ısım ÖSYM SINAVLARINDA

1.K ÇOK ÇIKAN KAVRAMLAR

Aklî İlimler: Felsefe, coğrafya, astronomi, Batınilik: İslamda Kur’an ayetlerinin
matematik, fen, tıp vb. bilim dalları. görünür anlamlarının dışında, daha
Arasta: Bir çarşıda aynı ürünleri satan derinde gerçek anlamları bulunduğu
dükkânların bulunduğu bölüm. inancı, ayetleri buna göre yorumlayan
Aristokrasi: Bir toplulukta belirli bir akıma Bâtınîlik, bu düşünceyi benimseyen
soyun, diğer soylara göre üstün kabul kişiye de Bâtınî denir.
edildiği ve bu soyun toplumu yönetme Bedesten: Daha çok değerli malların
hakkına sahip olduğu siyasal ve satıldığı kapalı çarşı.
toplumsal sistem. Bedevi: Arabistan’da çöllerde yaşayıp
Artı ürün: İhtiyaç fazlası ürün. hayvancılıkla uğraşan kesim.
Atabeylik: Selçuklu sultanlarının Bereketli Hilal: Mezopotamya, Doğu
oğullarının (melik) eğitimi ile ilgilenen Akdeniz ve Mısır’ı içine alan topraklar.
atabeyler, meliklerin görevlendirildiği Beytü’l-Hikme: Orta Çağ İslâm ilim ve
eyaletlerde onlara yardımcı olurlardı. kültür tarihinde tercüme ve yüksek
Ancak hem kendilerine verilen geniş seviyedeki ilmî araştırmaların yapıldığı
yetkileri kullanarak hem de melikleri merkezlere verilen ad.
bertaraf ederek bir süre sonra Beytü’l-mâl: Devlet hazinesi.
bulundukları yerlerde bağımsız Böz, kuanpo: Uygurlarda para yerine
yönetimler yani atabeylikler kurdular. kullanılan ipek parçası.
Avam: Abbasilerde hanedan üyesi ve Budun: Türklerde millet.
devlet görevlisi olmayan halk için Buyruk: İlk Türk devletlerinde üst düzey
kullanılan tabir. bakanlardır.
Avam: Alt tabaka, havas karşıtı. Camedar: Hanedan üyelerinin
Avasım: Abbasilerde Bizans sınırlarındaki elbiselerinden sorumlu kimse.
şehirlerde oluşturulan askerî savunma Candar: Koruyucu, muhafız.
amaçlı hudut bölgeleri. Cihanşümul: Evrensel.
Ay Yılı: Ay’ın Dünya etrafında 12 defa Cihat: Nefisle mücadele, İslâm’ı tebliğ ve
dönmesi ile meydana gelir. düşmanla savaşma anlamında kullanılan
Ayukı (Hükûmet): İslamiyet öncesi terim.
Türklerde alınan kararları yürütmekle Çav: Uygurlarda kâğıt para.
görevli, günümüzdeki hükûmetin işlevini
yerine getiren üst düzey kurul.
 ısım ÖSYM SINAVLARINDA
2.K ÇOK ÇIKAN KAVRAMLAR
Çetr: Saltanat şemsiyesi.
Divanü’z-zenadıka: Çeşitli sebeplerle ülke
Demokrasi: Yunanca bir kelime olan
içinde çıkan isyanları bastırmak için
demokrasi, halkın yönetimi, iktidarı
oluşturulan divan.
anlamına gelse de İlk Çağ’da yurttaş olma
Ebu’l Feth: Fetihlerin babası.
hakkına sahip elit bir sınıfın yönetime
Emir-i dad: Türk İslam devletlerinde şeri
katıldığı anlayış.
hukuktan sorumlu üst düzey görevli.
Dinî (Naklî) İlimler: Tefsir, hadis, fıkıh,
Emirü’l-ümera: Halifeye devlet işlerinde
kelam vb. bilim dalları.
yardımcı olan idari ve askerî yetkilere
Divan: Yüksek düzeydeki devlet
sahip görevli.
adamlarının kurduğu büyük meclis.
Ensar: Hz. Peygamber’e ve muhacirlere
Divan’ı-mezalim: İslam devletlerinde
yardımcı olan Medineli Müslümanlar.
adalet işlerinden sorumlu bakanlık.
Ensi (Patesi): Sümerlerde rahip krallara
Divan’ı-tevki: İslam devletlerinde yazışma
verilen unvan.
işlerini yürüten bakanlık.
Federalizm (Federatif Yapı): İç işleri
Divan-ı Arz: Selçuklularda askerî işlerden
itibarıyla özerk olan devletlerin (federe
sorumlu bakanlık.
devlet) oluşturduğu siyasi bir birliktir. Bu
Divan-ı Hatun: Selçuklularda hükümdar
devletler dış politikada ortak bir anlayış
eşinin işlerinin yürütülmesinden sorumlu
ile hareket ederler.
bakanlık.
Feodalite: Orta Çağ Avrupa’sında etkili
Divan-ı İnşa (Tuğra): Selçuklularda yazı
olan, toprağı ve üzerinde yaşayan
işlerinden sorumlu bakanlık.
insanları soylu veya zenginlerin malı
Divan-ı İstifa: Selçuklularda mali işlerden
sayan, merkezî krallıkların büyük toprak
sorumlu bakanlık.
sahipleri üzerinde tam kontrolü
Divan-ı İşraf: Selçuklularda idari ve mali
sağlayamadığı siyasi düzen.
işleri denetleyen bakanlık.
Ferman: Osmanlı Devleti’nde padişahın
Divân-ü Beytü’l-mâl: İslam devletlerinde
verdiği, uyulması gerekli hükümleri
mali işlerden sorumlu bakanlık.
taşıyan yazılı buyruk, yarlık.
Divanü’l-berid: İslam devletlerinde posta
Ficar Savaşları: Arap toplumunda haram
ve istihbarattan sorumlu bakanlık.
aylarda yapılan savaşlar.
Divanü’l-ceyş: İslam devletlerinde askerî
Garnizon: Bir şehri savunan veya yalnız
işlerden sorumlu bakanlık
orada bulunan askerî birlikler.
 ısım ÖSYM SINAVLARINDA
3.K ÇOK ÇIKAN KAVRAMLAR
Gaza: Özellikle Osmanlılarda din için yapılan Hilfu’l-Fudûl: Bazı Kureyş kabilelerinin,
savaşı ifade eden ve bir fetih ideolojisi haline Mekke’de haksızlığa uğrayan insanlara
gelen terim. yardım etmek amacıyla yaptıkları Hz.
Gulam: Eski İslâm devletlerinde orduda, Muhammed’in de katıldığı antlaşma.
idarede ve sarayda çalıştırılmış köle ve Hiyeroglif: Resim yazısı.
esirler. Hulefâ-yi Râşidîn: Hz. Peygamber’den
Güneş Yılı: Dünya’nın Güneş etrafında bir kez sonraki ilk dört halife (632-661).
dönmesi ile meydana gelir. Hutbe: Cuma ve bayram namazlarında
Hâce: Gaznelilerde vezirlere verilen unvan. hükümdarın adının, unvanının ve
Hâcibü’l -hüccâb: Selçuklularda üst düzey lakaplarının imam tarafından okunup dua
saray görevlisi. edilmesi.
Hadari: Şehirlerde yaşayan ve tarımla İmparatorluk: Bir ülkede çeşitli milletleri
uğraşanlar kesim. veya kültürel, etnik, ekonomik ve toplumsal
Hadimü’l-Haremeyn: Mekke ve Medine’nin açıdan çeşitlilik arz eden farklı halkları
hizmetkârı. Abbasîlerden sonra kurulan bazı bünyesinde toplayan devlet.
İslâm devletleri hükümdarlarının ve özellikle Kabile konfederasyonu: Genellikle dış işleri
I. Selim’den itibaren Osmanlı padişahlarının ve savunma alanlarında ortak politika
resmî unvanlarından biri. izleyen diğer alanlarda serbest hareket eden
Hanedan: Hükümdar, devlet büyüğü vb. bir devletler topluluğu.
kişiye dayanan soy. Kadi’ül-kudat: Türk İslam devletlerinde şeri
Harici: Dinî ve siyasî konulardaki aşırı hukuktan sorumlu üst düzey görevli.
görüşleri ve faaliyetleriyle tanınan fırka. Kapan: Çeşitli ürünlerin veya malların toptan
Hatun (Katun): İslamiyet öncesi Türklerde olarak satıldığı mekân.
hükümdarın eşidir. Elçi kabul edebilir ve Kast sistemi: Hindistan’da yaygın olan
kurultay toplantılarına katılabilir. Hükümdar sınıfsal tabakalaşma olgusu.
devletin başında olmadığı zamanlarda ona Kervansaray (Han): Kervanların konaklaması
vekâlet eder. ve güvenliği için ana ticaret yolları üzerinde
Havas: Abbasilerde halifenin sülalesi, inşa edilen yapılar.
vezirler, üst düzey yöneticiler, kadılar, âlim Kolonicilik: Daha çok ticareti geliştirmek
ve kâtiplerden oluşan sınıf. amacıyla bir ülkenin kendi sınırları dışında
Helenizm: Büyük İskender’in doğu yönünde oluşturduğu liman veya pazar özelliği
fetihleri sonucunda batı ve doğu kültürünün taşıyan merkezlere koloni, bu faaliyetlere de
kaynaşması ile ortaya çıkan kültür. kolonicilik denir.
Hilat: Abbasi halifeleri tarafından hükümdara
gönderilen külah, kemer, kılıç, para, bayrak
gibi hediyeler.
 ısım ÖSYM SINAVLARINDA
4.K ÇOK ÇIKAN KAVRAMLAR
Konfederasyon: Birden fazla ülkenin Megaron: Bir ön giriş ile gerisinde
genellikle dış işleri ve savunma alanlarında dikdörtgen bir salondan oluşan barınak.
federasyona göre biraz daha ılımlı bir Melik: İlk Türk İslam devletlerinde
bağımlılık içinde ortak politika ve yönetim hükümdarın oğullarına verilen unvan.
izleyip diğer alanlarda ise bölgesel Menşur: Abbasi halifelerinin, Türk
yönetimlerinde serbest bulundukları hükümdarlarının iktidarını onayladıklarına
devletler topluluğu. dair gönderdikleri belge.
Kurgan: İlk Çağlarda ve Türk devletlerinde ev Merkezî otorite (yönetim): Yönetme,
tipi mezar denetleme ve işletme bakımından yetkinin
Kurultay: İslamiyet öncesi Türklerde boy bir yerde toplandığı yönetim tarzı, merkezî
beylerinin de katılımı ile oluşan ve genellikle idare.
yılda üç kez toplanarak devlet işlerinin Meşruiyet: Hukuka ve toplumsal normlara
görüşüldüğü üst düzey meclistir. uygun olma durumu, haklı, geçerli olma
Kut anlayışı: Yönetme yetkisinin tanrı durumu.
tarafından verildiğine inanılması. Mevali: Arap toplumunda azat edilmiş köle
Küç: Tanrının kağana verdiği ve savaşların veya Arap olmayan Müslümanlar için
kazanılmasını sağlayan güçtür. kullanılan tabir.
Liman: Gemilerin yanaştığı, malların Mezopotamya: Yunancada “iki nehir
depolandığı, gümrük denetiminin yapıldığı, ortasındaki ülke” anlamına gelir. Doğu
pazarlama ve dağıtım faaliyetlerinin Anadolu’dan doğup Basra Körfezi’nde denize
yürütüldüğü merkezler. dökülen Dicle ve Fırat Nehirlerinin
Liyakat: Bir kimsenin, kendisine iş verilmeye çevresinde kalan toprakları içine alır.
uygunluk, yaraşırlık durumu. Mikrolit: Küçük taş aletler.
Manihaizm: III. yüzyılda Mani tarafından Monarşi: Tek bir kişinin iktidarına dayalı
İran’da kurulan ve günümüzde varlığını yönetim şeklidir. Krallık, imparatorluk,
devam ettirmeyen, gnostik (bilgiye sezgi ve padişahlık gibi düzenlerde monarşik bir
düşünme yoluyla ulaşma) ve etkin bir anlayış hâkimdir.
misyonerlik anlayışına sahip bir din. Muhacir: 622’de Medine’ye göç eden
Medeni Hukuk (Medeni Kanun): Kişilerin Müslümanlar.
birbiriyle ya da belirli ölçülerde kişilerle Mülk: Devlet.
devletin doğrudan veya dolaylı özel Müşrik: Tanrı’ya ortak koşan.
ilişkilerinin kamu hukuku gibi başka bir Nom: Mısır uygarlığında şehir devleti.
hukuk dalının konusuna girmeyen hukuk Obsidyen: Volkanik cam veya taş.
dalı. Oguş: Türklerde aile.
 ısım ÖSYM SINAVLARINDA
5.K ÇOK ÇIKAN KAVRAMLAR
Oligarşi: Bir ülkede yönetme hakkının birkaç
kişinin eline verildiği aristokrasi düzeninin
daraltılmış hâli.
Onluk sistem: Asya Hunlarından itibaren
uygulanan askerî teşkilatlanma.
Otokrasi: Hükümdarın, bütün siyasal kudreti
elinde bulundurduğu yönetim biçimi.
Özerk: Ayrı bir yasaya bağlı olarak kendi
kendini yönetme yetkisi olan (kuruluş, devlet
vb.), muhtar, otonom.
Panayır: Pazarlar gibi aynı özelliklere sahip
olup aynı zamanda çeşitli sergilerin olduğu
bazen de eğlencelerin tertip edildiği yerler.
Pankuş meclisi: Hititlerde devlet işlerinde
krala yardımcı olan meclis.
Papirüs: Nil Nehri’nde yetişen bir türlü bitki.
Eski Mısırlıların bu bitkinin saplarından
yaptıkları kâğıt.
Parşömen: Yazı yazmak veya resim yapmak
için kullanılan özel hazırlanmış hayvan derisi.
Patrici: Roma senatosunda görev yapan
soylular.
Pazar: Belirli günlerde çeşitli ürün veya
malların satıldığı mekânlar.
Piktografik yazı: Anlatılmak istenenlerin
sembollerle ifade edilmesi.
Plep: Roma İmparatorluğu’na sonradan
katılan halk.
Polis: Ege ve Yunan uygarlıklarında şehir
devleti.
Ribat: İslam devletlerinde ilk zamanlarda yol
üzerlerine askerî amaçla inşa edilen sonraki
zamanlarda kervanların da konakladığı
yapılar.
Ridde: İslam kültüründe dinden çıkma
anlamında kullanılan tabir
Ruhban: Din adamları sınıfı.
Sahabe: Hz. Muhammed’i görmüş ve onun
sohbetinde bulunmuş Müslümanlar, ashap.
Samara: Günümüz Irak sınırları içerisinde
Türklerin yerleşmeleri için kurulan şehir.
Satir: İlk Türk devletlerinde kullanılan bir tür
madeni para.
Satraplık: İran medeniyetinde ülke
topraklarının ayrıldığı idari birimlere
(eyaletlere) verilen ad veya Perslerin valilik
atamaları.
Senato: Eski Roma’da özellikle soylulardan
oluşan yöneticiler meclisi.
Serf: Orta çağ Avrupası’nda, miras yoluyla
kendisine tahsis edilen arazide toprak ağası
adına çalışan köylü.
Sikke: Altın, gümüş, bakır, bronz, alüminyum
vb. madenlerin alaşımından yapılan para.
Site: İlk Çağ’da daha çok Mezopotamya ve
Fenikelilerde görülen kendi yasalarıyla
yönetilen bir veya birkaç kentten oluşan
devlet.
Skolastik düşünce: İnanç ve bilgiyi kiliseyle,
özellikle Aristoteles’in bilimsel sistemini
uyumlu bir biçimde birleştirmeye çalışan Orta
Çağ felsefesi.
Sosyal devlet: Ekonomik ve sosyal alanlarda
bireylere sosyal güvenlik ve adalet sağlayıcı
politikalar üreten devlet modeli.
 ısım ÖSYM SINAVLARINDA
6.K ÇOK ÇIKAN KAVRAMLAR
Suffe: Mescid-i Nebevî’nin bitişiğinde yoksul Tigin (Tekin): Hükümdarın oğullarıdır. Üst
sahabelerin barınması için yapılan ve düzey devlet makamlarında görev alırlar.
giderek bir eğitim kurumu haline gelen yer. Yaşça en büyük tiginin emrine belirli bir
Sultan: İslâm dünyasında XI. yüzyıldan bölge ve askerî birlik verilerek tecrübe
itibaren genellikle hükümdar için kullanılan kazanması sağlanır.
unvan. Tiranlık: Eski Yunan’da iktidarı mevcut
Şamanizm: Kuzey ve Orta Asya’da Türkler, yasalara aykırı bir biçimde ele geçirme ve
diğer kıtalarda da başka topluluklar baskıcı bir biçimde hüküm sürme anlayışı.
arasında günümüze kadar süregelen doğaya Toygun: İlk Türk devletlerinde kurultayın
tapma, doğaüstü ruhlara inanma temeline daimî üyeleri.
dayalı din. Töre: Türklerde sözlü hukuk. Bir toplulukta
Şeri hukuk: İslam hukuku. benimsenmiş, yerleşmiş davranış ve yaşama
Şeriat: İslâm’a ait dinî, ahlâkî ve hukukî biçimlerinin, kuralların, görenek ve
hükümler bütünü anlamında bir terim. geleneklerin, ortaklaşa alışkanlıkların,
Şurta teşkilatı: Abbasilerde şehirlerde tutulan yolların bütünü, âdet.
güvenliği sağlayan görevliler. Tudun: İlk Türk devletlerinde vergilerin
Şuubiye akımı: Arap olmayan toplanmasından sorumludur.
Müslümanların, Arapların üstün Urug: Türklerde aileler birliği sülale.
olmadıklarını göstermek için bilim ve sanat Ülüş: Pay, hisse anlamlarına gelir.
alanında kendilerini ispatlamaya çalışmaları. Hükümdarın sahip olduğu ekonomik gücün
Tasavvuf: Tanrı’nın niteliğini ve evrenin halka adil bir şekilde dağıtılmasıdır.
oluşumunu varlık birliği anlayışıyla Vassal: Avrupa feodal sisteminde, lordlara
açıklayan dinî ve felsefi akım. askerî hizmetleri karşılığında toprak verilen
Tavaif-i mülük: Endülüs’te 1031-1090 yılları kişi.
arasında hüküm süren emirlikler. Yargan: İlk Türk devletlerinde adalet
Tavananna: Hititlerde siyasi yetkilere sahip işlerinden sorumludur.
olan kralın eşine verilen unvan. Yuğruş: Karahanlılarda vezirlere verilen
Teokrasi: Bir ülkede tüm yönetim işlerinin ve unvan.
iktidarı kullanma anlayışının dinî esaslar Zımmî: İslâm ülkelerinde yaşayan gayri
çerçevesinde şekillendiği sistem. müslim tebaa için kullanılan bir terim.
Tıraz: Abbasi halifelerinin hâkimiyet Ziggurat: Sümerlerde tapınak, okul, depo ve
sembolü olarak Türk hükümdarlarına rasathane olarak kullanılan piramit türü
gönderdikleri elbise. Bu elbisenin üzerinde yapılar.
hükümdarın adı ve unvanı yer alır.