Filipino

Yunit III: Mga Akdang Pampanitikan ng Africa

Aralin 3.1 :

Liongo
 Mitolohiya ng Kenya
 Isinalin ni Roderic P. Urgelles

Tauhan :

Liongo – isinilang sa isa sa pitong bayang nasa baybaying-dagat sa Kenya

-pinakamahusay na makata sa kanilang lugar

-Kahinaan niya ay tatamaan ng karayom sa kaniyang pusod

-Hari siya ng Ozi at Ungwana sa Tana Delta at Shangha sa faza o isla ng Pate

Mbwasho – ina ni Liongo

Haring Ahmad (Hemedi) – pinsan ni Liongo na dating pinuno ng Pate

- Kauna- unahang namuno sa Islam

Palatandaan:

Matrilinear – dating istilo ng pamamahala na ang namumuno ay kababaihan

Patrilinear – ito’y istilo ng pamamahala na kasalukuyang ginagamit at ang namumuno ay

kalalakihan

Gala (Wagala) – mga kalaban ni Liongo sa digmaan

Kenya:

 Bansa sa Silangang Africa

 Ethiopa sa Hilaga
 Somalia sa Hilagang Silangan
 Tanzania sa Timog
 Uganda sa Kanluran
 Sudan sa Hilagang Kanluran

Mashya at Mashayana: Mito ng Pagkalikha

 Mula sa hayop na Gayomart hindi babae o lalaki
 Ahriman Mainyu – espiritu ng masama at naninirahan sa kadiliman na
hangad ay was akin ang lahat
 Ahura Ohrmuzd – tagapaglikha ng lahat
 Jeh – isang demonesa na inutusang patayin si Gayomart
 Mah – Bumihag kay Jeh
 Binhi ni Gayomart – Nanggaling sila Mashya at Mashyana
 Mashya at Mashyana – tumulong sa pagpatay kay Ahriman Mainyu at
nagkaroon ng tig-15 kambal
 Maaaring Lumipad ang Tao :
 Virginia Hamilton

Tauhan:

Toby –Matandang lalaki na mataas ang tindig

Sarah – Batang babae na may dating pakpak

panginoon – pinagsisilbihan nila Sarah at ng iba pang pulubi

-Siya raw ay kumpol ng putik

Tagabantay ng Sakahan – naghahampas ng latigo sa mga mabagal kumilos na alipin

Palatandaan :

Kum… yali, Kumbuba tambe – nasambit ni Toby upang makalipad si Sarah

Buba… Yali… Buba… tambe – nasambit ni Toby upang makalipad ang ibang angkan ng mga
itim

Ulilang kaluluwa : Nasambit ni Toby sa mga humihingi ng tulong na sila ay makatakas

Pagsasaling wika:
 Paglilipat sa pinagsasasalinang wika ng pinakamalapit na katumbas na
diwa at estilong nasa wikang isasalin

Aralin 3.2 :

Mullah Nassreddin : -Anekdota mula sa Persia o Iran

-relihiyon na makikita dito ay Suffism

Tauhan:

 Mullah Nassreddin: pinakamahusay sa pagkwekwento nang katatawanan

-tinaguriang alamat ng sining sa pagkwekwento dahil sa

mapagbiro at puno ng katatawanang estilo ng pagsulat

-dalubhasang tagapayo ng mga hari

Palatandaan:

 Eskishenir (ak Shehir) : lupang sinilangan ni Mullah

Akasya o Kalabasa: kwento tungkol sa isang mag-anak na nais nang madaliang pag-
aaral para makatulong sa pamilya ngunit pinili ng ama na pag-aralin nang
parang sa akasya upang mapayabong ang kaniyang kinabukasan
Palatandaan:

 Nayon ng Kamias: lugar nang tauhan

 Aling Irene: nanay ni Iloy
 Mang Simon: tatay ni Iloy
 Iloy : bida sa kwento
Anekdota: ito’y kwento ng isang nakawiwili at nakakatuwang pangyayari sa buhay ng
isang tao.

-ito’y magpapabatid ng isang magandang karanasan na kapupulutan ng

aral.

Anekdota ni Saadi:
 Sumulat ay si Idries Shah

Tauhan:

 Mongheng Mohametano
 Vizier o Ministro
 Sultan

Palatandaan:

o Sufism: para sa Sufis, ito’y hindi lamang relihiyon o pilosopiya, bahagi

ito ng buhay

-nakapukos ito sa pagpapaunlad ng isang individwal sa

pamamagitan ng kanilag mga pandama

o “Ang hari ay nilikha para sa kagalingan ng kaniyang nasasakupan at

hindi nilikha ang mamamayan para paglingkuran ang Sultan”

Pagsasalaysay: isang diskurso na naglalatag ng mga karanasang magkakaugnay

-ito’y pinakamasining , pinakatanyag, at tampok na paraan ng

pagpapahayag

Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagpili ng Paksa

 Kawilihan ng Paksa
 Sapat na Kagamitan
 Kakayahang Pansarili
 Tiyak na Panahon o Pook
 Kilalanin ang Mambabasa

Ang mga Mapagkukunan ng Paksa

 Sariling Karanasan
 Narinig o Napakinggan sa iba
 Napanood
  Likhang-Isip
 Panaginip o Pangarap
 Nabasa

Mga Uri ng Pagsasalaysay

 Maikling Kwento
 Tulang Pasalaysay
 Dulang Pandulaan
 Nobela
 Anekdota
 Alamat
 Talambuhay
 Kasaysayan
 Tala ng Paglalakbay

Aralin 3.3 :

Nelson Mandela: Bayani ng Africa

 Mula sa South Africa
 Ang talumpati ay para gisingin ang damdamin ng mga africano sa
pagsulong ng kapayapaan, kalayaan at katarungan.
 Binigkas ang talumpati noong Mayo 10, 1994
 Ito’y sanaysay na Pormal
Sanaysay: ginagamit upang makapagbigay ng mahahalagang kaisipan tungkol sa
paksang nais nitong talakayin.

-isang uri ng panitikan na nasa anyong tuluyan na ipinahahayag ang

sariling kaisipan, kuro-kuro, saloobin, at damdamin.

Balangkas: isang lohikal o kaya’y kronolohikal at pangkalahatang paglalarawan ng

paksang isusulat
Talumpati: halimbawa ng sanaysay
Michel de Montaigne: Ama ng Sanaysay
Essai: salitang pranses na nangangahulugang isang pagtatangka, isang pagtuklas, isang
pagsubok sa anyo nang pagsulat

Ako ay Ikaw:

 Tulang di pormal
 Ni Hans Roemar T. Salum

Layunin sa Paggawa ng Balangkas:

1. Nakatutulong ito sa pag-oorganisa ng mga ideya

2. Naipakikita ang material sa lohikal na paraan.
3. Naipakikita ang pagkakaugnay-ugnay ng mga ideya
 Tuwirang Pagpapahayag: mga pahayag na may pinagbatayan at may ebidensiya kaya’t
kapani-paniwala
Di-Tuwirang Pagpapahayag : mga pahayag na bagaman batay sa sariling opinyon ay
nakahihikayat naman sa mga tagapakinig o tagapagbasa.

Balangkas: gumagamit ng paksa o pangungusap

Aralin 3.4 :

Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay:

 Mula sa Uganda
 Jack H. Driberg sa Ingles
 Mary Grace A. Tabora sa Filipino
 Mula sa Tribong Lango o Didinga
 Tulang Malaya

Palatandaan:

o Ang paksang tulang ito ay ang mabigyan ng magandang kinabukasan ang

kaniyang anak.
Tula : binubuo ng saknong o taludtod

-Saknong-Taludtod-Pantig

Mga Elemento ng Tula:

1. Sukat: bilang ng mga pantig sa bawat taludtod

2. Tugma: tunog ng mga huling pantig sa bawat taludtod
3. Kariktan: pagpili at pagsasaayos ng mga salitang ilalapat sa tula at ang kabuuan nito
4. Talinghaga: ang pinakapuso ng tula sapagkat ito ang kahulugan ng tula

Matatalinghagang Pananalita o Pahayag:

-malalim o hindi lantad na kahulugan

Simbolismo: naglalahad ng mga bagay, at kaisipan sa pamamagitan ng sagisag at mga

bagay na mahiwaga at metapisikal.

Aralin 3.5 :

Ang Alaga (Maikling Kwento mula sa East Africa)

 Barbara Kimenye original author
 Magdalena O. Jocson translator
 Pagmamahal na inukol ng isang tao sa kaniyang alaga

Tauhan:

 Kibuka : bida sa kwento at ang nag-alaga nang baboy

 Yosefu Mukasa : matalik niyang kaibigan ni Kibuka
  Daudi Kulubya: nagmamalasakit kay Kibuka
 Nathaniel Kiggundu: nakasagasa sa biik
 Musisi: hepe ng Ggogombola

Lugar:

 Kalansanda/Kabzanda :lugar ni Kibuka

 Buddu Country : pinagnenegoyohan nang kaibigan ni Kibuka na si Yosefu
 Markansas: pagdadalhan sa biik kung saan parang slaughter house
 Shamba: bakuran ; pinagkakainan ng biik kapag nagugutom ito

Palatandaan:

 Ggogombola Headquarters: pinagtrabahuan ni Kibuka

 Komisyon ng Serbisyo Publiko: isang kawani nang gobyerno na nagtitingin
nang mga magreretiro sa serbisyo
 Kotse :pinagsakyan nang apo ni Kibuka
 Biik: dala-dala nang apo ni Kibuka bilang handog o regalo; itim ang kulay
 Sampung minuto: minute nang pagsusuri sa biik na regalo
 Matoke: pagkain ng biik kung saan binibigay din ng mga kapi-bahay
 Sagradong Puno: papunta sina Kibuka at Biik dito bago masagasaan
 Isang balikat at dugo sa mga kamay: mga natamo ni Kibuka sa
pagkakabunggo
 Mahabang punit: natamo nang drayber
 Pagkakaipit ng leeg : sanhi nang tuluyang pagkamatay ng biik
 7 p.m. :oras nang pagsasara ng headquarters kung saan nakalagak ang baboy
 Pata nang baboy: nakuha nina Yosefu at Miriamu
 Mmengo: sanhi nang hindi pagkain ni Musisi kila Kibuka

Maikling Kwento: nilikha nang masining upang mabisang maikintal sa isip at damdamin
nang mambabasa ang isang pangyayari tungkol sa buhay ng tauhan.

*Taglay nito ang pagkakaroon ng : 1. Iisang kakintalan; 2. May isang pangunahing

tauhang may mahalagang suliraning kailangang bigyan ng solusyon; 3. Tumatalakay sa isang
madulang bahagi ng buhay. 4. May mahalagang tagpuan ; 5. May kawilihan hanggang sa
kasukdulan na gad susundan ng wakas.

Kuwento ng tauhan: binibigyan diin ang ugali o katangian ng tauhan

Mga Salitang Nagpapakilala ng Pagsasaad ng Opinyon:

Sa palagay ko…

Ipinahihiwatig sa kaniyang sinabi…

Batay sa aking paniniwala…

Sa tingin ko…

Maaaring…

Baka…

Siguro…

Patalastas: maaaring pasalita o pasulat

-ipinapakita rito ang mga produktong maaaring magustuhan ng mga tao o

kaya’y mga paligsahang ipinababatid sa publiko.
Aralin 3.6 :

Sundiata: Ang Epiko ng Sinaunang Mali

 Mula sa Mali, West Africa
 D.T. Niane Author
 Translated in English by: G.D. Pickett
 Translated in Filipino by: Mary Grace A. Tabora

Palatandaan:

Imperyong Mali : kilala sa tawag na Imperyong Manding naging makapangyarihan sa

West Africa noong 1230 hanggang 1600 na siglo