sayısı değişimi dik-
Farklı gazların bulunduğu kaplar eğer bir muslukla bağ-
kate alınarak hesaplama yapılır.
lı ise musluk açılarak kaplar birleştirilebilir. Bu durumda,
gazların nicelikleri değişir.
• Birleştirilen kaplarda tepkime vermeyen gazlar için:
M
X(g) Y(g)
P1, V1 P2, V2
Musluk sabit sıcaklıkta açıldığında:

Birim Zamanda Birim Yüzeye Yapılan Çarpma
1444442444443
P1 : V1
X gazı için PX =
VT Sayısı
PT : VT = P1 : V1 + P2 : V2 Bir kaptaki gaz moleküllerinin kabın iç yüzeyine çarpma-
P2 : V2 sı sonucu basınç oluştuğunu söylemiştik. Öyleyse kabın
Y gazı için PY =
VT birim yüzeyine yapılan çarpma sayısı artırılırsa gazın ba-
sıncı da artar. Fakat basıncı aynı olan ideal gazların birim
zamanda birim yüzeye yaptıkları çarpma sayıları aynı ol-
Sabit hacimle kapların birleştirilmesinde,
mayabilir.
PT : VT = P1 : V1 + P2 : V2 ---- (n, T sabit) Birim zamanda birim yüzeye yapılan çarpma sayısı; mol
sayısı ve mutlak sıcaklıkla doğru, kabın hacmi ve mol küt-
eşitliğinden PT bulunur. (VT = V1 + V2 ----)
lesi ile ters orantılıdır.
Sabit basınçlı kapların birleştirilmesinde
Birim zamanda birim yüzeye yapılan çarpma sayısı,
PT : VT = P1 : V1 + P2 : V2 ---- n:T
kesriyle doğru orantılıdır.
eşitliğinden VT bulunur. (PT sabittir.) V : MA
15
07 Gaz Karışımları
4.
1.
M M
1 atm 2 atm 4 atm 4 atm
H2(g) Ne(g) H2(g)
NH3(g)
2V V 3V
V,T
Yukarıdaki kaplarda bulunan gazlar ideal davranış-
Yukarıda verilen sistemde ideal NH3 gazının %75’i
tadır.
ayrışarak N2 ve H2 gazları oluşuyor.
Sabit sıcaklıkta, musluklar açıldığında H2 gazının
Tepkime sonunda başlangıç sıcaklığına dönül-
kısmi basıncı kaç atm olur?
düğünde ürünlerin kısmi basınçları kaç atm olur?
1 4 5 7 8
A) B) C) D) E) N2 H2
3 3 3 3 3
A) 1 3
B) 1,5 4,5
C) 4,5 1,5
D) 3 1
E) 1,5 1,5
2. P = 1atm
İdeal piston
1 mol NO(g)
1 mol O2(g)
T
Yukarıda verilen sistemde ideal gazlar NO2 gazı ver-
mek üzere tam verimle tepkimeye giriyor.
Tepkime sonunda başlangıç sıcaklığında döndü-
rüldüğünde NO2 gazının kısmi basıncı kaç atm
olur?
1 1 3 2
A) B) C) D) E) 1
3 2 4 3
5. İdeal piston
M
2 atm
Y(g) P =1 atm
X(g)
3. I II
4V 2V
M
6 atm 2 atm Yukarıda bulunan sistemde sabit sıcaklıkta M
X(g) Y(g) musluğu açıldığında gazların kısmi basınçları
kaç atm olur?
V 3V
X Y
Yukarıdaki sistemde bulunan gazlar ideal davranış-
tadır. A) 0,5 0,5
Sabit sıcaklıkta, X gazının %40’ı Y gazının bulun- B) 0,2 0,8
duğu II. kaba aktarıldığında II. kabın toplam ba- C) 0,8 0,2
sıncı kaç atm olur? D) 0,6 0,4
A) 2,8 B) 3,2 C) 4 D) 4,4 E) 6 E) 1 1
16 1-D 2-D 3-A 4-B 5-C

01 Gazlar
1. Sabit sıcaklıkta bir miktar ideal gaz ile ilgili çizi- 4. 4,1 atm basınç ve 127 °C sıcaklıkta bir miktar ide-
len, al He gazının yoğunluğu kaç g/L’dir? (He: 4)
P:V P A) 0,4 B) 0,5 C) 0,8 D) 1 E) 1,2
V 1/V
I II
P
V
III
grafiklerinden hangileri doğrudur?

5. 12,8 gram ideal SO2 gazının 2 atm basınçta hacmi
4,48 L’dir.
Buna göre, SO2 gazının sıcaklığı kaç °C’dir?
(S: 32, O: 16)
A) 0 B) 127 C) 227 D) 273 E) 300
2. İdeal gazlarla ilgili,

I. Gaz tanecikleri arası etkileşim ihmal edilecek ka-
dar küçüktür.
II. Gaz taneciklerinin çarpışması esnektir.
III. Tüm gaz taneciklerinin kinetik enerjileri birbirine
eşittir.
(05 kök bilgiyi içermektedir.) 6. M
X(g) Y(g)
V1 V2
Yukarıda verilen sistemde sabit sıcaklıkta M muslu-

ğu açıldığında X gazının %60’ı Y gazının bulunduğu
kaba geçmektedir.
3. NK’de 4,48 L hacim kaplayan ideal gazın basıncı V1
152 cmHg ve sıcaklığı 546 °C’ye çıkarılırsa hacmi Buna göre, kapların hacimleri oranı f p kaçtır?
V2
kaç litre olur?
1 1 2 4 3
A) 2,24 B) 3,36 C) 5,6 D) 6,72 E) 11,2 A) B) C) D) E)
4 3 3 3 2
17 1-E 2-B 3-D 4-B 5-D 6-C

01 Gazlar
7. Aşağıdaki basınç ve sıcaklık değerlerinden han- 10. Belli koşullarda 1 mol Ne gazının bulunduğu kaptan
gisinde bir gaz ideale en yakındır? çıkışı 20 saniye sürmektedir.
Basınç Sıcaklık Buna göre, aynı koşullarda aynı kaptan 0,5 mol
A) 1 atm 227 °C SO3 gazının çıkışı kaç saniye sürer?
B) 0,5 atm 500 K (Ne: 20, S: 32, O: 16)
C) 1 atm 273 K A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
D) 2 atm 0 °C
E) 1 atm 127 °C
11.
İdeal piston
H2O(buhar)
8. Mol kütleleri ve kütleleri eşit olan ideal X ve Y
CH4(g)
gazları için;
H2O(s)
I. sıcaklıkları eşitse difüzyon hızları,
II. mol sayıları, Yukarıdaki sistemde su üstünde bir miktar CH4 gazı
toplanmıştır.
III. NK’deki hacimleri
Sabit sıcaklıkta piston ok yönünde bir miktar çe-
niceliklerinden hangileri aynı olur?
kildiğinde,
I. Toplam basınç azalır.
II. H2O(s) molekülleri sayısı azalır.
III. Suyun buhar basıncı artar.
9. Aşağıda saf bir maddenin faz diyagramı verilmiştir. D) II ve III E) I, II ve III

Basınç (atm)
A Kritik nokta
12. I II
C D
0,5 gram 8 gram
Sıcaklık (°C) H2 O2
t1
Buna göre, T, K 2T, K

Yukarıdaki kaplarda bulunan gazlar ideal davranış-
I. A kısmında madde katı hâldedir.
tadır.
II. C kısmında madde basınçla sıvılaştırılabilir.
Gazların bulundukları kapların hacimleri oranı
III. D’den B’ye geçerken maddenin potansiyel ener-
V1 3 PH 2
jisi artar. f p olduğuna göre basınçları oranı f p
V2 5 PO 2
kaçtır? (H: 1, O: 16)
3 5 5 5 6
D) I ve III E) II ve III A) B) C) D) E)
5 3 4 6 5
18 7-B 8-E 9-C 10-B 11-B 12-D

02 Gazlar
1. Sabit basınç altında bir miktar ideal X gazı ile ilgi- 4.

X(g)
li çizilen,
Hg h
P:V V
Hg h
X(g)
I II
T (K) t (°C) Yukarıdaki ideal X gazının bulunduğu test tüpü
I II
P I. durumdan II. duruma getirildiğinde,
n n
P V
V
V V Zaman Zaman
III I II III
grafiklerinden hangileri doğrudur? grafiklerinden hangileri doğru olur?

(02, 03 kök bilgileri içermektedir.) (01, 02, 03 kök bilgileri içermektedir.)
2.
C2H6(g) He(g) 5.
1 mol 1 mol
CH4(g) H2(g)
V, T V, T
İdeal piston
Yukarıda verilen kaplardaki gazlar ideal davranışta-
Yukarıdaki sistemde bulunan gazların kütleleri
dır.
m C2 H6
arasındaki oran f p kaçtır? Buna göre,
m He
I. Gazların birim zamanda çarpışma sayıları eşittir.
(C: 12, H: 1, He: 4, Bölmeler eşit aralıklıdır.)
1 1 II. H2 gazının difüzyon hızı daha büyüktür.
A) 5 B) 3 C) 1 D) E)
2 5 III. Gazların basınçları eşittir.
yargılarından hangileri doğrudur? (CH4: 16, H2: 2)
3. D) II ve III E) I, II ve III
P atm 2P atm (04, 05 kök bilgileri içermektedir.)
NO(g) CH4(g)
100 mL 150 mL
127 °C 27 °C
Yukarıdaki kaplarda bulunan ideal davranıştaki
6. 4,1 atm basınçta bulunan Ne gazının özkütlesi
m NO
gazların kütleleri oranı e o kaçtır? 2,5 g/L’dir.
m CH 4
Buna göre, Ne gazının sıcaklığı kaç °C’dir?
(N: 14, O: 16, C: 12, H: 1)
(Ne: 20)
15 15 5 15
A) B) C) D) E) 1
8 16 8 32 A) 27 B) 127 C) 273 D) 300 E) 400
19 1-C 2-A 3-D 4-C 5-D 6-B

02 Gazlar
7. I II 10. 227 °C’de O2 gazının difüzyon hızı, –23 °C’deki X

gazının difüzyon hızına eşittir.
M
Buna göre, X gazı aşağıdakilerden hangisi olabi-
He H2 P = 1 atm
lir? (C: 12, H: 1, N: 14, O: 16, S: 32)
A) CH4 B) NO C) SO2 D) CO2 E) NH3
3V, T V,T İdeal piston
Yukarıda ideal davranıştaki gazların bulunduğu kap-

lar arası musluk sabit sıcaklıkta açıldığında II. kabın
hacmi 4V olmaktadır.
Buna göre,
11.
I. Son basınç 1 atm’dir.
0,5 atm
II. Başlangıçta He gazının basıncı 2 atm’dir. Ne M
III. Son durumda H2 gazının basıncı 0,7 atm’dir.
V,T
Yukarıda ideal Ne gazının bulunduğu kaba gaz öz-
kütlesi 2 katına çıkana kadar SO3 gazı ilave edilip,
D) I ve III E) I, II ve III mutlak sıcaklık yarıya düşürülüyor.
Buna göre, son basınç kaç atm olur?
(Ne: 20, S: 32, O: 16)
1 5 5 5
A) B) C) D) E) 1
3 16 8 4
8. İdeal davranıştaki bir miktar He gazının hacmi V, ba-

sıncı P ve sıcaklığı –23 °C’dir.
Buna göre, gazın basıncı değişmeden hacmini
12.
%80 oranında artırmak için sıcaklığı kaç °C olma- P = 1 atm
lıdır?
A) 450 B) 400 C) 177 D) 127 E) 0 1 mol NH3(g)
3 mol HCI(g)
Yukarıda verilen ideal gazlar tam verimle tepkimeye

girerek NH4CI(k) oluşturuyor.
Buna göre tepkime sonunda başlangıç sıcaklığı-
na dönüldüğünde,
9. I. LPG I. Son basınç değişmez.
II. LNG II. Kap hacmi yarıya iner.
III. CFC (Kloroflorokarbon) III. Gazın kütlesi artar.
Yukarıdaki gazlardan hangilerinin kritik sıcaklık- yargılarından hangileri doğru olur?

ları yüksektir? (N: 14, H: 1, CI: 35, Katının hacmi ihmal edilecektir.)
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
(06 kök bilgiyi içermektedir.) (03, 07 kök bilgileri içermektedir.)
20 7-C 8-C 9-E 10-A 11-B 12-B

03 Gazlar
1. Aynı basınç ve sıcaklıkta hacimleri eşit olan ide- 4. İdeal davranıştaki C2H6 ve CH4 gazları eşit kütlede
al X ve Y gazları için; H içermektedir.
I. ortalama kinetik enerjileri, Buna göre, aynı basınç ve sıcaklıkta hacimleri
II. difüzyon hızları, VC 2 H 6
oranı f p kaçtır?
VCH 4
III. özkütleleri
3 2 1
niceliklerinden hangileri kesinlikle aynı olur? A) 2 B) C) 1 D) E)
2 3 3
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III (03 kök bilgiyi içermektedir.)
D) I ve II E) I ve III
5. İdeal X ve Y gazlarından oluşan bir karışımın toplam

basıncı 60 cmHg’dır.
X gazının mol kesri 0,3 olduğuna göre Y gazının
kısmi basıncı kaç mmHg’dır?
2. 2,5 atm basınç ve 227 °C’de bir miktar ideal gazın
A) 18 B) 42 C) 180 D) 300 E) 420
hacmi 4,1 L’dir.
Buna göre, gazın NK’deki hacmi kaç litredir?
A) 2,24 B) 3,36 C) 4,48 D) 5,6 E) 11,2
6. İdeal piston
NO(g)
M
3. Aşağıda ideal bir gazın taneciklerinin hız dağılımını NO gazının bulunduğu yukarıdaki kaba aynı sı-
gösteren grafik verilmiştir. caklıkta bir miktar SO2 gazı eklenirse,
Tanecik Sayısı PNO V
2
Zaman Zaman
I II
Difüzyon Hızı (m/s) dgaz
Buna göre,
I. 2. durumda tanecikler daha hızlı yayılır.
II. 1. durumda gazın sıcaklığı daha düşüktür. Zaman
III. 2. durumda gazın ortalama kinetik enerjisi daha III
yüksektir. grafiklerinden hangileri doğru olur?

yargılarından hangileri doğrudur? (S: 32, O: 16, N: 14)
21 1-A 2-D 3-E 4-D 5-E 6-D

03 Gazlar
7. Aşağıda ideal bir gazın farklı şartlarda değişimini 10. Aynı koşullarda, eşit mol sayıda X ve Y gazlarının
gösteren grafik verilmiştir. hacimleri arasındaki ilişki VX > VY şeklindedir.
P Buna göre,
I. Y gazı ideale daha yakındır.
II. X gazının tanecikleri arasında çekim kuvveti
daha fazladır.
2 III. İkisi de soğutucu akışkan olarak kullanılır.
1
V yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir?
Buna göre, A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
I. n1 = n2 olduğunda T2 > T1’dir. D) II ve III E) I, II ve III
II. İki durumda da PV çarpımları eşittir. (06 kök bilgiyi içermektedir.)
III. T2 = T1 olduğunda sabit hacimde P2 > P1’dir.

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 11. 273 °C’deki ideal SO3 gazının 1,2 atm basınçta hac-
D) II ve III E) I, II ve III mi 5,6 L’dir.
(02 kök bilgiyi içermektedir.) Buna göre, SO3 gazının kütlesi kaç gramdır?
(S: 32, O: 16)
8. A) 20 B) 18 C) 16 D) 12 E) 8
M
3,5 atm (04 kök bilgiyi içermektedir.)
Esnek balon
He(g)
Boş
2V
Yukarıdaki kapta bulunan gaz ideal davranıştadır.
12. P = 1 atm
Sabit sıcaklıkta musluk açıldığında elastik balo-
II
nun hacmi kaç V olur? (Pdış = 1 atm) İdeal piston
A) 7 B) 6 C) 5 D) 4 E) 2 CO(g)
O2(g)
1. 2. Yukarıdaki kapta ideal CO ve O2 gazlarının mol sa-

9.
M yıları eşittir.
5 atm P atm
Gazlar %50 verimle CO2 gazı oluşturmak üzere tep-
He(g) Ne(g)
kimeye girmektedir.
2V 3V Buna göre tepkime sonunda başlangıç sıcaklığı-
Yukarıda verilen sistemdeki gazlar ideal davranışta- na dönüldüğünde,
dır. 3
I. O2 gazının kısmi basıncı atm’dir.
7
Sabit sıcaklıkta, M musluğundan He gazının %60’ı
II. CO ve CO2 gazlarının kısmi basınçları eşittir.
Ne gazının bulunduğu kaba aktarıldığında 2. kaptaki
toplam basınç 5 atm olmaktadır. III. Kap hacmi değişmez.
Buna göre, Ne gazının başlangıçtaki basıncı kaç yargılarından hangileri doğru olur?
atm’dir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) 1,5 B) 2 C) 2,5 D) 3 E) 3,5 D) II ve III E) I, II ve III
22 7-C 8-C 9-D 10-B 11-D 12-B

04 Gazlar
1. İdeal piston 3. NK’de 896 mL hacim kaplayan ideal X gazının

V 2V 152 mmHg basıncı ve –23 °C sıcaklıkta hacmi kaç
L’dir?
H2(g) N2(g) A) 0,41 B) 0,82 C) 4,1 D) 8,2 E) 16,4

Yukarıda verilen sistemde gazlar ideal davranışta-

dır.
4. Aşağıda ideal bir gazın basınç-mol sayısı ilişkisini
Buna göre H2 gazının bulunduğu kabın sıcaklığı gösteren grafik verilmiştir.
bir miktar artırıldığında,
P (atm)
VH 2 PN 2
2
Zaman Zaman
I II
n (mol)
PH 2 0,1 0,4
Gazın bulunduğu kabın hacmi 0,82 L olduğuna
göre, sıcaklığı kaç °C’dir?
A) –73 B) –23 C) 27 D) 200 E) 273
Zaman
III (04 kök bilgiyi içermektedir.)

5. Belli koşullarda, 1 mol ideal X gazının hacmi
2,24 L’dir.
Buna göre,
I. Sıcaklık 0 °C’dir.
II. Basınç 1 atm’dir.
III. Aynı koşullarda 0,5 mol ideal Y gazı 1,12 L hacim
2. kaplar.
İdeal piston yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin de-
ğildir?
Ne(g)
M A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
Yukarıdaki ideal Ne gazının bulunduğu kaba aynı (05 kök bilgiyi içermektedir.)
sıcaklıkta bir miktar He gazı eklenirse,
I. P : V çarpımı artar.
II. Ne gazının kısmi basıncı azalır. 6. Ne X
2a B a
III. Gazın özkütlesi değişmez.
Aynı sıcaklıktaki Ne ve X gazları yukarıdaki kılcal bo-
yargılarından hangileri doğru olur? rudan aynı anda gönderildiğinde gazlar B noktasın-
(Ne: 20, He: 4) da karşılaşmaktadır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Buna göre, 0,1 mol X gazı kaç gramdır? (Ne: 20)
23 1-C 2-B 3-C 4-A 5-B 6-A

04 Gazlar
7. Aşağıdaki kaplardaki gazlar ideal davranıştadır. 10. İdeal piston

1 2 3
M M
4 atm P 2 atm
O2(g) 9g
X(g) Y(g) Z(g)
C2H6(g)
M
V 2V V
Sabit sıcaklıkta, kaplar arasındaki musluk açıl- V 3V
dığında 2. kaptaki gazın basıncı değişmediğine Yukarıda verilen ideal davranıştaki gazların sıcaklık-
göre, ları eşittir.
I. Y gazının başlangıçtaki basıncı 3 atm’dir. Buna göre, aynı sıcaklıkta O2 gazının bulunduğu
II. X’in kısmi basıncı 1 atm’dir. kaba kaç gram ideal SO3 gazı eklenirse C2H6 ga-
III. Z’nin kısmi basıncı 0,5 atm’dir. zının bulunduğu kabın hacmi 2V olur?
yargılarından hangileri doğrudur? (S: 32, O: 16, C: 12, H: 1)
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) 16 B) 20 C) 24 D) 32 E) 64
8. Kritik sıcaklığı 250 °C olan bir gaz ile ilgili,

I. 25 °C’de gaz, basınçla sıvılaşabilir.
II. İdeal gaz denklemiyle hesaplanan basıncı, ölçü-
len basıncından büyüktür.
III. Düşük sıcaklıkta ideale yaklaşır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 11.
M
D) II ve III E) I, II ve III 0,5 atm
X(g) P = 1 atm
Y(g)
2V V
Yukarıdaki sistemde ideal gazların bulunduğu
kaplar arası musluk açıldığında,
9. Sabit basınç altında mutlak sıcaklığı 2 katına çı- I. Son hacim 2V olur.
karılan bir miktar ideal gazın; II. Toplam basınç 1,5 atm olur.
I. difüzyon hızı, III. Y gazının basıncı değişmez.
II. taneciklerin ortalama kinetik enerjisi, yargılarından hangileri doğru olur?
III. hacmi A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
niceliklerinden hangileri iki katına çıkar? D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III (08 kök bilgiyi içermektedir.)
24 7-E 8-B 9-D 10-A 11-C

YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
KİMYA
3. FASİKÜL
Sıvı Çözeltiler ve Çözünürlük
Çözücü-Çözünen Etkileşimleri
Çözünme Olayı - Çözelti Derişimleri
Molarite
İyonların Molar Derişimi - Kimyasal Tepkimelerde Molarite - Molalite
Koligatif Özellikler
Çözeltilerin Sınıflandırılması
Çözünürlük
Üniversite giriş sınavında önemli bir yere sahiptir. Ağırlıklı olarak koligatif özellikler ve çözelti derişimlerinden soru çık-
mıştır.
01 Çözücü-Çözünen Etkileşimleri
Homojen karışımlara çözelti denir. Çözeltiler, çözücü ve Hidrojen Bağı

çözünenden oluşur. Hidrojenin NOF ile (azot, oksijen veya flor) yaptığı zayıf
etkileşimdir.
Çözünme Olayı
Suda çözündüğünde hidrojen bağı oluşturan maddeler;
Bir maddenin başka bir madde içinde homojen olarak da- NH3, HF, organik asit, organik baz, alkol ve eterdir.
ğılmasına çözünme denir.
Organik asit: CH3COOH (Asetik asit)
Çözünme sırasında çözücü ve çözünen tanecikleri ara-
HCOOH (Formik asit)
sında etkileşimler oluşur.
Organik baz: CH3NH2 (Metil amin)
Çözünme Sırasında Oluşan Etkileşimler Alkol: CH3OH (Metil alkol)

C2H5OH (Etil alkol)
İyon-Dipol Etkileşimi
İyonik bağlı bileşiklerin iyonları ile polar moleküller arası
oluşan etkileşimdir.
Örnek
Örnek
O–d
NaCI’ün suda çözünmesi:
N–d H+d H+d
NaCI(k) su Na+(suda) + CI–(suda)
H+d H+d NH3 – H2O
Na+ H+d
H - bağı

Dipol-dipol
----
O–d O–d O–d

+dH H+d – +d +
CI
---- H H d O–d H+d H+d
İyon-dipol +dCH +dCH
3 3
Na+ iyonu su moleküllerinin negatif kısmına, CI– iyonu ise CH3OCH3 – H2O
H - bağı
su moleküllerinin pozitif kısmına sarılır ve iki tanecik arası
oluşan etkileşim iyon-dipoldür.
Dipol-Dipol Etkileşimi
İki polar molekül arası oluşan etkileşimdir.
• Çözünme prensibi:
Örnek
Polar, poları çözer. Apolar, apoları çözer.
PH3 – H2S
• O2 molekülleri apolardır fakat H2O’da çözünür.
P–d İyon-dipol etkileşimi
• Çözünme sırasında moleküller arasında birden fazla
H+d H+d H+d S–d
etkileşim oluşabilir.

H
+d H+d • İyon-indüklenmiş dipol ve dipol-indüklenmiş dipol etki-
Polar molekül
Polar molekül leşimleri oluştuğunda genelde çözünme meydana gel-
mez.
İndüklenmiş Dipol-İndüklenmiş Dipol Etkileşimi • Hidrokarbonlar (C.H) hariç diğer organik bileşikler po-
(London Kuvveti) lardır. Bu nedenle, bu bileşikler suda çözünür.
Apolar moleküller arası oluşan etkileşimdir. • Alaşımlar genellikle metal karışımlarıdır. Metal atom-
C6H6(s) - I2(k): I2 katısı C6H6 (benzen) sıvısında çözünür- ları arası güçlü etkileşim olan metalik bağ bulunur.
ken London kuvveti oluşur. • Hidratlaşma, suda çözünmedir.
(Hidrokarbonlar apolar moleküllerdir.) • Solvatasyon, su dışında başka bir çözücüde çözün-
CO2(g) - CH4(g): CO2 ve CH4 gazları birbiri içinde çözü- medir.
nürken London kuvveti oluşur.
3
01 Çözücü-Çözünen Etkileşimleri
1. I. C2H5NH2 (Etil amin) 5. I. H

II. C6H5COOH (Benzoik asit) C
CI CI CI
III. PCI3 (Fosfor triklorür)
Yukarıdaki maddelerden hangileri suda çözün- II. H
düğünde hidrojen bağı oluşturur? C=O
H
D) II ve III E) I, II ve III III. F
B
F F
Yukarıda yapı formülü verilen maddelerden han-
2. X maddesi suda çözündüğünde iyon-dipol etkileşimi
gilerinin suda çözünmesi beklenmez?
oluşmaktadır.
Buna göre X maddesi,
I. HCI
II. K2SO4
III. NH3
maddelerinden hangileri olabilir?
6. Aşağıdaki madde çiftleri arasında verilen etkile-

şimlerden hangisi yanlıştır?
A) Br2 ve H2O: Dipol-dipol
3. I. C6H6 ve Br2
B) CCI4 ve I2: London kuvveti
II. CO2 ve CH4
C) Zn ve Cu: Metalik bağ
III. C10H8 ve H2O
D) HCOOH ve H2O: Hidrojen bağı
Yukarıdaki madde çiftlerinden hangileri homojen
karışım oluşturur? E) HCI ve H2O: İyon-dipol
4. Çözünmede oluşan etkileşimlerle ilgili,

7. CO2(g) + H2O(s) † 2H+(suda) + CO 2-
3
(suda)
I. Alaşımlarda metalik bağ bulunur.
Yukarıdaki denkleme göre,
II. Organik asitler suda çözündüğünde hidrojen
I. İyon-dipol etkileşimi oluşur.
bağı oluşturur.
II. Kimyasal değişimdir.
III. İki polar molekül arasında sadece dipol-dipol et-
kileşimi oluşur. III. CO2 bileşiği asidik oksittir.

4 1-B 2-E 3-C 4-B 5-C 6-A 7-E

02 Çözünme Olayı - Çözelti Derişimleri
Çözünme Olayı Çözüm

Suda maddeler ya iyonlaşarak ya da moleküler hâlde çö- 200 g su eklendiğinde çözelti kütlesi artar, çözünen mad-
zünür. İyonik bağlı bileşikler asit ve bazlar iyonlaşarak de miktarı değişmez.
bazı kovalent bağlı bileşikler (alkol, şeker) moleküler hâl- 300 + 200 = 500 g yeni çözelti kütlesi
de çözünür. 500 g çözeltide 90 g şeker çözünmüşse
Endotermik (Isı Alan) Çözünmeler 100 g çözeltide 18 g şeker çözünmüştür.
Çözünme sırasında çözeltinin sıcaklığı azalır. Yeni çözelti kütlece %18’liktir.
Örnek
NaCI(k) + Isı † Na+(suda) + CI–(suda) Hacimce Yüzde (%) Derişim
C6H12O6(k) + Isı † C6H12O6(suda) 100 mL çözeltide çözünen maddenin hacmini gösterir.
Genellikle sıvı-sıvı homojen karışımlar için kullanılır.
Ekzotermik (Isı Veren) Çözünmeler
Çözünme sırasında çözeltinin sıcaklığı artar.
Örnek ppm (Milyonda Bir Kısım)
NaOH(k) † Na+(suda) + OH–(suda) + Isı 1 kg ya da 1 L çözeltide çözünen maddenin mg cinsinden
kütlesini ifade eder.
HCI(g) † H+(suda) + CI–(suda) + Isı
O2(g) † O2(suda) + Isı
mg mg
1 ppm = 1 =1
L kg
Çözelti Derişimleri
Derişim (Konsantrasyon): Çözeltide çözünen oranını gös-
terir.
Örnek
Bir içme suyunun 500 mL’sinde 3,5 : 10–3 g CI– bulundu-
Kütlece Yüzde (%) Derişim
ğu belirleniyor.
100 g çözeltide çözünen maddenin kütlesidir.
Buna göre, CI– iyonunun derişimi kaç ppm’dir?
m çözünen
Kütlece yüzde (%) derişim = m T : 100 Çözüm
m çözünen (mg)
ppm = v
çözelti (L)
mT = mçözücü + mçözünen
3,5 : 10–3 g = 3,5 mg CI–
Kütlece yüzde derişimleri farklı olan aynı tür çözeltiler ka- 500 mL = 0,5 L çözelti
rıştırıldığında yeni çözelti derişimi: 3, 5
ppm = = 7 olur.
0, 5
% son : mT = % 1 : m 1 + % 2 : m 2 + ...
. .
son m 1 + m 2 + ...
çözelti
Mol Kesri (X)

Örnek
Bir çözeltide herhangi bir bileşenin (çözücü veya çözü-
Kütlece %30’luk 300 gram şeker çözeltisi vardır.
nen) mol sayısının toplam mol sayısına oranıdır.
Buna göre, Eğer çözünen iyonik bağlı ise iyonların mol sayısı topla-
a. Çözeltide kaç gram şeker çözünmüştür? mı kullanılır.
100 g çözeltide 30 g şeker çözünmüşse 300 g çö-
n çözünen n çözücü
zeltide 90 g şeker çözünmüştür. X çözünen = nT X çözücü = nT
b. Çözeltiye 200 g su eklenirse yeni çözeltinin kütle-
Xçözünen + Xçözücü = 1
ce yüzde derişimi kaç olur?
5
02 Çözünme Olayı - Çözelti Derişimleri
1. Kütlece %40’lık 700 gram tuz çözeltisine 300 5. Kütlece %20’lik NaOH çözeltisinden çökme olma-
gram su eklenirse oluşan çözeltinin derişimi yüz- dan 200 gram su buharlaştırıldığında çözelti kütlece
de kaç olur? %24’lük oluyor.
A) 35 B) 32 C) 30 D) 28 E) 25 Buna göre, başlangıçtaki çözeltide kaç gram çö-
zücü bulunur?
A) 1200 B) 1000 C) 960 D) 840 E) 240
2. Kütlece %50’lik 200 gram şeker çözeltisi ile kütlece

6. 500 mL çeşme suyu örneğinde 0,002 gram Fe2+ iyo-
nu bulunuyor.
%30’luk 300 gram şeker çözeltisi karıştırılıyor.
Buna göre, Fe2+ iyonunun ppm derişimi kaçtır?
Buna göre, oluşan çözeltinin yüzde derişimi kaç
olur? A) 2 B) 4 C) 10 D) 20 E) 40
A) 42 B) 40 C) 38 D) 36 E) 32
7. 180 gram C6H12O6 ve bir miktar su ile çözelti hazırla-

nıyor.
Çözeltide suyun mol kesri 0,9 olduğuna göre, çö-
3. 400 gram KNO3 çözeltisine 100 gram su eklenirse zeltinin kütlesi kaç gramdır? (C: 12, O: 16, H: 1)
oluşan çözelti kütlece %16’lık olmaktadır. A) 108 B) 126 C) 144 D) 162 E) 180
Buna göre, başlangıçtaki çözeltinin kütlece yüz-
de derişimi kaçtır?
A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 80
8. NaOH katısı suda çözündüğünde oluşan çözeltinin

sıcaklığı artmaktadır.
Buna göre,
4. Kütlece %40’lık x gram şeker çözeltisi ile kütlece I. NaOH’nin suda çözünmesi ekzotermiktir.
%25’lik y gram şeker çözeltisi karıştırıldığında olu- II. Dipol-dipol etkileşimi oluşur.
şan çözelti kütlece %29 oluyor. III. NaOH katısı suda iyonlaşarak çözünür.
x
Buna göre, y oranı kaçtır? yargılarından hangileri doğrudur?
4 2 1 4 4 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) B) C) D) E)
5 3 3 7 11 D) II ve III E) I, II ve III
6 1-D 2-C 3-A 4-E 5-C 6-B 7-D 8-C

03 Molarite
1 L çözeltide çözünen maddenin mol sayısıdır. Kimyasal 1. çözelti 2. çözelti Mson = Son çözelti derişimi
hesaplamalarda genellikle molarite kullanılır, molar deri- M1, V1 M2, V2 Vson = Çözeltilerin hacimle-
şim olarak da ifade edilir. M ile gösterilir. n1 = M1 : V1 n2 = M2 : V2 ri toplamı
nT n1 + n2
n çözünen mol M son = =
M= birimi; (molar, M) Vson Vson
Vçözelti L
M 1 : V1 + M 2 : V2
M son = ¡
Vson
2 M’lik çözelti ¡ 1 litre çözeltide 2 mol madde çözünmüş-
tür. Mson : Vson = M1 : V1 + M2 : V2
Örnek
500 mL çözeltide 8 gram NaOH çözündüğüne göre, Örnek
çözeltinin molar derişimi kaçtır? (NaOH: 40) 4 M, 3 litrelik şeker çözeltisi ile 2 M, 7 litrelik şeker çö-
zeltisi karıştırıldığında yeni çözeltinin molar derişimi
Çözüm kaç M olur?
8
n NaOH = = 0, 2 mol ,
40
Çözüm
Vçözelti = 500 mL = 0,5 L
Vson = 3 + 7 = 10 L
n 0, 2
M= = = 0, 4 M olur. Mson : Vson = M1 : V1 + M2 : V2
V 0, 5
Mson : 10 = 4 : 3 + 2 : 7
Hacim değişiminin molariteye etkisi: Çözeltiye su eklenir-
se (seyreltilirse) ya da çökme olmadan bir miktar su bu- Mson = 2,6 M
harlaştırılırsa çözeltinin molaritesi değişir. Bir çözeltinin kütlece % derişimi ve özkütlesi bilindiğinde
%m : d : 10
M=
Örnek MA
200 mL 0,4 M’lik NaCI çözeltisine 300 mL su eklenirse

eşitliğinden çözeltinin molaritesi bulunur.
yeni çözelti derişimi kaç molar olur?
%m = Kütlece % derişim
d = Çözelti özkütlesi
Çözüm
MA = Çözünenin mol kütlesi
Çözünen madde miktarı değişmeden çözelti hacmi deği-
şir.
Örnek
1
Ma (n sabit)
V Kütlece %63’lük HNO3 çözeltisinin özkütlesi 1,2 g/mL’dir.
1. durum 200 mL 0, 4 M Buna göre, bu çözeltinin 200 mL’sinde çözeltide kaç
2. durum (200 + 300) mL ? mol HNO3 çözünmüştür?
M son = 0, 16 M olur.
Verilen örnekten yola çıkarak Çözüm
(HNO3: 63)
M1 : V1 = M2 : V2 (n: sabit)
V = 200 mL = 0,2 L
eşitliği yazılabilir. %D : d : 10 63 : 1, 2 : 10
M= = = 12 molar
Aynı tür çözeltiler karıştırıldığında yeni çözelti derişimi, MA 63
çözeltideki çözünen maddenin toplam mol sayısı yardı- n çözünen n HNO 3
M= ¡12 = ¡n HNO 3 = 2, 4 mol olur.
mıyla bulunur. Vçözelti 0, 2
7
03 Molarite
1. 400 mL çözeltide 4 gram NaOH çözülerek hazırla- 5. NK’de 2,24 L hacim kaplayan NH3 gazı ile 500 mL
nan çözeltinin molar derişimi kaçtır? (NaOH: 40) çözelti hazırlanıyor.
A) 2,5 B) 1 C) 0,8 D) 0,5 E) 0,25 Buna göre, oluşan çözeltinin derişimi kaç molar-
dır?
A) 0,1 B) 0,15 C) 0,2 D) 0,25 E) 0,4
2. 0,2 M 400 mL H2SO4 çözeltisine 100 mL su ekle- 6. 2 M 400 mL NaNO3 çözeltisi ile 3M 100 mL NaNO3
nirse çözeltinin derişimi kaç molar olur? çözeltisi karıştırıldığında oluşan çözeltinin molar
derişimi kaçtır?
A) 0,18 B) 0,16 C) 0,14 D) 0,12 E) 0,1
A) 2,1 B) 2,2 C) 2,4 D) 2,5 E) 2,7
3. Kütlece %98’lik H2SO4 çözeltisinin özkütlesi

1,3 g/cm3 tür. 7. 0,5 M 500 mL NaCI çözeltisinden sabit sıcaklıkta
Bu çözeltiden 300 mL alınıp üzerine kaç mililit- kaç mililitre su buharlaştırılırsa oluşan çözeltinin
re su eklenirse yeni çözelti derişimi 3 M olur? derişimi 1,25 M olur?
(H2SO4: 98) A) 100 B) 200 C) 250 D) 300 E) 400
A) 1300 B) 1200 C) 1000 D) 700 E) 300
8. 0,6 M 500 mL KOH çözeltisine 5,6 gram KOH ek-

lenip çözündüğünde yeni çözeltinin derişimi kaç
4. 0,5 M 300 mL HCI çözeltisine kaç mililitre su ekle- molar olur? (KOH: 56) (Katı hacmi değiştirmemek-
nirse çözeltinin derişimi 0,2 M olur? tedir.)
A) 750 B) 600 C) 500 D) 450 E) 300 A) 0,7 B) 0,75 C) 0,8 D) 0,9 E) 1
8 1-E 2-B 3-C 4-D 5-C 6-B 7-D 8-C

İyonların Molar Derişimi - Kimyasal
04 Tepkimelerde Molarite - Molalite
İyonların Molar Derişimi Örnek
Maddeler suda iyonlaşarak ya da moleküler hâlde çözü- 300 mL 0,1 M HCI çözeltisinin yeterli miktarda Ca me-
nür. tali ile tepkimesinden NK’de kaç litre H2 gazı elde edi-
İyonlaşarak çözünme; iyonik bağlı bileşikler (tuzlar), asit- lir?
ler ve bazlarda gerçekleşir.

Çözüm
Alkol, eter, şeker moleküler çözünür. Karboksilik asit,
amin, HCI, HF, HBr hem molekül hem iyon hâlinde çö- nHCI = M : V = 0,1 : 0,3 = 0,03 mol
zünebilir. Moleküler çözünme, kovalent bağlı bileşiklerde Ca + 2HCI † CaCI2 + H2
gerçekleşir. 0,03 mol 0,015 mol
İyonlaşarak çözünen maddelerde iyon derişimleri iyon NK’de VH 2 = 0,336 L
denklemi yazılarak bulunur.
Örnek
Örnek 200 mL H2SO4 çözeltisi yeteri kadar Cu metali ile tepki-
Na 2 SO 4 (k) † 2Na + + SO 2–
4 (suda)
meye girdiğinde NK’de 2,24 litre SO2 gazı elde ediliyor.
CaCI 2 (k) † Ca 2+ (suda) + 2CI - (suda) Buna göre, H2SO4 çözeltisinin molar derişimi kaçtır?
Mg(NO3)(k) † Mg2+(suda) + 2NO -3 (suda)

Çözüm
K3PO4(k) † 3K+(suda) + PO 3-
4 (suda)
NK’de VSO2 = 2,24 litre ¡ nSO2 = 0,1 mol
C6H12O6(k) † C6H12O6 (suda)
Cu + 2H2SO4 † CuSO4 + SO2 + 2H2O
CH3OH(s) † CH3OH (suda)
0,2 mol 0,1 mol
Derişim, özellikle iyon derişimi [ ] içinde gösterilir.
n 0, 2
M= = = 1M
V 0, 2
Örnek
41 g Ca(NO3)2 katısı ile 500 mL çözelti hazırlanıyor. Molalite (Molal Derişim)
Oluşan çözeltide toplam iyon derişimi kaç molardır? 1 kg çözücüde çözünen maddenin mol sayısıdır. “m” ile
(Ca: 40, N: 14, O: 16) gösterilir.
n çözünen mol
Çözüm m= m Birim =
çözücü kg
41
n çözünen = = 0, 25 mol
164
V = 500 mL = 0,5 L Çözeltilerin koligatif özelliklerinin hesaplanmasında kulla-
n 0, 25 nılan çözelti derişimidir.

M= = = 0, 5 M
V 0, 5
Ca (NO 3) 2 (k) †Ca 2+ (suda) + 2NO 3- (suda) Örnek
0, 5 M 0, 5 M 1M 14,5 g NaCI katısı ve 500 g su ile hazırlanan çözeltinin
Miyon = 0,5 + 1 = 1,5 M molal derişimi kaçtır? (NaCI: 58)
Çözüm
Kimyasal Tepkimelerde Molarite m 14, 5
n NaCI = = = 0, 25 mol
Kimyasal tepkimelerde maddeler genellikle çözelti hâlin- MA 58
de kullanılır. Bu tür tepkimelerde karışım molaritelerinden msu = 500 g = 0,5 kg
yararlanılarak maddelerin mol sayısı bulunur ve hesapla- n NaCI 0, 25
m= m = = 0, 5 molal
malar yapılır. su 0, 5
9
İyonların Molar Derişimi - Kimyasal
04 Tepkimelerde Molarite - Molalite
1. 48,4 gram Fe(NO3)3 katısı ile hazırlanan 500 mL’lik 5. 0,1 M 700 mL Na2SO4 çözeltisi ile 500 mL’lik NaNO3
çözeltide NO -3 iyonları derişimi kaç molardır? çözeltisindeki Na+ iyonlarının mol sayıları birbirine
(Fe: 56, N: 14, O: 16) eşittir.
A) 0,4 B) 0,8 C) 1 D) 1,2 E) 1,6 Buna göre, NaNO3 çözeltisinin derişimi kaç mo-
lardır?
A) 0,07 B) 0,14 C) 0,21 D) 0,28 E) 0,3
2. 4 gram Ca metali 0,4 M’lik HNO3 çözeltisine atıldı- Su

6. I. C2H5OH(s) C2H5+(suda) + OH–(suda)
ğında NK’de en fazla 2,24 L H2 gazı oluşmaktadır.
Su
II. CaCO3(k) Ca+(suda) + CO -3 (suda)
Buna göre, HNO3 çözeltisinin hacmi en az kaç
Su
mililitre olmalıdır? (Ca: 40) III. PbS(k) Pb2+(suda) + S2–(suda)
A) 100 B) 200 C) 250 D) 400 E) 500 Yukarıdaki suda çözünme denklemlerinden han-
gileri yanlıştır?
3. 0,2 M 100 mL AICI3 çözeltisi ile 0,4 M 400 mL MgCI2

çözeltisi karıştırılıyor.
7. 0,4 M 200 mL XYn çözeltisinde toplam 0,24 mol iyon
Buna göre, oluşan çözeltide CI– iyonları derişimi
bulunmaktadır.
kaç molardır?
Buna göre, n sayısı kaçtır?
A) 0,24 B) 0,36 C) 0,38 D) 0,76 E) 0,96
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
8. 0,2 molal CaCI2 çözeltisinde 100 gram su bulunmak-

tadır.
4. 16 g NaOH katısı ve 500 g su ile hazırlanan çözel- Buna göre, çözeltide kaç gram CaCI2 çözünmüş-
tinin molal derişimi kaçtır? (Na: 23, O: 16, H: 1) tür? (Ca: 40, CI: 35)
A) 0,8 B) 0,6 C) 0,4 D) 0,2 E) 0,1 A) 2,2 B) 4,4 C) 5,5 D) 8,8 E) 11
10 1-D 2-E 3-D 4-A 5-D 6-C 7-B 8-A

05 Koligatif Özellikler - I
Koligatif, derişime bağlı anlamına gelir. Çözeltilerin özel-

likleri derişimlerine göre değişir. Çözelti derişimi kullanıla-
rak özelliklerdeki değişim hesaplanabilir.
• Buhar basıncı (sıvının denge buhar basıncı): Bir sıvı-
Çözeltilerin özelliklerinin karşılaştırılması yapılırken kütle-
da enerjisi fazla olan tanecikler sıvının üzerinde bu-
ce % derişim, molarite ve molalite kullanılır. Özelliklerde-
har hâlinde bulunur. Yüzeyde bulunan bu taneciklerin
ki değişim hesaplanırken molalite ve mol kesri kullanılır.
yaptığı basınca buhar basıncı denir.
H2O(buhar)
H2O(s) H2O(buhar)
H2O(s)
Buhar Basıncının Değişimi
Saf suya uçucu olmayan bir katı eklenip çözündüğünde
Sıcaklık sabit
oluşan çözeltinin buhar basıncı saf suyunkinden düşük-
tür. Eğer saf suya uçucu bir sıvı eklenirse çözeltinin buhar Her sıvının yüzeyinde sıvı-buhar dengesi oluşur. Bu ne-
basıncı saf suyunkinden yüksektir. denle, hacim ya da madde miktarı değişimi buhar basın-
cını etkilemez. Buhar basıncı, aynı zamanda sıvılar için
• Katı-sıvı homojen karışımlar için:
ayırt edicidir.
Pçözelti = Pçözücü : Xçözücü
Örnek
Pçözücü = Verilen sıcaklıkta çözücünün buhar basıncı Aynı sıcaklıkta Palkol > Psu ilişkisi vardır.
n çözücü
Xçözücü = Çözücünün mol kesri = n
T
nT = nçözünen + nçözücü
Çözünen, iyonik bağlı bileşik ise mol sayısı, iyonların
toplam mol sayısıdır.
• Sıvı-sıvı homojen karışımlar için:
Pçözelti = Pçözünen : Xçözünen + Pçözücü : Xçözücü
Pçözünen = Verilen sıcaklıkta çözünenin buhar basıncı Kaynama olayı, sıvının buhar basıncı ile dış basıncın
eşitlendiği an olarak tanımlanır. Bu nedenle aynı ortam-
Xçözünen + Xçözücü = 1
da kaynamakta olan tüm sıvıların (çözelti veya saf) buhar
basınçları eşittir.
Basınç (atm)
Saf çözücü
Çözelti
1
Sıvı
Çözeltilerin buhar basınçlarının karşılaştırılması molar Katı
derişim kullanılarak yapılır. Uçucu olmayan katıların çö-
Buhar
zünmesiyle hazırlanan çözeltilerde toplam tanecik derişi-
mi fazla olan çözeltinin buhar basıncı daha düşüktür. (ΔTd) (ΔTk)
Çözünen † Uçucu olmayan katı Sıcaklık
Tanecik † İyon ya da molekül Uçucu olmayan çözünenin çözeltisi hazırlandığında çözü-

cünün buhar basıncı düşer.
11
05 Koligatif Özellikler - I
1. Aşağıdakilerden hangisi derişim birimi değildir? 5. t °C’de 22 gram CaCI2 katısı ve 97,2 gram su ile ha-
A) Kütle B) Molarite C) Molalite zırlanan çözeltinin buhar basıncı kaç mmHg’dır?
D) Mol kesri E) ppm (Ca: 40, CI: 35, H: 1, O: 16, t°C’de PH 2 O = 30 mmHg)
A) 24 B) 25 C) 26 D) 27 E) 28
2. I. 0,5 M AICI3 çözeltisi

II. 1 M MgCI2 çözeltisi
6. I. 1 mol C6H12O6
III. 1 M NaCI çözeltisi
II. 1 mol CH3OH
Bu çözeltilerin aynı ortamda buhar basınçları
arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğ- III. 1 mol NaCI
ru verilmiştir? Yukarıda verilen maddelerle 1 litrelik çözeltiler hazır-
A) I > II > III B) II > I > III C) II > I = III lanıyor.
D) I = III > II E) I > III > II Buna göre, çözeltilerin aynı ortamda buhar ba-
sınçları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisin-
de doğru verilmiştir?
A) II > III > I B) II > I > III C) III > I > II
D) I > II > III E) III > II > I
3. t °C kütlece %50’lik 360 g C6H12O6 çözeltisinin

buhar basıncı kaç mmHg’dır?
(C: 12, H: 1, O: 16, t °C’de Pbuhar = 33 mmHg)
A) 32 B) 31 C) 30 D) 28 E) 26
7.
X tuzu
çözeltisi
Yukarıdaki çözelti ile ilgili,

I. İyon-dipol etkileşimi oluşmuştur.
4. Belli sıcaklıkta kütlece %46’lık etil alkol-su çözeltisi- II. Çözeltinin buhar basıncı saf suyunkinden daha
nin buhar basıncı 17 mmHg’dır. düşüktür.
Buna göre aynı sıcaklıkta saf etil alkolün buhar III. Çözelti elektriği iletir.
basıncı kaç mmHg’dır? yargılarından hangileri doğrudur?
(C: 12, O: 16, H: 1, PH 2 O = 16 mmHg) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
12 1-A 2-D 3-C 4-D 5-D 6-B 7-E

06 Koligatif Özellikler - II
Kaynama Sıcaklığının Değişimi

Saf suya uçucu olmayan bir katı eklenip çözündüğünde
çözeltinin kaynama noktası saf suyunkinden yüksek olur. NaCI çözeltisi (100 + 2a) °C’de kaynarsa MgCI2 çözeltisi
Çözünen madde uçucu ise kaynama noktası düşer. (100 + 3a) °C’de kaynar.
Kaynama sıcaklığındaki değişme,
Dt = Kk : m
eşitliğinden bulunur. t (°C) t (°C)
Kk = Molal kaynama yükselmesi (ebülyoskopi) sabiti a–

100– 100–
m = Toplam tanecik molalitesi (tanecik; molekül veya
I II III
iyon) 25– 25–
Çözünen madde iyonik bağlı bileşik ise hesaplama yapı-
lırken toplam iyon molalitesi kullanılır. Zaman Zaman
Çözeltilerin kaynamaya başlama sıcaklıkları karşılaştırı- 1 atm basınçta saf 1 atm basınçta tuzlu
suyun ısınma eğrisi suyun ısınma eğrisi
lırken molarite kullanılabilir.
Tuzlu suyun ısınma eğrisindeki bölgelerde:

I. Bölge
Sıcaklık artar.
Çözünen miktarı sabittir.
Örnek Çözücü miktarı azalır.
I. 1 M NaCI çözeltisi Derişim artar. Buhar basıncı artar.
II. 1 M MgCI2 çözeltisi Doymamıştır.
Yukarıdaki çözeltilerin aynı ortamda kaynamaya baş-
II. Bölge
lama sıcaklıklarını karşılaştırınız.
Sıcaklık artar.
Çözünen miktarı sabittir.
Çözücü miktarı azalır.
Çözüm Derişim artar. Buhar basıncı sabittir.
NaCI (k) † Na + (suda) + CI - (suda) Doymamıştır.
I.
1M 1M 1M
Toplam iyon: 2 M III. Bölge
Sıcaklık sabittir.
Çözünen miktarı azalır.
MgCI 2 (k) † Mg 2+ (suda) + 2CI - (suda)
II. Çözücü miktarı azalır.
1M 1M 2M
Derişim değişmez. Buhar basıncı sabittir.
Toplam iyon: 3 M
Doymuştur.
Çözeltideki toplam iyon derişimi ne kadar fazla ise çözelti- Kaynama sıcaklığındaki değişim buhar basıncının da be-
nin kaynamaya başlama sıcaklığı o kadar yüksektir. lirlenmesini sağlar.
Buna göre, kaynamaya başlama sıcaklıkları Bir sıvının buhar basıncı ne kadar yüksekse kaynama sı-
II > I şeklindedir. caklığı o kadar düşüktür.
13
06 Koligatif Özellikler - II
1. 3. I. Etil alkol-su çözeltisi

II. Şekerli su çözeltisi
X tuzu III. Saf su
çözeltisi
Bu sıvıların aynı ortamda kaynamaya başlama
sıcaklıkları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangi-
Yukarıdaki çözeltiye aynı sıcaklıkta bir miktar su
sinde doğru verilmiştir?
eklenirse son durumda çözelti ile ilgili,
A) II > III > I B) I > II > III C) I = II = III
I. Kaynamaya başlama sıcaklığı azalır.
D) II > I > III E) I > III > II
II. Buhar basıncı artar.
III. Derişimi azalır.
4. 20 gram CaBr2 katısı ve 100 gram su ile hazırla-
nan çözeltinin 1 atm basınçta kaynamaya başla-
D) II ve III E) I, II ve III ma sıcaklığı kaç °C’dir?
(Ca: 40, Br: 80, Kk = 0,52 °C/m)
A) 100,52 B) 101,04 C) 101,56
D) 102,6 E) 105,2
5. X M Na2SO4 çözeltisi ile Y M AI(NO3)3 çözeltisinin

aynı ortamda kaynamaya başlama sıcaklıkları eşittir.
Buna göre,
I. X > Y’dir.
2. Aşağıda 1 atm basınçta sulu bir çözeltinin ısınma II. Na2SO4 çözeltisinin buhar basıncı daha düşük-
grafiği verilmiştir. tür.
Sıcaklık (°C) III. Katyon derişimleri eşittir.
100
Zaman 6. X’in doymamış çözeltisinin 1 atm basınçta kaynama-

Buna göre, ya başlama sıcaklığı (100 + a) °C’dir.
I. Aynı sıcaklıkta çözeltinin buhar basıncı saf su- Buna göre,

yunkinden düşüktür. I. X, uçucu olmayan bir maddedir.
II. Çözeltide uçucu olmayan bir katı çözünmüştür. II. Kaynama anında buhar basıncı 76 cmHg’dır.
III. Çözelti elektriği iletir. III. Kaynarken sıcaklığı artar.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir? yargılarından hangileri doğrudur?
14 1-E 2-C 3-A 4-C 5-A 6-E

07 Koligatif Özellikler - III
Donma Sıcaklığının Değişimi t (°C) t (°C)
Saf suya uçucu olmayan bir katı eklenip çözündüğünde 25– 25–
çözeltinin donma noktası saf suyunkinden düşük olur.
Donma sıcaklığındaki değişim, 0 0
Zaman Zaman
Dt = Kd : m
Normal basınçta saf Normal basınçta tuzlu
suyun soğuma eğrisi suyun soğuma eğrisi
eşitliğinden bulunur.
Kd = Molal donma noktası alçalması (kriyoskobi) sabiti
m = Toplam tanecik molalitesi (tanecik; iyon ya da mo-
lekül)
Ozmoz ve Ozmotik Basınç
Çözünen madde iyonik bağlı ise hesaplama toplam iyon
Ozmotik Çözünen
Yarı
molalitesi kullanılarak yapılır. geçirgen basınç moleküller
zar
Çözeltilerin donmaya başlama sıcaklıkları karşılaştırılır-
ken molarite kullanılabilir.
a b
Çözücü
Seyreltik Derişik moleküller
Örnek çözelti çözelti
I. 0,5 M Na2SO4 çözeltisi Çözücü taneciklerinin yarı geçirgen zardan yüksek deri-
II. 0,5 M NaNO3 çözeltisi şimli çözeltiye geçişine ozmoz denir. Ozmotik basınç, çö-
zeltilerdeki yoğunluk farkı nedeniyle oluşan çekim kuvve-
Yukarıdaki çözeltilerin aynı ortamda donmaya başla-
tidir.
ma sıcaklıklarını karşılaştırınız.
Ozmotik basınç, çözeltideki çözünmüş maddenin yoğun-
luğu ile doğru orantılıdır.
Çözüm
I. Na 2 SO 4 (k) † 2Na + (suda) + SO 24- (suda)

0, 5 M 1M 0, 5 M
Ters Ozmoz
Toplam iyon derişimi: 1,5 M
Basınç
NaNO 3 (k) † Na + (suda) + NO 3- (suda)

II.
0, 5 M 0, 5 M 0, 5 M Yarı geçirgen
zar İçme
Toplam iyon derişimi: 1 M suyu
Tuzlu su
Suyun geçiş yönü
Çözeltinin toplam iyon derişimi ne kadar fazla ise donma
noktası o kadar düşüktür. Buna göre, donmaya başlama Ters ozmoz, su arıtımında kullanılan arıtma cihazlarında
sıcaklıkları arasındaki ilişki II > I şeklindedir. gerçekleşir.
Elektrik İletkenliğinin Değişimi
Na2SO4 çözeltisi –3x °C’de donarsa NaNO3 çözeltisi Suda iyonlaşarak çözünen maddelerin iyon derişimleri
–2x °C’de donar. (Normal basınçta suyun donma nokta- elektrik iletkenliğini belirler. İyon derişimi fazla olan çözel-
sı 0 °C’dir.) tiler kuvvetli elektrolit (iyi ileten), iyon derişimi az olan çö-
zeltiler zayıf elektrolit (az ileten) çözelti olarak adlandırılır.
15
07 Koligatif Özellikler - III
1. X tuzunun doymamış ve doymuş sulu çözeltileri 4. Aynı ortamda bulunan 0,05 M NaCI çözeltisi ve
ile ilgili; 0,1 M şeker çözeltisi ile ilgili;
I. aynı ortamda donmaya başlama sıcaklıkları, I. kaynamaya başlama sıcaklıkları,
II. çözünen kütleleri, II. donmaya başlama sıcaklıkları,
III. derişimleri III. elektrik iletkenlikleri
niceliklerinden hangileri aynı olabilir? niceliklerinden hangileri aynıdır?
5. 58 gram NaCI ve 400 gram su ile hazırlanan çö-

zeltinin 1 atm basınçta donmaya başlama sıcak-
lığı kaç °C’dir? (Na: 23, CI: 35, Kd = 1,86 °C/m)
2. I. Salatalığa tuz ekildiğinde sulanması A) –0,186 B) –1,86 C) –3,72
II. Tuzlu suyun daha geç kaynaması D) –7,44 E) –9,3
III. Suyun elektrolizi sırasında bir miktar H2SO4 ek-

lenmesi
Yukarıdaki olaylardan hangileri koligatif özellik-
lerinin değişimi ile açıklanır?
6.
X çözeltisi Y çözeltisi
Yarı geçirgen zar

Yukarıda verilen sistemde U borunun sol kolunda
sıvı seviyesi zamanla artar.
Buna göre X ve Y çözeltileri,
3. X’in sulu çözeltisinin 1 atm basınçta kaynamaya X Y

başlama sıcaklığı 101,04 °C’dir. I. 0,2 M NaCI çözeltisi 0,1 M NaCI çözeltisi
Buna göre, çözeltinin aynı basınçta donmaya II. 0,5 MgCI2 çözeltisi 2 M NaCI çözeltisi
başlama sıcaklığı kaç °C’dir? III.1 M şeker çözeltisi 0,4 M AICI3 çözeltisi
(Kd = 1,86 °C/m, Kk = 0,52 °C/m) eşleştirmelerinden hangileri gibi olabilir?

A) –0,186 B) –1,86 C) –3,72 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) –5,58 E) –7,44 D) II ve III E) I, II ve III
16 1-B 2-B 3-C 4-B 5-E 6-A

08 Çözeltilerin Sınıflandırılması - Çözünürlük
Çözeltilerin Sınıflandırılması Örnek
Hâllerine Göre Çözeltiler 25 °C’de X’in çözünürlüğü, 25 g/100 g sudur. Buna göre,
aynı sıcaklıkta 400 g su ile kaç gram doymuş X çözel-
• Katı çözelti: amalgam (diş dolgusu), alaşımlar
tisi hazırlanabilir?
• Sıvı çözelti: çözünen; katı, sıvı veya gaz çözücü; sıvı
(gazlı içecekler, kolonya, tuzlu su)
Çözüm
• Gaz çözelti: çözünen ve çözücü; gaz (hava)
25 °C 100 g su 25 g X¡125 g doymuş çözelti
400 g su 500 g doymuş çözelti
Çözünen Miktarına Göre Çözeltiler
• Seyreltik: çözüneni az olan çözeltiler
• Derişik: çözüneni çok olan çözeltiler
Çözünen Çözünürlüğüne Göre Çözeltiler

mçözelti = mçözücü + mçözünen
• Doymamış: çözebileceği maksimumdan az madde
çözmüş olan çözeltiler
• Doymuş: çözebileceği maksimum madde çözmüş
olan çözeltiler Örnek
• Aşırı doymuş: çözebileceği maksimumdan çok madde t °C’de Y’nin çözünürlüğü 60 g/100 g sudur. Buna
çözmüş olan çözeltiler (reçel, şerbet gibi) göre, kütlece %25’lik 200 g Y çözeltisi doymuş mu-
dur? Doymamışsa kaç gram Y eklenirse doymuş
olur?
Elektrik İletkenliğine Göre Çözeltiler
• Elektrolit: elektriği ileten (asit, baz ve tuz çözeltileri)
Çözüm
• Elektrolit olmayan: elektriği iletmeyen (alkollü su, şe-
Kütlece %25’lik 200 g Y çözeltisi ¡
kerli su)
50 g Y ve 150 g sudan oluşur.
t °C’de 60 g Y 100 g su ¡ Doymuş çözelti
90 g Y 150 g su ¡ Doymuş çözelti
Verilen çözelti, 50 g Y ve 150 g su ¡ Doymamıştır. Çözel-
tinin doymuş olması için Y eklenmelidir.
Çözünürlük
meklenen = 90 – 50 = 40 g Y
Belli koşullarda 100 g veya 100 mL çözücüde çözünen
maksimum madde miktarına çözünürlük denir. Çözünür-
lük, bir ayırt edici özelliktir ve madde miktarına bağlı de-
ğildir.
Çözünürlüğü Etkileyen Faktörler
Çözünürlük ayırt edici özelliktir ve madde miktarına bağ-
lı değildir.
Çözünürlük;
Örnek
• çözünen ve çözücü cinsi,
“25 °C’de 100 g suda en fazla 36 g NaCI çözünür.” Bu ifa-
de 25 °C’de NaCI’ün çözünürlüğüdür. • sıcaklık,
25 °C’de NaCI’ün çözünürlüğü, 36 g/100 g sudur. • basınç (gazlar için),
Doymuş çözeltiler hazırlanırken maddenin verilen sıcak- • ortak iyon etkisi

lıktaki çözünürlüğü kullanılır. niceliklerine bağlıdır.
17
08 Çözeltilerin Sınıflandırılması - Çözünürlük
1. Dibinde katısı olmayan doymuş NaCI’ün sulu çö- 5. t °C’de KCI’ün çözünürlüğü 40 g/100 g sudur.
zeltisine aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse; Buna göre, bu sıcaklıkta kütlece %25’lik 200
I. NaCI’ün çözünürlüğü, gram KCI çözeltisinin doymuş hâle gelmesi için
II. donmaya başlama sıcaklığı, kaç gram su buharlaştırılmalıdır?
III. kaynamaya başlama sıcaklığı A) 100 B) 75 C) 60 D) 50 E) 25
niceliklerinden hangileri değişir?

2. Belli sıcaklıkta kütlece %30’luk 200 gram şeker çö-

zeltisine 10 gram şeker eklenince doymuş hâle gel-
mektedir.
Buna göre, bu sıcaklıkta şekerin çözünürlüğü
kaç g/100 g sudur?
A) 35 B) 40 C) 45 D) 50 E) 60
6. Belli sıcaklıkta, 6 M’lik X çözeltisinin özkütlesi

1,2 g/cm3 tür.
Buna göre bu sıcaklıkta X’in çözünürlüğü kaç
g/100 g sudur? (X: 40)
3. 25 °C’de X’in çözünürlüğü 30 g/100 g sudur.
A) 50 B) 40 C) 30 D) 25 E) 20
Buna göre, kütlece %20’lik 500 gram X çözeltisi-
ne kaç gram X eklenirse çözelti doygun hâle ge-
lir?
A) 10 B) 20 C) 25 D) 30 E) 40
4. t °C’de doymuş X çözeltisinin kütlece yüzde derişimi

bilinmektedir.
Buna göre;
I. t °C’de X’in sudaki çözünürlüğü,
II. çözeltinin molal derişimi,
7. Belli sıcaklıkta 110 g KNO3 ve 200 g su ile hazırla-
III. X’in mol kesri nan çözeltide 10 g katı çözünmeden kalıyor.
niceliklerinden hangileri bulunabilir? Buna göre, KNO3 çözünürlüğü kaç g/100 g su-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II dur?
D) I ve III E) I, II ve III A) 100 B) 80 C) 50 D) 40 E) 20
18 1-D 2-D 3-B 4-A 5-E 6-D 7-C

09 Çözünürlük - I
Çözünen ve Çözücü Cinsi 2. Sıcaklığı azaltılırsa:

Çözünürlüğün ayırt edici özellik olması bu etki ile açık- • Bir miktar X çöker (X katı ise).
lanır. • Derişim azalır.
• Çözünürlük azalır.
Örnek
Aynı sıcaklıkta, 100 g suda şeker ve tuzun çözünürlükle-
ri birbirinden farklıdır.
Aynı zamanda, su yerine başka bir çözücü ile şeker ve Bir maddenin çözünmesi endotermik ise madde; katı ya
tuzun ayrı ayrı doymuş çözeltileri hazırlandığında suda- da sıvıdır.
ki çözünme miktarlarından farklı miktarlarda çözündüğü
görülür.
Ekzotermik Çözünme
Çözünme sırasında ısı veren durumdur.
NaOH(k) † Na+(suda) + OH–(suda) + Isı
Sıcaklık
CO2(g) + H2O(s) † H2CO3(suda) + Isı
Çözünürlüğe sıcaklığın etkisi, çözünmenin ısı bakımın-
Isı veren çözünmelerde sıcaklık arttıkça çözünürlük aza-
dan türüne bağlıdır.
lır.
Çözünürlük (g/100 g su)
Endotermik Çözünme A
Çözünme sırasında ısı alan durumdur. B Y
Isı + NaCI(k) † Na+ (suda) + CI– (suda) Sıcaklık
Isı + C6H12O6(k) † C6H12O6 (suda) Yukarıdaki grafik Y’nin sıcaklıkla çözünürlüğünün değişi-
Isı alan çözünmelerde sıcaklık arttıkça maddenin çözü- mini gösterir. Çözelti; A noktasında doymuş, B noktasın-
nürlüğü de artar. da ise doymamıştır.
Y’nin doymamış çözeltisini doymuş hâle getirmek için,
X
• Sıcaklık artırılabilir.
• Çözünen eklenebilir. (Derişim artar.)
A B
• Çözücü buharlaştırılabilir. (Derişim artar.)
Sıcaklık Y’nin doymuş sulu çözeltisinin,
Yukarıdaki grafik X’in sıcaklıkla çözünürlüğünün değişi- 1. Sıcaklığı artırılırsa:
mini gösterir. Çözelti; A noktasında doymuş, B noktasın- • Y, katı ise çökme olur. Derişim azalır.
da ise doymamıştır.
• Çözünürlük azalır.
X’in doymamış çözeltisini doymuş hâle getirmek için,
2. Sıcaklığı azaltılırsa:
• Sıcaklık azaltılabilir.
• Doymamış hâle gelir (dibinde katı yoksa). Derişim de-
• Çözünen eklenebilir. (Derişim artar.)
ğişmez.
• Çözücü buharlaştırılabilir. (Derişim artar.)
• Çözünürlük artar.
X’in doymuş sulu çözeltisinin,

1. Sıcaklığı artırılırsa:
• Doymamış hâle gelir (dibinde katı yoksa). Gazların suda çözünmesi ekzotermiktir. Asit ve bazların
• Derişim değişmez. (Buharlaşma ihmal edilir.) genellikle suda çözünmesi ekzotermiktir.
• Çözünürlük artar.
19
09 Çözünürlük - I
1. NaOH(k) † Na+(suda) + OH–(suda) + Isı 4. I. C6H12O6(k)

Yukarıdaki denkleme göre doymamış NaOH çö- II. HCI(g)
zeltisini doymuş hâle getirmek için; III. KOH(k)
I. sıcaklığını azaltmak, Yukarıdaki bileşiklerden hangileri suda çözün-
II. bir miktar çözünen ilave etmek, düğünde sıcaklık artar?
III. aynı sıcaklıkta çözücü buharlaştırmak A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanmalıdır? D) II ve III E) I, II ve III
5. NaNO3(k) + Isı † Na+(suda) + NO -3 (suda)

2. Aşağıda verilen grafik X maddesinin çözünürlüğü-
I. Oluşan çözelti iletkendir.
nün sıcaklıkla değişimini göstermektedir.
II. NaNO3’ün suda çözünürlüğü sıcaklıkla artar.
III. Çözeltinin donmaya başlama sıcaklığı saf suyun-
X
kinden yüksektir.
Sıcaklık (°C) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Buna göre, D) II ve III E) I, II ve III
I. X’in çözünürlüğü sıcaklıkla artar.

II. X maddesi CO2 gazı olabilir.
III. Doymuş X çözeltisinin sıcaklığı artırılırsa doyma-
mış hâle gelebilir.
6. Aşağıda X maddesinin çözünürlüğünün sıcaklıkla
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III değişimini gösteren grafik verilmiştir.
Sıcaklık (°C)
3. Dibinde katısı bulunan X çözeltisine aynı sıcak- Buna göre,
lıkta bir miktar su eklenirse, I. X maddesi NH3’tür.
I. Çözelti derişimi değişmez. II. Doymamış X çözeltisinin sıcaklığı artırıldığında
II. X’in çözünürlüğü artar. doymuş hâle gelir.
III. Çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı azalır. III. X maddesi suda moleküler hâlde çözünür.
durumlarından hangileri gerçekleşebilir? yargılarından hangileri doğru olabilir?
20 1-D 2-C 3-A 4-D 5-B 6-E

10 Çözünürlük - II
Çözünürlük-Sıcaklık Grafikleri ile İlgili 3. 50 °C 100 g su 20 g XY2 ¡ 120 g çözelti

Hesaplamalar 300 g su 60 g XY2 360 g çözelti
Örnek
Aşağıda XY2 tuzunun çözünürlük-sıcaklık grafiği verilmiş- a. 25 °C 100 g su 50 g XY2

tir. 300 g su 150 g XY2
Çözünürlük (g/100 g su) 150 - 60 = 90 g XY2 eklenebilir.
60–
50–
b. 25 °C 100 g su 50 g XY2
30– 120 g su 60 g XY2

20– 300 - 120 = 180 g su buharlaflt›r›labilir.
Sıcaklık (°C)
15 25 40 50
4. 15 °C 100 g su 60 g XY2 ¡ 160 g çözelti
Grafiğe göre,
300 g su 180 g XY2 480 g çözelti
1. 25 °C’de 400 g su ile kaç gram doymuş çözelti ha-
zırlanabilir?
40 °C 100 g su 30 g XY2
2. 15 °C’de 300 g su ve 100 g XY2 katısı ile hazırlanan
300 g su 90 g XY2
çözelti doymuş mudur?
180 - 90 = 90 g XY2 çöker.
3. 50 °C’de, 360 g doymuş XY2 çözeltisinin sıcaklı-
40 °C’de çöken 90 g XY2’yi çözmek için 300 g su eklen-
ğı 25 °C’ye düşürüldüğünde çözeltinin tekrar doy-
muş olması için, melidir.
a. Kaç gram XY2 eklenebilir? Basınç

b. Kaç gram su buharlaştırılabilir? Katı ve sıvıların çözünürlüğüne basıncın etkisi yoktur.
4. 15 °C’de 480 doymuş XY2 çözeltisinin sıcaklığı Gazların çözünürlüğü, basınç arttıkça artar. Gazların çö-
40 °C’ye çıkarıldığında kaç gram XY2 çöker? Çö- zünürlüğü ile basınç ve sıcaklık ilişkisi aşağıda verilmiştir.
ken katıyı çöktürmek için kaç gram su eklenme-
Çözünürlük Çözünürlük
lidir?
Çözüm Basınç Sıcaklık
1. 25 °C’de 100 g su 50 g XY2 Ortak İyon Etkisi

400 g su ?
İyonik bir katı, iyon içeren bir çözeltide çözündüğünde,
? = 200 g XY2 katının iyonları ile çözeltideki iyonlarından biri ortak oldu-
Doymuş çözelti = 600 g ğunda katının çözünürlüğü saf sudakinden daha az olur.
Saf suda AgCI’ün çözünürlüğü, NaCI çözeltisindeki çözü-
nürlüğünden daha fazladır.
2. 15 °C’de 100 g su 60 g XY2
300 g su ?
? = 180 g XY2
15 °C’de 300 g suda en fazla 180 g XY2 çözünür. An- Bu etki, çözünürlük dengesinde ayrıntılı olarak incelene-
cak 100 g XY2 çözünmüştür. Bu nedenle, çözelti doy- cektir.
mamıştır.
21
10 Çözünürlük - II
5. 20 °C’deki doymuş X çözeltisinin sıcaklığı 15 °C’ye

1 - 6. soruları aşağıdaki grafiğe göre cevap-
layınız. düşürüldüğünde çökme olmaması için 300 gram su
ekleniyor.
Aşağıda X tuzunun çözünürlüğünün sıcaklıkla deği-
Buna göre, 20 °C’de çözeltide kaç gram su bulu-
şimini gösteren grafik verilmiştir.
nur?
A) 200 B) 400 C) 500 D) 700 E) 800
60–
40–
25–
10–
6. 35 °C’de 400 gram su ve 100 gram X ile hazırla-
Sıcaklık (°C)
5 15 20 35 nan çözeltinin doymuş olabilmesi için sıcaklığı
kaç °C olmalıdır?
A) 35 B) 35-15 arası C) 15
D) 15-5 arası E) 5
1. 15 °C’de 75 gram X ile kaç gram doymuş çözelti
hazırlanabilir?
A) 300 B) 350 C) 375 D) 400 E) 450
7. SO3(g) + H2O(g) † H2SO4(suda)

Yukarıdaki denklem ile ilgili,
2. 35 °C’de 350 gram su ve 75 gram X ile hazırla-
nan çözeltinin doygun olabilmesi için kaç gram I. Oluşan çözelti elektrolittir.
su buharlaştırılmalıdır? II. SO3 gazının basıncı artırılırsa sudaki çözünürlü-
A) 125 B) 150 C) 175 D) 200 E) 225 ğü de artar.
III. Endotermiktir.
3. 20 °C’de 250 gram su ile hazırlanan doymuş çö-
zeltinin sıcaklığı 5 °C’ye düşürüldüğünde kaç
gram X çöker?
A) 50 B) 75 C) 100 D) 125 E) 150
8. AgI katısının;
I. saf sudaki,
II. 0,1 M NaI çözeltisindeki,
4. 5 °C’deki doymuş X çözeltisinin sıcaklığı 20 °C’ye III. 0,2 M AgNO3 çözeltisindeki

çıkarıldığında çözeltinin doymuş olabilmesi için çözünürlükleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden
90 gram X çözeltiye ekleniyor. hangisinde doğru verilmiştir?
Buna göre, 5 °C’deki çözelti kaç gramdır? A) I > III > II B) III > II > I C) II > III > I
A) 200 B) 220 C) 300 D) 330 E) 400 D) I > II > III E) III > I > II
22 1-C 2-E 3-B 4-D 5-C 6-C 7-B 8-D

01 Sıvı Çözeltiler ve Çözünürlük
1. I. H 4. Kütlece %14’lük X çözeltisinin özkütlesi 1,2 g/mL’dir.

H C O H Buna göre, çözeltiden 100 mL alınıp üzerine kaç
H mililitre su eklenirse çözeltinin derişimi 0,6 M
olur? (X: 56 g/mol)
II. O A) 100 B) 200 C) 300 D) 400 E) 500
CH3 CH3 (03 kök bilgiyi içermektedir.)
III. N
Cl Cl Cl
Yukarıda yapıları verilen bileşiklerden hangileri

suda çözündüğünde hidrojen bağı oluşabilir?
(01 kök bilgiyi içermektedir.) 5. 0,4 M 200 mL NaNO3 çözeltisine 0,2 M NaNO3 çö-
zeltisinden kaç mililitre eklenirse yeni çözeltinin
derişimi 0,25 M olur?
A) 100 B) 200 C) 300 D) 400 E) 600
2. Kütlece %40’lık 400 gram KOH çözeltisine aynı

sıcaklıkta 100 gram su eklendiğinde çözelti ile il-
gili,
I. Derişimi kütlece %32 olur.
II. Kaynamaya başlama sıcaklığı artar.
III. Elektrik iletkenliği azalır.
yargılarından hangileri doğru olur? 6. Aşağıdaki çözeltilerdeki anyon iyonları derişimi eşit-
tir.
XM YM
MgCI2 AICI3
çözeltisi çözeltisi
Buna göre,
I. X > Y’dir.
II. Aynı ortamda AICI3 çözeltisinin buhar basıncı
daha yüksektir.
3. 400 mL’lik havuz suyunun analizinde 0,02 g CI– iyo- III. Elektrik iletkenlikleri eşittir.
nu olduğu belirlenmiştir.
Buna göre, CI– iyonunun ppm derişimi kaçtır?
A) 50 B) 40 C) 20 D) 5 E) 4
23 1-E 2-C 3-A 4-D 5-E 6-C

7. 40 gram CaBr2 ve 800 gram su ile hazırlanan çö- 10.

zeltinin molal derişimi kaçtır? (Ca: 40, Br: 80)
A) 0,2 B) 0,25 C) 0,4 D) 0,5 E) 0,6 AgCI
çözeltisi
AgCI
Yukarıdaki çözeltiden sabit sıcaklıkta bir miktar
su buharlaştığında;
I. AgCI’ün çözünürlüğü,
II. çözeltinin donmaya başlama sıcaklığı,
III. çözeltinin buhar basıncı
niceliklerinden hangileri değişmez?
8. 0,8 M’lik MgCI2 çözeltisi ve 0,2 M AICI3 çözeltisi

hangi hacim oranında karıştırılırsa oluşan çözel-
tide CI– iyonları derişimi 0,9 M olur?
1 1 3 4 11. Bir miktar NaCI ve 500 gram su ile hazırlanan çö-
A) B) C) D) E) 1
4 2 7 7 zeltinin 1 atm basınçta donmaya başlama sıcaklğı
(04 kök bilgiyi içermektedir.) –5,58 °C’dir.
Buna göre, çözeltide kaç gram NaCI çözünmüş-
tür? (Na: 23, CI: 35 Kd = 1,86 °C/m)
A) 14,5 B) 29 C) 43,5 D) 58 E) 87
12. I. CH3OH(s) † CH +3 (suda) + OH–(suda)

II. C6H12O6(k) † C6H12O6(suda)
III. Ca(NO3)2(k) † Ca2+(suda) + 2NO -3 (suda)
9. 1,5 atm basınç ve 127 °C’de hacmi 16,4 L olan Yukarıdaki çözünme denklemlerinden hangileri
NH3 gazıyla hazırlanan 250 mL’lik çözeltinin mo- doğrudur?
lar derişimi kaçtır? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
A) 1 B) 1,5 C) 2 D) 2,5 E) 3 D) II ve III E) I, II ve III
24 7-B 8-C 9-E 10-E 11-C 12-D

1. Aşağıdaki madde çiftleri arasında oluşan etkin 4. Kütlece %50’lik şeker çözeltisine 400 gram su eklen-
etkileşimlerden hangisi yanlış verilmiştir? diğinde çözelti kütlece %30’luk olmaktadır.
A) Ni ve Cu alaşımı: Metalik bağ Buna göre, başlangıçtaki çözeltide kaç gram su
B) He ve O2: London kuvveti bulunur?
C) C6H6 ve H2O: Dipol-indüklenmiş dipol A) 600 B) 500 C) 400 D) 300 E) 200
D) CH3OH ve H2O: Hidrojen bağı (02 kök bilgiyi içermektedir.)
E) PH3 ve HCI: London kuvveti

2. 500 gram şeker çözeltisine 250 gram su eklendiğin-

de çözelti kütlece %10’luk olmaktadır.
Buna göre, başlangıçtaki çözeltinin kütlece yüz- 5. Kütlece %40’lık CaBr2 çözeltisinin molal derişimi
kaçtır? (Ca: 40, Br: 80)
de derişimi kaçtır?
5 10 9
A) 12 B) 14 C) 15 D) 18 E) 25 A) B) 2 C) D) 4 E)
3 3 2
3. Aynı sıcaklıkta bulunan doymamış ve doymuş X

çözeltileri için;
I. X’in çözünürlüğü,
II. kaynamaya başlama sıcaklıkları,
III. kaynarken buhar basınçları
6. 4 M 100 mL NaOH çözeltisi hazırlamak için kütle-
niceliklerinden hangileri aynıdır? ce %10’luk NaOH çözeltisinden kaç gram kulla-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II nılmalıdır? (Na: 23, O: 16, H: 1)
D) I ve III E) I, II ve III A) 100 B) 120 C) 140 D) 160 E) 200
25 1-E 2-C 3-D 4-D 5-C 6-D

7. Yeteri kadar AI metali 500 mL’lik HNO3 çözeltisine 10. 1 atm basınçta 200 gram su içeren glikoz çözeltisinin
atıldığında NK’de en fazla 3,36 L H2 gazı oluşmakta- kaynamaya başlama sıcaklığı 101,3 °C’dir.
dır. Buna göre, çözeltide kaç gram glikoz (C6H12O6)
Buna göre, HNO3 çözeltisinin molar derişimi kaç çözünmüştür? (C: 12, H: 1, O: 16, Kk = 0,52 °C/m)
olmalıdır? A) 36 B) 45 C) 90 D) 135 E) 180
A) 0,3 B) 0,4 C) 0,5 D) 0,6 E) 0,8 (06 kök bilgiyi içermektedir.)
8. Aşağıda X tuzunun çözünürlük-sıcaklık grafiği veril-

miştir.
11. Doymamış X tuzu çözeltisine bir miktar X eklen-
diğinde;
I. X’in çözünürlüğü,
80 II. çözeltinin derişimi,
III. çözeltinin buhar basıncı
30 niceliklerinden hangileri değişir?
Sıcaklık (°C)
10 25 D) II ve III E) I, II ve III
10 °C’de doymuş X çözeltisinin sıcaklığı 25 °C’ye çı-
karıldığında çökme olmaması için çözeltiye 500 gram
su ekleniyor.
Buna göre, 10 °C’deki doymuş çözelti kaç gram-
dır?
A) 240 B) 300 C) 500 D) 540 E) 620
12. KOH(k) † K+(suda) + OH–(suda) + Isı

I. Çözelti elektrolittir.
9. t °C’de 62 gram C2H4(OH)2 (glikol) ve 162 gram II. KOH’nin çözünürlüğü sıcaklık arttıkça azalır.
su ile hazırlanan çözeltinin buhar basıncı kaç III. Oluşan çözelti baziktir.
mmHg’dır? (C: 12, H: 1, O: 16, t °C’de yargılarından hangileri doğrudur?
Pglikol = 20 mmHg, PH 2 O = 25 mmHg) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) 22 B) 23 C) 23,5 D) 24 E) 24,5 D) II ve III E) I, II ve III
26 7-D 8-D 9-E 10-C 11-D 12-E

1. 5. 0,3 M 400 mL KNO3 çözeltisine kaç mililitre su ek-

lenirse çözeltinin derişimi 0,12 M olur?
Piston
A) 1000 B) 800 C) 600 D) 400 E) 100
O2(g)
O2(suda)
Yukarıdaki sistemde piston ok yönünde bir mik-

tar çekildiğinde,
I. O2’nin çözünürlüğü azalır.
II. Suyun buhar basıncı değişmez.
III. Sıvı su molekülleri sayısı azalır.
6. Isı + KNO3(k) † K+(suda) + NO -3 (suda)
I. İyon-dipol etkileşimi oluşmuştur.
2. I. C6H12O6
II. Doymuş KNO3 çözeltisinin sıcaklığı artırılırsa çö-
II. H2SO4
zelti doymamış hâle gelebilir.
III. NaNO3
III. Aynı ortamda çözeltinin donmaya başlama sı-
Yukarıdaki maddelerden hangileri suda iyonla-
caklığı saf suyunkinden yüksektir.
şarak çözünür?
3. NaOH çözeltisinin derişimi 6,25 molaldır.

Buna göre, çözeltinin kütlece yüzde derişimi
kaçtır? (Na: 23, O: 16, H: 1)
A) 20 B) 30 C) 40 D) 50 E) 60
4. I. C6H6 ve I2
II. BH3 ve H2O
III. PCI3 ve NH3
Yukarıdaki madde çiftlerinden hangileri homojen 7. Kütlece %32’lik CH3OH çözeltisinin derişimi 9 M’dir.
karışım oluşturur? Buna göre, çözeltinin özkütlesi kaç g/cm3 tür?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II (C: 12, H: 1, O: 16)
D) I ve III E) I, II ve III A) 0,9 B) 0,85 C) 0,8 D) 0,75 E) 0,7
27 1-E 2-D 3-A 4-D 5-C 6-B 7-A

8. Aşağıdaki sistemde U borunun sağ kolunda zaman- 11. Aşağıda tuzlu su çözeltisinin sıcaklık-zaman grafiği
la sıvı seviyesi azalmaktadır. verilmiştir.
Sıcaklık
t
YM XM
NaCI NaCI
Yarı geçirgen zar

Buna göre, Zaman
I. Y > X’tir. Buna göre,
II. Sağ koldaki çözeltinin donmaya başlama sıcaklı- I. t = 100 °C’dir.
ğı daha yüksektir. II. Kaynarken buhar basıncı değişmez.
III. Sol koldaki çözelti doymuştur. III. Çözelti doymuştur.
yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir? yargılarından hangileri doğru olabilir?
9. Bir miktar Mg metali 200 mL 0,5 M HCI çözeltisi-

ne atıldığında NK’de en fazla kaç litre H2 gazı olu-
şur?
A) 1,12 B) 2,24 C) 3,36
D) 4,48 E) 5,6
12. Aşağıda bir maddenin çözünürlük-basınç ilişkisini
gösteren grafik verilmiştir.
Çözünürlük
Basınç
10. I. 0,5 M AI(NO3)3 çözeltisi
Bu grafik,
II. 0,5 M NaCI çözeltisi
I. NH3
III. 1 M MgCI2 çözeltisi
II. Br2
Bu çözeltilerin aynı ortamda donmaya başlama
sıcaklıkları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangi- III. SO2
sinde doğru verilmiştir? maddelerinden hangilerine ait olabilir?
A) III > I > II B) I > II > III C) II > I > III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) III > II > I E) II > III > I D) II ve III E) I, II ve III
28 8-B 9-A 10-C 11-C 12-C

1. I. C2H4(OH)2(s) † C2H4(OH)2(suda) 5. 1. 1 M C2H5OH ve su çözeltisi

II. MgSO4(k) † Mg+(suda) + SO -4 (suda) 2. 1 M C6H12O6 ve su çözeltisi
III. NaCIO(k) † Na+(suda) + CI–(suda) + O2–(suda) 3. Saf su
Yukarıdaki çözünme denklemlerinden hangileri Yukarıdaki sıvılar aynı ortamda bulunmaktadır.
doğrudur? Buna göre,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III I. Kaynarken buhar basınçları eşittir.
D) I ve II E) I ve III II. Kaynamaya başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki
(02 kök bilgiyi içermektedir.) 2 > 3 > 1 şeklindedir.
III. Donmaya başlama sıcaklığı en büyük olan 1. sı-
vıdır.
2. CH3COOH sıvısının suda çözünmesi sırasında; D) II ve III E) I, II ve III
I. iyon-dipol, (06, 07 kök bilgileri içermektedir.)
II. dipol-dipol,
III. hidrojen bağı
etkileşimlerinden hangileri oluşur?
6. Kütlece %10’luk 200 gram NaOH çözeltisi kulla-

nılarak 0,25 M NaOH çözeltisinden kaç mililitre
hazırlanabilir? (NaOH: 40)
3. 5,6 gram KOH katısı ve 100 gram su ile hazırla-
A) 2000 B) 1500 C) 1000
nan çözeltinin 1 atm basınçta kaynamaya başla-
ma sıcaklığı kaç °C’dir? D) 500 E) 200
(K: 39, O: 16, H: 1, Kk = 0,52 °C/m)
A) 100,52 B) 101,04 C) 101,3
D) 102,6 E) 105,2
4. 300 mL 0,1 M Na2SO4 çözeltisi ile 200 mL 0,4 M

NaNO3 çözeltisi karıştırıldığında oluşan çözeltide
7. NK’de 4,48 L hacim kaplayan HF gazıyla 500 mL’lik
çözelti hazırlanıyor.
Na+ iyonları derişimi kaç molar olur?
Buna göre, çözeltinin molar derişimi kaçtır?
A) 0,11 B) 0,14 C) 0,22
A) 0,2 B) 0,25 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,5
D) 0,28 E) 0,32
29 1-A 2-E 3-B 4-D 5-C 6-A 7-D

8. Doymamış X tuzunun sulu çözeltisinden sabit sı- 11. Dibinde katısı bulunmayan X tuzunun sulu çözel-
caklıkta bir miktar su buharlaştığında, tisine aynı sıcaklıkta bir miktar su eklendiğinde;
X’in Çözünürlüğü Çözelti Derişimi I. çözeltinin derişimi,
II. çözeltinin donmaya başlama sıcaklığı,
III. X’in çözünürlüğü
Zaman Zaman niceliklerinden hangileri değişir?

I II
Çözeltinin Buhar Basıncı D) II ve III E) I, II ve III

Zaman
III

12. 55 gram CaCI2 katısı ve 180 gram su ile hazırlanan

çözeltinin buhar basıncı 20 mmHg’dır.
9. 0,4 M 500 mL NaF çözeltisinden sabit sıcaklıkta Buna göre, saf suyun buhar basıncı kaç
kaç mililitre su buharlaştığında çözelti derişimi mmHg’dır? (Ca: 40, CI: 35, H: 1, O: 16)
1 M olur? A) 22 B) 23 C) 24 D) 25 E) 28
A) 100 B) 200 C) 250 D) 300 E) 350 (05 kök bilgiyi içermektedir.)
10. Aşağıda X maddesinin çözünürlük-sıcaklık ilişkisini

gösteren grafik verilmiştir.
Çözünürlük
13. I. CCI4 ve Br2

II. CH4 ve C2H6
III. CH3CI ve H2O
X
Sıcaklık Yukarıdaki madde çiftlerinden hangileri homojen
Buna göre, X maddesi aşağıdakilerden hangisi karışım oluşturur?
olamaz? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) NH3 B) HCI C) O2 D) NaOH E) NaCI D) II ve III E) I, II ve III
30 8-E 9-D 10-E 11-C 12-B 13-E

3. 40 °C’de kütlece %20’lik 500 gram X tuzu çözelti-

1 - 4. soruları aşağıdaki grafiğe göre cevap-
sinin doymuş olabilmesi için çözeltiye kaç gram
layınız.
X eklenmelidir?
Aşağıda X tuzunun çözünürlük-sıcaklık ilişkisini gös-
A) 180 B) 100 C) 80 D) 60 E) 40
teren grafik verilmiştir.
60
45
30
4. 15 °C’de 400 gram su ile hazırlanan doymuş
15
X tuzu çözeltisinin sıcaklığı 70 °C’ye düşürüldü-
Sıcaklık ğünde kaç gram X çöker?
15 40 50 70
A) 80 B) 100 C) 120 D) 140 E) 180
1. 70 °C’de hazırlanan doymuş X çözeltisinin sıcaklığı

40 °C’ye düşürüldüğünde çözeltinin doymuş hâlde
bulunması için çözeltiye 120 gram X ekleniyor.
Buna göre, başlangıçtaki çözeltinin kütlesi kaç
gramdır? 5. 0,2 M AI2(SO4)3 çözeltisinin 1 atm basınçta donma-
A) 300 B) 345 C) 400 D) 460 E) 575 ya başlama sıcaklığı ile X M Na3PO4 çözeltisinin
(10 kök bilgiyi içermektedir.) donmaya başlama sıcaklığı birbirine eşittir.
Buna göre, X değeri aşağıdakilerden hangisidir?
A) 0,2 B) 0,25 C) 0,3 D) 0,5 E) 1
6. Doymamış X çözeltisine sabit sıcaklıkta bir mik-

tar X eklendiğinde;
I. çözeltinin ozmotik basıncı,
II. X’in çözünürlüğü,
2. 15 °C’de 480 gram doymuş X çözeltisinin sıcak- III. elektrik iletkenliği
lığı 50 °C’ye çıkarıldığında çökme olmaması için niceliklerinden hangileri değişebilir?
çözeltiye kaç gram su eklenmelidir?
A) 400 B) 300 C) 250 D) 200 E) 100
31 1-D 2-B 3-C 4-E 5-B 6-D

7. Doymuş AgCI çözeltisine sabit sıcaklıkta bir mik- 10. Kütlece %18’lik HCI çözeltisinden kaç gram kul-
tar NaCI eklendiğinde, lanılırsa 2 M 500 mL’lik HCI çözeltisi hazırlanabi-
[CI–] AgCI’ün Çözünürlüğü lir? (H: 1, CI: 35)
A) 100 B) 200 C) 300 D) 400 E) 500
Zaman Zaman
I II
Çözeltinin Buhar Basıncı 11. 34,8 gram K2SO4 katısı ile hazırlanan çözeltide top-
lam 1,2 M iyon bulunmaktadır.
Buna göre, çözeltinin hacmi kaç mililitredir?
(K: 39, S: 32, O: 16)
Zaman
III A) 500 B) 400 C) 300 D) 200 E) 100
grafiklerinden hangileri doğru olur? (03 kök bilgiyi içermektedir.)

12. Molar derişimleri eşit olan NaNO3 ve AI(NO3)3 çö-

zeltileri ile ilgili;
I. katyon derişimleri,
II. aynı ortamda buhar basınçları,
III. aynı sıcaklıkta çözünürlükleri
8. 29 gram KF katısı ve 200 gram su ile hazırlanan niceliklerinden hangileri aynı olabilir?
çözeltinin 1 atm basınçta donmaya başlama sı- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
caklığı kaç °C’dir?
(K: 39, F: 19, O: 16, H: 1, Kd = 1,86 °C/m) (05, 08 kök bilgileri içermektedir.)
A) –1,86 B) –3,72 C) –5,58

D) –7,44 E) –9,3
13. Doymamış KOH çözeltisinden aynı sıcaklıkta

çökme olmadan bir miktar su buharlaştırıldığın-
da;
I. KOH’nin çözünürlüğü,
II. çözeltinin derişimi,
III. kaynamaya başlama sıcaklığı
9. 0,2 M 100 mL NaNO3 çözeltisi üzerine 0,03 M’lik
Mg(NO3)2 çözeltisi ilave edildiğinde NO -3 iyonları niceliklerinden hangileri artar?
derişimi yarıya inmektedir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Buna göre, Mg(NO3)2 çözeltisinin hacmi kaç mili- D) II ve III E) I, II ve III

litredir? (06, 08 kök bilgiyi içermektedir.)
A) 100 B) 200 C) 250 D) 400 E) 500

(04 kök bilgiyi içermektedir.) Daha fazla soru için Puan Yayınları AYT Kimya Soru Bankası
32 7-B 8-E 9-C 10-B 11-A 12-C 13-D

YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
KİMYA
4. FASİKÜL 1. Bölüm
Kimyasal Tepkimelerde Enerji
Entalpi
Tepkime Entalpisi
¢H Değerinin Hesaplanması
Müfredat değişikliğinden sonra konu içeriği azaltılmıştır. Tepkime entalpisinin hesaplaması konusunda soru çıkmak-
tadır.
01 Entalpi - I
Doğada ve laboratuvar koşullarında gerçekleşen tüm de- Bu tür tepkimelerde yüksek sıcaklıkta ürünler kararlıdır.
ğişimlere (fiziksel, kimyasal veya radyoaktif) enerji eşlik Isı, tepkimede girenler kısmında gösterilir.
eder. Potansiyel Enerji
Her madde oluşurken maddenin yapısında bir miktar

enerji depolanır. Enerji; element ve bileşiklerde kimyasal Ürün
enerji şeklinde bulunur. ¢H > 0
Giren
Maddelerde depo edilen enerji yani kimyasal enerji açığa Tepkime
çıkarken ısı, ışık veya elektrik enerjisine dönüşür. Koordinatı
• Mg yandığında ısı ve ışık enerjisi oluşur. Isı + Giren † Ürün

• C yandığında ısı enerjisi oluşur.
• Zn-Ag arasında oluşan tepkimede elektrik enerjisi olu-
şur (pil).
Bazı Endotermik Tepkimeler
Laboratuvarda kimyasal tepkimeler genellikle sabit ba-
• N2’nin yanması
sınç altında gerçekleştirilir. Tepkimeye eşlik eden enerji
genellikle ısı enerjisi şeklinde ifade edilir. • Atomdan elektron koparma
Sabit basınç altında tepkimeye eşlik eden enerji değişi- • Bağ kırılması
mi tepkime ısısı, tepkime entalpisi veya tepkimenin ental- • Genellikle analiz tepkimeleri
pi değişimi olarak ifade edilir. Tepkime ısıları kimyanın bir
alt dalı olan termokimya tarafından incelenir.
Ekzotermik Tepkimeler
Entalpi (H) Gerçekleşirken bulunduğu ortama ısı veren tepkimelerdir.
Her madde, oluşurken yapısında bir miktar enerji depo Giren maddelerin ısı kapsamı, ürünlerinkinden büyük ol-
eder. Bir maddenin oluşması sırasında depo ettiği enerji- duğu için ¢H < 0’dır.
ye ısı kapsamı ya da entalpisi denir. Isı kapsamı, potan- Bu tür tepkimelerde düşük sıcaklıkta ürünler daha kararlı-
siyel enerjidir. dır. Isı, tepkimede ürünler kısmında gösterilir.
Isı kaybı ya da kazancı olmadığı sürece bir maddenin en-
talpisi değişmez.
Potansiyel Enerji
Entalpi “H” ile gösterilir.
Fiziksel ya da kimyasal değişimlerde, ürünlerin entalpi-
Giren ¢H < 0
si ile girenlerin entalpisi farklıdır. Bu fark tepkime ısısı-
dır (entalpi). Ürün
Tepkime Koordinatı
Başka bir ifadeyle bir tepkimede alınan (absorblanan) ya
Giren † Ürün + Isı
da açığa çıkan ısıya tepkime ısısı denir.
Tepkime entalpisi
Tepkime ısısı ¢H ile gösterilir.
Tepkime entalpi değişimi Bazı Ekzotermik Tepkimeler
• Yanma tepkimeleri
• Nötrleşme tepkimeleri
Isı Bakımından Tepkimeler
• Atomun elektron alması (kararlı hâle geçerse)
Endotermik Tepkimeler
• Genellikle sentez tepkimeleri
Gerçekleşirken bulunduğu ortamdan ısı alan tepkimeler-
dir. Reaksiyona giren maddelerin ısı kapsamı, ürünleri- • Gazların suda çözünmesi
ninkinden küçük olduğu için ¢H > 0’dır. • Genellikle asit ve bazların suda çözünmesi
3
01 Entalpi - I
1. 2CO(g) + O2(g) † 2CO2(g) + 584 kj 5. Aşağıda bir kimyasal tepkimenin potansiyel ener-
Yukarıdaki tepkimeye göre, ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir.
I. Tepkimenin ¢H değeri –584 kj’dür. Potansiyel Enerji (kj)
II. Ürünlerin ısı kapsamı girenlerinkinden küçüktür.

III. Düşük sıcaklıkta girenler daha kararlıdır.
Tepkime Koordinatı
Buna göre grafik,
I. SO2(g) + 1/2O2 † SO3(g)
II. N2(g) + O2(g) † 2NO(g)
III. CaO(k) + H2O(g) † Ca(OH)2(suda)
2. I. Fotosentez tepkimelerinden hangilerine ait olabilir?
II. Grizu patlaması A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
III. Nötrleşme tepkimesi D) II ve III E) I, II ve III
Yukarıdaki olaylardan hangileri ekzotermiktir?

6. I. F(g) + e– † F–(suda)
II. N2(g) + 1/2O2(g) † N2O(g)
3. CaCO3(k) + Isı † CaO(k) + CO2(g) III. H+(suda) + OH–(suda) † H2O(s)
Yukarıdaki tepkime ile ilgili, Yukarıdaki tepkimelerden hangileri ekzotermik-

tir?
I. Endotermiktir.
II. Girenlerin ısı kapsamı, ürünlerinkinden düşüktür.
III. Yüksek sıcaklıkta gerçekleşir.
7. H2 + Enerji † 2H
Yukarıdaki tepkime ile ilgili,
4. I. Naftalinin süblimleşmesi I. Bağ kırılmasıdır.
II. Kolonyanın uçması II. Endotermiktir.
III. CO2 gazının suda çözünmesi III. Farklı kimyasal tür oluşmuştur.
Yukarıdaki olaylardan hangileri endotermiktir? yargılarından hangileri doğrudur?
4 1-B 2-D 3-E 4-C 5-C 6-D 7-E

02 Entalpi - II
¢H Değerini Belirleyen Nicelikler Örnek

Tepkimelerde ısı değişimi; 1. H2(g) + O2(g) † H2O(s) + a kj
• madde miktarı, 2. H2(g) + O2(g) † H2O(g) + b kj
• sıcaklık, Yukarıda verilen tepkimelerde oluşan ürün aynı fakat fi-

ziksel hâlleri farklıdır.
• fiziksel hâl,
Bu nedenle açığa çıkan enerji miktarları farklıdır.
• basınç
1. tepkime için ¢H1 = – a kj’dür.
niceliklerine bağlıdır.
2. tepkime için ¢H2 = – b kj’dür.
H2O(s) ısı ile H2O(g) nın ısı kapsamları (potansiyel ener-
jileri) farklı olduğu için
Tepkime Entalpisi ve Madde Miktarı
¢H1 ≠ ¢H2’dir.
İlişkisi
¢H1 < ¢H2’dir.
Denkleşmiş tepkime denklemlerindeki katsayılar ve tep-
1. tepkimede açığa çıkan enerji 2. tepkimede açığa çıkan-
kimenin ¢H’si kullanılarak alınan ya da verilen ısı mikta-
dan daha fazla olur.
rı bulunabilir.
Yani a > b’dir.
Örnek
Karbonun yanma tepkimesi,
Tepkime Entalpisi, Sıcaklık ve Basınç
C(k) + O2(g) † CO2(g) + 393,5 kj İlişkisi
şeklindedir. Tepkimelerin entalpisi genellikle standart koşullarda be-
Bu tepkimeye göre, 1 mol C yandığında 393,5 kj ısı açı- lirlenir.
ğa çıkar, O hâlde 0,1 mol C yandığında 39,35 kj ısı açı-
ğa çıkar.
Görüldüğü gibi ısı ile ilgili hesaplamalar, kimyasal hesap-
lamalar gibi yapılır.
• Standart koşullar; 1atm basınç, 25 °C sıcaklıktır.
• Standart koşullarda entalpi, ¢H° şeklinde gösterilir.
Örnek
NH3 gazının oluşma tepkimesi,
N2(g) + 3H2(g) † 2NH3(g) ¢H = –92 kj
Radyoaktif, Kimyasal ve Fiziksel Değişimlerin
şeklindedir. Enerji İlişkisi
Bu tepkimeye göre, • Radyoaktif değişimler: Atomun çekirdeğinde ger-
2 mol NH3 oluşurken 92 kj ısı açığa çıkar. çekleşen değişimlerdir. Güneş’teki tepkimeler, atom
4 mol N2 harcanırken 368 kj ısı açığa çıkar. bombası...
1 mol NH3 oluşurken 46 kj ısı açığa çıkar. • Kimyasal değişimler: Bir maddenin başka maddeye
dönüşümüdür. Yanma, bozunma...
0,6 mol H2 harcanırken 18,4 kj ısı açığa çıkar.
• Fiziksel değişimler: Bir maddenin yapısı değişme-
den fiziksel özelliklerinin değişmesidir.
Tepkime Entalpisi ve Fiziksel Hâl İlişkisi Bu değişimlerde enerji değişimi,
Tepkimeye giren ve oluşan maddelerin fiziksel hâlleri tep- Radyoaktif > Kimyasal > Fiziksel
kime entalpisini değiştirir. şeklindedir.
5
02 Entalpi - II
1. N2(g) + 3H2(g) † 2NH3(g) + 92 kj 5. C2H4(g) + 3O2(g)† 2CO2(g) + 2H2O(s)

Yukarıdaki tepkimeye göre, Yukarıdaki tepkimeye göre NK’de 2,24 L CO2 gazı
I. Tepkimenin ¢H değeri –92 kj’dür. oluşurken 70 kj ısı açığa çıkıyor.
II. 1 mol NH3 oluşurken 46 kj ısı açığa çıkar. Buna göre, tepkimenin entalpi değeri kaç kj’dür?
III. NK’de 1,12 L N2 gazı harcanırken 4,6 kj ısı açığa A) –1400 B) –1050 C) –700
çıkar. D) 700 E) 1400
2. C(k) + O2(g) † CO2(g) ¢H = –394 kj

Yukarıdaki tepkimeye göre 2,4 gram C ve
6. 1. H2(s) + 1/2O2(g) † H2O(s) ¢H1
12 gram O2’nin tam verimle tepkimesinden kaç kj
ısı açığa çıkar? (C: 12, O: 16) 2. H2(s) + 1/2O2(g) † H2O(g) ¢H2
A) 12,8 B) 37,6 C) 78,8 D) 150,4 E) 188 Yukarıdaki tepkimelere göre,

I. ¢H1 > ¢H2’dir.
II. İki tepkime de ekzotermiktir.
III. 1. tepkimeden daha fazla ısı açığa çıkar.
3. C2H5OH(s) + 3O2(g) † 2CO2(g) + 3H2O(s)

Yukarıdaki tepkimeye göre, 9,2 gram C2H5OH tam
olarak yandığında 270 kj ısı açığa çıkmaktadır.
Buna göre, tepkimenin ¢H değeri kaç kj’dür?
(C: 12, H: 1, O: 16)
A) 1350 B) 675 C) –135 D) –675 E) –1350
7. 1. CO2(k) † CO2(g)
2. CaCO3(k) † CaO(k) + CO2(g)
Yukarıdaki tepkimelere göre,
I. İkisi de endotermiktir.
II. 1. tepkimedeki enerji değişimi daha azdır.
4. CaCO3(k) † CaO(k) + CO2(g) ¢H = 132 kj III. 1. denklem fiziksel olayı, 2. denklem kimyasal
olayı ifade eder.
Yukarıdaki tepkimeye göre, kütlece %25 saflık-
ta 200 gram CaCO3 katısının tamamen ayrışma- yargılarından hangileri doğrudur?
sı için kaç kj ısı gerekir? (Ca: 40, C: 12, O: 16) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) 13,2 B) 33 C) 55 D) 66 E) 132 D) II ve III E) I, II ve III
6 1-E 2-C 3-E 4-D 5-A 6-D 7-E

03 Tepkime Entalpisi
Tepkime Entalpisi ve Tepkime Türleri Bir element standart koşullardaki fiziksel hali dışında fark-
Arasındaki İlişki lı bir hâlde ise bu elementin oluşum entalpisi 0 (sıfır) de-
Tepkimenin türüne bağlı olarak tepkime entalpisi adlan- ğildir.
dırılabilir. Örnek
Fe(k) için ¢Hol = 0, Fe(s) için ¢Hol ≠ 0
Örnek
Tepkimeler ¢H Yanma Entalpisi
Na(g) † Na+(g) + 1e– İyonlaşma enerjisi 1 mol maddenin standart koşullarda yanması sonucu ger-
H2(g) † 2H(g) Bağ enerjisi çekleşen enerji değişimine standart yanma entalpisi de-
1 nir.
H2O(s) † H2(g) + O2(g) Ayrışma entalpisi
2 Örnek
H2O(g) † H2O(s) Buharlaşma ısısı kj
CH4’ün yanma entalpisi: ¢H = – 889,5
Su Çözünme entalpisi mol
NaOH Na + + OH -
C(grafit) in yanma entalpisi:
NH3(suda)+HCI(suda)†NH4CI(suda) Nötrleşme entalpisi
kj
¢H = – 393,5
mol
Önemli Tepkime Entalpileri

Nötrleşme Entalpisi
Oluşum (Oluşma) Entalpisi
1 mol asit ya da bazın sulu çözeltisinin standart koşullar-
Bir bileşiğin elementlerinden oluştuğunu gösteren tepki- da nötrleşmesi için gerçekleşen enerji değişimine nötrleş-
melere oluşma ya da oluşum tepkimesi denir. me entalpisi denir.
1 mol bileşiğin standart koşullarda elementlerinden oluşu- Örnek
mu sırasında gerçekleşen enerji değişimine standart olu-
NaOH(suda) + HBr(suda) †
şum entalpisi denir.
NaBr(suda) + H2 O(s) ¢H = – 56 kj
¢H°f ya da ¢H°ol şeklinde gösterilir.
kj
NaOH(suda) nın nötrleşme entalpisi; ¢H = –56
mol
Örnek
H2(g) + 1/2O2(g) † H2O(s) ¢H° = –285,8 kj
Çözünme Entalpisi
1/2N2(g) = 3/2H2(g) † NH3(g) ¢H° = –46 kj
1 mol maddenin çözünmesi sırasında gerçekleşen ener-
kj
DH °H 2 O (g) = - 285 ji değişimidir.
mol
kj NH4NO3(k) † NH +4 (suda) + NO -3 (suda) ¢H = 25 kj
DH °NH 3 (g) = - 46
mol NH4NO3 katısının çözünme entalpisi ¢H = 25 kj’dür.
Elementlerin standart koşullarda entalpi değeri sıfır (0) ka-
Standart entalpi değerleri 1 mol madde için belirlendiği
bul edilir. Elementlerin standart oluşum entalpilerinin 0 (sı-
için molar olarak ifade edilir.
fır) olarak tanımlanması, en kararlı hâl temel alınarak ya-
• C(k) + O2 (g) † CO2(g) ¢H = –393,5 kj
pılır.
Bir elementin allotroplarının hepsinin standart oluşum en- • C(k) nın molar yanma entalpisi –393,5 kj/moldür.
talpisi 0 (sıfır) değildir. 1
• H2(g) + O2(g) † H2O(s) ¢H = –285,8 kj
Örnek 2
C elementin iki allotropu elmas ve grafit için en kararlı hâli • H2O(s) nın molar oluşma entalpisi –285,8 kj/moldür.
grafittir. Tepkimenin entalpisi; tepkimenin türüne göre maddenin
Bu nedenle, C(grafit) için ¢Hol = 0 molar oluşum, yanma ya da nötrleşme entalpileri değeri-
C(elmas) için ¢Hol ≠ 0 ni belirlemeyi sağlar.
7
03 Tepkime Entalpisi
1. C(k) + O2(g) † CO2(g) + 393 kj 4. Aşağıdaki denklemlerden hangisi için verilen ¢H

Yukarıdaki tepkimelere göre, değeri yanlış adlandırılmıştır?
I. C katısının yanma entalpisi –393 kj/moldür. Denklem Entalpi adı

II. CO2’nin molar oluşma entalpisi 393 kj/moldür. A) Na(g) † Na+(g) + e– ¢H = 1. iyon-
III. 3,2 gram O2 gazının harcanması ile 39,3 kj ısı laşma enerjisi
açığa çıkar. B) H2O(s)†H2O(g) ¢H = Buhar-
yargılarından hangileri doğrudur? (O: 16) laşma ısısı
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) N2(g) + 3H2(g) † 2NH3(g) ¢H = Oluşma

entalpisi
D) H+(suda) + OH–(suda)† H2O(s) ¢H = Nötrleş-
me entalpisi
E) NaCI(k)†Na+(suda)+ CI–(suda) ¢H = Çözün-
me entalpisi
2. Aşağıda NO(g) + 1/2O2(g) † NO2(g) tepkimesinin

potansiyel enerji-tepkime koordinatı grafiği verilmiş-
tir.
Potansiyel Enerji (kj)
y
5. H2(g) + 1/2O2(g) † H2O(s) ¢H = –x kj
x
Yukarıdaki tepkimeye göre,
Tepkime Koordinatı
Buna göre, I. H2O gazının molar oluşma entalpisi –x kj’dür.
I. Tepkimenin ¢H değeri (y – x) kj’dür. II. H2 gazının molar yanma entalpisi –x kj’dür.
II. NO’nun yanma entalpisi (x – y) kj/moldür. III. Tepkimede H2O bileşiği gaz hâlinde elde edildi-
ğinde tepkimenin ¢H değeri –x kj’den küçüktür.
III. Düşük sıcaklıkta ürünler daha kararlıdır.
3. • C(elmas)
• O2(g)
• Br2(s)
• Fe(s) 6. NK’de 1,12 L SO2 gazının tamamen yanması sonu-
• O3(g) cu 10 kj ısı açığa çıkmaktadır.
Yukarıdakilerden kaç tanesinin standart molar Buna göre, SO2 gazının molar yanma entalpisi
oluşma entalpisi sıfırdır? kaç kj’dür?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 A) 200 B) 100 C) –100 D) –200 E) –250
8 1-C 2-D 3-B 4-C 5-B 6-D

04 ¢H Değerinin Hesaplanması - I
Tepkime entalpisi (¢H); Tepkimenin enerji değişimini gösteren potansiyel ener-

• oluşum entalpilerinden, ji-tepkime koordinatı grafiği:
• Hess yasasından, PE
• bağ enerjilerinden,
• kalorimetre cihazıyla
C+O2
belirlenebilir. 0 TK
DH < 0
CO2
Oluşum Entalpilerinden Tepkime ¢H’sini Örnek

2NH3(g) † N2(g) + 3H2(g) ¢H > 0
Belirleme
¢H = ¢H N 2 + 3 : ¢H H 2 – 2 : DH NH 3
Maddelerin oluşum entalpileri kullanılarak tepkime ental- 1444444442444444443
0
pileri belirlenebilir.
Ø
Bir tepkimenin ısısı, ürünlerin oluşma ısıları toplamı ile gi-
Tepkime entalpisi
renlerin oluşma ısıları toplamının farkına eşittir.
¢H = – 2 : DH NH 3
(¢H’ler standart koşullardaki değerlerdir.)
–¢H tepkime
¢Htepkime = Σ¢Hürünler – Σ¢Hgirenler Yukarıdaki eşitlikten, NH3’ün ayrışma entalpisi
2
değerine eşittir.
aA + bB + ---- † cC + dD ----
Tepkimenin enerji değişimini gösteren potansiyel enerji –
¢H = (c : ¢Hc + d : ¢HD + ----) – (a : ¢HA + b : ¢HB + ----)
tepkime koordinatı grafiği;
Standart oluşum entalpileri maddelerin birer molleri için
P.E.
belirlendiğinden tepkime katsayılarına göre tepkime en-
talpisi belirlenir.
N2+3H2
0 T.K.
DH > 0
Örnek 2NH3
CH4(g) + 2O2(g) † CO2(g) + 2H2O(s)
Örnek
tepkimesi için:
C(elmas) + O2(g) † CO2(g)
¢H = Σ¢Hürünler – Σ¢Hgirenler
DH O 2 = 0
DH = `DH CO 2 + 2 : DH H 2 Oj - DH CH 4 + 2 : DH O 2 ¢H = DH CO 2 – ¢HC(elmas)
f >p Ø
0
tepkime entalpisi
tepkime entalpisi
Örnek
S (k) + 3/2 O 2 (g) " SO 3 (g)
144444444424444444443
0
¢H = ¢Hso3
Ø
Örnek
tepkime entalpisi
C (grafit) + O 2 (g) " CO 2 (g) DH < 0 Aynı zamanda, tepkimenin ¢H değeri S katısının molar
144444444424444444443
0
yanma entalpisine eşittir.
tepkimesi için: Örnek
DH = DH CO 2 2NO (g) + O 2 (g) " 2NO 2 (g)
=
0
tepkime entalpisi Tepkime entalpisi ¢H = 2DH NO 2 – 2¢HNO
9
04 ¢H Değerinin Hesaplanması - I
1. C2H4(g) + H2(g) † C2H6(g) 5. Fe2O3(k) + 3CO(g) † 2Fe(k) + 3CO2(g)

Yukarıdaki tepkimeye göre 6 gram C2H6 gazı olu- Yukarıdaki tepkimenin entalpi değerini bulabil-
şurken kaç kj ısı açığa çıkar? mek için;
(C: 12, ¢H C 2 H 4 = 52 kj/mol, ¢H C 2 H 6 = –84 kj/mol) I. CO gazının molar yanma entalpisi,
A) 6,8 B) 13,6 C) 27,2 D) 34 E) 68 II. CO2 gazının molar oluşma entalpisi,

III. Fe2O3 katısının molar oluşma entalpisi
niceliklerinden hangileri bilinmelidir?
2. Bileşik Oluşma entalpisi (kj/mol)

HCI(g) –92
H2O(s) –286
Yukarıdaki değerlere göre,
4HCI(g) + O2(g) † 2H2O(s) + 2CI2(g)
tepkimesinin ¢H değeri kaç kj’dür?
A) 204 B) 102 C) –120 D) –204 E) –378
6. CaCO3 † CaO + CO2
Yukarıda verilen tepkimeye göre 25 gram CaCO3’ün
tamamen parçalanması için 38 kj ısı harcanmakta-
dır.
CaCO3 ve CO2 bileşiklerinin molar oluşma ental-
pileri sırasıyla –1152 kj/mol ve –392 kj/mol oldu-
ğuna göre CaO bileşiğinin molar oluşma entalpi-
si kaç kj/moldür? (Ca: 40, C: 12, O: 16)
3. 2NO2(g) † 2NO(g) + O2(g) ¢H = 108 kj
A) –608 B) –304 C) –240 D) 304 E) 608
Yukarıdaki tepkimeye göre NO gazının molar ay-
rışma entalpisi kaç kj’dür?
( ¢H NO 2 = 33 kj/mol)
A) –87 B) –54 C) –42 D) 42 E) 87
4. 7. Bileşik Oluşma entalpisi (kj/mol)

Bileşik Oluşma entalpisi (kj/mol)
C3H8 –100 NO 90
H2O –285 H2O –240
CO2 –392 NH3 –46

Yukarıdaki değerlere göre C3H8 gazının molar Yukarıdaki değerlere göre,
yanma entalpisi kaç kj/moldür? 2NO(g) + 3H2O(g) † 2NH3(g) + 5/2O2(g)
A) 2216 B) 1108 C) –577 tepkimesinin ¢H değeri kaç kj’dür?
D) –1108 E) –2216 A) –448 B) –224 C) 224 D) 448 E) 756
10 1-C 2-D 3-A 4-E 5-C 6-A 7-D

05 ¢H Değerinin Hesaplanması - II
Hess Yasasından Tepkime ¢H’sini Örnek
Belirleme 1. C(k) + O2(g) † CO2(g) ¢H = –393 kj

Bileşiklerin elementlerinden oluştuğunu gösteren tepki- 1
2. H2(g) + O2(g) † H2O(s) ¢H = –286 kj
melerin entalpileri çeşitli yollarla bulunabilir. Fakat birçok 2
bileşik doğrudan elementlerinden elde edilemez. 3
3. CH3OH(s)+ O2 (g)†CO2(g)+2H2O(s) ¢H = –362 kj
2
Yukarıdaki tepkimelere göre, 1 mol CH3OH sıvısının
ayrışması için kaç kj ısı gerekir?
Elde edilmesi gereken tepkime,

Örnek
1
C(grafit) + 2H2 † CH4(g) tepkimesinin entalpi değerini be- CH3OH(s) † C(k) + 2H2(g) + O2(g)
2
lirlemek için dolaylı bir yol izlenir. tepkimesinin ¢H’si 1 mol CH3OH sıvısının ayrışması için
1840 yılında Rus kimyacı German Henri Hess tepkime gereken enerjidir.
ısılarının, tepkimelerin izlediği yola bağlı olmadığını ispat-
lamıştır. Hangi yoldan gidilirse gidilsin, fiziksel hâlleri aynı
Çözüm
ise tepkime ısıları aynıdır.
1. Yol
Buna göre; bir tepkime, iki ya da daha fazla tepkimenin
toplamı olarak ifade edilebiliyorsa, tepkimenin entalpisi 1. tepkime ters çevrilir.
toplanan tepkimelerin entalpi değerleri toplamına eşittir. 2. tepkime ters çevrilip 2 ile çarpılır.
Bu kurala tepkime ısılarının toplanabilirliği yasası ya da
Tepkimeler taraf tarafa toplanır.
Hess yasası denir.
CO 2 (g)† C (k) + O 2 (g) ¢H = 393 kj
2H 2 O(s)† 2H 2 (g) + O 2 (g) ¢H = 572kj
• Bir tepkime birkaç tepkimeden elde edilmek isteniyorsa,
CH 3 OH (s) + 3/2O 2 (g) † CO 2 (g) + 2H 2 O (s) ¢H = 362kj
tepkimelerin katsayıları değiştirilebilir ya da tepkime ters
1
çevrilebilir. CH 3 OH (s) †C (k) + 2H 2 (g) + O (g)
2 2
¢H = 393 + 572 – 362
• Bir tepkime herhangi bir katsayı ile çarpıldığında tep- ¢H = 603 kj
kime entalpisi de o sayıyla çarpılır.
1 2. Yol
H2(g) + O2(g) † H2O(s)
2
¢H = –285,8 kj Verilen tepkimelerde bileşiklerinin oluşum entalpileri be-
lirlenebiliyorsa ¢H değeri oluşum entalpilerinden de bu-
2H2(g) + O2(g) † 2H2O(s)
lunabilir.
¢H = (–285,8) : 2 kj
1. tepkimenin ¢H değeri CO2’nin oluşum entalpisidir.
¢H = –571,6 kj
2. tepkimenin ¢H değeri H2O’nin oluşum entalpisidir.
• Tepkime ters çevrilirse tepkimenin entalpisinin işareti Buna göre,

değişir. 3
CH 3 OH + O 2 " CO 2 + 2 H 2 O
1 > 2 : 3
C(grafit) + O2(g) † CO(g) ¢H = –110,5 kj ? -393-286
2
1 DH = (DH CO 2 + 2 : DH H 2 O) - (DH CH 3 OH)
CO(g) † C(grafit) + O2(g) ¢H = 110,5 kj
2
- 362 = b- 393 + 2 : `- 286jl - (TH CH 3 OH)
Bu şekilde tepkimelerin entalpisi, bulunmak istenen tepki- DH CH 3 OH = - 603 kj & 1 mol CH 3 OH ’nin
meye göre katsayıları ve yönü değiştirilebilir. ayrışması için gereken enerji 603 kj’dür.
11
05 ¢H Değerinin Hesaplanması - II
1. C2H6 + 7/2O2 † 2CO2 + 3H2O ¢H = –1560 kj 5. CO2 † C + O2 ¢H = 393 kj

C2H6 † C2H4 + H2 ¢H = 137 kj H2 + 1/2O2 † H2O ¢H = –284 kj
H2 + 1/2O2 † H2O ¢H = –285 kj 2C + H2 † C2H2 ¢H = 226 kj
Yukarıdaki tepkimelere göre, C2H4’ün molar yan- Yukarıdaki tepkimelere göre, NK’de 4,48 L C2H2
ma entalpisi kaç kj’dür? gazı yandığında kaç kj ısı açığa çıkar?
A) –1412 B) –1138 C) –706 A) 1296 B) 648 C) 259,2
D) 706 E) 1412 D) 129,6 E) 64,8
2. CO2 + H2 † CO + H2O ¢H = 43 kj
C + 1/2O2 †CO ¢H = –110 kj
H2O † H2 + 1/2O2 ¢H = 241 kj
Yukarıdaki tepkimelere göre, CO2’nin molar oluş-
ma entalpisi kaç kj/moldür?
A) 394 B) 197 C) –197 D) –394 E) –437 6. H2O(g) † H2O(s) ¢H = –44 kj
Yukarıdaki denkleme göre 2,7 gram H2O sıvısının
buharlaşması için kaç kj ısı gerekir?
(H: 1, O: 16)
A) 44 B) 22 C) 11 D) 6,6 E) 4,4
3. Fe2O3 + 3C † 2Fe + 3CO ¢H = 494 kj

2Fe2O3 † 4Fe + 3O2 ¢H = 824 kj
Yukarıdaki tepkimelere göre,
3CO † 3C + 3/2O2
A) 164 B) 121 C) 82 D) –82 E) –164
7. C + O2 † CO2 ¢H = –393 kj
4. P4 + 5O2 † P4O10 ¢H = –2960 kj C + 2S † CS2 ¢H = 88 kj
2H2 + O2 † 2H2O ¢H = –240 kj SO2 † S + O2 ¢H = 297 kj
4PH3 + 8O2 † P4H10 + 6H2O ¢H = –4500 kj Yukarıdaki tepkimelere göre,
Yukarıdaki tepkimelere göre, CS2 + 3O2 † CO2 + 2SO2
1/2P4 + 3H2 † 2PH3 tepkimesinin entalpi değeri kaç kj’dür?
tepkimesinin ¢H değeri kaç kj’dür? A) –1075 B) –987 C) –778
A) 410 B) 41 C) –41 D) –205 E) –410 D) 987 E) 1075
12 1-A 2-D 3-C 4-E 5-C 6-D 7-A

06 ¢H Değerinin Hesaplanması - III
Bağ Enerjilerinden Tepkime ¢H’sini Örnek

Belirleme Bağ Bağ enerjisi (kj/mol)
• Bileşik oluşurken atomları bir arada tutan kuvvetlere C=C 611
kimyasal bağ denir. C–C 347
Kimyasal bağlar oluşumu sırasında dışarıya enerji verilir.
C–H 415
Atomlar bileşik oluşturduklarında kararlı hâle geçilir. Karar-
CI – CI 243
lı hâl, düşük enerjili hâldir.
C – CI 328
H + H † H–H + 436 kj
= ;
Karars›z Kararl› Yukarıdaki bağ enerjilerine göre,
hâl hâl
Bir kimyasal bağın kırılması için enerji gerekir. H H CI CI

436 kj + H2 † 2H C=C + CI – CI † H – C – C – H
İki atom arasındaki kimyasal bağı kırmak için gereken H H H H
enerjiye bağ enerjisi denir.
tepkimesinin entalpi değeri kaç kj’dür?
Bağ enerjisinin büyüklüğü bağın sağlamlığının ve mole-
külün kararlılığının göstergesidir.
Çözüm
Bir tepkime oluşurken tepkimeye giren maddelerdeki bağlar
kırılır, ürünlerdeki bağlar oluşur. BE (kırılan) = 1 mol C = C = 611 kj
Tepkimedeki kırılan bağ enerjileri toplamı ile oluşan bağ 1 mol CI – CI = 243 kj
enerjileri toplamının farkı tepkimenin ¢H’sini verir. BE (oluşan) = 2 mol C – CI = 2 : 328 kj
¢H = ΣBE(kırılan) – ΣBE(oluşan) 1 mol C – C = 347 kj
Bağ enerjisi değerleri 1 mol kimyasal bağ için geçerlidir. ¢H = ΣBE (kırılan) – ΣBE (oluşan)
Tepkimedeki maddelerin katsayıları ve maddelerdeki bağ ¢H = (611 + 243) – (2 : 328 + 347)

sayıları ile toplam kırılan ve oluşan bağ enerjileri bulunur. ¢H = –149 kj
Kalorimetre Kullanarak Tepkimenin

¢H’sini Belirleme
Örnek
Kalorimetre, sıcaklık değişimi ile tepkime ısılarının belir-
2H2(g) + O2(g) † 2H2O(g)
lenmesini sağlayan sistemleridir.
tepkimesinin ¢H’sini bağ enerjileri ile hesaplayınız.
Kalorimetre kabında tepkime gerçekleşirken ısı değişimi sı-
caklığın değişmesine neden olur.
Çözüm Ateşleme
Karıştırıcı telleri
O Termometre
2H – H + O = O† 2
H H
Kırılan bağlar: 2 mol H – H bağı Yalıtımlı
kap
1 mol O = O bağı
Oluşan bağlar: (2 : 2) mol O – H O2(g)
ısı
Numune
4 mol O – H kabı
¢H = ΣBE(kırılan) – ΣBE(oluşan) Su
¢H = [2 : (H – H) + (O = O)] – [4 : (O – H)] Sıcaklık değişiminden Q(ısı) hesaplanır. Bulunan ısı, tep-

eşitliğinden bulunur. kimenin aldığı ya da verdiği enerjiyi gösterir.
13
06 ¢H Değerinin Hesaplanması - III
1. Aşağıda bir kimyasal tepkimenin potansiyel ener- 3. 2H2(g) + O2(g) † 2H2O(s) ¢H = –486 kj
ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir. 2H(g) † H2(g) + 436
Potansiyel Enerji O2(g) + 498 † 2O(g)
Yukarıdaki tepkimelere göre O – H bağının kırıl-
ması için gereken enerji kaç kj’dür?
A) 232 B) 348 C) 464 D) 514 E) 686
Tepkime Koordinatı
Buna göre,
I. Ürünlerin ısı kapsamı girenlerinkinden daha bü-
yüktür.
II. Kırılan bağların enerjileri toplamı, oluşan bağla-
rın enerjileri toplamından küçüktür.
III. Yüksek sıcaklıkta ürünler daha kararlıdır. 4. Bağ Bağ enerjisi (kj/mol)
yargılarından hangileri doğrudur? H–H 436
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III CI – CI 243
D) II ve III E) I, II ve III H – CI 431
2HCI † H2 + CI2
tepkimesinde 7,2 gram HCI’in ayrışması için kaç
kj enerji gerekir? (H: 1, CI: 35)
A) 18,3 B) 36,6 C) 73,2 D) 91,5 E) 183
2. Bağ Bağ enerjisi (kj/mol)

C=C 611
C–C 347
F–F 159 5. Bileşik Oluşma entalpisi (kj/mol)
C–F 485 C/C 837
C–H 414 C=C 611
Yukarıdaki değerlere göre, H–H 436
H H C–H 414
H H
C C + F – F †F – C – C – F Yukarıda verilen değerlere göre,
H H H H
H H
H–C/C–H+H–H† C C
tepkimesinin ¢H değeri kaç kj’dür? H H
A) –547 B) –442 C) –263 tepkimesinin ¢H değeri kaç kj’dür?

D) 221 E) 547 A) 332 B) 166 C) –83 D) –166 E) –332
14 1-C 2-A 3-C 4-A 5-D

01 Kimyasal Tepkimelerde Enerji
1. Aşağıda bir kimyasal tepkimenin potansiyel ener- 5. I. H2(sıvı) + 1/2O2(g) † H2O(s)

ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir. II. N2(g) + 1/2O2(g) † N2O(g)
Potansiyel Enerji III. C(elmas) + O2(g) † CO2(g)
Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinin ¢H değe-
ri, oluşan bileşiğin standart oluşum entalpi değe-
rine eşittir?
Tepkime Koordinatı (03, 04 kök bilgileri içermektedir.)
Buna göre,
I. Kırılan bağların enerjileri toplamı, oluşan bağla-
rın enerjileri toplamından büyüktür.
II. Tepkimenin ¢H değeri pozitiftir.
III. Tepkime, nötrleşme tepkimesi olabilir.
6. C2H6(g) + O2(g) † 2CO2(g) + 3H2O(s) ¢H = –1560 kj

Yukarıdaki tepkimeye göre, C2H6 gazının molar
2. I. Atomdan elektron koparma oluşma entalpisi kaç kj/moldür?
II. Bağ kırılması ( ¢H CO 2 = –393 kj/mol , ¢H H 2 O = –285 kj/mol)
III. Kuru buzun süblimleşmesi A) 81 B) 40,5 C) –40,5 D) –81 E) –162
Yukarıdaki olaylardan hangileri endotermiktir? (04 kök bilgiyi içermektedir.)
3. Aşağıdaki maddelerden hangisinin standart olu-

şum entalpi değeri sıfırdır?
A) AI(s) B) H2O(s) C) I2(k)
D) C(elmas) E) CO(g)
7. I. NaOH katısının suda çözünmesi
II. Çinkonun paslanması
4. 2SO3(g) † 2SO2(g) + O2(g) ¢H = 192 kj III. Kırağılaşma
Yukarıdaki tepkimeye göre, 6,4 g SO2 gazı oluş- Yukarıdaki olaylardan hangileri ekzotermiktir?
ması için kaç kj ısı harcanır? (S: 32, O: 16) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) 4,8 B) 9,6 C) 24 D) 48 E) 96 D) I ve III E) I, II ve III
15 1-B 2-E 3-C 4-B 5-B 6-D 7-E

8. Aşağıda bir kimyasal tepkimenin potansiyel ener- 11. 16 gram C3H4 gazı yandığında 180 kj ısı açığa çık-
ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir. maktadır.
Potansiyel Enerji (kj) Buna göre, C3H4 gazının molar yanma entalpisi
kaç kj’dür? (C: 12, H: 1)
A) –900 B) –450 C) –180 D) 450 E) 900
Giren
0 Tepkime Koordinatı
Ürün
Buna göre grafik,

I. C(k) + O2(g) † CO2(g)
II. N2(g) + O2(g) † 2NO(g)
III. H2(g) + 1/2O2(g)† H2O(s) 12. Bağ Bağ enerjisi (kj/mol)
tepkimelerinden hangilerine ait olabilir? C= C 611
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II C– H 414
D) I ve III E) I, II ve III O=O 498
C=O 736
O–H 464
Yukarıdaki bağ enerjilerine göre,
H H
C C + 3O = O † 2O = C = O + 2O
H H
H H
9. Bir maddenin molar oluşum entalpi değeri; tepkimesinin ¢H değeri kaçtır?
I. fiziksel hâl, A) 2099 B) 1039 C) –939
II. mol sayısı, D) –1039 E) –1099

III. sıcaklık (06 kök bilgiyi içermektedir.)
değerlerinden hangilerine bağlıdır?

13. 3O2(g) † 2O3(g) ¢H = 142 kj

I. O3 gazının molar oluşma entalpisi 71 kj/moldür.
II. NK’de 8,96 L O2 gazının tamamı O3 gazına dö-
10. Mg(k) + 1/2O2(g) † MgO(k) ¢H = –140 kj nüştüğünde 70,4 kj ısı açığa çıkar.
Yukarıdaki tepkimeye göre, kütlece %75 saflıkta III. Yüksek sıcaklıkta ürünler daha kararlıdır.
Mg içeren 24 gram metal cevheri yanması sonu- yargılarından hangileri doğrudur?
cu kaç kj ısı açığa çıkar? (Mg: 24) A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
16 8-D 9-C 10-A 11-B 12-D 13-C

1. I. 2HNO3(suda) + Ba(OH)2(suda) † 4. CaO(k) + CO2(g) † CaCO3(k) + 132 kj

Ba (NO3)2(suda) + 2H2O(s) Yukarıdaki tepkimeye göre,
II. 2NO2(g) † N2(g) + 2O2(g) I. Tepkimenin ¢H değeri –132 kj’dür.
III. C6H12O6(k) † C6H12O6(suda) II. CaCO3 katısının molar oluşum entalpisi
Yukarıdaki tepkimelerden hangileri ekzotermik- –132 kj/moldür.
tir? III. NK’de 4,48 L CO2 gazı harcanırken 26,4 kj ısı
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III açığa çıkar.
(01 kök bilgiyi içermektedir.) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

2. 1. H2(g) + I2(k) † 2 HI(g) ¢H1 = –x kj

2. H2(g) + I2(g) † 2HI(g) ¢H2 = –y kj
Yukarıdaki tepkimelere göre, 5. 2C(k) + O2(g) † 2CO(g) + 220 kj
I. ¢H1 > ¢H2’dir. Yukarıdaki tepkimeye göre,
II. 1. tepkimede daha çok ısı açığa çıkar. I. CO’nun molar oluşma entalpisi –110 kj/moldür.
III. HI gazının standart molar oluşum entalpisi II. C’nin molar yanma entalpisi 110 kj/moldür.
x III. Tepkimenin ¢H değeri –220 kj’dür.

- kj/moldür.
2 yargılarından hangileri doğrudur?
D) II ve III E) I, II ve III (02, 03 kök bilgileri içermektedir.)
6. 1 gram H2 gazı yandığında 143 kj enerji açığa çık-

3. Cu(k) + 1/2O2(g) † CuO(k) ¢H = –40 kj
maktadır.
Buna göre,
I. 3,2 gram Cu katısı tamamen paslandığında 2 kj
I. H2 gazının molar yanma entalpisi
ısı açığa çıkar.
–143 kj/moldür.
II. CuO katısının molar oluşum entalpisi
II. H2O gazının molar oluşum entalpisi
–40 kj/moldür.
–286 kj/moldür.
III. Girenlerin standart oluşum entalpileri değeri top-
III. 2 gram H2 gazı yandığında 286 kj ısı açığa çıkar.
lamı sıfırdır.
yargılarından hangileri doğrudur? (Cu: 64)
17 1-B 2-D 3-E 4-C 5-D 6-D

7. NO2(g) + SO2(g) † SO3(g) +NO(g) ¢H = 128 kj 10. Bağ Yanma entalpisi (kj/mol)
2NO2(g) † 2NO(g) + O2(g) ¢H = 440 kj C2H2(g) –2600
Yukarıdaki tepkimelere göre 3,2 g SO2 gazı yan- C2H4(g) –2400
dığında kaç kj ısı açığa çıkar? (S: 32, O: 16) Yukarıda verilen değerlere göre, NK’de 11,2 litrelik
A) 92 B) 46 C) 23 D) 9,2 E) 4,6 C2H2 ve C2H4 gazları karışımı tamamen yandığında
1240 kj ısı elde edilmektedir.
Buna göre, karışımda molce yüzde kaç C2H4 gazı
bulunur?
A) 80 B) 60 C) 50 D) 40 E) 20
8.
Bağ Bağ enerjisi (kj/mol) (04 kök bilgiyi içermektedir.)
C–C 347
C–H 415
C=C 611
11. C2H5OH sıvısının molar yanma entalpisi –1400 kj’dür.
H–H 436
Buna göre,
H H I. 0,2 mol CO2 gazı oluşurken 140 kj ısı açığa çı-
H H
kar.
H – C – C – H† C C +H–H
H H II. 2,3 gram C2H5OH sıvısı tamamen yandığında
H H
70 kj ısı açığa çıkar.
III. Tepkimede ürünlerin oluşum entalpileri toplamı
A) 260 B) 195 C) 130 D) –130 E) –260
girenlerinkinden küçüktür.
(C: 12, H: 1, O: 16, Yanma ürünleri CO2 ve H2O’dur.)
9. Aşağıda bir kimyasal değişimin potansiyel ener- D) II ve III E) I, II ve III
ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir. (01, 02 kök bilgileri içermektedir.)
12. C2H4(g) + H2(g) † C2H6(g) ¢H = –142 kj

x
Yukarıda verilen tepkimeye göre,
I. C2H6 gazının molar oluşum entalpisi –142 kj/mol-
dür.
II. C2H4 gazının molar oluşum entalpisi C2H6 gazı-
Buna göre,
nınkinden yüksektir.
I. Tepkimenin ¢H değeri +x kj’dür.
III. H2 gazının molar oluşum entalpisi sıfırdır.
II. Ürünlerin oluşum entalpileri toplamı sıfırdır.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III (03, 04 kök bilgileri içermektedir.)
18 7-E 8-C 9-D 10-B 11-E 12-D

YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
KİMYA
Kimyasal Tepkimelerde Hız
Çarpışma Teorisi - Aktifleşme Enerjisi
Tepkime Hızı
Potansiyel Enerji (PE)-Tepkime Koordinatı (TK) Grafikleri - Mekanizmalı Tepkimeler
Tepkime Hızına Etki Eden Faktörler
Tepkime Hız Bağıntısı (Denklemi)
Üniversite giriş sınavında ağırlıklı soru sorulmamıştır. Genel olarak potansiyel enerji-tepkime koordinatı grafiklerinin
yorumlaması sorulmuştur.
01 Çarpışma Teorisi - Aktifleşme Enerjisi
Kimyasal tepkimeler farklı hızlarda gerçekleşir. Örneğin, Yukarıdaki grafik, bir kimyasal değişimde giren tanecikle-
demirin paslanması ile odunun yanması olaylarının oluş- rin kinetik enerji dağılımını gösterir.
ma süresi farklıdır. Kimyasal tepkimelerin hızlarının farklı
Grafikteki taralı alan, aktifleşme enerjisini geçen tane-
olması teorik olarak iki etmene bağlıdır.
ciklerin bulunduğu alandır. Bu alandaki tanecikler uygun
doğrultuda çarpışırsa ürün oluşur.
Çarpışma Teorisi
Bir kimyasal tepkimenin gerçekleşmesi için tepkimeye gi-
ren maddelerin atom ve moleküllerinin etkileşmesi (çar- Bir tepkimenin aktifleşme enerjisi hızını belirler.
pışması) gerekir.
Tanecik Sayısı
Fakat her çarpışma ürüne dönüşmeyebilir.
Çarpışma teorisine göre, girenlerin tanecikleri uygun doğ-
rultuda ya da geometride çarpışırsa ürüne dönüşür. Ürü-
ne dönüşen çarpışma, etkin çarpışmadır. Etkin çarpışma
sayısı ne kadar fazla olursa tepkime o kadar hızlı gerçek-
leşir.
Kinetik Enerji
1
Uygun geometride Reaksiyon
oluşan çarpışma gerçekleşir Ea1
ve 2 AB
A B molekülü
A + B A B oluşur.
A B A B Tanecik Sayısı
A B
A A + BB A A BB A A + BB
Uygun olmayan Reaksiyon

geometrideki çarpışma gerçekleşmez.
Kinetik Enerji
2
Aktifleşme Enerjisi (Eşik Enerjisi) Ea2
Bir kimyasal tepkimenin gerçekleşmesi için gereken en
az enerjiye aktifleşme enerjisi denir. “Ea” olarak gösteri-
lir. Birimi kj’dür. Yukarıdaki grafikler iki farklı tepkimeye aittir. Buna göre,
Tepkimeye giren maddelerin taneciklerinin uygun doğrul- 1. tepkimedeki taralı alan, 2. tepkimedekinden daha bü-
tuda çarpışmaları gerektiğini söylemiştik. Aynı zamanda
yüktür. Bu nedenle, 1. tepkimedeki aktifleşme enerjisine
bu taneciklerin aktifleşme enerjisine sahip tanecikler ol-
ması gerekir. sahip tanecik sayısı daha fazladır, bu durum da etkin çar-
Tanecik Sayısı pışma sayısının daha fazla olmasına sebep olur. Bunun
sonucunda, tepkime daha hızlı gerçekleşir.
• Bir tepkimenin aktifleşme enerjisi ne kadar küçükse

tepkime o kadar hızlıdır.
• Aktifleşme enerjisi, her zaman pozitif bir değerdir.
Kinetik Enerji • Her tepkimenin kendine ait bir aktifleşme enerjisi bulu-
Ea nur.
21
01 Çarpışma Teorisi - Aktifleşme Enerjisi
1. Aşağıda bir kimyasal tepkimedeki giren maddelerin 3. Bir kimyasal tepkime yavaş gerçekleşiyorsa;
taneciklerinin kinetik enerji dağılımını gösteren gra- I. aktifleşme enerjisinin büyük olduğu,
fik verilmiştir.
II. uygun geometride çarpışma sayısının az olduğu,
Tanecik Sayısı
III. tepkimeye giren maddelerin hâllerinin farklı oldu-
B ğu
A C
yorumlarından hangileri yapılabilir?
Kinetik Enerji
Ea
Buna göre,
I. A noktasındaki taneciklerin etkin çarpışması ürü-
ne dönüşmez.
II. B noktasındaki taneciklerin etkin çarpışması ürü-
ne dönüşür.
4. Bir kimyasal tepkimede etkin çarpışma sayısı artar-
III. C noktasındaki taneciklerin her çarpışması ürüne sa tepkime hızı da artar.
dönüşür.
Bu bilgiye;
I. aynı ortamda, eşit miktarda suda kesme şekerin
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III toz şekere göre daha yavaş çözünmesi,
D) II ve III E) I, II ve III II. metan (CH4) gazının sıkıştığında patlayarak yan-
ması,
III. seyreltik H2SO4 çözeltisinde AI metalinin daha
yavaş çözünmesi
olaylarından hangileri örnek verilebilir?
5. I. X+Y†Z Ea1
2. Aktifleşme enerjisi ile ilgili, II. T + Q † K Ea2
I. Tepkimenin başlaması için gereken minimum III. M † N + T Ea3
enerjidir.
Yukarıda verilen tepkimelerin hızları arasındaki ilişki
II. Tepkimedeki tüm tanecikler bu enerjiye sahiptir. I > III > II şeklindedir.
III. Aktifleşme enerjisine sahip taneciklerin her çar- Buna göre, tepkimelerin aktifleşme enerjileri ara-
pışması sonucu ürün oluşmaz. sındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru
yargılarından hangileri doğrudur? verilmiştir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) II > III > I B) I > II > III C) III > II > I
D) II ve III E) I, II ve III D) I > III > II E) II > I > III
22 1-B 2-C 3-B 4-E 5-A

02 Tepkime Hızı
Bir kimyasal tepkimede birim zamanda oluşan ya da har- rOR = Ortalama hız
canan madde miktarına tepkime hızı denir. rA = A’nin harcanma hızı
rB = B’nin harcanma hızı
Madde miktar›ndaki de€iflim rC = C’nin oluşma hızı
Tepkime h›z› =
Zaman aral›€› rD = D’nin oluşma hızı
rA rB rC rD
ror = a = = c =
b d
Tepkime hızı; v, r veya TH şeklinde gösterilebilir.
Madde miktarı; kütle, mol veya molarite olabilir. Gaz hâ-
lindeki maddeler için hacim ya da basınç kullanılabilir.
Zaman; tepkimenin türüne göre saniye, dakika ya da saat
olabilir.
Örnek
• Anlık hız: Herhangi bir andaki tepkime hızıdır.
2CO(g) + O2(g) † 2CO2(g)
• Ortalama hız: Belli bir zaman aralığındaki tepkime hı-
tepkimesi için,
zıdır.
rCO rCO 2
r= = rO 2 =
2 2
Molarite (Giren)
r = Tepkime hızı
rCO = CO’nun harcanma hızı
rO 2 = O 2 ’nin harcanma hızı
0
a
Zaman
rCO 2 = CO 2 ’nin oluşma hızı
t
(Giren maddelerin harcanma hızlarını belirtirken “–” işa-
t anındaki hız = Teğetin eğimi
reti konmasının sebebi giren maddelerin zamanla mikta-
Anlık hız (t) = tan a rının azalmasıdır.)
TM
0-t arasındaki h›z =
Tt
• Tepkime hızı, gazlar ve suda çözünmüş maddeler için
molarite kullanılarak belirlenir.
TM TM Tepkime Hızının Farklı Niceliklerle Belirlenmesi

rgiren = - rürün =
Tt Tt
Tepkime hızı belirlenirken madde miktarı dışında ölçüle-
bilen ya da gözlenebilen diğer niceliklerle belirlenebilir.
Giren Maddelerin Ürünlerin Oluşma Hızı
Harcanma Hızı • Ag+(suda) + CI–(suda) † AgCI(k)
Elektrik iletkenliğinde azalma ya da katı oluşumu ile hız
belirlenebilir.
• N2(g) + 3H2(g) † 2NH3(g)
Zaman Zaman Sabit hacimde basınç değişimi ya da sabit basınçta hacim

değişimi ile hız belirlenebilir.
aA(g) + bB(g) † cC(g) + dD(g)
• CaCO3(k) † CaO(k) + CO2(g)
- T [A] 1 - T [B] 1
ror = :a= : Gaz çıkışı ile hız belirlenebilir.
Tt Tt b
\ rA \ rB
• Mg(k) + 2HCI(suda) † MgCI2(suda) + H2(g)
+ T [C] 1 + T [D] 1
= :c= : Gaz çıkışı, pH değişimi ve katı miktarındaki azalma nice-
Tt Tt d
\ rC \ rD likleri kullanılarak hız belirlenebilir.
23
02 Tepkime Hızı
1. 2,7 gram AI metali derişik H2SO4 çözeltisine atıldı- 4. H2(g) +CI2(g) † 2HCI(g) + Isı
ğında 30 saniyede tamamı çözünmektedir. Yukarıdaki tepkimenin hızı;
Buna göre, NK’de H2 gazının oluşum hızı kaç I. sabit hacimde basınç değişimi,
L/dk.dır? (Al: 27)
II. yalıtılmış kapta sıcaklık değişimi,
A) 2,24 B) 3,36 C) 4,48 D) 5,6 E) 6,72
III. iletkenlik değişimi
niceliklerinden hangileri ile belirlenebilir?
2. 2N2(g) + 3O2(g) † 2N2O3(g)

tepkimesi ile ilgili,
I. rN 2 = rN 2 O 3 5. N2(g) + 3 H2(g) † 2NH3(g)
r O2 Yukarıda verilen tepkime 2 litrelik kaba 0,6 mol N2 ve

II. rN 2 O 3 =
3 0,6 mol H2 gazları konularak başlatılıyor.
r N2
III. rtep = Tepkime başladıktan 20 saniye sonra kapta 0,2 mol
2
NH3 gazı olduğu belirleniyor.
eşitliklerinden hangileri doğrudur?
Buna göre, H2 gazının harcanma hızı kaç M/s’dir?
A) 6 : 10–2 B) 3 : 10–2 C) 1,5 : 10–2
D) 1 : 10–2 E) 7,5 : 10–3
6. Pb(NO3)2(suda) + 2KBr(suda)†
3. Ca(k) + 2HCI(suda) † CaCI2(suda) + H2(g) PbBr2(k) + 2KNO3(suda)
Yukarıdaki tepkimenin hızı; Yukarıdaki tepkimenin hızı;
I. gaz çıkışı, I. elektrik iletkenliğinde azalma,
II. pH değişimi, II. pH değişimi,
III. katı miktarındaki azalma III. katı oluşumu
niceliklerinden hangileri ile belirlenebilir? niceliklerinden hangileri ile belirlenebilir?
24 1-E 2-C 3-E 4-B 5-E 6-E

Potansiyel Enerji (PE)-Tepkime Koordinatı (TK)
03 Grafikleri - Mekanizmalı Tepkimeler
Potansiyel Enerji (PE)-Tepkime Koordinatı Tepkime ısısı (entalpisi) = ΔH

(TK) Grafikleri
TH = Ea ‹ - Ea g
Bir kimyasal tepkime gerçekleşirken enerji değişimi-
ni gösteren grafikler potansiyel enerji-tepkime koordina- • Eai > Eag ise ΔH > 0 olur, tepkime endotermiktir.
tı grafikleridir. • Eai < Eag ise ΔH < 0 olur, tepkime ekzotermiktir.
Aktifleşmiş
kompleks
Eai
Eag
ürün Mekanizmalı Tepkimeler

DH Bazı kimyasal tepkimeler birkaç adımda gerçekleşir. Bu
giren tür tepkimelere mekanizmalı (basamaklı) tepkimeler de-
Tepkime Koordinatı nir.
ileri 1. adım O3(g) + NO(g) † NO2(g) + O2(g)

Giren + Isı Ürün
geri 2. adım NO2(g) + O(g) † NO(g) + O2(g)
_________________________________
Net tepkime O3(g) + O(g) † 2O2(g)
Yukarıda verilen tepkime, iki basamaktan oluşmuştur. Net
tepkime, tepkimelerin taraf tarafa toplanması ile elde edi-
lir. Adımlarda oluşan ve harcanan maddeler ara üründür
Geri dönüşebilen tepkimelere tersinir tepkime denir. (NO2).
Mekanizmalı tepkimelerde PE-TK grafiği;
İleri tepkimenin Ea’si = Eai (tepkimenin Ea değeri)

Geri tepkimenin Ea’si = Eag
Potansiyel Enerji
Aktifleşmiş kompleks; tüm taneciklerin bir arada bulunduğu,
yüksek enerjili ve kararsız yapıdır. 50–
40–
30–
20–
O
10–
O C + O N 0– Tepkime Koordinatı
Tepkimeye girenler (Reaktifler)
O C O N O C O + Yukarıdaki grafik mekanizmalı bir tepkimeye aittir. Grafik,

tepkimenin 2 basamaktan oluştuğunu gösterir. Her basa-
O O N
mağın kendine ait bir Ea değeri vardır ve basamakların
Aktifleşmiş kompleks Ürün
hızları birbirinden farklıdır.
Bu grafiğe göre, 1. tepkimenin Ea’si 2. tepkimenin Ea’sin-
A2(g) + B2 † 2AB(g) den büyüktür. Bu nedenle, 2. tepkime daha hızlıdır.
Ayrıca, basamakların ayrı ayrı ΔH’leri de belirlenebilir.
+ Grafiğe göre,
1. tepkime ΔH > 0’dır.
Girenler Ara ürün Ürün 2. tepkime ΔH < 0’dır.
(Aktifleşmiş
kompleks) Net tepkime ΔH < 0’dır.
25
Potansiyel Enerji (PE)-Tepkime Koordinatı (TK)
03 Grafikleri - Mekanizmalı Tepkimeler
1. Potansiyel Enerji (kj) 4. Ekzotermik tepkimeler ile ilgili,

I. Tepkimenin ¢H değeri negatiftir.
II. Eai < Eag’dir.
III. Geri tepkime, ileri tepkimeye göre daha hızlı ger-
Tepkime Koordinatı çekleşir.
Yukarıda potansiyel enerji-tepkime koordinatı yargılarından hangileri doğrudur?

grafiği verilen tepkime ile ilgili, A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
I. Eai > Eag’dir. D) I ve III E) I, II ve III
II. Geri tepkime daha hızlıdır.
III. Tepkimenin ¢H değeri pozitiftir.
5. Aşağıda bir kimyasal değişimin potansiyel ener-
ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir.
2
2. Aşağıda bir kimyasal tepkimenin potansiyel ener- 1


90–
60–
Tepkime Koordinatı
Buna göre,
20–
I. Tepkime mekanizmalıdır.
Tepkime Koordinatı
II. 1. tepkimenin Ea değeri, 2. tepkimeninkinden
Buna göre,
daha büyüktür.
I. Tepkimenin ¢H değeri –40 kj’dür.
III. 1. tepkime endotermik, 2. tepkime ekzotermiktir.
II. Tepkimenin Ea değeri 30 kj’dür.
III. Aktifleşmiş kompleksin değeri 70 kj’dür.
3. X2(g) + 3Y2 † 2XY3(g) + 88 kj 6. H2(g) + F2(g) † 2HF(g) ¢H = –536 kj
Yukarıda verilen tepkimenin geri tepkime aktifleşme Yukarıdaki tepkimeye göre,

enerjisi 120 kj’dür. HF(g) † 1/2H2(g) + 1/2F2(g)
Buna göre, tepkimenin aktifleşme enerjisi kaç tepkimesinin Eag’si 140 kj olduğuna göre ileri
kj’dür? tepkimenin Ea değeri kaç kj’dür?
A) 32 B) 60 C) 104 D) 184 E) 208 A) 148 B) 396 C) 408 D) 606 E) 676
26 1-E 2-B 3-A 4-C 5-C 6-C

04 Tepkime Hızına Etki Eden Faktörler - I
Tepkimeler üzerinde yapılan deneyler, tepkime hızlarının; Örnek

• giren maddelerin cinsi, I. Ca2+(suda) + CO 23 – (suda) † CaCO3(k)
• giren maddelerin temas yüzeyi, II. CH3OH(s) † CO(g) + 2H2(g)
• girenlerin derişimleri (hacim ve basınç), III. Al(k) + 3HNO3(suda) † Aı(NO3)2(suda) + 3/2H2(g)
• sıcaklık, Yukarıda verilen tepkimelerin aynı ortamda hızları
• katalizör arasındaki ilişki nasıl olur?
nicelikleri ile değiştiğini göstermiştir.

Çözüm
• Zıt yüklü iyonların tepkimeleri en hızlıdır.
• Metallerin kuvvetli asitlerle tepkimeleri genellikle hızlı-
Giren Maddelerin Cinsi
dır.
Kimyasal tepkimeler, giren maddelerin atomlarının yeni-
den düzenlenmesi sonucu oluşur. Tepkime sırasında gi- • Organik bileşiklerin tepkimeleri genellikle yavaştır.
renlerdeki bazı atomlar arasında bağlar kopar, ürünlerde- Buna göre, tepkime hızları arasındaki ilişki I > III > II’dir.
ki atomlar arasında yeni bağlar oluşur. Kopan bağlar ne
Giren Maddelerin Temas Yüzeyi
kadar güçlü ise tepkimenin Ea’si o kadar yüksektir. Bu ne-
Tepkimelerin hızlarının farklı olması çarpışma teorisi ile
denle bu tür tepkimeler yavaş gerçekleşir.
açıklanır. Buna göre, giren maddelerin tanecikleri ne ka-
Tepkimelerdeki giren maddelerin türüne bakılarak tepki-
dar temas ederse çarpışma sayısı o kadar fazla olur, bu
melerin hızları karşılaştırılabilir.
durum etkin çarpışma sayısını artırır ve tepkime hızı artar.
• Tek atomlu ve zıt yüklü iyonlar arasında gerçekleşen Örneğin aynı miktar suda aynı sıcaklıkta toz şeker, kes-
tepkime hızlıdır. me şekerden daha hızlı çözünür. Tepkimenin Ea’si de-
Ag+(suda) + CI–(suda) † AgCI(k) ğişmez.
• Tek atomlu ve aynı yüklü iyonlar arasında gerçekle-
şen tepkimeler; zıt yüklü iyonlar içeren tepkimelerden
yavaş, diğer tepkimelerden genellikle hızlıdır. Giren Maddelerin Derişimleri
Fe2+(suda) + Cu+(suda) † Fe3+(suda) + Cu(k) Giren maddelerin derişimleri artırıldığında tanecikler ara-
• Çok atomlu ve zıt yüklü iyonlar arasında gerçekleşen sı çarpışma sayısı artar, bu durum etkin çarpışma sayısı-
tepkimeler genellikle hızlıdır. nı artırır ve tepkime hızı artar.
Fe3+(suda) + SCN–(suda) † FeSCN2+(suda) r \ [Giren]
• Moleküller arasında gerçekleşen tepkimeler genellikle
• Tepkimedeki giren maddeler gaz ya da suda çözün-
yavaştır. Kopan ve oluşan bağ sayısı arttıkça tepkime
müş ise hacmin değiştirilmesi derişimi değiştirir. Bu
hızı azalır.
durum, tepkime hızını değiştirir.
I. 2NO(g) + O2(g) † 2NO2(g)
1 mol 1 mol
II. 2N2O5(g) † 4NO2(g) + O2(g)
Mg(k) Mg(k)
r1 > r2
0,5 M 1M
• Organik bileşiklerin tepkimeleri genellikle yavaştır. HCI HCI
• Giren maddelerinde kimyasal aktifliği fazla olan mad-
de varsa tepkime daha hızlı gerçekleşebilir. 1 2
I. Zn(k) + 1/2 O2(g) † ZnO(k) Mg(k) + 2HCI(suda) † MgCI2(suda) + H2(g) tepkimesi 2.
II. 2Ag(k) + 1/2 O2(g) † Ag2O(k) durumda daha hızlı gerçekleşir.
r1 > r2 • Derişim etkisi, tepkimenin Ea’sini değiştirmez.
27
04 Tepkime Hızına Etki Eden Faktörler - I
1. I. Ca2+(suda) + CO 2-
3
(suda) † CaCO3(k) 4. Aşağıdaki aynı sıcaklıkta bulunan su örneklerine
aynı büyüklükte kesme şekerler atılıyor.
II. C2H4(g) + H2(g) † C2H6(g)
III. H2(g) + 1/2O2(g) † H2O(s)
Bu tepkimelerin aktifleşme enerjileri arasındaki
ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiş-
tir? 100 mL su 100 mL su
1 2
A) I > II > III B) I > III > II C) II > III > I
Buna göre;
D) II > I > III E) III > II > I
I. şekerin çözünme hızı,
II. şekerin çözünürlüğü,
III. oluşan çözeltilerin derişimleri
niceliklerinden hangileri iki sistem için aynıdır?
2. I. 2AI(k) + 3/2O2(g) † AI2O3(k) D) II ve III E) I, II ve III
II. Cu(k) + 1/2O2(g) † CuO(k)
III. 2Li(k) + 1/2O2(g) † Li2O(k)
Bu tepkimelerin hızları arasındaki ilişki aşağıda-
kilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) III > I > II B) III > II > I C) I > II > III
D) II > I > III E) II > III > I
3. Aşağıda verilen sistemde sabit sıcaklıkta gazlar NH3

gazı vermek üzere tepkimeye girmektedir.
II
İdeal piston
N2(g) 5. Ca(k) + 2HNO3(seyreltik) † Ca(NO3)2(suda) + H2(g)
H2(g) M
Yukarıdaki tepkimenin hızı;
I. tepkime kabına aynı sıcaklıkta bir miktar su ekle-
Tepkime kabına M musluğundan aynı sıcaklıkta bir
me,
miktar He gazı gönderiliyor.
II. tepkime kabına aynı sıcaklıkta bir miktar su ekle-
Buna göre;
me,
I. oluşan NH3 gazının mol sayısı,
III. tepkime kabına aynı sıcaklıkta bir miktar derişik
II. gazların derişimleri, HCI çözeltisi ekleme
III. etkin çarpışma sayısı işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanırsa ar-
niceliklerinden hangileri değişir? tar?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
28 1-B 2-A 3-D 4-B 5-B

05 Tepkime Hızına Etki Eden Faktörler - II
Sıcaklık Net tepkime O3(g) + O(g) † 2O2(g)

Bir kimyasal tepkimede aktifleşme enerjisine sahip tane- Tepkimenin katalizörü NO gazıdır.
ciklerin uygun geometride çarpışması sonucu ürün oluş-
tuğunu söylemiştik. Katalizörün özellikleri:
Tepkimeye giren taneciklerin enerjisi sıcaklığa bağlıdır. • Tepkimenin mekanizmasını değiştirir. Mekanizmalı ol-
Eğer tepkimenin gerçekleştiği ortamın sıcaklığı artırılır- mayan tepkimeleri mekanizmalı hâle getirebilir.
sa taneciklerin kinetik enerjisi artar, bu durum aktifleşme • Tepkimenin Eai ve Eag değerlerini aynı miktarda azal-
enerjisine sahip tanecik sayısını artırır; etkin çarpışma sa- tır. Hem ileri hem geri tepkimeyi hızlandırır.
yısı artar ve bu nedenle tepkime hızı artar.
• Tepkimenin ısısını (ΔH) değiştirmez.
Tepkimenin ısı bakımından türü (ekzotermik veya endo-
• Tepkime verimini değiştirmez.
termik) ne olursa olsun sıcaklık artarsa tepkime hızı artar.
Tanecik Sayısı
• Sıcaklık, aktifleşme enerjisini (Ea) değiştirmez. Ea2: Katalizörlü

Tanecik Sayısı Ea1: Katalizörsüz
T2 > T1
r2 > r 1
Kinetik Enerji
T2 Ea2 Ea1
T1
Ea Kinetik Enerji Potansiyel Enerji
Ekzotermik tepkimelerde sıcaklık artışı tepkimeyi hızlan-

1 1: Katalizörsüz
dırır. Fakat tepkime verimini düşürür. Çünkü ekzotermik 2
2: Katalizörlü
tepkimelerde yüksek sıcaklıkta girenler daha kararlıdır.
TH
Zaman
Katalizör
Potansiyel Enerji
Kimyasal bir tepkimeyi hızlandıran, tepkime sonucunda
değişmeden açığa çıkan maddelere katalizör denir.
• Tek basamaklı ve net tepkimelerde katalizör okun Katalizörsüz
üzerine yazılır.
MnO 2 3 Katalizörlü
KCIO 3 (k) KCI (k) + O (g)
2 2
TK
MnO2: Katalizör
• Mekanizmalı tepkimelerde katalizör, tepkime meka- • İnhibitör: Negatif katalizördür.
nizması içinde yer alır. • Homojen katalizör: Girenlerle aynı hâle sahip katali-
O 3 (g) + NO (g) † NO 2 (g) + O 2 (g) zördür.
• Heterojen katalizör: Girenlerle farklı hâle sahip katali-
NO 2 (g) + O(g) † NO (g) + O 2 (g)
zördür.
29
05 Tepkime Hızına Etki Eden Faktörler - II
1. Bir kimyasal tepkime gerçekleşirken tepkimenin 5. Aşağıda bir kimyasal tepkimenin katalizörlü ve kata-
sıcaklığı artırıldığında; lizörsüz durumdaki potansiyel enerji-tepkime koordi-
I. etkin çarpışma sayısı, natı grafiği verilmiştir.
Potansiyel Enerji
II. tepkimenin Ea değeri,
1
III. tepkimenin hızı
2
niceliklerinden hangileri artar?
Tepkime Koordinatı
Buna göre,
I. 2. tepkime katalizörlüdür.
2. KCIO3(k) † KCI(k) + 3/2O2(g) II. Katalizörsüz tepkime tek basamaklıdır.
Yukarıdaki tepkimenin hızını artırmak için; III. Tepkimenin ¢H değeri değişmemiştir.
I. KCIO3 miktarını artırmak, yargılarından hangileri doğrudur?
II. sıcaklığı artırmak, A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
III. uygun bir katalizör kullanmak D) II ve III E) I, II ve III
işlemlerinden hangileri yapılabilir?
3. Bir tepkimede katalizör kullanıldığında,

I. Tepkime mekanizması değişir.
II. Tepkimenin Ea değeri azalır.
6. Tanecik Sayısı
III. Tepkimenin ¢H değeri artar.
D) II ve III E) I, II ve III 2
Ea Kinetik Enerji
Ni
4. CH4(g)+ CI2(g) CH3CI(s) + HCI(g) Yukarıdaki grafiğe göre,
Yukarıdaki tepkimeye göre, I. Aynı tepkimenin farklı sıcaklıktaki giren maddele-
I. Ni katalizördür. rinin taneciklerinin kinetik enerji dağılımını göste-
II. Ni kullanılmazsa tepkime gerçekleşmez. rir.
III. Tepkime mekanizmalıdır. II. 2. durumun sıcaklığı daha yüksektir.
yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin de- III. İki durumun ¢H değeri aynıdır.
ğildir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
30 1-C 2-D 3-B 4-E 5-E 6-C

06 Tepkime Hız Bağıntısı (Denklemi) - I
Kimyasal tepkimelerin hızlarının giren maddelerin miktar- Örnek

larına bağlı olduğunu söylemiştik. Bu nedenle, giren mad- 2SO2(g) + O2(g) † 2SO3(g) (tek basamaklı)
delerin molariteleri kullanılarak tepkime hızı belirlenebilir. r = k : [SO2]2 : [O2]
Saf sıvı ya da katı hâlde bulunan maddelerin molariteleri
r = k › : P SO
2
: PO 2 k^kı
zamana bağlı olarak değişmediği için hızın belirlenmesin-
2
N2O4(g) † 2NO2(g)
de dikkate alınmaz.
Kimyasal tepkimeler tek basamaklı veya mekanizmalı r = k : PN 2 O 4
gerçekleşir. Tek basamaklı tepkimelerde hız bağıntısı gi- Örnek
ren maddelere göre yazılır. Mekanizmalı tepkimelerde hız 2NO(g) + O2(g) † 2NO2(g)
bağıntısı net tepkimeye göre yazılmaz.
Yukarıda verilen tepkime tek basamaklıdır.
aA(g) + bB(g) † cC(g) + dD(g) Buna göre,
r a [A] a r a [B] b I. Hız bağıntısı; r = k : [NO]2 : [O2] şeklindedir.
r = k : [A] a : [B] b Hız bağıntısı II. NO gazının derişimi 2 katına çıkarıldığında hız 4 katı-
na çıkar.
k = Hız sabiti
III. Tepkime kabının hacmi 2 katına çıkarıldığında hız
(a + b): tepkime mertebesidir. 1
’ine iner.
Hız bağıntısı gaz ve suda çözünmüş maddeler kullanıla- 4
rak yazılır. yargılarından hangileri doğrudur?
N2(g) + 3H2(g) † 2NH3(g) r = k [N2] : [H2]3 Çözüm
Mg(k) + 2HCI(suda) † MgCI2(suda) + H2(g) • Tepkime tek basamaklı olduğu için I. öncül doğrudur.
r = k : [HCI]2 • Tepkime r1 = k • [NO]2 • [O2] r2 = 4r1

• Her tepkimenin kendine ait bir hız sabiti vardır. Hız sa- r1 = k • (2 • [NO]2 • [O2]) II. öncül doğrudur
bitinin birimi değişkendir. • Tepkime r1 = k • [NO]2 • [O2]
M mol r1
r’nin birimi = s = 8NOB 8O 2B r2 =
2
k :f p
L:s 8
:
2 2 III. öncül yanlıştır.
Mekanizmalı Tepkimelerde Hız Bağıntısı
Örnek
Mekanizmalı tepkimelerde tepkime hızını belirleyen, ya-
CaCO3(k) † CaO(k) + CO2(g) r = k
vaş tepkimedir. Bu nedenle, hız bağıntısı yavaş tepkime-
r
ye göre yazılır.
I. O3(g) + NO(g) † NO2(g) + O2(g) (yavaş)
II. NO2(g) + O(g) † NO(g) + O2(g) (hızlı)
———————————————————–
O3(g) + O(g) † 2O2(g)
Zaman
tepkimesinin hız bağıntısı,
Yukarıda verilen tepkimede girenlerde bulunan madde r = k : [O3] : [NO] şeklindedir.
katı hâldedir. Buna göre, zamana bağlı olarak CaCO3 ka-
• Bir tepkimenin mekanizması teorik olarak belirlenir.
tısının molaritesi değişmez.
Hız bağıntısı ve net tepkime karşılaştırılarak tepkime-
Bu nedenle, tepkime sabit hızla gerçekleşir. nin mekanizmalı olup olmadığı söylenebilir.
• Hız sabiti; sıcaklık, temas yüzeyi ve katalizöre bağlı 2A(g) + B(g) + 3C(g) † D(g) + 2E(g)
olarak değişir. tepkimesinin hız bağıntısı
• Hız bağıntısı; kısmi basınç kullanılarak da yazılabilir. r = k : [A]2 : [B] şeklindedir.
Gaz fazında gerçekleşen tepkimelerde gazların kısmi Tepkime ile hız bağıntısı karşılaştırıldığında bağıntıda
basınçlarındaki değişim, hızı belirlemede kullanılır. C gazı olmadığı için tepkime mekanizmalıdır.
31
06 Tepkime Hız Bağıntısı (Denklemi) - I
1. Aşağıda bir kimyasal tepkimenin potansiyel ener- 4. 2C(k) + O2(g) † 2CO(g)

ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir. Yukarıdaki tepkime tek basamaklıdır.
Potansiyel Enerji
Buna göre,
1
2 I. Tepkimenin hız bağıntısı r = k : [O2] şeklindedir.
II. C katısı toz hâline getirilirse hız artar.
III. O2 gazının basıncı artırılırsa hız da artar.
Tepkime Koordinatı
Buna göre,
I. Tepkime 2 basamaklıdır.
II. 1. tepkime, tepkime hızını belirler.
III. Tepkimede katalizör kullanılmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
5. 2X + Y † 2Z
Yukarıdaki tepkimenin hız bağıntısı
r = k : [Y]
şeklindedir.
2. 2CO2(g) + 1/2O2(g) † 2CO2(g)
Buna göre,
Yukarıdaki tepkime tek basamaklıdır.
I. X maddesi katı ise tepkime tek basamaklı olabi-
Tepkime kabının hacmi sabitken O2 gazının mol
lir.
sayısı 4 katına çıkarıldığında hız nasıl değişir?
II. Tepkime gaz fazında gerçekleşiyorsa mekaniz-
A) 4 katına çıkar. B) 2 katına çıkar.
malıdır.
C) Değişmez. D) 1/2’sine iner.
III. Y maddesi suda çözünmüş ya da sıvı hâldedir.
E) 1/4’üne iner.
3. 2X(g) + Y(g) + 3Z(g) † T(g) + 2Q(g)
Yukarıdaki tepkimenin hız bağıntısı,
r = k : [Y] : [Z]
şeklindedir.
Buna göre,
6. I. KCI3(k) † KCI(k) + 3/2O2(g) r = k : [O2]3/2
II. X’in derişimi 2 katına çıkarılırsa tepkime hızı de-
II. CaO(k) + CO2(g) †CaCO3(k) r = k : [CO2]
ğişmez.
mol III. 2HCI(g) † H2(g) + CI2(g) r = k : [HCI]2
III. Tepkimenin hız sabiti birimi ’dir.
L:s Yukarıdaki tek basamaklı tepkimeler için verilen
yargılarından hangileri doğrudur? hız bağıntılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
32 1-C 2-B 3-C 4-E 5-C 6-D

07 Tepkime Hız Bağıntısı (Denklemi) - II
Deneysel Veriler Kullanılarak Hız Bağıntısının Tepkime; NO’ye göre 2. dereceden, H2’ye göre 1. de-
Bulunması recedendir.
Bir kimyasal tepkimenin mekanizmalı olup olmadığı, tep- • Tepkime derecesi kullanılarak hız sabitinin (k) birimi,
kimeye giren maddelerin molariteleri değiştirilerek yapılan hacim, basınç veya derişimlerinin değişimi ile hızın
deneylerden elde edilen verilerin kullanılmasıyla bulunur. nasıl değiştiği belirlenebilir.
M
Hız bağıntısındaki maddelerin türü ve üsleri tepkimede- Tepkime hızı = s tepkime derecesi = x
ki giren maddelerle aynı değilse tepkime mekanizmalıdır.
Hız sabitinin (k) birimi
Örneğin, 2NO(g) + 2H2(g) † N2(g) + 2H2O(g) tepkimesi
1 1 L x-1 1
iki adımlıdır. Bu nedenle hız denklemi doğrudan tepkime k= : s =e o :s
Mx - 1 mol
denklemine göre yazılamaz.
x = Tepkime derecesi
Genel olarak r = k : [NO]X : [H2]Y olarak yazılır. x ve y de-
ğerleri deney verilerinden bulunur.
Örnek
Örnek
Gaz fazında gerçekleşen bir tepkimenin k (hız sabiti) biri-
2A(g) + 3B(g) † 2C(g) tepkimesi için: 1
mi ’dir.
[A] [B] Hız (M/s) M:s
Buna göre,
1. deney 0,1 0,1 2 : 10–2
Tepkime derecesi = 2’dir.
2. deney 0,2 0,1 2 : 10–2
Tepkime kabının hacmi 2 yarıya düştüğünde hız 4 katı-
3. deney 0,2 0,2 8 : 10–2
na çıkar.
Deney sonuçlarına göre,
1 ve 2. deneylerde B’nin derişimi sabit tutulup A’nın deri-
şimi 2 katına çıkmıştır. Bu iki deneyde hız değişmemiştir.
Örnek
Demek ki A maddesi hıza etki etmiyor. Dolayısıyla hız ifa-
desinde yer almaz. 2 ve 3. deneylerde A’nın derişimi sa- 2X(g) + 3Y(g) † 2Z(g)
bit tutulup B’nin derişimi 2 katına çıkmıştır. Bu iki deney tepkimesinin hız bağıntısı,
sonucunda hız 4 katına çıkmıştır. Buna göre, tepkimenin r = k : [X]
hız bağıntısı r = k : [B]2 şeklindedir. Bu nedenle tepkime şeklindedir.
mekanizmalıdır.
Buna göre,
• Tepkime mekanizmalıdır.
• Tepkime derecesi 1’dir.
1 1
• k (hız sabiti) birimi =
Mx - 1 s
:
Hız sabiti (k), derişime bağlı değildir.
1 L
x=1¡ =
M : s mol : s
Tepkime Derecesi
Tepkimenin hız bağıntısındaki üslerinin toplamıdır.
TH = k : [NO]2 : [N2] tepkime derecesi = 3

TH = k tepkime derecesi = 0 Bir tepkimede bulunan maddeler aynı fazda ise homojen
TH = k : |HCI]2 tepkime derecesi = 2 tepkime olarak adlandırılır.
• Hız bağıntısın ile da bulunan maddelere göre de dere- Bir tepkimede bulunan maddeler farklı fazda ise heterojen
ce ile ifade edilebilir. tepkime olarak adlandırılır.
TH = k : [NO]2 : [H2]
33
07 Tepkime Hız Bağıntısı (Denklemi) - II
4. Gaz fazında gerçekleşen bir tepkimenin hız sabiti bi-

1 - 3. soruları aşağıdaki tabloya göre cevapla-
L2
yınız. rimi ’dir.
mol 2 : s
A(g) + 2B(g) + 3C(g) † D(g) + 3E(g) Buna göre,
tepkimesine ait deney sonuçları aşağıdaki tabloda I. Tepkime kabının hacmi yarıya indirildiğinde hız
verilmiştir. 8 katına çıkar.
Deney [A] [B] [C] Tepkime Hızı (M/s) II. Tepkime derecesi 3’tür.
1 0,05 0,1 0,05 8 : 10–3 III. Tepkime mekanizmalıdır.
2 0,1 0,2 0,05 1,6 : 10–2 yargılarından hangileri çıkarılabilir?
3 0,05 0,2 0,1 1,6 : 10–2 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
4 0,05 0,2 0,05 8 : 10–3
1. Tepkimenin hız bağıntısı aşağıdakilerden hangi-

sinde doğru verilmiştir?
A) r = k : [A]2 B) r = k : [A] : [B]
C) r = k : [B]2 D) r = k : [C]2
E) r = k : [A] : [C]
5. Tepkimenin k (hız sabiti) değeri;
I. sıcaklık,
II. tepkime kabının hacmi,
III. temas yüzeyi
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
2. Tepkimenin hız sabitinin değeri ve birimi aşağı-
dakilerden hangisidir?
1 L
A) 3, 2 B) 0, 32
mol : s mol : s
mol mol
C) 3, 2 D) 0, 32
L:s L:s
L
E) 0, 16
mol : s 6. Gaz fazında gerçekleşen,
3X + Y † Z
tepkimesinde X’in derişimi 2 katına çıkarıldığında hız
da 2 katına çıkıyor.
Buna göre,
II. Tepkime derecesi 1’dir.
3. Aynı sıcaklıkta A’nın derişimi 0,5 M, B’nin derişi- III. Yavaş tepkime X † ana ürün şeklindedir.
mi 0,2 M ve C’nin derişimi 0,3 M alındığında tep- yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin de-
kime hızı kaç M/s olur? ğildir?
A) 9 : 10–3 B) 2,7 : 10–3 C) 4,8 : 10–3 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) 1,8 : 10–2 E) 4,8 : 10–2 D) II ve III E) I, II ve III
34 1-E 2-B 3-E 4-B 5-D 6-D

01 Kimyasal Tepkimelerde Hız
1. Endotermik tepkimeler ile ilgili, 4. 2NH3(g) † N2(g) + 3H2(g)

I. Geri tepkimenin Ea’sı daha küçüktür. Yukarıdaki tepkimede N2 gazının oluşma hızı NK’de
II. ¢H > 0’dır. 448 mL/s’dir.
III. Kırılan bağların enerjileri toplamı, oluşan bağla- Buna göre, NH3 gazının harcanma hızı kaç
rın enerjileri toplamından küçüktür. mol/dk.dır?
yargılarından hangileri doğrudur? A) 24 B) 12 C) 6 D) 2,4 E) 0,4
(03 kök bilgiyi içermektedir.) 5. SO3(g) + H2O(s) † H2SO4(suda)
I. SO3 gazının basıncı artırıldığında çözünme hızı
da artar.
2. Gaz fazında gerçekleşen bir tepkimenin mekaniz- II. Tepkime hızı pH değişimi ile belirlenebilir.
ması, III. Geri tepkimenin Ea değeri daha büyüktür.
1. NO + O † NO2 (yavaş)
2 2
2. SO2 + NO2 † SO3 + NO (hızlı)
şeklindedir.
Buna göre,
I. NO2 katalizördür.
1
6. Gaz fazındaki bir tepkimenin derecesi bilinmektedir.
II. Tepkimenin hız bağıntısı r = k : [NO] : [O 2] 2 şek-
Buna göre;
lindedir.
I. tepkimenin hız sabiti birimi,
III. 2. tepkimenin Ea değeri daha büyüktür.
II. tepkime kabının hacminin hıza etkisi,
III. tepkimenin hız bağıntısı
7. Zn(k) + H2SO4(suda) † ZnSO4(suda) + H2(g)

3. KOH(k) † K+(suda) + OH–(suda) ¢H < 0
Yukarıdaki tepkimeye göre sıcaklık artırıldığın-
I. Zn katı miktarı artırılırsa tepkime hızı artar.
da;
II. pH değişimi kullanılarak tepkime hızı belirlenebi-
I. KOH’nin çözünme hızı,
lir.
II. KOH’nin çözünürlüğü,
III. Çözeltiye bir miktar su eklenirse tepkime hızı
III. çözeltinin derişimi
azalır.
35 1-B 2-A 3-A 4-D 5-E 6-C 7-E

8. Aşağıda bir kimyasal değişimin potansiyel ener- 10. Gaz fazında gerçekleşen,
ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir. 2X + Y † 3Z
Potansiyel Enerji (kj) tepkimesinin hız bağıntısı r = k : [Y] şeklindedir.
3 Buna göre,
1
2
II. Tepkime derecesi 1’dir.
M
III. Tepkime hız sabiti birimi s ’dir.
Tepkime Koordinatı yargılarından hangileri doğrudur?
Buna göre, A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
I. 2. adımın Ea değeri en küçüktür. D) II ve III E) I, II ve III
II. Net tepkime endotermiktir. (06 kök bilgiyi içermektedir.)
III. Tepkime hızını 1. adım belirler.

9. Aşağıda bir kimyasal tepkimenin potansiyel ener-

ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir. 11. Aşağıda bir kimyasal değişimin taneciklerinin kinetik
Potansiyel Enerji (kj) enerji dağılımını gösteren grafik verilmiştir.
Tanecik Sayısı
110
1 2
68
Kinetik Enerji
Ea1 Ea2

I. Tepkimenin ¢H değeri 44 kj’dür. I. Ea1 katalizörlü tepkimenin eşik enerjisidir.
II. Aktifleşmiş kompleksin enerjisi 110 kj’dür. II. 2. durumda ¢H değeri daha büyüktür.
III. Tepkimenin Eag değeri 86 kj’dür. III. Ea2 inhitörlü tepkimenin eşik enerjisidir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğru olabilir?
36 8-E 9-D 10-B 11-C

1. 2CO(g) + O2(g) † 2CO2(g) 4. CaCO3(k) † CaO(k) + CO2(g)

Yukarıda verilen tepkimede 11,2 gram CO gazı Yukarıdaki tepkime tek basamaklıdır.
40 saniyede tükenmektedir. Buna göre,
Buna göre, CO2 gazının oluşma hızı kaç I. Tepkimenin hız bağıntısı r = k şeklindedir.
mol/dk.dır? (C: 12, O: 16) II. Tepkimenin derecesi sıfırdır.
A) 0,2 B) 0,3 C) 0,4 D) 0,5 E) 0,6 III. Tepkime hızı zamanla azalır.
2.
N2(g) + O2(g) † 2NO(g)
I. Eai > Eag’dir.
II. Tepkimenin ¢H değeri pozitiftir.
5. I. Ag+(suda) + Cl–(suda) † AgCI(k)
III. Kırılan bağların enerjileri toplamı, oluşan bağla-
rın enerjileri toplamından küçüktür. II. C2H6(g) † C2H4(g) + H2(g)
yargılarından hangileri doğrudur? III. H2(g) + Cl2(g) † 2HCI(g)
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Bu tepkimelerin aynı ortamda hızları arasındaki

ilişki seçeneklerden aşağıdakilerin doğru veril-
miştir?
A) I > II > III B) I > III > II C) III > II > I
D) II > III > I E) III > I > II
3. Aşağıda verilen grafik, farklı sıcaklıklarda gerçek-

leşen bir kimyasal tepkimenin taneciklerinin kinetik
enerji dağılımını göstermektedir.
Tanecik Sayısı
6. Gaz fazında gerçekleşen tepkimenin mekanizması,
N2O2 + H2 † N2O+ H2O (yavaş)
N2O + H2 † N2 + H2O (hızlı)
T2 2NO † N2O2 (hızlı)

şeklindedir.
T1
Buna göre,
Kinetik Enerji I. N2O2 katalizördür.
Ea
II. N2O ara üründür.
Buna göre,
III. Tepkime derecesi 2’dir.
I. T2 > T1’dir.
mol
II. Ea değeri değişmemiştir. IV. Tepkimenin hız sabiti birimi ’dir.
L:s
III. T2’de tepkime daha hızlı gerçekleşir. V. Tepkimenin hız bağıntısı
yargılarından hangileri doğrudur? r = k : [N2O2] : [H2] şeklindedir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangisi yanlıştır?
(05 kök bilgileri içermektedir.) (06 kök bilgiyi içermektedir.)
37 1-E 2-B 3-E 4-C 5-B 6-D

7. O3(g) + O(g) † 2O2(g) 10. 2CO(g) † C(k) + CO2(g)

Yukarıda verilen tepkimenin derecesi 2’dir. Yukarıdaki tepkime sabit hacimli kapta gerçekle-
Buna göre, şirken,
rtep [CO2]
L
II. Tepkimenin hız sabiti birimi ’dir.
mol : s
III. O3 gazının derişimi 2 katına çıkarılırsa hız da 2
katına çıkar. Zaman
Zaman
I II
yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin de-
[C]
ğildir?
Zaman
III
8. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
İdeal piston D) II ve III E) I, II ve III

CO(g)
O2(g)
Yukarıda verilen sistemdeki gazlar CO2 gazı vermek

üzere tepkimeye girmektedir.
Sistemde sabit sıcaklıkta piston ok yönünde bir
miktar çekildiğinde;
I. tepkime hızı,
II. etkin çarpışma sayısı, ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir.
III. tepkimenin Ea değeri Potansiyel Enerji (kj)
niceliklerinden hangileri değişir? 1
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 2
Tepkime Koordinatı
Buna göre,
9. N2(g) + 3H2(g) † 2NH3(g)
I. 1. durumda tepkime daha yavaştır.
Yukarıda verilen tepkimede H2 gazının harcanma
hızı 0,6 g/s’dir. II. İki durumda da ¢H değeri aynıdır.
Buna göre, NH3 gazının NK’de oluşma hızı kaç III. 2. durumda tepkimede katalizör kullanılmıştır.
L/s’dir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) 4,48 B) 3,36 C) 2,24 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) 1,12 E) 0,56 D) II ve III E) I, II ve III
38 7-C 8-C 9-A 10-B 11-E

5 4. C(k) + CO2(g) † 2CO(g)

1. X2(g) + Y2(g) † X2Y5(g)
2
Yukarıdaki tepkime için;
Yukarıdaki tepkimede X2Y5 gazının oluşma hızı
I. katalizör kullanmak,
NK’de 448 mL/s’dir.
II. C katısının miktarını artırmak,
Buna göre, Y2 gazının harcanma hızı kaç
III. sıcaklığı artırmak
mol/dk.dır?
işlemlerinden hangileri yapılırsa tepkime hızı ar-
A) 0,3 B) 1,2 C) 1,5 D) 1,8 E) 3
(02 kök bilgiyi içermektedir.) tar?
(04, 05 kök bilgiyi içermektedir.)
2. Aşağıda bir kimyasal tepkimenin potansiyel ener-

ji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir. 5. 2A(g) + B(g) + C(g) † 3D(g) + E(g)
Potansiyel Enerji (kj) Yukarıda verilen tepkimenin hız bağıntısı

r = k : [B] : [C]2 şeklindedir.
72
Buna göre,
48
I. Tepkime derecesi 3’tür.
15
L2
II. Tepkime hız sabiti birimi ’dir.
Tepkime Koordinatı mol 2 : s
Buna göre, III. A’nın derişimi 2 katına çıkarılırsa hız değişmez.
I. Aktifleşmiş kompleksin enerjisi 72 kj’dür. IV. Katalizör kullanılırsa hız bağıntısı değişmez.
II. Tepkimenin ¢H değeri 33 kj’dür. V. Tepkime kabının hacmi yarıya indirildiğinde hız 8
katına çıkar.
III. Tepkimenin Eag değeri 57 kj’dür.
yargılarından hangisinin doğruluğu kesin değil-
dir?
D) I ve III E) I, II ve III (04, 05, 06 kök bilgiyi içermektedir.)
6. O3(g) + O(g) † 2O2(g)

Yukarıdaki tepkimenin hızlı ve 2. adımı
NO2(g) + O(g) † NO(g) + O2(g) şeklindedir.
3. Bir kimyasal tepkimenin tepkime derecesi sıfırdır.
Buna göre,
Buna göre,
I. Tepkimenin hız bağıntısı r = k : [NO] : [O3] şeklin-
M
I. Tepkime hız sabiti birimi s ’dir. dedir.
II. Tepkime mekanizmalıdır. II. Tepkime derecesi 2’dir.
III. Tepkimenin bağıntısı r = k şeklindedir. III. NO2’nin derişimi 2 katına çıkarıldığında hız de-
yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin de- ğişmez.
ğildir? yargılarından hangileri doğrudur?
(06 kök bilgiyi içermektedir.) (04, 06 kök bilgiyi içermektedir.)
39 1-E 2-C 3-A 4-D 5-D 6-E

7. C2H4(g) + H2(g)
Ni
C2H6(g) 3
10. Al(k) + 3KOH(suda) † K3AlO3(suda) + H2(g)
2
Yukarıdaki tepkimede verilen Ni ile ilgili,
Yukarıdaki tepkimenin hızı;
I. Kullanılmazsa tepkime gerçekleşmez.
I. sabit basınçta hacim değişimi,
II. Heterojen katalizördür.
II. pH değişimi,
III. Tepkimenin Ea değerini düşürür.
III. katı oluşumu
niceliklerinden hangileri ile belirlenebilir?
8. I. Pb2+(suda) + SO 2-
4 (suda) † PbSO4(k)
II. N2(g) + 3H2(g) † 2NH3(g) 11. Bir kimyasal tepkimenin ileri aktifleşme enerjisi, geri
III. Zn(k) + 2H+(suda) † Zn2+(suda) + H2(g) aktifleşme enerjisinden küçüktür.
Bu tepkimelerin aynı koşullarda Ea’ları arasın- Buna göre,
daki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru veril- I. Tepkimenin ¢H değeri negatiftir.
miştir?
II. Girenlerin ısı kapsamı ürünlerinkinden küçüktür.
A) I > II > III B) II > I > III C) III > II > I
D) II > III > I E) I > III > II

2
1 12. 2CO2(g) † 2CO(g) + O2(g)

Yukarıda verilen tepkime tek basamaklıdır.
Buna göre tepkime kabının hacmi yarıya indiril-
Tepkime Koordinatı diğinde,
I. Tepkime hızı 4 katına çıkar.
Buna göre, II. Aktifleşme enerjisi düşer.
I. Tepkime 2 basamaklıdır. III. Tepkime mekanizmalı hâle gelir.
II. Toplam tepkime ekzotermiktir. yargılarından hangileri doğru olur?
III. Tepkimenin hızını 1. adım belirler. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
yargılarından hangileri doğrudur? D) I ve II E) I ve III
40 7-E 8-D 9-B 10-C 11-D 12-A

YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
KİMYA
5. FASİKÜL
Kimyasal Tepkimelerde Denge - I
Kimyasal Denge
Denge Bağıntısı ve Denge Sabiti
Dengede Hess Yasasının Uygulanması - Dengenin Nitel İncelenmesi
Dengenin Nicel Görünümü (Dengeyle İlgili Hesaplamalar)
Denge Kesri
Dengeyi Etkileyen Faktörler
Üniversite sınavında denge hesaplamalarından genellikle soru çıkmıştır.

01 Kimyasal Denge
Denge, gözlenebilen ve ölçülebilen niceliklerin sabit kal- Bu nedenle, ileri tepkime hızı zamanla azalırken geri
ma durumudur. tepkime hızı artar.
Bir kimyasal tepkimede geri yönde gerçekleşen değişim- • Tepkimedeki maddeler aynı fazda ise homojen, farklı
ler tersinirdir. Bu tür tepkimelerde değişimler çift yönlü ise heterojen denge olarak tanımlanır.
(ileri ve geri) gerçekleşir. Aynı anda hem ileri hem geri
yönde çalışan tepkimelerde denge oluşur.
Kimyasal Dengenin Özellikleri
Denge, (D) şeklinde gösterilir.
• Sistem kapalıdır. (özellikle gaz hâlinde madde varsa).
• Sıcaklık sabittir.
Örneğin, 0 °C’de buzlu su veya katısıyla birlikte olan çö-
zeltiler denge hâlindedir. • Gözle görülebilir ve ölçülebilir nicelikler sabittir (renk,
basınç, hacim vb.).
• Fiziksel denge: Fiziksel değişimde gerçekleşen den-
gedir. • İleri ve geri yöndeki tepkimeler sabit hızla devam
Yoğunlaşma eder. Kimyasal denge dinamiktir.
H2O(s) H2O(g)
Buharlaşma • Tepkimenin mekanizmalı olup olmadığı denge oluşu-
munu etkilemez.
Denge durumunda iki zıt değişim (buharlaşma ve yoğun-
laşma) devam ettiğinden sıvı-buhar dengesi dinamiktir. • Tepkimede yer alan tüm maddelerin derişimleri sabit-
tir.
• Maksimum düzensizlik-minimum enerji eğilimleri den-
gede önemlidir.
• Denge tepkimelerinin verimi %100’den daha küçüktür.
Kimyasal Denge
Bir kimyasal tepkime tersinir ise bir süre sonra denge olu-
şabilir. Kimyasal tepkimelerde denge, ileri yöndeki (†) Maksimum Düzensizlik ve Minumum Enerji
tepkimenin hızı ile geri yöndeki (!) tepkimenin hızının Maksimum Düzensizlik
eşitlendiği anda oluşur. Doğadaki değişimler düzensizliğe doğru kendiliğinden
Geri gerçekleşir.
2NO2(g) N2O4(g)
İleri
Minimum Enerji
Kimyasal denge: rileri = rgeri Doğadaki değişimler yüksek enerjiden düşük enerjiye
doğru kendiliğinden gerçekleşir.
Tersinir kimyasal tepkimelerde ileri ya da geri yöndeki
Bu iki eğilimin zıt yönlü olma durumu denge oluşumunu
tepkimelerden herhangi birinin çalışması dengenin oluş-
destekler.
ması için yeterlidir.
Fakat denge için eğilimlerin zıt olması şart değildir.
2NO2(g) ø N2O4(g)
Minimum enerji
• NO2 gazı ile başlatılan tepkimede derişim-zaman ve H2O(s) + Isı H2O(g)
hız-zaman grafiği Maksimum düzensizlik
Derişim [M] Hız (V)
Maksimum düzensizlik
2NO2(g) N2O2(g) + Isı
vileri
NO2 Minimum enerji
N2O4
Isı + N2(g) + 2O2(g) N2O4(g)
vgeri
Maksimum düzensizlik Girenler

t Zaman t Zaman Minimum enerji lehine
İleri tepkimenin hızı, NO2 gazına, geri tepkimenin hızı Bu iki eğilim zıt yönlü ise denge anında, uzlaşma hâlinde
N2O4 gazına bağlıdır. olmak zorundadır.
3
01 Kimyasal Denge
1. Kimyasal tepkimelerde denge ile ilgili, 1

4. I. N2(g) + O2(g) ø N2O(g)
2
I. Dinamiktir.
II. CaCO3(k) ø CaO(k) + CO2(g)
II. Tepkimedeki maddelerin derişimleri sabittir.
III. 2SO2(g) + O2(g) ø 2SO3(g)
III. Tepkime verimi %100’dür.
Yukarıdaki tepkimelerin hangilerinde maksimum
ifadelerinden hangileri doğrudur?
düzensizlik ve minimum enerji eğilimleri zıt yön-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III lüdür?
1 5. Aşağıda gaz fazında gerçekleşen bir kimyasal tepki-

2. I. H2(g) + O2(g) † H2O(g)
2 medeki maddelerin molaritelerindeki değişimi göste-
II. C(k) + CO2(g) † 2CO(g) ren grafik verilmiştir.
III. N2(g) + O2(g) † 2NO(g) Molarite (mol/L)
Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinde maksi-
mum düzensizlik girenler lehinedir?
X
Y
Z
Zaman
t
3. Sabit sıcaklıkta 1 litrelik kaba eşit mol sayıda N2 ve Buna göre,
H2 gazları konularak bir süre sonra,
I. t anında ileri tepkimenin hızı ile geri tepkimenin
N2(g) + 3H2(g) ø 2NH3(g) hızı eşittir.
dengesi kuruluyor. II. Tepkime verimi %100 değildir.
Buna göre, III. t anında denge oluşmuştur.
[N2] [H2] yargılarından hangileri doğrudur?
Zaman Zaman
I II
Hız 6. H2(g) + l2(k) ø 2Hl(g) + Isı
Yukarıdaki denge tepkimesi ile ilgili,
vileri I. Minimum enerji ürünler lehinedir.

vgeri II. Heterojen dengedir.
III. Dengeye ulaşan sistemde ileri tepkimenin hızı,
Zaman
III geri tepkimenin hızından büyüktür.
grafiklerinden hangileri doğru olur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
4 1-B 2-C 3-D 4-D 5-E 6-C

02 Denge Bağıntısı ve Denge Sabiti
Derişimler Türünden Denge Sabiti Kısmi Basınçlar Türünden Denge Sabiti

Dengeye ulaşan tepkimelerde ileri ve geri tepkime hızla- Dengedeki bir tepkimede gaz hâlinde madde varsa mad-
rı birbirine eşittir. delerin kısmi basınçları kullanılarak denge bağıntısı ya-
geri zılabilir.
aA(g) + bB(g) cC(g) + dD(g)
ileri Örnek
2NO2(g) ø N2O4(g)
rileri = k ileri : [A] a : [B] b [N 2 O 4] PN2O4

4 rileri = rgeri Kc =
[NO 2] 2
Kp = 2
P NO
rgeri = k geri : [C] c : [D] d
2
n:R:T
P:V = n:R:T ¡ P = ¡ P = M:R:T
V
kileri : [A]a : [B]b = kgeri : [C]c : [D]d
PN 2 O 4 = [N2O4] : R : T PNO 2 = [NO2] : R : T
k ileri [C] c : [D] d
= [N 2 O 4] : R : T
k geri [A] a : [B] b Kp = ¡ K p = K c : (R : T) -1
[NO 2] 2 : (R : T) 2
k ileri
İki hız sabitinin oranı da sabittir. K c =
k geri
Kp = Kc : (R : T)–1 eşitliğindeki –1 değeri, gaz fazındaki
[C] c : [D] d ürünlerin katsayıları ile girenlerin katsayıları farkıdır.
Kc = Denge bağıntısı
[A] a : [B] b
Kp = Kc : (R : T)Dn
Kc: Derişimler türünden denge sabiti Dngaz = nürün – ngiren

• Derişimler türünden denge sabiti; K, Kc ya da Kd şek-
linde gösterilebilir. Örnek
• Denge bağıntısı, mekanizmalı tepkimelerde toplam 2NH3(g) ø N2(g) + 3H2(g)

net tepkimeye göre yazılır. tepkimesi için,
• Denge bağıntısı; hız denkleminde olduğu gibi gaz hâl-
Δn = nürün – ngiren = 4 – 2 = 2
deki ve suda çözünmüş maddelerin molariteleri ile ya-
zılır. (Katı ve sıvıların molariteleri zamanla değişmez.) Kp = Kc : (R : T)2 eşitliği yazılır.
c
• Denge bağıntısındaki molariteler tepkimede yer alan

maddelerin denge derişimleridir.
• Denge sabiti sadece sıcaklıkla değişir. Örnek
• H2(g) + CI2(g) ø 2HCI(g)

Örnek [HCI] 2
Kc =
Aşağıdaki tepkimelerin denge bağıntılarını yazalım. [H 2] : [CI 2]
[H 2 S] Dn = 0 ¡ Kp = Kc
• H2(g) + S(k) ø H2S(g) Kc =
[H 2]
• Mg(k) + 2Ag+(suda) ø Mg2+(suda) + 2Ag(k)
• C(k) + CO2(g) ø 2CO(g)
[Mg 2+]
Kc =
[Ag +] 2 [CO] 2
Kc =
1 [CO 2]
• KCI(k) + 3/2 O2(g) ø KCIO3(k) Kc =
[O 2] 3/2 Dn = 1 ¡ K p = K c : R : T
5
02 Denge Bağıntısı ve Denge Sabiti
1. 2NO2(g) ø N2O4(g) 4. I. Zn(k) + 2H+(suda) ø Zn2+(suda) + H2(g)

Yukarıdaki denge tepkimesi için, 8Zn 2+B : 8H 2B
K=
I. Kc = Kp : R : T şeklindedir. 8H +B
2
II. Denge durumunda rileri = rgeri’dir.

8COB
2
III. Maksimum düzensizlik girenler lehinedir. II. C(k) + CO2(g) ø 2CO(g) K=

8CO 2B
8HBrB
2
III. H2(g) + Br2(s) ø 2HBr(g) K =
D) II ve III E) I, II ve III 8H 2B : 8Br2B
Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinin denge ba-

ğıntısı doğru verilmiştir?
2. I. S(k) + H2(g) ø H2S(g)

II. H2(g) + Br2(s) ø 2HBr(g)
III. N2(g) + O2(g) ø 2NO(g)
Yukarıdaki tepkimelerin hangilerinde Kp = Kc’dir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 5. 1. 2NO(g) + O2(g) ø 2NO2(g) (yavaş)
D) II ve III E) I, II ve III 2. 2SO2(g) + 2NO2(g) ø 2SO3(g) + 2NO(g) (hızlı)
Yukarıda mekanizması verilen tepkime ile ilgili,
I. Tepkimenin denge bağıntısı,
8SO 3B
2
Kc = şeklindedir.
8SO 2B : 8O 2B
2
3
3. Isı + KCIO3(k) ø KCI(k) + O2(g)
2 II. Tepkime hızını 1. adımı belirler.
Yukarıdaki tepkime ile ilgili, Kc
III. K p = ’dir.
I. Tepkimenin derişimler türünden denge bağıntısı R:T
Kc = şeklindedir.
8 2B
3/2
O A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
II. Minimum enerji ve maksimum düzensizlik eğilim- D) II ve III E) I, II ve III

leri aynı yönü destekler.
III. Tepkimenin hız-zaman grafiği
Hız
6. CO2(g) + H2(g) ø CO(g) + H2O(g)

vileri
Yukarıdaki denge tepkimesi ile ilgili,
vgeri I. Kp = Kc’dir.
Zaman
II. kileri = kgeri’dir.
şeklindedir. III. Tüm maddelerin denge derişimleri eşittir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I ve III
6 1-E 2-C 3-B 4-B 5-E 6-A

Dengede Hess Yasasının
03 Uygulanması - Dengenin Nitel İncelenmesi
Dengede Hess Yasasının Uygulanması ğeri için Kc’nin çarpmaya göre tersi alınıp 1/2. kuvveti alı-
• Bir denge tepkimesi herhangi bir n sayısı ile çarpılırsa nır.

1 1
yeni tepkimenin denge sabiti, ilk tepkimenin denge sa- 1
`(K c) -1j2 = `(9) -1j2 = bulunur.
bitinin n. kuvvetine eşit olur. 3
Örnek
[CO 2]
CO(g) + 1/2 O2(g) ø CO2(g) K1 = Dengenin Nitel İncelenmesi
[CO] : [O 2] 1/2
N2(g) + 3H2(g) ø NH3(g) denge tepkimesi için,
[CO 2] 2
2CO(g) + O2(g) ø 2CO2(g) K2 = 1. Sabit hacimli bir kaba eşit mol sayıda N2 ve H2 konula-
[CO] 2 : [O 2]
2 rak başlatılan tepkime için:
K2 = K1
• Bir denge tepkimesi ters çevrilirse yeni tepkimenin Hız M
denge sabiti, ilk tepkimenin denge sabitinin (–1). kuv-

vileri N2
vetine eşit olur. (Yani çarpmaya göre tersi alınır.)
H2
Örnek
NH3
[CO] : [O 2] 1/2 vgeri
CO2(g) ø CO(g) + 1/2 O2(g) K3 =
[CO 2] Denge Zaman Denge Zaman
K 3 = K 1-1
• Birkaç tepkime toplanarak elde edilen toplam tepki-
2. Sabit hacimli bir kaba bir miktar NH3 konularak başla-
menin denge sabiti, toplanan tepkimelerin denge sa-
tılan tepkime için:
bitleri çarpımına eşittir.
Hız M
Örnek
[CO]
(1. tepkime) C(k) + 1/2 O2(g) ø CO(g) K1 = vgeri NH3
[O 2] 1/2
H2
[CO 2]
(2. tepkime) CO(g) + 1/2 O2(g) ø CO2(g) K 2 =
[CO] : [O 2] 1/2 vileri N2
[CO 2]
(toplam tepkime) C(k) + O2(g) ø CO2(g) K3 = Denge Zaman Denge Zaman
[O 2]
grafikleri çizilebilir.
K3 = K1 : K2
Örnek
N2(g) + 3H2(g ø 2NH3(g) Kc = 9
tepkimesine göre, Bir denge tepkimesinin oluşması için ileri ya da geri yön-
1 deki tepkimelerden herhangi birinin çalışması yeterlidir.
NH3(g) ø N2(g) + 3/2H2(g)
2 Tepkimede bir süre sonra denge oluşur.
tepkimesinin Kc değeri kaçtır?
Çözüm
N2(g) + 3H2(g) ø 2NH3
tepkimesi ters çevrilip ve 1/2 ile çarpılır.
Buna göre,
Molarite-zaman grafiğinde derişimler farklı olabilir.
NH3(g) ø 1/2 N2(g) + 3/2H2(g) denge tepkimesinin Kc de-
7
Dengede Hess Yasasının
03 Uygulanması - Dengenin Nitel İncelenmesi
1. C(k) + CO2(g) ø 2CO(g) Kc = 0,5 4. Belli bir sıcaklıkta 1 litrelik kaba bir miktar H2 ve HCI
Yukarıdaki denge tepkimesine göre, gazları konuyor.
4CO(g) ø 2C(k) + 2CO2(g) Bir süre sonra kapta,
tepkimesinin Kc değeri kaçtır? H2(g) + CI2(g) ø 2HCI
A) 0,25 B) 1 C) 2 D) 4 E) 16 dengesi kuruluyor.

Buna göre,
Hız [H2]
Vgeri
Vileri
2. Aşağıda gaz fazında gerçekleşen bir tepkimede bu-

I Zaman II Zaman
lunan maddelerin molaritelerindeki değişimi göste-
ren grafik verilmiştir. [HCl]
Molarite (mol/L)
4
X
3
Y
2
Z III Zaman
1
Zaman grafiklerinden hangileri doğrudur?

t
Buna göre,
I. Başlangıçta tepkime kabında sadece X ve Y gaz-
ları bulunur.
II. t anında vileri = vgeri’dir.
III. ¢n > 0’dır. 5. Aşağıda bir kimyasal tepkimesinin hız-zaman grafiği
yargılarından hangileri doğrudur? verilmiştir.
Hız
vileri
vgeri
Zaman
Bu grafik,
3. N2(g) + O2(g) ø 2NO(g) K1 = 1/4
I. CaO(k) + CO2(g) ø CaCO3(k)
1
NO(g) + O2(g) ø NO2(g) K2 = 3
2 II. 2Hl(g) ø H2(g) + l2(k)
Yukarıdaki tepkimelere göre, 3
III. KCIO3(k) ø KCI(k) + O2(g)
2
2NO2(g) ø N2(g) + 2O2(g)
tepkimelerinden hangilerine ait olabilir?
tepkimesinin K değeri kaçtır?
4 2 9
A) B) C) D) 12 E) 36
9 3 4 D) I ve II E) I ve III
8 1-D 2-B 3-A 4-D 5-A

Dengenin Nicel Görünümü
04 (Dengeyle İlgili Hesaplamalar)
Bir tepkimenin denge sabitinin hesaplanmasında denge Denge Derişimlerinin Hesaplanması

derişimlerinden yararlanılır. Bir tepkimenin denge sabiti bilindiğinde denge derişimle-
Tepkimeye giren maddelerin başlangıç mol sayıları, ri hesaplanabilir.
dengeye ulaşırken mol sayılarındaki değişimler (katsayı-
Örnek
lara göre) belirlenerek dengedeki mol sayıları ve denge
Belli bir sıcaklıkta,
derişimleri bulunur ve denge sabiti hesaplanır.
CO(g) + H2O(g) ø CO2(g) + H2(g)
tepkimesinin Kc değeri 1’dir.
Buna göre, 2 litrelik kaba 0,4 mol CO ve 0,4 mol H2O

konularak başlatılan tepkime dengeye geldiğinde
Örnek
maddelerin denge derişimleri ve tepkime verimi yüz-
Belli bir sıcaklıkta 1 mol H2 ve 1 mol CI2 gazları 1 litrelik
de kaçtır?
kaba konuyor.
Çözüm
Bir süre sonra,
Denge sabitini bulurken yaptığımız hesaplamalara ben-
H2(g) + CI2 ø 2HCI(g) zer hesaplamalar yaparak denge derişimlerini buluruz.
tepkimesi dengeye geldiğinde kapta 0,8 mol HCI gazı Tepkimedeki maddelerin değişim miktarı bilinmeyen ola-
olduğu belirlendiğine göre, tepkimenin Kc değeri kaç- rak yazılır.
tır? CO(g) + H2O(g) ø CO2(g) + H2(g)
Başlangıç 0,4 mol 0,4 mol – –

Tepkime –x –x +x +x (mol)
Çözüm Denge 0,4 – x 0,4 – x x x (mol)
0, 4 - x 0, 4 - x x x (M)
H2 (g) + CI2(g) ø 2HCI(g)
2 2 2 2
Başlangıç 1 mol 1 mol –
Tepkime (Değişim) –0,4 mol –0,4 mol +0,8 mol [CO 2] : [H 2] (x/2) 2
Kc = ¡ = §1
Denge (n) 0,6 mol 0,6 mol 0,8 mol V = 1 L [CO] : [H 2 O] 0, 4 - x 2
Denge (M) 0,6 M 0,6 M 0,8 M f p
2
x
= 1 ¡ x = 0,4 – x ¡2x = 0,4 ¡ x = 0,2
[HCI] 2 (0, 8) 2 0, 4 - x
Kc = =
[H 2] : [CI 2] (0, 6) : (0, 6) [CO] = [H2O] = [CO2] = [H2] = 0,1 M
Tepkime %100 verimle çalışsaydı 0,4 mol CO2 gazının

16
Kc = oluşması gerekirdi. Ama 0,2 mol oluşmuştur.
9
Buna göre, tepkime verimi %50’dir.
Denge oluşumu grafiksel olarak ifade edildiğinde aşağı-
daki gibi olur:
Yukarıda görüldüğü gibi denge derişimleri hesaplanırken M

maddelerin miktarlarındaki değişim katsayılara göre bu-
lunur. Bu tür hesaplamalar, artan madde hesaplamaları- 0,2–
CO ve H2O
na benzer. Denge tepkimelerinde giren maddelerden biri
bitene kadar tepkime devam etmez yani verim %100 de- 0,1–
ğildir. Dengede her maddeden bir miktar, tepkime kabın- CO2 ve H2

da bulunur. Zaman
9
Dengenin Nicel Görünümü
04 (Dengeyle İlgili Hesaplamalar)
1. Belli bir sıcaklıkta 5 litrelik kapta 2 mol C ve 3 mol 5. Aşağıda bir kimyasal tepkimede bulunan maddelerin
CO2 ile başlatılan tepkimede bir süre sonra, molaritelerinin zamana bağlı değişim grafiği verilmiş-
C(k) + CO2(g) ø 2CO(g) tir.
dengesi kurulduğunda kapta 1 mol C bulunduğu be- Molarite
lirleniyor.
5
Buna göre, tepkimenin bu sıcaklıkta Kc değeri
kaçtır? Y X
3
5 3 2 2
A) B) 2 C) D) 1 E) Z
2 2 5
Zaman
Buna göre, tepkimenin Kc değeri kaçtır? (Tepki-
me en küçük tam sayılarla denkleştirilecektir.)
1 1 1
2. 2NH3(g) ø N2(g) + 3H2(g) A) 18 B) 9 C) D) E)
3 9 18
Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta 2 litrelik kapta 4
mol NH3 ile başlatılıyor.
NH3 gazının %25’i ayrıştığında denge oluştuğuna
göre, tepkimenin bu sıcaklıkta Kc değeri kaçtır? 6. 2NOBr(g) ø 2NO(g) + Br2(g)
3 3 3 3 Yukarıda verilen tepkime sabit sıcaklıkta 1 litrelik

A) B) C) D) E) 2
64 16 4 2 kaba 2 mol NO ve 2 mol Br2 gazları konularak başla-
tılıyor.
Bir süre sonra, denge kurulduğunda kapta toplam
3,5 mol gaz olduğu belirleniyor.
Buna göre, tepkimenin bu sıcaklıkta Kc değeri
3. 2HCl(g) ø H2(g) + Cl2(g) Kc = 9 kaçtır?
Yukarıda verilen tepkime sabit sıcaklıkta 10 litrelik 2 4 3
A) B) 1 C) D) E) 2
kapta 3 mol HCI ile başlatılıyor. 3 3 2
Buna göre, tepkime dengeye geldiğinde H2 gazı-

nın derişimi kaç molar olur?
3 9 3 7 9
A) B) C) D) E) 7. PCI5(g) ø PCI3(g) + CI2(g)
70 70 7 9 7
mol PCI5 ile başlatılıyor.
Tepkime dengeye geldiğinde kapta 0,5 mol CI2 gazı
bulunurken toplam basıncın 5 atm olduğu belirleni-
yor.
4. 227 °C’de 4,1 litrelik kaba 0,4 mol N2O4 gazı konula- Buna göre,
rak başlatılan tepkimede bir süre sonra, 1
I. Tepkimenin Kc değeri ’dir.
N2O4(g) ø 2NO(g) 12
1
dengesi kurulduğunda kabın toplam basıncının II. Tepkimenin Kp değeri ’tür.
3
5 atm olduğu belirleniyor.
III. Dengede PCI5 gazının molar derişimi 0,75 M’dir.
Buna göre, bu sıcaklıkta tepkimenin Kp değeri
kaçtır?
3 4 3
A) B) 1 C) D) E) 2
4 3 2 D) II ve III E) I, II ve III
10 1-E 2-A 3-B 4-C 5-E 6-D 7-E

05 Denge Kesri
Bir denge tepkimesinin herhangi bir anda dengede olup b. CO2(g) + H2(g) ø CO(g) + H2O(g)
olmadığını belirlemek mümkündür. Bunun için tepkime- Başlangıç 1 mol 1 mol 0,5 mol 0,5 mol
nin belli bir sıcaklıktaki Kc değeri bilinmelidir. Denge sabiti Tepkime –x –x +x +x
ve verilen derişimlerle bulunan denge kesri karşılaştırılır. Denge 1–x 1–x 0,5 + x 0,5 + x
Denge kesri genellikle Q ile gösterilir. Denge kesrinin ba- V = 1L
ğıntısı, denge bağıntısı ile aynıdır.Buna göre, f p
n=M
1. Q < Kc ise tepkime dengede değildir. Dengeye gele-
[CO] : [H 2 O] (0, 5 + x) 2
bilmesi için Q değerinin büyümesi gerekir. Bu neden- Kc = ¡ = §9
[CO 2] : [H 2] [1 - x) 2
le denge kurulana kadar tepkime ürünlere doğru daha
hızlı çalışır (ileri tepkime hızı > geri tepkime hızı) 0, 5 + x
= 3 ¡ 0, 5 + x = 3 - 3x
1-x
2. Q = Kc ise tepkime dengededir.
2, 5 5
3. Q > Kc ise tepkime dengede değildir. Dengeye gelebil- x= =
4 8
mesi için Q değerinin küçülmesi gerekir. Bu nedenle 5 3
[CO 2] = [H 2] = 1 - x = 1 - = M
denge kurulana kadar tepkime girenlere doğru daha 8 8
hızlı çalışır (geri tepkime hızı > ileri tepkime hızı). 1 5 9
[CO] = [H 2 O] = 0, 5 + x = + = M
2 8 8
• Yukarıdaki tepkimenin dengeye gelene kadar molari-

te-zaman grafiğini çizelim.
M
Örnek
9 CO, H2O
Belirli bir sıcaklıkta 1 litrelik kapta 8
1
CO2(g) + H2(g) ø CO(g) + H2O(g) Kc = 9
0,5
tepkimesine göre 0,5 mol CO, 0,5 mol H2O, 1 mol CO2 ve
3 CO2, H2
1 mol H2 gazı bulunmaktadır. 8
Buna göre Zaman
a. Dengede midir?
b. Tepkime dengede değilse maddelerinin denge de-
rişimlerini bulunuz. Örnek
Belli bir sıcaklıkta 1’er mol H2, CI2 ve HCI gazları 2 litre-
lik kaba konuyor.
H2(g) + CI2(g) ø 2HCI(g) Kc = 1
Buna göre, sistem dengede midir?
Çözüm
Çözüm
a. CO2(g) + H2(g) ø CO(g) + H2O(g)
H2(g) + CI2(g) ø 2HCI(g) Kc = 1
1 mol 1 mol 0,5 mol 0,5 mol
1 mol 1 mol 1 mol
V=1L¡n=M
[CO] : [H 2 O] 0, 5 : 0, 5 1/2 M 1/2 M 1/2 M
Q= = = 0, 25
[CO 2] : [H 2] 1:1 [HCI] 2 (1/2) 2
Q= = =1
Q < Kc ¡ dengede değildir. [H 2] : [CI 2] (1/2) : (1/2)
Dengeye gelebilmesi için tepkime ileri yönde daha Q = Kc sistem dengededir.

hızlı hareket eder. • Bir tepkime başladığı anda dengede olabilir.
11
05 Denge Kesri
1. H2(g) + l2(k) ø 2Hl(g) Kc = 16 4. X2(g) + Y2(g) ø 2XY(g) Kc = 1

Yukarıdaki tepkimeye göre sabit sıcaklıkta 2 lit- Yukarıda verilen tepkime sabit sıcaklıkta 2 litrelik
relik kapta 2 mol H2, 2 mol l2 ve 8 mol Hl bulundu- kaba 2’şer mol X2 ve Y2 gazları ile 4 mol XY gazı ko-
ğu anda, nularak başlatılıyor.
I. Sistem dengededir. Buna göre,
II. Dengede Hl gazının derişimi 4 M’den daha azdır. I. Sistem dengede değildir.
III. Dengede l2 katısının mol sayısı 2’den fazladır. II. Tepkime girenler lehine daha hızlı çalışır.
yargılarından hangileri doğru olur? III. Dengede kileri = kgeri’dir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III IV. Dengede X2 gazının molar derişimi 1 M’den faz-
D) II ve III E) I, II ve III ladır.
V. Tepkimenin hız-zaman grafiği
Hız
2. CO(g) + H2O(g) ø CO2(g) + H2(g) Kc = 9
Yukarıda verilen tepkime sabit sıcaklıkta 2 litrelik
kaba 2 mol CO, 2 mol H2O, 3 mol CO2 ve 3 mol H2 vileri
gazları konularak başlatılıyor.
Sistem dengeye gelene kadar, vileri
Zaman
vgeri [CO2]
şeklindedir.
Zaman Zaman
I II
[CO]
Zaman
III 5. Aşağıda H2(g) + Br2(g) ø 2HBr(g) tepkimesinin mo-
grafiklerinden hangileri doğru olur? larite-zaman grafiği verilmiştir.
Molarite (mol/L)
4 H2 ve Br2
3
1 HBr
3. NH4CI(k) ø NH3(g) + HCI(g) Kc =
2 1
Yukarıdaki tepkimeye göre sabit sıcaklıkta 1 lit- Zaman

relik kapta 0,5’er mol NH4CI, NH3 ve HCI madde- Buna göre,
leri bulunduğu anda, I. Başlangıçta tepkime kabında tüm maddeler bu-
I. Sistem dengededir. lunur.
II. Dengede NH3 gazının derişimi 0,5 M’den büyük- II. Tepkime dengeye gelene kadar ileri yönde daha
tür. hızlı çalışmıştır.
III. Tepkime ileri yönde daha hızlı çalışır. III. Tepkimenin Kc değeri 2’dir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
12 1-A 2-D 3-E 4-E 5-B

06 Dengeyi Etkileyen Faktörler - I
Kimyasal dengeyi bir tepkimenin ileri ve geri tepkime hız- Hız M

larının eşitlenmesi olarak tanımlamıştık. Bu nedenle ileri NO2
Etki
ya da geri tepkime hızlarını değiştiren etmenler doğal ola- vgeri
rak dengeyi etkiler. N2O4
vileri
Dengeyi etkileyen faktörler, Le Chatelier ilkesine göre in-
Etki
celenir.
Le Chatelier ilkesi: Dengedeki bir sisteme dışarıdan bir İlk Yeni Zaman İlk Yeni Zaman
denge denge denge denge
etki yapılırsa sistem bu etkiyi en aza indirecek şekilde ha-
reket eder. c. Tepkime kabından bir miktar NO2 gazı çekilirse, tepki-
Derişimin Etkisi me bu etkiyi en aza indirecek yönde hareket eder. Yani
Denge hâlindeki bir tepkimede derişimler sabittir. Dışarı- geri yönde daha hızlı çalışır. Tepkime geri yönde daha
dan tepkime kabına tepkimede bulunan maddelerden bir hızlı çalışacağından NO2 gazının derişimi bir miktar ar-
ya da birkaçı eklendiğinde ya da tepkime kabından uzak- tar fakat etki sıfırlanmaz.
laştırıldığında denge bozulur. Tepkimede bulunan her İlk dengeye göre, NO2 ve N2O4 gazlarının derişimleri
madde için bu durum geçerli olmayabilir. Dengenin bozul- azalmıştır.
ması için miktarı değiştirilen madde, Kc bağıntısında bu- Hız M
lunmalıdır.
Etki
Örnek vileri NO2
2NO2(g) ø N2O4(g) vgeri

N2O4
denge tepkimesine sabit sıcaklıkta yapılan aşağıdaki etki-
leri inceleyelim (hacim sabit).
İlk Yeni Zaman İlk Yeni Zaman
a. Tepkime kabına bir miktar NO2 gazı eklenirse tepki- denge denge denge denge
me, bu etkiyi en aza indirmek ve tekrar dengeye ula-
• Kc ya da Kp değeri madde miktarına bağlı değildir.
şabilmek için ileri yönde daha hızlı çalışır.
İleri yönde daha hızlı çalıştığında NO2 gazının derişi-
Örnek
mi bir miktar azalır fakat etki sıfırlanmaz.
CaCO3(k) ø CaO(k) + CO2(g) tepkimesi dengedeyken
İlk dengeye göre, NO2 ve N2O4 gazlarının derişimleri
aynı sıcaklıkta bir miktar CO2 gazı eklenirse Kc değişme-
artar.
yeceği için yapılan etki sıfırlanır. (Kc = [CO2])
Hız M
Etki Mol M (mol/L)
Etki NO2 CaCO3 CaCO3
vileri N2O4 CaO CaO
vgeri
CO2 CO2
İlk Yeni Zaman İlk Yeni Zaman Zaman Zaman

denge denge denge denge
Hız
Etki
b. Tepkime kabına bir miktar N2O4 gazı eklenirse tepki-
Vgeri
me, bu etkiyi en aza indirecek yönde hareket eder. Yani Vileri
geri yönde daha hızlı çalışır. Tepkime geri yönde daha
hızlı çalışacağından N2O4 gazının derişimi bir miktar
azalır fakat etki sıfırlanmaz. Zaman
İlk dengeye göre, N2O4 ve NO2 gazlarının derişimleri Denge heterojense madde eklenmesi ya da uzaklaştırıl-
artar. ması tepkimeye göre değişir.
13
06 Dengeyi Etkileyen Faktörler - I
1. C(k) + CO2(g) ø 2CO(g) 3. N2(g) + 3H2(g) ø 2NH3

Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta sabit hacimli Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta 1 litrelik kap-
kapta dengede iken kaba bir miktar CO gazı ekle- ta dengede iken kaba bir miktar N2 gazı eklenir-
nirse tepkime tekrar dengeye gelene kadar, se,
[C] [CO2] I. H2 gazının derişimi azalır.
II. NH3 gazının derişimi artar.
III. Tepkime tekrar dengeye gelene kadar ürünlere
doğru daha hızlı çalışır.
Zaman Zaman yargılarından hangileri doğru olur?
I II
Kc
Zaman
III
4. Fe(k) + CO2(g) ø FeO(k) + CO(g)
Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta sabit hacimli
kapta dengede iken kaba bir miktar Fe katısı ekleni-
D) II ve III E) I, II ve III yor.
Buna göre;
I. tepkime Kc değeri,
II. CO2 gazının derişimi,
3
2. KCIO3(k) ø KCI(k) + O2(g) III. denge yönü
2
Yukarıda verilen denge tepkimesine sabit sıcaklıkta niceliklerinden hangileri değişmez?
bir miktar O2 gazı ekleniyor. (Katının hacmi ihmal edilecektir.)
Buna göre tepkimede tekrar denge oluşana ka- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
dar,
[O2] [KClO3]
5. 2SO3(g) ø 2SO2(g) + O2(g)

Zaman Zaman
I II Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta sabit hacim-
Kc li kapta dengede iken kaptan bir miktar SO3 gazı
çekilirse,
I. Tepkime tekrar dengeye gelebilmek için girenle-
re doğru daha hızlı çalışır.
II. Yeni dengede tüm maddelerin derişimleri azalır.
Zaman
III III. Tepkimenin Kp değeri artar.
grafiklerinden hangileri doğru olur? yargılarından hangileri doğru olur?
14 1-D 2-C 3-E 4-E 5-C

07 Dengeyi Etkileyen Faktörler - II
Derişim Etkisi ile İlgili Hesaplamalar Bir tepkime dengede iken hacim azalırsa tepkime, mol sa-
• Denge hâlindeki tepkimelerde maddelerden birinin ya yısı daha az olan tarafa daha hızlı hareket eder ve tekrar
da birkaçının derişimi değiştiğinde yeni denge deri- denge oluşur.
şimleri belirlenebilir. Hesaplamalar, verilen sıcaklıkta- • Basınç değişiminde ise tepkime kabının hacmi azaltı-
ki denge sabiti kulanılarak yapılır. lırsa basınç artar; tepkime, etkiyi en aza indirmek yani
basıncı düşürmek için mol sayısını azaltmaya çalışır.
K (denge sabiti), derişime bağlı değildir. Tepkimenin tekrar dengeye gelebilmesi için mol sayısı
az olan tarafa hareket eder.
• Bazı denge tepkimelerinde basınç ya da hacim deği-
Hacim ya da Basınç Etkisi şimi dengeyi bozmaz. Fakat denge derişimleri hacim
2NO2(g) ø N2O4(g) tepkimesi dengede iken sabit sıcak- arttığında azalır, hacim azaldığında artar.
lıkta, • Hacim değişikliğinden dengenin bozulmadığı tepki-
n melerde, Δngiren = Δnürün’dür.
a. Tepkime kabının hacmi artırıldığında; oranı azalır.
V
Tepkime bu oranı artırmak için toplam mol sayısını artıra-
cak yönde hareket eder. Etki sıfırlanmadığı için maddele-
rin derişimleri ilk dengeye göre daha düşüktür. Örnek
Bir tepkime dengede iken hacim artarsa tepkime, mol sa- H2(g) + CI2(g) ø 2HCI(g) ¢n = 0
yısı daha fazla olan tarafa daha hızlı hareket eder ve tek- M
rar denge oluşur.
H2ve CI2
M(mol/L)
HCI
N2O4
NO2 Yeni Zaman

denge
Yukarıdaki grafik, dengede olan tepkimede hacim artışı
Zaman
Yeni sonunda molaritelerin değişimini göstermektedir.
denge
n
b. Tepkime kabının hacmi azaltıldığında; oranı artar.
V Örnek
Tepkime bu oranı azaltmak için toplam mol sayısını azalt- N2(g) + 3H2(g) ø 2NH3(g)
mak için ileri yönde daha hızlı hareket eder. Etki sıfırlan-
tepkimesi dengede iken, sabit sıcaklıkta tepkime kabının
madığı için yeni dengede derişimler ilk dengeye göre
hacmi arttırıldığında, tüm gazların derişimleri azalır, tep-
daha büyüktür.
kime mol sayısını arttırmak için girenler tarafına hareket
M (mol/L)
eder.
M (mol/L)
N2O4 NH3
NO2 H2
N2
Yeni Zaman
denge Zaman
15
07 Dengeyi Etkileyen Faktörler - II
1. H2(g) + Cl2(g) ø 2HCl(g) 4. H2(g) + l2(g) ø 2Hl(g)

Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta 10 litrelik kapta 1 Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta dengede
mol H2, 1 mol Cl2 ve 2 mol HCl gazları varken den- iken,
gededir. I. Tepkime kabının hacmi artırıldığında denge bo-
Kaba aynı sıcaklıkta 4 mol HCl gazı eklenirse zulmaz.
yeni dengede H2 gazının derişimi kaç molar olur? II. Tepkime kabına bir miktar Hl gazı eklendiğinde
A) 2 B) 1 C) 0,5 D) 0,2 E) 0,1 tüm maddelerin derişimleri artar.
III. Tepkime kabına bir miktar H2 gazı eklendiğinde
l2 gazının derişimi azalır.
2. CH3OH(g) ø CO(g) + 2H2(g)

mol CH3OH, 1 mol CO ve 2 mol H2 varken dengede-
dir.
Kaptan kaç mol CH3OH çekilirse yeni dengede
1 mol H2 gazı bulunur?
A) 3,5 B) 3,125 C) 2,25 D) 2,125 E) 1,75
5. Aşağıda bir denge tepkimesinde bulunan maddele-

rin molaritelerinin değişimini gösteren grafik verilmiş-
tir.
Molarite (mol/L)
Y
Z
1
3. N2(g) + O2(g) ø N2O(g)
2
Zaman
Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta dengede iken t1 t2
tepkime kabının hacmi artırılıyor. Buna göre,

Buna göre yeni denge ile ilgili; I. X maddesi katı hâldedir.
I. Tüm maddelerin derişimleri azalır. II. t1 anında tepkime kabının hacmi azaltılmıştır.
II. Giren maddelerin mol sayıları artar. III. Z’nin katsayısı Y’ninkinden küçüktür.
III. Toplam basınç değişmez. IV. t2 anında yeni denge oluşmuştur.
yargılarından hangileri doğrudur? V. Yapılan etki, Kc’yi artırır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır?
D) I ve III E) I, II ve III A) I B) II C) III D) IV E) V
16 1-D 2-B 3-C 4-E 5-E

08 Dengeyi Etkileyen Faktörler - III
Sıcaklık Etkisi
Dengenin özelliklerinde sıcaklığın sabit olduğunu söy-
lemiştik. Sıcaklığın değişmesi tepkime hızlarını değişti- Sıcaklığın artması hem ileri hem geri tepkimeyi hızlandı-
rir. Bu nedenle denge bozulur. Dengede sıcaklığın etkisi, rır. Fakat bu etki endotermik tepkimelerde ileri tepkimenin
tepkimelerin ısı bakımından türüne (ekzotermik veya en- hızını, ekzotermik tepkimelerde ise geri tepkimenin hızı-
dotermik) bağlı olarak değişir. nı daha çok artırır.
a. Endotermik denge tepkimeleri için:

Isı + N2O4(g) ø 2NO2(g) ΔH > 0
Yukarıdaki denge tepkimesinde sıcaklık artırıldığında
tepkime bu etkiyi azaltmak yani verilen ısıyı kullanmak
için ileri yönde daha hızlı çalışır.
N2O4 gazının derişimi azalır, NO2 gazının derişimi ar-
Katalizör Etkisi
tar.
Katalizör hem ileri hem de geri tepkimenin hızını aynı
[NO 2] 2
Kc = bağıntısına göre Kc artar. oranda artırır. Bu nedenle, katalizör kullanılması denge-
[N 2 O 4]
yi bozmaz fakat tepkimenin daha hızlı dengeye gelmesi-
ni sağlar.
M (mol/L)
NO2
Hız
N2O4
Vileri
Zaman
İlk Yeni
denge denge
Vgeri
b. Ekzotermik denge tepkimeleri için: t1 Zaman
2NO2(g) ø N2O4(g) + Isı ΔH < 0 Katalizörsüz
Yukarıdaki denge tepkimesinde sıcaklık arttırıldığında

tepkime bu etkiyi azaltmak yani verilen ısıyı kullanmak
Hız
için geri yönde daha hızlı çalışır.
NO2 gazının derişimi artar, N2O4 gazının derişimi aza-
lır.
Vileri
[N 2 O 4]
Kc = bağıntısına göre Kc azalır. Vgeri
[NO 2] 2
M (mol/L) t2 Zaman
Katalizörlü
NO2
N2O4
t 1 > t2
Zaman
İlk Yeni • Bir denge tepkimesine hangi etki yapılırsa yapılsın
denge denge mutlaka tekrar dengeye gelir.
17
08 Dengeyi Etkileyen Faktörler - III
1. CH4(g) ø C(k) + 2H2(g) ¢H > 0 3. Bir denge tepkimesinde katalizör kullanıldığında,

Yukarıdaki tepkime dengede iken tepkimenin sıcak- I. Hem ileri hem geri hız sabitinin değeri artar.
lığı arttırılıyor. II. Denge hızlı oluşur.
Buna göre, III. Kc değeri değişir.
[C] [H2]
Zaman Zaman
I II
Kc
Zaman
III 4. Cu2+(suda) + H2(g) ø Cu(k) + 2H+(suda) ¢H < 0
grafiklerinden hangileri doğru olur? Yukarıdaki tepkime dengede iken sıcaklık artırıl-
dığında,
I. Tepkime ürünler lehine daha hızlı çalışır.
II. Zamanla pH değeri artar.
III. H2 gazının basıncı artar.
2. X(g) ø Y(g) 5. 2NH3(g) ø N2(g) + 3H2(g) ¢H > 0

Yukarıdaki tepkime dengede iken tepkimenin sıcak- Yukarıdaki denge tepkimesinde yapılan bir etki ile
lığı azaltıldığında Y’nin derişimi artmaktadır. toplam mol sayısı artmaktadır.
Buna göre, Buna göre yapılan bu etki,
I. Tepkime ekzotermiktir. I. Sıcaklık artırılmıştır.
II. Kc değeri artar. II. Tepkime kabına bir miktar NH3 gazı eklenmiştir.
III. X’in derişimi azalır. III. Tepkime kabının hacmi azaltılmıştır.
yargılarından hangileri doğrudur? işlemlerinden hangileri olabilir?
18 1-D 2-E 3-C 4-D 5-B

01 Kimyasal Tepkimelerde Denge - I
1. Aşağıda bir kimyasal tepkimede bulunan maddelerin 5. CaO(k) + CO2(g) ø CaCO3(k)

mol sayıları değişimini gösteren grafik verilmiştir. Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta 1 litrelik kaba 2
Mol sayısı mol CaO ve 2 mol CO2 gazları konularak başlatılıyor
ve bir süre sonra denge oluşuyor.
6
X
Buna göre,
4
Y Hız
3 [CO2]
Z
2
Zaman vileri
Tepkime kabının hacmi 10 litre olduğuna göre

Vgeri
tepkimenin Kc değeri kaçtır?
Zaman Zaman
(Tepkimeyi en küçük katsayılarla denkleştiriniz.) I II
1 100 250 100 250
A) B) C) D) E)
108 27 27 3 3 n CaCO 3
1
2. N2O5(g) ø 2NO2(g) + O2(g) Zaman
2 III
Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta 2 litrelik kaba 2
mol N2O5 gazı konularak başlatılıyor.
Tepkime dengeye geldiğinde tepkime kabında
toplam 3,5 mol gaz olduğuna göre bu sıcaklıkta
tepkimenin Kc değeri kaçtır?
1
A) B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
2
(04 kök bilgiyi içermektedir.) 6. I. CO(g) + 2H2(g) ø CH3OH(g)
II. 2N2O5(g) ø 4NO2(g) + O2(g)
III. Zn(k) + 2H+(suda) ø Zn2+(suda) + H2(g)
3. C(k) + O2(g) ø CO2(g) Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinde maksi-

mum düzensizlik eğilimi ürünler lehinedir?
mol C, 2 mol O2 ve 5 mol CO2 varken dengededir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Buna göre, bu sıcaklıkta tepkimenin Kc değeri D) II ve III E) I, II ve III

kaçtır? (01 kök bilgiyi içermektedir.)
A) 6,25 B) 5 C) 2,5 D) 2 E) 1
7. 2NOBr(g) ø 2NO(g) + Br2(g)
Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta 2 litrelik kaba 5
mol NOBr gazı konularak başlatılıyor.
4. 227 °C’de X2Y4 ø 2XY2(g) tepkimesinin Kp değeri Tepkime NOBr gazının %80’i ayrıştığında denge-
4,1’dir. ye geldiğine göre tepkimenin bu sıcaklıkta Kc de-
Buna göre, tepkimenin Kc değeri kaçtır? ğeri kaçtır?
A) 10 B) 5 C) 1 D) 0,1 E) 0,01 A) 16 B) 8 C) 4 D) 2 E) 1
19 1-C 2-B 3-C 4-D 5-E 6-D 7-A

8. 2N2O(g) + O2(g) ø 2N2O(g) Kc = 4 11. Bir kimyasal tepkime dengede iken,

Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta 1 litrelik kaba 2 I. ki = kg’dir.
mol N2O, 2 mol O2 ve 2 mol N2O gazları konularak II. Sıcaklık sabittir.
başlatılıyor.
III. Tepkimede bulunan maddelerin derişimleri eşit-
Buna göre, tir.
I. Tepkime dengeye gelene kadar ürünler lehine yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir?
daha hızlı çalışır.
II. Dengede N2O gazının mol sayısı 2’den fazladır.
III. Kaba 2 mol O2 ve 6 mol N2O eklenirse denge
oluşur.
9. H2(g) + Br2(g) ø 2HBr(g) Kc = 9

Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkla 10 litrelik kapta
0,4 mol H2 ve 0,4 mol Br2 gazları ile başlatılıyor.
12. 2SO2(g) + O2(g) ø 2SO3(g)
Buna göre, sistem dengeye geldiğinde HBr gazı-
Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta dengede iken
nın molar derişimi kaç olur?
kaba bir miktar O2 gazı ekleniyor.
A) 0,48 B) 0,24 C) 0,12
Tepkime tekrar dengeye gelene kadar,
D) 0,048 E) 0,024
Hız [SO2]
vileri
vgeri
Zaman Zaman
I II
10. C(k) + 2H2(g) ø CH4(g) ¢H > 0 Kc
Yukarıdaki tepkime dengede iken sıcaklık azaltılıyor.
Buna göre,
I. Tepkime girenler yönüne daha hızlı çalışır.
II. Tepkimenin Kc değeri azalır.
Zaman
III. C’nin derişimi artar. III
yargılarından hangileri doğru olur? grafiklerinden hangileri doğru olur?

20 8-E 9-D 10-B 11-B 12-E

1. NH3(g) + HCl(g) ø NH4CI(k) 4. N2(g) + 3H2(g) ø 2NH3(g) ¢H < 0

Yukarıdaki tepkimede 0,4’er mol NH3 ve HCl gazları Yukarıdaki tepkime dengede iken yapılan bir etki ile
11,2 litrelik kapta 0 °C’de dengededir. sadece NH3 gazının derişimi artmaktadır.
Buna göre, tepkimenin bu sıcaklıkta Kp değeri Buna göre yapılan bu etki,
kaçtır? I. Sıcaklık azaltılmıştır.
4 16 25 25 25 II. Tepkime kabının hacmi azaltılmıştır.
A) B) C) D) E)
25 25 32 16 4
III. Kaba bir miktar N2 gazı eklenmiştir.
işlemlerinden hangileri olabilir?
2. COCl2(g) ø CO(g) + Cl2(g)

Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta 1 litrelik kaba 0,8
mol COCl2 gazı konularak başlatılıyor.
Tepkime dengeye geldiğinde kapta 0,2 mol Cl2
5. Ekzotermik denge tepkimelerinde sıcaklık artırıl-
gazı olduğu belirtildiğine göre tepkimenin bu sı-
dığında;
caklıkta Kc değeri kaçtır?
I. Kc değeri,
1 1 1 2 2
A) B) C) D) E)
15 5 3 3 5 II. tepkime verimi,
(04 kök bilgiyi içermektedir.) III. tepkime hızı
3.
İdeal piston
2X(g)ø Y(g)
6. C(k) + CO2(g) ø 2CO(g) ¢H > 0
Yukarıdaki kapta bulunan tepkime dengede iken Yukarıdaki tepkime dengede iken kaba sabit sıcak-
piston sabit sıcaklıkta ok yönünde bir miktar itil- lıkta bir miktar CO2 gazı ekleniyor.
diğinde, Buna göre;
I. Tepkime ürünler lehine daha hızlı çalışır. I. CO gazının derişimi,
II. Tüm maddelerin derişimleri artar. II. Kc değeri,
III. X’in mol sayısı azalır. III. C katısının mol sayısı
yargılarından hangileri doğru olur? niceliklerinden hangileri değişir?
21 1-D 2-A 3-E 4-A 5-B 6-C

7. C2H4(g) + H2(g) ø C2H6(g) ¢H < 0 10. PCI3(g) + CI2(g) ø PCI5(g) ¢H < 0

Yukarıdaki tepkime dengede iken; Yukarıdaki tepkime dengede iken;
I. tepkime kabının hacmini artırmak, I. sıcaklığı artırma,
II. sıcaklığı azaltmak, II. hacmi artırma,
III. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar H2 gazı eklemek III. kaptan bir miktar PCI5 gazı çekme
işlemlerinden hangileri yapılırsa vileri > vgeri olur? işlemlerinden hangileri yapılırsa geri yöndeki
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III tepkime daha hızlı çalışır?

(06, 07, 08 kök bilgileri içermektedir.) D) II ve III E) I, II ve III
8. 2NO(g) ø N2(g) + O2(g) Kc = 16

1 1
N2(g) + O2(g) ø NO(g)
2 2
tepkimesinin Kc değeri kaçtır?
1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
16 4 11. CO(g) + H2O(g) ø CO2(g) + H2(g) Kc = 16
(03 kök bilgiyi içermektedir.) Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta 2 mol CO2 ve 2
mol H2 gazları konularak başlatılıyor.
Tepkime dengeye geldiğinde kapta kaç mol CO
gazı bulunur?
9. Aşağıda gaz fazında gerçekleşen bir kimyasal tepki- A) 0,2 B) 0,3 C) 0,4 D) 0,5 E) 1
mede bulunan maddelerin mol sayısı değişimi veril-
miştir.
Mol Sayısı
3
X
2
1 Y Z
Zaman
Tepkime kabının hacmi 2 litre olduğuna göre, 12. 2X(g) ø Y(g) tepkimesinin 10 °C’de Kc değeri 1 ve
25 °C’de Kc değeri 4’tür.
1
I. Tepkimenin Kc değeri ’dir.
2 Buna göre,
II. Kp = Kc’dir. I. Tepkime endotermiktir.
III. ¢n > 0’dır. II. 0 °C’de Kc değeri 1’den küçüktür.
yargılarından hangileri doğrudur? (Denklem en III. Eai > Eag’dir.
küçük katsayılarla denkleştirilecektir.)
22 7-D 8-B 9-D 10-B 11-C 12-E

1. CO2(k) ø CO2(g) 4. 2KCIO3(k) ø 2KCI(k) + 3O2(g)

Yukarıdaki değişimle ilgili, Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta 3 litrelik kaba 4
I. Fiziksel dengedir. mol KCIO3 katısı konularak başlatılıyor.
II. Sıcaklık artırılırsa tepkime ürünler lehine daha Tepkime KCIO3 katısının %25’i ayrıştığı anda
hızlı çalışır. dengeye geldiğine göre,
III. Minimum enerji eğilimi girenleri destekler. I. Tepkimenin Kc değeri 1’dir.
yargılarından hangileri doğrudur? II. Kapta 3 mol KCIO3 katısı bulunur.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 1
III. KCI’ün derişimi M’dir.
D) II ve III E) I, II ve III 3
(01, 02, 08 kök bilgileri içermektedir.) yargılarından hangileri doğrudur?
2. 2CO(g) + O2(g) ø 2CO2(g)
Yukarıdaki tepkime dengede iken sabit sıcaklıkta dı-
şarıdan yapılan bir etki ile maddelerin molaritelerin-
deki değişim aşağıdaki grafikte verilmiştir.
Molarite (mol/L)
5. Denge sabitinin değeri;

I. sıcaklık,
CO2
II. katalizör,
O2
III. temas yüzeyi
CO
niceliklerinden hangileri ile değişir?
Zaman
t1 t2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Buna göre, D) I ve III E) I, II ve III
I. t1 anında kaba bir miktar CO2 gazı eklenmiştir. (08 kök bilgiyi içermektedir.)
II. t2 anındaki Kc değeri daha büyüktür.

III. Tepkimede tekrar denge oluşana kadar geri yön-
de daha hızlı çalışmıştır.
yargılarından hangileri doğrudur? 6. 2SO3(g) ø 2SO2(g) + O2(g)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta 10 litrelik kaba 5
D) I ve III E) I, II ve III mol SO3 gazı konularak başlatılıyor.
(04 kök bilgiyi içermektedir.) Tepkime dengeye geldiğinde kapta toplam 6 mol
gaz bulunmaktadır.
Buna göre,
3. I. N2(g) + 2O2(g) ø N2O4(g)
2
I. Tepkimenin Kc değeri ’tir.
II. Ag+(suda) + CI–(suda) ø AgCI(k) 45
III. CO2(g) + H2O(s) ø H2CO3(suda) II. Tepkime verimi %60’tır.
Yukarıdaki tepkimelerin hangilerinde maksimum III. Dengede SO3 gazının molaritesi 0,3 M’dir.
düzensizlik eğilimi girenler lehinedir? yargılarından hangileri doğrudur?
23 1-E 2-D 3-E 4-B 5-A 6-C

7. 2X(k) + Y(g) ø Z(g) ¢H < 0 10. aX(g) ø bY(g) + cZ(g)

Yukarıdaki denge tepkimesi ile ilgili, Yukarıdaki denge tepkimesinin bulunduğu kabın
I. Kp = Kc’dir. hacmi artırıldığında tepkime ürünlere doğru daha
hızlı çalışır.
II. Tepkime dengedeyken kaba bir miktar X eklenir-
se denge ürünler lehine kayar. Buna göre,
III. Sıcaklık artırılırsa Y’nin derişimi artar. I. a < b + c’dir.
yargılarından hangileri doğrudur? II. a > b’dir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II III. Tüm maddelerin derişimleri azalmıştır.
D) I ve III E) I, II ve III yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir?

(06, 07, 08 kök bilgileri içermektedir.) A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
11. Bir denge tepkimesinin Kc değeri 1’dir.

8. H2(g) + CI2(g) ø 2HCI(g)
Buna göre,
Yukarıdaki tepkime sabit sıcaklıkta 2 mol H2,
2 mol CI2 ve 3 mol HCI gazları varken dengededir. I. kileri = kgeri’dir.
Kaba aynı sıcaklıkta 2 mol HCI eklenirse yeni II. vileri = vgeri’dir.
dengede H2 gazının mol sayısı kaç olur? III. Tepkimedeki tüm maddelerin denge anında deri-
4 8 18 20 şimleri birbirine eşittir.
A) B) C) D) E) 3
7 7 7 7 yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
12. 2NO2(g) ø 2NO(g) + O2(g)

Yukarıdaki denge tepkimesinin 127 °C’de Kp değeri
9. 2H2 + O2 ø 2H2O K1 = 6 0,82’dir.
CO2 + H2 ø CO + H2O K2 = 3 Buna göre, tepkimenin aynı sıcaklıktaki Kc değe-
Yukarıdaki denge tepkimelerine göre, ri kaçtır?
2CO2 ø 2CO + O2 1 1 1 1 1
A) B) C) D) E)
2 4 8 16 40
tepkimesinin Kc değeri kaçtır? (02, 04 kök bilgileri içermektedir.)
A) 1,5 B) 6 C) 9 D) 18 E) 36
24 7-D 8-C 9-A 10-D 11-A 12-E

YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
KİMYA
6. FASİKÜL
Kimyasal Tepkimelerde Denge - II
Suyun Otoiyonizasyonu - pH ve pOH Kavramları
Asitler ve Bazların Genel Özellikleri
Asit-Baz Teorileri - Asitler ve Bazların Genel Tepkimeleri
Kuvvetli Asit ve Bazlarda pH ile pOH - Zayıf Asit-Baz Dengeleri - İyonlaşma Yüzdesi
Kuvvetli Asitlerin ve Bazların Nötrleşmesi
Hidroliz - Tampon Çözelti
Titrasyon
Çözünme ve Çökelme Dengeleri
Çözünme ve Çökelme Dengelerinde Hesaplama
Çözünürlüğü Etkileyen Faktörler
Çökelme Şartı
Üniversite giriş sınavında önemli bir yere sahiptir. Ağırlıklı olarak titrasyon, ortak iyon etkisi, pH hesaplamalarından
soru çıkmıştır.
Suyun Otoiyonizasyonu -
01 pH ve pOH Kavramları
Suyun Otoiyonizasyonu
Saf su az da olsa elektriği iletir. Bunun nedeni saf suyun
kendi kendine iyonlaşmasıdır. Suyun kendi kendine iyon-
pH ya da pOH değeri negatif olabilir. Örneğin, 2 M’lik HCI
laşmasına suyun otoiyonizasyonu denir.
çözeltisinin pH değeri negatiftir.
Bu olay denge tepkimesidir.
Denge tepkimesi,
Tüm 25 °C’de
H2O(s) + H2O(s) ø H3O+(suda) + OH–(suda) sıcaklıklarda;
_
ya da 1. [H+] > [OH–] [H +] > 1 : 10 –7 M bbb
bb
H2O(s) ø H+(suda) + OH–(suda) pH < pOH [OH -] < 1 : 10 -7 Mbbb
`b Asidik
şeklinde ifade edilir. pH < 7 bb
bb
bb
H2O(s) ø H+(suda) + OH–(suda) pOH > 7 b
a
_
K su = [H +] : [OH -] 2. [H+] = [OH–] [H ] = 1 : 10 M bbb
+ –7
X
bb
b
. pH = pOH [OH -] = 1 : 10 -7 M`b Nötr
bb
Suyun iyonlaşma sabiti pH = pOH = 7 bb
b
a
_
25 °C’de Ksu = 1 : 10–14 tür. 3. [H+] < [OH–] [H ] < 1 : 10 M bbb
+ –7
bb
pH > pOH [OH -] > 1 : 10 -7 Mbbb
`b Bazik
pH > 7 bb
bb
bb
pOH < 7 b
a
H3O+ (hidronyum), H+ iyonunu ifade eder.
25 °C’de [H+] : [OH–] = 1 : 10–14 = Ksu

Suyun iyonlaşması endotermik bir olaydır. Bu nedenle sı- pH + pOH = 14 ve pKsu = 14
caklık artışı suyun iyonlaşmasını artırır.
25 °C’nin üzerindeki sıcaklıklarda pH
14
Ksu > 1 : 10–14 tür.
Bazik
25 °C’de Ksu = [H+] : [OH–] = 1 : 10–14 Nötr
7
Nötr durumda [H+] = [OH–] = x olsun. Asidik
x : x = 1 : 10–14
pOH
x = 1 : 10–7 7 14
25 °C’de saf suda [H+] = [OH–] = 1 : 10–7 M

• 25 °C’de tüm sulu çözeltilerde, Örnek
[H+] : [OH–] = 1 : 10–14 tür. 25 °C’de H+ iyonları derişimi 1 : 10–2 M olan çözeltinin
pH ve pOH değerleri kaçtır?
pH ve pOH Kavramları Çözüm
Ortamın asitlik ve bazlık derecesini ölçmek için pH ve [H+] = 1 : 10–2 ¡ pH = 2 ve pOH = 12 olur.
pOH değerleri kullanılır.
pH = –log[H+] pOH = –log[OH–] Örnek
25 °C saf suda [H+] = 1 : 10–7 M ¡ pH = 7 25 °C’de OH– iyonları derişimi 1 : 10–5 M olan çözelti-
[OH–] = 1 : 10–7 M ¡ pH = 7 nin pH ve pOH değerleri kaçtır?
Çözeltilerdeki H+ ve OH– iyonlarının derişimi çözeltinin tü- Çözüm
rünü gösterir. [OH–] = 1 : 10–5 ¡ pOH = 5 ve pH = 9 olur.
3
Suyun Otoiyonizasyonu -
01 pH ve pOH Kavramları
1. 25 °C’de bulunan bir çözeltide OH– iyonları derişimi 4. 25 °C’deki bir çözeltinin pOH değeri 4’tür.
1: 10–4 M’dir. Buna göre, 400 mL çözeltideki H+ iyonları mol sa-
Buna göre, yısı kaçtır?
I. Çözelti baziktir. A) 1 : 10–4 B) 4 : 10–4 C) 4 : 10–5
II. pH = 10’dur. D) 4 : 10–10 E) 4 : 10–11
III. pOH = 4’tür.

5. Aşağıda a, b ve c çözeltilerinin 25 °C’de pH-pOH de-

ğişimini gösteren grafik verilmiştir.
pH
14
a
2. Isı + H2O(s) ø H+(suda) + OH–(suda) b

7
Yukarıdaki tepkime dengede iken sıcaklık bir miktar
c
azaltılıyor.
Buna göre, pOH
7 14
I. İyonlaşma yüzdesi azalır.
Buna göre,
II. Ksu < 1 : 10–14 tür.
I. a çözeltisinde [OH–] > [H+] dir.
III. [H+] > [OH–] dir. II. c çözeltisi turnusolun rengini maviye çevirir.
yargılarından hangileri doğrudur? III. b çözeltisi [H+] = [OH–] dir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yargılarından hangileri doğrudur?
D) I ve III E) II ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
3. 50 °C’deki 500 mL’lik çözeltide H+ iyonları mol sayısı

5 : 10–6 dır. 6. 25 °C’de bulunan bir çözeltide pH > pOH olduğu-
Buna göre, na göre,
I. [H+] =1: 10–5 tir. I. [H+] < 1 : 10–7 M’dir.
II. pOH = 9’dur. II. [OH–] > 1 : 10–7 M’dir.
III. pH = 5’tir. III. Çözelti CH3COOH çözeltisi olabilir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
4 1-E 2-C 3-D 4-E 5-C 6-C

02 Asitler ve Bazların Genel Özellikleri
Asitler Oksitlerin Asidik ve Bazik Özellikleri

• Suda çözündüğünde az ya da çok iyonlaşırlar. • Asidik oksit: Oksijence zengin, ametal oksitlerdir. Su
• Boya (indikatör) maddelerine etki ederler. (Turnusolu ve bazla tepkime verir.
kırmızıya çevirirler.) XaOb, b>a CO2, N2O5, SO3
• Tatları ekşidir. • Bazik oksit: Metal oksitlerdir. Genelde su ve asitle tep-
kime verir.
Na2O, CaO
Bazlar • Nötr oksit: Oksijen sayısı az olan ametal oksitlerdir.
• Suda çözündüğünde az ya da çok iyonlaşırlar. Asit, baz ve suyla tepkime vermez.
• Boya (indikatör) maddelerine etki ederler. (Turnusolu XaOb a > b, a = b N2O, CO
maviye çevirirler.) • Amfoter oksit: Amfoter metal oksitlerdir.
• Tatları acıdır. Amfoter metaller: Be, AI, Zn, Pb, Sn, Cr
Asit ve bazlarla tepkime verir, suyla tepkime vermez.
Asit ve Bazların Kuvveti

Kuvvetlilik: İyonlaşma yüzdesini ifade eder.
Kuvvetli: %100’e yakın iyonlaşan asit ve bazlardır.
Zayıf: Kısmen iyonlaşan asit ve bazlardır. Asit ve bazların kuvvetleri karşılaştırılırken istisnai durum-
lar olabilir.
Asitlerde Kuvvetlilik • Eşit hacim ve derişimli zayıf asidin pH’si, kuvvetli asi-
• HX asitleri için: X’in atom çapına bağlıdır. (X: halojen) de göre daha fazladır.
Halojenin çapı arttıkça asidik kuvvet de artar.

HI > HBr > HCI > HF Kuvvetli Bazlar ve Formülleri Çok Bilinen Zayıf
LİOH: Lityum hidroksit Bazlar ve Formülleri
• Diğer asitler için: Asitteki ametalin elektronegatifliğine
NaOH: Sodyum hidroksit NH3: Amonyak
bağlıdır. Elektronegatiflik arttıkça asidik kuvvet de ar-
tar. KOH: Potasyum hidroksit (C2H5)2NH: Dietil amin
RbOH: Rubidyum hidroksit CH3NH2: Metil amin

HCI > H2S (S: 6A, CI: 7A)
CsOH: Sezyum hidroksit C2H5NH2: Etil amin
• Oksi asitler: Yapısında oksijen bulunan asitlere oksia-
Ca(OH)2: Kalsiyum hidroksit C6H5NH2: Anilin
sitler denir. Aynı elementlerden oluşan asitlerde oksi-
jen sayısı arttıkça asidik kuvvet de artar. Sr(OH)2: Stronsiyum hidroksit
HCIO < HCIO2 < HCIO3 < HCIO4 Ba(OH)2: Baryum hidroksit
• Organik asitler: Organik asitler zayıf asitlerdir. C sayı-

sı arttıkça organik asidin kuvveti azalır. Çok Bilinen Zayıf Asitler ve For- Kuvvetli Asitler
(Organik asitlerde –COOH (karboksil) grubu bulunur.) mülleri ve Formülleri
CH3COOH > CH3CH2 CH2 COOH HF: Hidroflorik asit HCIO4: Perklorik asit
HNO2: Nitröz asit HI: Hidroiyodik asit
HCOOH: Formik asit HBr: Hidrobromik asit
Bazlarda Kuvvetlilik CH3COOH: Asetik asit HCI: Hidroklorik asit
Metallerin OH– li bileşikleri en çok bilinen bazlardır. Me- HCN: Hidrosiyanik asit H2SO4: Sülfürik asit
tallerin elektron verme eğilimi arttıkça bazlık kuvveti H3PO4: Fosforik asit HNO3: Nitrik asit
de artar.
H2SO3: Sülfüröz asit
KOH > NaOH, Ba(OH)2 > Mg(OH)2
H2CO3: Karbonik asit
NaOH > Mg(OH)2
5
02 Asitler ve Bazların Genel Özellikleri
1. I. HF 5. I. NaOH
II. NH3 II. NaCI
III. HBr III. CH3NH2
Bu maddelerden hazırlanan eşit derişimli çözel- Bu maddelerle hazırlanan eşit derişimli çözeltile-
tilerin 25 °C’de pH değerleri arasındaki ilişki aşa- rin 25 °C’de pH’leri arasındaki ilişki aşağıdakile-
ğıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? rin hangisinde doğru verilmiştir?
A) I > II > III B) III > I > II C) III > II > I A) I > III > II B) I > II > III C) II > III > I
D) II > I > III E) II > III > I D) III > II > I E) II > I > III
2. CO2(g) + H2O(s) √ H2CO3(suda)

I. CO2 asidik oksittir.
II. Oluşan çözelti kuvvetli elektrolittir. 6. I. H2S
III. Tepkime ekzotermiktir. II. HCI
yargılarından hangileri doğrudur? III. N2H4
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Bu maddelerle hazırlanan eşit derişimli çözeltile-
D) II ve III E) I, II ve III rin 25 °C’de pOH’leri arasındaki ilişki aşağıdaki-
lerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) I > II > III B) II > I > III C) III > I > II
D) III > II > I E) II > III > I
3. • PbO
• Al2O3
• N2O5
• Na2O
• CO
Yukarıdaki maddelerden kaç tanesi asitlerle re-
aksiyon verir? 7. Aşağıdakilerden hangisinin sulu çözeltisinin
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 25 °C’deki pH değeri 7’den küçüktür?
A) N2O B) NH3 C) N2O3
D) CO E) CaO
4. 25 °C’de eşit derişimli HNO2 ve HNO3 çözeltileri

ile ilgili;
I. pH değerleri,
II. OH– iyonları derişimleri,
III. elektrik iletkenlikleri
niceliklerinden hangileri farklıdır? 8. Aşağıdakilerden hangisi sadece bazlarla reaksi-
HNO2: zayıf asit, HNO3: kuvvetli asit) yon verir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) ZnO B) SO3 C) FeO
D) II ve III E) I, II ve III D) SnO E) H2O
6 1-D 2-C 3-C 4-E 5-A 6-B 7-C 8-B

Asit-Baz Teorileri -
03 Asitler ve Bazların Genel Tepkimeleri
Asit-Baz Teorileri Asitler ve Bazların Genel Tepkimeleri

Asit ve bazlarla ilgili bilimsel çalışmalar farklı asit ve baz Asitlerin Tepkimeleri
tanımlarını ortaya çıkarmıştır. • Metallerle:
Aktif metal + Tüm asitler † Tuz + H2(g)
Arrhenius Asit-Baz Tanımı
Örnek
Bu tanıma göre, suda H+ iyonu oluşturan maddelere asit, 1
Na + HCI † NaCI + H2(g)
suda OH– iyonu oluşturan maddelere baz denir. 2
Örnek Yarı soy (Cu, + Oksijenli † Tuz + H2O + Ametal
Ag, Hg) metal kuvvetli oksit(g)
HCI(g) † H+(suda) + CI–(suda) (Asit) asit
HNO3(s) † H+(suda) + NO 3 (suda) (Asit)

-
Örnek
Cu + 4HNO3 (derişik) † Cu(NO3)2 + 2NO2(g) + 2H2O
NaOH(k) † Na+(suda) + OH–(suda) (Baz)
2Ag + 2H2SO4 (derişik)† Ag2SO4 + SO2(g) + 2H2O
Ba(OH)2(k) † Ba2+(suda) + 2OH–(suda) (Baz) Soy metal (Pt, Au) + Asit † Tepkime vermez.
Bronsted-Lowry Asit-Baz Tanımı • Bazlarla (Nötrleşme):
OH– iyonu içermeyen bazı bileşiklerin baz özelliği göster- Asit + Baz † Tuz + Su
mesi Arrhenius asit-baz tanımını yetersiz hâle getirmiştir. Örnek
Bronsted-Lowry asit-baz tanımına göre, suya H+ iyonu 2HCI + 2Mg(OH)2 † MgCI2 + 2H2O
veren maddelere asit, sudan H+ iyonu alan maddelere • Amfoter metallerle

baz denir. Amfoter metal (Be, Al, Zn, Cr, Pb, Sn) + Tüm asitler †
Tuz + H2(g)
Örnek
Bazların Tepkimeleri
HCI + H2O ø H3O+ + CI–
• Amfoter metal + Kuvvetli baz †Tuz + H2(g)
asit1 baz2 asit2 baz1
Örnek
Bu asit-baz tanımına göre aralarında bir H+ iyonu farkı 3
Al + 3NaOH † Na3AIO3 + H2(g)
olan asit-baz çiftine konjuge (eşlenik) asit-baz çifti denir. 2
HCI - CI - Zn + 2KOH † K2ZnO2 + H2(g)
4 Konjuge asit-baz çifti Asit ve Bazların Değerliği (Etki-Tesir Değerleri)
H3 O+ - H2 O
Bir asit molekülünün suda oluşturabildiği H+ iyonu sayısı
Örnek
asidin değerliğidir.
NH3 + H2O ø NH +4 + OH–
H2SO4 ¡ 2 H3PO4 ¡ 3 HF ¡ 1
baz1 asit 2 asit1 baz2 Bir bazın değerliği, suda oluşturabildiği OH– iyonu sayısı
NH3’ün konjuge asidi NH +4 tür. ya da aldığı H+ iyonu sayısıdır.
H2O’nun konjuge asidi H3O+ (hidronyum), konjuge bazı Mg(OH) ¡ 2 NH3 ¡ 1 KOH ¡ 1
OH– dir. • Etki değerliğinin kuvvetlilikle ilişkisi yoktur.
HCO -3 (bikarbonat) iyonunun konjuge bazı CO 2-

3 tür.
Asidik ve Bazik Oksitlerin Tepkimeleri
Asidik ve bazik oksitlerin tepkimesinden tuz oluşur.
Örnek
SO3 + Na2O † Na2SO4
z
HS as
–
Bazik Tuzların Önemli Tepkimeleri
ba it
–
- CO 23- lü tuzlar asitlerle CO2 gazı oluştururlar.
H2S S2
asit baz Örnek
CaCO3 + HCI † CaCI2 + H2O + CO2
Çamaşır suyu ve tuz ruhunun tepkimesinden CI2 gazı (ze-
hirli) oluşur.
Bu asit-baz tanımına göre H2O amfoter özellik gösterir. Örnek
NaCIO + HCI † NaCI + H2O + CI2
7
Asit-Baz Teorileri -
03 Asitler ve Bazların Genel Tepkimeleri
1. HCO -3 (suda) + HSO -4 (suda) ø 5. I. Pt + HNO3 †

H2SO4(suda) + CO 2-
3 (suda) II. AI + NaOH †
Yukarıdaki tepkimeye göre, III. Fe + H3PO4 †
I. HCO -3 iyonunun konjuge bazı CO 2-
3 iyonudur. Yukarıdaki tepkimelerden hangileri kendiliğin-
II. HSO -4 iyonunun konjuge asidi H2SO4’tür. den gerçekleşir?
III. Denge tepkimesidir. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
yargılarından hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
2. I. AI2O3 + HCI †
II. N2O5 + MgO †
III. CaO + H2O †
Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinde tuz olu-
şur? 6. NH3(suda) H2O(s) ø NH +4 (suda) + OH–(suda)
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III HF(suda) + H2O(s) ø H3O+(suda) + F–(suda)
D) II ve III E) I, II ve III Yukarıdaki tepkimelere göre,
I. H2O amfoter özellik göstermiştir.
II. HF’nin konjuge asidi F– iyonudur.
3. Aynı sıcaklıkta eşit derişimli H2SO4 ve H2CO3 çö- III. NH +4 iyonunun konjuge bazı NH3’tür.
zeltileri ile ilgili;
I. tesir değerlikleri,
II. pH değerleri,
III. elektrik iletkenlikleri
niceliklerinden hangileri aynıdır?
4. I. Cu + H2SO4 †
II. AI + KOH †
III. CaCO3 + HCI †
7. CIO–(suda) + H2O(s) ø HCIO(suda) + OH–(suda)
Bu tepkimelerde oluşan gazlar aşağıdakilerin
hangisinde doğru verilmiştir?
I. CIO– iyonunun konjuge asidi HCIO’dur.
I II III
II. Oluşan çözelti asidiktir.
A) H2 H2 CO2
B) SO2 H2 H2 III. OH– iyonunun konjuge bazı H2O’dur.
C) SO2 H2 CO2 yargılarından hangileri doğrudur?
D) H2 O2 CI2 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
E) SO2 H2 CI2 D) II ve III E) I, II ve III
8 1-E 2-B 3-A 4-C 5-D 6-D 7-A

Kuvvetli Asit ve Bazlarda pH ile pOH -
04 Zayıf Asit-Baz Dengeleri - İyonlaşma Yüzdesi
Kuvvetli Asit ve Bazlarda pH ile pOH Kb = Bazın iyonlaşma sabiti
Kuvvetli asit veya bazlar suda %100’e yakın iyonlaşır. Bu K a : K b = K su

nedenle, iyonlaşma denklemlerinden pH ve pOH hesap-
• Zayıf asit ve baz dengelerinde kimyasal dengedeki
lanır.
tüm kurallar geçerlidir.
Örnek
• Ksu, Ka ve Kb yalnızca sıcaklıkla değişir.
HCI † H+ + CI–
• Zayıf asit ve bazlarla ilgili hesaplamalar kimyasal den-
1M 1M 1M pH = 0 ve pOH = 14
gedeki hesaplamalara benzerdir.
Örnek
NaOH † Na+ + OH–
İyonlaşma Yüzdesi
1M 1M 1M pOH = 0 ve pH = 14
Asit ve bazların suda iyonlaşma değeri belirlenebilir. Bu-
Yukarıda verilen iyon denklemlerine göre katsayılar kulla-
nun için çözeltilerin pH ya da pOH’lerinden yararlanılır.
nılarak iyon derişimleri bulunur.
• Zayıf asit ve bazların çözeltileri seyreltildiğinde iyon-
laşma yüzdesi artar.
Örnek
• Kuvvetli asit ve baz çözeltilerinin seyreltilmesinde
25 °C’de pH = 1 olan 100 mL çözeltiye 900 mL su ek- iyonlaşma yüzdesi değişmez.
lenirse pH değeri kaç olur?
• Kuvvetli asit ve baz çözeltilerine su eklenmesi çözelti-
Çözüm nin daha seyreltik olmasına sebep olur. Çözelti asit ise
pH = 1 ¡ [H+] = 0,1 M 100 mL çözeltinin pH’si artar, baz ise pH’si azalır.
? 1000 mL Zayıf asit ve baz dengelerinde yapılan etkilerin incelen-
———————————————
mesi kimyasal dengede olduğu gibi Le Chatelier ilkesi-
[H+] = 0,01 M ¡ pH = 2 ne göre yapılır.
Zayıf Asit-Baz Dengeleri Örnek

Zayıf asit ve bazlar suda kısmen iyonlaşırlar. Bu çözelti- NH3(suda) + H2O(s) ø NH +4 + OH–(suda)
lerde iyonlaşmadan kalan moleküller ile iyonlar arasında
denge tepkimesine;
bir denge vardır.
I. bir miktar su eklendiğinde,
HA zayıf asidi için suda çözünme denklemi;
II. bir miktar HCI çözeltisi eklendiğinde
• HA(suda) ø H+(suda) + A–(suda)
tepkimenin denge yönü, iyonlaşma yüzdesi, Kb ve pH
ya da
değerleri nasıl değişir?
HA(suda) + H2O(s) ø H3O+(suda) + A–(suda) şeklinde ya-
zılabilir.
Çözüm
[H 3 O +] : [A -]
Ka = I. Bir miktar su eklenirse:
[HA]
Denge yönü † (ürünler)
Ka = Asidin iyonlaşma sabiti İyonlaşma yüzdesi artar. Kb değişmez. pH azalır.
• B zayıf bazı için suda çözünme denklemi:
II. Bir miktar HCI çözeltisi eklenirse:
B(suda) + H2O(s) ø BH+(suda) + OH–(suda)
Denge yönü † (ürünler) (Nötrleşme gerçekleşir.)
[BH +] : [OH -] İyonlaşma yüzdesi artar. Kb değişmez.
Kb =
[B]
pH azalır.
9
Kuvvetli Asit ve Bazlarda pH ile pOH -
04 Zayıf Asit-Baz Dengeleri - İyonlaşma Yüzdesi
1. 25 °C’de 2 g NaOH katısı ile 500 mL’lik çözelti hazır- 5. 25 °C’de 0,2 M HX çözeltisinde iyonlaşma yüzdesi
lanıyor. 0,5’tir.
Buna göre, çözeltinin pH değeri kaçtır? Buna göre,
(Na: 23 , O: 16, H: 1) I. Çözeltinin pH değeri 3’tür.
A) 13 B) 9 C) 7 D) 5 E) 1 II. HX’in Ka değeri 5 : 10–6 dır.
III. Çözeltiye aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse
iyonlaşma yüzdesi değişmez.
2. 25 °C’de kütlece %63’lük HNO3 çözeltisinin özkütle-

si 1,1 g/mL’dir.
6. 25 °C’de tesir değerliği 1 olan N2H4 ile hazırlanan
Bu çözeltiden 200 mL alınarak üzerine kaç mililit-
0,5 M N2H4 çözeltisinin pH değeri kaçtır?
re su eklenirse çözeltinin pOH değeri 14 olur?
(N2H4 için Kb = 2 : 10–8)
(H: 1, N: 14, O: 16)
A) 14 B) 10 C) 7 D) 4 E) 0
A) 200 B) 500 C) 1000
D) 1500 E) 2000
7. 25 °C’de HCIO çözeltisinin pOH değeri 9’dur.

Buna göre,
I. Çözeltinin derişimi 0,02 M’dir.
II. Çözelti kuvvetli elektrolittir.
III. İyonlaşma yüzdesi 0,05’tir.
3. 25 °C’de pH değeri 1 olan 200 mL’lik çözeltiye kaç yargılarından hangileri doğrudur?
mililitre su eklenirse yeni çözeltinin pH değeri (HClO için Ka = 5 : 10–9)
2 olur?
A) 2000 B) 1800 C) 1000
D) 800 E) 100
8. 0,1 M 100 mL HCl çözeltisine 100 mL su eklenir-

se,
I. İyonlaşma yüzdesi değişmez.
II. pH artar.
4. 25 °C’de pH’si 12 olan 500 mL’lik KOH çözeltisin- III. Çözeltinin derişimi 0,05 M olur.
de kaç gram KOH çözünmüştür? yargılarından hangileri doğru olur?
(K: 39, O: 16, H: 1) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) 2,8 B) 1,4 C) 0,7 D) 0,56 E) 0,28 D) II ve III E) I, II ve III
10 1-A 2-E 3-B 4-E 5-C 6-B 7-D 8-E

05 Kuvvetli Asitlerin ve Bazların Nötrleşmesi
Kuvvetli asit ve bazların iyonlaşma yüzdeleri %100’dür. b. 100 mL 1 M KOH çözeltisinde

Nötrleşmeyi gösteren net tepkime, n OH - = Mb : Vb : e = 1 : 0,1 : 1 = 0,1 mol
H+(suda) + OH–(suda) † H2O(s) n H + = 0,2 mol n OH - = 0,1 mol
şeklindedir. Bu tepkime suyun iyonlaşmasının tersidir. n H + > n OH - ¡ Asidik çözelti
Bu durum H+ ve OH– iyonlarının tam verimle birleşerek c. 100 mL 2 M Ca(OH)2 çözeltisinde
H2O’ya dönüşmeye eğilimli olduğunu gösterir.
n OH - = Mb : Vb : e = 2 : 0,1 : 2 = 0,4 mol
Nötrleşme tepkimelerinde hesaplama H+ ve OH– iyonları-
n H + = 0,2 mol n OH - = 0,4 mol
nın mol sayıları bulunarak yapılır.
n H + < n OH - ¡ Bazik çözelti
25 °C’de:
• Asit ve bazdan biri zayıf olduğunda nötrleşme için kul-
n H + = n OH - ¡ Tam nötrleşme pH = 7 (Nötr)
lanılan kuvvetli baz ya da asit tepkimedeki katsayılara
n H + > n OH - ¡ Kısmi nötrleşme pH < 7 (Asidik) bağlıdır.
n H + < n OH - ¡ Kısmi nötrleşme pH > 7 (Bazik)
n H + = Ma : Va : ea Ma: Asidin molar derişimi

Örnek
Va: Asidin hacmi CH3COOH + NaOH † CH3COONa + H2O
ea: Asidin etki değerliği 1 mol 1 mol
HCI + NaOH † NaCI + H2O
n OH - = Mb : Vb : eb Mb: Bazın molar derişimi
1 mol 1 mol
Vb: Bazın hacmi
Örnekte olduğu gibi, CH3COOH (zayıf asit) ve HCI’in
eb: Bazın etki değerliği (kuvvetli asit) nötrleşmesi için gereken NaOH miktarı ay-
• Kısmi nötrleşmede oluşan yeni çözeltinin pH ya da nıdır.
pOH değeri, artan madde hesabına göre bulunur.
Artan asit ise Artan baz ise
n H + - n OH - n OH- - n H +
= [H +] = [OH -]
VT VT
Kuvvetli asit ve kuvvetli baz nötrleşmesi sırasında oluşan
eşitlikleri ile oluşan çözeltilerin pH’si bulunur.
tuz nötrdür. Fakat oluşan çözelti asidik, bazik ve nötr ola-
bilir.
Örnek
100 mL 1 M H2SO4 çözeltisine;
a. 200 mL 1 M NaOH çözeltisi eklendiğinde, Örnek
b. 100 mL 1 M KOH çözeltisi eklendiğinde, Kütlece %20’lik NaOH çözeltisinin özkütlesi 1,1 g/cm3 tür.
c. 100 mL 2 M Ca(OH)2 çözeltisi eklendiğinde Bu çözeltinin 100 mL’sini nötrleştirmek için kaç gram
HCIO4 gerekir? (NaOH: 40, HCIO4: 100)
oluşan çözeltilerin türü ne olur?
Çözüm
n H + = n OH - Tam nötrleşme
Çözüm
NaOH çözeltisi için:
100 mL 1 M H2SO4 çözeltisinde %D : d : 10 20 : 1, 1 : 10
M= = = 5, 5 M
n H + = Ma : Va : e = 1 : 0,1 : 2 = 0,2 mol MA 40
a. 200 mL 1 M NaOH çözeltisinde nNaOH = M : V = 5,5 : 0,1 = 0,55 mol
n OH - = Mb : Vb : e = 1 : 0,2 : 1 = 0,2 mol n OH - = 0,55 = n H + ¡ n HCIO 4 = 0,55 mol
n H + = n OH - ¡ Nötr çözelti m HCIO 4 = 0, 55 : 100 = 55 gram
11
05 Kuvvetli Asitlerin ve Bazların Nötrleşmesi
1. 0,2 M 100 mL Ba(OH)2 çözeltisini nötrleştirmek 5. pH değeri 12 olan kuvvetli baz çözeltisi ile pH değe-
için kütlece %63’lük HNO3 çözeltisinden kaç ri 1 olan kuvvetli asit çözeltisi karıştırıldığında oluşan
gram kullanılmalıdır? (HNO3: 63) çözeltinin pH değeri 7 olmaktadır.
A) 63 B) 20 C) 10 D) 8 E) 4 Buna göre, çözeltilerin başlangıçtaki hacimleri
Vasit
f p oranı kaçtır?
Vbaz
1 1 3 2 1
A) B) C) D) E)
10 5 10 5 4
2. pH değeri 2 olan 200 mL bir değerlikli kuvvetli bir

asit çözeltisini nötrleştirmek için 0,4 M’lik NaOH
çözeltisinden kaç mililitre kullanılmalıdır?
A) 5 B) 10 C) 50 D) 100 E) 500 6. 300 mL 0,3 M’lik Ca(OH)2 çözeltisi ile 200 mL HNO3
çözeltisi karıştırıldığında oluşan çözeltinin pH değeri
1 olmaktadır.
Buna göre, HNO3 çözeltisinin başlangıç molarite-
si kaçtır?
A) 0,6 B) 0,8 C) 1,15 D) 1,2 E) 2,3
3. 0,1 M 100 mL HCIO4 çözeltisine 0,3 M 100 mL

KOH çözeltisi eklendiğinde,
I. Nötrleşme gerçekleşir.
II. Oluşan çözeltinin pH değeri 1’dir.
III. KCIO4 tuzu oluşmuştur.
yargılarından hangileri doğrudur? 7. 0,1 M H2SO4 çözeltisine aynı sıcaklıkta;
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I. bir miktar su ekleme,
D) II ve III E) I, II ve III II. bir miktar NaOH katısı ekleme,

III. 0,5 M’lik HNO3 çözeltisi ekleme
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulandığında
pH değeri artar?
4. Aynı ortamda eşit derişimli HCI ve HF çözeltileri

ile ilgili;
I. nötrleşme için gereken KOH miktarları,
II. tesir değerlikleri,
III. iyonlaşma yüzdeleri
niceliklerinden hangileri aynıdır? 8. 0,2 M 500 mL Hl çözeltisine kaç gram NaOH ekle-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III nirse çözeltinin pH değeri 7 olur? (NaOH: 40)
12 1-E 2-A 3-C 4-B 5-A 6-C 7-C 8-B

06 Hidroliz - Tampon Çözelti
Hidroliz • NO -2 , CN -, CIO -, SO 23-, F -, CO 23-, HCO -3 li tuzlar genel-

Kuvvetli asit ve bazların nötrleşmesinde nötr tuz oluştuğu- likle baziktir.
nu belirtmiştik. Asit ve bazdan herhangi biri zayıf olduğun- • Organik asit tuzları genellikle baziktir.
da oluşan tuz asidik ya da baziktir.
(CH3COONa, HCOOK gibi).
Kuvvetli asit + Kuvvetli baz † Nötr tuz
Kuvvetli asit + Zayıf baz † Asidik tuz
Zayıf asit + Kuvvetli baz † Bazik tuz Tampon Çözelti
Zayıf asit + Zayıf baz †? Canlılardaki metabolik tepkimeler belirli pH sınırları içinde
(Nötr, Asidik, Bazik) gerçekleşir. İnsan kanının pH’si yaklaşık 7,4’tür. Bu değerin
çok az değişimi bile ciddi rahatsızlıklara yol açar. Kanın pH
değerinin sabit kalmasını tampon çözeltiler sağlar.
Asidik ya da bazik tuzlar suda çözündüğünde hidroliz olur Konservelerde pH değeri belli aralıklarda olmalıdır. Fakat
yani suyla etkileşime girer. Bu tuzların hidrolizi denge tep- zamanla pH değeri değişir. Konservelerde pH değerinin
kimeleridir. değişmemesi için konservelerin içine katkı maddeleri ek-
Hidroliz, asidik ya da bazik tuzdaki zayıftan gelen iyonun lenir. Bu katkı maddeleri tampon çözeltilerdir.
suyla etkileşimi olarak tanımlanır. Tampon çözelti, pH denkliğini sağlayan çözeltilerdir.
Tuz, asitteki anyon ve bazdaki katyondan oluşan iyonik
bağlı bileşiktir.
Asidik tuz + Zay›f baz
4 Tampon çözelti
Bazik tuz + Zay›f asit
NH 4 CI ve NH 3 b_b
bb
Örnek b
CH 3 COONa ve CH 3 COOHb` Tampon çözelti
NH4CI tuzu asidik tuzdur. bb
NaF ve HF bb
NH4CI; NH +4 ve CI– iyonlarından oluşur. NH +4 iyonu a
NH3’ün iyonlaşması ile oluşur, bu nedenle zayıftan gelen

Tampon çözeltilerde zayıf asit ve zayıf baz bulunduğu için
iyondur. NH +4 iyonu suyla etkileşir.
denge tepkimeleri oluşur.
NH +4 (suda) + H2O(s) ø NH3(suda) + H3O+(suda)
• NaA ve HA ile oluşan çözeltide,
tepkimesi gerçekleşir.
NaA(k) † Na+(suda) + A–(suda)
Ka : Kb = Ksu
[NH 3] : [H 3 O +] K su
Kh = Kh = Ka = HA(suda) + H2O(s) ø H3O+(suda) + A–(suda)
. [NH +4 ] Kb
hidroliz çözeltide oluşan tepkimelerdir.
denge
sabiti [H 3 O +] : [A -]
Ka =
[HA]
CH3COONa tuzu bazik tuzdur. CH3COO– iyonu,

CH3COOH’nin iyonlaşması sonucu oluşan iyondur. • NH4X ve NH3 ile oluşan çözeltide,
(CH3COOH zayıf asittir.) NH4X(k) † NH +4 (suda) + X–(suda)
CH3COO–(suda) + H2O(s) ø NH3(suda) + H2O(s) ø NH +4 (suda) + OH–(suda)
CH3COOH(suda) + OH–(suda) çözeltide oluşan tepkimelerdir.
[CH 3 COOH] : [OH -] K su [NH +4 ] : [OH -]
Kh = = Kb = Kb =
[CH 3 COO -] Ka [NH 3]
• NH +4 lü tuzlar genellikle asidiktir. • Tampon çözeltilerde ortak iyon etkisi görülür.
13
06 Hidroliz - Tampon Çözelti
1. I. NH4NO3 5. 0,1 mol H2SO3 ve 0,1 mol Na2SO3 ile 1 litrelik çözel-
II. BaCO3 ti hazırlanıyor.
III. LiBr Buna göre,
Yukarıdaki tuzlardan hangilerinin sulu çözelti- I. Tampon çözelti oluşmuştur.

sinde hidroliz meydana gelir? II. Na2SO3 tuzu baziktir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II III. H2SO3 asidi suda %100 iyonlaşır.
2. 0,1 M 1 litrelik HF çözeltisine 5,6 gram KOH katısı

ekleniyor.
Buna göre,
I. 0,1 mol KF tuzu oluşur.
II. F–(suda) + H2O(s) ø HF(suda) + OH–(suda)
dengesi meydana geliyor.
III. Oluşan çözeltinin 25 °C’de pH değeri 7’den kü- 6. • NaHCO3
çüktür. • BaF2
yargılarından hangileri doğrudur? • LiNO3
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II • KNO2
D) II ve III E) I, II ve III • (NH4)2SO4
Yukarıdaki tuzlardan kaç tanesi ile hazırlanan çö-
zeltilerin 25 °C’de pH değeri 7’den küçüktür?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
3. NH4F tuzu ile hazırlanan çözelti ile ilgili,
I. NH +4 ve F– iyonları hidroliz olur.
II. Çözelti asidiktir.
III. 25 °C’de [H+] : [OH–] = 1 : 10–14 tür.
7. KX tuzu ile hazırlanan çözeltide sadece,
X–(suda) + H2O(s) ø HX(suda) + OH–(suda)
dengesi oluşuyor.
4. I. KCI ve HCl Buna göre,
II. C6H5COONa ve C6H5COOH I. HX, zayıf asittir.
III. Ba(CN)2 ve HCN II. Çözeltinin pH değeri 7’den büyüktür.
Yukarıdaki madde çiftlerinden hangileri ile hazır- III. KOH kuvvetli bazdır.
lanan çözelti tampon çözeltidir? yargılarından hangileri doğrudur?
14 1-C 2-C 3-C 4-D 5-B 6-A 7-E

07 Titrasyon
Nötrleşme gerçekleşirken H+ ve OH– iyonları tepkimeye

girer. Asit üzerine baz, baz üzerine asit damla damla ek-
lenerek yapılan nötrleşme işlemine titrasyon denir. Titras-
yon işlemi genellikle derişimi bilinmeyen çözeltilerin deri- Dönüm noktasına eş değerlik noktası da denir.
şimini bulmak için yapılır.
Büret
• Kuvvetli baz-zayıf asit titrasyonu:
pH
Derişimi bilinmeyen
asit veya baz çözeltisi
Dönüm noktası
Erlen 7–
Derişimi bilinen
asit veya baz çözeltisi
Vbaz
Titrasyon sırasında eklenen 1 mL çözeltiye karşılık diğer
Dönüm noktasında pH değeri 7’den büyük olur. Bu-
çözeltinin pH’si ölçülür. Bu verilerle titrasyon grafikleri çi-
nun nedeni nötrleşmede oluşan tuzun bazik olması-
zilir.
dır.
Titrasyon işlemi yapılırken beherdeki çözeltiye birkaç
damla indikatör (boyar madde) eklenir. İndikatör, renk de-
• Kuvvetli asit-zayıf baz titrasyonu:
ğişimi ile nötrleşmenin gerçekleşip gerçekleşmediğinin
belirlenmesini sağlar. pH
pH
7–
Dönüm noktası
7 Dönüm noktası Vasit
Dönüm noktasında pH değeri 7’den küçük olur. Bu-

nun nedeni nötrleşmede oluşan tuzun asidik olması-
1 Vasit
dır.
pH
• Titrasyon işleminde derişimi bilinmeyen asit ya da ba-

zın derişimleri belirlenebilir.
7 Dönüm noktası
• Kuvvetli asit-zayıf baz ya da kuvvetli baz-zayıf asit

2 Vbaz nötrleşmesinde zayıf baz ya da zayıf asitten artma
yoksa hidroliz, artma varsa tampon çözelti oluşur.
1. grafik, baz çözeltisinin üzerine asit çözeltisi eklenerek
yapılan titrasyon işlemine aittir. CH3COOH + NaOH † CH3COONa + H2O
2. grafik, asit çözeltisinin üzerine baz çözeltisi eklenerek 1. Durum 1 mol 1 mol 1 mol
yapılan titrasyon işlemine aittir. 2. Durum 2 mol 1 mol 1 mol
İki işlemde de dönüm noktası 7 olduğu için kullanılan asit 1. durumda, 1 mol CH3COONa tuzu çözeltide hidroliz
ve bazlar kuvvetlidir. olur.
Dönüm noktası, tam nötrleşmenin gerçekleştiği andır. İn- 2. durumda, 1 mol CH3COOH (artan) ve 1 mol CH3COONa
dikatör renk değiştirir. tuzu çözeltide tampon oluşturur.
15
07 Titrasyon
1. Aşağıda 25 °C’de bir titrasyon işlemindeki pH-Veklenen 3. Aşağıda verilen titrasyon grafiği 300 mL H2SO4 çö-
değişimini gösteren grafik verilmiştir. zeltisi üzerine KOH çözelti eklendiğinde oluşan pH
pH değişimini göstermektedir.
pH
12–
Dönüm noktası
7–
7–
Veklenen
Buna göre, 2–
Vbaz(m/L)
I. Kuvvetli baz çözeltisi üzerine kuvvetli asit çözel- 200
tisi eklenerek yapılan titrasyon işlemidir. Buna göre, KOH çözeltisinin derişimi kaç molar-
II. Oluşan çözelti asidiktir. dır?
III. Dönüm noktasında çözelti nötrdür. A) 0,03 B) 0,025 C) 0,02
yargılarından hangileri doğrudur? D) 0,015 E) 0,01
4. pH
Dönüm noktası
7–
V
2. 200 mL 0,1 M HNO3 çözeltisi üzerine 200 mL 0,05 M
Yukarıdaki grafik;
Ba(OH)2 çözeltisi eklenerek 25 °C’de tamamen bite-
I. NH3 çözeltisi ile HCI çözeltisi,
ne kadar titrasyon işlemi yapılıyor.
II. KOH çözeltisi ile CH3COOH çözeltisi,
Buna göre,
pH III. Ba(OH)2 çözeltisi ile HCl çözeltisi
pOH
madde çiftlerinden hangileri ile yapılan titrasyon
13– işlemine ait olabilir?
7–
7– D) II ve III E) I, II ve III
1–
Veklenen Veklenen
I II
[H+] : [OH–] 5. Bir asit çözeltisinin üzerine N2H4 çözeltisi ekle-
nerek yapılan titrasyon işlemi ile ilgili,
I. Kullanılan asit kuvvetli ise dönüm noktası 7’den
küçüktür.
II. İşlem sırasında pH azalır.
Zaman
III III. Kullanılan asit zayıf ise dönüm noktası 7’dir.
grafiklerinden hangileri doğru olur? yargılarından hangileri doğru olabilir?
16 1-E 2-D 3-D 4-A 5-C

08 Çözünme ve Çökelme Dengeleri
Suda az çözünen iyonik bağlı bileşiklerin çözeltilerinde t °C’de 1 : 10–4 M doymuş AgCI çözeltisi ¡
oluşturduğu denge, çözünürlük dengesi olarak ifade edi- t °C’de AgCI’ün sudaki çözünürlüğü 1 : 10–4 M’dir.
lir.
• Çözünenin çözünürlüğü veya doymuş çözelti derişimi,
çökelme iyon derişimlerinin bulunmasını sağlar. İyon derişimle-
AgCI(k) Ag+(suda) + CI–(suda)
çözünme rinden yararlanılarak Kçç hesaplanır.
rçökelme = rçözünme (r = hız) • Çözünürlük dengesi genellikle suda az çözünen iyonik

katılar için oluşur ve incelenir.
Kçç = [Ag+] : [CI–]
Ø
Çözünürlük çarpımı
(çözünürlük denge sabiti)
Suda çözünme durumları:
• Alkali metal iyonları içeren bileşikler suda çok çözü-
nür.
• NO -3 , CH 3 COO – ve NH +4 iyonu içeren bileşikler suda
çok çözünür.
Denge bağıntısında katı ve sıvılar alınmaz.
• Ag+, Pb2+, Hg2+ ve Cu2+ iyonları ile halojenler arasın-
da oluşan bileşikler suda az çözünür.
• 3 , PO 4 iyonları ile katyonlar (1A grubu ve NH 4
CO 2- 3- +
Katısıyla dengede olan AgCI çözeltisi doymuştur. Katı ile

hariç) arasında oluşan bileşikler suda az çözünür.
çözelti arasında fiziksel bir denge oluşur.
AgCI çözeltisi Örnek

NaCI † Na+ + CI–
PbCI2 ø Pb2+ + 2CI– Denge oluşur.
AgCI(k) K2CO3 † 2K+ + CO 2-
3
Dengenin kuralları çözünürlük dengesi için de geçerlidir. CaCO3 ø Ca2+ + CO 2-

3 Denge oluşur.
• Çözünürlük dengesinde maksimum düzensizlik eğili-

mi ürünler lehinedir (çözünen: katı).
Çözünürlük
Çözünürlük dengesi ile ilgili hesaplamalarda çözünenin
verilen sıcaklıktaki çözünürlüğü kullanılır.
Çözünürlük (Molar çözünürlük): Çözünürlüğü daha Örnek
önce çözücü ve çözünen kütlelerine göre tanımlamış- • Ag2SO4(k) ø 2Ag+(suda) + SO4 suda)
2–
tık. Bu konuda farklı birim kullanarak tekrar tanımla- 2–

Kçç = [Ag+]2 : [ SO4 ]
mak gerekir. 1 litre çözeltide çözünen maddenin mak-
• Cu(OH)2(k) ø Cu2+(suda) + 2OH–(suda)
simum mol sayısına (molar) çözünürlük denir.
Kçç = [Cu2+] : [OH–]2
Çözünürlük, molarite kullanılarak ifade edilir. Çözünür-
PbSO4(k) ø Pb2+(suda) + SO4 (suda)
2–
lük, doymuşluğu ifade ettiği için doymuş çözelti derişimi •
2–
maddenin verilen sıcaklıktaki çözünürlüğünü gösterir. Kçç = [Pb2+] : [SO4 ]
17
08 Çözünme ve Çökelme Dengeleri
1. Katısıyla dengede olan Ag3PO4 çözeltisi ile ilgili, 5. I. Hg2SO4 için Kçç = [Hg+] : 8SO 2-
4 B
I. Ag3PO4(k) ø 3Ag+(suda) + PO 3-
4 (suda) denge-
II. Fe(OH)3 için Kçç = [Fe3+] : [OH–]
si oluşur.
III. Cu2S için Kçç = [Cu+]2 : [S2–]
II. Ag3PO4 katısı suda az çözünür.
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri için verilen Kçç
III. Oluşan çözelti elektrolittir. bağıntıları doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) I ve III E) I, II ve III
2. Pb(NO3)2 çözeltisi ile KCI çözeltisi karıştırıldığında

dipte katı oluştuğu görülüyor. 6. NO –3 ve 1A grubu metalleri içeren tuzlar suda çok
Buna göre, çözünür.
I. PbCI2(k) ø Pb2+(suda) + 2CI–(suda) dengesi Buna göre,
oluşur. • Sn(NO3)2
II. K+ ve NO -3 iyonları seyirci iyonlardır. • Na3PO4
III. PbCI2 katısı suda çok çözünür. • HgCO3
yargılarından hangileri doğrudur? • CuCI2
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III • K2SO4
D) II ve III E) I, II ve III bileşiklerinden kaç tanesinin sulu çözeltisinde
denge oluşması beklenir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
3. I. CaCO3(k) ø Ca2+(suda) + CO 2-
3 (suda)
II. Pb(SO4)2(k) ø Pb2+(suda) + 2SO -4 (suda)

III. AgBr(k) ø Ag+(suda) + Br–(suda)
Yukarıdaki çözünme denklemlerinden hangileri
doğrudur?
7.
BaCO3 çözeltisi
BaCO3(k)
4. AgOH(k) ø Ag+(suda) + OH–(suda) + Isı Yukarıdaki sisteme göre,

Yukarıdaki denge tepkimesine göre, I. Çözelti doymuştur.
I. Minimum enerji girenler lehinedir. II. BaCO3(k) ø Ba2+(suda) + CO 2-
3 (suda)
II. Çözünme hızı ve çökelme hızı birbirine eşittir. dengesi oluşur.

III. Çözeltinin 25 °C’de pH değeri 7’den büyüktür. III. BaCO3 suda az çözünür.
18 1-E 2-B 3-C 4-D 5-B 6-B 7-E

Çözünme ve Çökelme Dengelerinde
09 Hesaplama
Çözünürlük Çarpımını (Kçç) Hesaplama Bileşiğin Kçç değeri † İyonların derişimi

Bir maddenin belli bir sıcaklıkta çözünürlüğü kullanılarak o .
sıcaklıktaki çözünürlük çarpımı hesaplanabilir. Çözünürlük
Çözünen maddenin mol sayısı † Çözünenin çözünürlüğü Bir bileşiğin çözünürlüğü genellikle “s” ile gösterilir (s: so-
. lubility).
Kçç ! İyonların derişimi Saf suda çözünen tuzların çözünürlük hesapları, oluşan
iyonların katsayılarına göre farklılık gösterir.
• XY gibi iki iyonlu bileşikler için:
XY(k) ø X+(suda) + Y–(suda)
Örnek K çç = s 2 ¡ s = K çç
Belli bir sıcaklıkta 20 L doymuş Ag2CrO4 çözeltisinde
2 mmol Ag2CrO4 bulunduğuna göre, Ag2CrO4’ün çö-
zünürlük çarpımı kaçtır?
Çözüm
Yükler farklı olabilir (X2+, Y2– gibi).
2 mmol Ag2CrO4 = 2 : 10–3 mol Ag2CrO4
n 2 : 10 -3
m= = = 1 : 10 -4 M • X2Y veya XY2 gibi üç iyonlu bileşikler için:
V 20
Doymuş Ag2CrO4 derişimi: 1 : 10–4 X2Y(k) ø 2X+(suda) + Y2–(suda)
Ag2CrO4(k) ø 2Ag+(suda) + CrO 2-

4
2s s
2 : 10–4 M 1 : 10–4M 3
K çç
K çç = (2s) 2 : s = 4s 3 ¡ s =
4
Kçç = [Ag+]2 : 8CrO 2-
4 B = ( 2 : 10 ) : 1 : 10
–4 2 –4
XY2(k) ø 2X+(suda) + Y2–(suda)

Kçç = 4 : 10–12
s 2s
Aynı zamanda, verilen sıcaklıkta Ag2CrO4’ün çözünürlü-
K çç
ğü 1 : 10–4 M’dir. K çç = s : (2s) 2 = 4s 3 ¡ s =
3
4
Örnek “s” yerine bilinmeyen x, y gibi harfler de kullanılabilir.

Belli bir sıcaklıkta Ag3PO4’ün çözünürlüğü 1 : 10–3 M
olduğuna göre Ag3PO4’in çözünürlük çarpımı kaçtır?
Çözüm
Örnek
Ag3PO4(k) ø 3Ag+(suda) + PO 3-
4 (suda)
Belli bir sıcaklıkta, FeCI3 tuzunun Kçç değeri 2,7 : 10–7 dir.
3: 10–3 1: 10–3 M
Buna göre, bu sıcaklıkta FeCI3 tuzunun çözünürlüğü
K çç = [Ag +] 3 : [PO 34-] = (3 : 10 –3) 3 : 1 : 10 -3 M kaç molardır?
Kçç = 2,7 : 10–11 Çözüm
FeCI3(k) ø Fe3+(suda) + 3CI–(suda)
x 3x
Kçç = [Fe3+] : [CI–]3
Çözünürlükle İlgili Hesaplamalar Kçç = x : (3x)3 = 2,7 : 10–7
Bir bileşiğin çözünürlük çarpımı yardımıyla çözünürlüğü x = 1 : 10–2 M
hesaplanabilir. FeCI3’ün çözünürlüğü 1 : 10–2 M’dir.
19
Çözünme ve Çökelme Dengelerinde
09 Hesaplama
1. Belli sıcaklıkta doymuş Ag3PO4 çözeltisinin derişimi 5. Belli sıcaklıkta 0,02 gram CaCO3 katısı ile 10 litre
2: 10–4 M’dir. doymuş çözelti hazırlanıyor.
Buna göre, bu sıcaklıkta Ag3PO4’ün Kçç değeri Buna göre bu sıcaklıkta,
kaçtır? I. CaCO3’ün çözünürlüğü 2 : 10–4 M’dir.
A) 4,32 : 10–14 B) 2,16 : 10–14 C) 4,36 : 10–16 II. CaCO3’ün Kçç değeri 4 : 10–10 dur.
D) 8 : 10–16 E) 1,6 : 10–14 III. CaCO3 katısı suda az çözünür.
yargılarından hangileri doğrudur? (CaCO3: 100)
2. Belli sıcaklıkta XY2 tuzu için Kçç değeri 1,08 : 10–7 dir.
Buna göre,
I. XY2’nin çözünürlüğü 3 : 10–3 M’dir.
II. Doymuş çözeltideki toplam iyon derişimi
9: 10–3 M’dir.
III. XY2 katısı suda az çözünür.
6. Aynı sıcaklıkta XY2 ve ZY katılarından hazırlanan
doymuş çözeltilerdeki katyon derişimleri eşittir.
Buna göre bu katıların;
I. çözünürlükleri,
II. Kçç değerleri,
3. Belli sıcaklıkta BaCO3’ün Kçç değeri 4 : 10–8 dir. III. doymuş çözelti derişimleri
Buna göre, 100 litre çözeltide en fazla kaç gram niceliklerinden hangileri aynıdır?
BaCO3 çözünür? (BaCO3: 197) A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
4. Belli bir sıcaklıkta doymuş Zn(OH)2’nin pH değeri

10’dur.
Buna göre bu sıcaklıkta,
I. Doymuş Zn(OH)2 çözeltisinin derişimi 5 : 10–5
M’dir.
7. Belli sıcaklıkta X2Y katısıyla hazırlanan doymuş çö-
II. Zn(OH)2’nin çözünürlüğü 1 : 10–4 M’dir. zeltide toplam 1,5 : 10–3 M iyon bulunmaktadır.
III. Zn(OH)2’nin Kçç değeri 5 : 10–13 tür. Buna göre, bu sıcaklıkta X2Y katısının Kçç değeri
yargılarından hangileri doğrudur? kaçtır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) 5 : 10–6 B) 5 : 10–7 C) 1 : 10–9
D) I ve III E) II ve III D) 5 : 10–10 E) 1 : 10–10
20 1-A 2-E 3-C 4-D 5-E 6-C 7-D

10 Çözünürlüğü Etkileyen Faktörler - I
Çözünürlüğü etkileyen faktörleri sıvı çözeltiler bölümünde İyonların derişimlerinin azalması Kçç değerini azaltır.
incelemiştik. Bu bölümde tekrar hatırlamak gerekir. Çözünürlük
Çözünen ve Çözücü Türü

Aynı sıcaklıkta, aynı miktar suda tuz ve şekerin çözünür-
lükleri farklı olabilir.
Aynı sıcaklıkta, alkolde tuz ile şekerin çözünürlükleri fark- Sıcaklık
lı olabilir.
[Fe2+] ve [OH–] azalır. Kçç ve çözünürlük azalır.
Sıcaklığın Etkisi
Çözünmenin ısı bakımından türüne göre sıcaklığın çözü-
nürlüğe etkisi değişir.
Çözünme-çökelme dengelerinde yapılan etkiler Le Cha-
telier ilkesine göre incelenir. Örnek
Isı + Ag3PO4(k) ø 3Ag+(suda) + PO 3-
4
(suda)
tepkimesi dengede iken tepkimenin sıcaklığı azaltılıyor.
Endotermik Çözünme Buna göre iyonların derişimi, Ag3PO4 tuzunun çözü-
Isı + AgCI(k) ø Ag+(suda) + CI–(suda) nürlüğü, Kçç değeri ve dipteki katı miktarı nasıl deği-
denge tepkimesinde sıcaklık artırıldığında tepkime, veri- şir?
len ısıyı kullanacak yönde hareket eder ve çözünme yö-
nüne (ileri yönde) daha hızlı çalışır. Bu nedenle AgCI ka-
Çözüm
tısının çözünürlüğü artar, katı miktarı azalır ve iyonların
Ag3PO4 tuzunun çözünmesi endotermik olduğu için,
derişimi artar.
• İyonların derişimi azalır.
İyonların derişimlerinin artması Kçç değerini artırır.
• Ag3PO4 tuzunun çözünürlüğü azalır.
Çözünürlük • Kçç değeri azalır.

• Tuzun çözünürlüğü azaldığı için dipteki katı miktarı ar-
tar.
Basıncın Etkisi
Sıcaklık
Katı ve sıvıların çözünürlüğüne basıncın etkisi yoktur.
[Ag+] ve [CI–] artar. Kçç ve çözünürlük artar. Gazların çözünürlüğü basınç arttıkça artar.
Ekzotermik Çözünme Çözünürlük
Fe(OH)2(k) ø Fe2+(suda) + 2OH–(suda) + Isı denge tepki- X: gaz

mesinin sıcaklığı artırıldığında tepkime, verilen ısıyı kul-
lanacak yönde hareket eder ve çökme yönünde (geri Y: katı ya da sıvı
yönde) daha hızlı çalışır. Bu nedenle Fe(OH)2 katısının
çözünürlüğü azalır, katı miktarı artar ve iyonların derişim-
leri azalır. Basınç
21
10 Çözünürlüğü Etkileyen Faktörler - I
1. Fe(OH)3(k) ø Fe3+(suda) + 3OH–(suda) + Isı 4. AgBr(k) ø Ag+(suda) + Br–(suda)

Yukarıdaki çözünme denklemine göre katısıyla Yukarıdaki çözünme denklemine göre katısıyla
dengede olan Fe(OH)3 çözeltisinin sıcaklığı artı- dengede olan AgBr çözeltisine aynı sıcaklıkta bir
rıldığında; miktar su eklenirse;
I. Fe(OH)3’ün çözünürlüğü, I. AgBr’ün çözünürlüğü,
II. Fe(OH)3’ün Kçç değeri, II. dipteki katı miktarı,
III. çözünme hızı III. çözelti derişimi
niceliklerinden hangileri artar? niceliklerinden hangileri değişebilir?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
5. Aşağıda X ve Y tuzlarının çözünürlüklerinin sıcaklık-

la değişimini gösteren grafik verilmiştir.
Çözünürlük (mol/L)
2. Katısıyla dengede olan XY tuzunun sulu çözeltisinin
sıcaklığı azaltıldığında dipteki katı miktarı artmakta- Y
dır.
Buna göre,
I. XY tuzunun sudaki çözünmesi ekzotermiktir. X
II. XY’nin çözünürlüğü azalmıştır. Sıcaklık (°C)
t
III. Hem çözünme hem çökme hızı azalır. Buna göre,
yargılarından hangileri doğrudur? I. t °C’de tuzların çözünürlükleri aynıdır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III II. Doymuş X çözeltisinin sıcaklığı artırıldığında
D) II ve III E) I, II ve III çökme meydana gelir.
III. Dibinde katısı olmayan Y çözeltisinin sıcaklığı ar-
tırıldığında doymamış hâle gelir.
3. XY2 tuzunun 10 °C’deki Kçç değeri 1 : 10–8 ve 50 °C’de

Kçç değeri 4 : 10–6 dır.
Buna göre,
I. XY2’nin suda çözünmesi endotermiktir. 6. Bir katının çözünürlüğü;
II. XY2 tuzu suda az çözünür. I. çözücü cinsi,
III. Katısıyla dengede olan XY2 çözeltisinin sıcaklığı II. çözünen miktarı,
artırıldığında dipteki katı miktarı da artar. III. sıcaklık
yargılarından hangileri doğrudur? niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
22 1-A 2-D 3-C 4-D 5-E 6-C

11 Çözünürlüğü Etkileyen Faktörler - II
Ortak İyon Etkisi Çözüm

Bir katı saf suda değil de bir çözeltide çözündüğünde ka- a. CaCI2(k) ø Ca2+(suda) + 2CI–(suda)
tıyı oluşturan iyonlardan biri çözeltide bulunuyorsa katı- x 2x
nın çözeltideki çözünürlüğü saf suyunkinden daha azdır.
Kçç = [Ca2+] : [CI–]2
Böyle durumlarda çözünürlük hesaplanırken ortak iyonun 4: 10–12 =x: (2x)2
derişimini dikkate almak gerekir.
4: 10–12 = 4x3
• Zayıf asit ve baz dengelerinde bazı değişimler ihmal
x = 1 : 10–4
edilecek kadar küçüktür ve hesaplamalar değişimleri
ihmal edilerek yapılmıştır. Aynı durum çözünme-çökel- CaCI2 tuzunun saf sudaki çözünürlüğü 1 : 10–4 M’dır.
me tepkimelerinde de yapılır. Bu nedenle, denge tep-

kimesinden gelen ortak iyon miktarı ihmal edilir.
• Ortak iyon etkisi, Le Chatelier ilkesine göre de nitel b. NaCI(k) † Na+(suda) + CI–(suda)
olarak incelenebilir. Eğer katı ile çözelti arasında ortak 0,01 M 0,01 M
iyon varsa bu durum çökme yönünü destekler, katının
CaCI2 ø Ca2+(suda) + 2CI–(suda)
çözünürlüğü azalır.
yM 2y M
Kçç = [Ca2+] : [CI–]2
Örnek
4 : 10–12 = y : `0, 01 + 2yj
2
Katısıyla dengede olan AgCI çözeltisine bir miktar
ihmal
NaCI eklendiğinde;
4 : 10–12 = 1 : 10–4 : y
• AgCI’ün çözünürlüğü,
y = 4 : 10–8
• AgCI katısının miktarı,
CaCl2 tuzunun 0,01 M NaCI çözeltisindeki çözünürlü-
• iyonların derişimi
ğü 4 : 10–8 M’dır.
nicelikleri nasıl değişir?
Çözüm
Katısıyla dengede olan AgCI çözeltisinde
c. Ca(NO3)2(k) † Ca2+(suda) + 2NO -3 (suda)
AgCI(k) ø Ag+(suda) + CI–(suda)
0,04 M 0,08 M
denge tepkimesi meydana gelir.
CaCI2(k) ø Ca2+(suda) + 2CI–(suda)
Çözeltiye sudaki çözünürlüğü daha fazla olan NaCI ek-
zM 2z M
lendiğinde AgCI ve NaCI bileşikleri ortak iyon içerdiği için
sudaki çözünürlüğü daha az olan AgCI’ün çözünürlüğü Kçç = [Ca2+] : [CI–]2
azalır. Bu nedenle bir miktar AgCI çöker. AgCI katısının 4 : 10 -12 = `0, 04 + zj : (2z) 2
miktarı artar. Ortak iyon olan CI– iyonları derişimi artar, ihmal
denge bu etkiyi en aza indirmek için çökme yönüne çalışır 1 : 10–10 = (2z)2
ve bu nedenle Ag+ derişimi azalır.
2z = 1 : 10–5 ¡ z = 5 : 10–6
CaCI2 tuzunun 0,04M Ca(NO3)2 çözeltisindeki çözü-
Örnek
nürlüğü 5 : 10–6M’dır.
Belli sıcaklıkta, CaCI2 tuzunun Kçç değeri 4 : 10–12’dir.
Buna göre, CaCI2 tuzunun;
a. saf sudaki,
b. 0,01 M NaCl çözeltisindeki,
Kçç, madde miktarına bağlı değildir. Ortak iyon etkisi ile
c. 0,04 M Ca(NO3)2
değişmez.
çözeltisindeki çözünürlüklerini bulunuz.
23
11 Çözünürlüğü Etkileyen Faktörler - II
1. 4. Belli sıcaklıkta Ag2SO4 katısının 0,2 M AgNO3 çözel-

tisindeki çözünürlüğü 8 : 10–7 M’dir.
Agl çözeltisi Buna göre,

I. Ag2SO4’ün Kçç değeri 3,2 : 10–8 dir.
II. Ag2SO4’ün saf sudaki çözünürlüğü 2 : 10–3 M’dir.
Agl(k)
III. Ag2SO4 katısının 0,2 M K2SO4 çözeltisindeki çö-
Yukarıdaki karışıma sabit sıcaklıkta bir miktar KI zünürlüğü 2 : 10–4 M’dir.
katısı eklendiğinde,
I. l– iyonları derişimi artar.
II. Agl katısının miktarı artar.
III. Agl çözünürlüğü değişmez.
5. Belli sıcaklıkta X3Y katısının Kçç değeri 8 : 10–9 dur.

Aynı sıcaklıkta X3Y katısının XZ çözeltisindeki
çözünürlüğü 1 : 10–6 M olduğuna göre XZ çözelti-
sinin derişimi kaç molardır?
2. Belli sıcaklıkta CaSO4 katısının Kçç değeri 6 : 10–5 tir.
A) 0,1 B) 0,15 C) 0,2 D) 0,25 E) 0,5
Buna göre, CaSO4 katısının 0,2 M Na2SO4 çözelti-
sindeki çözünürlüğü kaç molardır?
A) 6 : 10–4 B) 3 : 10–4 C) 2 : 10–4
D) 3 : 10–5 E) 6 : 10–5
6. Katısıyla dengede olan PbSO4 çözeltisine bir

miktar K2SO4 eklendiğinde;
I. PbSO4’ün çözünürlüğü,
3. Belli sıcaklıkta Mg(OH)2 katısının Kçç değeri
2 : 10–7 dir. II. PbSO4’ün Kçç değeri,
Buna göre, Mg(OH)2 katısının pH değeri 13 olan 4 iyonları derişimi

III. SO 2-
NaOH çözeltisindeki çözünürlüğü kaç molardır? niceliklerinden hangileri değişir?
A) 2 : 10–5 B) 1 : 10–5 C) 2 : 10–6 A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) 1 : 10–6 E) 1 : 10–7 D) I ve III E) I, II ve III
24 1-C 2-B 3-A 4-E 5-C 6-D

12 Çökelme Şartları
İyonik bağlı iki katının çözeltileri karıştırıldığında, iyon de- Cu(NO3)2 † Cu2+ + 2NO -3
rişimlerinin değişimine bağlı olarak katı bir maddenin olu- 100 mL 0,2 M 0,2 M 0,4 M
şumuna çökme, oluşan katıya çökelti denir.
200 mL 0,1 0,1 M 0,2 M
Kısaca, iyon içeren iki çözelti karıştırıldığında suda az çö-
zünen bir katı oluşabilir. Oluşan katı ile iyonları arasında
KCI † K+ + CI–
çözünme-çökelme dengesi oluşur.
100 mL 0,6 M 0,6 M 0,6 M
Pb(NO3)2(suda) + 2NaI(suda)† PbI2(k) + 2NaNO3(suda)
200 mL 0,3 M 0,3 M 0,3 M
PbI2(k) ø Pb2+(suda) + 2I–(suda)
• İyon çarpımı (Ki) bulunur.
Bu tür tepkimelerde çökelti her zaman oluşmayabilir. Çök-
me olup olmadığını belirlemek için katının, verilen sıcak- CuCI2(k) ø Cu2+(suda) + 2CI–(suda)
lıktaki Kçç değeri kullanılır. 0,1 M 0,3 M
Az çözünen bir maddeyi oluşturan iyonları içeren çözelti- Ki = [Cu2+] : [CI–]2
ler karıştırıldığında üç farklı durum oluşabilir. Ki = 0,1 : (0,3)2 = 9 : 10–3 > Kçç
Katıda bulunan iyonların derişimleri kullanılarak iyon çar- Çökme olur.
pımı (Qi veya Ki) bulunur.
1. Ki = Kçç
Sistem dengededir, çözelti doymuştur.
2. Ki > Kçç b. İyonların mol sayıları kulanılarak çöken CuCI2 tuzu-
nun mol sayısı bulunur.
Sistem dengede değildir. Sistemin dengeye gele-
bilmesi için Ki’in Kçç eşitlenmesi gerekir. Bunun için VT = 200 mL = 0,2 L
iyon derişimlerinin azalması gerekir, bu neden- [Cu2+] = 0,1 M ¡ n = M : V= 0,1 : 0,2 = 0,02 mol
le çökme gerçekleşir. Dengeye gelen sistemde yine [CI–] = 0,3 M ¡ n = M : V = 0,2 = 0,06 mol
Ki = Kçç olur.
CuCI2(k) ø Cu2+(suda) + 2CI–(suda)
3. Ki < Kçç
Başlangıç: 0,02 mol 0,06 mol
Sistem dengede değildir. Çözelti doymamıştır.
Değişim: +0,02 mol –0,02 mol –0,04 mol
Çöken CuCI2 miktarı 0,02 moldür.
n 0, 02
Örnek c. 8CI -Bar tan = = 0, 1 M
V 0, 2
t °C’de 0,2 M 100 mL Cu(NO3)2 çözeltisi ile 0,6 M 100
CuCI2(k) ø Cu2+(suda) + 2CI–(suda)
mL KCI çözeltisi karıştırıldığında,
xM 2x M
a. Çökme olur mu? (t °C’de CuCI2 için Kçç değeri 1 : 10–12)
Kçç = [Cu2+] : [CI–]2
b. Kaç mol CuCI2 çöker?
1 : 10–12 = x : `0, 1 + 2xj
2
c. Çökme tamamlandıktan sonra iyonların derişimle-
ihmal
ri kaç molar olur?
1: 10–12 =x: 10–2
x = 10–10
Çökmeden sonra; [Cu2+] = 10–10 M
Çözüm [CI–] = 10–1 M
a. Öncelikle hacim değişimi ile çözeltilerin derişimleri bu- 8K +B = 0, 3 M

*
lunur. `M a 1/Vj Seyirci iyonlar 8NO -3B = 0, 2 M
25
12 Çökelme Şartları
1. 100 mL 0,2 M AgNO3 çözeltisi ile 100 mL 0,2 M KCI 3. 300 mL 0,2 M AgNO 3 çözeltisi ile 200 mL 0,1 M
çözeltisi karıştırılıyor. Na2CrO4 çözeltisi karıştırıldığında bir miktar
Buna göre, Ag2CrO4 çökmektedir.
I. Bir miktar AgCI çöker. Çökme tamamlandıktan sonra,
II. Çözeltide Ag+ ve CI– iyonları bulunmaz. I. Ag+ iyonları derişimi 0,04 M’dir.
III. Çözeltide K+ ve NO -3 iyonları derişimleri eşittir. II. Çözeltide CrO 2-

4 iyonları bulunmaz.
yargılarından hangileri doğrudur? III. Na+ ve NO -3 iyonları seyirci iyonlardır.
(AgCl için Kçç = 4 : 10–8) yargılarından hangileri doğru olur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II (Ag2CrO4 için Kçç = 4 : 10–12)
D) I ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

4. 200 mL 0,6 M Mg(NO3)2 çözeltisi ile 300 mL 0,4 M

Na2CO3 çözeltisi karıştırılıyor.
Çökme tamamlandıktan sonra çözeltide Mg2+
iyonları derişimi kaç molar olur?
(MgCO3 için Kçç = 4 : 10–6)
A) 0,24 B) 0,12 C) 2 : 10–2
D) 4 : 10–2 E) 2 : 10–3
2. 100 mL 0,4 M Ba(NO3)2 çözeltisi ile 400 mL 0,2 M

K2CO3 çözeltisi karıştırıldığında bir miktar BaCO3
katısı çökmektedir. 5. Hg(NO3)2(suda) + 2KCl(suda) †
Çökme tamamlandıktan sonra, HgCl2(k) + 2KNO3(suda)
I. CO 2-
3 iyonları derişimi 0,08 M’dir. Yukarıdaki tepkimeye göre,
II. Ba2+ iyonları derişimi 5 : 10–7 M’dir. I. Çözünme-çökelme tepkimesidir.
III. BaCO3(k) ø Ba2+(suda) + CO 2-
3 (suda) dengesi II. HgCl2(k) ø Hg2+(suda) + 2Cl–(suda) dengesi
oluşur. oluşur.
yargılarından hangileri doğrudur? III. HgCl2 katısı suda çok çözünür.
(BaCO3 için Kçç = 4 : 10–8) yargılarından hangileri doğrudur?
26 1-D 2-E 3-C 4-E 5-B

01 Kimyasal Tepkimelerde Denge - II
1. I. N2H4 4. Aşağıdaki oksitlerden hangisi sadece bazlarla

II. C6H5COONa reaksiyon verir?
III. C2H5OH A) ZnO B) N2O C) SO2 D) CO E) FeO
Yukarıdaki maddelerin hangileriyle hazırlanan (03 kök bilgiyi içermektedir.)
çözeltilerin 25 °C’deki pH değeri 7’den büyüktür?

2. HS–(suda) + H2O(s) ø H3O+(suda) + S2–(suda)

5. I. CaCO3 + HCI †
II. Al + KOH †
I. HS– iyonunun konjuge bazı S2– iyonudur.
III. CO2 + Ba(OH)2 †
II. H3O+ iyonunun konjuge asidi H2O’dur.
Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinde gaz çıkışı
III. Denge tepkimesidir.
olur?
3. Aynı sıcaklıkta bulunan eşit derişimli H2SO4 ve

H2SO3 çözeltileri için;
I. pH değerleri,
II. tesir değerlikleri,
III. Cu metaline etkileri
6. Bir miktar K metali 0,5 M 100 mL H2SO4 çözeltisi-
özelliklerinden hangileri aynıdır? ne atıldığında NK’de en fazla kaç litre H2 gazı olu-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II şur?
D) I ve III E) I, II ve III A) 1,12 B) 2,24 C) 3,36 D) 4,48 E) 5,6
27 1-C 2-D 3-B 4-C 5-B 6-A

7. 25 °C’de pH değeri 14 olan 300 mL KOH çözeltisi 10. 25 °C’de 0,2 M NH3 çözeltisinin pH değeri kaçtır?
hazırlamak için kütlece %56’lık KOH çözeltisin- (NH3 için Kb = 5 : 10–8)
den kaç gram kullanılmalıdır? (KOH: 56)
A) 10 B) 8 C) 7 D) 6 E) 4
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 60
11. HCN çözeltisine aynı sıcaklıkta bir miktar su ek-

lendiğinde,
pH [OH–]
8. 25 °C’de 3,15 gram HNO3 ile 500 mL’lik çözelti ha-

zırlanıyor.
Zaman Zaman
Buna göre, çözeltinin pOH değeri kaçtır? I II
(HNO3: 63)
Ka
A) 1 B) 5 C) 7 D) 9 E) 13
Zaman
III

9. 25 °C’de 0,3 M HX çözeltisinin iyonlaşma yüzdesi

0,2 olduğuna göre,
I. HX için Ka değeri 1,2 : 10–6 dır.
II. Çözeltide H+ iyonları derişimi 6 : 10–4’M’dir.
III. Çözeltide OH– iyonları bulunmaz. 12. Belli sıcaklıkta, XY3 tuzunun Kçç değeri 2,7 : 10–15 tir.
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, bu sıcaklıkta 100 litre doymuş XY3
çözeltisinde kaç mol XY3 çözünmüştür?
A) 0,1 B) 0,05 C) 0,04 D) 0,02 E) 0,01
28 7-C 8-E 9-C 10-A 11-D 12-E

1. 25 °C’de pH değeri 13 olan 500 mL çözeltinin pH 4. I. Hidrojenin halojenli bileşiklerinin asidik kuvveti
değerini 14 yapmak için aynı sıcaklıkta çözelti- halojenin atom hacmi arttıkça artar.
den kaç mililitre su buharlaştırılmalıdır? II. Tüm ametal oksitler suda asidik özellik gösterir.
A) 450 B) 300 C) 250 D) 100 E) 50 III. Oksi asitlerde oksijen sayısı arttıkça asidik kuv-
(04 kök bilgiyi içermektedir.) vet de artar.
Yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?
2. 25 °C’de 2,9 gram Mg(OH)2 katısı ile 100 mL’lik çö-

zelti hazırlanıyor.
Buna göre, çözeltinin pH değeri kaçtır? 5. Belli sıcaklıkta bir çözeltinin pOH değeri pH değerin-
[Mg(OH)2: 58] den büyüktür.
A) 0 B) 1 C) 3 D) 7 E) 14 Buna göre,

I. Çözelti asidiktir.
II. Turnusolun rengini kırmızıya çevirir.
III. pH değeri 7’den küçüktür.
3. I. NH3
II. NaOH
III. HF
Bu maddelerle aynı sıcaklıkta hazırlanan eşit de-
6. 25 °C’de 0,02 M HY çözeltisinin pOH değeri 8’dir.
rişimli çözeltilerin pH değerleri arasındaki ilişki
Buna göre, HY’nin Ka değeri kaçtır?
aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) 5 : 10–11 B) 5 : 10–10 C) 5 : 10–7
A) I > II > III B) II > III > I C) II > I > III
D) 1 : 10–12 E) 5 : 10–12
D) III > II > I E) III > I > II
29 1-A 2-E 3-C 4-D 5-B 6-A

7. 10. AgBr(k) + Isı ø Ag+(suda) + Br–(suda)

Yukarıdaki tepkimeye göre katısıyla dengede
1,5 : 10–2 M 1 : 10–2 M olan AgBr çözeltisinin sıcaklığı azaltıldığında,
Ba(OH)2 HClO4
mAgBr Kçç
Yukarıdaki çözeltiler eşit hacimlerde karıştırıldı-

ğında 25 °C’de oluşan çözeltinin pH değeri kaç
olur?
Zaman Zaman
A) 14 B) 12 C) 10 D) 7 E) 2 I II
[Ag+]
Zaman
III

8. I. CH3COONa
II. BaCl2
III. K2SO3
Yukarıdaki tuzların hangilerinden hazırlanan çö-
zeltide hidroliz meydana gelir?
11. 25 °C’de,
H2O(s) ø H+(suda) + OH–(suda)
tepkimesi ile ilgili,
9. Belli sıcaklıkta Ag2SO4’ün 0,01 M AgNO3 çözeltisin- I. [H+] : [OH–] = 1 : 10–14 tür.
deki çözünürlüğü 10–5 M’dir. II. pH + pOH = 14’tür.
Buna göre, bu sıcaklıkta Ag2SO4 katısının saf III. pH = pOH’dir.

suda çözünürlüğü kaç molardır? yargılarından hangileri doğrudur?
A) 1 : 10–5 B) 4 : 10–5 C) 1 : 10–4 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) 2 : 10–4 E) 4 : 10–4 D) II ve III E) I, II ve III
30 7-B 8-C 9-C 10-D 11-E

1. 25 °C’de kütlece %20’lik 40 gram NaOH çözeltisinin 4. I. Na2O + H2O †

pH değeri 13’tür. II. CO2 + CaO †
Buna göre, çözeltinin hacmi kaç litredir? III. Ag + H2SO4 †
(NaOH: 40) Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinde tuz olu-
A) 0,2 B) 0,5 C) 1 D) 1,5 E) 2 şur?
(04 kök bilgiyi içermektedir.) A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
2. 25 °C’de 0,2 mol NH3 ve 0,1 mol HCl ile 500 mL çö-
zelti hazırlanıyor.
Buna göre, 5. 25 °C’de 0,1 mol NaCN katısı ile hazırlanan
I. Tampon çözelti oluşur. 500 mL’lik çözeltide,
II. Oluşan çözeltinin 25 °C’de pH değeri 7’dir. I. Na+
III. NH4Cl tuzu oluşur. II. CN–
yargılarından hangileri doğrudur? III. HCN
(NH3 için Kb = 2 : 10–5) IV. OH–
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III V. H+
D) II ve III E) I, II ve III taneciklerinden hangisinin derişiminin en az ol-

(05, 06 kök bilgileri içermektedir.) ması beklenir?
3. 25 °C’de 0,1 M HX çözeltisinin pH değeri 1’dir.

Buna göre,
I. HX kuvvetli asittir. 6. Belli sıcaklıkta AgBr katısının;
II. Çözeltiye aynı sıcaklıkta bir miktar su eklendiğin- I. 0,1 M AgNO3 çözeltisindeki,
de iyonlaşma yüzdesi artar. II. saf sudaki,
III. 200 mL’lik çözeltinin nötrleşmesi için 8 gram III. 0,05 M NaBr çözeltisindeki
NaOH gerekir. çözünürlükleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden
yargılarından hangileri doğrudur? (NaOH: 40) hangisinde doğru verilmiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I > II > III B) III > II > I C) II > I > III
D) I ve III E) II ve III D) II > III > I E) III > I > II
31 1-E 2-C 3-A 4-D 5-E 6-D

7. H2SO3(suda) + H2O(s) ø H3O+(suda) + HSO -3 (suda) 10. Belli sıcaklıkta doymuş Cu(OH)2 çözeltisinin pH de-
HSO -3 (suda) + H2O(s) ø H3O+(suda) + SO 2- ğeri 9’dur.
3 (suda)
Yukarıdaki çözünme denklemlerine göre, Buna göre,
I. HSO -3 iyonu amfoter özellik göstermiştir. I. Cu(OH)2’nin Kçç değeri 5 : 10–16 dır.
II. H2SO3’ün konjuge bazı SO 2- II. Cu(OH)2’nin çözünürlüğü 1 : 10–5 tir.

3 iyonudur.
III. Cu(OH)2 katısı suda az çözünür.
III. H2O’nun konjuge asidi H3O+ iyonudur.
8. 25 °C’de pH değeri 13 olan bir baz çözeltisinin

400 mL’sini nötrleştirmek için kütlece %98’lik
H2SO4 çözeltisinden kaç gram kullanılmalıdır?
(H2SO4: 98)
A) 10 B) 8 C) 6 D) 4 E) 2
11. Aşağıda 400 mL H2SO4 çözeltisinin üzerine KOH çö-

zeltisi eklenerek yapılan titrasyon işlemine ait grafik
verilmiştir.
pH
9. Katısıyla dengede bulunan PbCl2 çözeltisine aynı

7– Dönüm noktası
sıcaklıkta dipteki katıyı çözecek kadar su eklenir-
se;
I. PbCl2’nin çözünürlüğü, 3–
II. PbCl2’nin Kçç değeri, Veklenen (mL)

200
III. çözelti derişimi
Buna göre, KOH çözeltisinin molar derişimi kaç-
niceliklerinden hangileri değişmez?
tır?
A) 0,25 B) 0,2 C) 0,01
D) 5 : 10–3 E) 2 : 10–3
32 7-C 8-E 9-E 10-C 11-E

1. Aynı sıcaklıkta eşit derişimli HX ve HY çözeltilerinin 4. 25 °C’de 0,5 M N2H4 çözeltisinin pH değeri 9’dur.
pH değerleri arasındaki ilişki HX > HY şeklindedir. Buna göre,
Buna göre, I. N2H4’ün Kb değeri 2 : 10–18 dir.
I. HX daha zayıf asittir. II. Çözeltiye aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse
II. HY çözeltisinde OH– iyonları daha fazladır. iyonlaşma yüzdesi artar.
III. Tesir değerlikleri eşittir. III. N2H4’ün iyonlaşma yüzdesi 2 : 10–3 tür.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III (N2H4 bir değerlikli bazdır.)
2. 25 °C’de 200 mL HNO3 çözeltisinin yeterli miktarda

K ile tepkimesinden NK’de 224 mL H2 gazı açığa çık-
maktadır.
5. 25 °C’de pH değeri 14 olan iki değerli bir baz çö-
Buna göre, HNO3 çözeltisinin pH değeri kaçtır?
zeltisinin 200 mL’sini nörtleştirmek için kütlece
A) 0 B) 1 C) 5 D) 7 E) 13 %63’lük HNO3 çözeltisinden kaç gram kullanıl-
(02 kök bilgiyi içermektedir.) malıdır? (HNO3: 63)
A) 40 B) 20 C) 15 D) 10 E) 8
3. I. Cu + HNO3 †
II. Cr + NaOH †
III. Ca + CH3COOH †
Yukarıdaki tepkimelerden hangileri kendiliğin- 6. 25 °C’de 2,24 gram KOH ile 400 mL’lik çözelti hazır-
den gerçekleşir? lanıyor.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Buna göre, çözeltinin pH değeri kaçtır? (KOH: 56)
33 1-C 2-B 3-E 4-D 5-B 6-A

7. • 1A grubu metallerinin oluşturduğu tuzlar suda iyi 10. Belli sıcaklıkta, eşit hacim ve eşit derişimli AgNO3 ve
çözünür. Na2CO3 çözeltileri karıştırıldığında çökme olmadığı
• NO -3 iyonları içeren tuzlar suda iyi çözünür. gözlemleniyor.
Bu bilgilere göre, aşağıdaki tuzlardan hangisinin Buna göre,

suda az çözünmesi beklenir? I. [Ag+]2 : 8CO 2-
3 B < Kçç’dir.
A) BaCl2 B) Pb(NO3)2 C) KBr II. Çözelti doymuştur.

D) NaCIO E) AgNO3 III. NO -3 ve Na+ iyonları derişimleri eşittir.
(Ag2CO3 için Kçç = 2 : 10–4)
8. Belli sıcaklıkta CaBr2 tuzunun Kçç değeri 4 : 10–9 dur.

Buna göre, 1 gram CaBr2 tuzunu çözebilmek için
kaç litre gerekir?
(CaBr2: 200, Katının hacmi ihmal edilecektir.)
A) 2 B) 3 C) 5 D) 10 E) 50
11. 25 °C’de 0,1 M HX asidinin pH değeri 4’tür.

Buna göre,
9. Belli sıcaklıkta X2Y ve ZY tuzlarının saf sudaki çözü-
I. HX zayıf asittir.
nürlükleri eşittir.
II. Çözeltiye bir miktar NaX eklenirse tampon çözel-
Buna göre bu sıcaklıkta;
ti oluşur.
I. doymuş çözeltilerinde anyon derişimleri,
III. HX’in iyonlaşma yüzdesi 0,1’dir.
II. Kçç değerleri,
IV. HX’in Ka değeri 1 : 10–8 dir.
III. doymuş çözeltideki çözünen mol sayıları
V. Çözeltiye aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse
niceliklerinden hangileri eşit olabilir? pH değeri artar.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangisi yanlıştır?
34 7-A 8-C 9-C 10-B 11-D

1. HS–(suda) + HSO -4 ø H2S(suda) + SO 2-

4 (suda)
4. 25 °C’de HClO çözeltisinin pH değeri 4’tür.
Yukarıdaki tepkimeye göre, Buna göre,
I. HS– iyonunun konjuge asidi H2S’dir. I. HClO çözeltisinin başlangıç derişimi 0,5 M’dir.
II. HSO -4 iyonunun konjuge bazı SO 2-

4 iyonudur.
II. HClO’nun iyonlaşma yüzdesi 0,02’dir.
III. HSO -4 iyonu amfoter özellik gösterebilir. III. Çözeltiye aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse
pOH değeri artar.
(HCIO için Ka = 2 : 10–8)
2. Aşağıdaki tepkimelerden hangisi kendiliğinden

gerçekleşmez?
A) Mg + NaOH †
5. 25 °C’de pOH değeri 13 olan 200 mL çözeltiye
B) Pb + KOH †
kaç mililitre su eklenirse çözeltinin pOH değeri
C) Ni + HNO3 †
12 olur?
D) HCOOH + Ba(OH)2 †
A) 800 B) 1000 C) 1500 D) 1800 E) 2000
E) Hg + H2SO4 †
3. I. SO2 + NaOH † 6. I. KNO3 ve HNO3

II. K2O + CO2 † II. KNO2 ve HNO2
III. Na2O + HNO3 † III. NaCIO ve HClO
Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinin sonucun- Yukarıdaki madde çiftlerinden hangilerinin sulu
da bazik tuz oluşur? çözeltisi tampon çözeltidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
35 1-E 2-A 3-B 4-B 5-D 6-D

7. 25 °C’de HY çözeltisinin pOH değeri 11 olduğuna 10.

göre,
I. HY’nin başlangıç derişimi 0,25 M’dir.
PbBr2
II. Asidinin iyonlaşma yüzdesi %0,4’tür. çözeltisi
III. Çözeltiye bir miktar KOH eklenirse bazik tuz olu-
şur.
PbBr2(k)
Yukarıdaki sistemle ilgili,
(HY için Ka = 4 : 10–6)
I. Çözünme hızı ile çökelme hızı birbirine eşittir.
II. Çözelti aşırı doymuştur.
III. PbBr2 katısı suda az çözünür.
8. Belli sıcaklıkta 5 g CaCO3 katısı, 5 litrelik saf

suya atıldığında CaCO3’ün yüzde kaçı çözünme-
den kalır? (CaCO3: 100, CaCO3 için Kçç = 4 : 10–6)
A) 80 B) 60 C) 50 D) 40 E) 20
11. Aşağıda 100 mL Ba(OH)2 çözeltisine H2SO4 çözelti-

si eklenerek yapılan titrasyon işlemini gösteren gra-
fik verilmiştir.
pH
13–
7–
9. 25 °C’de Fe(OH)2 katısının 0,05 M NaOH çözeltisinde-
ki çözünürlüğü 5 : 10–4 M’dir.
Veklenen (mL)
Buna göre, Fe(OH)2 katısının 0,05 M Fe(NO3)2 çö- 50
zeltisindeki çözünürlüğü kaç molardır? Buna göre, H2SO4 çözeltisinin molar derişimi kaç
A) 2,5 : 10–4 B) 1 : 10–4 C) 5 : 10–3 molardır?
D) 2,5 : 10–3 E) 5 : 10–2 A) 0,5 B) 0,4 C) 0,3 D) 0,2 E) 0,1
36 7-E 8-A 9-D 10-C 11-E

1. Aşağıdaki maddelerden hangisiyle hazırlanan 5. 25 °C’de 0,1 M 100 mL HNO2 çözeltisi ile
sulu çözeltinin 25 °C’de pH değeri 7’den büyük- 0,1 M 100 mL NaOH çözeltisi karıştırıldığında,
tür? I. NaNO2 tuzu oluşur.
A) CH3COOK B) NH4Br C) C2H5OH II. NO -2 (suda) + H2O(s) ø HNO2(suda) + OH–(suda)
D) CO2 E) HCOOH dengesi meydana gelir.
(03 kök bilgiyi içermektedir.) III. Oluşan çözeltinin pH değeri 7’dir.
2. 50 °C’de bir asit çözeltisi ile ilgili,
I. pH < pOH’dir.
II. [H+] : [OH–] = 1 : 10–14 tür.
III. [H+] > 1 : 10–6 M’dir.
3. 25 °C’de pH = 2 olan 100 mL’lik H2SO4 çözeltisine

kaç gram KOH katısı eklenirse pH değeri 12 olur? 6. Aşağıda 200 mL H2SO4 çözeltisinin üzerin 0,1 M
NaOH çözeltisi eklenerek yapılan titrasyon grafiği
(KOH: 56, katının hacmi ihmal edilecektir.)
verilmiştir.
A) 0,112 B) 0,168 C) 0,56 D) 1,68 E) 2,8
pH
7–
x–
4. 25 °C’de 0,2 M NH3 çözeltisinin pH değeri 10’dur.
Veklenen (mL)
Buna göre, 200
I. NH3 için Kb değeri 2 : 10–9 dur. Buna göre,
II. İyonlaşma yüzdesi %0,05’tir. I. H2SO4 çözeltisinin derişimi 0,05 M’dir.
III. Çözeltiye aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse II. x değeri 1’dir.
pH değeri azalır. III. Na2SO4 tuzu oluşmuştur.
37 1-A 2-C 3-A 4-D 5-C 6-E

7. 25 °C’de pOH değeri 2 olan 10 litre Ca(OH)2 çö- 10.

zeltisinde kaç gram Ca(OH)2 çözünmüştür?
(Ca(OH)2: 74)
Pbl2
A) 3,7 B) 7,4 C) 14,8 D) 18,5 E) 37 çözeltisi
Pbl2(k)
Yukarıdaki karışıma aynı sıcaklıkta bir miktar Nal

katısı eklendiğinde,
I. Pbl2 katısı miktarı artar.
II. Pbl2’nin çözünürlüğü azalır.
III. Pbl2’nin Kçç değeri değişmez.
8. 25 °C’de 0,01 M CH3NH2 (metil amin) çözeltisinde (Nal suda çok çözünür.)
iyonlaşma yüzdesi 1’dir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Çözeltiye hacmi kadar su eklendiğinde, D) II ve III E) I, II ve III
I. İyonlaşma yüzdesi iki katına çıkar. (11 kök bilgiyi içermektedir.)
II. CH3NH2’nin başlangıç derişimi 5 : 10–3 M olur.

III. CH3NH2’ün Kb’si artar.
11. Belli sıcaklıkta CaCl2 tuzunun Kçç değeri 4 : 10–9 dur.

Buna göre,
I. CaCI2’nin saf sudaki çözünürlüğü 1 : 10–3 M’dir.
9. Belli sıcaklıkta 200 mL 0,2 M K2SO4 çözeltisi ile
II. Doymuş CaCl2 çözeltisine aynı sıcaklıkta bir mik-
300 mL 0,1 M Ca(NO3)2 çözeltisi karıştırıldığında,
tar su eklenirse çözeltinin çözünürlüğü artar.
I. Bir miktar CaSO4 katısı çöker.
III. CaCI2’nin aynı sıcaklıkta 0,1 M NaCl çözeltisin-
II. Çökmeden sonra SO 2-
4 iyonları derişimi 0,02 M’dir. deki çözünürlüğü 4 : 10–7 M’dir.
III. Çözeltide Ca2+ iyonları bulunmaz. IV. CaCl2 tuzunun suda çözünmesi ekzotermik ise
yargılarından hangileri doğru olur? sıcaklık arttığında Kçç değeri azalır.
(CaSO4 için Kçç = 1,5 : 10–5) V. CaCl2 tuzunun çözünürlüğü basınçla değişmez.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yargılarından hangisi yanlıştır?
D) I ve III E) II ve III A) I B) II C) III D) IV E) V
38 7-A 8-B 9-C 10-E 11-B

1. t °C’de Cu(OH)2 katısının Kçç değeri 5 : 10–10 dur. 4. Katısıyla dengede olan X tuzu çözeltisinin sıcaklığı
Buna göre, bu sıcaklıkta doymuş Cu(OH)2 çözel- bir miktar artırılıyor.
tisinin pH değeri kaçtır? Buna göre;
A) 14 B) 11 C) 7 D) 3 E) 0 I. dipteki katı miktarı,
(09 kök bilgiyi içermektedir.) II. X’in çözünürlüğü,
III. X’in Kçç değeri
niceliklerinden hangileri değişir?
2. Belli sıcaklıkta Bal2 katısının Kçç değeri 5 : 10–13 tür.

Buna göre, bu sıcaklıkta Bal2 çözünürlüğü kaç
molardır?
A) 1 : 10–5 B) 5 : 10–5 C) 1 : 10–4
D) 5 : 10–4 E) 1 : 10–3
5. 0,1 M 100 mL Ca(NO3)2 çözeltisi ile 0,2 M 100 mL

3. Belli sıcaklıkta CaCO3 katısının Kçç değeri 4 : 10–9 dur. K2SO4 çözeltisi karıştırıldığında çökme tamam-
Buna göre, CaCO3’ün 0,02 M Na2CO3 çözeltisin- landıktan sonra SO 2-
4 iyonları derişimi kaç molar
deki çözünürlüğü kaç molardır? olur? (CaSO4 için Kçç = 4 : 10–8)

A) 2 : 10–6 B) 4 : 10–7 C) 2 : 10–7 A) 2 : 10–4 B) 4 : 10–4 C) 0,04
D) 1 : 10–7 E) 4 : 10–8 D) 0,05 E) 0,1
39 1-B 2-B 3-C 4-E 5-D

6. Belli sıcaklıkta 0,1 M 200 mL Pb(NO3)2 çözeltisi ile 8. CaBr2(k) + Isı ø Ca2+(suda) + 2Br –(suda)
0,1 M 300 mL KCl çözeltisi karıştırıldığında bir mik- Yukarıdaki tepkimeye göre katısıyla dengede
tar PbCI2 katısı çökmektedir. olan doymuş CaBr2 çözeltisinin sıcaklığı artırıldı-
Çökme tamamlandıktan sonra, ğında,
I. [Pb2+] = 0,01 M’dir. m CaBr2 Kçç
II. 8NO -3B = 0,08 M’dir.
III. [CI–] = 4 : 10–3 M’dir.

Zaman Zaman
(PbCI2 için Kçç = 1,6 : 10–7) I II
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III [Ca2+]
Zaman
III

7. Belli sıcaklıkta ZnCl2 katısının Kçç değeri 4 : 10–9 dur.

Buna göre bu sıcaklıkta,
I. ZnCl2 katısının saf sudaki çözünürlüğü
1 : 10–3 M’dir. 9. Belli sıcaklıkta PbS’nin Kçç değeri 2 : 10–9 dur.
II. ZnCl2 katısının 0,1 M KCl çözeltisindeki çözünür- Buna göre, PbS’nin 0,05 M Na2S çözeltisindeki
lüğü 4 : 10–7 M’dir. çözünürlüğü kaç molardır?
III. 10 L doymuş ZnCl2 çözeltisinde 13,5 gram ZnCl2 A) 4 : 10–7 B) 2 : 10–7 C) 4 : 10–8
çözünmüş olarak bulunur. D) 2 : 10–8 E) 1 : 10–8
durumlarından hangileri gerçekleşir? (11 kök bilgiyi içermektedir.)
(09, 10, 11 kök bilgileri içermektedir.) Daha fazla soru için Puan Yayınları AYT Kimya Soru Bankası
40 6-E 7-C 8-B 9-C

YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
KİMYA
7. FASİKÜL
Kimya ve Elektrik
Yükseltgenme-İndirgenme Tepkimelerinde Elektrik Akımı
Elektrotlar ve Elektrokimyasal Hücreler
Elektrot Potansiyelleri
Pil Potansiyelini Etkileyen Faktörler
Kimyasallardan Elektrik Üretimi
Elektroliz
Korozyon
Bu ünite üniversite giriş sınavında önemli bir değere sahiptir. Elektrolizde hesaplama, elektrokimyasal pil konusunda
yorum soruları sorulmuştur.
Yükseltgenme-İndirgenme
01 Tepkimelerinde Elektrik Akımı - I
Yükseltgenme-İndirgenme Tepkimeleri e– vermiş.

Elektron alışverişi ile oluşan tepkimelere yükseltgen-
–4 +1 0 +4 –2 +1 –2
me-indirgenme tepkimesi denir. CH4 + O2 √ CO2 + H2O Redoks
Yükseltgenme-indirgenme tepkimeleri kısaca redoks
e– almış.
(reduction-oxidation) olarak adlandırılır.
+2 +4 –2 +2 –2 +4 –2
Bir tepkimenin redoks tepkimesi olup olmadığını anlamak CaCO3 √ CaO + CO2 Redoks değil.
için tepkimedeki tüm maddelerin yükseltgenme basama-
• Elementel hâlde madde içeren yanma tepkimeleri re-
ğı bulunur.
dokstur.
Yükseltgenme basamağı, bir elementin değerliğini ifade
• Redoks tepkimelerinde elektron alan madde indirge-
eder.
nen ya da yükseltgen, elektron veren madde yükselt-
• 1A grubu metalleri: Yükseltgenme basamağı +1’dir. genen ya da indirgen olarak tanımlanır.
• 2A grubu metalleri: Yükseltgenme basamağı +2’dir. • Yükseltgen maddelerin indirgenme eğilimleri fazladır.
• H’nin (hidrojen) metallerle yükseltgenme basamağı • İndirgen maddelerin yükseltgenme eğilimleri fazladır.
–1’dir.
• Bir tepkimede birden fazla yükseltgen ya da indirgen
• H’nin (hidrojen) ametallerle yükseltgenme basamağı olabilir.
+1’dir.
• Bir madde aynı anda hem yükseltgenebilir, hem de in-
• Al’un (alüminyum) bileşiklerinde her zaman yükselt- dirgenebilir.
genme basamağı +3’tür.
• Yanma tepkimelerinde O2 gazı yükseltgen özellik gös-
• 7A grubu elementi F’nin (flor) bileşiklerinde her zaman terir.
yükseltgenme basamağı –1’dir.
• Asitlerin metallerle tepkimeleri yükseltgenme-indir-
• O’nun (oksijen) yükseltgenme basamağı: genme tepkimesidir. Bu tepkimelerde asitler yükselt-
oksit ise & –2 gen özellik gösterir.
peroksit ise & –1 Ò 2-
2 j Örnek
(Köklerin içindeki oksijenin yükseltgenme basamağı e– almış.
genellikle –2’dir.) 0 +1 +2 0
• Elementel hâldeki maddelerin yükseltgenme basama- Ca + H2SO4 √ CaSO4 + H2
ğı 0’dır (sıfır). e– vermiş.
• Bileşiklerin yükü 0’dır (sıfır). Ca: İndirgen H2SO4: Yükseltgen
• Kökün (çok atomlu iyon) yükü kökteki elementlerin e– almış.
yükseltgenme basamakları toplamına eşittir.
–2 0 +4 –2 –2
CH3OH + O2 √ CO2 + H2O
Örnek e– vermiş.
CH3OH: İndirgen O2: Yükseltgen
MnO4– Na2CO3 SO42–
e– almış.
x + (–2$4) = –1 (+1$2) + x + (3$–2) = 0 x + (–2$4) = –2
x = +7 x = +4 x = +6
0 0 +1 –2 H2: İndirgen
Örnek H2 + O2 √ H2O
O2: Yükseltgen
e– almış. e– vermiş.
+3 –2 +5 –2 0
0 +1 –1 +3 –1 0 CIO2– √ CIO3– + CI2
Al + HCI √ AlCI3 + H2 Redoks
CIO2–: Hem e– almış hem e– vermiştir. Bu nedenle hem
e– vermiş. yükseltgen hem indirgen özellik gösterir.
3
01 Tepkimelerinde Elektrik Akımı - I
1. H2O2 † H2O + O2 4. CO + 2H2 † CH3OH

tepkimesi için, Yukarıdaki tepkime ile ilgili,
I. H2O2 bileşiği hem indirgen hem yükseltgen özel- I. CO bileşiği yükseltgendir.
lik göstermiştir. II. H2 gazı indirgenmiştir.
II. H2O’daki oksijenin yükseltgenme basamağı III. CH3OH’deki C’nin yükseltgenme basamağı
–2’dir. –2’dir.
III. H2O2’deki hidrojen elektron vermiştir. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
3
5. KCIO 3 $ KCI + O
2 2
2. I. Grizu patlaması Yukarıdaki tepkimeye göre,
II. Betonun donması I. KCIO3 bileşiği hem yükseltgen hem de indirgen
III. Ca metalinin asitte çözünmesi özellik göstermiştir.
Yukarıdaki olaylardan hangileri redoks tepkime- II. Yükseltgenme ürünü O2 gazıdır.
sidir? III. KCIO3 bileşiğindeki CI’un yükseltgenme basa-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III mağı +5’tir.

3. Bileşik Yükseltgenme basamağı

I. H2S2O3 +2 6. I. CH2O
II. K2Cr2O7 +6 II. HCOOH
III. NaH2PO3 +4 III. CH4
Yukarıdaki bileşiklerin hangilerinde altı çizili ele- Bu moleküllerde C atomlarının yükseltgenme ba-
mentlerin yükseltgenme basamakları doğru ve- samakları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangi-
rilmiştir? sinde doğru verilmiştir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) II > I > III B) II > III > I C) I > II > III
D) II ve III E) I, II ve III D) I > III > II E) III > I > II
4 1-C 2-C 3-B 4-D 5-E 6-A

02 Tepkimelerinde Elektrik Akımı - II
Redoks Tepkimelerinde Denkleştirme Redoks Tepkimelerinde İstemlilik

Kimyasal tepkimelerde toplam elektron sayısı korunur. Kendiliğinden gerçekleşen tepkimeler istemli olarak ta-
Bu nedenle redoks tepkimelerinde denkleştirme alınan ve nımlanır.
verilen elektron sayıları eşitlenerek yapılır. İstemli redoks tepkimeleri elementlerin yükseltgenme (e–
Redoks tepkimelerinde denkleştirme toplam tepkime üze- verme) ya da indirgenme (e– alma) eğilimine göre ger-
rinden ya da yükseltgenme ve indirgenme yarı tepkimele- çekleşir.
ri ayrı ayrı yazılarak yapılır. AgNO3 çözeltisine Zn çubuk daldırıldığında bir süre sonra
Zn çubuğun üzeri Ag ile kaplanır.
1. Yöntem Zn(k) + 2AgNO3(suda) † Zn(NO3)2(suda) + 2Ag(k)
• Tepkimedeki her elementin yükseltgenme basamağı Bunun nedeni, Zn’un e– verme eğiliminin Ag’ten fazla ol-
bulunur. masıdır. Zn, Ag’ten daha aktiftir.
• Alınan ve verilen elektron sayıları belirlenir ve eşitle- Örnek

nir. Eşitleme işlemi maddelerin katsayıları değiştirile- Ca(k) + 2HCI(suda) † CaCI2(suda) + H2(g)
rek yapılır. Cu(k) + HCI(suda) † Tepkime vermez.
• H (hidrojen) ve O (oksijen) sayılarını eşitlemek için
H2O’nun katsayısı belirlenir.
1. tepkimede Ca’un yükseltgenme eğilimi H2’den daha
Örnek fazladır. Bu nedenle tepkime kendiliğinden gerçekleşir. 2.
3e– almış. x 2 tepkimede H2’nin yükseltgenme eğilimi (aktifliği) Cu’dan
daha fazladır. Bu nedenle tepkime gerçekleşmez.
0 +1 +5 –2 +2 +5 –2 +2 –2 +1 –2
Cu + HNO3 √ Cu(NO3)2 + NO + H2O
Örnek
2e– vermiş. x 3
Yanda verilen sistemde za- X T Y
3Cu + 2HNO3 † 3Cu(NO3)2 + 2NO + H2O manla X metalinden yapılmış
N’yi eşitlemek için HNO3’ün katsayısı 8 olmalıdır. H ve kapta aşınma, T metalinin çu-
O denkliği için H2O’nun katsayısı 4 olmalıdır. buğunun kütlesinde azalma X+
olmaktadır.
Z2+
3Cu + 8HNO3 † 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O
2. Yöntem Aktiflik
• Tepkimedeki her elementin yükseltgenme basamağı
2X + Z2+ † 2X+ + Z X>Z
bulunur.
• Yarı tepkimeler ayrı ayrı yazılarak denkleştirilir. T + X+ † X + T+ T>X
H2S + HNO3 √ NO + S + H2O X+ + Y † Tepkime vermez. X>Y
+1 –2 +1 +5 –2 +2 –2 0 +1 –2 Y + Z2+ † Tepkime vermez. Z>Y
3/ S2– † S° + 2e– Yükseltgenme yarı tepkimesi Elektron verme eğilimi: T > X > Z > Y
2/ N5+ + 3e– † N2+ İndirgenme yarı tepkimesi
Örnek
Alınan ve verilen elektron sayılarını eşitlemek için 1. Zn metalinden yapılmış bir kapta AgNO3 çözeltisi sakla-
tepkime 3, 2. tepkime 2 ile çarpılır. H ve O eşitliğini namazken NaNO3 çözeltisi saklanmaktadır.
sağlamak için H2O’nun katsayısı 4 olmalıdır. Buna göre, Zn metali Ag metalinden daha aktif, Na meta-
3H2S + 2HNO3 † 2NO + 3S + 4H2O li ise Zn metalinden daha aktiftir.
5
02 Tepkimelerinde Elektrik Akımı - II
1. Aşağıda verilen kaplardan sadece I.sinde tepkime 4. I. X2+ + Y †

gerçekleşmemektedir. II. Y+ + Z †
Cu Zn Cu III. Z2+ + X †
Yukarıdaki tepkimelerden hangileri kendiliğin-
den gerçekleşir? (İndirgenme eğilimi: Y > X > Z)
Pb2+ Pb2+ Ag+
I II III D) I ve III E) II ve III
Buna göre,
I. Zn metalinin elektron verme eğilimi Pb metalinin-
kinden büyüktür.
II. Cu metalinden yapılmış bir kapta Zn(NO3)2 çö-
zeltisi saklanabilir.
III. Ag metalinin elektron alma eğilimi Cu metalinin-
kinden büyüktür.
yargılarından hangileri doğrudur? 5. 2Al(k)+3Cu(NO3)2(suda)†2Al(NO3)3(suda)+3Cu(k)
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Yukarıdaki tepkime kendiliğinden gerçekleşmekte-
D) II ve III E) I, II ve III dir.
Buna göre,
I. Al metali 3 elektron vererek yükseltgenmiştir.
II. Cu metali yükseltgen özellik göstermiştir.
2. Cu + H2SO4 † CuSO4 + SO2 + H2O III. Cu metalinin elektron alma eğilimi Al metalinin-
tepkimesi için, kinden daha fazladır.
I. H2SO4’teki S yükseltgenmiştir. yargılarından hangileri doğrudur?
II. Cu indirgen özellik göstermiştir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
III. En küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde D) II ve III E) I, II ve III

H2O’nun katsayısı 4 olur.
6. CO(g) + 2H2(g) † CH3OH(s)

3. LiCI(suda) + Na(k) † NaCI (suda) + Li(k) Yukarıdaki tepkime ile ilgili,
Yukarıdaki tepkime ile ilgili, I. 1 mol CO, 4 mol elektron almıştır.
I. LiCI bileşiği yükseltgen özellik göstermiştir. II. H2 gazı indirgendir.
II. CI’un yükseltgenme basamağı değişmemiştir. III. CH3OH bileşiğinde karbonun yükseltgenme ba-
III. Na metali indirgenmiştir. samağı +2’dir.
6 1-E 2-A 3-B 4-A 5-E 6-B

03 Elektrotlar ve Elektrokimyasal Hücreler
Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren düzenek- • Kısaca pil şeması şöyledir:
lere elektrokimyasal pil, volta pili veya galvanik pil denir.
Zn / Zn2+ ( 1 M) // Cu2+(1 M) / Cu
Düzeneğin elektrik enerjisi üretmesi için kendiliğinden
Yükseltgenme İndirgenme
maddeler arası elektron akışı olması gerekir. Bu nedenle
kendiliğinden gerçekleşen redoks tepkimeleri elektrokim- Tuz köprüsü
yasal pildeki tepkimelerdir. Laboratuvarda yapılan pil dü- • Pil düzenekleri standart koşullarda (1 atm, 25 °C) in-
zeneklerinde yükseltgenme ve indirgenme tepkimelerinin celenir. Bu nedenle standart koşullarda çözelti deri-
ayrı kaplarda gerçekleşmesi sağlanır. şimleri 1 M alınır. Derişimler 1 M’den farklı olabilir, bu
durumda elde edilen enerji değişir.
Al - Ag Pili
Zn - Cu Pili
V
V
Tuz köprüsü
Tuz köprüsü Al(k) Ag(k)
Zn(k) Cu(k)
1 M AI(NO3)3 1 M AgNO3
1 2
1 M Zn(NO3)2 1 M Cu(NO3)2
Al’un yükseltgenme eğilimi Ag’ten fazladır.
Kapların her biri yarı pil ya da hücre olarak tanımlanır.
Buna göre,
Zn(k) ve Cu(k) çubukları elektrot olarak tanımlanır. Çözel-
tiler ise elektrolittir. 1. kap: Anot Al(suda) † Al3+(k) + 3e–
• Pil devrelerinde elektron alışverişi aktiflik farkına göre 2. kap: Katot Ag+(k) + e– † Ag(k)
gerçekleşir. Redoks Al(k) + 3Ag+(suda) † Al3+(suda) + 3Ag(k)
Aktiflik: Zn > Cu olduğu için Zn yükseltgenir, Cu indir- Elektronlar dış devreden Al’dan Ag’e doğru akar. mAl aza-
genir. lır, mAg artar.
Yükseltgenme yarı tepkimesi Zn(k) † Zn2+(suda) + 2e–

İndirgenme yarı tepkimesi Cu2+(suda) + 2e– † Cu(k) Mg - Ni Pili
• Tuz köprüsü çözeltiler arasındaki iyon denkliğini sağ- V

lar. Tuz köprüsünde suda iyi çözünen tuz kullanılır
Tuz köprüsü
(KNO3, NaNO3 gibi). Mg Ni
Pil çalışırken,
• Elektron dış devreden Zn’dan Cu’a doğru akar.
• Zn elektrodunun kütlesi zamanla azalır, Cu elektrodu-
nun kütlesi zamanla artar.
• Zn2+ iyonunun derişimi zamanla artar, Cu2+ iyonunun 1 M Mg2+ 1 M Cr2+
derişimi zamanla azalır.
Yükseltgenme eğilimi: Mg > Cr > Ni
• Yükseltgenmenin gerçekleştiği kaba tuz köprüsünde-
Buna göre,
ki anyonlar, indirgenmenin gerçekleştiği kaba katyon-
Anot: Mg(k) † Mg2+(suda) + 2e–
lar yönelir. Bu nedenle, yükseltgenme tarafına ANOT,
indirgenme tarafına KATOT denir. Elektronlar kendili- Katot: Cr2+(suda) + 2e– † Cr(k)
ğinden anottan katoda akar. Ni elektrot sadece elektrik iletkenliğini sağlar.
7
03 Elektrotlar ve Elektrokimyasal Hücreler
1. 3. V
V
Tuz köprüsü Tuz köprüsü

X Y Y X
1 M X2+ 1 M Y+ 1 M Y2+ 1 M X+
1 2 1 2
Yukarıdaki pil devresinde zamanla Y elektrodunun Yukarıda verilen pil devresinde elektronlar Y elektro-
kütlesi azalmaktadır. dundan X elektroduna doğru akar.
I. 2. kap anot, 1. kap katottur. I. Tuz köprüsünden anyonlar 2. kaba geçer.
II. Tuz köprüsünden anyonlar 1. kaba geçer. II. Y + 2X+ † Y2+ + 2X tepkimesi gerçekleşir.
III. X elektrodunun kütlesi zamanla artar. III. X elektrodunun kütlesi zamanla artar.
2. 4. e–
V
V
Tuz köprüsü
Zn Pt
Tuz köprüsü
Mg Ag
1 M Zn2+ 1 M H+
1 2
Yukarıdaki pil devresinde zamanla II. kaptaki çözelti- 1 M Mg2+ 1 M Ag+
nin pH değeri artmaktadır. Yukarıdaki pil hücresine göre,
Buna göre, I. Anotta Mg † Mg2+ + 2e– tepkimesi gerçekleşir.
I. Pt elektrot anottur. II. Ag elektrodunun kütlesi zamanla artar.
II. 1. kapta, Zn † Zn2+ + 2e– tepkimesi gerçekleşir. III. Tuz köprüsünden katyonlar Ag elektrodunun bu-
III. Zn elektrodunun kütlesi zamanla artar. lunduğu kaba geçer.
8 1-C 2-B 3-D 4-E

04 Elektrot Potansiyelleri
Standart Elektrot Potansiyeli (Gerilimi) Zn - SHE Pili

Pil düzeneğinde voltmetre ile ölçülen değere pil potansi- V
yeli ya da pil gerilimi denir. E (f) ile gösterilir ve birimi volt-
tur (V). Tuz köprüsü
Zn
H2(g)
• E > 0 olması düzeneğin elektrik enerjisi ürettiğini gös-
terir (pil). Tepkime kendiliğinden gerçekleşir.
• E = 0 olması pilin bittiğini ya da çalışmadığını gösterir.
• E < 0 olması düzeneğin elektrik enerjisi harcadığını Pt
gösterir (elektroliz). Tepkime kendiliğinden gerçekleş-
mez. 1 M Zn2+ 1 M H+
Pil potansiyeli standart koşullarda belirlenir. Standart ko-
Yukarıdaki pilde Zn’nun aktifliği H2’den büyüktür.
şullar; 1 atm basınç, 25 °C sıcaklık ve çözelti derişimle-
Bu nedenle Zn yükseltgenir, H+ indirgenir.
ri 1M’dir.
E°pil = 0,76 V
Standart koşullarda potansiyel, E° ile gösterilir.
1. kap Anot Zn † Zn2+ + 2e– E°yük = ?
Pil potansiyelleri deneysel yollarla belirlenir. Fakat yarı
2. kap Katot 2H+ + 2e– † H2(g) E°ind = 0 V
pil potansiyelleri (yükseltgenme ve indirgenme) belirlene-
Redoks Zn + 2H+ † Zn2+ + H2 E°pil = E°yük + E°ind
mez. Çünkü yarı tepkimeler tek başına gerçekleşmez. Bu
0,76 = Eyük + 0
problemi çözmek için standart bir yarı pil seçilir ve potan-
siyeli 0 (sıfır) kabul edilir. E°yük = 0,76 V olarak bulunur.
Yukarıdaki örnekte olduğu gibi diğer elementlerin yükselt-
genme ya da indirgenme potansiyelleri bulunur.
Eyük; E X / X + ve Eind; E Y + / Y ya da
Standart Hidrojen Elektrodu (SHE)
Eyük; Eanot ve Eind; Ekatot şeklinde gösterilebilir.
Yarı tepkimelerin potansiyelini belirlemek için kullanılır ve
SHE’nin potansiyeli 0 (sıfır) kabul edilir. Elektrotta H2 in-
Standart Elektrot Potansiyellerin Kullanılışı
dirgenir ya da yükseltgenir. İki durumda da potansiyel 0
• Standart yarı pil potansiyelleri, pil potansiyeli bulmak
(sıfır) alınır.
için kullanılır.
H2(g)
Elektrotta Pt sadece elektrik 1 atm • Standart yarı pil potansiyellerinin değeri yükseltgen-
iletkenliğini sağlar. me (e– verme) ve indirgenme (e– alma) eğilimlerini
Yarı pil katotsa H+ indirgenir, gösterir.
anotsa H2 yükseltgenir. • Tepkimenin herhangi bir katsayı ile çarpılması potan-
Pt siyeli (E) değiştirmez.
• Tepkime ters çevrilirse potansiyelin (E) işareti değişir.
1M H+
Ni - Ag Pili
Ag+ + e– † Ag E° = 0,8 V
Ni2+ + 2e– † Ni E° = –0,25 V
Standart Pil Potansiyeli (E°)
Yukarıda indirgenme potansiyelleri verilen Ni ve Ag’ten
E°pil = E°yük + E°ind Ag’ün indirgenme potansiyeli daha büyüktür.
Bu nedenle pil devresinde Ag indirgenir, Ni yükseltgenir.
E°yük = Standart yükseltgenme gerilimi 2 : (Ag+ + e– † Ag) E° = 0,8 V
E°ind = Standart indirgenme gerilimi Ni † Ni2+ + 2e– E° = 0,25 V
E°pil = 0 & E°yük = –E°ind Redoks 2Ag+ + Ni † Ni2+ + 2Ag Epil = 1,05 V
9
04 Elektrot Potansiyelleri
1. H2(g) V
3.
V
1 atm
Cu Mg Cu
Pt
1 M Mg2+ 1 M Cr3+
1 M H+ 1 M Cu2+ 1 2
E° H + / H 2 = 0 V E° Cu 2+ / Cu = 0, 34 V E° Mg / Mg 2+ = 2, 37 V E° Cr / Cr 3+ = 0, 74 V
Yukarıdaki pil hücresine göre, Yukarıdaki pil hücresine göre,
I. Pt elektrot anottur. I. E°pil = 1,63 V’dir.
II. E°pil = 0,34 V’dir. II. 2. kapta Cr elektrodunun miktarı 0,3 mol artarken
III. Redoks tepkimesi 1. kapta Mg elektrodunun miktarı 0,2 mol azalır.
Cu2+(suda) + H2(g) D Cu(k) + 2H+(suda) şeklin- III. Dış devreden elektronlar Mg elektrodundan Cr
dedir. elektroduna doğru akar.

2.
V
Tuz köprüsü
Mn Cu
4. Zn2+(suda) + 2e– D Zn(k) E° = –0,76 V

Cd2+(suda) + 2e– D Cd(k) E° = –0,4 V
1 M Al3+ 1 M Sn2+
Co2+(suda) + 2e– D Co(k) E° = –0,28 V
1 2
Cr3+(suda) + 3e– D Cr(k) E° = –0,74 V
E° Mn 2+ / Mn = - 1, 18 V E° Cu 2+ / Cu = 0, 52 V
Yukarıdaki yarı pil denklemleri ve potansiyelleri
E° Al 3+ / Al = - 1, 66 V E° Sn 2+ / Sn = - 0, 14 V
ile ilgili,
Yukarıdaki pil hücresine göre,
I. Zn – Co pilinin E° değeri 0,48 V’dir.
I. Anotta Mn(k) D Mn2+(suda) + 2e– tepkimesi ger-
II. Cr’dan yapılmış kapta Cd2+ iyonları içeren çözel-
çekleşir.
ti saklanamaz.
II. E°pil = 1,04 V’dir. III. 2Cr3+(suda) + 3Zn(k) † 3Zn2+(suda) + 2Cr(k)
III. 2. kaba tuz köprüsündeki katyonlar hareket eder. tepkimesi kendiliğinden gerçekleşmez.
10 1-E 2-E 3-C 4-B

05 Pil Potansiyelini Etkileyen Faktörler - I
Çözeltilerin derişimi, çözeltideki iyonların türü, elektrotla- Anoda Aynı Sıcaklıkta Bir Miktar 2M’lik Al(NO3)3
rın cinsi, sıcaklık ve basınç (gazlar için) pil potansiyelini Çözeltisi Eklenirse;
etkileyen faktörlerdendir.
Al3+ iyonları derişimi artar. Tepkime Al3+ iyonlarının derişi-
Redoks tepkimeleri aynı zamanda denge tepkimeleri ol- mini azaltmak için geri yönde daha hızlı çalışır. Bu durum
duğu için bu faktörler Le Chatelier ilkesine göre incelenir. pil yönünü desteklemediği için Epil azalır.
Katoda Aynı Sıcaklıkta Bir Miktar Na2S Katısı
Derişimin Etkisi Eklenirse
Pil hücrelerinde kullanılan elektrolit çözeltilerin derişimleri Bilgi: Na2S suda iyi çözünür.
standart koşullarda 1M olarak alınır. CuS suda az çözünür.
Çözeltilerin derişimlerinin değişimi Le Chatelier ilkesine Na2S, katottaki çözeltide iyonlaşarak çözündüğünde Na+
göre incelenir. İyon derişimlerindeki değişim Epil’i değiş- ve S2– iyonları oluşur. CuS, suda az çözündüğü için
tirir.
Cu2+ + S2– † CuS(k)
tepkimesi gerçekleşir, CuS katısı çöker, CuS katısının
Örnek oluşumu Cu2+ iyonları derişiminin azalmasına neden olur.
Al - Cu pilinde derişim etkisini inceleyelim. Tepkime, Cu2+ iyonları derişimini artırmak için geri yön-
Anot V Katot de daha hızlı çalışır. Bu durum pil yönünü desteklemedi-
ği için Epil azalır.
Tuz köprüsü
Al(k) Cu(k) Katoda Bir Miktar Cu(NO3)2 Katısı Eklenirse
Cu(NO3)2 † Cu2+ + 2NO -3
Cu2+ iyonları derişimi artar. Tepkime, Cu2+ iyonları derişi-
mini azaltmak için ileri yönde daha hızlı çalışır.
1 M Al3+ 1 M Cu2+ Bu durum pil yönünü desteklediği için Epil artar.
E° Al 3+ / Al = - 1, 66 V E° Cu 2+ / Cu = 0, 34 V
gerilimlerine göre Al yükseltgenir, Cu indirgenir.
Yapılan etki pil yönünü desteklerse Epil artar, destekle-
mezse Epil azalır.
Al † Al3+ + 3e– E° = 1,66 V
Cu2+ + 2e– † Cu E° = 0,34 V
Örnek
pil
2Al + 3Cu2+ 2Al3+ + 3Cu E°pil = 2,00 V Mn/Mn2+ (1 M) // Ag+ (1 M) /Ag
Yukarıdaki pil şemasına göre;
I. Mn2+ iyonları içeren çözeltiye aynı sıcaklıkta su ekle-
Anoda Bir Miktar Su Eklenirse
nirse,
Anot kabında bulunan iyonların derişimleri azalır.
II. Ag elektrodu yerine Pt elektrodu kullanılırsa,
[Al3+] azalır. Tepkime, [Al3+] ni artırmak için ileri yönde
III. katoda aynı sıcaklıkta bir miktar 0,5 M’lik AgNO3 çö-
daha hızlı çalışır. Bu durum pil yönünü desteklediği için
zeltisi eklenirse
Epil artar.
pil potonsiyeli nasıl değişir?
(Yükseltme eğilimi: Mn > Ag > Pt)
Katoda Bir Miktar Su Eklenirse
Çözüm
Katot kabında bulunan iyonların derişimleri azalır.
I. Epil artar.
[Cu2+] azalır. Tepkime, [Cu2+] ni artırmak için geri yön-
de daha hızlı çalışır. Bu durum pil yönünü desteklemedi- II. Epil değişmez.
ği için Epil azalır. III. [Ag+] azalacağı için Epil azalır.
11
05 Pil Potansiyelini Etkileyen Faktörler - I
1. 3. V
V
H2(g)
Tuz köprüsü 1 atm Tuz köprüsü
Ag Mg Cr
Pt
1 M Ag+ 1M H+ 1 M Mg2+ 1 M Cr3+
1 2
1 2
Ag+(suda) + e– D Ag(k) E° = 0,8 V
Cr3+(suda) + 3e– D Cr(k) E° = –0,74 V
2H+(suda) + 2e– D H2(g) E° = 0 V
Mg2+(suda) + 2e– D Mg(k) E° = –2,37 V
Yukarıdaki pil hücresine göre;
I. 2. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar su ekleme,
I. E°pil = 1,63 V’dir.
II. 1. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar 2 M’lik AgNO3
II. 1. kaba bir miktar Na2SO4 katısı eklenirse pil po-
çözeltisi ekleme,
tansiyeli artar.
III. 2. kaba bir miktar NaOH katısı ekleme
III. 2. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar 2 M’lik Cr(NO3)3
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulandığında
çözeltisi eklenirse pil potansiyeli azalır.
pil potansiyeli artar?
(MgSO4 suda az çözünür.)
2. V D) II ve III E) I, II ve III
Tuz köprüsü 4.
X Y V
Tuz köprüsü
Sn Fe
E°pil = 1,05 V
1 M X2+ 1 M Y+
1 2
Yukarıda verilen pil hücresinde zamanla Y elektro- 1 M Sn2+ 1 M Fe2+

dunun kütlesi artmaktadır. 1 2
Buna göre, Fe(k) D Fe2+(suda) + 2e– E° = 0,44 V
I. Katotta Y(k) D Y+(suda) + e– tepkimesi gerçekle- Sn(k) D Sn2+(suda) + 2e– E° = 0,14 V
şir.
II. Dış devreden elektronlar Y elektrodundan X
I. Zamanla Fe elektrodunun kütlesi azalır.
elektroduna doğru hareket eder.
II. 2. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse pil
III. 2. kaptaki çözelti yerine 0,1 M X2+ iyonu içeren
potansiyeli artar.
çözelti kullanılsaydı pil potansiyeli 1,05 V’den
daha fazla olurdu. III. Tuz köprüsünden katyonlar 2. kaba hareket eder.
IV. Tuz köprüsünden katyonlar 1. kaba hareket eder. IV. 1. kaba aynı sıcaklıkta 2 M Sn2+ iyonları içeren
V. 1. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse pil çözelti eklenirse pil potansiyeli azalır.
potansiyeli artar. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangisi doğrudur? A) Yalnız IV B) I ve II C) I ve III
A) I B) II C) III D) IV E) V D) I, II ve III E) II, III ve IV
12 1-E 2-E 3-E 4-B

06 Pil Potansiyelini Etkileyen Faktörler - II
Pil Potansiyeline Derişim Etkisinin Nicel 2. kaptaki Ag elektrodun yerine Cu ve Ag+ iyonu içeren
İncelenmesi çözelti yerine Cu2+ iyonu içeren çözelti kullanılırsa;
E Cu + / Cu = 0, 78 V
Elektrolit çözeltilerdeki iyon derişimleri değiştiğinde
4 E°pil = 0, 78 V olur.
Epil’deki değişimleri nitel olarak inceledik. Epil’deki değişi- E Fe / Fe 2+ = 0, 44 V
mi hesaplamak için Nernst eşitliği kullanılır. • Elektrotların şekli veya kalınlığı Epil’i etkilemez.
0, 059 Örnek
E pil = E° pil - n log Q X/X2+ (1 M) // Y+ (1 M) / Y E°pil = 2 V
Epil = Standart olmayan koşullarda pil potansiyeli Yukarıdaki pil hücresinde Y+ iyonlarının derişimi 0,1 M
olursa Epil kaç volt olur?
E°pil = Standart koşullardaki (1 M, 1 atm ve 25 °C) pil po-
tansiyeli Çözüm
n = Pil tepkimesinde alınan ya da verilen elektron sayısı X (k) + 2Y + (suda) ø X 2+ (suda) + 2Y (k)
Q = Pil tepkimesinin denge kesri 8X 2+B

Q= n = 2 E° pil = 2 V
8Y +B
2
• Zn / Zn2+ (1 M) // Cu2+ (1 M) / Cu E°pil = 1,1 V
0, 059
Yukarıdaki pil şemasında [Zn2+] = 0,1M alınırsa Epil E pil = E° pil - n log Q
gerilimini hesaplayalım. 0, 059 1
E pil = 2 - log
2 `0, 1j
2
Zn(k) + Cu2+(suda) D Zn2+(suda) + Cu(k)
Epil =1,941 V
8Zn 2+B 0, 1
Q= = = 0, 1 n = 2 E°pil = 1,1 V Sıcaklık Etkisi
8Cu 2+B 1
Redoks tepkimelerinin aynı zamanda denge tepkimeleri
0, 059 olduğunu söylemiştik.
E pil = E° pil - log Q
2
Elektrik enerjisi üretilen redoks tepkimeleri ekzotermik
0, 059
E pil = 1, 1 - log 0, 1 tepkimeler gibi düşünülebilir.
2
Epil = 1,1295 V Buna göre, bu tür tepkimelerde sıcaklık artırılırsa tepki-
meye girenler lehine daha hızlı çalışır.
Anottaki [Zn2+] azalınca Epil artar.
Zn(k) + 2Ag+(suda) D Zn2+(suda) + 2Ag(k) Epil = 1,56 V
Tepkimede pil yönü ürünler tarafı olduğu için Epil düşer.
Elektrotların Türü ve Çözeltideki İyonların Türü • Enerji üreten redoks tepkimelerinde (pil) sıcaklık artı-
V rılırsa pil potansiyeli azalır.
Tuz köprüsü Basınç

Fe(k) Ag(k)
Standart elektrot potansiyelleri 1 atm ve 25 °C’de belir-
lenmiştir.
Basınç değişimi, pil hücresinde gaz hâlinde madde oldu-
ğunda pil potansiyelini değiştirir. Bu durum, SHE’de (stan-
1M Fe2+ 1M Ag+ dart hidrojen elektrodu) incelenebilir.
1 2 Zn / Zn2+ (1 M) // H+ (1 M) / H2
Fe † Fe2+ + 2e– E = 0,44 V Yukarıda verilen pil sisteminde,
Ag † Ag+ + e– E = –0,8 V Zn(k) + 2H+(suda) D Zn2+(suda) + H2(g)
Buna göre Fe yükseltgenir, Ag indirgenir. tepkimesi gerçekleşir.
Fe † Fe2+ + 2e– E = 0,44 V H2 gazının basıncı artırılırsa sistem sola doğru daha hız-
2 : (Ag+ + e– † Ag) E = 0,8 V lı çalışır, bu durum pil yönünü desteklemez. Bu nedenle
Redoks Fe + 2Ag+ † Fe2+ + 2Ag E°pil = 1,24 V gerilim azalır.
13
06 Pil Potansiyelini Etkileyen Faktörler - II
1. V
3.
V
H2(g)
Tuz köprüsü Tuz köprüsü 1 atm
Cu Ni Al
Pt
0,1 M Cu2+ 1M Ni2+ 100 mL 100 mL
1 2 1M Al3+ 1 M H+
1 2
Ni 2+ (suda) + 2e - D Ni (k) E° = - 0, 25 V
Al 3+ (suda) + 3e - D Al (k) E° = 1, 66 V
Cu 2+ (suda) + 2e - D Cu (k) E° = 0, 34 V
2H + (suda) + 2e - D H 2 (g) E° = 0, 00 V
Yukarıdaki pil hücresinin potansiyeli kaç volt-
tur? (Nernst sabitini 0,06 alınız.) Yukarıdaki pil hücresinde 1. kaba 900 mL su ek-
lenirse pil potansiyeli kaç volt olur?
A) 0,62 B) 0,56 C) 0,12 D) 0,09 E) 0,06
(Nernst sabitini 0,06 alınız.)
A) 1,60 B) 1,62 C) 1,68
D) 1,70 E) 1,72
4.
V
Tuz köprüsü
2. Pt Zn
V
Tuz köprüsü
Mg Ag
1 M Yn+ 1 M Zn2+
Yukarıdaki pil hücresinin elektrik enerjisi üret-
mesi için Yn+ iyonu,
0,01 M Mg(NO3)2 0,1 M AgNO3
çözeltisi çözeltisi I. H+
1 2
II. Zn2+
Yukarıda verilen pil hücresindeki tuz köprüsünde bu-
lunan katyonlar 2. kaba hareket etmektedir. III. Mg2+
iyonlarından hangileri olabilir?
Pil potansiyeli 3,17 V olduğuna göre standart pil
potansiyeli kaç volttur? (Nernst sabitini 0,06 alı- (Yükseltgenme eğilimi: Mg > Zn > H2 > Pt)
nız.) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
14 1-B 2-C 3-C 4-A

Pil Potansiyelini Etkileyen Faktörler -
07 Kimyasallardan Elektrik Üretimi
Derişim Pilleri Kimyasallardan Elektrik Üretimi

Bir pil devresinde elektrotların türü ve elektrolit çözeltiler Galvanik Piller
aynı olduğunda elektrik enerjisi üretilebilir. Bunun için çö- Galvanik piller iki yarı hücrenin elektrot ve tuz köprüsü
zeltilerin derişimi farklı olmalıdır. Bu tür pillere derişim pil- ile bağlanmasıyla oluşan sistemlerdir. Tuz köprüsü yük
leri denir. denkliğini sağlamak amacıyla kullanılır. Galvanik piller,
V tuz köprüsü olmadan çalışmaz.
Galvanik pilin potansiyeli, elektrot ve elektrolit çözeltilerin
Tuz köprüsü
Zn(k) Zn(k) cinsi, sıcaklık, çözeltilerin derişimine bağlıdır. Elektrodun
yüzey alanı, kütlesi, çözeltilerin hacmi, pilin potansiyeli-
ni değiştirmez fakat pil ömrü değişebilir. Galvanik pillerde
metallerin aktiflik farkına göre elektrik enerjisi elde edilir.
1 M Zn2+ 1 M Zn2+
Zn / Zn2+ (1 M) // Ag+ (1 M) / Ag E° = 1,56 V
1 2
Mg / Mg2+ (1 M) // Ag+ (1 M) Ag E° = 3,17 V
Yukarıda verilen pillerde elde edilen enerjilerin farklı ol-
Yukarıda verilen pil devresinde iki hücre de aynı olduğu masının sebebi Mg metalinin aktifliğinin Zn metalininkin-
için E°pil = 0 V’dir den fazla olmasıdır.
Devredeki herhangi bir kaptaki Zn2+ iyonları derişimi deği-
şirse pil enerji üretir.
Pil Ömrü
Piller için ömür, çevrim ömrü olarak tanımlanır. Pillerdeki
V sarj-deşarj aralığına bir çevrim denir. Çevrim sayısını ve
pillerin verimini artırmak için,
Tuz köprüsü
Zn(k) Zn(k)
• Farklı voltaj değerinde akım kullanılmamalıdır.
• Ani ve aşırı voltaj yüklenmemelidir.
• Düşük ve yüksek sıcaklıkta kullanılmamalıdır.
• Uzun süre şarjda tutulmamalıdır.
0,1 M Zn2+ 1 M Zn2+
1 2
Lityum İyon Pilleri
Pil potansiyeli, kullanılan metallerin aktiflik farkına bağ-
1. kaptaki çözeltiye aynı sıcaklıkta su eklenerek 0,1M lıdır. Metallerin, yükseltgenme potansiyelleri arasındaki
Zn2+ iyonu içeren çözelti elde edilirse sistem 1. kaptaki fark ne kadar büyükse pil potansiyeli o kadar fazla olur.
Zn2+ iyonları derişimini artırmaya çalışır. Yükseltgenme potansiyeli en büyük element Li elemen-
1. kap: Anot Zn † Zn2+ + 2e– tindedir.
2. kap: Katot Zn2+ + 2e– † Zn (E°yük = 3,05 V)
Derişimler eşitlenene kadar pil çalışmaya devam eder. Bu nedenle pillerde sıkça kullanılır.
Derişim pillerinin potansiyeli Nernst eşitliği ile hesaplanır. Lityum iyon pillerinin en önemli özelliği defalarca şarj edi-
lebilmesidir.
0, 059 Anot 0, 1
E pil = E° pil - n log Q Q= = = 0, 1 Bunun dışında, CO2 salınımı azdır; bilgisayar, tablet ve
Katot 1
cep telefonlarında kullanılır.
0, 059 Lityum iyon pili:
E pil = 0 - : log 0, 1
2
Li † Li+ + e– Anot
Epil = 0,0295 V TiS2 + e– † TiS2 Katot
15
Pil Potansiyelini Etkileyen Faktörler -
07 Kimyasallardan Elektrik Üretimi
1. V
3. V

Ag Ag Cr Cr
0,01 M Ag+ 1 M Ag+ 1 M Cr3+ 0,1 M Cr3+
1 2 1 2
Yukarıdaki pil hücresi ile ilgili, Yukarıdaki pil hücresinin potansiyeli kaç volt-
I. 1. kap anottur. tur? (Nernst sabitini 0,06 alınız.)
II. E°pil = 0,12 V’dir A) 0,02 B) 0,03 C) 0,04 D) 0,06 E) 0,12
III. 2. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse pil

potansiyeli azalır.
IV. 2. kaptaki Ag elektrodunun kütlesi zamanla artar.
V. 1. kaptaki çözeltinin yerine 0,1 M Ag+ iyonu içe-
ren çözelti kullanılırsa pil potansiyeli değişmez.
4. Galvanik pil ile ilgili,
I. Tuz köprüsü olmadan çalışmaz.
II. Akım yönü katottan anoda doğrudur.
III. Elektronlar anottan katoda doğru hareket eder.
IV. Pilin potansiyeli elektrodun kütlesine bağlıdır.
V. Sıcaklık artarsa pilin potansiyeli azalır.
2. E° X 2+ / X = - 0, 8 V
E° Y + / Y = - 2, 1 V
E° Z + / Z = 1, 2 V
Yukarıdaki yarı pil potansiyellerine göre,
I. X2+ + 2Z † 2Z+ + X tepkimesi kendiliğinden ger-
çekleşir. 5. Lityum iyon pilleri ile ilgili,
II. Y - Z pilinin potansiyeli Y - X pilininkinden daha I. Li elektrodu anottur.

fazladır. II. Şarj edilebilirler.
III. X - Z pilinin standart pil potansiyeli 2,00 V’dir. III. Sera etkisine katkısı azdır.
16 1-E 2-D 3-A 4-D 5-E

08 Elektroliz - I
Kendiliğinden gerçekleşmeyen redoks tepkimeleri elektrik NaCI Çözeltisinin Elektrolizi

enerjisi kullanılarak gerçekleştirilebilir. Bu olaya elektroliz NaCI † Na+ + CI–
denir. Elektroliz yöntemiyle bileşikler daha basit maddele-
H2O † H+ + OH–
re ayrıştırılabilir.
Anotta, 2CI– † CI2 + 2e–
Elektrolizde kullanılan düzeneklere elektrolitik hücre denir.
Elektroliz
H2O † 1/2O2 + 2H+ + 2e–
Elektrik enerjisi Kimyasal Enerji
Pil Katotta, Na+ + e– † Na
H2O + e– † 1/2H2 + OH–
H2O’nun Elektrolizi tepkimeleri oluşur.
+–
Anot Katot
• Yükseltgenme eğilimi büyük olan önce yükseltgenir.
Saf su H2(g) İndirgenme eğilimi büyük olan önce indirgenir.

O2(g)
• Bir elektroliz devresinde birden fazla madde ayrıştırı-
H 2 O (s) D H + (suda) + OH - (suda)
labilir. Fakat maddeler aynı anda elde edilmez.
Anot: H2O † 1/2 O2 + 2H+ + 2e–
Katot: (H2O + 1e– † 1/2 H2 + OH–) x 2
Redoks: H2O † H2+ 1/2 O2 Örnek
+– Yandaki devrede,
Anot Katot
NaCI † Na+ + CI–
Elektrolizde çözeltide bulunan katyonlar indirgenir, an- MgCI2 † Mg2+ + 2CI–
yonlar yükseltgenir. Anot: 2CI– † CI2 + 2e–
NaCI(s)
MgCI2(s) Katot: Na+ + e– † Na
Mg2+ + 2e– † Mg
NaCI Sıvısının Elektrolizi Katotta birden fazla madde oluşur. Bu maddelerin oluş-
NaCI(s) † Na+(s) + CI–(s) ması sırası elektron alma (indirgenme) eğilimlerine bağlı-
dır. İndirgenme eğilimleri Mg > Na şeklindedir. Verilen sı-
Katot: 2 : (Na+ + e– † Na)
ralamaya göre Mg’un indirgenme eğilimi daha fazladır. Bu
Anot: 2CI– † CI2 + 2e–
nedenle katotta birinci sırada Mg metali oluşur.
Redoks: 2Na+ + 2CI– † 2Na + CI2
Elektrolizde çözeltide bulunan katyonlar indirgenir, an-
yonlar yükseltgenir. AlCl3 Çözeltisinin Elektrolizi
+–
Anot Katot
AlCl3 Al3+ + 3Cl–
H2O H+ + OH–
Sulu çözeltilerin elektrolizinde çözünen madde iyonik ise AlCl3(suda)
elektroliz olur, bu arada su da elektrolize uğrar. İndirgenir. Yükseltgenir.
Örneğin, tuzlu su çözeltisi elektroliz edildiğinde hem tuz
Yükseltgenme eğilimi sırası: Al3+ > H+ > Cl– > OH–
hem de su elektrolize uğrar. Bu nedenle tuzlu suyun
Yukarıda verilen sıraya göre; katotta birinci sırada H2
elektriği iletmesi kimyasaldır.
gazı, anotta birinci sırada Cl2 gazı oluşur.
17
08 Elektroliz - I
+– 4. +–
1.
KCI(s)
H2SO4 CaCI(s)
sulu çözeltisi AIF(s)
Yukarıda verilen elektroliz devresinde bir miktar Yukarıdaki elektroliz hücresi ile ilgili,
H2SO4 çözeltisi elektroliz ediliyor. I. K+, Ca2+ ve AI3+ iyonları indirgenir.
Buna göre,
II. Anotta birinci olarak CI2 gazı oluşur.
I. Katotta tek cins madde oluşur.
III. Devrede tepkimeler kendiliğinden gerçekleşir.
II. Anotta O2 gazı açığa çıkar.
III. H2 gazı yükseltgenir.
(Yükseltgenme eğilimi: K > Ca > AI > CI2 > F2)
(Yükseltgenme eğilimi: H2 > O2 > SO2)
2. +–
1 2 5. Bir elektroliz devresinde 9 gram H2O elektrolizinden
NK’de toplam 6,72 L gaz elde ediliyor.
Buna göre, H2O’nun yüzde kaçı ayrışmıştır?
(H: 1, O: 16)
MgCI2 A) 20 B) 40 C) 50 D) 60 E) 75
sulu çözeltisi
Yukarıda verilen elektroliz devresinde bir miktar

MgCI2 çözeltisi elektroliz ediliyor.
6. +–
Buna göre, 1 2
I. 1. elektrodun çevresinde gazı çıkışı olur.
II. Katotta birinci sırada Mg metali oluşur.
III. CI– ve OH– iyonları yükseltgenir.
yargılarından hangileri doğru olur? NaCI
(Yükseltgenme eğilimi: Mg > H2 > CI2 > O2) sulu çözeltisi
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Yukarıdaki elektroliz devresinde bir miktar NaCI

D) II ve III E) I, II ve III elektroliz ediliyor.
Buna göre,
3. I. X + Y+ †
I. 1. elektrodun çevresinde gaz çıkışı olur.
II. Y + Z2+ †
II. Katotta birinci olarak H2 gazı oluşur.
III. Z + X2+ †
Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinin gerçek- III. Na+ ve H+ iyonları indirgenir.
leşmesi için elektrik enerjisi gerekir? yargılarından hangileri doğrudur?
(Yükseltgenme eğilimi: X > Z > Y) (İndirgenme eğilimi: O2 > CI2 > H2 > Na)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
18 1-B 2-C 3-E 4-C 5-B 6-E

09 Elektroliz - II
Seri Bağlı Elektroliz Devreleri Çözüm

+– +– +– MgCI2 † Mg2+ + 2CI–
Anot: 2CI– † CI2 + 2e–
Anot Katot
Katot: Mg2+ + 2e– † Mg
1 mol 12 g = 0,5 mol

Devreden 1 mol elektron geçmektedir.
1 mol e– = 96 500 c, t = 1 saat = 3600 s
Q 96 500
I= = = 26, 8 amper olur.
NaCI(s) MgCI2(s) AICI3(s) t 3600
Örnek
Seri bağlı elektroliz devrelerinden aynı miktarda akım Bir elektroliz devresinde bir miktar saf su 48,25 amperlik
(yük) geçer. Bu nedenle maddeler aynı anda fakat fark- akımda 100 saniye süreyle elektroliz edilmiştir.
lı miktarlarda oluşur. İşlem sonunda anot ve katotta toplam kaç mol gaz
Katotta Na(k), Mg(k), AI(k) oluşur. oluşur?
Anotta CI2(g), CI2(g), CI2(g) oluşur. Çözüm

Faraday yasalarına göre,
Q
Elektrolizin Nicel İncelenmesi l= & Q = l : t = 48, 25 : 100 = 4825 coloumb
t
Elektrolizi deneysel olarak inceleyen bilim insanı 1 mol e– = 96 500 coloumb ¡ 4325 coloumb = 0,05 mol e–
2H+ + 2e– † H2
Faraday’dır.
0,05 mol 0,025 mol
Faraday, yaptığı çalışmalar sonucunda elde ettiği bilim-
sel bilgilere dayanarak aşağıdaki yasaları ileri sürmüştür. H2O † H2 + 1/2O2
0,025 mol 0,0125 mol
144444444244444443
Faraday Yasaları nT = 0,0375 mol gaz oluşur.
1. Birim zamanda devreden geçen yük miktarı devrenin Metal Kaplamacılık
akımına eşittir. Günlük hayatta kullanılan metalden yapılmış malzemeler
zamanla aşınır. Aşınmayı önlemek amacıyla bu malze-
Q
I= I: Akım (Amper) meler aşınmaya dayanıklı başka metaller ile kaplanır.
t
Q: Yük (Coloumb) Kaplamacılıkta genellikle altın, gümüş, nikel, krom, bakır
t: Zaman (Saniye) gibi metaller kullanılır.
Kaplama yapılırken elektroliz devresi kullanılır. Devre-
2. Devreden geçen 1 mol e– , 96 500 coloumbluk yüke
de katotta kaplanacak madde, anotta kaplama işleminde
eşittir.
kullanılacak metalin elektrodu bulunur. Devredeki çözelti
1 mol e– = 1 faraday = 96 500 c anottaki metalin çözeltisidir.
Devreden geçen akım ya da yük bilinirse Faraday yasala- +–
rına göre devreden geçen elektron miktarı bulunur. Dev- Cu Metal
reden geçen elektron miktarından elde edilen maddelerin anahtarlık
miktarları hesaplanabilir.
Örnek
1 M Cu2+
Bir elektroliz devresinde MgCI2 sıvısı 1 saat süreyle
elektroliz edildiğinde katotta 12 g madde toplandığı- Devre çalıştığında Cu2+ iyonları indirgenerek anahtarlığın
na göre devreden geçen akımın kaç amper olduğunu çevresini kaplar. Devrede Cu2+ iyonları indirgenirken aynı
belirleyiniz. (Mg: 24) anda Cu metali yükseltgenir.
19
09 Elektroliz - II
1. +– +
–
4. I. C6H12O6(suda)
II. HNO3(suda)
III. AI(NO3)3(s)
Yukarıdaki maddelerden hangileri elektroliz yön-
temi ile bileşenlerine ayrılabilir?
KCI(s) MgCI2(s)
Yukarıda verilen seri bağlı elektroliz devresinde KCI

5. Seri bağlı iki elektroliz devresinde AICI3 ve FeCI2 eri-
ve MgCI2 eriyikleri bir süre elektroliz ediliyor.
yikleri bir süre elektroliz ediliyor.
Buna göre,
Devrelerden birincisinin katodunda 2,7 gram AI
I. 1. devrenin katodunda K+ iyonu indirgenir. metali oluşurken ikincisinin katodunda kaç gram
II. 2. devrenin katodunda Mg metali oluşur. Fe metali oluşur? (AI: 27, Fe: 56)
III. Anotlarda oluşan maddeler aynıdır. A) 2,8 B) 5,6 C) 8,4 D) 11,2 E) 16,8
6. Bir elektroliz devresinde bir miktar saf su, 96,5 am-
perlik akımla elektroliz edildiğinde NK’de 560 mL O2
gazı oluşmaktadır.
Buna göre, saf su kaç saniye süreyle elektroliz
edilmiştir?
A) 100 B) 200 C) 250 D) 400 E) 500
2. Bir elektroliz devresinde bir miktar NaCI eriyiği 500 s
süreyle 19,3 amperlik akımla elektroliz edilmektedir.
Buna göre,
7. + –
I. Devreden 0,1 mol elektron geçmektedir.
II. Anotta NK’de 2,24 L CI2 gazı oluşur. Ag Cr
III. Katotta 2,3 gram Na metali birikir.

yargılarından hangileri doğrudur? (Na: 23)
1 M Ag+
Yukarıda verilen elektroliz devresinde krom elektro-

du gümüş metaliyle kaplanmaktadır.
Buna göre,
3. Bir elektroliz devresinde AICI3 eriyiği 10 dakika sü-
reyle elektroliz edildiğinde katotta 2,7 gram AI meta- I. Ag elektrot anottur.
li birikmektedir. II. Ag+ iyonları indirgenir.
Buna göre, devreden geçen akım kaç amperdir? III. Çözeltideki Ag+ iyonları derişimi artar.
(AI: 27) yargılarından hangileri doğrudur?
A) 28,9 B) 48,25 C) 57,9 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) 72,375 E) 96,5 D) II ve III E) I, II ve III
20 1-E 2-C 3-B 4-D 5-C 6-A 7-B

10 Korozyon
Günlük hayatta kullandığımız birçok madde zamanla bo- Bu yöntemlerden en etkili olanı katodik korumadır. Ka-
zunur. Bir maddenin zamanla kimyasal olarak aşımasına todik korumada, korozyondan korunmak istenen metalin
korozyon (paslanma, çürüme) denir. Korozyon olayı daha oksijenle etkileşmesini önlemek için metal, daha aktif bir
çok metallerden yapılmış malzemelerde karşımıza çıkar. metalle kaplanır, aktif olan metal korozyona uğrar ve böy-
lece diğer metal korozyondan korunmuş olur.
Metaller özellikle nemli ortamda kolayca havadaki oksi-
+–
jenle tepkime girerek paslanır ve bu olay korozyon ola- Anot Katot
rak tanımlanır. Aktifliği Korozyondan
fazla olan korunacak
Fe(k) + 1/2O2(g) † FeO(k) metal metal
2Fe(k) + 3/2O2(g) † Fe2O3(k)
Demir pası
Elektrolit
Yukarıda verilen olayda Fe metali yükseltgenerek demir(II) çözelti
oksit ve demir(III) oksit bileşikleri oluşturmuştur. Koroz-
Kurban Elektrot
yonda metaller yükseltgenerek metal pası oluşur. Bu ne-
Katodik korumada, aktifliği fazla olan metal korozyona uğ-
denle, metallerin yükseltgenme eğilimi korozyona uğra-
rayarak diğer metalin korozyondan korunduğunu söyle-
ma süresini belirler.
miştik. Aktif olan metal kurban elektrot olarak adlandırılır.
Bu yöntemle LPG tanklarının ve su borularının korozyo-
Örnek na uğraması önlenir.
E °Zn 2+ / Zn = 0, 76 V E °Mg / Mg 2+ = 2, 37 V İzole kablo
Yukarıda verilen yarı pil potansiyellerine göre Mg meta- Zemin

linin yükseltgenme eğilimi Zn metalininkinden yüksektir.
Buna göre, Mg metalinden yapılmış bir malzeme daha
kısa ve daha kolay korozyona uğrar. Kaynak
Demir
boru
Kurban
elektrot
(Mg)
Korozyon olayı ortamın koşullarına da bağlıdır. Örneğin, Örneğin, gümüşten yapılmış bir eşyanın korozyonunu ön-
nemli bir ortamda Fe metali kuru havaya göre daha kısa lemek için Ag’ten daha aktif olan Zn metali kullanılır. Zn,
sürede paslanır. bu olayda kurban elektrottur.
Örnek
Ni metalinden yapılmış bir tankın korozyondan koru-
Korozyonu Önlemek İçin Alınabilecek Önlemler nabilmesi için,
Korozyona uğrayan madde bir süre sonra kullanılamaz I. Mg
hâle gelir (metalden yapılmış su boruları, musluklar gibi).
II. Ag
Bu nedenle, maddelerin kullanım süresini artırmak için
III. Zn
bazı önlemler alınır:
metallerinden hangileri kurban elektrot olarak kullanı-
Bu önlemler;
labilir? (Mg > Zn > Ni > Ag)
Metalleri boyamak (radyatörlerin boyanması)
Korozyona dayanıklı malzeme kullanmak (polimerler- Çözüm
den yapılan su boruları) • Kurban elektrot, korozyonlardan korunmak istenen
Metali başka bir metalle kaplamak metalin aktifliğinden daha aktif bir metalden seçilir.
Katodik koruma sistemleri kullanmak Buna göre, Mg ve Zn metali kurban elektrot olarak seçilir.
21
10 Korozyon
1. + – 4. Fe
AI Çelik
HNO3 çözeltisi
Yukarıda verilen çözeltinin zamanla pH değeri artar.

1 M AI3+
Buna göre,
Yukarıdaki devreye göre, I. Fe metali korozyona uğramıştır.
I. AI elektrodu kurban elektrottur. II. H2 gazı açığa çıkmıştır.
II. Çelik, AI metali ile kaplanır.
III. Fe metali yükseltgenir.
III. AI3+ iyonları indirgenir.
IV. HNO3 çözeltisi yerine CH3COOH çözeltisi olursa
yargılarından hangileri doğrudur? Fe metali daha hızlı aşınır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III V. H2’nin indirgenme eğilimi Fe’inkinden daha fazla-
D) II ve III E) I, II ve III dır.
2. X, Y, Z ve T metallerinin indirgenme eğilimleri ara-

sındaki ilişki T > X > Z > Y şeklindedir.
Buna göre X metalinin korozyona uğramasını ön-
lemek için;
I. T,
II. Z,
III. Y
metallerinden hangileri kurban elektrot olarak
kullanılabilir?
D) I ve III E) II ve III 5. E °X + /X = 1, 3 V E °Y + /Y = - 0, 7 V
E °Z 2+ /Z = - 0, 3 V E °T + /T = 0, 9 V
Yukarıdaki yarı pil potansiyellerine göre,
I. X metalinden yapılmış bir eşyanın korozyona uğ-
3. AI-Zn alaşımından yapılmış bir borunun korozyo- ramasını önlemek için Z metali kurban elektrot
na uğramasını önlemek için; olarak kullanılabilir.
I. boyama, II. T+ iyonları içeren bir çözeltiye X metal çubuk dal-
II. Cu metali ile kaplama, dırılırsa X metal çubuk T metali ile kaplanır.
III. alaşımı nemli havada kullanma III. Z metalinin paslanmasını önlenmek için Y metali
işlemlerinden hangileri yapılabilir? kurban elektrot olarak kullanılabilir.
(Yükseltgenme eğilimi: Mg > Al > Zn > Cu) yargılarından hangileri doğrudur?
22 1-E 2-E 3-B 4-D 5-C

01 Kimya ve Elektrik
1. Molekül Yükseltgenme basamağı 5. AI

AI
I. CH3OH –2
II. H2CO3 +4
III. CO2 +2
Yukarıdaki moleküllerin hangilerinde karbon
atomlarının yükseltgenme basamağı doğru veril-
miştir?
Pb(NO3) Mg(NO3)2
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III çözeltisi çözeltisi
D) II ve III E) I, II ve III 1 2
(01 kök bilgiyi içermektedir.) Yukarıda verilen düzeneklerde bir süre sonra sade-
ce 1. kaptaki AI metalinin üzerinde katı biriktiği göz-
2. H2O2 + CH3OH † CO2 + H2O lemleniyor.
Yukarıdaki tepkime ile ilgili, Buna göre AI, Pb ve Mg metallerinin indirgenme

eğilimleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden han-
I. H2O2 bileşiği yükseltgendir.
gisinde doğru verilmiştir?
II. CH3OH bileşiği indirgenmiştir.
A) Pb > AI > Mg B) Mg > AI > Pb
III. Tepkime en küçük tam sayılarla denkleştirildiğin-
C) Pb > Mg > AI D) Mg > Pb > AI
de H2O’nun katsayısı 5 olur.
E) AI > Mg > Pb
(02 kök bilgiyi içermektedir.) 6. V
3. N2H4 + Cu(OH)2 † N2 + Cu + H2O Tuz köprüsü

Zn Cr
I. 1 mol N2H4 bileşiği 2 mol elektron vermiştir.
II. Cu metali yükseltgenme ürünüdür.
yargılarından hangileri doğrudur? 1 M Zn2+ 1 M Cr3+
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III Yukarıda verilen pil hücresinde zamanla Cr elektro-
dunun kütlesi artmaktadır.
Buna göre,
I. Yükseltgenme yarı tepkimesi
4. I. KMnO4 Zn (k) D Zn 2+ (suda) + 2e - dir.
II. H2SO4 II. Elektronlar dış devreden Zn elektrodundan Cr
III. CI2 elektroduna doğru akar.
Yukarıdaki maddelerden hangileri hem yükselt- III. Cr3+ iyonlarının derişimi azalır.
gen hem de indirgen olarak kullanılabilir? yargılarından hangileri doğrudur?
23 1-B 2-C 3-B 4-C 5-A 6-E

7. Ag (k) + H 2 SO 4 (suda) "

V
9.
Ag 2 SO 4 (suda) + H 2 O (s) + SO 2 (g)
Tuz köprüsü
Pb Ag Yukarıdaki tepkimeye göre,
I. Ag metali indirgendir.
II. H2SO4 bileşiğindeki S atomu yükseltgenmiştir.
1 M Mg2+ 1 M H+
Pb (k) D Pb 2+ (suda) + 2e - E° = 0, 13 V
Mg (k) D Mg (suda) + 2e - E° = 2, 37 V
H 2 (g) D 2H + (suda) + 2e - E° = 0 V
Ag (k) D Ag + (suda) + e - E° = - 0, 8 V
Yukarıdaki pil hücresi ile ilgili,
I. Pil potansiyeli 3,17 V’dir.
II. Yükseltgenme yarı tepkimesi
Pb (k) D Pb 2+ (suda) + 2e - şeklindedir.
III. Zamanla Ag elektrodunun etrafında gaz çıkışı olur.
10. V
Tuz köprüsü
8. Zn Ni
V
Tuz köprüsü
AI Cu
1 M Zn2+ 1 M Ni2+
E° Ni/Ni 2+ = 0, 25 V E° Zn/Zn 2+ = 0, 76 V
1 M AI3+ 0,1 M Cu2+ Yukarıdaki pil hücresine göre,
Al3+(suda) + 3e– D Al(k) E° = –1,66 V I. 2. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse pil
Cu2+(suda) + 2e– D Cu(k) E° = 0,34 V gerilimi azalır.
Yukarıdaki pil hücresine göre, II. E °pil = 1,01 V’dir.

I. E pil = 2 V’dir. III. 1. kaba bir miktar Na2SO4 katısı eklenirse pil ge-
II. Zamanla AI elektrodunun kütlesi azalır. rilimi artar.
III. Katotta Cu 2+ (suda) + 2e - D Cu (k) tepkimesi yargılarından hangileri doğrudur?
gerçekleşir. (ZnSO4’ün sudaki çözünürlüğü ihmal edilecektir.)
24 7-D 8-E 9-D 10-D

1. CO + 2H 2 " CH 3 OH 5.
V
Tuz köprüsü
I. 1 mol CO bileşiği 4 mol elektron almıştır. X Y
II. H2 maddesi indirgen özellik göstermiştir.

III. Hidrojenin yükseltgenme basamağı değişmemiştir.
1 M X2+ 1 M Y+
(01 kök bilgiyi içermektedir.) 1 2
Yukarıda verilen pil hücresinde Y elektrodunun küt-
lesi zamanla azalır.
2. Tanecik Yükseltgenme basamağı
Buna göre,
I. Cr 2 O 2-
7
+6
I. Tuz köprüsünde anyonlar 1. kaba geçer.
II. HBrO 3 +4
II. İndirgenme yarı tepkimesi
III. CIO -4 +7
X 2+ (suda) + 2e - D X (k) şeklindedir.
Yukarıdaki taneciklerin hangilerinde altı çizili
III. Zamanla X elektrodunun kütlesi artar.
atomların yükseltgenme basamağı doğru yazıl-
mıştır? IV. 1. kaba bir miktar su eklenirse pil gerilimi azalır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III V. Dış devrede elektronlar Y elektrodundan X elek

troduna doğru akar.
3. P4 " PO 34-
I. 1 mol P4, 5 mol elektron vermiştir.
6.
II. PO 3-
4 iyonu yükseltgenme ürünüdür.
III. Redoks tepkimesidir.

Z2+ X+ Y2+
X Y Z
Yukarıda verilen kaplarda zamanla sadece X kabı
(01 kök bilgiyi içermektedir.) aşınmaktadır.
Buna göre,
4. I. X+ Y2+ † I. X’in yükseltgenme eğilimi en fazladır.
II. Z+ + X † II. Z’nin elektron alma eğilimi Y’ninkinden fazladır.
III. Y2+ +Z† III. Z’den yapılmış bir kapta X+ iyonları içeren çözel-
Yukarıdaki tepkimelerden hangileri kendiliğin- ti saklanamaz.
den gerçekleşir? (İndirgenme eğilimi: Y > X > Z) yargılarından hangileri doğrudur?
25 1-B 2-C 3-A 4-C 5-A 6-B

7. KBr + CI2 † KCI + Br2 9. +– +

–
I. KBr bileşiği yükseltgenmiştir.
II. CI2’nin indirgenme eğilimi Br2’ninkinden fazladır.
III. Potasyumun yükseltgenme basamağı değişme-
miştir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III MgCI2(s) AICI3(s)
D) II ve III E) I, II ve III Yukarıdaki seri bağlı elektroliz devreleri ile ilgili,

(01 kök bilgiyi içermektedir.) I. Anotlarda açığa çıkan ürünler aynıdır.
II. Devrelerden geçen elektron miktarı eşittir.
III. Katotlarda oluşan katıların mol sayıları farklıdır.
8. V
1 2
Tuz köprüsü
Mg Pt
10. + –
Ag Zn
1 M Mg2+ 1 M H+
E° Mg / Mg 2+ = 2, 37 V E° H 2 / H + = 0 V
I. 2. kaba bir miktar NaOH eklenirse pil potansiyeli
1 M Ag+
artar.
Yukarıdaki sistemde,
II. 1. kaba bir miktar Mg(NO3)2 katısı eklenirse pil
potansiyeli azalır. I. Zn elektrodu Ag metali ile kaplanır.
III. 2. kaba bir miktar su eklenirse pil potansiyeli aza- II. Ag metalinin aşınmasını önlemek için yapılmıştır.
lır. III. Zn elektrodu kurban elektrottur.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
26 7-E 8-D 9-E 10-A

1. Fe 2 O 3 + C " CO 2 + Fe 4. V
Tuz köprüsü
I. C elementi indirgen özellik göstermiştir. Zn Zn
II. 1 mol Fe2O3 bileşiği 3 mol elektron almıştır.

III. 0,3 mol C elementi yükseltgendiğinde 0,4 mol Fe
elementi oluşur.
0,1 M Zn2+ 1 M Zn2+
D) II ve III E) I, II ve III 1 2
II. 1. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse pil
potansiyeli artar.
III. 2. kapta Zn2+(suda) + 2e– D Zn(k) tepkimesi ger-
çekleşir.
2. NiCI2 sulu çözeltisi bir süre elektroliz edildiğinde IV. 1. kaba tuz köprüsünden anyonlar hareket eder.
anotta ilk olarak CI2 gazı, katotta ise ilk olarak H2
V. 2. kaba bir miktar Zn(NO3)2 katısı eklenirse pil
gazı oluşmaktadır.
gerilimi artar.
Buna göre, yargılarından hangisi yanlıştır?
I. Ni metalinin yükseltgenme eğilimi H2’ninkinden (Nernst sabitini 0,06 alınız.)
fazladır. A) I B) II C) III D) IV E) V
II. Anotta ikinci olarak O2 gazı oluşur. (07 kök bilgiyi içermektedir.)
III. Elektroliz sırasında çözeltinin pH değeri artar.

5. Pt Cu Zn
HCI çözeltisi H2SO4 çözeltisi AgNO3 çözeltisi

1 2 3
Yukarıda verilen 2 ve 3. kaplardaki metallerde aşın-
ma gözlemlenmektedir.
3. Cu + HNO 3 " Cu (NO 3) 2 + NO 2 + H 2 O Buna göre,
Yukarıdaki tepkime ile ilgili, I. H2’nin aktifliği Pt’inkinden fazladır.
I. 1 mol HNO3, 1 mol elektron almıştır. II. 2. kapta gaz çıkışı olur.
II. Cu metali yükseltgenmiştir. III. Ag metalinin indirgenme eğilimi Zn metalininkin-

den azdır.
de H2O’nun katsayısı 2 olur. IV. 2. kaptaki çözeltinin pH değeri artmıştır.
yargılarından hangileri doğrudur? V. Zn metali Ag metali ile kaplanır.

27 1-C 2-E 3-E 4-A 5-C

6. V 9. V

Mg Ag Ni Pt
1 M Mg2+ 1 M Sn2+ 1 M Ni2+ 1 M H+

E° Mg 2+ / Mg = - 2, 37 V 1 2
E° Sn 2+ / Sn = - 0, 14 V Yukarıdaki pil hücresine,
E° Ag + / Ag = 0, 8 V I. 1. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar su ekleme,

II. 2. kaba bir miktar NaOH katısı ekleme,
III. sıcaklığı artırma
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanırsa pil
II. İndirgenme yarı tepkimesi
potansiyeli artar?
Sn 2+ (suda) + 2e - D Sn (k) şeklindedir.
III. Mg elektrodunun kütlesi zamanla azalır.
10. 100 mL 1 M MgCI2 çözeltisi bir süre elektroliz edildi-

7. Korozyonu önlemek için; ğinde katotta 1,2 gram Mg metali birikiyor.
I. metalleri boyama, Buna göre elektroliz işlemi sonunda çözeltideki
II. metali başka metalle kaplama, Mg2+ iyonları derişimi kaç molardır? (Mg: 24)
III. metalleri nemli ortamda bırakmama A) 0,01 B) 0,02 C) 0,04
işlemlerinden hangileri yapılabilir? D) 0,05 E) 0,75
11. C + HNO 3 " CO 2 + NO 2 + H 2 O

8. Bir elektrokimyasal pilin potansiyeli;
I. elektrotların cinsi,
I. C elementi indirgen özellik göstermiştir.
II. çözeltilerin hacmi,
II. HNO3 bileşiği yükseltgendir.
III. sıcaklık
III. 0,1 mol C yükseltgendiğinde 0,1 mol NO2 oluşur.
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
28 6-D 7-E 8-C 9-A 10-D 11-B

1. H 2 S + CI 2 " HCI + S 4. V
1 2
Tuz köprüsü
I. 1 mol CI2, 1 mol elektron alarak indirgenmiştir. Mg Cd
II. H2S bileşiğinde S yükseltgenmiştir.

III. Hidrojenin yükseltgenme basamağı değişmemiş-
tir.
1 M Mg2+ 1 M Cd2+
(01, 02 kök bilgileri içermektedir.) Yukarıdaki pil hücresine göre,
I. 1. kapta Mg (k) D Mg 2+ (suda) + 2e - tepkimesi
2. I. Demirin paslanması gerçekleşir.
II. Fotosentez II. Tuz köprüsünden katyonlar 2. kaba hareket eder.
III. Kirecin söndürülmesi III. Dış devrede elektronlar Mg elektrodundan Cd
Yukarıdaki olaylardan hangileri redokstur? elektroduna akar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II IV. 1. kaba bir miktar Na2CO3 eklendiğinde pil potan-
D) II ve III E) I, II ve III siyeli azalır.

V. Zamanla Cd elektrodunun kütlesi artar.
3. V (İndirgenme eğilimi: Cd > Mg, MgCO3 suda az çözü-
1 2
nür.)
Tuz köprüsü
AI Zn A) I B) II C) III D) IV E) V
0,1 M AI3+ 1 M Zn2+ 5.

V
Zn 2+ (suda) + 2e - D Zn (k) E° = - 0, 76 V
Tuz köprüsü
AI 3+ (suda) + 3e - D AI (k) E° = - 1, 66 V Mg AI
I. AI elektrodu anottur.
II. Epil = 0,9 V’dir
III. Yükseltgenme-indirgenme tepkimesi
100 mL 100 mL
3Zn 2+ (suda) + 2AI (k) D 3Zn (k) + 2AI 3+ (suda)
şeklindedir. 1 M Mg2+ 1 M AI3+
IV. Tuz köprüsünden katyonlar 2. kaba hareket eder. E °Mg / Mg 2+ = 2, 37 V E AI

°
/ AI 3+ = 1, 66 V
V. 2. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse pil Yukarıdaki pil hücresinde AI elektrodunun kütle-
potansiyeli azalır. si 1,08 gram arttığı anda Mg2+ iyonları derişimi
kaç molar olur? (AI: 27)
A) 0,6 B) 1 C) 1,2 D) 1,4 E) 1,6
29 1-D 2-C 3-B 4-D 5-E

6. 8. V
V

Pb Co Co Ag
0,1 M Pb2+ 1 M Co2+ 1 M Co2+ 1 M Cu2+

1 2
Pb 2+ (suda) + 2e - D Pb (k) E° = - 0, 13 V
Ag + (suda) + e - D Ag (k) E° = 0, 8 V
Co 2+ (suda) + 2e - D Co (k) E° = - 0, 27 V
Co 2+ (suda) + 2e - D Co (k) E° = - 0, 28 V
Yukarıdaki pilin potansiyeli kaç volttur?
Cu 2+ (suda) + 2e - D Cu (k) E° = 0, 4 V
A) 0,11 B) 0,14 C) 0,17 D) 0,37 E) 0,43
I. E °pil = 0, 68 V ’dir.
II. 2. kapta Ag + (suda) + e - D Ag (k) tepkimesi ger-
çekleşir.
III. Dış devreden elektronlar Co elektrodundan Ag
elektroduna doğru akar.
7. V yargılarından hangileri doğrudur?
Tuz köprüsü
Ag Ag
0,01 M Ag+1 0,1 M Ag+

1 2
I. 2. kapta Ag + (suda) + e - D Ag (k) tepkimesi ger-
çekleşir.
II. Epil = 0,06 V’dir.
III. 1. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse pil
potansiyeli azalır.
9. Bir elektroliz devresinde bir miktar MgCI2 eriyiği
IV. Dış devreden elektronlar 1. kaptaki elektrottan 2. elektroliz edildiğinde anotta NK’de 6,72 L CI2 gazı
kaba hareket eder. oluşmaktadır.
V. Zamanla 2. kapta Ag+ iyonları derişimi azalır. Buna göre, elektroliz devresinden 20 dakika sü-
yargılarından hangisi yanlıştır? reyle kaç amperlik akım geçmiştir?
(Nernst sabitini 0,06 alınız.) A) 96,5 B) 48,25 C) 19,3
A) I B) II C) III D) IV E) V D) 9,65 E) 4,825
30 6-A 7-C 8-C 9-B

1. CuO + H2 † Cu + H2O 5. Seri bağlı elektroliz devresinde AICI3 ve MgCI2 eri-

Yukarıdaki tepkime kendiliğinden gerçekleştiği- yikleri elektroliz edilmektedir.
ne göre, Birinci devrenin katodunda 2,4 gram Mg metali
I. Cu elementinin indirgenme eğilimi H2’ninkinden toplandığına göre ikinci devrenin katodunda kaç
daha fazladır. gram AI birikir? (Mg: 24, AI: 27)
II. 1 mol H2, 1 mol elektron vermiştir. A) 0,9 B) 1,8 C) 2,7 D) 4,5 E) 9
III. CuO bileşiği yükseltgen özellik göstermiştir. (08 kök bilgiyi içermektedir.)

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 6.
V
Tuz köprüsü
(01 kök bilgiyi içermektedir.) Mn Pb
2. I. X2+ + Y †
II. Y+ + Z †
III. X + Z2+ †
Yukarıdaki tepkimelerden hangileri kendiliğin- 1 M Mn2+ 1 M Pb2+
1 2
den gerçekleşir? (İndirgenme eğilimi: Y > X > Z)
Mn 2+ (suda) + 2e - D Mn (k) E° = - 1, 18 V
Pb 2+ (suda) + 2e - D Pb (k) E° = - 0, 13 V
I. 1. kapta Mn (k) D Mn 2+ (suda) + 2e - tepkimesi
gerçekleşir.
3. Fe / Fe2+(0,1 M) // Ag+(1 M) / Ag II. E °pil = 1, 05 V ’dir.
Yukarıdaki pilin potansiyeli 1,27 V olduğuna göre III. 2. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar su eklenirse pil
standart pil potansiyeli kaç volttur? potansiyeli azalır.
(Nernst sabitini 0,06 alınız.) IV. Tuz köprüsündeki anyonlar 1. kaba hareket eder.
A) 1,24 B) 1,3 C) 1,33 V. 1. kaba bir miktar MnCI2 katısı eklenirse pil po-
tansiyeli artar.
D) 1,4 E) 1,87
4. Cr 3+ " Cr2 O 27-

Yukarıdaki tepkimeye göre, 7. I. CO2 gazının suda çözünmesi
I. Redoks tepkimesidir. II. H2O’dan H2 gazı eldesi
II. 1 mol Cr3+, 3 mol elektron vermiştir. III. Na metalinin suda çözünmesi
III. Yükseltgenme ürünü Cr2 O 2-
7 iyonudur. Yukarıdaki olaylardan hangilerinde redoks tepki-
yargılarından hangileri doğrudur? mesi gerçekleşir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
31 1-C 2-B 3-A 4-D 5-B 6-E 7-D

8. X, Y ve Z metalleri ile ilgili, 10. + –

X metalinden yapılmış bir kapta Z2+ iyonları içe-
ren çözelti saklanamaz.
Y metalinden yapılmış bir kapta X+ iyonları içeren
çözelti saklanabilir.
CaCI2 çözeltisi
Buna göre metallerin yükseltgenme gerilimleri AICI3 çözeltisi
arasında;
I. X > Y > Z, Yukarıda verilen elektroliz devresinde bulunan çö-
zelti elektroliz edilmektedir.
II. X > Z > Y,
Buna göre,
III. Y > X > Z
I. Anotta birinci olarak CI2 gazı oluşur.
ilişkilerinden hangileri olabilir?
II. Katotta birinci olarak AI metali oluşur.
III. AI-Ca pilinde Ca indirgenir.
(Yükseltgenme eğilimi: Ca > AI > CI2 > O2)
9. V
Tuz köprüsü
Cu 11. + –
Ag Zn
Pt
1 M Cu2+ 1 M H+
1 2
E °H + / H = 0 V E °Cu 2+ / Cu = 0, 34 V
1 M Zn2+
Yukarıdaki devreye göre,
I. E °pil = 0, 34 V ’dir.
I. Ag elektrodu Zn metali ile kaplanır.
II. 1. kapta Cu 2+ (suda) + 2e - D Cu (k) tepkimesi
II. Zn2+ iyonları indirgenir.
gerçekleşir.
III. 2Ag + + Zn " 2Ag + Zn 2+ tepkimesi kendiliğin-
III. Zamanla 2. kapta pH değeri artar.
den gerçekleşir.
IV. Dış devrede elektronlar Pt elektrodundan Cu
elektroduna hareket eder.
V. 2. kaba aynı sıcaklıkta bir miktar 0,1 M’lik HCI çö-
zeltisi eklenirse pil potansiyeli artar. D) II ve III E) I, II ve III
yargılarından hangisi yanlıştır? (03 kök bilgiyi içermektedir.)
32 8-B 9-C 10-B 11-E

YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
KİMYA
8. FASİKÜL
Karbon Kimyasına Giriş
Organik ve İnorganik Bileşikler
Organik Bileşiklerde Formül
Lewis Formülleri
Hibritleşme
Molekül Geometrisi
Üniversite giriş sınavında hibritleşme, molekül geometrisi konularından soru çıkmıştır. 2019 sınavında karbon allot-
ropu olan grafit sorulmuştur.
01 Organik ve İnorganik Bileşikler
Bileşikler element türüne göre organik ve inorganik ola- C’nin değerlik elektron sayısı 4, değerlik orbitalleri s ve
rak sınıflandırılır. p’dir. Bağ kapasitesi 4’tür. Karbon (C), bu değerlik elekt-
Organik Bileşikler ronlarını yalnızca farklı atomlarla değil, kendi atomları
arasında da ortaklaşarak kuvvetli kovalent bağlar oluştu-
• Yapısında C bulunan bileşikler genellikle organiktir.
rur. C’nin bu özelliği ve bağ yapabilme sayısı, çok sayıda
• Yapısında C dışında H, O, N, halojenler, S ve P gibi
bileşik oluşturmasına sebep olur. Karbon atomları kendi
elementler bulunabilir.
aralarında ve farklı atomlarla tekli (C – C), ikili (C = C) ya
• Bileşik sayısı bir milyondan fazladır. da üçlü bağlar (C / C) yapabilir. Bunun dışında karbon
• Genellikle organik bileşikler kovalent bağlıdır. atomları halkalı şekilde de bağlanabilir.
• Genellikle erime ve kaynama noktaları düşüktür. Karbonun Allotropları
• Yanıcıdırlar. Elmas: Bilinen en sert doğal maddedir. Tüm karbon
atomları arasında tekli bağlar bulunur. Isıyı iletir. Şekli
• Çoğunluğu kendilerine has renk ve kokuya sahiptir.
düzgün dört yüzlüdür. Tüm karbon atomlar sp3 hibritleş-
• Tepkimeleri genellikle yavaştır, bu nedenle tepkimele-
mesi yapmıştır.
rinde katalizör kullanılır.
Grafit: Grafitte her karbon atomu, kendisiyle aynı düzlem-
deki karbona bağlıdır. Karbonlar arası ikili ve tekli bağlar
bulunur. Parlak ve iletken bir katıdır. Karbon atomları sp2
İnorganik Bileşikler hibritleşmesi yapmıştır.
• Genellikle iyonik bileşiklerdir. Fulleren: Futbol topu şeklindeki karbon molekülleridir.
• Bileşik sayısı az fakat bileşikleri oluşturan element Fulleren üzerinde yapılan çalışmalar nanotüp denilen kar-
türü fazladır. bon allotroplarının keşfini sağlamıştır. Fullerenler, nano-
• Çoğu yanıcı değildir. teknolojide kullanılır. Süper iletkendirler.
• Genellikle tepkimeleri hızlıdır.

• Genellikle suda çözünürler.
HCOOH, CH3COOH, CH4, CH3NH2, C6H6, CH3CI, CCI4
gibi bileşikler organiktir.
H2O, CO2, NaCI, HCI, H2CO3 gibi bileşikler inorganiktir. Elmasın molekül Grafitin molekül Fulleren C60’ın
modeli modeli top-çubuk modeli
19. yüzyıl başlarında bilim insanları arasında vitalizm gö-
rüşü hâkimdi. Vitalizm, yaşam gücü olmadan organik Grafen: Karbon atomlarının altıgenlerden oluşan örgü
madde üretilemeyeceğini savunan düşüncedir. Bu dü- yapısına sahip iki boyutlu düzlemsel yapısıdır. Saydam-
şünce, 1828 yılında Wöhler’in inorganik maddelerden üre dır, ısıyı ve elektriği çok hızlı bir şekilde iletir.
sentezlemesi ile çürütülmüştür. Wöhler’in sentezi organik
kimyanın gelişmesini sağlamıştır.
O
›s›
NH 4 OCN H 2 N - C - NH 2
Amonyum Üre (diamit)
siyanat
Grafen
Karbon nanotüp: Grafite uygulanan işlemler sonucu olu-

şan nanometre boyutundaki tüplere nanotüp denir.
Doğada Karbon
Organik bileşiklerin temel elementi karbondur (C). Karbo-
nun (C) elektron dizilişi;
6C : 1s2 2s2 2p2

↑↓ ↑↓ ↑ ↑ şeklindedir. Karbon nanotüp
3
01 Organik ve İnorganik Bileşikler
1. • C6H6 4. Asetik asit (sirke asidi) bileşiği ile ilgili,

• H2O I. İki cins elementten oluşur.
• Na2CO3 II. Organik bileşiktir.
• CH4O III. Zayıf asittir.
• CO yargılarından hangileri doğrudur?
Yukarıda formülleri verilen bileşiklerden kaç ta- A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
nesi organiktir? D) II ve III E) I, II ve III
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
2. H2N – C – NH2
O
5. Karbon allotropları olan;
Yukarıdaki bileşikle ilgili,
I. grafen,
I. Organik bileşiktir.
II. fulleren,
II. Üre olarak bilinir.
III. elmas
III. İnorganik bileşiklerden elde edilebilir.
yapılarından hangileri elektriği iletir?
3. Elmas ve grafitle ilgili; 6. Organik bileşiklerle ilgili,

I. karbonları arası bağ sayıları, I. Yanıcıdırlar.
II. kimyasal aktiflikleri, II. Temel elementi karbon atomudur.
III. fiziksel özellikleri III. Tamamı suda çözünür.
niceliklerinden hangileri farklıdır? yargılarından hangileri doğrudur?
4 1-B 2-E 3-E 4-D 5-B 6-C

02 Organik Bileşiklerde Formül
• Basit formül: Bir bileşiğin en küçük tam sayılarla gös- Çözüm

terildiği formüldür. Bileşiğin kütlesi; C’nin kütlesi, H’nin kütlesi ve O’nun küt-
• Molekül formülü: Bileşiğin gerçek formülüdür. lesi toplamıdır.
• Kapalı formül: Bileşikteki element türü ve sayısını mC = n:MA = 0,4:12 = 4,8 g
gösteren formüldür (bileşik formülü). mH = 1,2 g
• Genel formül: Organik bileşiklerde karbon sayısına mbileşik = mC + mH + mO
göre yazılan formüldür.
9,2 = 4,8 + 1,2 + mO
• Yapı formülü: Bileşikteki atomların bağlanmasını
mO = 3,2 g & n = 0,2 mol
gösteren formüldür. Özellikle organik bileşiklerde yapı
formülü önemlidir. Bir organik bileşiğin kapalı formü-
nC = 0,4 mol 4 mol C 2 mol C
lünden bileşiğin ne olduğu anlaşılamayabilir. Bu du-
rumda yapı formülüne bakmak gerekir. nH = 1,2 mol 12 mol H 6 mol H
nO = 0,2 mol 2 mol O 1 mol O
Buna göre, bileşiğin basit formülü C2H6O’dur.
Kapalı Formül Yapı Formülü Genel Formül

Çizgi Gösterimi
H Organik bileşiklerde karbon sayısı fazla olduğunda yapı
CH4 H–C–H CnH2n + 2 formülü kolaylık sağlaması için çizgi ile gösterilebilir.
H Çizgi gösteriminde C ve H atomları yazılmadan zikzak
H H şeklinde bileşiğinin yapısı formüle edilir.
C2H4 C=C CnH2n
H H
Örnek
H H
C2H5OH H – C – C – OH CnH2n + 2O CH3 – CH2 – CH2 – CH3
H H yapı formülü Çizgi gösterimi
• Yapı formülünde hidrojenlerin bağlanması gösterilme- O

yebilir. CH3 – CH2 – C – CH2 – CH3
O
yapı formülü
CH3 – CH2 – CH2 – CH3 Çizgi gösterimi
• Organik bileşikteki elementlerin türü ve miktarı anali-

tik yöntemlerle belirlenir, sonuçlardan basit veya bile- CH3 – CH – CH2 – CH – CH3
şik formülü bulunur. Örneğin, bir organik bileşiğin belli CH3 CH3
bir miktarı yakılarak oluşan CO2 ve H2O miktarları kul- yapı formülü Çizgi gösterimi
lanılarak bileşiğin formülü bulunur.
CH2 – CH2
CH2 – CH2
Basit Formül ve Molekül Formülü Bulma yapı formülü Çizgi gösterimi
Örnek
C, H ve O’dan oluşan bir bileşiğin 9,2 gramında 0,4 mol C CH3 – C – OH
O
ve 1,2 g H bulunduğu belirleniyor. O OH
Buna göre, bileşiğin basit formülünü bulunuz. yapı formülü Çizgi gösterimi
(C: 12, H: 1, O: 16)
5
02 Organik Bileşiklerde Formül
1. C ve H’den oluşan bir bileşikte kütlece birleşme ora- 4. C ve H’den oluşan bir bileşiğin 0,1 molü yakıldığında
mC
nı m = 6 ’dır. 0,2 mol CO2 ve 0,3 mol H2O oluşmaktadır.
H
Buna göre,
Buna göre,
I. Bileşiğin basit formülü CH3’tür.
I. Bileşiğin basit formülü CH2’dir.
II. Bileşiğin molekül formülü C2H6’dir.
II. Bileşiğin formülü C3H6 olabilir.
III. Bileşikte elementlerin kütlece birleşme oranı
III. Bileşikte elementlerin mol sayıları oranı
mC 1
e o
nC m H = 3 ’tür.
e o
n H = 2 ’dir.
yargılarından hangileri doğrudur? (C: 12, H: 1)
2. Aşağıdaki çizgi gösterimlerinden hangisine sa-

hip bileşiğin basit formülü CH2 değildir?
A) B) C)
D) E)
5. I. CH3 – CH2 – CH – O – CH3

CH3
O
CH3
II. CH3 – C – CH3
CH3
3.
OH III. CH3 – CH2 – C – CH2 – CH – CH3

Çizgi gösterimi yukarıda verilen bileşik ile ilgili, O CH3
I. Kapalı formülü C5H12O’dur.
II. 1 molünün tamamen yanması için 7,5 mol O2 ge-
rekir. O
III. 0,2 molünde 1,6 gram oksijen bulunur. Yukarıda yapı formülleri verilen moleküllerden
yargılarından hangileri doğrudur? (O: 16) hangilerinin çizgi gösterimi yanlıştır?
6 1-B 2-C 3-B 4-C 5-A

03 Lewis Formülleri
Elementin sembolü etrafında değerlik elektronlarının nok- Sigma (v) ve Pi (r) Bağları
ta şekilde gösterimine Lewis yapısı ya da elektron nokta
Kovalent bağ iki yarı dolu orbitalin örtüşmesi ile oluşur.
yapısı denir. Orbitallerin örtüşmesinin iki türlü gerçekleştiği düşünülür.
6C C 1H H 8O O • Orbitallerin uçlardan örtüşmesi ile oluşan bağa sigma

(v) bağı denir.
Organik bileşikler genellikle kovalent bağlı bileşikler olduğu p p
için Lewis yapıları önemlidir. Kovalent bağlı bileşiklerin mo-
leküllerinde en çok bağ yapan atoma merkez atom denir.
s bağı
Moleküldeki merkez atoma bağlı diğer atomların da Lewis
p s
yapısında değerlik elektronları gösterilir.
s bağı s s
7N
N N: merkez atom s - s örtüşmesi; v bağıdır.
H N H Ortaklanmış e– çifti: 3 • Orbitallerin yanyana örtüşmesiyle ile oluşan bağa pi
H H
1H Ortaklanmamış e– çifti: 1
(r) bağı denir.
H C: merkez atom
6C C
H C H Ortaklanmış e– çifti: 4
Ortaklanmamış e– çifti yoktur. p bağı
1H H H
C C: merkez atom
6C p p
Ortaklanmış e– çifti: 4
O C O
Ortaklanmamış e– çifti: 4 • İki atom arasında oluşan ilk bağ her zaman sigma (v)
8O O
bağıdır. 2 ve 3. bağlar pi (r) bağıdır.
C: merkez atom • Tekli bağların hepsi sigma (v) bağıdır.
6C C
H C C H Ortaklanmış e– çifti: 5
1H Ortaklanmamış e– çifti yoktur.
H Örnek
O
CH3 – CH2 – CH2 – C – OH
• Atomların değerlik elektron sayısı bağ kapasitelerini molekülündeki v (sigma) ve r (pi) bağları sayılarını bu-
gösterir. lunuz.
H H H O
v v v r v
Bazı taneciklerin Lewis formülü aşağıda verilmiştir. H–C–C–C–C–O–
v v v
Hv v v
13v ve 1r
v v v
Örnek H H H
+
H H
CH2O H C O NH +4 H N H Örnek
H
CH3 – CH = CH – CH2 – OH
molekülündeki v (sigma) ve r (pi) bağları sayılarını bu-
HCOOH H C O H lunuz.
SO2 O S O
O H H H H
v v v v
Hv
– C –v C = C – C – O– H
v v
v
C + v r v
CCl4 Cl C Cl H3O+ H O H H H
Cl H
12v ve 1r
7
03 Lewis Formülleri
1. Aşağıdaki Lewis yapılarından hangisi yanlıştır? 4. 6C ve 16S atomlarından oluşan molekül ile ilgili,
(1H, 5B, 6C, 8O, 15P) I. Bağlayıcı elektron çifti sayısı 4’tür.
2–
A) B 3+ B) H –
C) O II. Ortaklanmamış elektronu yoktur.
D) C E) P III. 2v ve 2r bağı içerir.
2. N2 molekülü ile ilgili,

I. Molekülde 2 çift ortaklanmamış elektron vardır. 5. Y X X Y
II. 2 tane v (sigma) ve 1 tane r (pi) bağı bulunur. Yukarıdaki Lewis formülüne göre,
III. Molekül içi bağlar apolar kovalenttir. I. X’in değerlik elektron sayısı 4’tür.
yargılarından hangileri doğrudur? (7N) II. Y atomu hidrojendir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III III. Molekülde 3v ve 2r bağı bulunur.
H
3. I. H B H 6. I. Be
+
II. Li
II. O F
F III. Ne
H
IV. S
III. H C O
–
Yukarıdaki Lewis formüllerinden hangileri doğ- V. CI
rudur? (5B, 1H, 8O, 9F, 6C) Yukarıdaki Lewis formüllerinden hangisi yanlış-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II tır? (4Be, 3Li, 10Ne, 16S, 17CI)
8 1-A 2-C 3-C 4-C 5-E 6-B

04 Hibritleşme
Birden fazla bağ yapabilen atomlarda, atomun farklı ener- Örnek

jilere sahip orbitallerinin kaynaşarak yeni eş enerjili özdeş CO2 : O =rC =r O
v v 2v bağı bulunur. Doğrultu sayısı
orbitaller oluşturmasına hibritleşme (melezleşme) denir. 1 2 2’dir.
Örnek sp
H2O : v bağı sayısı 2, ortaklaşmamış

6C: 1s2 2s2 2p2 vO v
H H e– çifti sayısı 2’dir. Doğrultu sa-
2p2 ↑ ↑
sp3 yısı 4’tür.
↑↑↑↑
2s2 ↑↓ 1442443
hibrit
NH3 : N v bağı sayısı 3, ortaklaşmamış
orbitaller v v
H
H H
v
e– çifti 1’dir. Doğrultu sayısı 4’tür.
sp3
Yukarıdaki hibrit orbitallerinde 1 tane s ve 3 tane p orbita-
li kullanılır, bu nedenle hibrit türü sp3 tür. • sp3 hibrit orbitallerinin oluşması:
Örnek
5B: 1s2 2s2 2p1 z z z z

y y y y
2p1 ↑
x x x x
↑↑↑ s Py
2s2 ↑↓
hibritleşme
z z z z
y y y y
Yukarıdaki hibrit orbitallerinde 1 tane s ve 2 tane p orbita-
li kullanılır bu nedenle hibrit türü sp2 dir. x x x x
Pz Px
Örnek
4 tane sp3 hibrit orbitali
4Be: 1s2 2s2 2p0
2p0
↑↑ Örnek
2s2 ↑↓ r
H H
Yukarıdaki hibrit orbitallerinde 1 tane s ve 1 tane p orbita- v v
li kullanılır, bu nedenle hibrit türü sp’dir. C v C
v v
• Moleküllerde merkez atom ya da atomlarının hibritleş-
H H
me yaptığı düşünülür.
r
• Moleküllerdeki merkez atoma bağlı atomlar hibritleş-
me yapmayabilir. Etilen (C2H4) molekülündeki karbon atomları sp2 hibriti
• Moleküldeki merkez atom ya da atomların hibritleşme yapmıştır.
türü merkez atomun yaptığı sigma (v) bağı sayısı ve

ortaklaşmamış elektron çifti sayısının toplamı ile bulu- • Pi (r) bağlarını hibrit orbitalleri dışındaki p orbitalleri
nur. oluşturur.
Örnek
H Moleküldeki v bağ sayısı 4’tür. Örnek
v
CH4 : H – C – H
v v Merkez atomun ortaklanmamış C2H2 molekülü için;
v
elektron çifti yoktur.
sp3 H H–C/C–H
• Merkez atomdaki doğrultu sayısı
C – H bağları sigma (v), C – C arasındaki bağlardan bir
da hibrit türünü gösterir.
tanesi sigma bağıdır. Karbonlar arasındaki iki tane r bağ-
4 doğrultu † sp3 3 doğrultu † sp2 larını, karbonların hibritleşmeye katılmayan p orbitalleri
2 doğrultu † sp oluşturur.
9
04 Hibritleşme
1. H 4. H N N H
H–C–C–H H H
1 2
H O Yukarıdaki Lewis formülüne göre,
Yukarıda yapı formülü verilen molekülle ilgili, I. Molekülde 5v bağı bulunur.
I. 2. karbon sp2 hibriti yapmıştır. II. Azot atomları sp2 hibritleşmesi yapmıştır.
II. Molekülde 6v ve 1r bağı bulunur. III. Ortaklanmamış elektron çifti sayısı 2’dir.
III. Molekülde ortaklanmamış elektron çifti yoktur. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur? (6C, 8O, 1H) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
5. CH3 – C / C – CH2 – CH – C2H5

CH3
2. HCN molekülü ile ilgili, Yukarıda yapı formülü verilen molekülle ilgili,
I. Lewis yapısı H C N şeklindedir. I. Çizgi gösterimi şeklinde-
II. Karbon atomunun hibrit türü sp’dir. dir.
III. Molekülde 2v ve 2r bağı bulunur. II. Molekülde 2 tane karbon atomu sp hibritleşmesi
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 7N) yapmıştır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III III. Molekülde 6 tane v (sigma) bağı bulunur.

3. CH3 – CH – C – CH3
1 2 3
CH3 O
6. CH3 – CH – CH3
Bu yapı formülünde numaralandırılmış karbon
NH2
atomlarının hibrit türü aşağıdakilerin hangisinde
Yukarıda yapı formülü verilen molekülle ilgili,
doğru verilmiştir?
I. Tüm karbon atomları sp3 hibritleşmesi yapmıştır.
1 2 3
II. Molekülde 13 v (sigma) bağı bulunur.
A) sp3 sp sp3
B) sp3 sp2 sp3 III. Molekülde ortaklanmamış elektron yoktur.
C) sp sp2 sp3 yargılarından hangileri doğrudur?

D) sp3 sp sp A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) sp2 sp2 sp D) I ve III E) I, II ve III
10 1-B 2-E 3-B 4-C 5-B 6-A

05 Molekül Geometrisi
Molekül geometrileri, değerlik kabuğu elektron çifti itme- N

si (VSEPR) kuramı ve merkez atom ya da atomların hibrit NH3 VSEPR gösterimi: AX3E
H H
H
türüne göre belirlenir.
H2O O VSEPR gösterimi: AX2E2
H H
VSEPR Kuramına Göre
Bir bağı oluşturan bağ elektronları ile bağ yapımına ka- H
CH2O C=O VSEPR gösterimi: AX3
tılmamış ve eşleşmiş elektron çiftleri her zaman birbiri-
H
ni iter. Bu nedenle bağ elektronları bu itmeyi en aza indi-
recek şekilde yerleşir. Bunun sonucu olarak moleküllerin CO2 O=C=O VSEPR gösterimi: AX2
kendilerine has şekilleri vardır. VSEPR gösteriminde;
H
A: merkez atom ya da atomlar,
CH4 C VSEPR gösterimi: AX4
X: merkez atoma bağlı atom ya da atomlar, (Bu atomlar
H H
aynı ya da farklı olabilir.) H
E: merkez atomdaki ortaklanmamış elektron çifti sayısıdır. VSEPR gösterimine göre moleküllerin şekilleri belirlenir.
Merkez Atom
Merkez
Molekül VSEPR Üzerindeki Bağ Üç Boyutlu
Molekül Atomun
Geometrisi Gösterimi Ortaklanmamış Açıları Formülü
Hibrit Türü
Elektron Çifti Sayısı
BeCI2 Doğrusal
sp AX2 0 180° CI – Be – CI
(Berilyum klorür) (Düzlemsel)
F F
BF3
sp2 Üçgen-düzlem AX3 0 120° B
(Bor triflorür)
F
H
CH4 Düzgün
sp3 AX4 0 109,5° C H
(Metan) dört yüzlü
H H
NH3 N
sp3 Üçgen-piramit AX3E 1 107° H
(Amonyak) H
H
CH2O H
sp2 Üçgen-düzlem AX3 0 120° C=O
(Formaldehit) H
C2H4 H H
sp2 Üçgen-düzlem AX3 0 120° C=C
(Eten) H H
H2O Açısal O
sp3 AX2E2 2 104,5°
(Su) (Kırık doğru) H H
Moleküllerin geometrisi polarlığı belirlemekte kullanılabilir. PH3 VSEPR: AX3E

VSEPR: AX2
P Merkez atomun hibrit türü: sp3
Merkez atomun hibrit türü: sp Molekül geometrisi: üçgen piramit
H H
CO2 O= C = O Molekül geometrisi: doğrusal H
Molekül: polar
Molekül: apolar
VSEPR: AX2E2 VSEPR gösteriminde E varsa o molekül polardır.

Merkez atomun hibrit türü: sp3
H2S S Molekül geometrisi: açısal
H H Molekül: polar
11
05 Molekül Geometrisi
1. 8O ve 9F atomlarından oluşan molekülle ilgili, 4. Y ve H’den oluşan bir molekülün geometrisi düzlem
I. Merkez atomun hibrit türü sp3 tür. üçgendir.
II. Molekül geometrisi doğrusaldır. Buna göre,
III. VSEPR gösterimi AX2E2’dir. I. Molekül apolardır.
yargılarından hangileri doğrudur? II. VSEPR gösterimi AX3’tür.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II III. Merkez atomun hibrit türü sp3 tür.
D) I ve III E) I, II ve III IV. Merkez atomda ortaklanmamış elektron çifti yok-
tur.
V. Molekülde 3v bağı bulunur.
yargılarından hangisi yanlıştır? (1H)
2. Molekül geometrisi bilinen bir molekülün;

I. merkez atomun hibrit türü, 5. CI
II. VSEPR gösterimi, H C H
H
III. ortaklanmış elektron çifti sayısı
Yukarıdaki Lewis formülüne göre,
I. VSEPR gösterimi AX3E’dir.
II. Merkez atomun hibrit türü sp3 tür.
III. Molekül polardır.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
3. Z ve T’den oluşan bir molekülün VSEPR gösterimi

AX3E’dir. 6. CS2 molekülü ile ilgili,
Buna göre, I. Lewis formülü S C S şeklindedir.
I. Molekül geometrisi üçgen piramittir. II. Molekül geometrisi doğrusaldır.
II. Molekülde ortaklanmamış elektron sayısı 2’dir. III. Apolardır.
III. Merkez atom Z’dir. IV. VSEPR gösterimi AX2’dir.
yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir? V. Merkez atomun hibrit türü sp’dir.

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangisi yanlıştır? (6C, 16S)
12 1-D 2-B 3-A 4-C 5-D 6-A

01 Karbon Kimyasına Giriş
1. I. C2H5NH2 4. I. H P H
II. C6H6 H
III. H2CO3 II. H F
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri organiktir? III. H S H

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Yukarıdaki Lewis formüllerinden hangileri doğ-
D) II ve III E) I, II ve III rudur? (15P, 9F, 16S, 1H)
(01 kök bilgiyi içermektedir.) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
2. Bir organik bileşiğin 8,8 gramı tam olarak yakıldığın-

da NK’de 8,96 L CO2 gazı ve 7,2 gram H2O oluş- 5. CH3
1 2
maktadır. CH3 CH CH CH CH3
3
Bu bileşikle ilgili,
Bu yapı formülünde numaralandırılmış karbon
I. Üç cins elementten oluşur.
atomlarının hibrit türü aşağıdakilerin hangisinde
II. Basit formülü C2H4O’dur.
III. Mol kütlesi 88 gramdır.
1 2 3
yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir? A) sp2 sp2 sp3
(H: 1, C: 12, O: 16) B) sp sp2 sp3
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) sp2 sp3 sp2
D) II ve III E) I, II ve III D) sp3 sp2 sp3

E) sp3 sp3 sp2
6. C(elmas) + O2(g) † CO2(g)

3. O
H C H Formaldehit C(grafit) + O2(g) † CO2(g)
Yukarıdaki Lewis formülüne göre, Yukarıdaki tepkimelerle ilgili,
I. Merkez atomun hibrit türü sp2 dir. I. Tepkime hızları aynıdır.
II. Molekül geometrisi düzlem üçgendir. II. Tepkime ¢H değerleri farklıdır.
III. Bağ açısı 104,5° dir. III. Eşit mol sayıda elmas ve grafit yandığında aynı
miktar O2 gazı harcanır.
IV. VSEPR gösterimi AX3’tür.
V. Polar moleküldür.
yargılarından hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 8O)
13 1-B 2-B 3-C 4-E 5-A 6-D

7. HCOOH bileşiği ile ilgili, 10. Bir molekülün molekül geometrisi kırık doğrudur.
O Bu molekülle ilgili,
I. Lewis yapısı H C O H şeklindedir. I. Polardır.
II. Karınca asidi olarak bilinir. II. VSEPR gösterimi AX2E2’dir.
III. Polar moleküllerden oluşur. III. Merkez atomun hibrit türü sp2 dir.
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O) yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
8. 0,2 mol CnH2nO bileşiğinde 7,2 gram C atomu bulun- 11. C ve H’den oluşan bir bileşik kütlece %90 C içermek-
maktadır. tedir.
I. n değeri 3’tür. I. Bileşiğin formülü C3H4’tür.
II. Bileşiğin mol kütlesi 58 gramdır. II. Mol kütlesi 40 gramdır.
III. Basit formülü CH2’dir. III. Bileşikte elementlerin kütlece birleşme oranı
yargılarından hangileri doğrudur? 9
’dir.
1
(C: 12, H: 1, O: 16) yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II (C: 12, H: 1)
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
(02 kök bilgiyi içermektedir.) D) II ve III E) I, II ve III
9. CH3CI bileşiği ile ilgili,

H
I. Lewis yapısı H C H şeklindedir. 12. H C C H
CI Yukarıdaki Lewis formülüne göre,
II. Polar moleküllerden oluşur. I. Apolar moleküldür.
III. VSEPR gösterimi AX4’tür. II. Molekül geometrisi düzlemseldir.
IV. Merkez atomun hibrit türü sp2 dir. III. Karbon atomları sp3 hibritleşmesi yapmıştır.
V. Molekül geometrisi düzgün dört yüzlüdür. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 17Cl) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
14 7-D 8-C 9-D 10-B 11-A 12-B

1. H H H 4. H H O H O H
C C C O
H C C C H H C C C H
H H H
1 2 H H H H
Yukarıda yapı formülü verilen bileşiklerle ilgili, Yukarıda yapı formülü verilen bileşikler için;
I. Karbon atomlarının hibrit türü sp2 dir. I. sigma (v) bağı sayıları,
II. 1. bileşik apolar, 2. bileşik polardır. II. karbon atomlarının hibrit türüleri,
III. İki bileşikte de ortaklanmamış elektron bulun- III. kapalı formülleri

maz. niceliklerinden hangileri aynıdır?
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III (03, 04 kök bilgileri içermektedir.)
H H
2. CH2CI2 ve CH3CI bileşikleri için;
5. H C C H + 2H H H C C H
I. C atomlarının hibrit türü,
H H
II. VSEPR gösterimi,
III. molekül geometrisi
I. Sigma (v) bağı sayısı artmıştır.
niceliklerinden hangileri aynıdır?
II. Pi (r) bağları kırılmıştır.
III. Karbon atomlarının hibrit türü değişmemiştir.
(03, 04, 05 kök bilgileri içermektedir.) yargılarından hangileri doğrudur?
3. C ve H’den oluşan bir bileşiğin kütlece %25’i hidro-

jendir.
Buna göre,
I. Bileşiğin formülü CH4’tür.
6. I. N N
II. Bileşikte elementlerin kütlece birleşme oranı
mC 1 II. H B H
m H = 3 ’tür. H
nC 1
III. Elementlerin mol sayısı oranı n = ’tür. III. F O F
H 4
yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıdaki Lewis formüllerinden hangileri doğ-
(C: 12, H: 1) rudur? (7N, 5B, 1H, 9F, 8O)
15 1-B 2-E 3-C 4-E 5-B 6-D

7. CS2 (karbon disülfür) bileşiği ile ilgili, 10. X

I. Lewis yapısı S C S şeklindedir.
C
II. Geçici dipoller oluşturur.
III. Merkez atomun hibrit türü sp’dir. H H
H
IV. VSEPR gösterimi AX2’dir. Yukarıdaki molekülde gösterilen X yerine,
V. Molekülde 2 tane sigma (v) bağı ve 2 tane pi (r) I. hidrojen (H)
bağı bulunur.
II. flor (F)
yargılarından hangisi yanlıştır? (6C, 16S)
III. hidroksi (OH)
elementlerinden ve bileşiklerinden hangileri bağ-
lanırsa molekül kalıcı dipol olur?
8. CH3 CH COOH
OH
11. Molekül Molekül şekli
Yukarıda yapı formülü verilen molekülde kaç
I. CO2 Düzlemsel (Doğrusal)
tane v (sigma) ve r (pi) bağı bulunur?
II. CF4 Düzgün dört yüzlü
A) 11v B) 11v, 1r C) 10v, 1r
III. BH3 Üçgen piramit
D) 12v, 1r E) 12v
Yukarıdaki moleküllerden hangilerinin molekül
geometrisi doğru verilmiştir? (6C, 8O, 9F, 5B, 1H)
9. H H
H C O C H 12. VSEPR gösterimi AX2E2 olan molekülle ilgili,
H H I. Merkez atomda ortaklanmamış elektron sayısı
Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili, 2’dir.
I. Tüm karbon atomları sp3 hibritleşmesi yapmıştır. II. Merkez atomun hibrit türü sp3 tür.
II. Polar moleküllerden oluşur. III. Polardır.
III. Molekülünde ortaklanmamış elektronu yoktur. yargılarından hangileri doğrudur?
(6C, 8O, 1H) D) II ve III E) I, II ve III
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III (03, 04, 05 kök bilgileri içermektedir.)
16 7-A 8-B 9-B 10-D 11-B 12-D

YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
KİMYA
9. FASİKÜL
Organik Bileşikler - I
Hidrokarbonlar
Alkanlar (Parafinler)
Organik Bileşiklerde İzomerlik
Alkenler (Olefinler)
Alkinler (Asetilenler)
Aromatik Hidrokarbonlar ve Türevleri
Müfredat değişikliğinden sonra içeriği azaltılmıştır. Ağırlıklı olarak adlandırma ve izomerlik konularından soru çıkmış-
tır.
01 Hidrokarbonlar
Alkol, eter, aldehit, keton, karboksilik asit ve ester sınıfın-

Alifatik
daki bileşikler C, H ve O elementlerinden oluşur.
1. Doymuş
Amin sınıfındaki bileşikler C, H ve N elementlerinden olu-
• Alkan
şur.
Hidrokarbonlar
2. Doymamış
• Alken Amit ve amino asit sınıfındaki bileşikler ise C, H, O ve N
• Alkin elementlerinden oluşur.
ORGANİK BİLEŞİKLER
Aromatik
1. Tek halkalı
2. Bitişik halkalı
Organik Bileşiklerde Sistematik Adlandırma
1. Alkol
Organik kimyada adlandırma iki şekilde karşımıza çıkar.
2. Eter
Birincisi IUPAC sistemine göre yapılan adlandırma, diğe-
3. Aldehit
Diğer Bileşikler
ri ise özel adlandırmadır.

4. Keton
5. Karboksilik asit Organik bileşiklerin sayısının milyondan fazla olması ad-
6. Ester landırmada karışıklık yaratmıştır. Bu nedenle Uluslarara-
7. Azotlu bileşikler sı Teorik ve Uygulamalı Kimya Birliği (IUPAC) tarafından
• Amin organik bileşiklerin adlandırılması kurallara bağlanmıştır.
• Amino asit IUPAC’a göre adlandırma yapılırken,
• En uzun karbon zinciri belirlenir. Eğer bileşik fonksiyo-
nel grup içeriyorsa en uzun karbon zinciri fonksiyonel
gruba göre belirlenir.
• Karbon zincirinde radikal grup (R) ya da fonksiyonel
Hidrokarbonlar gruplar için zincirdeki karbon atomları numaralandırı-
Hidrokarbonlar sadece karbon (C) ve hidrojen (H) ele- lır. Numaralandırma işlemi gruplara yakın yerden baş-
mentlerinden oluşan organik bileşiklerdir. lanarak yapılır.
Hidrokarbonlar temel olarak alifatik ve aromatik hidro- • Eğer, karbon zincirinde aynı gruptan birden fazla var-
karbonlar olmak üzere ikiye ayrılır. Alifatik hidrokarbon- sa kaç tane olduğu grubun adının önüne Yunanca (di,
lar düz ve dallanmış zincir veya halkalı yapılar hâlinde bu- tri, tetra…) olarak belirtilir. Bağlı oldukları karbon nu-
lunabilir. Yapılarında bulunan karbon atomları arasındaki maraları grubun adının önüne yazılır.
bağ sayısına göre sınıflandırılır. • Karbon zincirine bağlı farklı grupların adları alfabetik
Aromatik hidrokarbonlar, sıra ile yazılır.
• Apolar moleküllerden oluşur. • Son olarak karbon zincirini belirten organik bileşiğin
adı yazılır.
• Suda genellikle çözünmezler.
Organik bileşikte karbon sayısına göre bileşik adları için
• Yanıcıdırlar.
kullanılan ön ekler şunlardır:
Diğer Bileşikler C1 met_ C6 hekz_
Organik bileşiklerde C ve H elementleri dışında O (oksi- C2 et_ C7 hept_

jen), N (azot) gibi elementler de bulunabilir. Bu tür organik C3 prop_ C8 okt_
bileşiklerin sınıflandırılması fonksiyonel gruplara göre ya-
C4 büt_ C9 non_
pılır. Yapısında C ve H dışında farklı element bulunduran
C5 hept_ C10 dek_
bileşiklere heteroatomlu bileşikler denir.
3
01 Hidrokarbonlar
1. I. CH4 4. Formik asit ile ilgili,

II. C6H6 I. Hidrokarbondur.
III. C2H5OH II. Polar moleküllerden oluşur.
Yukarıdaki maddelerden hangileri hidrokarbon- III. Suda çözünür.
dur? yargılarından hangileri doğrudur?
2. Hidrokarbonlarla ilgili,
5. C, H ve O’dan oluşan bir bileşik;
I. Apolar moleküllerden oluşurlar.
I. alkol,
II. Sadece karbon ve hidrojen elementlerinden olu-
şurlar. II. eter,
III. Genellikle suda çözünmezler. III. amin
yargılarından hangileri doğrudur? bileşik sınıflarından hangilerinin bir üyesi olabi-

lir?
3. • CH4O
• C2H5CI 6. I. Karboksilik asit
• C6H6 II. Alkan
• C3H7CHO III. Alkol
• C4H8 Yukarıdaki bileşiklerden hangileri heteroatom
Yukarıdaki bileşiklerden kaç tanesi heteroatom içerir?
içerir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
4 1-B 2-E 3-C 4-D 5-B 6-C

02 Alkanlar (Parafinler) - I
Doymuş alifatik hidrokarbonlar alkanlar olarak adlandırılır.

CH3
Genel Özellikleri CH3 – C – CH3 Neopentan
• Tüm karbon atomları sp3 hibritleşmesi yapar. CH3
• Moleküllerindeki tüm bağlar sigma (v) bağıdır.
Alkil Gruplar
• Genel formülleri CnH2n + 2’dir.
Alkandaki karbon zincirindeki bir karbondan 1 tane H çı-
• Homolog seri (– CH2 –) oluştururlar.
karılmasıyla oluşan radikal (R) gruptur.
• Molekül geometrileri düzgün dört yüzlüdür.
Genel formülü: –CnH2n + 1 –
Alkan adının sonundaki –an eki yerine –il getirilerek ad-
landırılır.
Parafin, aktifliği az anlamına gelir. • Karbon atomuna, yalnız bir karbon (veya alkil gru-
bu) bağlanmışsa primer (birincil), iki karbon (veya al-
kil grubu) bağlanmışsa sekonder (ikincil), üç karbon
Alkanlarda Adlandırma (veya alkil grubu) bağlanmışsa tersiyer (üçüncül) kar-
Karbon sayısına göre ön eklerin sonuna “–an” yazılır. bon adını alır.
H R R
CH4 metan C8H18 oktan
R– C–H R– C–H R– C–H
C2H6 etan C9H20 nonan H H R
C3H8 propan C10H22 dekan 1° (primer) 2° (sekonder) 3° (tersiyer)
C4H10 bütan C11H24 undekan • Bazı alkil grupları
C5H12 pentan C12H26 dodekan

CH3 – CH3 – CH2 – CH3 – CH2 – CH2 –
C6H14 hekzan C13H28 tridekan (C2H5 –)
metil etil n-propil
C7H16 heptan
CH3 – CH – CH3 CH3 – CH2 – CH2 – CH2 –
• Dallanmamış, düz zincirli alkanların adları önüne “n-”
eki konur (n-normal). izopropil n-bütil
H H H H CH3 – CH2 – CH2 – CH3

CH3 – CH – CH2 – CH3 CH3 – CH – CH2 –
H–C–C–C–C–H n-bütan
H H H H CH3
sekonder bütil izobütil
sec-bütil
H H H H H CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3 CH3
1444442444443
H–C–C–C–C–C–H homolog seri CH3 – C –
H H H H H CH3 – (CH2)3 – CH3 CH3
n-pentan tersiyer bütil
ter-bütil
• Dallanmış yapı gösteren alkanlardan karbon zincirin-
de ikinci karbonda bir metil (–CH3) dallanması varsa Örnek
alkanın adının önüne “izo” eki getirilir.
CH3
CH3 İzohekzan CH3 – C – CH2 – CH2 – CH3

CH3 – CH – CH3 İzobütan
CH3
Eğer karbon zincirindeki ikinci karbonla iki metil
Neoheptan CH3 – C – CH2 – CH2 – CH3
(–CH3) dallanması varsa adının önüne “neo” eki ge-
tirilir. CH3
5
02 Alkanlar (Parafinler) - I
1. I. CH3 – CH – CH3 & sec-propil 4. Neohekzan bileşiği ile ilgili,

I. Çizgi gösterimi şeklindedir.
II. CH3 – CH2 – & etil
III. CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – & n-bütil II. Kapalı formülü C6H14’tür.
Yukarıdaki alkil gruplarından hangileri doğru ad- III. Bir molekülünde 19 tane v (sigma) bağı bulunur.
landırılmıştır? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
2. 1
CH3
CH3 – CH – CH2 – CH3 5. Bir karbon atomuna 2 tane etil ve 1 tane izopropil
2 3
bağlandığında oluşan bileşikle ilgili,
Numaralandırılmış karbon atomlarındaki hidro-
I. Doymuş hidrokarbondur.
jenlerin primer, sekonder ve tersiyer olarak sınıf-
landırılması aşağıdakilerin hangisinde doğru ve- II. Bir molekülünde 18 tane v (sigma) bağı bulunur.
rilmiştir? III. Çizgi gösterimi şeklindedir.

1 2 3
A) Primer Sekonder Primer yargılarından hangileri doğrudur?
B) Sekonder Tersiyer Sekonder A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
C) Primer Tersiyer Sekonder D) II ve III E) I, II ve III
D) Primer Sekonder Sekonder

E) Sekonder Tersiyer Primer
6.
3. Alkanlarla ilgili, Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşikle ilgili,

I. Tüm karbon atomları sp3 hibritleşmesi yapar. I. Doymuş hidrokarbondur.
II. Molekül geometrileri düzgün dört yüzlüdür. II. Tüm karbon atomları sp3 hibritleşmesi yapmıştır.
III. Suda çözünürler. III. İzohekzan olarak adlandırılabilir.
6 1-E 2-C 3-B 4-D 5-C 6-B

03 Alkanlar (Parafinler) - II
Alkanlarda IUPAC’a Göre Adlandırma CH3 – C(CH3)2 – CH(CH3) – C(CH3)3

IUPAC’a göre en uzun karbon zinciri belirlenir ve numara- CH3 CH3 2,2,3,4,4-pentametil pentan
1 2 3 4 5
landırma dallanmaya göre yapılır. Daha sonra bağlı olan CH3 – C – CH – C – CH3
grubun karbon numarası, adı yazılır ve sonuna alkan adı CH3 CH3 CH3
eklenir.
• Birden fazla aynı grup bağlı ise Latince olarak (di, tri,
tetra…) grubun sayısı adının önüne yazılır.
[Sayılar arası virgül, sayı ve kelime arası çizgi (–) konur.] 6 5 4 3 2 1
CH3 – CH2 – CH – CH2 – CH – CH3
Örnek CI CH3
CI
4-klor - 2-metil hekzan
1 2 3 4
CH3 – CH – CH2 – CH3 2-metil bütan
CH3
Br CI 1 2 3 4 5
CH3 – CH – CH2 –CH – CH3
1 2 3 4 5 Br CI
CH3 – CH – CH – CH2 – CH3 2,3-dimetil pentan 2-brom - 4-klor pentan
CH3 CH3
• Adlandırmada her şey eşitse numaralandırma alfabe-

tik en baştaki grubun numarası en küçük olacak şekil-
CH3
1 2 3 4 de yapılır.
CH3 – C – CH2 – CH3 2,2-dimetil bütan
CH3
Örnek
CH(CH3)2 – (CH2)3 – CH(CH3)2
1 2 3 4 5 0
CH3 – CH – CH – CH2 – CH3 2-brom - 3-metil pentan
CH3 CH3
Br CH3
CH3 – CH – CH2 – CH2 – CH2 – CH – CH3
1 2 3 4 5 6 7
2,6-dimetilheptan
1 2 3 4 5
CH3 – CH2 – CH – CH2 – CH – CH3
CH3 6 CH2
7 CH3 1 2 3 4
CH3 – CH – C2H5 & CH3 – CH – CH2 – CH3
3,5-dimetil heptan
NO2 NO2
2-nitro bütan
CH3 2,2-dimetil propan

1 2 3
CH3 – C – CH3 ( neopentan ya da C2H5 – CH – C2H5 3-etil pentan
tetrametil metan) 1,2 3 4,5
CH3 C2H5
7
03 Alkanlar (Parafinler) - II
1. Neoheptan bileşiği ile ilgili, 4. Bir karbon atomuna 2 tane metil, 1 tane etil ve 1
I. IUPAC’a göre 2,2-dimetil pentan olarak adlandı- tane izopropil bağlanırsa oluşan bileşiğin IUPAC’a
rılır. göre adı aşağıdakilerden hangisi olur?
II. Kapalı formülü C7H16’dır. A) 2,3,3-trimetil pentan
III. Bir molekülünde 22 tane v (sigma) bağı bulunur. B) 3,4,4-trimetil pentan
yargılarından hangileri doğrudur? C) 2-etil - 2,3-dimetil bütan
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) 2-izopropil - 2-metil bütan
D) II ve III E) I, II ve III E) 2,2-dimetil hekzan
2. Aşağıda yapı formülleri verilen bileşiklerden

hangisi IUPAC’a göre yanlış adlandırılmıştır?
A) CH3 – (CH2)2 – CH – CH3
C2H5
3-metil hekzan
B) CH(CH3)2 – CH – C2H5
5. Aşağıdaki adlandırmaların hangisinde IUPAC ku-
Br
rallarına uyulmamıştır?
3-brom - 2-metil pentan
A) 2-klor - 3-metil bütan
C) CH3 – CH – CH – CH2 – CH3 B) 2,2-dietil hekzan
NO2 CI C) 2,3-dimetil pentan
3-klor - 2-nitro pentan
D) 2-amino - 4-klor pentan
D) CH3 – CH – CH2 – CH – C2H5 E) 3, 3dimetil heptan
C2H5 CH3
2-etil - 4-metil hekzan
E) CH2 – CH2 – CH – CH3

NH2 CH3
1-amino - 3-metil bütan
6.
3.
Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşikle ilgili,

Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşik için; I. IUPAC’a göre 3-etil - 2,5-dimetil hekzan olarak
I. 3-izopropil pentan, adlandırılır.
II. 3-etil - 2-metil pentan, II. Doymuş hidrokarbondur.
III. 2,2-dimetil pentan III. Kapalı formülü C10H22’dir.
adlandırmalarından hangileri kullanılabilir? yargılarından hangileri doğrudur?
8 1-E 2-D 3-C 4-A 5-B 6-E

04 Alkanlar (Parafinler) - III
Alkanların Fiziksel Özellikleri CH4’ün CI2 ile Yer Değiştirme Tepkimesi

Alkanlar apolar moleküllerdir. Bu nedenle molekülleri ara- CH3Cl (klormetan) renksiz ve zehirli bir gazdır. Silikon po-
sı London kuvveti bulunur. Alkanlarda karbon sayısı art- limerlerinin üretiminde ve itici gaz olarak kullanılır.
tıkça molekül büyüklüğü de artar. Bunun sonucu molekül-
ler arasındaki London kuvveti artar ve kaynama noktası CH 4 + CI 2
ho
CH 3 Cl + HCl
artar. Aynı karbon sayılı bileşiklerde dallanma arttıkça klormetan
kaynama noktası azalır.

CH2CI2 (Diklormetan)
Apolar moleküller olduğu için suda genellikle çözünmez-
ler. Sentetik bir haloalkandır. Boya çözücü, itici gaz olarak
kullanılır. İnsan sağlığına zararlıdır.
Örnek
I. CH3 – CH2 – CH2 – CH3
ho
CH 3 CI + CI 2 CH 2 CI 2 + HCI
II. CH3 – CH2 – CH3 Kaynama noktası
III. CH3 – CH – CH3 I > III > II şeklindedir.
CHCI3 (Kloroform, Triklormetan)
CH3
25 °C’de sıvı hâldedir. Tıpta anestezik olarak, sanayide
Alkanların Kimyasal Özellikleri çözücü olarak kullanılır.
Alkanlar kimyasal reaksiyonlara karşı oldukça ilgisizdir.
ho
Alkanlar kolaylıkla yanar ve halojenlerle yer değiştirme CH 2 CI 2 + CI 2 CHCI 3 + HCI
tepkimesi verirler.
Yanma Tepkimesi CCI4 (Karbon Tetra Klorür, Tetraklor Metan)

Alkanların yanması sırasında fazla miktarda ısı açığa çı- 25 °C’de sıvı hâldedir. Yanıcı değildir. Kuru temizleme iş-
kar. Bu nedenle yakıt olarak kullanılırlar (doğal gaz gibi). lemlerinde yağ çözücü olarak kullanılır.
3n + 1
C n H 2n + 2 + O 2 " nCO 2 + `n + 1j H 2 O
2 ho
CHCI 3 + CI 2 CCI 4 + HCI
Yanma tepkimelerinde organik bileşikler yükseltgenir.
Alkanların Sentezi
Kraking Tepkimesi
Doymamış hidrokarbonlara (alken, alkin) H2 katılarak al-
Kraking tepkimelerinde büyük alkanlar yüksek sıcaklıkta kan elde edilir. Bu tür tepkimelerde katalizör olarak Ni, Pt
daha küçük alkanlara ve alkenlere parçalanır. veya Pd kullanılır.
›s›
C 12 H 26 C 8 H 18 + C 2 H 4 C n H 2n + H 2 $ C n H 2n + 2
alken
Petrol rafinasyonundan elde edilen bazı bileşenlerden
kraking yöntemi ile daha küçük organik bileşikler elde edi-
C n H 2n - 2 + 2H 2 $ C n H 2n + 2
lir. alkin
• CH4’ün özel eldesi
Yer Değiştirme Tepkimesi

Al4C3 + 12H2O † 3CH4 + 4Al(OH)3
Bir molekülde bulunan bir atom yerine başka bir atom ya
Alüminyum
da grubun geçmesine yer değiştirme (sübstitüsyon) denir. karbür
Alkanlar ısı ve ışık etkisi ile yer değiştirme tepkimesiyle
halojenlenir.
Alkanların Kullanım Alanları
`hoj
›fl›k Yakıt olarak kullanılır. Çözücü olarak kullanılır.
R-H+X-X R - X + HX
Alkan Halojen (Organik madde çözmede ve boyaların inceltilmesinde
R – X: Alkil halojenür hekzan kullanılır.)
9
04 Alkanlar (Parafinler) - III
1. Düz zincirli bir alkanın 0,1 molünü tamamen yakmak 4.

için 0,8 mol O2 gazı kullanılmaktadır.
Buna göre bu bileşik;
I. n-pentan,
II. 2-metil bütan,
I. Kapalı formülü C9H20’dir.
III. tetrametil metan
II. IUPAC’a göre 3,3-dimetil - 4-etil pentan olarak
bileşiklerinden hangileri olabilir?
adlandırılır.
III. 0,1 molü tam olarak yandığında 18 gram H2O
D) II ve III E) I, II ve III oluşur.
yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1, O: 16)
5. C2H6, C3H6 ve C2H2 gazlarından oluşan karışımın

2. Kütlece %20 saflıkta Al4C3 katısından NK’de en faz- 0,5 molü 0,4 mol H2 gazı ile tam olarak doyurulmak-
la 6,72 L CH4 gazı oluşmaktadır. tadır.
Buna göre, kütlece %20 saflıkta Al4C3’ten kaç Buna göre,

gram kullanılmıştır? (Al: 27, C: 12) I. Alkan karışımı oluşur.
A) 18 B) 36 C) 72 D) 144 E) 180 II. Başlangıçtaki karışımda molce %40 oranında
C2H2 bulunur.
III. Başlangıçtaki karışım 34 gramdır.
3. I. CH3 – CH2 – CH – CH3

CH3
6. CH4 + Cl2 † CH3Cl + HCl
II. CH3 – CH2 – CH2 – CH3 Yukarıdaki tepkime ile ilgili,
I. Yer değiştirme tepkimesidir.
III. CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3
II. CH3Cl, itici gaz olarak kullanılır.
Yapı formülleri verilen bileşiklerin aynı ortamda
kaynamaya başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki III. CH3Cl bileşiği polar moleküllerden oluşur.
aşağıdakilerin hangisidir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) III > II > I B) II > III > I C) III > I > II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) I > II > III E) II > I > III D) II ve III E) I, II ve III
10 1-E 2-C 3-C 4-D 5-A 6-E

05 Alkanlar (Parafinler) - IV
Alkil Halojenür • Eğer birden fazla grup bağlı ise numaralandırma yapılır.
Alkanların halojenlerle yer değiştirme tepkimesi sonucu Örnek
oluşan bileşiklerdir. 1
CH3
Alkil halojenürler adlandırılırken alkil adları kullanılabilir.
1,2-dimetil siklobütan
Genel formülü: CnH2n + 1 – X (R – X) 2
CH3
1 CH3
Örnek
CH3CI metil klorür (klor metan) 1,1-dimetil - 3-klor siklohekzan
CH3
C2H5Br etil bromür (brom etan)

3
Cl
CH3 – CH2 – CH2 – CI n-propil klorür (1-klor propan)
(n- yazılmayabilir.)
• Sikloalkanlardan bir hidrojen ayrılması ile radikal
CH3 – CH – CH3 gruplar oluşur.

izopropil klorür (2-klor propan)
CI
CH3
siklopropil (C3H5 –) siklobütil (C4H7 –)
CH3 – CH – Br ter-bütil bromür
CH3 (2-brom - 2-metil propan)
Örnek
Halkalı Alkanlar (Sikloalkanlar)

CH2–CH3 Etil siklopropan
Düz alkan zincirinin iki ucundaki karbon atomları, birer
hidrojenlerini kaybedip birbirine bağlandığı zaman halka-
lı yapı oluşur. Halka yapıdaki alkanlar sikloalkanlar ola- CH3
rak tanımlanır. CH – CH – CH3
Genel formülleri CnH2n’dir. CH3
Adlandırmada alkan adının önüne “siklo” eki getirilir. 3-metil - 2-siklopropil bütan
En küçük üyesi 3 karbonludur. • Birden fazla halka yapı birbirine bağlanabilir. Bu tür bi-
Örnek leşikler CnH2n – 2 genel formülüne uyar.
CH2 Örnek
H2C CH2
C3H6 : siklopropan
Siklopropil siklopropan
• Sikloalkanlara bir hidrojen yerine grup bağlanırsa nu-
• Sikloalkanların aynı karbon sayıda düz zincirli alkan-
maralandırma yapmaya gerek yoktur.
lardan genellikle erime ve kaynama noktaları yüksek-
Örnek tir.
CH3 • Sikloalkanlar halojenlerle yer değiştirme tepkimesi ve-
metil siklobütan rir.
(C4H8)
• Yanıcıdırlar.
11
05 Alkanlar (Parafinler) - IV
1. 3.
CH – CH3 CH2
CH3 Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
Yukarıda yapı formülü verilen bileşik için, I. Disiklopropil metan olarak adlandırılabilir.
I. 2-siklopropil propan, II. Kapalı formülü C7H14’tür.
II. izopropil siklopropan, III. Doymuş hidrokarbondur.
III. dimetil siklopropil metan yargılarından hangileri doğrudur?
adlandırmalarından hangileri kullanılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
4. I. CH3 – CH – CH2 – CH3 Sec-bütil bromür

Br
II.
Siklopropil klorür
CI
2. Bileşik IUPAC’a göre adı

CH3
I.
CH3 III. CH3 – C – CH3 İzobütil klorür
1,2-dimetil siklopentan
CH3 CI
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri doğru adlandı-
II. rılmıştır?
Etil siklobütan A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
CH2 – CH3
III.
CH – CH2 – CH2 2-siklopropil bütan

CH3
IV. Br
1-brom - 5-klor siklohekzan

5. I. 2,2-dimetil propan
CI
II. Etil siklobütan
V. III. n-hekzan
NO2 Nitro siklopentan
Yukarıdaki bileşiklerden hangilerinin 1 molünde
Yukarıdaki bileşiklerden hangisi yanlış adlandı- eşit sayıda hidrojen bulunur?
rılmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
12 1-E 2-D 3-C 4-B 5-C

06 Organik Bileşiklerde İzomerlik
Organik bileşiklerde element cinsi az fakat bileşik sayı- 2-penten

sı fazladır. Bu duruma ek olarak karbon atomunun bağ C3H7OH formülüne sahip bileşikler şunlardır:
yapma kapasitesinin fazla olması eklenince kapalı formü- • CH2 – CH2 – CH3
lü aynı olan farklı bileşikler ortaya çıkar. Bu tür bileşiklere OH
yani kapalı formülü aynı olan farklı bileşiklere izomer (eş n-propil alkol
birimli) bileşikler denir.
• CH3 – CH – CH3
Organik bileşiklerde izomerlik; yapısal, geometrik ve optik
OH
olarak sınıflandırılır.
izopropil alkol
Bu bölümde yapısal izomerlikten bahsedeceğiz.
Yapısal İzomerlik
Kapalı formülü aynı, yapı formülü farklı olan bileşiklerdir. Zincir-Halka İzomerliği
Yapısal izomerlik, dört şekilde oluşur. C4H8 formülüne sahip bileşikler şunlardır:
• Dallanma-zincir izomerliği CH2 = CH – CH2 – CH3 1-büten
• Konum izomerliği CH3 – CH = CH – CH3 2-büten
• Zincir-halka izomerliği
siklobütan
• Fonksiyonel grup izomerliği
metil siklopropan
Dallanma-Zincir İzomerliği CH3
Karbonların farklı şekilde bağlanması ile oluşan izomerlik-

Örnek
tir. Tüm bileşik sınıflarında görülür.
C5H10 formülüne sahip bazı bileşikler şunlardır:
Alkanlarda sadece dallanma-zincir izomerliği görülür.
CH2 = CH – CH2 – CH2 – CH3
Örnek
1-penten
C6H14 kapalı formülüne sahip farklı bileşikler şunlardır:
CH3 – CH = CH – CH2 – CH3
• CH3 – CH2 – CH2 – CH2 –CH2 – CH3
2-penten
n-hekzan
siklopentan
CH3
• CH3 – CH – CH2 – CH2 – CH3
izohekzan (2-metil pentan)
metil siklobütan
CH3
CH3
• CH3 – C – CH2 – CH3 etil siklopropan
CH3 C2H5
neohekzan (2,2-dimetil bütan)
1,1-dimetil siklopropan
CH3
Konum İzomerliği
Karbon zincirine bağlı olan grupların ya da çoklu bağların CH3
farklı karbonlarda bulunması ile oluşan izomerliktir.

C5H10 kapalı formülüne sahip bileşikler şunlardır: Fonksiyonel Grup İzomerliği
• CH2 = CH – CH2 – CH2 – CH3 Kapalı formülü aynı, fonksiyonel grubu farklı olan bileşik-
1-penten lerdir. (Daha sonraki bölümlerde ayrıntılı olarak işlene-
• CH3 – CH = CH – CH2 – CH3 cektir.)
13
06 Organik Bileşiklerde İzomerlik
1. I. 2-metil hekzan 4.
II. 2,3-dimetil pentan
Yukarıda yapı formülü verilen bileşik,
III. 2,2-dimetil pentan
I.
Yukarıda adları verilen bileşiklerden hangileri
izoheptanla yapı izomeridir?
II.
III. CH3
CH3
IV. CH3 – CH = CH – CH – CH3

2. CI
CH3
V.
Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşik; CH3
I. 2-klor - 2-metil hekzan,

II. 1-klor heptan, bileşiklerinden hangisi ile yapı izomeri değildir?
III. 2-metil - 4-klor hekzan A) I B) II C) III D) IV E) V
bileşiklerinden hangileri ile yapı izomeridir?
3. I.
CH3
CH3
II.
III.
5. CH(CH3)2 – (CH2)2 – C(CH3)3
C2H5
Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
CH3
I. IUPAC’a göre 2,2,5-trimetil hekzan olarak adlan-
IV. CH3 – CH = CH – CH2
dırılır.
V. CH3 – CH = C – CH2 – CH3 II. Neononan ile yapı izomeridir.
CH3 III. Bir molekülünde 20 tane v (sigma) bağı bulunur.
Yukarıdaki bileşiklerden hangisinin kapalı for- yargılarından hangileri doğrudur?

mülü C5H10 değildir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
14 1-D 2-E 3-E 4-A 5-C

07 Alkenler (Olefinler) - I
Alkenler yapısında C = C bağı taşıyan hidrokarbonlardır. 1 2 3 4

CH3 – C = CH – CH3 2-metil - 2-büten
Alkenlerde iki bağı oluşturan karbon atomlarına maksi-
mum düzeyde hidrojen bağlanmamıştır. Bu nedenle al- CH3
kenler doymamıştır.
1 2 3 4 5
Genel Özellikleri CH2 = CH – CH – CH – CH3 3-brom - 4-metil - 1-penten
• Yapısındaki karbon (C) atomları sp2 hibritleşmesi ya-
Br CH3
par.
• Pi (r) bağ içerirler. 5,6 C H
2 5
• Düz zincirli alkenlerin genel formülü CnH2n’dir. Bu ne- 3
CH3 – C = C – CH3 3,4-dimetil - 3-hekzen
4
denle alkenler ve sikloalkanlar yapı izomeridir.
1,2 C2H5
• Kimyasal açıdan alkanlardan daha aktiftirler.
• Çizgi gösterimi:
Olefin: Yapısına başka bir grup katılabilen anlamına 4 2
5 3 1
gelir. 3-metil - 2-penten
2 4 6
Alkenlerde Adlandırma 3 5
Karbon sayısına göre “-en” ya da “-ilen” eki getirilerek ad- 1 3-etil - 1-hekzen
landırılır. En küçük üyesi iki karbonludur.
C2H4 eten (etilen) C6H12 hekzen

C3H6 propen C7H14 hepten • Alkadien: Yapısında iki pi (r) bağı içeren hidrokar-
C4H8 büten C8H16 okten bonlardır. Adlandırma yapılırken “-dien” eki getirilir.
C5H10 penten C9H18 nonen Genel formülü CnH2n – 2’dir.

2 4 6
5
Alkenil Gruplar 1 3 5-metil - 1,3-hekzadien
Alkenlerden bir hidrojen ayrılmasıyla oluşan gruplardır. Bu

gruplar alken isminin sonuna “-il” eki getirilerek adlandırılır.
4
CnH2n (alken) & CnH2n – 1 (alkenil) 2
1 3 2,3-dimetil - 1,3-bütadien
CH2 = CH – etenil (vinil)
CH2 = CH – CH2 – 2-propenil (allil)
CH2 = C – CH3 izopropenil
• Alkatrien: Yapısında üç tane pi (r) bağı içeren hidro-
Alkenlerde IUPAC’a Göre Adlandırma karbonlardır. Adlandırmada “-trien” eki getirilir.
Alkenlerde en uzun karbon zinciri ikili bağa göre belirlenir 2 4 6
ve numaralandırma ikili bağa göre yapılır. Adlandırmada 1,3,5-hekzatrien
1 3 5
ikili bağın yeri belirtilir.
Örnek
1 2 3 4 Örnek
CH3 – CH = CH – CH3 2-büten
1 2 3 4 5 6
CH2 = CH – CH = CH – CH – CH3 5-nitro - 1,3-hekzadien
1 2 3 4
CH2 = CH – CH2 – CH3 1-büten NO2
15
07 Alkenler (Olefinler) - I
1. CH2 = CH – CH – CH – CH3 3.
Br CH3
Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşik ile ilgili,
I. IUPAC’a göre 3-brom - 4-metil - 1-penten olarak
adlandırılır. I. IUPAC’a göre adı 3-metil - 1,5-hekzadiendir.
II. Doymamış hidrokarbondur. II. Kapalı formülü C7H14’tür.
III. Bir molekülünde 17 tane v (sigma) bağı bulunur. III. Doymamış hidrokarbondur.
4. CH3 – CH = C – CH2 – CH2 – CH3
Yukarıdaki bileşik ile ilgili,

I. IUPAC’a göre 2-propil - 2-hekzen olarak adlandı-
rılır.
2. IUPAC’a II. Kapalı formülü C9H16’dır.
Bileşik göre adı III. Molekülde tüm karbon atomları sp3 hibritleşmesi
I. CH3 – CH = C – CH3 3-metil - yapmıştır.
CH3 2-büten yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
II. CH3 – C = CH – CH = CH2 4-metil - D) II ve III E) I, II ve III
CH3 1,3-penta-
dien
III. CH2 = CH – CH – CH3 3-metil -

C2H5 1-penten
IV. CH3 – CH = C – CH2 – CH3 3-etil -

CH = CH2 1,3-penta-
dien 5. Alkenlerle ilgili,
V. CH3 – CH = C – CH – CH2 – CH3 4-klor - I. Tüm karbonlar sp2 hibriti yapar.
CH3 CI 3-metil - II. Apolar moleküllerden oluşur.

2-hekzen
III. En küçük üyesi iki karbonludur.
Yukarıdaki bileşiklerden hangisi yanlış adlandı- yargılarından hangileri doğrudur?

rılmıştır? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
16 1-C 2-A 3-C 4-B 5-D

08 Alkenler (Olefinler) - II
Alkenlerde İzomeri Sikloalkenler

Yapısal İzomerlik Yapısında bir tane ikili bağ taşıyan halkalı bileşiklere sik-
loalkenler denir.
Alkenlerde ikili bağ yer değiştirerek ya da karbonların
farklı bağlanması ile yapı izomeri oluşur (konum ve dal- Genel formülü CnH2n – 2’dir.
lanma-zincir izomerliği). Adlandırmada ikili bağ için numaralandırma yapmaya ge-
rek yoktur. Halkalı alkene grup bağlanmışsa ya da birden
CH3 – CH = CH – CH3 CH2 = CH – CH2 – CH3
2-büten 1-büten fazla ikili bağ varsa numaralandırma yapılır.
• Alkenler, aynı karbon sayılı sikloalkanlarla yapı (zincir 1

halka) izomeridir. siklobüten 1-metil siklobüten
3 2
CH2 = CH – CH3 Cl
propen 1
siklopropan 4 2
6
Aynı karbon sayılı sikloalkan ve alken yapı izomeridir. CH3
5 1 5
1,3-siklopentadien 3-klor - 4-metil
Geometrik İzomeri (CnH2n – 4) siklohekzen
Kapalı formülü ve yapı formülü aynı, uzayda dizilişle- Örnek

ri farklı olan bileşikler geometrik izomer bileşiklerdir. Bu C5H10 kapalı formülüne sahip bazı bileşikler şunlardır:
farklı dizilişler iki türlüdür. • Konum izomeri
X Y X X CH3 – CH = CH – CH2 – CH3
C=C C=C 2 – penten
Z X Y Z
CH2 = CH – CH2 – CH2 – CH3
trans- cis-
1 – penten
y = z, y ≠ z olabilir. x = y ve x = z olamaz. • Dallanma-zincir izomeri
H CH3 H H CH2 = C – CH2 – CH3
C=C C=C
–
CH3
CH3 H CH3 CH3
2-metil - 1-büten
trans - 2-büten cis - 2-büten
CH3 – C = CH – CH3
–
H CI CI CI CH3
C=C C=C 2-metil - 2-büten
CI CH3 H CH3
trans - 1,2-diklor propen cis - 1,2-diklor propen
Zincir - Halka İzomeri
• Geometrik izomerlerin fiziksel özellikleri farklıdır.
CH3
cis-izomerin kaynama noktası trans izomerinden daha CH3
büyüktür.
• Alkenlerin yapı formülünden cis ya da trans olduğu
CH3
anlaşılamayabilir. Fakat geometrik izomeri olup olma- siklopentan metilsiklobütan 1,2-dimetizsiklopropan
yacağı belirlenebilir.
CH3
H H CI H
HC = CH – CH3 C=C C=C
CI CI CH3 H CH3
CH3 C2H5
cis - trans -
CH3
1-klor propen, geometrik izomeri gösterir. 1,1-dimetilsiklopropan Etil siklopropan
17
08 Alkenler (Olefinler) - II
1. Aşağıda yapı formülleri verilen bileşiklerden 4. I. H H

hangisi 2-metil - 2-penten bileşiğinin yapı izome- C=C cis - 2-penten
ri değildir? CH3 C2H5
A) B)
CH3 II. CH3 Br
C=C trans - 2-brom - 2-büten
CH3 CH3
H CH3
C) D)
III.
2-metil siklopropen
CH = CH2
CH3
Yukarıda yapı formülü verilen bileşiklerden han-
E)
gileri sistematik olarak doğru adlandırılmıştır?
5. CH2 = CH – CH – CH2 – CH3

2. I. 2-klor propen Br
II. 2-metil - 3-hekzen Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
III. 2-klor - 2-büten I. Geometrik izomeri gösterir.
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri geometrik izo- II. Brom siklopentanla yapı izomeridir.
meri gösterebilir? III. Doymamış hidrokarbondur.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangileri doğrudur?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
6.
3.
Br
Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşikle ilgili, Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşikle ilgili,
I. IUPAC’a göre 3-metil - 1,3-hekzadien olarak ad- I. Doymamış hidrokarbondur.
landırılır. II. Geometrik izomeri gösterir.
II. 2-etil siklopentenle yapı izomeridir. III. lUPAC’a göre 2-brom - 2-büten olarak adlandırı-
III. Kapalı formülü C7H12’dir. lır.
18 1-C 2-D 3-E 4-C 5-B 6-D

09 Alkenler (Olefinler) - III
Alkenlerin Kimyasal Özellikleri

Alkenler pi (r) bağı içerdiği için alkanlardan daha aktiftir.
Alkenler; yanma, katılma, yükseltgenme, yer değiştirme Br2 katılması doymamış organik bileşiklerin ayıracıdır.
ve polimerleşme tepkimesi verir. Br2’li suyun rengi koyu kırmızıdır. Tepkime gerçekleşirse
renk açılır. Bu durum organik bileşiğin doymamış olduğu-
nu gösterir. (Genellikle bu olay Br2’li suyun rengini gider-
Yanma Tepkimesi
me şeklinde ifade edilir.)
3n
C n H 2n + O " nCO 2 + nH 2 O
2 2
Katılma Tepkimesi Hidrojen Halojenür (HX) Katılması

Alkenlerin katılma tepkimelerinde pi (r) bağı kırılır ve yeni Alkenlere hidrojen halojenürler (HCI, HBr, HI) kolayca ka-
sigma (v) bağları oluşur. tılabilir. Reaksiyon sonucu alkil halojenür oluşur.
katılma
C=C + X–Y –C–C–
eliminasyon R – CH = CH2 + Hx † R – CH – CH2 (ana ürün)
r v X Y
X H
yeni v
bağları
R – CH – CH2 (yan ürün)
Hidrojen (H2) Katılması H X
Alkenlere hidrojen katılması tepkimelerinde Ni veya Pt ka- • Doymamış organik bileşiklerde H içeren bir madde
talizör olarak kullanılır. Doymamış hidrokarbonlara H2 ka- (HX, H2O gibi) katıldığında oluşan ana ürün Markovni-
tılması doyurma olarak tanımlanır. kov kuralına göre belirlenir.
Alkenler yeterince H2 ile doyurulursa alkan oluşur.
Ni
C n H 2n + H 2 C n H 2n + 2
Alkenlerdeki r bağ sayısına göre tam doyurma için katı- Markovnikov Kuralı: Hidrojen atomu, hidrojeni çok olan
lan H2 molekülü sayısı değişir. karbon atomuna bağlanır.
Örnek
Bu tür reaksiyonlarda genellikle ana ürün yazılır.
CH2 = CH – CH = CH2 + 2H2 † CH3 – CH2 – CH2 – CH3
1,3-bütadien bütan Örnek
CH2 = CH – CH3 + HCI † CH2 – CH – CH3
+ H2 H CI
siklopenten siklopentan
H2O Katılması
Halojen (X2) Katılması
Alkenler su katılmasında ana ürün (HOH) Markovnikov
Alkenlere oda sıcaklığında ve katalizör olmaksızın halo- kuralına göre olur. Reaksiyon sonucu alkol oluşur. Katali-
jen (özellikle CI2 ve Br2) katılabilir. Bu reaksiyon sonucu zör olarak H2SO4 kullanılır.
dihalojen alkan (dihaloalkan) oluşur. Alkendeki ikili bağ H 2 SO 4
R – CH = CH2 + H2O R – CH – CH2
sayısı arttıkça katılan X2 miktarı da artar.
dihaloalkan OH H
R – CH = CH2 + X2 † R – CH – CH2 H 2 SO 4
CH3 – CH = CH2 + H2O CH3 – CH – CH2
X X propen
OH H
Örnek 2-propanol (ana ürün)
CH3 – CH = CH2 + Br2 † CH3 – CH – CH2 H 2 SO 4
CH2 = CH2 + H2O CH2 – CH3
propen eten
Br Br OH
1,2-dibrompropan
etil alkol
19
09 Alkenler (Olefinler) - III
1. 4. CH3 – CH = CH – CH3 + H2O †

I. Tek cins ürün oluşur.
II. Katılma tepkimesidir.
I. Geometrik izomeri göstermez.
III. Pi (r) bağı kırılır.
II. IUPAC’a göre 3-metil - 3-hekzen olarak adlandı-
rılır. yargılarından hangileri doğrudur?
III. 1 molüne 1 mol H2O katılırsa alkol oluşur. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
IV. Br2’li suyun rengini giderir. D) II ve III E) I, II ve III
V. Etil siklopentan ile yapı izomeridir.

5. X + 2H2 † 2-metil bütan
CI Yukarıdaki tepkimede verilen X bileşiği ile ilgili,
2. X + HCI † CH3 – CH – CH3 I. 2 tane pi (r) bağı içerir.
Yukarıdaki tepkimede verilen X bileşiği ile ilgili, II. Siklopenten ile yapı izomeridir.
I. Doymamış hidrokarbondur. III. Kapalı formülü C4H6’dır.
II. Geometrik izomeri gösterir. yargılarından hangileri doğrudur?
III. Siklopropan ile yapı izomeridir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
yargılarından hangileri doğrudur? D) I ve III E) I, II ve III

3. Bir monoalkenin 14 gramı tam olarak 32 gram Br2 ile

tepkimeye girmektedir.
Bu monoalken; 6. I. 1,3-bütadien
I. 2-metil - 2-büten, II. Siklopenten
II. 1-penten, III. Siklohekzan
III. siklopentan Yukarıdaki bileşiklerden hangileri katılma tepki-
bileşiklerinden hangileri olabilir? (Br: 80) mesi verir?
20 1-A 2-C 3-B 4-E 5-C 6-B

10 Alkenler (Olefinler) - IV
Alkenlerin Fiziksel Özellikleri H H

n CH2 = CH
• Alkenlerin fiziksel özellikleri alkanlara benzer. –C–C–
CN
Karbon sayısı arttıkça alken molekülünün kaynama Akrilonitril H CN
n
noktası da artar. Dallanma artıkça kaynama noktası Poliakrilonitril (Orlon)
azalır. 2-metil - 1,3-bütadien (izopren) bileşiğinin polimerleşme-

Örnek sinden doğal kauçuk elde edilir.
1,3-bütadien bileşiğinin polimerleşmesinden sentetik ka-
C2H6 KN = –88,5 °C C2H4 KN = –104 °C
uçuk elde edilir.
C3H8 KN = –42 °C C3H6 KN = –47 °C
C4H10 KN = –0,5 °C C4H8 KN = –6,3 °C Kondenzasyon Polimerleşmesi
Monomerlerin birbirine bağlanması ile polimer oluşurken
• Alkenlerin kaynama noktaları, aynı karbon sayılı al- H2O, NH3 gibi moleküller de meydana gelebilir. Bu tür poli-
kanlardan genellikle düşüktür. merleşmeye kondenzasyon polimerleşmesi denir.
Alkenlerin Kullanım Alanları nA √ [– A – A – A – A – ]n + (n – 1) H2O
• Eten (C2H4), meyvelerin olgunlaştırılmasında kullanı- Protein, PET gibi polimerler kondenzasyon polimerleşme-
lır. si ile oluşur.
• Etenin türevleri (triklor eten ve tetraklor eten) kuru te- Örnek
mizlemede yağ çözücü olarak kullanılır. Vinil klorür ile ilgili,
Polimerleşme Tepkimesi I. 1 mol asetilene 1 mol HCl katılması ile elde edilir.
Polimer, birbirine belirli bir düzende bağlanan küçük mo- II. Polimerleşmesi sonucu PVC oluşur.
leküllerden (monomer) oluşur. Bu olaya polimerleşme de- III. 1 molü 1 mol H2 ile tamamen doyurulur.
nir. Polimerleşme iki sınıfa ayrılır. yargılarından hangileri doğrudur?
Katılma Polimerleşmesi Çözüm

I. HC / CH + HCl H2C = CH
Katılma polimerleşmesinde alken molekülündeki pi (r)
bağı kırılır ve oluşan yapılar birbirine bağlanır.
Asetilen Cl
Vinil klorür
Örnek
II. n H2C = CH H H
nA [– A – A – A – A – A – ]n
–C–C–
Cl
n CH2 = CH2 H H H Cl
Vinil klorür n
etilen –C–C– Polivinil klorür (PVC)
(monomer) H H n
III. H2C = CH + H2 CH3 – CH2
polietilen (polimer)
H Cl
CI CI H Üç yargı da doğrudur.
n HC = CH2 –C–C–
vinil klorür Örnek
H H n
(klor etilen) I. H2C = CH – CH3
polivinil klorür (PVC)
II. CH3 – CH2 – CH3
F F III. CH2 = CH2
n F2C = CF2
–C–C–
tetraflor etilen Yukarıdaki bileşiklerin aynı ortamda kaynama nokta-
F F n ları arasındaki ilişki nasıldır?
politetrafloretilen (PTFE)
Çözüm
n CH2 = CH H H
Karbon sayısı arttıkça kaynama noktası da artar. İkili bağ
–C–C–
kaynama noktasını bir miktar düşürür.
H
stiren n Buna göre, bileşiklerin kaynama noktaları arasındaki iliş-
polistiren (PS) ki II > I > III şeklindedir.
21
10 Alkenler (Olefinler) - IV
1. H CI H CI 4. n[CF2 = CF2] √ [–CF2 – CF2 –]n

n C=C –C–C– Yukarıdaki tepkime ile ilgili,
H H H H n I. Monomer tetrafloretilendir.
Yukarıdaki tepkimeyle ilgili, II. Oluşan ürünün kısa adı PTFE’dir.
I. Polimerleşme tepkimesidir. III. Kondenzasyon polimerleşmesidir.
II. Pi (r) bağı kırılmıştır. yargılarından hangileri doğrudur?
III. Oluşan ürün PVC olarak bilinir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
2. I. PET
II. Protein
III. PTFE
Yukarıdaki maddelerden hangileri katılma poli-
merleşmesi ile oluşur?
5. X + H2O √ CH3 – CH – CH3

OH
(Ana ürün)
3. Etilen bileşiği ile ilgili, Yukarıdaki tepkime ile ilgili,
I. H2 ile tepkimesi sonucu etan oluşur. I. IUPAC’a göre adı propendir.
II. H2O ile tepkimesi sonucu etil alkol oluşur. II. Polimerleştiğinde PP (polipropilen) oluşur.
III. Br2’li suyun rengini giderir. III. Geometrik izomeri yoktur.
IV. Polimerleşmesi sonucu polistiren oluşur. IV. Kaynama noktası propan bileşiğinden büyüktür.
V. Meyvelerin olgunlaştırılmasında kullanılır. V. Br2’li suyun rengini giderir.
yargılarından hangisi yanlıştır? yargılarından hangisi yanlıştır?
A) I B) II C) III D) IV E) V A) I B) II C) III D) IV E) V
22 1-E 2-B 3-D 4-B 5-D

11 Alkinler (Asetilenler) - I
Karbon atomları arasında en az bir tane üçlü bağ içeren Alkinlerde İzomeri
hidrokarbonlardır. Alkinler, sikloalken ve alkadienlerle yapı izomeridir. Bu-
Genel Özellikleri nun dışında üçlü bağın yer değiştirmesi ile konum izome-
• Yapısında sp hibritleşmesi yapan karbon atomları bu- ri de alkinlerde görülür.
lunur. Örnek
• En az 2r bağı içerir. C4H6 CH3 – C / C – CH3 CH / C – CH2 – CH3
2-bütin 1-bütin
• Düz zincirli monoalkinin genel formülü CnH2n – 2’dir.
Alkinlerde Adlandırma CH2 = CH – CH = CH2

zincir halka
Alkinlerde adlandırma alkenlere benzerdir. IUPAC’a göre 1,3-bütadien
siklobüten
en uzun karbon zinciri üçlü bağa göre belirlenir, numara-
landırma üçlü bağa göre yapılır.
En küçük üyesi 2 karbonlu etindir (asetilen).
Alkinlerin Fiziksel Özellikleri
Örnek
Alkinlerin fiziksel özellikleri alkan ve alkenlere benzerdir.
1 2 3 4
CH3 – C / C – CH3 2-bütin Yapısındaki üçlü bağdan dolayı aynı sayıda karbon içe-
ren alkan ve alkenlere göre kaynama noktası daha yük-
5 4 3 2 1 sektir.
CH3 – CH – C / C – CH3 4-metil - 2-pentin
CH3
Alkinlerin Kimyasal Özellikleri

CH / CH etin (asetilen)
Alkinlerin yapısında alkenlerden daha fazla pi (r) bağı bu-
lunur. Bu bağlardan dolayı alkenlere benzer tepkime ve-
rirler. Alkinler başlıca katılma, yer değiştirme ve polimer-
2
3 5 3,4-dimetil - 1-pentin leşme tepkimeleri verir.
4
1
Yanma Tepkimesi
• Bir organik bileşik hem ikili hem üçlü bağ içerebilir. Bu 3n - 1

C n H 2n - 2 + O 2 $ nCO 2 + `n - 1j H 2 O
durumda ana karbon zinciri alken kabul edilir. Numa- 2
ralandırma çoklu bağa göre yapılır.
Örnek
1 2 3 4 5 Katılma Tepkimesi
CH2 = CH – CH2 – C / CH 1-penten - 4-in
H2 katılması
Lindlar
C n H 2n - 2 + H 2 C n H 2n + H 2 $ C n H 2n + 2
1 2 3 4 5 6
CH / C – CH = CH – CH2 – CH3 3-hekzen - 1-in alkin alken alkan
X2 (halojen) katılması
• Alkinlerde özel adlandırma:
Alkinler, halojenlerle (özellikle CI ve Br) katılma tepkimesi
Alkinlerin en küçük üyesine (asetilen) göre özel adlan-
vererek tetrahalo alkanları oluştururlar.
dırma yapılabilir.
CH3 – C / C – CH3 CH3 – CH – C / CH X X
dimetil asetilen R – C / CH + 2X2 √ R – C – CH
CH3
izopropil asetilen X X
23
11 Alkinler (Asetilenler) - I
1. İzopropil metil asetilen bileşiği ile ilgili, 4. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi metil n-propil
I. Çizgi gösterimi şeklindedir. asetilenin yapı izomeri değildir?
A) 2-hekzin B) Siklohekzen
C) Etil siklobüten D) 4-metil - 2-pentin
II. Br2’li suyun rengini giderir.
E) 3-hekzin
III. Siklohekzen ile yapı izomeridir.
IV. IUPAC’a göre 2-metil - 3-hekzin olarak adlandırı-
lır.
V. Kapalı formülü C6H10’dur.
2. 2-pentin bileşiği ile ilgili,

5. X + 2Br2 √ Tetrahaloalkan
I. Etil metil asetilen olarak adlandırılabilir.
Yukarıdaki tepkimede verilen X bileşiği;
II. Metil siklobüten ile yapı izomeridir.
I. sikloalken,
III. 0,1 molü 0,2 mol H2 gazı ile tam olarak doyurulur.
II. alkadien,
III. alkin
bileşik sınıflarından hangilerinin bir üyesi olabilir?
3. C2H5 – C / C – CH(CH3)2
I. Etil izopropil asetilen olarak adlandırılabilir.
II. IUPAC’a göre 2-metil - 3-hekzin olarak adlandırı-
labilir.
III. 1,3-pentadienle yapı izomeridir.
6. Etilen ve asetilenden oluşan 0,5 mollük karışımı tam
IV. 0,5 molü NK’de 22,4 L H2 gazı ile tamamen do- olarak doyurmak için 1,4 gram H2 gazı kullanılmak-
yurulur. tadır.
V. Molekülünde 18 tane v (sigma) bağı bulunur. Buna göre, karışımda molce yüzde kaç asetilen
yargılarından hangisi yanlıştır? (C2H2) bulunur? (H: 1)
A) I B) II C) III D) IV E) V A) 20 B) 40 C) 50 D) 60 E) 80
24 1-D 2-E 3-C 4-A 5-D 6-B

12 Alkinler (Asetilenler) - II
Alkinlerin Kimyasal Özellikleri Tollens ayıracı ve Fehling ayıracı ile uç alkinler yer değiş-
tirme tepkimesi verir.
HX Katılması
Tollens ayıracı: NH3’lü AgNO3 çözeltisi
Alkinlere hidrojen halojenür (HX) katılmasında ana ürün
Markovnikov kuralına göre oluşur. Fehling ayıracı: NH3’lü CuNO3 çözeltisi
R – C / C – H + Ag+ † R – C / C – Ag. + H+
X beyaz çökelek
R – C / CH + HX † R – C = CH2 + HX † R – C – CH2
R – C / C – H + Cu+ † R – C / C – Cu. + H+
X X kırmızı çökelek
Örnek
CI
CH / CH + HCI † CH2 = CH + HCI † CH3 – CH
CI CI
vinil klorür • Uç alkinler için Tollens ve Fehling çözeltileri ayıraçtır.
(PVC’nin ham maddesi)
• Asetilendeki iki hidrojen de metalle yer değiştirme tep-
kimesi verir.
H2O Katılması
Seyreltik H2SO4 çözeltisi ile HgSO4 katalizörlüğünde al- HC / CH + 2Ag+ † AgC / CAg + 2H+
kinlere su katılır.
OH
H 2 SO 4
R – C / CH + H2O R – C = CH2 enol (kararsız)
HgSO 4
Polimerleşme Tepkimesi
Alkinler, yapılarındaki zayıf pi (r) bağları sayesinde poli-
O merleşme tepkimesi verir.
R – C – CH3 keton (kararlı)
Örnek 3(HC / CH)
asetilen
HC / CH
H 2 SO 4
HC = CH 2 D HC - CH 3 benzen
HgSO 4
OH O
Asetilenin trimerleşmesinden benzen halkası elde edilir.
enol aldehit
kararlı
Yer Değiştirme Tepkimesi

Asetilenin Özel Eldesi
Alkinlerdeki üçlü bağı oluşturan karbon atomuna hidrojen
bağlanmışsa bu hidrojen atomu kolaylıkla bazı metallerle CaCO3’ten başlayarak zincirleme tepkimelerle C2H2 elde
yer değiştirebilir. Bu reaksiyonu tüm alkinler vermez. Alki- edilir.
nin uç alkin olması gerekir. ›s›
CaCO 3 CaO + CO 2
R–C/C–H R–C/C–R
›s›
uç alkin iç alkin CaO + 3C CaC 2 + CO
karpit
(kalsiyum karbür)
Uç alkin, üçlü bağın karbon zincirinde uçta olmasıdır.
İç alkin, üçlü bağın karbon zincirinin içinde olmasıdır.
CaC2 + 2H2O † CH / CH + Ca(OH)2
R – C / C – H + Na – NH2 † R – C / C – Na + NH3
Sodyum Sodyum Asetilen; kararsızdır, çabuk alev alır, kaynakçılıkta kulla-
amit asetilenur nılır.
25
12 Alkinler (Asetilenler) - II
1. CH3 – C / C – CH3 bileşiği ile ilgili, 3. Kütlece %75 saflıkta 200 gram CaCO3 katısından
I. 1 molü 2 mol H2 ile doyurulursa alkan oluşur. NK’de en fazla kaç litre asetilen gazı elde edilir?
(CaCO3: 100)
II. 1 molü 1 mol H2O ile tepkimeye girerse keton
oluşur. A) 11,2 B) 16,8 C) 22,4 D) 33,6 E) 44,8
III. NH3’lü AgNO3 çözeltisi ile tepkimesinden beyaz

çökelek elde edilir.
CI
4. X + 2HCI † H3C – C – CH3
CI
Yukarıdaki tepkimede gösterilen X bileşiği ile il-
gili,
I. Fehling ayıracı ile yer değiştirme tepkimesi verir.
II. Siklopropan ile yapı izomeridir.
III. 1 molüne 1 mol su katılırsa keton oluşur.
2.

5. 3CH / CH
I. NH3’lü AgNO3 çözeltisi ile tepkime verir.
II. IUPAC’a göre 3,4-dimetil - 1-pentin olarak adlan- Yukarıdaki tepkime ile ilgili,
dırılır. I. Asetilenin trimerleşmesidir.
III. 1,3-heptadien bileşiği ile yapı izomeridir. II. Oluşan bileşiğin kapalı formülü C6H6’dır.
IV. sec-bütil asetilen olarak adlandırılabilir. III. Asetilendeki 1 tane r bağı kırılmıştır.
V. Kapalı formülü C7H12’dir. yargılarından hangileri doğrudur?
A) V B) IV C) III D) II E) I D) II ve III E) I, II ve III
26 1-B 2-B 3-D 4-C 5-E

13 Aromatik Hidrokarbonlar ve Türevleri - I
Aromatik Hidrokarbonlar (Arenler)

Karbonların halkalı yapıda ve birbirini izleyen çift ve tek
bağ bağlanması ile oluşan bileşiklere bu bileşiklerin türev-
lerine aromatik bileşikler denir. Aromatik, kokulu anlamı-
na gelir. Bu tür bileşiklerin kendilerine has kokuları vardır.
En önemli kaynakları fosil yakıtlardır. Gerçekte karbonlar
arası ikili bağ bulunmasına rağmen özellikleri alken ve al- Naftalin Antrasen
(C10H8) (C14H10)
kinlere benzemez.
Benzen ve Yapısı
Aromatik hidrokarbonların en basit yapısı benzendir.
CH
HC CH Aril Gruplar (Ar–)
HC CH Aromatik hidrokarbonlardan bir hidrojen çıkarılmasıyla
CH oluşan radikallere aril gruplar denir.
Rezonans CH2 – CH2 –
Benzen yapısında karbonlar arası çift bağlar art arda gel-

mez. Bu nedenle pi (r) bağları bir karbon atlayarak olu-
şur. Bu nedenle benzen halkası içinde pi (r) bağları yer
C6H5 – C6H5 – CH2 –
değiştirebilir. Pi (r) bağının aynı atomlar arası yer değiş- Fenil Benzil
tirmesine rezonans denir. Benzendeki rezonans durumu
kararlı yapıda olmasını sağlar. Bu nedenle pi (r) bağları
kolayca kırılmaz ve katılma tepkimesi vermez. Benzende-
ki rezonans yapıdan dolayı yapı formülü gösteriminin pra-
tik olması açısından altıgen içine daire çizilir. C10H7 –
Naftil
Benzen
(C6H6)
• Pridin: C5H5N
N N
Benzenin Özellikleri ¡
• Tüm karbon atomları sp2 hibritleşmesi yapar.
• Oda koşullarında sıvı hâldedir.
• Apolardır.
• Organik çözücüdür. (Apolar olduğu için apolar mole-
• Bazı moleküllerde rezonans yapı:
küllerin çözücüsüdür.)
O3 ¡ O = O – O veya
• Kanserojendir.
O–O=O
Aromatik hidrakorbanları, tek halkalı ve bitişik halkalı ola-
rak sınıflandırmıştık.
Tek halkalı aromatik hidrokarbonlara; benzen ve türevle-
ri, bitişik halkalı aromatik hidrokarbonlara naftalin ve ant- S S
• SO2 ¡ veya
rasen örnek olarak verilebilir. O O O O
27
13 Aromatik Hidrokarbonlar ve Türevleri - I
1. I. CH3 4. 0,1 mol naftalin tam olarak yandığında,

I. NK’de 22,4 L CO2 gazı oluşur.
II. 1,2 mol O2 gazı harcanır.
II. III. 5,4 gram su oluşur.
yargılarından hangileri doğru olur? (H: 1, O: 16)
CI
III. D) II ve III E) I, II ve III
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri aromatik özel-

lik gösterir?
5. I. O–O=O
II. S
2. Aromatik bileşiklerle ilgili, O O
I. Halka yapılı bileşiklerdir.
III. H H
II. Kendilerine has kokuları vardır. C=C
H H
III. Petrolün damıtılmasından elde edilirler.
Yukarıdaki moleküllerin hangilerinde rezonans
yapı bulunabilir?
3. I.
Fenil
II. CH2 – 6. N
Benzil
III. Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
I. Aromatik hidrokarbondur.
Naftil II. Kapalı formülü C5H5N’dir.
Yukarıdaki radikal grupların hangileri doğru ad- III. Özel adı piridindir.
landırılmıştır? yargılarından hangileri doğrudur?
28 1-B 2-E 3-D 4-C 5-B 6-D

14 Aromatik Hidrokarbonlar ve Türevleri - II
Benzen Türevleri • Farklı gruplar bağlanırsa numaralandırma grupların

Benzen halkasındaki hidrojen atomları yerine atom ya da öncelik sırasına göre yapılır.
atom gruplarının bağlanması ile oluşan bileşiklere ben- (halojen)
zen türevleri denir. ↑
– COOH > –CHO > –OH > –NH2 > –R > –NO2 > –X
Mono Türevleri
Örnek
Benzen halkasındaki bir tane H yerine bir grup bağlanma-
3 CI
sı ile oluşan türevlerdir. Bu türevlerin adlandırması yapı-
1 OH
lırken numaralandırmaya gerek yoktur.
2
CI NO2 NH2
1
2 CH
3 NH2
2-metil hidroksi benzen 3-klor aminobenzen
klor benzen nitrobenzen aminobenzen (IUPAC) 2-metil fenol 3-klor anilin
(fenil klorür) (fenilamin)
H3C 2 NO2 1 COOH
Anilin (özel)
1 3
CH3 OH CH = CH2
2 OH
3-nitro metil benzen 2-hidroksi benzoik asit

metil benzen hidroksi benzen vinil benzen (etenil benzen) 3-nitro toluen
Fenol (fenil etilen)
Toluen
Stiren CHO 2
O 1
HO 1 3 CH = CH2
COOH CH CH2 – OH
4 2
Br 3
4-brom benzaldehit 3-etenil hidroksi benzen
Benzoik asit Benzaldehit Benzil alkol 3-vinil fenol
Di Türevleri
Benzen halkasındaki iki tane hidrojen atomu yerine iki
grup bağlanması ile oluşan türevlerdir. Bu gruplar aynı ya Bazı Aromatik Bileşiklerin Kullanım Alanları
da farklı olabilir. Bu türevlerin adlandırması yapılırken nu- Naftalin
maralandırma yapılır.
Uçucu bir katıdır. Keskin kokulu olduğu için kumaş ve
• Aynı gruplar bağlanırsa numaralandırma gruplara ya-
yünlerin haşerelerden uzaklaştırılmasında ve lavabolar-
kın yerden başlanarak yapılır.
daki kötü kokuların giderilmesinde kullanılır.
Örnek
1 Br
1 Br Anilin
Renksiz, zehirli ve kokulu bazik bir sıvıdır. Vernik, mürek-
2 3 kep, kauçuk ve lastik üretiminde kullanılır.
Br Br
1,2-dibrom benzen 1,3-dibrom benzen
CI Toluen
1 1 CH3 Renksiz, kokulu bir sıvıdır. Plastik, ilaç, parfüm, boya ve
TNT yapımında kullanılır.
4 3
CI CH3 Fenol
1,4-diklor benzen 1,3-dimetil benzen Kokulu bir sıvıdır. Zayıf asit özelliği gösterir. Plastik, bö-
• Dimetil benzen bileşiğinin özel adı ksilendir. cek ilacı, vernik ve boya yapımında kullanılır.
29
14 Aromatik Hidrokarbonlar ve Türevleri - II
1. OH 4. I. CH3
CH3
bileşiği ile ilgili, 1,2-ksilen
I. IUPAC’a göre adı hidroksi benzendir. II. NH2
II. Özel adı fenoldür.

III. Aromatik hidrokarbondur.
CH3
yargılarından hangileri doğrudur? 4-metil anilin
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III III. OH
COOH
2. I. CI 3-karboksi fenol
rılmıştır?
CI
1,4-diklor benzen
II. OH
CH3 5. COOH
2-metil fenol
III. CHO
Benzaldehit II. Asit özelliği gösterir.
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri doğru adlandı- III. Bir molekülünde 4 tane pi (r) bağı bulunur.
rılmıştır?
3. CH = CH2 6. CH2 – OH
Yukarıda yapı formülü verilen bileşik için; Yukarıdaki bileşikle ilgili,

I. vinil benzen, I. Aromatiktir.
II. etenil benzen, II. Benzil alkol olarak adlandırılır.
III. stiren III. Bir molekülünde 8 tane H bulunur.
adlarından hangileri kullanılabilir? yargılarından hangileri doğrudur?
30 1-B 2-D 3-E 4-B 5-D 6-E

01 Organik Bileşikler - I
1. I. CH3 – CH2 – CH2 – n-propil 4. Büten ve propan bileşiklerinden oluşan bir karışım
II. CH2 = CH – etenil tam olarak yakıldığında 1,6 mol CO2 ve 36 gram
III. CH3 – CH – CH2 sec-propil H2O oluşmaktadır.

Buna göre, karışımda molce yüzde kaç büten bu-
–
Yukarıdaki radikal gruplardan hangilerinin adı

lunur? (H: 1, O: 16)
A) 20 B) 30 C) 40 D) 60 E) 80
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III (04, 09 kök bilgileri içermektedir.)
5. CH(CH3)2 – C / C – C2H5
I. Etil izopropil asetilen olarak adlandırılabilir.
2. II. Doymamış hidrokarbondur.

CI III. Br2’li suyun rengini giderir.
IV. NH3’lü AgNO3 çözeltisi ile tepkime verir.
Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşikle ilgili, V. IUPAC’a göre 2-metil - 3-hekzin olarak adlandırı-
I. IUPAC’a göre 1-klor - 3-etil bütan olarak adlandı- lır.
rılır. yargılarından hangisi yanlıştır?
II. Doymuş hidrokarbondur. A) I B) II C) III D) IV E) V

III. n-hekzil klorürle yapı izomeridir.
6. I. OH
Hidroksi benzen
II. CH3
H 2 SO 4 1,2-dimetil benzen
3. X + H2 O ter-bütil alkol (ana ürün) CH3
Yukarıda verilen tepkimedeki X ile ilgili,
I. X bileşiği geometrik izomeri gösterir. III.
II. X bileşiği metil siklopropan ile yapı izomeridir. Amino benzen

III. X bileşiğinin çizgi gösterimi şeklinde- NH2
dir. Yukarıdaki bileşiklerden hangileri doğru adlandı-
yargılarından hangileri doğrudur? rılmıştır?

31 1-E 2-B 3-D 4-A 5-D 6-C

7. Kütlece %80 saflıkta 50 gram CaCO3 örneği kul- 10. Aşağıdaki adlandırmalardan hangisinde IUPAC
lanılarak en fazla kaç gram C2H2 gazı elde edilir? kurallarına uyulmamıştır?
(Ca: 40, O: 16, C: 12, H: 1) A) 2-metil pentan
A) 2,6 B) 3,9 C) 5,2 D) 10,4 E) 13 B) 2-etil propan
(12 kök bilgiyi içermektedir.) C) 1-klor - 2-metil propan
D) 2,2-metil bütan
E) 2-metil - 2-klor pentan
8. CH 3 - CH (CH 3) - (CH 2) 2 - CH 3
Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili, 11. I.
I. İzohekzan olarak adlandırılabilir.
II. 2,2-dimetil bütan ile dallanma-zincir izomeridir.
CH3
III. Doymuş hidrokarbondur.
1-metil - 1,4-siklopentadien
IV. Bir molekülünde 19 tane v (sigma bağı) bulunur.
V. IUPAC’a göre 4-metil pentan olarak adlandırılır. II.

2,4-dimetil - 1-penten
A) V B) IV C) III D) II E) I
III.
CI
5-klor - 2-hekzin
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri sistematik ola-
rak (IUPAC) doğru adlandırılmıştır?
9. (07, 11 kök bilgileri içermektedir.)
Yukarıda çizgi formülü verilen bileşikle ilgili,

I. IUPAC’a göre 2,3,3-trimetil pentan olarak adlan-
dırılır.
12. Propen, etan ve etilen gazlarından oluşan 2 mollük
II. Neooktan ile dallanma-zincir izomeridir.
karışımı tam olarak doyurmak için NK’de 1,5 mol H2
III. Tersiyer düzeyde 2 tane karbon atomu bulunur. gazı gerekmektedir.
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, karışımda molce yüzde kaç etan gazı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II bulunur?
(03, 06 kök bilgileri içermektedir.) (04, 09, 11 kök bilgileri içermektedir.)
32 7-D 8-A 9-C 10-B 11-D 12-A

1. Bir karbon atomuna 2 tane izopropil ve 1 tane 3. I. 2-metil - 2-büten

metil bağlanırsa oluşan bileşikle ilgili, II. 1-klor - 2-penten
I. IUPAC’a göre 2,3,4-trimetil pentan olarak adlan- III. 3-metil - 3-hekzen
dırılır.
Yukarıdaki bileşiklerden hangilerinin geometrik
II. İzooktan ile yapı izomeridir. izomeri bulunur?
III. 0,02 molünü tamamen yakmak için NK’de 5,6 L A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
O2 gazı gerekir.
4. I. Naftalin: Lavabolarda oluşan kötü kokuların gide-

rilmesi amacıyla kullanılır.
II. Toluen: TNT yapımında kullanılır.
III. Fenol: Plastik, böcek ilacı ve boya üretiminde
kullanılır.
Bileşikler ile ilgili yukarıdaki bilgilerden hangileri
doğrudur?
2. Aşağıda yapı formülleri verilen bileşiklerin han-

gisi IUPAC’a göre yanlış adlandırılmıştır?
A) NH2 B) OH
Nitro benzen Hidroksi benzen
C) COOH D) CH3 5. I. Neopentan

II. İzobütan
OH III. 2,2-dimetil bütan
2-hidroksi benzoik
asit CI Bu bileşiklerin aynı ortamda kaynama noktala-
3-klor metil benzen
rı arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde
E) doğru verilmiştir?
CH = CH2 A) III > I > II B) III > II > I C) I > II > III
D) II > I > III E) II > III > I
Etenil benzen
33 1-E 2-A 3-D 4-E 5-A

6. I. CH3 – CH – CH2 – CH – C2H5 9. I. CH2 = CH – CH2 –

C2H5 NO2 n-propil
3-metil - 5-nitro heptan II. CH2 –
II. CH3 – CH – CH2 – CH3

CH(CH3)2 Benzil
2-izopropil bütan
III. CH2 = CH –
III. C2H5 Vinil
Yukarıdaki radikal gruplardan hangileri doğru
adlandırılmıştır?
Etil benzen
gileri IUPAC kurallarına göre doğru adlandırıl-
mıştır?
10. I. 2-metil - 3-hekzen

II. 2-metil propen
7. Kütlece %72 saflıkta 50 gram AI4C3 örneği yete-
III. 2,3-dimetil pentan
rince su ile tepkimeye girdiğinde NK’de en fazla
Yukarıdaki bileşiklerden hangilerinin geometrik
kaç litre CH4 gazı oluşur? (AI4C3: 144)
izomeri yoktur?
A) 5,6 B) 11,2 C) 16,8 D) 22,4 E) 33,6
8. I. CH / C – CH – CH2 – CH3
CH3
II. CH = CH – CH = CH – C2H5
hy
11. CH 4 + 4CI 2 X + 4HCI
III.
Yukarıdaki tepkimede oluşan X bileşiği ile ilgili,
I. Yanıcıdır.
CH3
II. Kuru temizlemede yağ çözücü olarak kullanılır.
Yukarıda yapı formülleri verilen bileşiklerden
hangileri dietil asetilen bileşiği ile yapı izomeri- III. Tetraklor metan olarak adlandırılabilir.
dir? yargılarından hangileri doğrudur?
34 6-A 7-C 8-B 9-D 10-D 11-D

1. 4. CH = CH2
H3C CH3
Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili, Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
I. IUPAC’a göre 1,3-dimetil siklopentan olarak ad- I. Vinil benzen olarak adlandırılabilir.
landırılır.
II. Polimerleşme tepkimesi verir.
II. Doymuş hidrokarbondur.
III. Alifatik hidrokarbondur.
III. 2-hepten ile yapı izomeridir.
2.
Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşikle ilgili, 5. 3-metil - 1-hekzin bileşiği ile ilgili,
I. 0,1 molü 0,2 mol H2 ile tam olarak doyurulur. I. NH3’lü AgNO3 çözeltisi ile tepkime vermez.
II. IUPAC’a göre 4-metil - 1,4-pentadien olarak ad- II. Katılma tepkimesi verir.
landırılır. III. 1,3-heptadien ile yapı izomeridir.
III. Br2’li suyun rengini giderir. yargılarından hangileri doğrudur?

IV. 1-hekzin ile yapı izomeridir. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
V. Kapalı formülü C6H10’dur. D) II ve III E) I, II ve III
3. CH3 – C = CH – CH3 6. OH
CH3
I. Geometrik izomeri gösterir.
II. IUPAC’a göre 2-metil - 2-büten olarak adlandırı-
II. Kolayca katılma tepkimesi verir.
lır.
III. Yaygın adı fenoldür.
III. Etil siklopropan ile yapı izomeridir.
35 1-E 2-B 3-D 4-C 5-D 6-B

7. CI H 10. I. 2,3-dimetil - 2-büten

C C
II. İzohekzan
H C2H5
III. 1-klor - 1-büten
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri geometrik izo-
I. IUPAC’a göre trans-1-klor - 1-büten olarak ad-
meri gösterir?
landırılır.
II. Doymamış hidrokarbondur.
III. Katılma tepkimesi verir.
11. CH3
8. I.
siklopentil Yukarıda yapısı verilen bileşikle ilgili,
I. TNT üretiminde kullanılır.
II. Yaygın adı anilindir.
II.
CH3 – C – CH3 ter-bütil III. Aromatik hidrokarbondur.
CH3 yargılarından hangileri doğrudur?
III. CH3 – CH – C2H5 izobütil
Yukarıdaki radikallerden hangileri doğru adlan-
dırılmıştır?
12. H H
H H
n C C C C
H H
H H n
9. Tetrametil metan bileşiği ile ilgili,
I. 2,2-dimetil propan bileşiği ile yapı izomeridir.
I. Polimerleşme tepkimesidir.
II. Neopentan olarak adlandırılabilir.
II. Monomer etilendir.
III. 0,1 molü tamamen yakıldığında NK’de 11,2 L
CO2 gazı oluşur. III. Pi (r) bağı kırılmıştır.

36 7-C 8-B 9-D 10-C 11-D 12-E

1. İzobütil asetilen bileşiği ile ilgili, 4. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi 1-penten bileşi-
I. Siklohekzen ile yapı izomeridir. ğinin yapı izomeri değildir?
II. IUPAC’a göre 3-metil - 1-pentin olarak adlandırı- A)

lır.
CH3
III. NH3’lü AgNO3 çözeltisi ile beyaz çökelek oluştu-
CH3
rur.
B)
IV. Br2’li suyun rengini giderir.
V. 0,5 molünün tam olarak doyurulması için NK’de
CH3
22,4 L H2 gazı gerekir.
yargılarından hangisi yanlıştır? C) CH3 – CH = CH – CH2 – CH3
A) I B) II C) III D) IV E) V D) CH2 = C – CH2 – CH3

CH3
E)
CH = CH2
2. Bir karbon atomuna 2 tane izopropil ve 1 tane
metil bağlandığında oluşan bileşikle ilgili,
5.
II. 3-etil hekzan ile yapı izomeridir.

III. Aynı ortamda kaynama noktası n-oktan bileşiğin- Yukarıda çizgi formülü verilen bileşikle ilgili,
den yüksektir.
II. Tüm karbonlar sp2 hibriti yapmıştır.
III. Kapalı formülü C10H10’dur.
3. CH3 CH3
CH3 – CH – CH – CH3 6. CH3 – CH2 – CH2 – NH2
Yukarıda yapı formülü verilen bileşik ile ilgili, Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
I. Neohekzan bileşiği ile yapı izomeridir. I. IUPAC’a göre 1-amino propan olarak adlandırılır.
II. 2-izopropil propan olarak adlandırılabilir. II. Doymuş hidrokarbondur.
III. Tüm karbonlar sp3 hibritleşmesi yapmıştır. III. Polar moleküllerinden oluşur.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

37 1-B 2-C 3-E 4-E 5-B 6-D

7. İzopropil asetilen bileşiği ile ilgili, 10. I. 1-brom - 2-penten

I. Fehling çözeltisi ile tepkime verir. II. 2-metil - 1-büten
II. IUPAC’a göre 3-metil bütin olarak adlandırılır. III. 2-klor - 2-büten
III. 1 molüne 1 mol su katıldığında aldehit oluşur. Yukarıda adları verilen bileşiklerden hangileri
yargılarından hangileri doğrudur? cis-trans izomeri gösterir?

11. n (CF2 = CF2) (- CF2 - CF2) n

8. Asetilen + HCI X I. Polimerleşme tepkimesidir.
Yukarıdaki tepkimede verilen X bileşiği ile ilgili, II. Monomer tetraflor etilendir.
I. IUPAC’a göre klor eten olarak adlandırılır. III. Oluşan ürün teflon olarak bilinir.
II. PVC’nin ham maddesidir. yargılarından hangileri doğrudur?
III. Doymuş hidrokarbondur. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III (10 kök bilgiyi içermektedir.)
12. I. CH / C – CH2 – CH – CH3

C2H5
4-etil - 1-pentin
II. CH2 = CH – C = CH – CH3

9. CH3
3-metil - 1,3-pentadien
Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşik ile ilgili,
III.
I. Br2’li suyun rengini giderir.
II. Genel formülü CnH2n–2’dir.
C2H5
III. IUPAC’a göre adı 3-metil - 1,3-pentadiendir. 1-etil siklobüten
IV. Siklohekzan ile yapı izomeridir. Yukarıda yapı formülü verilen bileşiklerden han-
V. 0,2 molü tam olarak yandığında 18 gram su olu- gileri IUPAC kurallarına göre doğru adlandırıl-
şur. mıştır?
yargılarından hangisi yanlıştır? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
(07, 08,, 09 kök bilgileri içermektedir.) (06, 08 kök bilgileri içermektedir.)
38 7-C 8-B 9-D 10-C 11-E 12-D

1. I. CH3 – CH – CH3 4.
Br
II. CH3 – CH2 – CH2 – CH3
III. CH3 – CH – CH3 Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşikle ilgili,

CH3 I. Siklohekzan ile yapı izomeridir.
Bu bileşiklerin aynı ortamda kaynama noktaları II. Doymamış hidrokarbondur.

arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru III. IUPAC’a göre adı trans-3-metil - 3-hekzendir.
verilmiştir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) II > I > III B) I > II > III C) I > III > II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) III > II > I E) III > I > II D) II ve III E) I, II ve III
2.

I. Asetilenin trimerleşmesi ile oluşur.
II. Organik çözücüdür.
III. Kolayca katılma tepkimesi verir. 5. Bütan ve propan gazlarından oluşan 0,5 mollük ka-
yargılarından hangileri doğrudur? rışım tamamen yakıldığında 1,8 mol CO2 gazı oluş-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III maktadır.
D) II ve III E) I, II ve III Buna göre karışımda molce yüzde kaç propan

bulunmaktadır?
A) 20 B) 40 C) 60 D) 75 E) 80
3.
CH = CH2
I. Genel formülü CnH2n – 2’dir.
II. IUPAC’a göre etenil siklobütan olarak adlandırı-
lır.
III. 1-hekzinle yapı izomeridir.
IV. Br2’li suyun rengini giderir. 6. Kütlece %50 saflıkta 64 gram CaC2(karpit) örne-
V. 1 molünü doyurmak için 2 mol H2 gerekir. ğinin su ile tepkimesinden NK’de en fazla kaç lit-
re C2H2 gazı elde edilir? (Ca: 40, C: 12)
A) 22,4 B) 16,8 C) 11,2 D) 6,72 E) 5,6
39 1-B 2-B 3-E 4-D 5-B 6-C

7. Trans-3-metil - 2-penten bileşiği ile ilgili, 10. H H H CH3

C C C C
CH3 CH3 CH3 H
1 2
Yukarıdaki bileşik ile ilgili,
II. Kaynama noktası cis-izomerinden daha yüksek-
I. Geometrik izomerdirler.
tir.
II. Aynı ortamda 1. bileşiğin kaynama noktası daha
III. Etil siklobütanla yapı izomeridir.
büyüktür.
III. 1. bileşik trans-, 2. bileşik cis-’tir.
8. C ve H’den oluşan bir bileşikle ilgili,

NH3’lü AgNO3 çözeltisi ile tepkime vermektedir.
11. C (CH 3) 3 - CH (CH 3) - CH 3
1 molüne 1 mol su katılırsa aldehit oluşur.
Bu bileşikle ilgili,
I. Alkinlerin en küçük üyesidir.
II. Kolay alev alabilen bir maddedir.
III. Tüm karbon atomları sp hibriti yapmıştır. II. Neoheptan bileşiği ile yapı izomeridir.
yargılarından hangileri doğrudur? III. IUPAC’a göre 2,2,3-trimetil bütan olarak adlandı-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III rılır.
9.
12. Aşağıdaki adlandırmalardan hangisinde IUPAC
kurallarına uyulmamıştır?
Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşikle ilgili, A) 3-etil pentan
I. 3-etil - 2,3-pentadien olarak adlandırılabilir. B) 2-metil - 1,3-bütadien
II. Vinil siklopentanla yapı izomeridir. C) 2-metil siklobüten
III. 0,5 molü 1 mol H2 ile tamamen doyurulur. D) 3-metil - 1-penten
yargılarından hangileri doğrudur? E) 4-metil - 2-pentin
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III (11 kök bilgiyi içermektedir.)
(07, 08, 09 kök bilgileri içermektedir.) Daha fazla soru için Puan Yayınları AYT Kimya Soru Bankası
40 7-B 8-E 9-E 10-B 11-D 12-C

YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
KİMYA

Organik Bileşikler - II
Fonksiyonel Gruplar
Alkoller
Eterler
Fonksiyonel Grup İzomerliği
Karbonil Bileşikleri
Aldehitler
Ketonlar
Karbosilik Asitler
Esterler
Müfredat değişikliğinden sonra içeriği azaltılmıştır. 2018’den beri kimya soru sayısı azaldığı için bu sene soru çıkma-
mıştır. Bu konuda adlandırma ve izomerlik önemlidir.
01 Fonksiyonel Gruplar
Organik bileşiklerin moleküllerinde tepkime veren işlevsel CH3 – CH – COOH & Hem asit hem de baz özelliği gös-
gruplara fonksiyonel grup denir. NH2 terir.
(amino asit)
Bir organik bileşiğin fonksiyonel grubu, o organik bileşiğin Organik bileşikler sınıflandırılırken formüle edilir. Bu işlem
özelliklerini belirler. Aynı fonksiyonel gruba sahip organik yapılırken karbon zinciri radikal olduğu için R ile gösterilir.
bileşikler benzer kimyasal özelliklere sahiptir. Bu nedenle
C 2 H 5 OH & R - OH Alkol
organik bileşikler, fonksiyonel gruplara göre sınıflandırılır. =
R
Bir organik bileşikte birden fazla fonksiyonel grup bulu- CH 3 - H & R - H Alkan
:
nabilir. R
Radikal gruplar; alkan, alken, alkin ya da aromatik hidro-

karbonlardan oluşabilir.
CH2 = CH – CH – OH & H
em alkol hem de alken özelli-
ği gösterir. Radikallerin adlandırılması ve formülleri organik bileşik sı-
nıflarında incelenecektir.
CH3 – CH – COOH & Hem asit hem de alkol özelliği gös-
terir. Aşağıda başlıca organik bileşik sınıfları verilmiştir.
OH
Bileşik Sınıfının Bileşikteki Bileşiğin Genel

Genel Adı Fonksiyonel Grup Formülü
Alkan Yok R – H veya R – R
R1 R3
Alken C=C C=C
R2 R4
Alkin –C/C– R1 – C / C – R2
R
Aril
–X
Alkil halojenür R–X
(F, CI, Br, I)
Alkol – OH R – OH
Eter –O– R1 – O – R2
–C=O R–C=O
Aldehit
H H
–C– R1 – C – R2
Keton
O O
–C=O R–C=O
Karboksilik asit
OH OH
Amin – NH2 R – NH2
Nitro alkan – NO2 R – NO2
3
01 Fonksiyonel Gruplar
1. CH3 – CH3 – CH2 – X 4. I. Alken

Yukarıdaki bileşikte X yerine, II. Keton
I. –CHO gelirse aldehittir. III. Alkol
II. –CH = CH2 gelirse alkendir. Yukarıdaki bileşik sınıflarından hangileri üç cins
III. –OH gelirse alkoldür. atom içerir?
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
5. Aşağıda yapı formülleri verilen bileşiklerden

2. COOH hangisi yanlış sınıflandırılmıştır?
A) CH3 – CH2 – CH – CH3 Alkol
NO2 OH
Yukarıdaki bileşikle ilgili, B) H – C – O – CH3 Ester
I. İki farklı fonksiyonel grup içerir. O
II. Aromatik hidrokarbondur. C) NH2 Aromatik hidrokarbon
III. 3-nitro benzoik asit olarak adlandırılır.
yargılarından hangileri doğrudur? D) CH3 – O – CH2 – CH3 Eter
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III E) CH3 – CH2 – C –CH3 Keton
D) II ve III E) I, II ve III O
3. I. Karboksilik asit
6. I. Karboksilik asit
II. Aldehit
II. Eter
III. Eter
O III. Alkol
Yukarıdaki bileşik sınıflarından hangileri – C – Yukarıdaki bileşik sınıflarından hangileri C – O
(karbonil) grubu içerir? bağı içerir?
4 1-E 2-C 3-B 4-D 5-C 6-E

02 Alkoller - I
Alkoller, molekül yapılarındaki doymuş karbon atomu- –OH Grubunun Bağlı Olduğu Karbon Atomuna
na hidroksi grubu (–OH) bağlanmış organik bileşiklerdir. Göre
R – OH şeklinde gösterilir. • Primer (Birincil, 1°) Alkoller: –OH grubunun bağlı ol-
O O Alkoller, suyun bir kere alkillenmesi duğu karbon atomunda 1 tane R– grubu varsa (ya da
H H R H ile oluşan bileşikler olarak tanımla- 2 tane H bağlı ise) primer alkoldür.
su alkol
nır.
R – CH2 – OH CH3 – CH2 – CH2 – OH
R–, alkil olduğunda genel formülleri, CnH2n + 1OH veya 1° alkol 1-propanol (n-propil alkol)
CnH2n + 2O şeklinde yazılabilir.
• Organik bileşiklerdeki her –OH içeren bileşikler alkol • Sekonder (İkincil, 2°) Alkoller: –OH grubunun bağ-
özelliği göstermez. lı olduğu karbon atomunda 2 tane R– grubu varsa (ya
da 1 tane H bağlı ise) sekonder alkoldür.
Bir organik bileşiğin alkol olması için,
• –OH’nin bağlı olduğu karbon atomu sp3 hibritleşmesi R – CH – OH CH3 – CH – CH3
yapmalıdır. R OH
2° alkol izopropil alkol
CH3 – OH CH2 = CH – CH2 – OH
(sec-propil alkol)
metil alkol OH propenil alkol
siklopropanol
• Tersiyer (Üçüncül, 3°) Alkoller: –OH grubunun bağ-
lı olduğu karbon atomunda 3 tane R– grubu varsa (ya
• Bileşik birden fazla –OH içeriyorsa her karbona bir
da H bağlı değilse) tersiyer alkoldür.
tane –OH bağlanır.
CH2 – CH2 CH2 – CH – CH2 R CH3
R – C – OH CH3 – C – OH
OH OH OH OH OH
Glikol Gliserin R CH3
3° alkol ter-bütil alkol
• OH’nin bağlı olduğu karbona başka fonksiyonel grup R (radikal) gruplar farklı ya da aynı karbon sayılı olabi-
bağlı olmamalıdır. lir.
Alkollerin Sınıflandırılması • Polialkoller yapılarındaki her –OH grubuna göre 1°, 2°

ve 3° olarak sınıflandırılır.
–OH Sayısına Göre
CH3
• Monoalkoller: Yapısında bir tane –OH bağlı olan al-
CH3 – CH – CH2 CH3 – C – CH – CH3
kollerdir. Monoalkoller, bir değerli alkoller olarak da ta-
OH OH OH OH
nımlanır. 2° 1° 3° 2°
CH3 – OH metil alkol
C2H5 – OH etil alkol –OH Grubuna Sahip Alkol Olmayan Bileşikler
CH3 – CH = CH OH
• Polialkoller: Yapısında birden fazla –OH grup bulu- OH Enol
nan alkollerdir. 1-propenol fenol
2 tane –OH içeren & diol
3 tane –OH içeren & triol O H – C – OH
CH2 – CH – CH2 CH3 – C – OH O Karboksilik
OH OH OH Gliserin (propantriol) asetik asit formik asit asit
5
02 Alkoller - I
1. I. CH2 = CH – CH2 – CH2 – OH 4. I. O

II. OH CH3 – C – CH2 – CH3
OH
II. CH2 = CH – OH
III. OH
III.
OH
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri alkol özelliği Yukarıda yapı formülü verilen bileşiklerden han-
gösterir? gileri alkol özelliği göstermez?
2. I. CH2 – CH2
OH OH
5. Bir karbon atomuna 1 tane vinil, 2 tane metil ve
II. CH2 – CH2 – CH – CH3 1 tane –OH (hidroksi) bağlanırsa oluşan bileşikle
OH OH ilgili,
III. CH3 – CH – CH3 I. Tersiyer alkol özelliği gösterir.
OH II. Doymamıştır.
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri sadece 2° (se- III. Kapalı formülü C5H10O’dur.
konder) alkol özelliği gösterir?
3. I.
OH
II. CH2 = CH – CH2 – OH 6. I. Glikol
III. CH3 – CH – CH2 – CH3 II. Etil alkol
OH III. Gliserin
Yukarıda yapı formülü verilen bileşiklerden han- Yukarıda adları verilen bileşiklerden hangileri
gilerinin kapalı formülü CnH2nO’dur? polialkoldür?
6 1-C 2-E 3-C 4-B 5-E 6-C

03 Alkoller - II
Alkollerin Adlandırılması
Özel Adlandırma
Alkoldeki –OH grubunun bağlı olduğu radikal (R) grubun “ol, -diol, -triol” ekleri zincirdeki karbon sayısına göre al-
adı yazılır ve sonuna alkol kelimesi eklenir. kan, alken adlarının sonuna yazılır.
Örnek
CH3 – OH CH3 – CH2 – OH
metil alkol etil alkol Halkalı Yapıya Sahip Alkollerde Adlandırma
Örnek
CH3
OH 1 OH
CH3 – CH – CH2 – OH CH2 = CH – CH2 – OH
izobütil alkol propenil alkol
3 2
IUPAC’a Göre Adlandırma Br
Siklohekzanol 3-brom siklopentanol
–OH grubu içeren en uzun karbon zinciri belirlenir ve
• Halkalı doymuş alkollerin ve ikili bağ içeren düz zincir-
–OH grubuna göre numaralandırılır. Bileşik adının sonu-
li alkollerin genel formülü CnH2nO’dur.
na “-ol” eklenir.
• Alkollerde –OH grubunun yer değiştirmesi ile konum
Örnek
izomeri oluşur.
4 3 2 1 3 2 1
CH3 – CH2 – CH – CH3 CH3 – CH – CH2 – OH Örnek
OH CH3 CH3
2-bütanol 2-metil - 1-propanol CH2 – CH – CH2 – OH CH3 – CH – OH
n-propil alkol izopropil alkol
1 2 3 4 5 4 3 2 1
CH3 – CH – CH – CH3 CH2 = CH – CH2 – CH – CH3
OH CH3 OH
4-penten - 2-ol Alkollerin Fiziksel Özellikleri
3-metil - 2-bütanol
Alkolün yapısındaki R– grubu apolar, –OH grubu polardır.
R – OH hidrofob: suyu sevmeyen

Polialkollerde Adlandırma
hidrofob hidrofil hidrofil: suyu seven
–OH sayısına göre bileşik adının sonuna “-diol, -triol” ek-
lenir. Bu iki grubun moleküldeki dengesine göre alkolün fiziksel
özellikleri değişir.
Örnek
Bu özellikler şunlardır:
CH2 – CH2 CH2 – CH – CH2
• Molekülleri arası hidrojen bağı bulunur.
OH OH OH OH OH
Glikol Gliserin • Suda çözünürken hidrojen bağı oluşur.
1,2-etandiol 1,2,3-propantriol Örnek
4 3 2 1 O–d O–d O–d O–d
CH3 – CH – CH – CH2
+dCH H–d H+d H+d +dCH H+d CH3 H+d
3 3
CH3 OH OH
metanol su metanol metanol
3-metil - 1,2-bütandiol hidrojen hidrojen
bağı bağı
OH
• Monoalkoldeki karbon sayısı arttıkça polarlığı ve su-
4 2
3 daki çözünürlüğü azalır fakat kaynama noktası artar.
5 1
• Alkollerde dallanma arttıkça kaynama noktası azalır.
OH • Alkollerin yapısındaki –OH sayısı arttıkça sudaki çö-
4-metil - 2,3-pentandiol zünürlüğü ve kaynama noktası da artar.
7
03 Alkoller - II
1. I. CH3 – CH – CH – CH3 3-metil - 2-pentanol 4. OH

OH C2H5
II. OH
5-klor - 1-hekzanol Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
CI I. Doymamış hidrokarbondur.
III. CH3 – CH – CH – CH3 2,3-bütandiol II. Alkol özelliği gösterir.
OH OH III. Kapalı formülü C6H8O’dur.

Yukarıda yapı formül verilen bileşiklerden hangi- yargılarından hangileri doğrudur?
leri IUPAC’a göre doğru adlandırılmıştır? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
2. I. CH3 – CH2 – OH
II. CH3 – CH – CH2
OH OH 5. I. CH3 – CH2 – CH2 – OH
III. CH3 – CH – CH3 II. CH3 – CH –CH2
OH OH OH
Yapı formülü verilen bu bileşiklerin aynı ortamda III. CH3 – CH2 – CH3
kaynama noktaları arasındaki ilişki aşağıdakile- Yapı formülleri verilen bileşiklerin aynı sıcaklıkta
rin hangisidir? sudaki çözünürlükleri arasındaki ilişki aşağıdaki-
A) I > II > III B) II > III > I C) III > II > I lerden hangisidir?
D) II > I > III E) I > III > II A) II > I > III B) II > III > I C) III > I > II
D) I > II > III E) III > II > I
3. OH
OH 6. CH3
Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşikle ilgili, CH3 – CH – CH2 – OH
I. Polialkoldür. Yukarıda yapı formülü verilen bileşik için;
II. IUPAC’a göre 4-metil - 2,3-pentandiol olarak ad- I. izobütil alkol,

landırılır. II. 2-metil - 1-propanol,
III. 1-hekzanol bileşiği ile yapı izomeridir. III. sec-bütil alkol
yargılarından hangileri doğrudur? adlandırmalarından hangileri kullanılabilir?
8 1-C 2-B 3-C 4-D 5-A 6-C

04 Alkoller - III
Alkollerin Kimyasal Özellikleri C2H5OH + 3O2 √ 2CO2 + 3H2O
Esterleşme
O O 5
C 2 H 4 (OH) 2 + O $ 2CO 2 + 3H 2 O
2 2
R – C – OH + R – OH † R – C – O – R + H2O Glikol
karboksilik ester
asit alkol
(R’ler farklı olabilir.)

O O Etil Alkolün Eldeleri
CH3 – C – OH + CH3 – OH † CH3 – C – O – CH3 + H2O Etilene Su Katılması İle
asetik asit metil alkol metil asetat
H 2 SO 4
CH2 = CH2 + H2O CH3 – CH2 – OH
Yükseltgenme Tepkimesi
Organik bileşiklerin yükseltgenme tepkimesinde bileşikte-
Asetaldehit ve Asetik Asidin İndirgenmesi İle
ki karbonlardan birinin ya da birkaçının yükseltgenme ba- İndirgen madde olarak LiAlH4 ve NaBH4 kullanılır.
samağı artar.
Bu tür tepkimelerde yükseltgen madde KMnO4 (potasyum O O
permanganat) veya K2Cr2O7 (potasyum dikromat) kulla- 8HB 8HB
CH3 – C – OH CH3 – C – H CH3 – CH2 – OH
nılır. asetik asit asetaldehit etil alkol
[O]
8HB
gösterimi indirgenmeyi ifade eder.
KMnO4
ifadeleri organik bileşiklerin yükseltgenme
K2Cr2O7
tepkimeleri için kullanılır.
+ 1 O2
2
8OB 8OB Fermantasyon Yöntemi İle

• 1° alkol Aldehit Karboksilik asit
Şekerin fermantasyonundan doğal olarak elde edilir.
O O
8OB 8OB
CH3 – OH H–C–H H – C – OH C6H12O6 † 2C2H5OH + CO2
-H 2 O
metil alkol formaldehit formik asit
Metil Alkolün Eldesi

8OB ›s›, bas›nç
• 2° alkol Keton CO + 2H2 CH3OH
OH O
8OB
CH3 – CH – CH3 -H 2 O
CH3 – C – CH3
izopropil alkol aseton
Bazı Alkollerin Kullanım Alanları Ve Özellikleri
8OB Metanol (Metil Alkol)
• 3° alkol Yükseltgenmez.
Odunun havasız ortamda damıtılmasından elde edildiği
1° alkol 2 derece, 2° alkol 1 derece yükseltgenir. 3° al-
için odun ruhu olarak bilinir. Çok zehirlidir. Yakıt olarak
kol yükseltgenmez.
kullanılabilir.
İlk basamak yükseltgenmede H2O oluşur.
Etanol (Etil Alkol)
Günlük hayatta en çok kullanılan alkoldür. Şekerin fer-
mantasyonu ile elde edilir. Yenilenebilir enerji kaynağıdır
Yanma Tepkimesi (biyoenerji). Benzinle karıştırılarak yakıt olarak kullanılır.
Alkollerin yanma tepkimesinden CO2 ve H2O oluşur. Sağlık sektöründe antiseptik olarak kullanılır. Cilt üzerin-
3 deki bakterileri %90’a kadar azaltabilir. Kolonyada bulu-
C n H 2n + 1 OH + O $ nCO 2 + (n + 1) H 2 O
2 2 nan alkoldür.
9
04 Alkoller - III
1. I. İzobütil alkol 4. I. Alken

II. 2-metil - 2-bütanol II. Alkil halojenür
III. 3-metil - 3-hekzanol III. Keton
Yukarıdaki maddelerden hangileri aldehit, keton Yukarıdaki bileşiklerin hangileri kullanılarak pri-
ya da karboksilik asitlerin indirgenmesi ile elde mer alkol elde edilebilir?
edilemez? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
2. Etil alkol bileşiği ile ilgili,

I. Yükseltgenebilir.
II. Etilene su katılması ile elde edilir.
III. Tıpta antiseptik olarak kullanılır.
IV. Sudan daha uçucudur.
V. Br2’li suyun rengini giderir.
5. Bir monoalkolün 14,8 gramı tam olarak yakıldığında

3. CH3 OH
0,8 mol CO2 gazı ve 18 gram H2O oluşmaktadır.
CH3 – CH – CH – CH3
Yukarıda yapı formülü verilen bileşik ile ilgili, Buna göre yakılan monoalkol;
I. 5 karbonlu aldehitin indirgenmesi ile elde edilir. I. ter-bütil alkol,
II. IUPAC’a göre 2-metil - 3-bütanol olarak adlandı- II. siklobütanol,

rılır. III. 2-metil - 1-propanol
III. n-pentil alkolle yapı izomeridir. bileşiklerinden hangileri olabilir?
yargılarından hangileri doğrudur? (C: 12, H: 1, O: 16)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
10 1-D 2-E 3-B 4-B 5-D

05 Eterler
Eterler iki kere alkillenmiş su türevidir. IUPAC’a Göre Adlandırma

O O O Sistematik adlandırmada eterler “alkoksi alkan” kalıbına
H109,5 H H R R 110° R göre adlandırılır. Ana karbon zincir alkan dışında alken
su alkol eter veya aren olabilir. Alkoksi grubunun (RO-) bağlı olduğu
karbon numarası gerekirse belirtilir.
Eterlerin Sınıflandırılması
Örnek
Eterdeki R – grubuna göre sınıflandırma yapılır.
R1 – O – R2 R1 = R2 & Simetrik (basit) eter RO
CH3 – O – CH3 metoksi metan
R1 ≠ R2 & Asimetrik (karışık) eter
R grubu; alkil, alkenil, aril olabilir.
R – grupları alkil olursa genel formülü CnH2n + 2O’dur.
RO
Eterler, açık zincirli ve halkalı yapıda olabilir.
CH3 – O – C2H5 metoksi etan
CH3 – CH2 – O – CH3 Açık zincirli

etil metil eter
1 2
CH3 – CH – O – C2H5 2-etoksi propan
3 CH
O O 3
H2C CH2 Halkalı yapıda
etilen oksit (epoksit)

O – CH2 – CH3
etoksi benzen
O O
H2C CH2 Halkalı yapıda
H2C CH2
oksasiklopentan O – CH3
[tetrahidrofunan (THF)] metoksi siklopentan
Eterlerin Adlandırılması
Özel Adlandırma CH3
2
Eterlerin yapısındaki radikal grupların adları yazılır ve so- CH3 – C – O – CH3 2-metoksi - 2-metil propan
1
nuna “eter” kelimesi eklenir. 3 CH3
Örnek
CH3 – CH2 – O – CH3 etil metil eter Eterlerin Kullanım Alanları
Eterler, kimyasal açıdan aktif olmayan bileşikler olduğu
O – CH3 için organik tepkimelerde çözücü olarak kullanılırlar. La-
fenil metil eter
boratuvarda eterle çalışırken açıkta bırakılmamalıdır. Bu-
nun nedeni, eterlerin havadaki oksijenle etkileşerek patla-
yıcı özelliğe sahip peroksitlere dönüşmesidir.
CH3 – O – CH = CH2 metil vinil eter
Dietil Eter (Lokman Ruhu)

CH3 – CH – O – C2H5 etil izopropil eter
Kaslar üzerinde gevşetici etkisi vardır. Nabzı, solunumu
CH3 etkiler ve solunum yollarını tahriş eder.
11
05 Eterler
1. I. CH3 – O – CH(CH3)2 İzopropil metil eter 4. O – CH(CH3)2

O – C2H5
II. Etil fenil eter

I. Aromatik özellik gösterir.
III. CH3 = CH2 – O – Siklopropil vinil eter
II. Fenil izopropil eter olarak adlandırılabilir.
gilerinin özel adlandırması doğrudur? III. 0,1 molü tam olarak yandığında 1,5 mol H2O olu-
şur.
2. O
5. CH3 – CH2 – CH – O – CH2 – CH2 – CH3

CH3
I. Etil izobütil eter olarak adlandırılabilir.
I. IUPAC’a göre 2-propoksi bütan olarak adlandırı-
II. IUPAC’a göre adı 2-etoksi bütandır. lır.
III. Asimetrik eterdir. II. Metil n-pentil eter ile yapı izomeridir.
yargılarından hangileri doğrudur? III. Asimetrik eterdir.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II yargılarından hangileri doğrudur?
3. I. O
6. I. Etoksi siklopentan
O – C2H5
II. O – CH3 II. CH3 – CH2 – CH – O – CH3 3-metoksi bütan

CH3
III. CH2 = CH – O – C2H5 III. C2H5 – O – C2H5 Etoksi etan
Yukarıda yapı formülü verilen bileşiklerden han- Yukarıdaki bileşiklerden hangileri IUPAC’a göre
gilerinin genel formülü CnH2nO’dur? doğru adlandırılmıştır?
12 1-E 2-D 3-E 4-C 5-C 6-D

06 Eterler - Fonksiyonel Grup İzomerliği
Eterlerin Fiziksel Özellikleri • C3H6O2 kapalı formülüne sahip bileşikler:

Eterlerde bağ açısı yaklaşık 110° dir. Bu nedenle polar O
moleküllerdir. CH3 – CH2 – C – OH
Propanoik asit (karboksilik asit)
Moleküller arası dipol-dipol etkileşimi bulunur.
Suda az çözünür. Çözündüğünde hidrojen bağı oluşur. O
Karbon sayısı aynı olan alkollere göre kaynama noktası CH3 – C – O – CH3
daha düşüktür. Metil asetat (ester)
Karbon sayısı arttıkça kaynama noktası da artar fakat su- O

daki çözünürlükleri azalır. H – C – O – C2H5
Eterler hem polar hem de apolar birçok maddeyi çözebilir. Etil metanoat (ester)
H2O C2H5OH CH3 – O – CH3
1 atm’de KN = 100 °C KN = 78 °C KN = –24,9 °C

• Aynı karbon sayılı alkol-eter, aldehit-keton ve karbok-
silik asit-ester bileşik çiftleri fonsiyonel grup izomeridir.
Eterlerin Kimyasal Özellikleri
Eterler yapısından dolayı kimyasal açıdan alkoller kadar • CnH2nO kapalı formülüne sahip olan bileşikler; sikloal-
aktif maddeler değildirler. koller, aldehit, keton ve doymamış zincirine sahip eter
Yanma Tepkimesi sayılabilir.
3n
C n H 2n + 2 O + O 2 " nCO 2 + `n + 1j H 2 O
144444424444443 2
düz zincirli
doymufl eter
Örnek
C4H10O kapalı formülüne sahip bazı bileşikler:
Fonksiyonel Grup İzomerliği • Konum izomeri
Yapısal izomerliğin dört şekilde oluştuğundan bahsetmiş- CH2 – CH2 – CH2 – CH3 CH3 – CH – CH2 – CH3
tik. Bu bölümde fonksiyonel grup izomerliğini inceleyece-
OH OH
ğiz.
1-bütanol 2-bütanol
Fonksiyel grup, organik bileşiklerde bileşiğin özelliğini be-
lirleyen işlevsel gruptur.
• Dallanma-zincir izomeri
Kapalı formülü aynı, fonksiyonel grubu farklı bileşikler
CH3 CH3
fonksiyonel grup izomeridir.
CH3 – CH – CH2 – OH CH3 – C – CH3
Bu izomerlik daha çok hidrokarbonlar dışındaki bileşikler-
2-metil - 1-propanol OH
de görülür.
2-metil - 2-propanol
Örnek
• C2H6O kapalı formülüne sahip bileşikler:
CH3 – O – C3H7 CH3 – O – CH(CH3)2
CH3 – CH2 – OH Etil alkol (alkol)
n-propil metil eter izopropil metil eter
CH3 – O – CH3 Dimetil eter (eter)
• C3H6O kapalı formülüne sahip bileşikler: • Fonksiyonel grup izomeri

Örnek
CH3 – CH2 – CHO Propanal (aldehit)
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 –OH C2H5 – O – C2H5
O
1-propanol dietil eter
CH3 – C – CH3 Propanon (aseton) (keton)
13
06 Eterler - Fonksiyonel Grup İzomerliği
1. 3. I. CH3 – CH2 – CH2 – OH

II. CH3 – O – CH3
O
III. CH3 – O – C2H5
Bu bileşiklerin aynı sıcaklıkta buhar basınçları
I. Asimetrik eterdir.
arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğ-
II. IUPAC’a göre 2-etoksi propan olarak adlandırılır.
ru verilmiştir?
III. Katılma tepkimesi vermez.
A) II > III > I B) II > I > III C) I > II > III
IV. 1-metoksi bütan bileşiği ile fonksiyonel grup izo-
D) III > II > I E) I > III > II
meridir.
V. Aynı ortamda kaynama noktası 1-pentanolden
düşüktür.
4. O – CH(CH3)2

I. IUPAC’a göre izopropil siklohekzil eter olarak ad-
landırılır.
II. Aromatik özellik gösterir.
III. Asimetrik eterdir.
2. CH2 = CH – O – CH(CH3)2
I. Katılma tepkimesi verir. 5. CH(CH3)2 – O – CH3
II. 0,1 molü tam olarak yandığında 0,5 mol H2O olu- Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
şur. I. Metil sec-propil eter olarak adlandırılabilir.
III. İzopropil vinil eter olarak adlandırılabilir. II. Ter-bütil alkolle fonksiyonel grup izomeridir.
IV. Etil siklopropil eter ile yapı izomeridir. III. Suda çok çözünür.
V. Suda çok çözünür. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangisi yanlıştır? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
14 1-D 2-E 3-A 4-E 5-B

07 Karbonil Bileşikleri - Aldehitler
Karbonil Bileşikleri yılı ketonlarla fonksiyonel grup izomeridir.
Organik bileşiklerde C = O grubu karbonil grubu olarak Örnek

O
bilinir.
C3H6O & CH3 – CH2 – CH propanal
Bu grup; aldehit, keton, karboksilik asit, ester ve açil ha-
lojenürde bulunur. O
Karbonil grubunda bulunan C atomu sp2 hibritleşmesi yap- CH3 – C – CH3 propanon (aseton)
mıştır. Karbonil grubu heteroatom içerdiği için polardır.

Bu bölümde karbonil bileşikleri olan aldehit ve ketonla- Bunun dışında bütanal için,
rı inceleyeceğiz. • CH3 – CH2 – CH2 – CH • OH
Aldehitler O
bütanal
siklobütanol
Karbonil grubundaki karbon atomuna bir hidrojen ve bir O
radikal grubun bağlanmasıyla oluşan bileşiklerdir. • CH3 – CH2 – C – CH3
R – CH veya RCHO şeklinde gösterilir. bütanon
O O
• • 4 3 2 1
R – alkil ya da aril grup olabilir. CH2 = CH – CH2 – CH2 – OH
R – grubu alkil ise genel formülü CnH2nO’dur. oksasiklopentan 3-bütenol
IUPAC’a Göre Adlandırma izomerleri yazılabilir.
Karbonil grubu içeren en uzun karbon zinciri belirlenir.

Zincirde farklı bir grup varsa numaralandırma karbonil Aldehitlerin Fiziksel Özellikleri
gruptan başlayarak yapılır. Ana zincirdeki kadar karbon Aldehitlerin içerdikleri karbonil grubu nedeniyle polar mo-
içeren hidrokarbonun adının sonuna “-al” eki getirilerek leküllerdir. Fakat oksijen atomuna doğrudan hidrojen bağ-
adlandırma yapılır. lı olmadığı için molekülleri arası dipol-dipol etkileşimi bu-
Örnek lunur. Küçük moleküllü olanların hoş olmayan kokuları
O vardır.
H2C = O CH3 – CH Büyük moleküllü olanları ise güzel kokulu olup parfümeri
Metanal (formaldehit) Etanal (asetaldehit)
sanayisinde, bazıları ise gıda sanayisinde yiyeceklere tat
O O vermek için kullanılır. Küçük moleküllü aldehitler suda çö-
3 2 1 4 3 2 1
CH3 – CH – CH CH3 – CH – CH – CH zünürken hidrojen bağı oluşturarak çözünür.
CH3 CH3 CH3

2-metil propanal 2,3-dimetil bütanal Aldehitlerin Kullanım Alanları ve Özellikleri
OH
• Formaldehit: Suda iyi çözünen bir gazdır. Mikrop öl-
O OCH3 dürücü olduğu için dezenfektan olarak kullanılır. For-
CH
maldehit çözeltisi proteinleri sertleştirip bozulmaları-
nı önler, bu nedenle hazır gıdalarda kullanılır. Tıpta
HC = O
dokuların bozulmadan uzun süre saklanmasında ve
Benzaldehit Vanilin
mumyacılıkta kullanılır.
O O
4 3 2 1 4 3 2 1 • Asetaldehit: Renksiz, keskin kokulu ve zehirli bir sıvı-
CH3 – CH = CH – CH CH3 – CH – CH2 – CH dır. Suda her oranda çözünür. Organik bileşik ve kau-
OH çuk elde etmek için kullanılır. Bademin yapısında bu-
2-bütenal 3-hidroksi bütanal
lunur. Hazır gıdalarda aroma artırıcı olarak kullanılır.
Aldehitlerde İzomeri • Tarçında sinnamaldehit, vanilyada vanilin aldehidi bu-
Doymuş karbon zincirine sahip aldehitler aynı karbon sa- lunur.
15
07 Karbonil Bileşikleri - Aldehitler
1. I. O 4. I. CH3 – CH2 – CH2 – OH

CH3 – CH – CH2 – CH II. CH3 – O – CH3
CH3 III. CH3 – CHO
3-metil bütanal
Yukarıdaki maddelerden hangilerinin yoğun faz-
O
larda molekülleri arası hidrojen bağı bulunur?
II. CH3 – CH – CH2 – CH – CH
CI CH3
4-klor - 2-metil pentanal D) I ve III E) II ve III
III. CH3 – CH – CH2 – CH2 – CHO

OH
4-hidroksi pentanal
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri sistematik ola-
rak doğru adlandırılmıştır?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 5. O
OH
I. IUPAC’a göre 2-hidroksi bütanal olarak adlandı-
rılır.
2. O
II. Alkol özelliği gösterir.
CH3 – CH2 – C – H
Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili, III. Siklobütanol ile yapı izomeridir.
I. Siklopropanol ile yapı izomeridir. yargılarından hangileri doğrudur?
II. Bir molekülünde 9 tane v (sigma) bağı bulunur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
III. Tüm karbon atomları sp3 hibriti yapmıştır. D) II ve III E) I, II ve III

6.
3. I. 3-metil benzaldehit Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
II. 2-metil propanal I. Doymamış hidrokarbondur.
III. Etil siklopropil eter II. Polar moleküllerden oluşur.
Yukarıda adları verilen bileşiklerden hangileri III. Kapalı formülü C5H8O’dur.

CnH2nO genel formülüne uyar? yargılarından hangileri doğrudur?
16 1-E 2-B 3-D 4-A 5-C 6-D

08 Aldehitler
Aldehitlerin Kimyasal Özellikleri O

LiAlH 4
Aldehitlerin başlıca tepkimeleri; yükseltgenme, katılma, R–C–H R – CH2 – OH
polimerleşme ve yanma reaksiyonlarıdır. Örnek
O
CH3 – C – H + H2 † CH3 – CH2 – OH
asetaldehit etil alkol
Yükseltgenme Tepkimeleri NaBH 4
CH3 – C – H CH3 – CH2 – OH
Aldehitler, alkoller gibi asidik ortamda KMnO4 veya O
K2Cr2O7 maddeleri ile yükseltgenirler.
O O
8OB Aldehitlerin Elde Edilme Yolları
R – CH R – C – OH
Laboratuvar koşullarında aldehitlerin en önemli eldesi
Örnek
1° alkollerin yükseltgenmesidir.
O O
8OB O
CH3 – C – H CH3 – C – OH 8OB
asetaldehit asetik asit R - CH 2 - OH -H 2 O
R-C-H
Bunun dışında, aldehitler Tollens ve Fehling çözeltileri ile Örnek

bazik ortamda yükseltgenirler. Bu tepkimeler aldehitlerin O
ayıracıdır. 8OB
CH 3 - CH 2 - CH 2 - OH -H 2 O
CH 3 - CH 2 - CH
• Tollens ayıracı; NH3’lü AgNO3 çözeltisi 1-propanol propanal
O O Asetaldehitin Özel Eldesi
R–C–H+ 2Ag+ + 2OH– † R – C – OH + 2Ag. + H2O OH O
Tepkimede metalik Ag (gümüş aynası) oluşur. Gümüş ay- CH / CH + H 2 O " CH 2 = C - H D CH 3 - C - H
nasının oluşumu aldehidin yükseltgendiğini gösterir. enol asetaldehit
(kararsız) (kararlı)
Örnek
O O
CH3 – C – H + 2Ag+ + 2OH–†CH3 – C – OH + 2Ag. + H2O
Örnek
• Fehling ayıracı; NH3’lü Cu2+ iyonları içeren çözelti
O O
O O
R–C–H+ 2Ag+ + 2OH– † R – C – OH + 2Ag + H2O
R – C – H + 2Cu2+ + 4OH– † R – C – OH + Cu2O(k). + 2H2O
koyu mavi kiremit kırmızısı Yukarıda verilen tepkimeye göre 11,6 gram aldehit yük-
renkli çökelek seltgendiğinde 43,2 gram Ag oluşuyor.
Tepkimede oluşan Cu2O katısı kiremit kırmızısı renkte bir Buna göre, R – grubu kaç karbonludur?
çökelektir. Bu çökeleğin oluşumu aldehidin yükseltgendi- (C: 12, H: 1, O: 16, Ag: 108)
ğini gösterir.
özüm
43,2 Ag ¡ 0,4 mol Ag
Katılma Tepkimesi 0,4 mol Ag ¡ 0,2 mol aldehit
O
0,2 mol aldehit 11,6 gramsa
Ni, Pt
R – C – H + H2 R – CH2 – OH
aldehit
Is›
1° alkol 1 mol aldehit ?
_________________________
Aldehitlere H2 katılırsa aldehitler indirgenir. Aldehitlerin in- ? = 58 gram

dirgenmesinde indirgen madde olarak LiAlH4 veya NaBH4 O
kullanılır. 58 gram aldehit ¡ CnH2n+1 – C – H ¡ n = 2’dir.
17
08 Aldehitler
NH 3 Ni
1. R – CHO + 2Ag+ + 2OH– R – COOH + 2Ag + H2O 4. CH 3 - CH 2 - CH 2 - CHO + H 2 X
Yukarıda verilen tepkimeye göre 11,6 gram aldehit Yukarıdaki tepkime ile ilgili,
yükseltgendiğinde 43,2 gram Ag aynası oluşmakta- I. X bileşiği primer alkoldür.
dır.
II. Organik bileşik yükseltgenmiştir.
Buna göre,
III. Katılma tepkimesidir.
I. Aldehitin mol kütlesi 58 gramdır.
II. R – grubu 3 karbonludur.
III. Aldehit yükseltgenmiştir.
yargılarından hangileri doğrudur? (Ag: 108)
2. OH
5. I. Fehling çözeltisi
II. KMnO4
O III. LiAlH4
Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili, Yukarıdaki maddelerden hangileri aldehitlerin
yükseltgenmesinde kullanılır?
II. NH3’lü AgNO3 çözeltisi ile tepkimesinden Ag ay-
nası oluşturur. D) II ve III E) I, II ve III
III. IUPAC’a göre 4-hidroksi pentanal olarak adlan-

dırılır.
IV. Alkol özelliği gösterir.
V. İndirgenme tepkimesi vermez.
O
6. H–C–H
3. I. 2-propanol I. Yaygın adı asetaldehittir.
II. İzobütil alkol II. İndirgendiğinde metil alkol oluşur.
III. Asetilen III. Tollens çözeltisi ile Ag aynası oluşturur.
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri ile aldehit elde IV. Aldehitlerin en küçük üyesidir.
edilir? V. IUPAC’a göre adı metanaldir.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III yargılarından hangisi yanlıştır?
18 1-C 2-E 3-D 4-C 5-B 6-A

09 Ketonlar
Ketonların Fiziksel Özellikleri

Karbonil grubuna iki tane R – grubu bağlanması ile oluşan Karbonil grubundan dolayı polar moleküllerdir. Küçük mo-
bileşiklere keton denir. leküllü ketonlar sıvıdır ve suda iyi çözünürler. Molekülle-
O R – grupları alkil ise genel formülü CnH2nO’dur. ri arası dipol-dipol etkileşimi bulunur. Sıvı ketonlar boyar
R–C–R maddelerde kullanılır. Molekül büyüdükçe sudaki çözü-
nürlükleri azalır.
O R1 = R2 simetrik keton
Ketonların Kimyasal Özellikleri
R1 – C – R2 R1 ≠ R2 asimetrik keton
Ketonların, aldehitlere göre kimyasal aktiflikleri daha az-
En küçük üyesi 3 karbonludur.
dır. Ketonlar, Tollens ve Fehling çözeltileri ile tepkime ver-
Özel Adlandırma mez.
R – grupların adı yazılıp sonuna “keton” kelimesi eklenir. Katılma Tepkimesi
Örnek O OH
Ni
O O CH3 R - C - R + H2 ›s›
R - CH - R
keton 2° alkol
CH3 – C – CH3 CH3 – C – CH – CH3
Dimetil keton (aseton) İzopropil metil keton Ketonlara H2 katılırsa ketonlar indirgenerek 2° alkol olu-
şur.
O O
CH2 – C – C2H5 C Örnek
CH 3 - C - CH 3 + H 2 " CH 3 - CH - CH 3
O OH
Benzil etil keton Difenil keton Yanma Tepkimesi
IUPAC’a Göre Adlandırma 3n - 1
C n H 2n O + O 2 " nCO 2 + nH 2 O
2
Karbonil grubu içeren en uzun karbon zinciri belirlenir.
Ketonların Elde Edilme Yolları
Numaralandırma (gerekirse) karbonil grubuna yakın yer-
• 2° alkollerin yükseltgenmesi
den başlanarak yapılır.
O
Zincirdeki karbon sayısına göre alkan adının sonuna “-on” 8OB
R – CH – R R–C–R
eklenir.
OH
Örnek
Örnek
O O
1 2 3 4 5 O
CH3 – C – CH3 CH3 – CH – C – CH2 – CH3 8OB
CH3 – CH – CH2 – CH3 CH3 – C – CH2 – CH3
CH3
Propanon 2-metil - 3-pentanon OH
2-bütanol bütanon
O
• Alkinlere su katılması
O
R – C / CH + H2O † R – C – CH3
Siklopentanon
Örnek
Ketonlarda İzomeri O
Ketonlar aynı karbon sayılı aldehitlerle fonksiyonel grup CH3 – C / CH + H2O † CH3 – C – CH3
izomeridir. propin aseton
Örnek Aseton
O O Renksiz, kokusuz, suda iyi çözünen bir sıvıdır. Kanda az
C4H8O & CH3 – CH2 – C – CH3 CH3 – CH2 – CH2 – CH miktarda bulunur. İyi bir çözücüdür (yağ, mum, reçine, ka-
bütanon bütanal uçuk, plastik, vernik için).
19
09 Ketonlar
1. CH3 – C – CH3 3.
O
O
I. İndirgendiğinde n-propil alkol oluşur.
II. Yükseltgenemez.
I. IUPAC’a göre 5-metil - 3-hekzanon olarak adlan-
III. Yaygın adı asetondur. dırılır.
IV. IUPAC’a göre propanon olarak adlandırılır. II. Genel formülü CnH2nO’dur.
V. Propanal ile fonksiyonel grup izomeridir. III. Yükseltgenme tepkimesi vermez.
yargılarından hangisi yanlıştır? IV. Heptanal ile fonksiyonel grup izomeridir.
A) I B) II C) III D) IV E) V V. İndirgendiğinde tersiyer alkol oluşur.
4. CH3 – C / CH + H2O †
Yukarıdaki tepkimede oluşan kararlı ürünle ilgili,
I. Dimetil keton olarak adlandırılabilir.
II. Yükseltgenme tepkimesi vermez.
III. İndirgendiğinde sekonder alkol oluşur.
2. I. O
CH3 – CH – C – CH2 – CH3
CH3
4-metil - 3-pentanon
II. O
CI
5. O
2-klor siklopentanon
III. CH3 – CH – C – CH3
I. Metil n-propil keton olarak adlandırılabilir.
CH3 O
3-metil bütanon II. Bütanol ile fonksiyonel grup izomeridir.
Yukarıdaki bileşiklerden hangileri sistematik ola- III. NH3’lü AgNO3 çözeltisi ile tepkime vermez.
rak doğru adlandırılmıştır? yargılarından hangileri doğrudur?
20 1-A 2-D 3-E 4-E 5-C

10 Karboksilik Asitler - I
O Karboksilik Asitlerde Adlandırma

Karbonil grubuna (– C –) bir hidroksil grubu (–OH) grubu Özel Adlandırma
bağlanması ile oluşan – C – OH (–COOH) karboksil gru-
Karboksilik asitlerde özel adlandırma asidin kaynağının
O Latince adına göre yapılır.
buna sahip bileşiklere karboksilik asit denir.
HCOOH: formik asit CH3COOH: asetik asit
R –COOH şeklinde gösterilir.
Bunun dışında asit molekülüne bağlı olan farklı gruplar
R – ; alifatik, aromatik, halka yapı ya da hidrojen olabilir. varsa belirtilir. Yunan harflerine göre numaralamada kar-
boksil grubundaki karbon atomundan başlanarak “a, b, c,
Sınıflandırma d…” şeklinde belirtilir.
Karboksil Sayısına Göre Örnek

b a
• Monokarboksilik asit: Yapılarında bir tane –COOH CH3 – CH – COOH a-hidroksi propanoik asit (Laktik asit)
grubu bulunan bileşiklerdir.
OH
Örnek IUPAC’a Göre Adlandırma
HCOOH formik asit Karboksil grubu içeren en uzun karbon zinciri belirlenir.
CH3COOH asetik asit Karboksil grubu dışında grup varsa karboksildeki karbon-
dan başlayarak numaralandırma yapılır. Grupların numa-
ra ve adları yazılır. Karbon zincirindeki karbon sayısına
• Polikarboksilik asit: Yapılarında birden fazla –COOH
denk gelen hidrokarbonun adı yazılır ve sonuna “-oik asit”
grubu bulunan bileşiklerdir.
eklenir.
Örnek
Örnek
COOH CH2 – COOH
O O
CH2 CH – COOH
H – C – OH: metanoik asit CH3 – C – OH: etanoik asit
COOH CH2 – COOH (HCOOH)
dikarboksilik asit trikarboksilik asit
3 2 1
–COOH’den Farklı Fonksiyonel Gruplara Göre CH3 – CH – COOH: 2-metil propanoik asit
• Hidroksi asitler: Yapısında OH grubu içeren karboksi- CH3

2 1 3 2 1
lik asitlerdir. Kısaca oksi asitler de denir. CH2 – COOH CH3 – CH – COOH
a
Örnek
OH
CH3 – CH – COOH
2-fenil etanoik asit 2-hidroksi propanoik asit
OH
(a-fenil asetik asit) (Laktik asit)
Laktik asit
Polikarboksilik asitlerde hidrokarbon adının sonuna;
• Amino asitler: Yapılarında amino grubu (–NH2) grubu 2 tane –COOH içeren, -dioik asit,
bulunan karboksilik asitlerdir. 3 tane –COOH içeren, -trioik asit ekleri yazılır.
Örnek Örnek
CH2 – COOH 2-amino etanoik asit (Glisin) COOH COOH
NH2 COOH CH2
etandioik asit COOH
(okzalik asit)
propandioik asit
Yağ Asitleri (malonik asit)
• Doymuş yağ asidi: Karbonlar arası tekli bağlar bulunur. Karbonlik asitlerde izomeri: Alkil grubuna sahip asitler
• Doymamış yağ asidi: Karbonlar arası ikili bağ bulunur. aynı karbon sayılı esterler ile fonksiyonel grup izomeridir.
21
10 Karboksilik Asitler - I
1. I. CH3 – CH – CH – COOH 4. NH2 O

CH3 CH3
2,3-dimetil bütanoik asit
OH
II. CH3 – CH – COOH
NH2
2-amino propanoik asit I. Amino asittir.
III. CH2 – CH2 – CH2 – COOH II. IUPAC’a göre 3-amino pentanoik asit olarak ad-
OH landırılır.
4-hidroksi bütanoik asit III. İki fonksiyonel grup içerir.
Yukarıdaki bileşiklerden hangilerinin sistematik yargılarından hangileri doğrudur?
adı doğru verilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) I ve III E) I, II ve III
5. CH3 – CH – CH2 – CH2 – COOH

2. I. C15H31COOH OH CH3
II. C14H27COOH Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili;
III. C17H35COOH I. Genel formülü CnH2nO2 dir.
Yukarıdaki asitlerden hangileri doymuştur? II. Hidroksi asittir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III III. IUPAC’a göre 4-hidroksi - 3-metil pentanoik asit

olarak adlandırılır.
3. O O
OH OH 6. CH2 = CH – CH2 – COOH

Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşikle ilgili, Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
I. Polikarboksilik asittir. I. Doymamıştır.
II. Kapalı formülü H2C2O4’tür. II. Bir molekülünde 11 v (sigma) bağı bulunur.
III. IUPAC’a göre etandioik asit olarak adlandırılır. III. IUPAC’a göre 3-bütenoik asit olarak adlandırılır.
22 1-E 2-C 3-E 4-D 5-D 6-E

11 Karboksilik Asitler - II
Karboksilik Asitlerin Fiziksel Özellikleri Yükseltgen madde: KMnO4 veya K2Cr2O7

Karboksilik asitlerin molekülleri arası hidrojen bağı bulu- Aldehitlerin yükseltgenmesinde Tollens ve Fehling çözel-
nur. Suda çözündüklerinde hidrojen bağı oluştururlar. tileri kullanılabilir.
R - COOH`sudaj + H 2 O`sj D R - COO`-sudaj + H 3 O`+sudaj Esterlerin Hidrolizi
Zayıf asit özelliği gösterirler. Karbon sayısı arttıkça asidik
O O
kuvvetleri ve sudaki çözünürlükleri azalır.
R - C - O - R + H 2 O D R - C - OH + R - OH
Kaynama noktaları aynı karbon sayılı alkolden ve sudan
daha yüksektir.
Doymamış Yağ Asitleri
Karboksilik Asitlerin Kimyasal Özellikleri
Yapılarındaki karboksil grubuna bağlı hidrokarbon kıs-
Yapılarındaki –COOH grubundan dolayı kimyasal açıdan
mında çift bağ bulunduran asitlerdir.
oldukça aktiftirler.
Örnek
Aktif Metallerle
3 2 1
2R - COOH + Ca " `R - COOj2 Ca + H 2 CH2 = CH – CH2 – COOH
3-bütenoik asit
1 Bazı Karboksilik Asitlerin Kullanım Alanları
R - COOH + Na " R - COONa + H
2 2
Örnek • Formik asit: Tekstilde boyama işleminde, ayna, ek-
COOH + 2K † COOK + H2 mek mayası, mürekkep üretiminde ve kozmetikte kul-
COOH COOK lanılır.
• Asetik asit: Kimyasalların üretiminde ham madde
Nötrleşme olarak kullanılır. Apolar maddeleri de çözer. Çaydan-
R – COOH + Baz † Tuz + H2O lıkta kireç çözücü olarak kullanılır. Hazır gıdalarda kat-
Örnek kı maddesidir.
• Salisilik asit: Söğüt ağacından özütleme yöntemi ile
CH3COOH + KOH † CH3COOK + H2O
elde edilir. Sağlığa faydalıdır. Aspirinde bulunan asit-
Esterleşme
tir. Birçok hastalığın tedavisinde ve kozmektikte kulla-
O O nılır.
R – C – OH + R – OH † R – C – O – R + H2O
• Ftalik asit: PET eldesinde kullanılan monomerlerden
ester
biridir. Şampuan, nemlendirici, krem, parfüm ve oje
O O yapımında kullanılır.
CH3 – C – OH + CH3 – OH † CH3 – C – O – CH3 + H2O • Sitrik asit: Limon tuzu olarak bilinir. Bütün bitkilerde
asetik asit metil alkol metil asetat bulunur. Gıda, tarım, ilaç ve içecek sektöründe kulla-
İndirgenme Tepkimesi nılır.
O • Malik asit: Elma asidi olarak bilinir. Sağlığa çok fay-
8HB 8HB
R - COOH R - CH R - CH 2 - OH dalıdır.
asit aldehit 1° alkol
• Folik asit: Sağlık açısından önemli bir vitamindir.
İndirgen madde: LiAlH4 veya NaBH4 • Benzoik asit: Tuzları hazır gıdalarda katkı maddesi
Karboksilik Asitlerin Elde Edilme Yolları olarak kullanılır. Mantar, süt ürünleri, karanfilde bulu-
1° Alkollerin veya Aldehitlerin Yükseltgenmesi nur.
8OB 8OB • Doymamış yağ asitleri: Vücudun üretemediği asitler-

1° alkol Aldehit Karboksilik asit
dir. Omega-3 ve omega-6 maddeleri önemli yağ asit-
Örnek leridir. Bu yağ asitleri kan basıncını düzenler.
O
8OB 8OB
• Doymuş yağ asitleri: Et, süt, Hindistan cevizinde bu-
CH 3 - CH 2 - OH CH 3 - CH CH 3 - COOH lunur.
23
11 Karboksilik Asitler - II
1. I. C4H9COOH 4. CH3 – CH – COOH

II. HCOOH OH
III. CH3COOH
Bu asitlerin aynı ortamda sulu çözeltilerinin pH
değerleri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangi- II. 2 basamak indirgendiğinde monoalkol oluşur.
sinde doğru verilmiştir? III. IUPAC’a göre 2-hidroksi propanoik asit olarak
A) II > III > I B) II > I > III C) I > II > III adlandırılır.
D) I > III > II E) III > II > I IV. Yaygın adı laktik asittir.
V. Oksi asittir.
2. O
H – C – OH
Yukarıdaki bileşikle ilgili, 5. I. 2-propanol
I. Yaygın adı formik asittir. II. Bütanal
II. 2 basamak indirgenirse metil alkol oluşur. III. Etil alkol
III. NH3’lü AgNO3 çözeltisi ile tepkime vermez. Yukarıdaki bileşiklerden hangilerinin yeterince
IV. 0,1 molü yeterince Ca metali ile tepkimeye girdi- yükseltgenmesi sonucu karboksilik asit oluşur?
ğinde NK’de 1,12 litre H2 gazı oluşur. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
V. Fonksiyonel grup izomeri yoktur. D) I ve III E) II ve III
1
6. R - COOH + Li " R - COOLi + H
2 2
Yukarıda verilen tepkimeye göre, 37 gram karbok-
silik asidin yeterince Li ile tepkimesi sonucu NK’de
3. O 5,6 L H2 gazı oluşuyor.
C 2 H 5 - C - O - CH 3 + H 2 O D X + CH 3 OH Buna göre,
Yukarıdaki tepkime ile ilgili, I. R – (radikal) C3H7’dir.
I. Kondenzasyon gerçekleşmiştir. II. Asidin mol kütlesi 74’tür.
II. X bileşiği propanoik asittir. III. Tepkimede 0,5 mol Li harcanmıştır.
III. Denge tepkimesidir. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur? (C: 12, H: 1, O: 16)
24 1-D 2-C 3-D 4-B 5-E 6-D

12 Esterler
Bir karboksillik asit ile bir alkolün tepkimesinden oluşan Esterlerin Sabunlaşması
organik bileşiğe ester denir. O O
R1 – C – OR2 + NaOH † R1 – C – O–Na+ + R2 – OH
O O
R1 – C – OH + R2 – OH ø R1 – C – O – R2 + H2O • Yağlar: Yağ asitlerinin gliserin ile oluşturdukları ester-
lerdir.
O O
R1 = R2 veya R1 ≠ R2 olabilir. HO – C – R CH2 – O – C – R
Bu tepkime iki yönlüdür. Esterin hidrolizinden karboksilik CH2 – OH O O
asit ve alkol oluşur. CH – OH + HO – C – R CH – O – C – R + 3H2O
O CH2 – OH O O
Esterlerin fonksiyonel grubuna (– C – O –) alkil gruplar HO – C – R CH2 – O – C – R
bağlanır. gliserit (yağ)
Gliseritteki R – (alkil) grupta karbonlar arası ikili bağ var-

sa doymamış yağ, tüm karbonlar arası tekli bağlar varsa
doymuş yağ olarak tanımlanır.
IUPAC’a Göre Adlandırma

Esterlerin adlandırılmasında oksijene bağlı olan alkil gru- O O
bunun adı yazılır ve karbon sayısına karşılık gelen hid- CH2 – O – C – C17H33 CH2 – O – C – C17H35
rokarbonun sonuna “-oat” eklenerek bileşiğin adı eklenir. O O
CH – O – C – C17H33 CH – O – C – C17H35
O O
O O
CH3 – O – C – C17H33 CH3 – O – C – C17H35
CH3 – C – O – CH3 C2H5 – C – O – CH3 doymamış doymuş
metil etanoat metil propanoat (sıvı yağlar) (katı yağlar)
(metil asetat)
O
O
CH2 – O – C – R
C – O – C2H5 O CH2 – OH
O O
C2H5 – C – O – CH – CH3 CH – O – C – R + 3NaOH † 3Na+O– – C – R + CH – OH
sabun
CH3 O CH2 – OH
etil benzoat izopropil propanoat CH2 – O – C – R gliserin
gliserit
• Karbon sayısı fazla olan ester bileşikleri olan yağlara

lanolin, bal mumu, balsam örnek olarak verilebilir.
Lanolin, koyun yününden elde edilen doğal bir yağdır.
Esterlerin Özellikleri
Bal mumu, arıların peteklerini yapmak için kullandıkla-
Küçük alkil gruplu esterler renksiz, akışkan ve hoş koku-
rı yumuşak, sarı renkli bir yağdır.
lu sıvılardır. Doğada bazı bitki, çiçek ve meyvelerde bulu-
nur. Örneğin, nane ve kekik gibi bitkilerde bulunur. Doğal Balsam, ağaçlar veya odunsu çalılardan elde edilen
meyve aromaları birçok esterle bazı organik bileşiklerin doğal bir maddedir.
karışımıdır. Sentetik aromalarda esterler kullanılır.
Örneğin, metil asetat (CH3 – C – O – CH3) bileşiğinin ko- • Esterler, kimya sanayisinde kullanılan önemli madde-
O lerdir. Sabun, kozmetik ürünler, parfümler, boya için
kusu elma kokusuna benzer, bu nedenle parfümeride ve çözücü, yapay tatlandırıcı gibi birçok maddenin yapı-
gıda sanayisinde kullanılır. mında kullanılırlar.
25
12 Esterler
1. I. O 4. Gliserin + 3R – COOH † Yağ + 3H2O

C – O – CH3 Yukarıdaki tepkime ile ilgili,
I. R – grubunda karbonlar arası ikili bağ içerirse
doymamış yağ oluşur.
Metil benzoat
II. R – grubu C17H33 – ise oluşan yağ doymuştur.
O
II. CH3 – CH – CH2 – C – O –C2H5 III. Kondenzasyon tepkimesidir.
CH3 yargılarından hangileri doğrudur?

Etil-3-metil bütanoat A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
III. H – C – O – CH(CH3)2 D) II ve III E) I, II ve III
O
İzopropil metanoat
rılmıştır?
D) II ve III E) I, II ve III O
5. CH3 – CH – CH2 – C – O – CH3
CH3
2. O Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
I. IUPAC’a göre metil-3-metil bütanoat olarak ad-
O landırılır.
Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşikle ilgili, II. Etil bütanoat ile yapı izomeridir.
I. IUPAC’a göre adı metil bütanoattır. III. Basit formülü C3H6O’dur.
II. Pentanoik asitle fonksiyonel grup izomeridir. yargılarından hangileri doğrudur?
III. 1-bütanol ile formik asidin tepkimesinden elde A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
edilir.
6. O
CH3 – CH – C – O – C2H5
3. Esterler ile ilgili,
CH3
I. Karbonil grubu içerirler.
II. Eşit karbon sayılı karboksilik asitlerle fonksiyonel Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
grup izomeridirler. I. IUPAC’a göre etil-2-metil propanoat olarak ad-
III. Gıda ve kozmetik sanayisinde kullanılırlar. landırılır.
IV. En küçük üyesi 3 karbonludur. II. Hekzanoik asitle fonksiyonel grup izomeridir.
V. Karboksilik asit ve alkollerin kondenzasyon tepki- III. Kapalı formülü C6H12O’dur.

mesi sonucu oluşurlar. yargılarından hangileri doğrudur?
26 1-E 2-B 3-D 4-C 5-E 6-B

01 Organik Bileşikler - II
1. A
[O]
B 4. O
Yukarıdaki tepkime ile ilgili, O

I. A maddesi sekonder alkol ise B maddesi keton- Yukarıda çizgi gösterimi verilen bileşikle ilgili,
dur.
I. 2-etil pentanoik asitle fonksiyonel grup izomeri-
II. A maddesi primer alkol ise tepkimede kullanılan dir.
yükseltgen madde NH3’lü AgNO3 çözeltisidir.
II. Hidroliz tepkimesi verir.
III. A maddesi aldehit ise B maddesi karboksilik asit-
III. IUPAC’a göre izopropil bütanoat olarak adlandı-
tir.
rılır.
2. I. 2-metil - 1-propanol
[O] 5. Gliserin bileşiği ile ilgili,
II. Etil etanoat + H 2 O I. Polialkoldür.
8OB II. 2 basamak yükseltgenebilir.

III. Bütanal
III. IUPAC’a göre etandiol olarak adlandırılır.
Yukarıdaki tepkimelerin hangilerinde karboksilik
asit elde edilir?
6. Etil metil keton bileşiği ile ilgili,
3. Aşağıdakilerden hangisi izobütil alkol bileşiğinin I. IUPAC’a göre bütanon olarak adlandırılır.
yapı izomeri değildir? II. Siklobütanol ile yapı izomeridir.
A) Ter-bütil alkol III. Yükseltgenebilir.
B) Siklobütanol IV. İndirgenebilir.
C) 2-metil - 2-propanol V. Bütanal ile fonksiyonel grup izomeridir.
D) Dietil eter yargılarından hangisi yanlıştır?
E) İzopropil metil eter A) I B) II C) III D) IV E) V
27 1-C 2-E 3-B 4-E 5-C 6-C

7. İzobütil alkol bileşiği ile ilgili, 10. CH3 – CH – O – C2H5

I. Sekonder alkoldür. CH3
II. IUPAC’a göre 2-metil - 1-propanol olarak adlan- Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
dırılır. I. IUPAC’a göre izopropil etanoat olarak adlandırı-
III. Ter-bütil alkolle yapı izomeridir. lır.
yargılarından hangileri doğrudur? II. 2-metil - 2-bütanol ile fonksiyonel grup izomeri-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III dir.
D) II ve III E) I, II ve III III. Katılma tepkimesi vermez.

(03, 04 kök bilgileri içermektedir.) yargılarından hangileri doğrudur?
8. O
CH(CH3)2 – C – O – C2H5
Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili, 11. O
I. IUPAC’a göre etil - 2-metil propanoat olarak ad- H C O CH(CH3)2
landırılır. Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
II. 2-metil propanoik asit ve etil alkolün esterleşme I. İzopropil metanoat olarak adlandırılır.
tepkimesi sonucu oluşur.
II. Bütirik asitle fonksiyonel grup izomeridir.
III. Hekzanoik asitle fonksiyonel grup izomeridir.
III. Hidroliz olduğunda metil alkol oluşur.
12. H
9. CH3 – CH – COOH C O
H
OH Yukarıda verilen bileşikle ilgili,
Yukarıda yapı formülü verilen bileşik ile ilgili, I. Yaygın adı formaldehittir.
I. IUPAC’a göre 2-hidroksi propanoik asit olarak II. Tıpta dokuların uzun süre bozulmadan saklan-
adlandırılır. masında kullanılır.
II. Yükseltgenebilir. III. Yoğun fazda molekülleri arası hidrojen bağı et-
III. İndirgenebilir. kindir.
IV. Metil etanoat ile fonksiyonel grup izomeridir. IV. İndirgenebilir.
V. Yaygın adı laktik asittir. V. Yükseltgendiğinde formik asit oluşur.
yargılarından hangileri yanlıştır? yargılarından hangisi yanlıştır?
A) I B) II C) III D) IV E) V A) I B) II C) III D) IV E) V
28 7-D 8-E 9-D 10-D 11-B 12-C

1. 8,8 gram aldehit, NH3’lü AgNO3 çözeltisi ile tepkime- 4. CH3 – CH – CH2 – CH2
ye girdiğinde 43,2 gram metalik Ag oluşmaktadır. OH OH
Bu aldehitle ilgili, Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili,
I. Mol kütlesi 44 gramdır. I. IUPAC’a göre 1,3-bütandiol olarak adlandırılır.
II. Asetaldehit olarak adlandırılır. II. İki basamak yükseltgenebilir.
III. Aynı karbon sayılı keton izomeri yoktur. III. Dietil eter ile yapı izomeridir.
IV. İndirgendiğinde etil alkol oluşur. yargılarından hangileri doğrudur?
V. Genel formülü CnH2n+2O’dur. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
yargılarından hangisi yanlıştır? D) II ve III E) I, II ve III
(Ag: 108, C: 12, H: 1, O: 16) (03, 04 kök bilgileri içermektedir.)
1
5. CH 3 CH 2 COOH + C 2 H 5 OH
2
X + H2 O
2. CH3OH (metil alkol) bileşiği ile ilgili,
I. Odunun havasız ortamda ve yüksek sıcaklıkta
I. 1. yön esterleşme tepkimesidir.
damıtılması ile elde edilir.
II. X bileşiği n-propil etanoat bileşiğidir.
II. Çok zehirli bir sıvıdır.
III. 2. yön hidroliz tepkimesidir.
III. Yakıt olarak kullanılabilir.
3. O
CH3 – C – CH2 – CH – CH3 6. O
CH3 CH3 – C – X
Yukarıda yapı formülü verilen bileşikle ilgili, Yukarıdaki bileşikte bulunan X yerine,
I. IUPAC’a göre 4-metil - 2-pentanon olarak adlan- I. –OH gelirse karboksilik asittir.
dırılır. II. –OR gelirse esterdir.
II. Fehling çözeltisi ile tepkime vermez. III. –H gelirse alkoldür.
III. İndirgendiğinde sekonder alkol oluşur. IV. –R gelirse ketondur.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III
D) II ve III E) I, II ve III D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
29 1-E 2-E 3-E 4-B 5-C 6-D

7. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin sistematik 9. CH3 – CH2 – OH CH3 – O – CH3

adlandırması yanlış yapılmıştır? Yukarıdaki bileşiklerin;
A) CH3 – CH – CH2 – COOH I. sigma (v) bağı sayıları,
NH2
II. yoğun fazda molekülleri arası etkileşim türleri,
3-amino bütanoik asit
III. kapalı formülleri
B) CH2 = CH – CH2 – CH – CH3 niceliklerinden hangileri aynıdır?
OH A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
1-penten - 4-ol
C) O (03, 06 kök bilgileri içermektedir.)
siklopentanon
O 10. O
D) CH3 – CH – C – O – CH3
CH3
Metil - 2-metil propanoat
Yukarıda çizgi formülü verilen bileşikle ilgili,
CH3 I. Yaygın adı asetondur.
E) CH3 – CH2 – CH2 – O – CH3
II. Boya çözücüdür.
2-metoksi bütan III. Yoğun fazda molekülleri arası dipol-dipol etkileşi-
(03, 05, 08, 10, 11 kök bilgileri içermektedir.)
mi bulunur.
Maya
11. C 6 H 12 O 6 2X + 2CO 2
8. I. CH3 – CH2 – O – CH3 Yukarıdaki tepkimeyle ilgili,
I. X bileşiği etil alkoldür.
II. CH3 – CH – CH3
OH II. Fermantasyon gerçekleşmiştir.
III. X bileşiği yeterince yükseltgendiğinde sirke asidi
III. CH3 – CH2 – CH – CH3
oluşur.
OH
Bu bileşiklerin aynı sıcaklıkta buhar basınçları
arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğ- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
ru verilmiştir? D) II ve III E) I, II ve III
A) III > II > I B) I > III > II C) II > III > I (04 kök bilgiyi içermektedir.)
D) I > II > III E) III > I > II

30 7-B 8-D 9-C 10-E 11-E

YENi NESiL
AYT
MANTIK
MUHAKEME
TEMELLi
SORULAR
KİMYA

Enerji Kaynakları ve Bilimsel Gelişmeler
Fosil Yakıtlar
Alternatif Enerji Kaynakları
Sürdürülebilirlik
Müfredata yeni girmiş bir konudur. Kimya biliminin önemini anlama açısından dikkat edilmesi gereken bir ünitedir.
01 Fosil Yakıtlar
Fosil Yakıtların Oluşumu ve Zararları Sera etkisi ve asit yağmurları petrol ve kömür kullanımın-
Bitkisel ve hayvansal atıkların oksijensiz ortamda taşlaş- dan dolayı artmaktadır.
ması sonucu oluşan yakıtlara fosil yakıtlar denir. Petrol, Fosil yakıtların kullanımı CO2, NOX (azot oksit) ve SOX
kömür ve petrol türevi olan doğal gaz fosil yakıtlardır. (kükürt oksit) gazlarının atmosferdeki miktarını artırır. Bu
Petrol, yer altından çıkarılarak ham hâli ile kullanılmaz. gazlar da hava kirliliğini artıran gazlardır.
Petrol, içinde birçok maddenin bulunduğu bir karışımdır.
Bu nedenle ayrımsal damıtma ile bileşenlerine ayrılarak Fosil Yakıtların Zararlı Etkilerinden Korunma
elde edilen ürünler yakıt olarak kullanılır. Petrolün damıtıl- Fosil yakıtların çevreye verdiği zararları azaltmak için bu
masıyla elde edilen ürünler, LPG (likit petrol gazı), benzin, yakıtların kullanımını sınırlamak en önemli yollardan biri-
motorin, gaz yağı, fuel oil, asfalt (zift) gibi maddelerdir. dir. Fosil yakıtların kullanımını azaltmak için;
Kömür, oluşum sırası ve içerdiği karbon yüzdesine göre • şehir içinde kişisel araçları daha az kullanmak,
turba, linyit, taş kömürü ve antrasit olarak sınıflandırılır. • toplu taşıma araçlarını kullanmak,
Doğal gaz, bir gaz karışımıdır. Doğal gazda %90 oranın- • yenilenebilir (temiz) enerji kaynakları kullanmak,
da CH4 (metan) gazı, bazı hidrokarbonlar (etan, propan, • ağaçlandırmayı artırmak
bütan) ve az miktarda H2S ve CO2 bulunur. gibi önlemler alınabilir.
Petrol Ürünlerinin Kullanım Alanları
Asfalt: Yaygın olarak kullanılan asfalt, petrolün rafinasyo-
Petrol gazı
nundan elde edilen yan üründür. Maden kömürünün da-
mıtılması esnasında elde edilen siyah madde zifttir.
Mazot: Mazot veya motorin dizel motorlarda kullanılan,
Benzin
ham petrolün damıtma ürünlerinden biridir.
Neft Fuel oil: Fuel oil, koyu renkte, az akışkan bir petrol ürü-
nüdür. Elektrik, ısı ya da buhar sistemlerinde kullanılabi-
Parafin
len fuel oil, her türlü endüstriyel fabrika, tesis ve binalarda
Dizel tercih edilmektedir. Kolay pompalanır, yanar ve tasarruf
Fuel oil sağlar.
Motor Benzin: Kimyasal olarak benzin, ham petrolün özelliğine
Ham petrol
yağı bağlı olarak 120’den fazla hidrokarbon ihtiva eder. Bunla-
Zift rın çoğu doymuş hidrokarbon yapısında olup 4’ten 12’ye
Fırın kadar karbon ihtiva ederler.
Petrolün damıtılması Gaz Yağı: Gaz yağı ya da taş yağı, rafinerilerde benzin-
den sonra alınan bir üründür.
LPG: LPG yani sıvılaştırılmış petrol gazı, ham petrolün
rafinerilerde damıtılması sırasında veya petrol yatakları-
Zaman nın üzerinde bulunan doğal gazın ayrıştırılması ile elde
edilen ve basınç altında sıvılaştırılan, renksiz, kokusuz,
Bataklık
Basınç havadan ağır ve yanıcı bir gazdır. Ülkemizde kullanılan
LPG’nin bileşimi genelde %70 bütan, %30 propandır. Bir
Sıcaklık litre LPG gazlaştığında normal şartlarda yaklaşık 250 lit-
Turba re gaz hacmine ulaşır. LPG, doğal gaz gibi uçucu olma-
Linyit yıp dibe çöker.
Kömür
Parafin: Parafin mumu, petrolden elde edilen renksiz, ko-
Kömürün Oluşumu kusuz bir mum çeşididir.
Fosil yakıtların verdikleri enerji miktarlarından dolayı kul- Katran: Organik maddenin yıkıcı damıtımından elde edi-
lanım alanı oldukça geniştir. Özellikle petrol türevleri çok- len, akışkanlığı az, siyah bir sıvıdır. Katran ve zift bazen
ça kullanılır. Fakat fosil yakıtların kullanımı toprak, su ve birbirinin yerine kullanılabilmektedir ancak zift daha katı-
hava kirliliğine yol açar. dır.
33
01 Fosil Yakıtlar
1. Fosil yakıtlarla ilgili, 4. LPG ile ilgili,

I. Çevre kirliliğine yol açarlar. I. Hidrokarbonlardan oluşan bir gaz karışımıdır.
II. Doğada kendiliğinden oluşurlar. II. Petrolün en uçucu bileşenidir.
III. Ana bileşenleri organik bileşiklerdir. III. Oda koşullarında sıvı hâlde bulunur.
5. Ham petrolle ilgili,

I. Karmaşık yapıya sahip bir karışımdır.
II. Damıtma işleminden elde edilen ürünleri yakıt
olarak kullanılır.
2. • Turba
III. Kullanımı asit yağmurlarına yol açmaz.
• LPG
• Mazot
• Antrasit
• Linyit
Yukarıdaki yakıt türlerinden kaç tanesi petrolün
damıtılması ile elde edilir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
6. I. Linyit
II. Turba
III. Antrasit
Bu kömür türleri oluşum sırası bakımından aşa-
ğıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) II - I - III B) I - II - III C) II - III - I
D) III - I - II E) III - II - I
3. Doğal gaz ile ilgili,

I. Bir gaz karışımıdır.
II. Ana bileşeni CH4 gazıdır.
III. Sera etkisine yol açmaz. 7. Aşağıdakilerden hangisi fosil yakıtlarda bulunan
yargılarından hangileri doğrudur? maddelerden biri değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) H2S B) CO2 C) CH4

D) I ve III E) I, II ve III D) Fe E) C4H10
34 1-B 2-B 3-C 4-B 5-B 6-A 7-D

02 Alternatif Enerji Kaynakları
Alternatif Enerji Kaynakları Bor Madeni ve Enerji

Yenilenebilir Enerji kaynakları Geleceğin yakıtı olan H2 enerjisinin özellikle otomobiller-
Fosil yakıtların rezervindeki azalma ve çevreye verdi- de yakıt olarak kullanılabilmesi için depolanması ve taşın-
ği zararlardan dolayı, insanlar yenilenebilir (temiz) ener- masını kolaylaştırmak gerekir. Bunun için metal hidrür bi-
ji arayışına yönelmişlerdir. leşikleri kullanılır. Bu metal hidrürlerden en elverişli olan

sodyum borohidrürdür (NaBH4).
• Güneş (Solar) Enerjisi: İnsanoğlu var olduğundan
beri en önemli enerji kaynağıdır. Zararlı olan hiçbir atı-
ğı yoktur.
• Rüzgâr Enerjisi: Yenilenebilir ve temiz enerji kayna-
ğıdır. İnsan sağlığı ve çevre için hiçbir risk taşımaz.
Bordan Yakıt Eldesi
Dezavantaj olarak rüzgâr türbinlerinin sesli çalışması
Sodyum borohidrür (NaBH4) bileşiği suyla tepkimeye gir-
gösterilebilir.
diğinde sıvı bir yakıt saklanabilir. Tepkime kontrollü ger-
• Jeotermal Enerji: Yer altından çıkan sıcak suların
çekleştirilir, gerektiğinde durdurulabilir.
kullanıldığı enerji türüdür. Jeotermal enerji; ev ve se-
katalizör
raların ısıtılmasında, elektrik üretiminde, kaplıcalarda NaBH4 + 2H2O 4H2 + NaBO2
kullanılmaktadır. Sodyum borohidrür (sodyum metaborat)
• Biyokütle Enerjisi: Tarım atıkları, organik atıklar ve Bordan enerji üretiminin yararları şunlardır:
hayvansal atıklardan oksijensiz ortamda canlı kaynak- • NaBH4 ve NaBO2 bileşikleri yanıcı değildir.
lar yolu ile elde edilen enerji türüdür. Organik atıklar-
• Tepkime sonucu NaBO2 bileşiğinden tekrar NaBH4
dan (çöp gibi) elde edildiği için temiz enerji kaynağıdır.
elde edilebilir.
• Bu yöntemle elde edilen enerji miktarı benzininkine
Biyokütle enerjisinin yararları şunlardır: yakındır.
• Fosil yakıtların kullanımını azaltır.
• Sürdürülebilir enerji kaynağıdır.
• Kullanımı, taşınımı ve depolanması kolaydır. Ülkemiz bor rezervi açısından zengin olmasına karşın ye-
• Enerji tarımının gelişmesini sağlar. teri kadar işlenmemektedir.
Karbonhidratların fermantasyonu sonucu elde edilen etil

alkol, benzinle karıştırılıp, yakıt olarak kullanılır. Bu ne- Nükleer Enerji
denle biyoetanol olarak adlandırılır. Nükleer enerji, yapay radyoaktif reaksiyonlar (fisyon-füz-
yon) sonucu elde edilen enerjidir.
• Fisyon: Büyük atom çekirdeklerinin parçalanarak kü-
• Hidrojen Enerjisi: Hidrojen, enerji kapasitesi çok çük çekirdekler oluşturmasıdır (atom bombası gibi).
yüksek bir elementtir. Yandığında sadece H2O buha-
• Füzyon: Küçük atom çekirdeklerinin kaynaşarak bü-
rı oluşur. Bu nedenle, temiz ve yenilenebilir enerji kay-
yük çekirdekler oluşturmasıdır (güneşteki patlamalar
nağıdır.
gibi).
1
H 2 (g) + O 2 (g) H 2 O (g) Fisyon ve füzyon tepkimeleri, nükleer santrallerde kont-
2 elektroliz
H2’nin yakıt olarak kullanılması için saf hâlde olması ge- rollü olarak gerçekleştirilir ve enerji elde edilir. Eğer kont-
rekir. Saf hâlde H2 gazı elde etmek ve depolamak mali- rol edilmezse seri hâlinde radyoaktif reaksiyonlar gerçek-
yetlidir. leşir ve çevreye büyük zararlar verir.
35
02 Alternatif Enerji Kaynakları
1. Aşağıdakilerden hangisi yenilenebilir enerji kay- 4. I. Doğal gaz

nağı değildir? II. Hidrojen gazı
A) Hidrojen enerjisi III. LPG
B) Jeotermal enerji Yukarıdaki yakıtlardan hangileri yandığında at-
C) Benzin mosferdeki CO2 gazının miktarında artma ol-
D) Güneş enerjisi maz?
E) Rüzgâr enerjisi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

2. Biyokütle enerjisi ile ilgili,

I. Bitki ve hayvansal atıklardan elde edilir. 5. I. Uranyum
II. Sürdürülebilir enerji kaynağıdır. II. Bor
III. Kullanımı, taşınması ve depolanması kolaydır. III. Polonyum
yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıdaki elementlerin hangilerinden nükleer

enerji elde edilir?
3. NaBH4 + 2H2O † 4H2 + NaBO2

Yukarıdaki tepkime ile ilgili, 6. I. Jeotermal enerji
I. Hidrojen enerjisi elde edilmiştir. II. Rüzgâr enerjisi
II. NaBO2 bileşiği yanıcı değildir. III. Biyokütle enerjisi
III. NaBH4 bileşiğinin adı sodyum borohidrürdür. Yukarıdaki enerji türlerinden hangilerinin kayna-
yargılarından hangileri doğrudur? ğı doğadan gelmektedir?
36 1-C 2-E 3-E 4-B 5-C 6-E

03 Sürdürülebilirlik
Sürdürülebilirlik, toplumun ve ekosistemin kaynaklarının •

n CH2 = CH – CH – CH –
tükenmeden geleceğe aktarımıdır.
C6H5 C6H5
Günümüzde, tüm bilimlerde sürdürülebilirlik önem kazan-
n
mıştır. stiren (vinil benzen) polistiren (PS)
Kimya bilimi de kaynakların doğru ve verimli kullanılması Polimerler avantajlarından dolayı günümüzde birçok sek-
bakımından sürdürülebilirlikle doğrudan ilgilidir. törde kullanılır. Fakat polimerler çevrede kolayca bozun-
madıkları için çevre kirliliğine yol açarlar. Bu nedenle poli-
merlerin geri dönüşümü önemlidir.
Enerji
Sürdürülebilir bir hayatın vazgeçilmez parçası enerjidir.
Bu nedenle enerji kaynaklarının geleceğe aktarımı açı-
sından verimli ve tasarruflu kullanılması gerekir. Enerji Kağıt
kaynaklarının çevre dostu olması sürdürülebilirlik açısın-
Kâğıt, kimyasal olarak selülozdan elde edilen bir madde-
dan büyük öneme sahiptir. Bunun için alternatif ve te-
dir. Kâğıt üretiminde ağaçlar kullanıldığı için sürdürülebi-
miz enerji kaynaklarının kullanılması gerekir. Ülkemizde
lirlik açısından önemlidir.
mevcut kaynakların kullanılmasının yanı sıra atıklardan
Kâğıt üretilirken ağaçların kesilmesini azaltmak gere-
biyogaz (CH4 gazı) üretimi yapılabilmektedir.
kir. Bu nedenle günümüzde yapay olarak kâğıt yapımın-
da kullanılan ağaçlar üretilmektedir. Bunun yanında kâğıt
kullanımında tasarruf yapmak gerekir.
Polimer
Günlük hayatta kullanılan maddelerin ucuz, yenilenebi-
lir ve rahatça işlenebilir olması sürdürülebilirlik açısından
önemlidir.
Metal Sektörü
Bu nedenle kimyasal maddeler olan polimerler günümüz-
de çok kullanılır. Metal sektörü, hayatın devamlılığı ve ülke ekonomisi için
büyük öneme sahiptir. Bu nedenle metallerin geri dönü-
Çok sayıda küçük molekülün birleşmesiyle oluşan uzun
şümü dışa bağımlılığı azaltır ve enerji tasarrufu sağlar.
zincirli bileşiklere polimer denir.
Polimerler doğal ya da sentetik olabilirler.
• Doğal polimerler: nişasta, protein, selüloz, kauçuk
• Sentetik polimerler; PVC, PET, orlon, kevlar, naylon Nanoteknoloji
Polimerler; düşük maliyetli, işlenebilir, kimyasal açıdan
Nano, milyarda bir büyüklüğe verilen addır.
inert (inaktif) ve korozyona uğramayan maddelerdir.
1 m = 1 000 000 000 nm
Bazı polimerler şunlardır:
Bir nanometre, çok küçük bir uzunluk olduğu için içerdiği
• nCH 2 = CH 2 $ [- CH 2 - CH 2 -] n
atom sayısı azdır.
etilen polietilen (PE)
Nano büyüklüğünde üretilen teknolojik malzemeler nano-
• nCH 2 = C H $ - CH - C H
> H teknolojik ürünlerdir. Bu malzemeler, elektronik, mekanik,
Cl Cl n biyomedikal ve optik amaçlı kullanılır.
vinil klorür polivinil klorür (PVC) Nanoteknoloji ile yapılabilecekler şunlardır:
nCH 2 = CH $ - CH - C H - • Mikroskobik boyutlarda bilgisayarlar yapılabilir.
> H
• CN CN • Hafif ve çok daha dayanıklı malzemeler üretilebilir.
n
akrilonitril poliakrilonitril (Orlon) • Yanmaz, leke tutmaz tekstil ürünleri yapılabilir.

• nCF2 = CF2 $ [- CF2 - CF2 -] n • Ameliyat yapabilen nano boyutunda robotlar üretilebi-
tetraflor etilen politetraflor etilen (PTFE-Teflon) lir.
37
03 Sürdürülebilirlik
1. I. Kimyasal reaksiyonlara karşı dirençlidirler. 4. Nanoteknoloji ile ilgili,

II. Geri dönüşümleri mümkündür. I. Atomik boyutta yapılan çalışmalardır.
III. Maliyetleri düşüktür. II. Kanser hastalığının erken tanı ve tedavisinde
Yukarıdaki özelliklerden hangileri polimerlerin kullanılır.
avantajlarındandır? III. Nanoteknolojide kullanılan nanotüplerin yapı-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III mında karbon allotropları kullanılabilir.

2. I. Bitkisel ve hayvansal atıklardan biyogaz üretil-

mesi
II. Geri dönüşüme önem verilmesi
III. Alternatif enerji kaynaklarının kullanılması 5. Polimerlerden üretilen malzemelerle ilgili,
Yukarıdakilerden hangileri sürdürülebilir bir ya- I. Doğada kolayca bozunurlar.
şam için yapılması gerekenler arasındadır? II. Sürdürülebilir bir hayat için geri dönüşümleri
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III önemlidir.
D) II ve III E) I, II ve III III. Yapay ya da sentetik olabilirler.
3. I. (– CF2 – CF2 –)n PTFE (Politetrafloreten)

II. - CH - CH 2 -
f p PVC (Polivinil klorür)
Cl n
III. - CH - CH 2 - Polistiren 6. I. Nişasta

f p II. Selüloz
CN n
III. Teflon
Yukarıdaki polimerlerden hangileri doğru adlan- Yukarıdaki maddelerden hangileri doğal polimer-
dırılmıştır? dir?
38 1-E 2-E 3-B 4-E 5-D 6-B

01 Enerji Kaynakları ve Bilimsel Gelişmeler
1. Biyokütle enerjisi ile ilgili, 4. I. NO2

I. Organik maddelerden kimyasal yollarla elde edi- II. He
lir. III. SO2
II. Alternatif enerji kaynağıdır. Yukarıdakilerden hangileri asit yağmuruna yol
III. CO2 salınımı yoktur. açar?
5. Kömür ile ilgili,

I. Temel bileşeni karbondur.
II. Fosil yakıttır.
III. Kullanımı sera etkisine sebep olur.
2. I. Antrasit
II. Zift
III. Motorin
Yukarıdakilerden hangileri petrolün damıtılması
ile elde edilir?
6. Ham petrolü bileşenlerine ayırmak için ayrımsal da-

mıtma yöntemi kullanılır.
Bu yöntemle bileşenler kaynama noktası farkına
göre elde edilir. Bileşenlerin kaynama noktası, kar-
bon sayısı arttıkça artar.
Buna göre,
I. doğal gaz (C1 – C4)
3. LNG ile ilgili,
II. motorin (C16 – C30)
I. Sıvılaştırılmış doğal gazdır.
III. benzin (C7 – C8)
II. Kullanımı sera etkisine yol açar.
petrol bileşenlerinin aynı ortamda kaynama sı-
III. Fosil yakıttır. caklıkları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangi-
yargılarından hangileri doğrudur? sinde doğru verilmiştir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) I > III > II B) II > III > I C) I > II > III
D) II ve III E) I, II ve III D) II > I > III E) III > II > I
39 1-B 2-D 3-E 4-C 5-E 6-B

01 Enerji Kaynakları ve Bilimsel Gelişmeler
7. Motorlu taşıtlarda kullanılan yakıtlar yandığında SO2 10. Sürdürülebilir bir hayat için,
gazı oluşur. SO2 gazı havadaki su buharıyla birleşe- I. Alternatif enerji kaynakları kullanılmalıdır.
rek H2SO3 bileşiğini oluşturur.
II. Kâğıt tüketimi kontrolsüzce olmamalıdır.
Buna göre,
III. Metalden yapılmış malzemelerin geri dönüşümü
I. SO2 gazı asit yağmurlarına yol açar. sağlanmalıdır.
II. Motorlu taşıtların kullanımı arttıkça hava kirliliği yargılarından hangileri doğrudur?
de artar.
III. SO2 bileşiği asidik oksittir.
11. Alternatif enerji kaynaklarının kullanımı ile ilgili,

I. Dışa bağımlılığı azaltır.
II. Ülke ekonomisine katkı sağlar.
8. I. Güneş enerjisi III. Ekolojik dengenin bozulmasını önler.
II. Hidrojen enerjisi yargılarından hangileri doğrudur?
III. Atom bombası A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Yukarıdakilerden hangileri füzyon veya fisyon D) II ve III E) I, II ve III
tepkimeleri sonucu oluşur?
12. C6H12O6 † 2C2H5OH + 2CO2

I. Fermantasyondur.
9. Bataklık gazı olarak bilinen madde ile ilgili, II. Biyoenerji elde edilmiştir.
I. Doğal gazda %90 oranında bulunur. III. Sadece laboratuvar koşullarında oluşur.
II. Evsel atıklarda kendiliğinden oluşur. yargılarından hangileri doğrudur?
III. Yandığında sera etkisine yol açmaz. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
40 7-E 8-C 9-B 10-E 11-E 12-B

Puan Yayınları AYT Kimya PDİF Konu Anlatım Fasikülleri-1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Puan Yayınları AYT Kimya PDİF Konu Anlatım Fasikülleri-1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YENi NESiL

Periyodik Ders İzleme Fasikülleri

44096 Puan Yayınları ANKARA ÖZGÜR WEB OFSET

KİMYA DERSİ TUTUM ÖLÇEĞİ FORMU 1 2 3 4 5 6 7

Kimya dersini okuldaki derslerin hepsinden daha çok severim.

Kimya dersleri ilgi çekicidir.

Kimya günlük yaşamdaki sorunları çözmek için faydalıdır.

Kimya, sevdiğim derslerden biridir.

Kimya deneyleri yapmaktan zevk alırım.

Kimya laboratuvarında çalışırken önemli bir şey yaptığımı hissederim.

İnsanlar kimyayı öğrenmelidir çünkü kimya onların yaşamlarını etkile-

Yeni karşılaştığım kimya problemlerini çözmeye çalışmaktan zevk alırım.

Okulda kimya deneyleri yapmak eğlendiricidir.

Kimya, insanların öğrenmesi gereken en önemli derslerden biridir.

Eğer fırsatım olsaydı bir kimya projesi hazırlardım.

Kimya sorularını çözmekten hoşlanmıyorum. Yerleşmek istediğim bölüm için kimya

• Bir derse çalışmakta zorlandığınızda mutlaka hedefinizi gözden geçirin.

• Dersleri sayısal-sözel olarak kategorize etmek yerine (ki bu tamamen sizin ön

Sınavlarda kimya testinin sorularını ne zaman çözmem gerektiğine karar veremiyo-

Kimya dersine çalışmaya nereden başlayacağıma karar vermekte zorlanıyorum. Ne

Yıldız Sporcu O Bir Yazar

Çinliler bambu ağacını şöyle yetiştirir: Önce ağacın

1. Hafta Orbital Türleri

Elektron Dizilişi (Konfigürasyonu)

İyonların Elektron Dizilişi - Atom

2. Hafta Periyodik Sistem

3. Hafta Yükseltgenme Basamakları

Genel Tekrar Testleri

4. Hafta Gaz Yasaları

İdeal Gaz Yasaları

5. Hafta Gerçek Gazlar

6. Hafta Genel Tekrar Testleri

Çözünme Olayı - Çözelti Deri-

11. Hafta Genel Tekrar Testleri

Çarpışma Teorisi - Aktifleşme

Genel Tekrar Testleri

Dengede Hess Yasasının Uygu-

Dengeyi Etkileyen Faktörler

Hidroliz - Tampon Çözelti

19. Hafta Titrasyon

Çözünme ve Çökelme Dengeleri

Çözünme ve Çökelme Dengele-

20. Hafta Çözünürlüğü Etkileyen Faktörler

21. Hafta Genel Tekrar Testleri

22. Hafta Elektrot Potansiyelleri

Pil Potansiyelini Etkileyen Fak-

Kimyasallardan Elektrik Üretimi

24. Hafta Genel Tekrar Testleri

Organik ve İnorganik Bileşikler

27. Hafta Genel Tekrar Testleri

28. Hafta Alkanlar (Parafinler)

Organik Bileşiklerde İzomerlik

29. Hafta Alkinler (Asetilenler)

Aromatik Hidrokarbonlar ve Tü-

30. Hafta Genel Tekrar Testleri

Fonksiyonel Grup İzomerliği

32. Hafta Aldehitler

34. Hafta Genel Tekrar Testleri

35. Hafta Alternatif Enerji Kaynakları

36. Hafta Genel Tekrar Testleri

• 36 haftalık esnek ders çalışma programıdır.

• Tamamlanan her çalışma ✓ şeklinde onaylanmalıdır.

Periyodik Ders İzleme Fasikülleri

Modern Atom Modeli - Kuantum Sayıları

6. Temel hâldeki bir atomun 3. enerji seviyesinde elek