Aralin 3.

A. Panitikan: Liongo (Mitolohiya mula sa Kenya)

Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles

B. Gramatika at Retorika: Mga Pamantayan sa Pagsasaling-Wika

C. Uri ng Teksto: Naglalahad

Panimula

Ang Republika ng Kenya ay isang bansa sa Silangang Africa. Napalilibutan ito

ng Ethiopia sa Hilaga, Somalia sa Hilagang-Silangan, Tanzania sa Timog,
Uganda sa Kanluran, at Sudan sa Hilagang Kanluran. Kasama ang karagatang
Indian sa Timog-Silangan. Mayaman ang bansa sa mga akdang pampanitikan,
sining sa inukit na bato, arkitektura ang mga palasyo, at museo na yari sa putik,
may musika, at sayaw na ritmo ng pananampalataya ng kanilang lahi.
Masasalamin natin ang kanilang mga literatura sa pamamagitan ng kanilang
mga mitolohiya na higit na magpapakilala sa atin ng kultura at tradisyon ng
bansang Kenya.

GAWAIN 1:
Magagawa Natin Basahin ang kasunod na mitolohiya mula sa Africa.Suriin
ito bilang pagpapahalaga at sagutin ang kasunod na mga tanong sa
sagutang papel.
Mashya at Mashayana: Mito ng Pagkalikha

Mula sa primebal na hayop na Gayomart na hindi lalaki at babae. Nagmula ang

ikaanim na paglikha ni Ahura Ohrmuzd. Sa kabilang banda, si Ahriman Mainyu na
sinasabing espiritu ng masama at naninirahan sa kadiliman ay naghangad na
wasakin ang lahat ng nilikha ni Ahura Ohrmuzd.
Inisip naman ni Ahura Ohrmuzd na patayin si Gayomard kaya nagpadala siya ng
demonesa sa katauhan ni Jeh.
Nagtagumpay ang demonesa, subalit nabihag siya ng buwan na si Mah.
Mula sa binhi ni Gayomard bago siya namatay ay lumago at mula sa kaniyang
bangkay ay may tumubong isang puno na pinagmulan ng lahat ng may buhay na
halaman. At dito nanggaling sina Mashya at Mashyana.
Tumulong si Mashya at Mashyana sa pakikipaglaban kay Ahriman Mainyu.
Nagkaroon ng mga anak sina Mashya at Mashyana na tig-15 kambal na kumalat sa
buong daigdig at maging mga lahi ng sangkatauhan.

- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA

5
 Mga Tanong Mga Sagot
1. Tungkol saan ang mitolohiya?

2. Ilarawan ang ginawa ni Ahriman Mainyu

at ang ginawa ni Ahura Ohrmuzd?
3. Ang pagpatay ba ni Ahura Ohrmuzd
kay Gayomard ang pinagmulan ng
suliranin ng kuwento? Patunayan.
4. Bakit tumulong sina Mashya at
Mashyana sa pakikipaglaban kay
Ahriman Mainyu?

Gawain 2: Piliin ang angkop na salin sa salitang nakaitalisado sa loob ng

panaklong.
Isulat sa sagutang papel ang tamang sagot .

Noong unang (1.) Time (Bagyo, Oras, Panahon,) ang kalangitan at ang
kalupaan ay mag-asawa. Sila ay may dalawang anak na sina Langit at Tubigan.
Sila ay may kaniya-kaniyang (2.) Covered (palaruan, nasasakupan, palayan).
Si Langit ay diyosa ng (3.) Galaxy (kalawakan, lupain, kalangitan), at si (4.)
Pond . (Kalikasan, Katubigan, Tubigan) naman ay diyosa ng katubigan. Sina
Langit at Tubigan ay (5.) Married (nagiibigan, nagpakasal, magkababata) at ang
naging anak nila ay apat, tatlo ang lalaki, at isa ang babae. Si Dagat ay ___Chic_
(6.) (makisig, mayabang, mabait) malakas na lalaki at ang katawan ay mulato.
Si Aldaw ay (7.) Cheerful (masayahin, masigla, mainam) na lalaki na ang
katawan ay ginto.Si Bulan ay isang (8.) Weak (maginoong, mahinang,
matabang) lalaki na ang katawan ay ginto.Si Bulan ay isang mahinang lalaki na
ang katawan ay kulay tanso. Si Bitoon ang (9.) Only (tanging, marami,
grupo ) babae na maganda ang katawan at kulay (10.) Silver (pilak, ginto,
tanso).

Basahin ang isang mitolohiya mula sa Kenya upang malaman mo kung

masasalamin ba dito ang kanilang kultura.

Liongo
Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles

Isinilang si Liongo sa isa sa pitong bayang nasa

baybaying- dagat ng Kenya. Siya ang
nagmamayari ng karangalan bilang
pinakamahusay na makata sa kanilang lugar.
Malakas at mataas din siya tulad ng isang
higante, na hindi nasusugatan ng ano mang
mga armas. Ngunit kung siya’y tatamaan ng
karayom sa kaniyang pusod ay mamamatay
siya. Tanging si Liongo at ang kaniyang inang si

6
Mbwasho ang nakaaalam nito.Hari siya ng Ozi
at Ungwana sa Tana Delta, at Shangha sa Faza
o isla ng Pate.
Nagtagumpay siya sa pananakop ng trono ng Pate na unang napunta sa
kanyang pinsang si Haring Ahmad (Hemedi) na kinilalang kaunaunahang namuno
sa Islam. Ang pagbabago ay naging mabilis mula sa Matrilinear na pamamahala ng
mga kababaihan tungo sa Patrilinear na pamamahala ng kalalakihan sa pagsasalin
ng trono. Nais ni Haring Ahmad na mawala si Liongo kaya ikinadena at ikinulong
siya nito. Nakaisip si Lionggo ng isang pagpupuri. Habang ang parirala (Refrain) nito
ay inawit ng mga nasa labas ng bilangguan, bigla siyang nakahulagpos sa tanikala
na hindi nakikita ng bantay. Nang makita ito ng mga tao, tumigil sila sa pag-awit.
Tumakas siya at nanirahan sa Watwa kasama ang mga taong naninirahan sa
kagubatan. Nagsanay siyang mabuti sa paghawak ng busog at palaso na
kinalaunan ay nanalo siya sa paligsahan ng pagpana. Ito pala’y pakana ng hari
upang siya ay madakip at muli na naman siyang nakatakas. Kakaunti lang ang
nakaaalam tungkol sa matagumpay na pagwawagi ni Liongo sa digmaan laban sa
mga Gala (Wagala). Kaya naibigay ng hari ang kaniyang anak na dalaga upang ang
bayaning si Liongo ay mapabilang sa kaniyang pamilya. Nang lumaon si Liongo ay
nagkaanak ng isang lalaki na nagtraydor at pumatay sa kaniya.
- Mula sa http://www.a-gallery.de/docs/mythology.htm

GAWAIN 3: Pag-unawa sa Akda

Sagutin ang mga tanong.
1. Ano ang suliranin ng tauhan?
2. Makatuwiran ba ang kaniyang naging desisyon? Patunayan.
3. Sumasang-ayon ka ba sa naging desisyon ni Liongo? Ipaliwanag.
4. Ano ang naging kilos at gawi ni Liongo?
5. Anong mahalagang aral ang nais nitong ipabatid mula sa iyong
binasang akda?

Pagsasanib ng Gramatika at Retorika

Alam mo ba na... ang pagsasaling wika ay ang paglilipat sa pinagsasalinang wika
ng pinakamalapit na katumbas na diwa at estilong nasa wikang isasalin? Ang
isinasalin ay ang diwa ng talata at hindi ang bawat salita na bumubuo rito.
(Santiago, 2003).

Mga Katangiang Dapat Taglayin ng Isang Tagapagsalin

1. Sapat na kaalaman sa dalawang wikang kasangkot. Nakukuha niya ang
kahulugan ng kaniyang isinasalin o siya’y mahusay na. Kumokonsulta sa
diksyonaryo. Nauunawaan niya ang maliit na himaymay ng kahulugan at
halagang pandamdamin taglay ng mga salitang gagamitin.
2. Sapat na kaalaman sa gramatika ng dalawang wikang kasangkot sa
pagsasalin. Ang kaalaman sa gramatika ng dalawang wika sa pagsasalin ay
kailangang-kailangan ng tagapagsalin sa pagsusuri ng diwang nais ipabatid

7
 ng awtor, gayundin sa wastong paggamit ng mga salita, wastong
pagkakabuo, at pagsusunod-sunod.
3. Sapat na kakayahan sa pampanitikang paraan ng pagpapahayag. Ang
kakayahang magsalita sa dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin at
kaalaman sa gramatika ay hindi sapat para makapagsalin. Kaya kung ang
lahat ng salin ay patas, nagiging higit na mahusay na tagapagsalin ang
manunulat.
4. Sapat na kaalaman sa paksang isasalin. Marapat na ang tagapagsalin ay
may higit na kaalaman sa paksa. Sapagkat siya ay higit na nakaaalam at
nakauunawa sa mga konseptong nakapaloob dito.
5. Sapat na kaalaman sa kultura ng dalawang bansang kaugnay sa pagsasalin.

Walang higit na mabisa kaysa ibang wika. Ang lahat ng wika ay may sariling bisa
at kakayahan bilang kasangkapan sa pagpapahayag ng kulturang Pilipino at ng
ibang bansa.
Gabay sa Pagsasaling-wika
Basahing mabuti ang buong tekstong isasalin at unawain ang kabuuang diwa nito.
Tandaang mahalaga para sa tagapagsalin na magkaroon ng malawak na kaalaman
sa wikang isasalin at sa wikang pagsasalinan. Mahalaga rin ang kakayahang
magsulat nang maayos at maging pamilyar sa mga estilo ng pagsulat sa dalawang
wikang kasangkot sa pagsasalin.
1. Isagawa ang unang pagsasalin. Isaisip na ang isasalin ay diwa ng isasalin at
hindi salita.
2. Basahin at suriing mabuti ang pagkakasalin. Tandaang ang pagdaragdag,
pagbabawas, pagpapalit, o pagbabago sa orihinal na diwa ng isinasalin nang
walang napakalaking dahilan ay isang paglabag sa tungkulin ng
tagapagsalin.
3. Rebisahin ang salin upang ito’y maging totoo sa diwa ng orihinal. Ayusin ang
bahaging hindi malinaw at nagbibigay ng kalituhan. Bigyang-pansin din ang
aspektong panggramatika ng dalawang wikang kasama sa pagsasalin.
Kung gagamit ng diksiyonaryo ay isaalang-alang ang iba’t ibang kahulugan ng
isang salita. Kakailanganin ng isang mag-aaral ang pagsasanay upang makuha
ang kahulugang angkop sa konteksto ng pangungusap.

Pagsasanay 1:
A. Isalin mo sa Ingles ang sumusunod na salita.
Tagapagbantay ___________________________
Misteryo ___________________________
Nagpagulong-gulong ___________________________
Mahika ___________________________
Kumikinang ___________________________

There was a great outcryin. The bent backs

straighted up, old, and young who were called
slaves and could fly joined hands. Say like

8
 they would ring-sing but they didn’t shuffle in
a circle
B. Isalin sa Filipino ang kasunod na talata.

Aralin 3.2

A. Panitikan : Mullah Nassreddin (Anekdota mula sa Persia/Iran)

Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles

B. Gramatika at Retorika: Gramatikal, Diskorsal, Estratedyik sa

Pagsasalaysay ng Orihinal na Anekdota

C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay

Panimula

Sa Persia (Iran), ang kanilang mga lupain, mga tao na binabanggit kasama ng
Medo, at mga Persiano ay magkakaugnay na mga bayan ng sinaunang Tribong
Aryano. Mayaman sa sining tulad ng pagpana at pangangabayo. Ang pagsasabi
ng katotohanan ay makikita sa literaturang naiambag nila sa maraming bansa sa
daigdig.
Ang Aralin 3.2 ay tungkol sa anekdota ng Persia (Iran) na kakikitaan ng mga
kasabihan, relihiyon sa paniniwalang Sufism , pagpapaunlad ng isang indibiduwal sa
pamamagitan ng pandama. Masusuri rin ang kanilang matapat na pakikipamuhay
sa kapwa at mga naiambag ng kanilang mahusay na mga manunulat sa mundo ng
pilosopiya at paniniwala. Kasabay din nito ang pagpapaunlad ng iyong kasanayan
sa pagsasalaysay.
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagmumungkahi at
makapaglalapat ng isang matalinong desisyon batay sa pangyayaring makapag-
iiwan ng kakintalan o aral sa mga bumabasa.
Aalamin mo kung paano naiba ang anekdota sa mga kauri nito. Gayundin
kung paano nakatulong ang diskursong pasalaysay sa pagsulat at pagbasa ng
mga anekdota batay sa sumusunod na pamantayan: a.) Ang pamagat ay maikli,
orihinal, at napapanahon, b.) mahalaga ang paksa o diwa, c.) maayos at di-maligoy
ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari, at d.) kaakit-akit na simula at may
kasiya-siyang wakas.

9
Tuklasin

Basahin mo ang isang anekdota at iyong suriin ang mga pangyayari sa binasa na
may kaugnayan sa pagdedesisyon sa pamamagitan ng pagpunan sa talahanayan.

Akasya o Kalabasa
Consolation P. Conde

Hindi maikakaila na kung malaki ang puhunan ay maaaring tumubo rin iyon nang
malaki kaysa maliit ang naturan. Gayundin ang paghahanda at pagpupunyagi ng
tao na pinamumuhunanan ng puu-puung taong pag-aaral at pagpapakasakit.
Karaniwan nang sa may mataas na pinag-aralan ay maamo ang kapalaran. At ito’y
maitutulad din nga sa paghahalaman.
Pasukan na naman. Nagbukas na ang mga pamantasan at matataas na paaralan
sa Maynila.
Samantala, sa nayon ng Kamias, hindi kalayuan sa lungsod…
Maagang nagbangon nang umagang yaon si Aling Irene at inihanda kapagkaraka
ang mga pangangailangan ng kabutong anak na si Iloy. Si Mang Simon naman ay
hindi muna nagtungo sa linang upang samahan sa pagluwas ang anak na pag-
aaralain sa Maynila.
Awa naman ng Diyos ay maluwalhating nakarating sa lungsod ang mag-ama. Isang
balitang paaralang sarili ang kanilang tinungo agad. Dinatnan nila ang tagatala na
abalang-abala sa pagtanggap ng di-kakaunting mga batang nagsisipagprisinta.
Nagpalinga-linga si Mang Simon. Nang makita ang babalang nakasabit sa may
pintuan ng Tanggapan ng Punung-guro ay kinawit sa bisig si Iloy. “Halika at
makikipagusap muna ako sa punung-guro.”
“Magandang umaga po sa kanila,” panabay na bating galang ng mag-ama.
“Magandang umaga po naman,” tugon ng punung-guro na agad namang nagtindig
sa pagkakaupo at nag-alok ng upuan. “Ano po ang maipaglilingkod ko sa kanila?”
“E, ibig ko po sanang ipasok ang aking anak dito sa inyong paaralan.”
“A, opo. Sa ano po namang baitang?” usisa ng punung-guro.
“Katatapos pa po lamang niya ng elementarya sa aming nayon noong nakaraang
Marso,” paliwanag ni Mang Simon.
“Kung gayon po’y sa unang taon ng haiskul, ano po?”
“Ngunit… ibig ko po sanag malaman kung maaaring ang kunin na lamang niya ay
isang maikli-ikling kurso ukol sa isang tanging karunungan upang siya’y makatapos
agad, maaari po ba?”
“Aba, opo,” maaga pa na tugon ng punong-guro. “Maaaring ang lalong
pinakamaikling kurso ang kaniyang kunin. Iyan ay batay sa kung ano ang gusto
ninyong kalabasan niya. Kung ang nais ninyo ay magpatubo ng isang mayabong na
punong akasya, gugugol kayo ng puu-puung taon, subalit ang kakailanganin ninyo
ay ilang buwan lamang upang makapaghalaman kayo ng isang kalabasa.”
Dili di natubigan si Mang Simon sa huling pangungusap ng punong-guro. Gayundin
si Iloy. Pagkuwan ay nagbulungan ang mag-ama.

10
 At… umuwi nang nag-iisa si Mang Simon. Habang naglalakbay na patungong
lalawigan ay tatambis-tambis sa sarili: “A, mabuti na nga ang kunin niyang buo ang
kurso sa haiskul at saka na siya kumarera. Higit na magiging mayabong ang
kaniyang kinabukasan.”
- Mula sa Diwang Kayumanggi. 1970

GAWAIN 1: Ating Suriin

1. Ang akdang “Akasya o Kalabasa’’ ay isang anekdota. Ibigay ang mga
katangian ng akda?
2. Paano naiiba ang anekdota sa iba pang mga kauri nito?
3. Ipaliwanag ang mga pangyayari gamit ang diskursong pagsasalaysay.

Alam mo ba na... ang anekdota ay isang kuwento ng isang nakawiwili at

nakakatuwang pangyayari sa buhay ng isang tao? Layon nito ay makapagpabatid
ng isang magandang karanasan na kapupulutan ng aral. Ito’y magagawa lamang
kung ang karanasan o ang pangyayari ay makatotohanan.
Isang malikhaing akda ang anekdota. Dapat na ang bawat pangungusap ay
kukuha ng interes ng mambabasa. Dapat na ang panimulang pangungusap ay
kapana-panabik. Ang isang magandang panimula ay magbibigay ng pagganyak
sa mambabasa at mahihikayat na ipagpatuloy ang pagbasa ng anekdota.
Naririto ang ilang katangian ng anekdota:
a. May isang paksang tinatalakay. Ito ay dapat bigyan ng kahulugan sa pagsulat
ng anekdota. Lahat ng mga pangyayari ay dapat mabigyan ng kahulugan sa
ideyang nais ilahad.
b. Ang isang anekdota ay nagdudulot ng ganap na pagkaunawa sa kaisipang
nais nitong ihatid sa mga mambabasa. Di dapat mag-iwan ng anumang bahid
ng pag-aalinlangan na may susunod pang mangyayari.
Tl.answer.com/o/Ano_ibig_sabihin_ng_anekdota

Linangin

Kung saan magpunta si Mullah ay naroon ang tawanan. Dalubhasang pilosopo at

tagapayo siya ng mga hari sa kanilang lugar. Nagsimula ang kaniyang mga kuwento
sa Persia. Naniniwala ang Sufis na ang pagpapatawa ay nagdudulot ng kasiyahan
sa bawat tao. Isinilang siya sa bayan ng Eskishehir (ak Shehir). Dakilang guro sa
pagpapatawa na siyang naging behikulo ng mga manunulat para sa pagbuo ng
kaisipan at paniniwala na di-makakasakit subalit nakapagbibigay-sigla sa
mambabasa. Iyong alamain kung paano naiba ang anekdota ng Persia sa iba pang
mga kauri nito.

Mullah Nassreddin
Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles
11
Si Mullah Nassreddin na kilala bilang Mullah
Nassr-e Din (MND) ang pinakamahusay sa
pagkukuwento ng katatawanan sa kanilang
bansa. Lagi itong naaalaala ng mga Iranian na
dating mga Persiano noong sila ay mga bata pa.
Libo-libong kuwento ng katatawanan ang
naiambag ni Mullah Nassreddin sa kanilang
lipunan. Tinagurian din siyang alamat ng sining
sa pagkukuwento dahil sa mapagbiro at puno
ng katatawanang estilo sa pagsulat.
Nagpasalin-salin sa bibig ng mga tao ang
kaniyang mga naisulat mula noon
magpasahanggang ngayon.
Naimbitahan si Mullah Nassreddin upang magbigay ng isang talumpati sa
harap ng maraming tao. Sa pagsisimula niya, nagtanong siya, “Alam ba ninyo ang
aking sasabihin?” Sumagot ang mga nakikinig “Hindi,” kung kaya’t kaniyang sinabi
“Wala akong panahong magsalita sa mga taong hindi alam ang aking sasabihin,” at
siya ay umalis. Napahiya ang mga tao. Inanyayahan siyang muli upang magsalita
kinabukasan. Nang muli niyang tanungin ang mga tao ng katulad na katanungan ay
sumagot sila ng “Oo,” sumagot si Mullah Nassreddin “Kung alam na pala ninyo ang
aking sasabihin, hindi ko na sasayangin ang marami ninyong oras” muli siyang
umalis. Ang mga tao ay nalito at nataranta sa kaniyang naging sagot. Sinubukan
nilang muli na anyayahan si Mullah Nassreddin upang magbigay ng pahayag at muli
siyang nagtanong “Alam ba ninyo ang aking sasabihin?” Handa na ang mga tao sa
kanilang isasagot ang kalahati ay nagsabi ng “Hindi,” at ang kalahati ay sumagot ng
“Oo,” kung kaya’t muling nagsalita si Mullah Nassreddin “Ang kalahati ay alam ang
aking sasabihin, kaya’t kayo ang magsasabi sa kalahati na di alam ang aking
sasabihin,” at siya ay lumisan.
- Mula sa http://iranian.com/main/blog/m-saadat-noury/frist-iranian-mullah-who-
wasmaster-anecdotes.html

GAWAIN 2: Paglinang ng Talasalitaan

A. Tukuyin ang kasingkahulugan ng mga salitang nakasulat nang pahilig sa
pangungusap. Piliin sa loob ng kahon at isulat lamang ang titik ng iyong sagot sa
patlang.
a. lumisan b. nalito c. napahiya d. sayangin e. naimbitahan
______1. Ang mga taong nakikinig sa kaniya ay nagulumihanan.
______2. Ang sermon na ginawa ni Mullah ay dapat pag-aralan at huwag itong
aksayahin.
______3. Nangimi ang mga nakikinig sa kaniyang Homilya.
______4. Muli na naman siyang inanyayahan sa simbahan.
______5. Agad siyang umalis matapos makapagsalita sa harap ng mga tao.

12
 Ang p
na ku agkau
ng pa nawa
pagda a n ong a sa Sufi
dalag ng ba ay ma
a. Ma t a ay n iha
pagsa
sanay tutuh agkak halintulad
. an ng aroon sa pag
tao an ng ka bibina
g kaal alama ta o p
Sa kan aman n sa k agdad
duma ilang g Sufi aniya alaga
dalan p aglala s a pros n g pagbi
ang h g i n sa a k b ay, hi e s o, pag b inata/
iwaga wa at nihilin -unaw
kaalam na naabo p a g -ibig n g a n g ma a a t
an sa t ni Sa g Diyo ganda
buong adi g s. Sa ng ika
ayund k bubuh
mund
o. in ang anilang mg ay at
taimti
kaniy a panul
ang p a t ng mn
agbab
ahagi naisas a
ng ka alaysa
niyan y
Mula g
s a mg
a Ane
kd
Persia ota ni Saad
ni Idri i
Isinali es
n sa F S
ilipino hah
Mong n i Roder
h en g ic P. U
Moha rgelle
Isang meta s
araw, no sa
a n k an iy
iisa at g mon ang pa
nama gheng g-iisa
na na mana M o h .
mama t a sa dis a metan
nasas ybay sa y erto. o ay na
akupa k Ang S g-
tao. N n ay m aniyang ru ultan
n
aki atam t a, sa k a man
ang M ta niya na h ang nagm aniya
n g
onghe indi n a masid
siya. ng Mo agtaa sa m g
hame s ng k a
tano h aniya
abang ng ulo
Nagal duma
ng ba it ang daan
labal S u ltan a
hayop ay wa t nagw
, lang p ika “A
Kung h i ndi siy a kiram ng n
Sultan kaya’t k a b abaan a nagta d am, tu akasuot
ng bu anvg g loob taglay lad siy
kauku ong m iziero mini .” ng pa
g galan
a ng
lang p undo stro a g
aggala ay nag y nagw a t
ng?” daan ika “M
Suma s a iy ong h o n g heng
magb got an arapa Maha
igay n g Mon n. Bak metan
gawa. g pag g heng i t d i mo o! An
Sabih g alang M o h s iy a g
in mo para h ametan b inigya
nasas sa kan an o , “Hay n ng
akupa iya, an apin ang m aa
n at h
indi n g hari agbeb n mong an
ili ay nili enipis g Sult
- Mula kha ang m k yo sa an an
GAWA sa Ele amam ha para sa kaniy
a
g
IN 3A: ti ments ayan kagalin n g mag
p a g andan
ning m ng Kilalan
Kilala of Lite r an ng
i rature a paglingku k a n iy g
abuti n nina H ran an ang
si Saa olt et. g Sultan
di, pu al. 20 .”
nanCha 08. Te
anrgacte xas, U
r Wesba SA
ibaba
.

SAAD 13
I
Ilan sa dapat isaalang-alang sa pagpili ng paksa
1. Kawilihan ng Paksa – Dapat ay likas na napapanahon; may mayamang
damdaming pantao, may kapana-panabik na kasukdulan, naiibang tunggalian,
at may malinaw at maayos na paglalarawan sa mga tauhan at tagpuan.
2. Sapat na Kagamitan – Mga datos na pagkukunan ng mga pangyayari.
3. Kakayahang Pansarili – Ang pagpili ng paksa ay naaayon din sa kahusayan,
hilig, at layunin ng manunulat.
4. Tiyak na Panahon o Pook – Ang kagandahan ng isang pagsasalaysay ay
nakasalalay sa malinaw at masining na paglalarawan ng panahon at pook na
pinangyarihan nito. Kaya, mahalagang iwasan ang labis na paghaba sa
panahong sakop ng salaysay at pagbanggit ng napakaraming pook na
pinangyarihan ng salaysay.
5. Kilalanin ang mambabasa – Sumusulat ang tao hindi para lamang sa kaniyang
pansariling kasiyahan at kapakinabangan, kundi para sa kaniyang mambabasa.
ANG MGA MAPAGKUKUNAN NG PAKSA
1. Sariling Karanasan – Pinakamadali at pinakadetalyadong paraan ng
pagsasalaysay ng isang tao sapagkat ito ay hango sa pangyayaring naranasan
ng mismong nagsasalaysay.
2. Narinig o napakinggan sa iba – Maaaring usapan ng mga tao tungkol sa isang
pinagtatalunang isyu, mga balita sa radyo at telebisyon, at iba pa. Subalit,
tandaang hindi lahat ng narinig sa iba ay totoo at dapat paniwalaan.
Mahalagang tiyakin muna ang katotohanan bago isulat.
3. Napanood – Mga palabas sa sine, telebisyon, dulaang panteatro, at iba pa.
4. Likhang-isip – Mula sa imahinasyon, katotohanan man o ilusyon ay makalilikha
ng isang salaysay.
5. Panaginip o Pangarap – Ang mga panaginip at hangarin ng tao ay maaari ring
maging batayan ng pagbuo ng salaysay.
6. Nabasa – Mula sa anumang tekstong nabasa kailangangang ganap na
nauunawaan ang mga pangyayari.
MGA URI NG PAGSASALAYSAY
1. Maikling Kuwento – Nagdudulot ng isang kakintalan sa isip ng mga mambabasa
sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang pangyayari sa buhay ng
tauhan.
2. Tulang Pasalaysay – Patulang pasalaysay ng mga pangyayari sa pamamagitan
ng mga saknong.
3. Dulang Pandulaan – Binibigyang diin dito ang bawat kilos ng mga tauhan, ang
kanilang panlabas na kaanyuan kasama na rito ang kanilang pananamit, ayos
ng buhok at mga gagamiting mga kagamitan sa bawat tagpuan. Ang kuwentong
ito ay isinulat upang itanghal.
4. Nobela – Nahati sa mga kabanata; punong-puno ng mga masalimuot na
pangyayari.
5. Anekdota – Pagsasalaysay batay sa tunay na pangyayari
6. Alamat – Tungkol sa pinagmulan ng isang bagay o anuman sa paligid.
7. Talambuhay – “Tala ng buhay” ng isang tao, pangyayaring naganap sa buhay
ng isang tao mula sa kanyang wakas.
8. Kasaysayan – Pagsasalaysay ng mahalagang pangyayaring naganap sa isang
tao, pook o bansa.
14
 9. Tala ng Paglalakbay (Travelogue) – Pagsasalaysay ng isang
pakikipagsapalaran, pagbibiyahe o paglalakbay sa ibang lugar.

Aralin 3.3

A. Panitikan: Nelson Mandela: Bayani ng Africa

(Talumpati mula sa South Africa)
Isinalin sa Filipino ni Roselyn T. Salum

B. Gramatika at Retorika: Paggamit ng Tuwiran at Di-tuwirang Pahayag sa

Paghahatid ng Mensahe

C. Uri ng Teksto: Naglalahad

Panimula

Ang Aralin 3.3 ay nakatuon sa isang sanaysay, partikular ang isang talumpati
na binigkas ni G. Nelson Mandela sa kaniyang inagurasyon o pasinaya bilang
pangulo ng Africa. Nilalayon ng talumpati niyang ito na gisingin ang damdamin
ng mga taga-Africa sa pagsulong ng kapayapaan, katarungan, at kalayaan. Sa
araling ito ay kailangang maipamalas mo ang pag-unawa at pagpapahalaga sa
talumpati sa tulong ng mga pahayag na nanghihikayat.

Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makagagawa ng balangkas

ng napakinggang talumpati upang mas madaling matukoy ang mahahalagang
impormasyon na nais nitong ipabatid. Ito ay gagawin batay sa sumusunod na
pamantayan: a.) nilalaman, b.) taglay ang wastong pagkuha ng mahahalagang
impormasyon, at c.) makatotohanan.

Sa tulong ng iba’t ibang gawain, tuklasin kung mabisa bang paraan ang
sanaysay sa paglalahad ng mahahalagang impormasyon sa kultura ng Africa at
kung paano nakatutulong ang angkop na mga tuwiran at di-tuwirang pahayag sa
paglalahad nito.

Yugto ng Pagkatuto

Tuklasin

15
Alam mo ba na... ang sanaysay ay ginagamit upang makapagbigay ng
mahahalagang kaisipan tungkol sa paksang nais nitong talakayin? Ang
mahahalagang kaisipan sa sanaysay ay tumutukoy sa mahahalagang
impormasyong ibinibigay nito sa mambabasa. Ang mahahalagang impormasyong
ito ay maaaring isulat nang pabalangkas. Ang balangkas ay isang lohikal o kaya’y
kronolohikal at pangkalahatang paglalarawan ng paksang isusulat. Ito rin ay isang
panukalang buod ng komposisyon.
Ang talumpati ay isang halimbawa ng sanaysay. Ang sanaysay ay isang
uri ng panitikan na nasa anyong tuluyan na ipinahahayag ang sariling kaisipan,
kurokuro, saloobin, at damdamin na kapupulutan ng aral, at aliw ng mambabasa.
Ayon kay Alejandro G. Abadilla, ito’y “pagsasalaysay ng isang sanay.” Noong
1580, isinilang ito sa Pransiya at si Michel de Montaigne ang tinaguriang “Ama ng
Sanaysay.” Ito ay tinawag niyang essai sa wikang Pranses na nangangahulugang
isang pagtatangka, isang pagtuklas, isang pagsubok sa anyo ng pagsulat.
Ang dalawang uri ng sanaysay ay pormal at di-pormal o personal. Naririto
ang pagkakaiba ng dalawa:
Pormal Di-Pormal o Personal
Nagbibigay ng impormasyon. Nagsisilbing aliwan/libangan.
Nagbibigay ng mahahalagang kaisipan,
Nagbibigay-lugod sa pamamagitan ng
o kaalaman sa pamamagitan ng
makaagham at lohikal na pagsasaayos pagtalakay sa mga paksang karaniwan,
sa paksang tinatalakay. pang-araw-araw, at personal.

Ang himig ng pananalita ay parang

Maingat na pinipili ang pananalita.
nakikipag-usap lamang.
Ang tono ay mapitagan. Pakikipagkaibigan ang tono.
Obhektibo o di-kumikiling sa damdamin Subhektibo sapagkat pumapanig sa
ng may-akda. damdamin at paniniwala ng may-akda.
Linangin

Basahin at unawain ang talumpati ni G. Nelson Mandela na binigkas niya noong

Mayo 10, 1994 nang siya ay pasinayaan bilang pangulo. Naging daan ang
panitikan partikular na ang sanaysay o talumpati sa paglalahad ng pagnanais ng
kalayaan ng kanilang bansa. Sa talumpati ay naihahayag din nila ang pagkauhaw
sa kalayaan, karapatan, at katarungan na naging bahagi na ng kanilang buhay, ng
kanilang kultura.
Nelson Mandela: Bayani ng Africa
Isinalin sa Filipino ni Roselyn T. Salum

Sa mga kapita-pitagan, kataas-taasang mga panauhin, mga kasama, at mga

kaibigan…

Ngayon, lahat tayong naririto ay pagkalooban nawa ng pagpapala at pag-asa sa

kasisilang na kalayaan gayundin naman sa mga nagdiriwang sa iba pang bahagi ng
mundo.

16
 Mula sa mga karanasan ng di-pangkaraniwang kapahamakan ng tao na namayani
nang matagal, isisilang ang lipunang ipagmamalaki ng sangkatauhan.

Ang ating mga nagawa bilang ordinaryong mamamayan ng Timog Africa ay

kailangang magbunga ng tunay na mamamayan nito na magpapalawak sa
paniniwala ng sangkatauhan sa katarungan, magpapalakas sa tiwala sa kadakilaan
ng kaluluwa, at magtutustos sa lahat ng ating pag-asa sa kapakinabangan ng buhay
ng lahat.

Ang lahat ng ito ay utang natin sa ating mga sarili at sa mga taong naririto
ngayon.

Sa aking mga kababayan, wala akong alinlangang sabihin na ang bawat isa sa atin
ay kasinlapit ang puso sa lupa ng napakagandang bansang ito, sa tanyag na puno
ng jacaranda sa Pretoria, at sa mga puno ng mimosa.

Sa bawat oras, bawat isa sa atin ay dadamhin ang lupang ito, mararamdaman natin
ang pansariling pagbabago. Ang kalagayan ng bansa ay magbabago tulad ng
panahon.

Tayo ay kumilos nang may kaligayahan at kagalakan sa paglunti ng kapaligiran at

sa pagbukadkad ng mga bulaklak.

Ang espiritwal at pisikal na kaisahan na ating ibinabahagi sa lupaing ito ay

nagpapaliwanag sa lalim ng sakit na dala-dala ng ating mga puso sa tuwing
makikita natin ang ating bansa na unti-unting nalulugmok ng di pagkakasundo, at sa
tuwing makikita natin ang pagtanggi, ang paglaban sa batas, at paghihiwalay ng
mga tao sa mundo. Ito ay dahil sa naging pambansang batayan ang nakamamatay
na ideolohiya at pagkakaroon ng rasismo.

Tayo, ang mga mamamayan ng Timog Africa, ay nakadama ng kapayakan nang

ibinalik sa sangkatauhan ang pagkakaibigan. Tayo, na pinagkaitan ng batas
kamakailan lang, ay binigyan ng bihirang pribilehiyong mamahala sa mga bansa sa
sarili nating lupain.

Pinasasalamatan namin ang aming mga pinagpipitaganang panauhin sa pagparito

upang angkinin, kasama ang mamamayan ng aming bansa, ang tagumpay para sa
katarungan, para sa kapayapaan, at para sa dignidad.

Naniniwala kami na ipagpapatuloy ninyo ang pagtulong sa amin sa pagharap sa

mga pagsubok sa pagbuo ng kapayapaan, kaunlaran, pagkakapantay-pantay ng
mga lalaki at babae, walang diskriminasyon sa lahi, at demokrasya.
Malugod naming tinatanggap ang tungkulin na ang aming mamamayan at ang
kanilang kalayaang politikal, pananampalataya, kababaihan, kabataan, negosyo,
tradisyunal, at mga pinuno na isagawa ang kongklusyong ito. Hindi mawawala riyan
ang aking Second Deputy President, ang Kagalang-galang na si F. W. de Klerk.

Pinasasalamatan din namin ang lahat ng bumubuo sa hukbong panseguridad sa

pagganap sa kanilang tungkulin na pangalagaan ang ating unang malayang

17
eleksiyon at ang transisyon sa demokrasya, mula sa “hukbong uhaw sa dugo” na
nagaalangan pa ring makakita ng liwanag.

Ang panahon para sa paghilom ng sugat ay naririto na.

Ang panahon upang pag-ugnayin ang pagkakaiba-iba ng opinyon na

nagiging dahilan ng pagkakahati-hati ay dumating na.

Ang panahon upang bumuo ay nasa atin na.

Sa wakas ay naabot na natin ang emansipasyon sa politika. Nangako tayong

palalayain ang ating mamamayan sa kahirapan, kakulangan, pagdurusa, kasarian,
at iba pang diskriminasyon.

Nagtagumpay tayo sa ating huling hakbang sa pagkakaroon ng kapayapaan.

Itinalaga natin ang ating sarili sa pagbuo ng kumpleto, makatarungan, at
panghabambuhay na kapayapaan.

Tayo ay nagtagumpay na magtanim ng pag-asa sa milyon-milyong mamamayan.

Pumasok tayo sa kasunduan na bubuo tayo ng lipunan kung saan ang lahat ng
mamamayan ng Timog Africa, itim man o puti, ay maglalakad na walang takot sa
kanilang mga puso, tiyak ang kanilang karapatan sa pagkakaroon ng dignidad –
isang bansang may kapayapaang pansarili at pambansa.

Bilang simbolo ng pagbabago sa ating bansa, ang bagong Interim Government of

National Unity ay sa panahon ng biglaang pangangailangan, bibigyang-pansin ang
isyu ng amnestiya ng mga taong kasalukuyang nakakulong.

Inaalay namin ang araw na ito sa lahat ng mga bayani ng bansang ito at sa iba
pang bahagi ng mundo na nagsakripisyo at isinuko ang kanilang mga buhay upang
tayo ay lumaya.

Ang kanilang mga pangarap ay naging makatotohanan. Kalayaan ang

kanilang handog.

Tayo ay may pagpapakumbaba at pagmamalaki sa karangalan at pribelehiyo na

ikaw, mamamayan ng Timog Africa ay iginagawad sa atin, bilang unang Pangulo ng
nagkakaisa, malaya, walang diskriminasyon ng lahi, at pamahalaang naniniwala sa
pagkakapantay-pantay ng kasarian.

Nauunawan naming walang madaling daan para sa kalayaan.

Batid naming kung nag-iisa ay hindi maaabot ang tagumpay.

Kailangan nating kumilos nang sama-sama bilang nagkakaisang mamamayan para

sa pambansang pagkakasundo-sundo, para sa pambansang pagkakabuo-buo, para
sa pagsilang ng bagong mundo.

Magkaroon nawa ng katarungan para sa lahat.

Magkaroon nawa ng kapayapaan para sa lahat.
 Magkaroon nawa ng hanapbuhay, tinapay, tubig, at asin para sa lahat. Malaman
nawa ng bawat isa na ang katawan, ang isip, at ang kaluluwa ay dapat lumaya
upang mabigyang kasiyahan ang kanilang mga sarili.

Hindi, hinding-hindi na muling makararanas ang magandang lupaing ito ng

kawalang-katarungan at sakripisyo sa kawalang dignidad at kahalagahan18ng
pagiging katutubo sa mundo.

Maghari nawa ang kalayaan.

Pagpalain ka ng Diyos, Africa!
Salamat.
- Mula sa http://www.anc.org.za/show.php?id=3132

GAWAIN 1: Paglinang ng Talasalitaan - Analohiya

Ibigay ang hinihinging katumbas na salita ng sumusunod mula sa talumpating
binasa. Piliin ito sa kasunod na kahon. Ibigay ang ugnayan sa isa’t isa upang
mabigyang-linaw kung bakit ito ang iyong naging sagot.

kagubatan karagatan katawan prutas

silid-aklatan tinapay

1. bulaklak : hardin :: aklat : _____________

2. berde : kapaligiran :: asul : ______________
3. espiritwal : kaluluwa :: pisikal : _______________
4. puso : katawan :: ___________ : puno
5. ____________ : gutom :: tubig : uhaw

GAWAIN 2: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa

Sagutin ang mga gabay na tanong.

1. Bigyang kahulugan ang tinutukoy na kalayaan ni Nelson Mandela sa

kaniyang talumpati. Gaano ito kahalaga sa isang tao, sa isang lahi, at sa
isang bansa?
2. Batay sa talumpati, ilarawan ang kalagayan ng mga taga-Timog Africa.
3. Anong mga katangian ni Mandela ang masasalamin sa kaniyang talumpati?
Ganito rin ba ang katangiang taglay ng namumuno sa ating bansa?
Maglahad ng mga pangyayaring nagpapatunay nito.
4. Kung ikaw ay isa sa mamamayan ng Timog Africa, ano ang iyong magiging
damdamin sa talumpati ni Mandela?
5. Sa ano-anong sitwasyon maituturing na hindi malaya ang isang tao, lahi o
bansa?
6. Bilang kabataan, paano ka magiging susi ng pinapangarap na kapayapaan,
kalayaan, at katarungan?
Ang talumpating binasa ay halimbawa ng sanaysay na pormal na nagbibigay ng
impormasyon tungkol sa dating kalagayan ng lahi ng nagtatalumpati at
nanghihikayat din na siya ay tulungan sa pagtupad sa kaniyang tungkulin at mithiin
– ang magkaroon ng kalayaan. Sa susunod na gawain ay susubukin ang iyong
kakayahang kumuha ng mahahalagang impormasyon sa isang talumpati.

Ang isa pang anyo ng sanaysay ay di-pormal. Upang mas maunawaan pa, basahin
ang isa pang sanaysay na di-pormal na may kinalaman sa wika. Tayo ba ay malaya
sa wika o tayo ba ay nakatanikala pa rin sa anino ng mga dayuhan?

Pagsasanib ng Gramatika at Retorika 19

Alam mo ba na…
nakatutulong sa pag-unawa ng mensahe ng isang diskurso ang paggamit ng
angkop na mga tuwiran at di-tuwirang pagpapahayag? Mahalaga ang mga ito sa
pagkuha ng mga impormasyong nais bigyang linaw. Nagiging mas malinaw ang
isang sanaysay/talumpati dahil sa mga tuwiran at di-tuwirang pagpapahayag.
Madaling matukoy sa mga ito ang katotohanan o opinyon.
May mga pang-ugnay na nagpapatibay o nagpapatotoo sa isang
argumento upang makahikayat. Kabilang dito ang sa katunayan, ang totoo,
bilang patunay, at iba pa.
Halimbawa:
1. Sa totoo lang, maraming magagandang lugar sa Pilipinas na dapat munang
pasyalan bago ang ibang bansa.
2. Si Ranidel ay nanalo ng Ulirang Kabataang Award, bilang patunay, narito
ang kaniyang sertipiko.

Ang tuwirang pahayag ay mga pahayag na may pinagbatayan at may

ebidensiya kaya’t kapani-paniwala. Samantalang ang di-tuwirang pahayag ay
mga pahayag na bagaman batay sa sariling opinyon ay nakahihikayat naman sa
mga tagapakinig o tagapagbasa.

Pagsasanay 1: Suriin ang mga pangungusap. Uriin kung tuwiran o di-tuwiran ang
pahayag na ginamit.
1. Ayon sa estadistika, mas marami ang bilang ng mga babae kaysa mga
lalaking Pilipino.
2. Ang pagtaas ng bilihin ay maaaring maging dahilan upang mas maraming
tao ang magutom.
3. Isang katotohanan ang lumabas sa balita na naipasa na ang Freedom of
Information sa Senado.
4. Walang malaking nakapupuwing kaya’t huwag maliitin ang inaakalang maliit
na kakayahan ng kapwa.
5. Mayaman ang bansa sa kalikasan. Patunay nito ang magagandang paligid o
tanawin na dinarayo ng mga turista.
 Aralin 3.4

A. Panitikan: Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay

(Tula mula sa Uganda)
Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora mula sa
Salin sa Ingles ni Jack H. Driberg
ng A Song of a Mother To Her
Firstborn

B. Gramatika at Retorika: Wastong Gamit ng Simbolismo at

Matatalinghagang Pananalita

C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay

Panimula

Sa lumipas na dantaon, ang kababaihan ng Africa ay lumikha ng mga tula na

kanilang inaawit. Hitik ito sa matatamis at magigiliw na pananalita at oyaying
inuulit-ulit upang ipahayag ang pagmamahal ng ina na nagsisilbi ring pang-aliw
at pampaamo sa anak. Ito’y isa sa nakaugalian ng tribong Lango o Didinga ng
Uganda na naniniwalang ang kanilang mga supling ay tila imortalidad ng
kanilang magulang. Kaya naman ipakikita sa tulang tatalakayin ang maingat na
pagpili ng ina sa pangalan ng anak, mga pangarap ng ina para sa kaniyang
anak, panghuhula ng ina sa magandang kinabukasan ng anak at ang positibong
pagbabagong hatid nila sa kanilang magulang.
Sa Aralin 3.4, inaasahang maipamamalas mo ang pag-unawa at
pagpapahalaga sa tulang Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay na isinalin sa
Filipino ni Mary Grace A. Tabora mula sa salin sa Ingles ni Jack H. Driberg na A
Song of a Mother to Her Firstborn. Matututuhan mo rin ang kahalagahan ng
paggamit ng simbolismo at matatalinghagang pananalita sa pagiging masining
sa pagbuo ng tula. Sa pagtatapos, ay kakatha ka ng sariling tula na lalapatan mo
ng himig. Tatayahin ang nasabing pagganap batay sa sumusunod na
pamantayan:
a.) kahusayan ng pagkakabuo ng tula, b.) himig/melodiya, at c.) paraan ng
presentasiyon nito.
Sa pagtatapos ng araling ito ay masasagot mo nang may pag-unawa ang
mga tanong na: Paano naiiba ang tulang tradisyonal sa tulang malaya?; Paano
nasasalamin sa tulang malaya o tulang tradisyonal ang kultura ng bansang
pinagmulan nito? at Paano nakatutulong ang paggamit ng simbolismo at
matatalinghagang pananalita sa pagiging masining sa pagbuo ng isang tula?

21
 Yugt
o ng Pa
gkatu
to

Tukla
sin

Upan
g ma
mala sago
ya at t mo
paan ang t
bans o anon
an g p n asasa gpnaa n
inagm lamin o nai
ulan s a iba a
nito t ulang ng tu
ay m m a lang
akab laya o tradi
GAW u b uting tulang syon
AIN 1 isaga tradi al sa
I s tulan
Awiti :
b ah ag w a mo y on al g
n an g i Mo a n g a ng k
ay isa isang ! m ga ultur
gaw a baha na ga a ng
g i w ai n
ng in a nTghin n g obr .
a. Iba k-Pai a ni G
hagi r-Sha ary G
ito sa rPea. g- rana
klase uusa da na
. pan n “Mag
g iny agan
ong k dang
apar Anak
eha a .” Pa
n g ka gkata
Ang a dakil p os
ming a an
ina’y
Adhi , mas
kain inop
Kami niya’ na m
ay pa y ka g ayba
Katu g-ara aya n hay
lad n lin, p i itay
g iny akain
ong in, bi
maga hisan
Sana gand at
, san ang a
Sana a ang k na k.
, san awal
a an g an ay
GAW kapa malu
AIN 2 yapa nasa
I a ’ y m n.
Para s
: a -isah a rana
miha in M san.
nasa n ng o!
puso maib
. Isul ib ig ay n a
ang s at ito mata
imbo s a talin
lismo sagu ghag
at m tang p ang p
atata apel an an
lingh at su alita
agan mula at sim
g sal t n g tula bolis
itang n mo s
ibinig g ma a sal
ay. y isan itang
g sak
nong
gami
t

22
 Ako ang Gab
Daigdig ni ni Ild i
efon
Alejandro so Sant
Abadilla os
Hab
I a ng
nagd
ako sa lu uruy
ndo an a
ng k ng b
ang daigdig isaka anya uw a
y mo ng s ng
sa m ako. u t lang
ako ga p Gab liwa
akpa ing m
ang tula k mo apam
ng h ih a
ako Ilipa
um a
halim
ang na p
d mo uy a
ak o
daigdig ng u n to sa m
d ng asal
tula doon iyon imsi
an g g mg m
ang tula saka lu h a a pa
iw iw k o ay n gano
ng daigdig is ik s pa da rin;
a sim d al u y
oy n in
ako Iaky g ha
at m n g in !
ang walang maliw na ako o ak
ang walang kamatayang ako ng m o sa
ga b p in a
ang tula ng daigdig at sa itui’t gtipu
saro mga n an
pala ng p bula
gusa i lak n laka
II n mo a na w,
ako g - uuma
ako ng k paw
Sa g aluw ,
ang daigdig ng tula ayon al h a
ako , an g tian!
mak akin
ang tula ng daigdig at at g pu
sam angl song
anta aw d in s nags
la na a p is atala
ako ang malayang ako sa sa man
g n g i ’y
ngka ang ng l u
matapat sa sarili likas ha m p a;
sa aking a’y m og k
ag p a ong
daigdig ng tula At a pasa luha
no k r iw
ay p ung a!
apam buka
ako usya s an g
Hind w in ating
ang tula i ba ’ ng a silah
ng daigdig Sa d t bu raw is
agat k as d a ng l a
ako n g iy i n tayo n git?
ong ay s i
ang mga sisid
daigdig ng Kaya pa na
ilip a ginip
tula an g d mo, ?
ilaw Gab
ako ilip a a t ha in g w
d mo mog al an
ng a g ma
III haba k i n liw ,
sa b ng g g pa
anal i s ing a g g iliw;
ako na t
ugto ng d
ang damdaming g ng amd
b aw amin
malaya at b i
tuin
!
ako
ang larawang
buhay
 ako
ang buhay
na walang hanggan

ako
ang damdamin
ang larawan
ang buhay

damdamin
larawan
buhay
tula
ako

IV
ako
ang daigdig
sa tula

ako
ang tula
sa daigdig

ako
ang daigdig

ako
ang tula

daigdig
tula
ako....

TANONG:

1. Ano ang sukat at tugma ng mga tula?

2. Paano naging marikit ang mga tulang binasa?
3. Ano ang talinghaga ng mga tulang binasa? Ipaliwanag.
4. Nasalamin ba sa dalawang tula ang kultura ng bansang pinagmulan nito?
Patunayan.

Alam mo ba na... ang tula ay anyo ng panitikan na binubuo ng saknong o

taludtod? Bawat saknong naman ay binubuo ng mga taludtod o linya at ang bawat
taludtod ay nahahati sa mga pantig. Ang mga pantig ng taludtod o mga salita o
paraan ng pagbuo ng pahayag ay piling-pili, may mga tayutay o mayaman sa
matatalinghagang pananalita, at simbolismo, at masining bukod sa pagiging
madamdamin, at maindayog kung bigkasin kaya’t maaari itong lapatan ng himig.

24
 Sa pagsulat ng tula kailangang masusing isaalang-alang ang mga elemento nito.
Ito ay ang sumusunod:

1. Sukat- Ang bilang ng pantig sa bawat taludtod. Hal.: Mula sa tanaga ni

Ildefonso Santos

A/li/pa/tong/lu/ma/pag
Sa/ lu/pa/ -- nag/ka/bi/tak
Sukat-Pipituhing Pantig

2. Tugma- Ang tunog ng mga huling pantig sa bawat taludtod.

Hal.: Mula sa tulang Kundiman ni Jose Rizal

Tunay ngayong umid yaring dila’t puso

Sinta’y umiilag, tuwa’y lumalayo.
Tugmang - Ganap

3. Kariktan- ang pagpili at pagsasaayos ng mga salitang ilalapat sa tula at ang

kabuuan nito.
Hal.: Mula sa tulang Tinig na Darating ni Teo S. Baylen

Ito ba ang mundong hinila kung saan

Ng gulong ng inyong/Hidwang Kaunlaran?
Kariktan- lalabindalawahing Pantig, Tugmang Ganap at Tayutay

4. Talinghaga- ito ang pinakapuso ng tula sapagkat ito ang kahulugan ng tula
o ang ipinahihiwatig ng may-akda.
Hal.: Mula sa tulang Tinapay ni Amado V. Hernandez

Putol na tinapay at
santabong sabaw
sa nabiksang pinto’y iniwan ng bantay
halos ay sinaklot ng maruming kamay
Talinghaga-Nararanasang gutom ng isang mahirap.

25
GAWAIN 1: Ipaliwanag Mo!
Isagawa ang pasaklaw na pagpapaliwanag sa sagutang papel gamit ang kasunod na
grapikong representasiyon.

ELEMENTO NG TULA PAGSUSURI

a. Sukat
b. Tugma
c. Kariktan
d. Talinghaga
Paglalahat Batay sa Pagsusuri
Ito ba’y tulang tradisyonal o malaya? Patunayan.
Nasalamin ba sa tula ang kultura ng bansang pinagmulan nito? Sa paanong
paraan? Patunayan.

Sagutin ang tanong sa loob ng Speech Balloon sa iyong sagutang papel.

Ano ang layunin ng tulangbinasa? Anong uri ito ng teksto?

____________________________ ___________________
_______________________________________________

Paano naiba ang unang tulang binasa sa ikalawang tula?

Magkatulad ba ang pagiging masining ng dalawang tula?
Patunayan.
___________________________________ ____________
_______________________________________________

Pagsasanib ng Gramatika at Retorika

Naririto ang karagdagang kaalaman sa matatalinghagang pananalita at simbolismo

upang mapatunayan na nakatutulong ang paggamit ng mga ito sa pagiging masining
sa pagbuo ng taludturan ng isang tula.

Alam mo ba na…
nakadaragdag sa kagandahan at kabisaan ng katha ang hindi karaniwang paggamit
ng mga salita? Kaya naman ang tula ay mayaman sa mga tayutay na nakatutulong
upang maging mabisa at kaakit-akit ang akda. Maliban sa tayutay, nagagamit din
sa pagkakaroon ng kariktan ng tula ang mga simbolismo at matatalinghagang
pananalita.

Ang matatalinghagang pahayag o pananalita ay may malalim o hindi lantad

na kahulugan. Sinasalamin ng paggamit nito ang kagandahan at pagkamalikhain
ng anumang wika.

26
 Halimbawa:
1. butas ang bulsa - walang pera
2. ilaw ng tahanan - ina
3. kalog na ang baba - gutom
4. alimuom - tsismis
5. bahag ang buntot - duwag

Bakit kaya rito sa mundong ibabaw

Marami sa tao’y sa salapi silaw?
Kaya kung isa kang kapus-kapalaran
Wala kang pag-asang umakyat sa
lipunan.
(Panambitan ni Myrna Prado salin ni Ma. Lilia Realubit)

Ang mga may salungguhit sa tula ay matatalinghagang pananalita sapagkat ang

una’y nangangahulugang pagiging mukhang pera ng tao samantalang ang
ikalawa’y tumutukoy sa mahirap.

Ang simbolismo naman ay naglalahad ng mga bagay, at kaisipan sa

pamamagitan ng sagisag at mga bagay na mahiwaga at metapisikal. Ito ay
ordinaryong bagay, pangyayari, tao, o hayop na may nakakabit na natatanging
kahulugan.

Halimbawa: 1. silid-aklatan- karunungan o kaalaman

2. gabi- kawalan ng pag-asa
3. pusang-itim-malas
4. tanikalang-bakal-kawalan ng kalayaan
5. bulaklak- pag-ibig

Palay siyang matino,

Nang humangi’y yumuko,
Nguni’y muling tumayo:
Nagkabunga ng ginto!
(Palay, Tanaga ni Ildefonso Santos)

Ang salitang palay sa tula ay sumisimbolo sa taong dumaan sa pagsubok na

kaniyang nilampasan at nagsilbing susi sa kaniyang pagtatagumpay.

27
 B. Sa
saguta
mata ng pa
taling pel, k
h aga omp
ng pa letuh
n an a in an
lita a g tula
t sim sa pa
bolis ma
mo. B magitan n
igyan g pag
din it lalag
Sa am o ng ay ng
i’y... _ ____ sa r il i
____ ng pa
____ maga
____ t.
Isa ka ____
n g __ _
Ika’y ____
tu na m
Ang i w inang ay da
yo n g b u lang
gawi kas-pa ligay
Kaya ’y hin lad s a,
t kam di __ a iba
i’y hu _ .
S a am
i’y... maha ________
lik sa ____
‘yong _,
Isa ka p a a .
ng __
Di __ _ ____
____ ___ n
Dito’ _ _____ a lag
y nas _ sa h ing s
is anda
Kaya i lip, ma a m p ta,
’t kam ningn as ng
i’y hu ing n p ala
Pags maha a ___
asan lik sa _ ___,
simb ay 4: ‘yong
olism Sumu p
on lat ng a a.
ang t tulan
ulang a tungkol g ma
lilikh s yama
kasin
ingan ain. M a kadakila n sa
, at k a m a n n mata
aang a r kaha g ina, ti taling
kupa n ito y a k haga
Maay n. batay ing hi ng pa
os m sa su n d i b nana
ong n musu abab lita a
pagk aisak nod n a sa ta t
atuto a a tl o
. tupa p a mant n g sakn
ran a ayan ong
ng m : kay
ga ga a rian,
wain
kaya
t ipag
patu
loy m
o ang
iyong
Pagn
ilaya
n at
Unaw
Masu ain
sing
mga pag-a
ito sa ralan
pape pagb ang m
l. uo ng ga sa
tatlo lita s
ng m a loo
ahah b ng
alaga magk
ng ko ahiw
nsep alay
1. to. Is na ka
tradi ulat an h on a
soynal g sag t gam
ot sa itin a
suka s ng
t a g utan
mala g
2. ya
tula tugm
kultu a
ra tula
bans
3. a
sapa pinag
gkat mula
simb n isin 28
olo asala
karik y s ay
tan
Ikina p ahay
gaga ag
sa hu la k kong mata
ling h pinag lingh
a m on buti aga
ng a m o na
ng iy
on g p
agka
tuto.
Narit
o ka na
ngay
on
 Araln
i 3.5

A. P an
itika:n
Ang A
lag
ni Bar a (Maikling
bar Kuwe
B. Gra Isinalin a Kimenye nto m
ula sa
matik sa Fili East A
a at R pino n frica)
etorik i Mag
M
a :g dalen
C. Uri a Salit a O. Joc
ng Te ang N son
ksto: aglala
had n
Nagla g Opin
Pan laraw yon
imula an
Matap
os mo
kuwen ng pa
to nam g-aral
an an an an
g mito
g iyon , anek
g bibig dota,
Nilala yang- sanay
Alaga man n pansin say, a
” na is g a raling s a aralin t epik
inalin ito an g ito. o, ang
ito an s a g m maikli
g tung Filipin aikling ng
rin ng k o l sa p o n i Prof. kuwen
aralin agma Magd to ni B
ang p maha alena arbara
makat agtala l n a inuk O . Jocso Kimen
utulon k ay sa o l ng isa n . Inilal y e , “A
g sa p m g n g a h ng
ag-un a salit t a o sa kan a d sa akd
awa s ang n i a
Sa pag a ta ta agsas yang a ng
tatapo lakayi aad n laga. B
patala s n g p a k sa a g p a g hihinu a h agi
st a s n ng ara t sa pa
b.) ma a pasu ling it ha na
sining l at bata o , i kaw a g l al ahad.
, c.) ka y sa su y inaa
alama musu sahan
n sa p nod n g mak
Aalam aksa, a pam abuo
i n a t d a t ay a ng isa
pagka natin . ) maa n : a.) m ng
karoo kung yos an a k at
kung b n ng k p aano g pagla o tohan
akit m amala nakat lahad an,
y an s u t u lo n .
opiny a h alagan a p andai g ang m
on. g mau gdigan aikling
nawaa g pan kuwen
n ang sa gyayari t o sa
Yugto lita o p s a lipuna
ng Pa a h n . Gayu
gkatu ayag n
ndin,
to a nagl
alahad
ng

Tukla
sin
GAWA
IN 1C:h
Lagya ecklis
n ng t t
kuwen se k a( ) an
to. Mu g patla
magp la sa n ng ba
apaha aging go an
yag tu sagot, gb
ngkol bumu ilang na ma
s a maikl o ng isa yk
_____
1. nag ing ku o dala augnayan s
_____ la wento wang a mai
2. ma lahad ng m . pangu
ng u
kling
_____ aaring ahaha sap na
3 porma la
_____ . banghay l at di gang kaisip
4 -porm an
_____ . wakas al
5
_____ . simula
6. suli
_____ ranin
7
_____ . tunggalia
8 n 29
_____ . may mga
9 ka
_____ . kasukdula banata
10. m n
g a ta u
han
 Batay sa aking mga naging kasagutan, ang maikling kuwento ay
______________
______________________________________________________________.

GAWAIN 2: Anticipation Guide

Bago basahin ang akda, basahin ang mga pangungusap sa ibaba at isulat sa unang
kolum kung sang-ayon o di-sang-ayon na mababasa ang pahayag sa tatalakaying
akda. Pagkatapos mabasa ang akda, lagyan ng tsek (a) ang ikatlong kolum na
wasto ang iyong naging hinuha.
Sang-ayon o
Pahayag
di-sang-ayon?
Hindi na naging interesado ang mga kasamahan
ni Kibuka sa kaniya.
Sa pag-iisa ni Kibuka ay naiisip niyang
kasiyasiya ang kaniyang buhay kaya’t kailangan
niyang magpatuloy sa pakikibaka.
Isang biik ang pasalubong ng paboritong apo ni
Kibuka sa kaniya.
Sa una ay naisip ni Kibuka na ang biik ay
alagaan.
Sa paglipas ng mga linggo, habang lumalaki ang
baboy ay maraming problemang dumarating.
Sa naganap na aksidente, ang baboy na alaga ni
Kibuka lamang ang nakaligtas.
Sa huli ay naisip din ni Kibuka na makakatulog na
siya nang maayos.

Ang iyong dati nang kaalaman sa maikling kuwento at sa mga salitang naghahayag
ng opinyon ay mas lalawak pa sa pagpapatuloy ng aralin. Makatutulong ang
pagbasa sa mga akda upang lubos mong maunawaan ang tungkol dito. Halina’t
simulan.

Alam mo ba na…
ang maikling kuwento o maikling katha ay nililikha nang masining upang
mabisang maikintal sa isip at damdamin ng mambabasa ang isang pangyayari
tungkol sa buhay ng tauhan o ng lugar na pinangyarihan ng mahahalagang
pangyayari? Taglay nito ang pagkakaroon ng (1) iisang kakintalan; (2) may isang
pangunahing tauhang may mahalagang suliraning kailangang bigyan ng
solusyon; (3) tumatalakay sa isang madulang bahagi ng buhay; (4) may
mahalagang tagpuan; (5) may kawilihan hanggang sa kasukdulan na agad
susundan ng wakas.
Isa sa mga uri ng maikling kuwento ay ang kuwento ng tauhan – ang
binibigyang diin ay ang ugali o katangian ng tauhan. Ang maikling kuwentong
iyong binasa ay nakatuon sa katangian ng tauhan. Ang tauhan sa akda ay
kumilos ayon sa kaniyang paligid.

30
 Linangin

Basahin at unawain ang maikling kuwento upang malaman kung paano

nakatutulong ang maikling kuwento sa pagkakaroon ng kamalayan sa
pandaigdigang pangyayari sa lipunan.

Ang Alaga (BUOD)

ni Barbara Kimenye
Isinalin sa Filipino ni Prof. Magdalena O. Jocson

Ang matandang si Kibuka ay ayaw magretiro sa kanyang trabaho sa gobyerno.

Subalit dahil umabot na siya sa edad ng pagreretiro, napilitan siyang tumigil sa
pagtatrabaho.

Lubhang nalungkot si Kibuka sa kawalan niya ng gawain, kaya’t naisipan ng

kanyang apo na bigyan ang kanyang lolo ng isang itim na biik para may mawilihan
ang matanda.

Itinuring ni Kibuka ang biik bilang isang alaga. Pati sa kama ay natutulog sila nang
magkatabi.

Mabilis na lumaki ang biik hangga’t hindi na makayanan ni Kibuka na bilhan ito ng
pagkain. Nang nalaman ito ng kanyang mga kapitbahay, inalok nilang bigyan ang
baboy ng makakain. Tuwang-tuwa sila kasi parang alaga na rin nila ang baboy at
dinadalaw nila ito palagi.

Ngunit isang araw ay naaksidente si Kibuka, kasama ng kanyang alaga. Sinagasaan

sila ng isang motorsiklo. Sa kasawiang-palad ay naipit ang leeg ng baboy sa kung
saan, at ito ay namatay.

Isip ng lahat ay iluluto ni Kibuka ang namatay na baboy.

Ganoon kaya ang ginawa ni Kibuka?

GAWAIN 1: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa Sagutin ang mga

gabay na tanong.

1. Sino ang pangunahing tauhan sa akda? Itala ang kaniyang

kalakasan at kahinaan bilang tauhan

2. Batay sa mga pangyayari sa akda, paano mo ilalarawan ang

isang alaga nang may pagpapahalaga?

3. Ano ang suliraning nangibabaw sa akda? Iugnay ito sa

pandaigdigang pangyayari sa lipunan.

4. Paano ka naapektuhan ng akdang iyong nabasa?

31
 Aralin 3.6

A. Panitikan: Sundiata: Ang Epiko ng Sinaunang Mali

(Epiko mula sa Mali, West Africa)
Mula sa Sundiata: An Old Epic of Mali
ni D.T. Niane salin sa Ingles ni G.D. Pickett
Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora

B. Gramatika at Retorika: Mga Ekspresiyon sa Pagpapahayag ng

Layon o Damdamin

C. Uri ng Teksto: Nangangatuwiran

Panimula

Ang Imperyong Mali na kilala rin sa tawag na Imperyong Manding ay naging

makapangyarihan sa West Africa noong 1230 hanggang 1600 na siglo. Sa
pamamayagpag nito, ang imperyo’y higit pang malawak sa Western Europe.
Dito’y umusbong ang isang epiko na kabilang sa maituturing na dakilang
kayamanan ng panitikang pandaigdig, maihahanay ito sa epiko ng Hindu na
Ramayana at Mahabarata at epikong Griyego na Iliad at Odyssey. Ang epikong
pag-aaralan ay taal na tulang pasalaysay na pinagsalin-salin ang mga berso ng
mahuhusay na mananalaysay na sinasaliwan ng instrumentong musikal.
Itatampok dito ang mabuting pagbabagong dala ng pagtatagumpay laban sa
kasamaan.

Sa Aralin 3.6, inaasahang maipamamalas mo ang pag-unawa at

pagpapahalaga sa epikong Sundiata: Ang Epiko ng Sinaunang Mali na isinalin
sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora hango sa salaysay ni D.T. Niane at salin sa
Ingles ni J.D. Pickett sa pinakatanyag na epiko ng Africa sa kasalukuyan, ang
Sundiata: An Epic of the Old Mali. Layon ng araling ipakita ang kaugnayan ng
epiko sa kasaysayan at malinang ang kasanayan sa mga ekspresiyong sa
pagpapahayag ng damdamin o layon. Bilang pangwakas na gawain,
magsasagawa ng isang pagtatalo tungkol sa katangian ng mga pangunahing
tauhan ng dalawang epiko. Susukatin ang husay sa pagmamatuwid batay sa
sumusunod na pamantayan:
a.) paglalatag at pag-aanalisa ng katibayan, b.) pangangatuwiran at
panunuligsa, at c.) pagpapahayag.

Sa araling ito, matatalos mo rin ang kasagutan sa mga pokus na tanong

na: bakit hinalaw ang pangunahing-tauhan ng epiko sa Africa sa bayani ng
kanilang kasaysayan at nakatutulong ba ang paggamit ng mga ekspresiyon sa
pagpapahayag ng iba’t ibang damdamin o layon ng pakikipagtalastasan?

32
 Yugto ng Pagkatuto

Tuklasin

g matutuhan ang
m on g isaga wa ang mga gawain upan -tauhan ng epiko
Marahil handa ka na
, sim ula n
Ba kit hin alaw ang pangunahing mga
tanong na: g paggamit ng
sagot sa mga pokus na ysa ya n at nakatutulong ba an tasan?
sa Africa sa bayani ng
kanilan g ka sa
ng da m da m in o layon ng pakikipagtalas
ahayag ng iba’t iba
ekspresiyon sa pagpap
ang
GAWAIN 1: Tilamsik ng Saloobin ng posisyon o paninindigan tungkol sa paks
Sa iyong sagutang pa
pel, ibigay ang iyo ga napagtibay nang
na ba ta y an g iyo ng paninindigan sa m
am
nasa timbangan. Main iya.
yon o eb ide ns
impormas

ba ay bayani ng
Ang mga manggagawa
n?
makabagong panaho

n ang Layon
GAWAIN 2: Itugo a pahayag.
pel ang layon ng mg take.
Isulat sa sagutang pa kin gg an m o ang plano ng ating pag-a
’t pa kam.
1. Halika, maupo ka ba wiin an g pa g-aari ko na iyong kinam
ako at ba
2. Pangako, babalik an g lup it ng aking kapangya
rihan.
ma kik ita m o layaan.
3. Sumige ka’t ma an sa pagkamit ng ating ka
g an g dig na kaaway.
4. Mas makatutulon ala na da pa t ma g-ingat sa mga lihim
panin iw
5. Tama ang iyong

33
 Alam
mo b
angpa a na
ninind …
ng na ig
ninind anay isang p
igan n a
katot
ohana a mah raan ng pa
o patu n ng pin i ka yat an gma
nay u aniniw g taga matuwid o
Gayun pang alaan pa panga
din sa ang p
a sa pam kinig na ta ngatu
wiran
maipa panin n u kala a a magit n g gapin ? La
indiga y mag an ng ang k
abot a
ng lay n ay m ing ka pagla awast yon
on o d aaarin ta lat uhan
amda g gum nggap-tang ag ng sapa o
min n amit n gap o t na k
g pag g iba’ kapan atibay
papah t iban i a
ayag. g eksp -paniwala. n
resyo
n upa
ng
Linan
gin

Ang e
piko a
Ito ay y mai
salays haham
ay ng bin
super
natur. buhay g sa tulay
kasay aMl asas ng mg na na
sayan alami a nag gduru
, at na n sa epi l ahong gtong
unaw papau ko an bayan ng na
ain m n g i n g karaa
Africa o ang a a wa sa m ataas k alaha n sa h
ay hin kd a upa k ultura n a pag ti’ y ta o inaha
ahala ng ma at tra papah at kal rap.
Alam w sa k suri a disyon alaga ahati’
mo b anilan t map . Kaya ng lip y
ang e a n a… g mag agtiba maina unan,
piko igiting n y mo na m na
griot(m ng Sundia a bay
a n
ang b
a
basah
in at
anana ta ay u i ng k ya n i ng ep
kuwe laysay nang asays ik
ntong ) na s naital a yan. o ng
Prans -baya i Djeli a sa G
es. Ka n n a si D M amou u in ea no
launa . dou K ong 1
n, ang T. Niane? I ouyat 9
kaniy sinalin e na m 50 na isina
Si Sun ang sa niya i ahusa laysay
diata lin an to bu y na a ng
ng ep K g n a g h a t s a la g a d
iko e ita i n g bata M andig ng
na tag ay totoong o Mari Dia yan sa o sa w
apagm nabuh ta (M pa glilipa i k ang
estad ana n ay. Isa ari Jat t sa In
ong S g tron s i y a), an g les.
osso s o. Siy a sa l a g bay
Mand a Kan a’y isa binda ani’t p
ingo n lawan a
mahig g Mat
andan
luran
g Afri
ng ma
kapan g mag ngunahing
pit 25 ca noong g yariha k a kapati tauha
0 taon g Mal 1235. ng pin d na l n
. i . An g uno n a laki
kaniy Itinat a tum
ang p a
- Mula amam g niya ang alo sa
ayagp Imper
sa Ele ag ay t y o ng
ment umag
s of L i al nan
teratu g
re nin
a Hol
t e t. a
l. 200
8. Tex
as, US
A

34
Ang Sundiata ay isang kilalang epiko ng Imperyong Mali sa
Aprika.

BUOD NG EPIKO

Si Naré Maghann Konaté ay hari ng mga Mandinka.

Isang araw, may dumalaw sa kanyang isang mangangaso na may

kakayahang manghula. Ayon sa manghuhula, si Haring Konaté ay
makapapangasawa ng isang pangit na babae na magsisilang ng
isang sanggol na lalaki na magiging napaka-makapangyarihang
hari.

Noong panahong iyon, si Konaté ay may asawa na; ang pangalan

ng kanyang reyna ay Sassouma Bereté. Mayroon na silang anak
na lalaki na ang pangalan ay Dankaran Toumani Keïta.

Ganunpaman, isang araw ay may dalawang mangangalakal na

dumalaw kay Haring Konaté para iprisinta sa kanya ang isang
kuba at pangit na babae na ang pangalan ay Sogolon. Naalala ng
hari ang sinabi ng manghuhula at pinakasalan niya ang kuba.
Makatapos ng sampung buwan, nagsilang ang babae ng isang
sanggol na lalaki na pinangalanan nilang Sundiata Keita.

Minana ng batang Sundiata ang kapangitan ng kanyang ina, at

hindi niya makayanang lumakad nang maayos, kaya lagi siyang
kinukutya ni Reyna Sassouma.

Bagaman mahina ang katawan ni Sundiata, binigyan pa rin siya

ng kanyang amang hari ng kanyang sariling griot (isang
manganganta na ang tungkulin ay alalahanin ang mga
kaganapang nangyayari at magbigay payo). Tradisyon noon na
magkaroon ng griot na alalay ang bawat importanteng miyembro
ng pamilya ng hari.

Nang namatay si Haring Konaté noong taong 1224, ang kanyang

panganay na anak na si Dankaran ang umakyat sa trono. Si
Sundiata at ang kanyang kubang ina na si Sogolon ay lalo pang
inapi.
Nang minsan ay may nag-insulto kay Sogolon, nagpakuha si
Sundiata ng isang bakal na tungkod na nabali nang subukan
niyang gamitin upang tulungan ang sarili na tumayo. Ang iisang
tungkod na hindi nabakli ay nagmula sa isang sanga ng puno ng
S’ra. Parang milagro, ang kahoy na ito ay nakatulong kay
Sundiata na makatayo at makalakad nang maayos.

35
Pinatapon ni Hari Dankaran ang mag-inang sina Sogolon at
Sundiata. Nanirahan sila sa kaharian ng Mema kung saan
lumakas ang katawan ni Sundiata. Siya’y naging isang dakilang
mandirigma hangga’t siya’y inatasang maging tagapagmana ng
trono ng Mema.

Samantala, ang kaharian ng mga Mandinka ay pinuntirya ng isang

malupit na mananalakay na ang pangalan ay Soumaoro. Ang hari
ng mga Mandinka na si Dankaran ay tumakas kung kaya’t
humiling ang mga Mandinka ng tulong kay Sundiata.

Nagtagumpay si Sundiata laban sa mga mananalakay at dahil sa

pinagsama-samang lupain sa ilalim ng kanyang administrasyon
tulad ng Mema at Mandinka, siya ay tinaguriang pinakaunang
tagapamuno ng imperyo ng Mali.

Ayon sa mga griot, maihahalintulad ang lawak ng nasakop ni

Sundiata sa Aprika sa kalawakan ng mga lupaing napailalim kay
Alexander the Great sa dakong Europa noong sinaunang
panahon.

36
GAWAIN 1: Mabisang Tugon isang sagutang pa
pel.
ba y na ta no ng sa
Sagutin ang mga ga
nga?
ian ni Su nd iata na kahanga-ha Isa-isahin ang
1. Ano-ano ang
ka ta ng
su liran in g na ng ibabaw sa epiko?
suliranin o mga
2. Mayroon bang
uwiranan ang
mga ito. na ga ga na p sa ka salukuyan? Pangat
n ba ito sa
3. May kaugnaya Africa?
sagot. tu na y na ba ya ni ng kasaysayan ng
n, si Sundiata ba ay
4. Sa iyong tingi
atagumpay
Bakit? m ag pl an o up ang matiyak ang pagt
bakit mahalagang
5. Sa iyong tingin,
sa hinaharap?

ktibo ng papel.
GAWAIN 2: Mahalagang Perspe presentasyon. Sagutin ito sa saguta
ingi sa grapikong re
A. Ibigay ang hinih
sumusunod:
ya g sa ak da na may kaugnayan sa
paha
Isa-isahin ang mga da
Kondisyon ng Kasaysayan ng Ak
Lugar Panahon

yang-Di in sa Akda
K ahalagahang Binig
Pandaigdig
Panlipunan
Pansarili

Analyzing
Gamitin ang
w in an g gaw ain sa sagutang papel.
ha. Ga
B. Pumili ng kapare nizer.
Perspe ctive Orga
epikong
o ba ng an g pa ngunahing-tauhan ng
Masasabi m an ng Africa?
Tanong: bayani ng kasaysay
tinalakay ay isang

o:
Sariling Perspektib
Dahilan:
Pespektibo ng Iba:
Dahilan:
Kongklusyon:

37
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Sa pag-aaral ng kaalamang nakapaloob sa bahaging ito ng Modyul, masasagot mo
ang tanong na nakatutulong ba ang paggamit ng mga ekspresiyon sa
pagpapahayag ng iba’t ibang damdamin o layon ng pakikipagtalastasan?
Alam mo ba na… iba’t ibang ekspresiyon ang maaaring gamitin sa pagpapahayag
ng layon o damdamin?

1. Ginagamit ang mga initiman sa kasunod na mga pangungusap sa

pagpapayo at/o pagmumungkahi.
• Kung ako ikaw, mas pipiliin ko ang magpahinga muna.
• Ano kaya kung pumanig ka na sa amin?
• Mas makatutulong sa iyo ang masusing pag-aaral.
• Siguro makabubuting ibahin mo ang iyong panimula.
• Higit na mabuting ito ang unahin mo.
• Inaakala kong mas makabubuti kung hindi susunugin ang mga hindi
natutunaw na basura.
2. Ang mga initiman sa sumusunod na pangungusap ay ginagamit sa
pagaanyaya o pag-iimbita/ panghihikayat.
• Halika, tingnan mo ito’t napakarikit.
• Gusto mong sumang-ayon sa aking pinaniniwalaan?
• Puwede ka ba bukas sa ating pagpaplano?
• Inaanyayahan kitang pakatimbangin ang mga bagay-bagay.
3. Ang mga salita/pariralang initiman sa kasunod na mga pangungusap ay
ginagamit sa pagbababala na maaaring may kasamang pananakot
(mahalaga ang intonasyon sa pahayag) at/o pag-aalala (may kasamang
inilalarawang sitwasyon).
Babalang may kasamang pananakot
• Huwag kang sinungaling; kung hindi lagot ka sa akin!
• Kung hindi ka titigil, pupulutin ka sa kangkungan!
Babalang may kasamang pag-aalala
• Hinay-hinay sa inyong pagsasalita, mag-ingat kayo.
• Mapanganib iyan, kaya tingnan ang tinatahak.

38
 4. Gin
a
gami
at/o p t ang mga
angan initim
• Pa gako. an sa
ngako sumu
, hindi sunod
• Su k ita iiw n a pa
mpa a ngun
• Ita m a ,nang iy n . gusap
ga m o n g s a pa
o sa b p aniniw nunu
• Hi a ,t oang a ala ay mpa
ndi ak k i
o nag ing w sa ng m
sisinu inika alakin
5. Gin n g a ltianm a ng k g pag
agam g ,aan a t otohan kakam
it ang m an ak an. ali.
ayon mga i o ng k
at pa nitim idlat.
gsalu an sa
• Ta ngat sumu
ma,m . sunod
ah u s n a pa
• Ga ay an ng un
nyan g mga gusap
din a p a takar s-a pa
ating ng ak ang k gsang
kinah ing pa a n
• M a rap. l agaiyy,a i yang ip
aliang n ang inatu
• W i yo ng ipi s o l usyon pad.
alangp nagdi sa s u
• Iki akina diinan lirani
nalul bang g pan ng
ungk n a m u k ala
ot ko a i dudu .
Ang m ngudn lot iya
g a ek i t
i y an m n.
maaa presiy agbub
ring p on unga
angka g ginagam ng po
sitibo
tin sa i t sa p .
sumu a
sunod gpapahay
: ag ng
layon
Salita o da m
/Pari dami
rala Mata n ay
kung t a li n ghaga
ako ik Pana ng
panga a w n a lita Pang-
ko itaga ugna Pata
sump mo sa y nong
a man tama b ato T /
a n man mas a n ong
panga ako
ko ng kid A no k
lagot lat wala aya?
ganya k pupu
n ang a lutin
sa m ali
Puwe
de ka
aking kangk
inaan palag u n gan ta m a b a ?
yayah ay
mag- an s ig u
ingat r o
tingn kayo higit/
an an n a
g tina
lagot tahak ngun
ka i t

Pagsa
sanay
ginam 1: Pili
itan n i n sa
damd g iba’ tekst
amin t ibang o at e
g inih e pikon
ahaha kspre g tina
si yon a laka
yag. G
amitip t ilagay y ang mga
noram
ngat s ito s pangu
a ibab a wastong ng us
Pag-a a at g kahon ap na
anyay awin batay
a Pag sa sag sa lay
o Pag baba u t ang p on o
-iimb ba ap e
Paghi it a (Pana la Panu l.
hikay nump
at Pa nakot/ a Pag
g-aal a t/ o papa
ala) yo at
Panga Pag- /o Pa
ngako gsang
mum -
ungk ayon 39
ahi P a t
agsal
unga
t
 Aralin 3.7

A. Panitikan: Paglisan (Buod)

Nobela mula sa Nigeria
ni Chinua Achebe
Isinalin sa Filipino ni Julieta U. Rivera

B. Gramatika at Retorika: Pang-ugnay na Gamit sa Pagpapaliwanag

C. Uri ng Teksto : Naglalahad

Panimula

Ang Nigeria ay isa sa mga bansa sa Africa na may malaking ambag sa

panitikan. Sa kasalukuyan, maraming akdang pampanitikang mula sa Nigeria ang
nasusulat sa Ingles dahil na rin sa impluwensiya ng mga bansa sa Kanluran.

Ang panitikan ng Nigeria ay sadyang nakapagpataas ng kamalayan ng

mamamayan ng bansa pagdating sa isyu ng uri ng pamumuhay, kultura, tradisyon,
at suliranin sa politika. Gayundin ang tungkol sa kasarian at kalagayan ng
kababaihan sa lipunan. Mga akdang pampanitikan din ang nakatulong upang
maiangat ang kanilang kalagayan tungo sa pagkakaroon ng makabagong talakay
sa mga akda na aagapay sa makabagong uri ng pamumuhay ng mga taga-Nigeria.
Sinasabing ang kakaunting mga akda na nasusulat sa ilang diyalekto ng Nigeria ay
mas tumatalakay sa kung ano ang nakaraan, lumipas, o naglaho na.

Kabilang ang nobela sa mga genre na nalinang ng Nigeria. Gayunpaman,

ang tuon ng kanilang panitikan ay sa mga prosa, tulad ng drama at tula kung saan
sadyang kinilala at nagbigay sa Africa ng pagkakakilanlan pagdating sa panitikan.

Sa nobela ni Chinua Achinebe na pinamagatang Things Fall Apart, ipinakita

sa atin ang kumplikadong mga batas at gawi ng angkang pinagmulan ni Okonkwo,
sa pagpapanatili ng maayos na ugnayan. Halimbawa nito ay ang pagsasalo o pag-
aalok ng lambanog at kola nuts na binabanggit sa kabuuan ng nobela ang isang
paraan ng mga Igbo ng mapayapang pakikiharap sa sino mang tatanggaping bisita
sa tahanan o sino mang taong pakikiharapan. Ang gayong gawi ay pagpapakita ng
maayos na paraan ng pagtanggap o pagtanggi sa kung ano man ang pakay o
layon ng paghaharap. Isang paraan ng pakikipagkapwatao ng mapayapa para sa
mga Igbo ang nasabing gawi. Kapag nakapanghiram ng pera at sisingilin na,
mahusay namang hinaharap ng mga Igbo ang nasabing maniningil. Bumabanggit
sila ng mga sawikain na angkop sa nais nilang ipabatid na mensahe. Tulad na
lamang halimbawa kapag hindi sila makababayad agad, sasambitin ang mga
kasabihang maaaring makapagpabago ng isip ng maniningil upang ipagpaliban
muna ang paniningil.

40
 Paulit
Igbo b -ulit n
agama a bina
’t sila bangg
nakag sa m a it ni C
isnang ramin hinua
hindi m ga gaw g pagk Acheb
barba i akata e ang
ro ang . G in awa n on ay kapay
mga A i Ache may k apaan
frican be ito ompli n g mg
o tula sa nob kadon a
Ang Ar d n e la g tr
Nigeri alin 3 g pagk upang a disyon
a na is .7ay n akakil maipa at
in aglala a l a sa kan b a
pagta ulat n man n tid na
tapos i Chinu g buod il a ng mg
pagpa ng ara a Ac h ng no a Euro
pahala l ing ito, ik eb e a t isina b elPa nagl“isa peo.
ugnay g a sa aw ay lin sa n” mul
na gin mga a inaasa Filipin a sa
agami kdang hang o ni Ju
isang t sa pa p am paniti m a g papam lie t a U. Riv
nobela gpapa kan ng alas n era. S
nagpa . Inaas l iw A g p a
pakita ahan anag a frica s a g - unawa
ng mg din na t mab a tulo a
a kult makap isang n g ng m t
urang agtata pagsu ga pan
nanan nghal suri sa g-
Yugto atili p ka npgup h
n galaw
ng Pa a sa iny i spa entgsho
gkatu ong lu wna
to gar.

Tukla
sin

GAWA
IN
Ayusin 1S:crambled
ang m Lett,eGr
na tan ga let a
yag sa ra sa b wingBetter
saguta bansa a wat b
ng Afr ila
ng pa
pel. ica. An ng upang m
g una akilala
ng let ang sin
ra ay i isimbo
biniga lo ng m
y na. I ga bag
sulat a
ng sag ay
o t sa

1.

KMOU
I NAKYS
NO 4.

EPSRI
U TI

2.

5.
PGA
LLII
WNG
AA
TAR
DISO
YN
41
3.

INGN
N- BYA
NA
 Linangin

Basahin at unawaing mabuti ang bahagi ng nobelang mula sa Nigeria. Kasunod

ang ilang salita na tutulong sa iyo upang lubos mong maunawaan ang akda upang
sa gayo’y maipamalas mo ang iyong pagpapahalaga at pag-unawa sa kultura ng
bansang Africa lalo na sa Nigeria.
Alam mo ba na… ang nobela ay isang mahabang kathang pampanitikan?
Naglalahad ito ng mga pangyayaring pinaghahabi sa isang mahusay na
pagbabalangkas na ang pinakapangunahing sangkap ay ang pagkakalabas ng
hangarin ng tauhan at ng hangarin ng katunggali sa kabila. Isang masining na
pagsasalaysay ng maraming pangyayaring magkasunod at magkakaugnay. Ang
mga pangyayaring ito ay may kaniya-kaniyang tungkuling ginagampanan sa
pagbuo ng isang matibay at kawiliwiling balangkas na siyang pinakabuod ng
nobela. May mga elemento ang nobela tulad ng sumusunod:
1. Tagpuan – Lugar at panahon ng mga pinangyarihan
2. Tauhan – Nagpapagalaw at nagbibigay buhay sa nobela
3. Banghay – Pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari sa nobela
4. Pananaw – Panauhang ginagamit ng may-akda a.) una - kapag kasali ang
may-akda sa kwento, b.) pangalawa - ang may-akda ay nakikipag-usap, at c.)
pangatlo - batay sa nakikita o obserbasyon ng may-akda
5. Tema – Paksang-diwang binibigyan ng diin sa nobela
6. Damdamin – Nagbibigay kulay sa mga pangyayari
7. Pamamaraan – Istilo ng manunulat
8. Pananalita – Diyalogong ginagamit sa nobela
9. Simbolismo – nagbibigay ng mas malalim na kahulugan sa tao, bagay, at
pangyayarihan

Cowrie – Yari sa shell na ginagamit bilang palamuti ng mga Afrikano. Ginagamit

din sa ritwal at paniniwalang panrelihiyon.
Ekwe – Isang tradisyunal na kagamitang pangmusika na yari sa sanga ng kahoy.
Isang uri ng tambol na may iba’t ibang uri at disenyo.
Egwugwu – Espiritu ng mga ninuno. Gumagamit ng mascara ang tribu at
sumasanib sila kung may nais lutasin na isang krimen. Pinaniniwalaan
na ang mga Egwugwu ang pinakamataas na hukom sa lupain ng Nigeria.
Ogene – Malaking metal bell na ginawa ng mga igbo sa Nigeria.
Igbo – Katutubong tao mula sa Timog-Silangang Nigeria. Karamihan sa kanila ay
magsasaka at mangangalakal.

Paglisan (Buod)
Things Fall Apart ni Chinua Achebe
Isinalin sa Filipino ni Julieta U. Rivera

Si Okonkwo, isang matapang at respetadong mandirigma, nagmula sa lahi ng mga

Umuofia, isang hindi gaanong kilala at hindi kalakihang tribo sa Nigeria.

42
 Labingwalong taong gulang noon si Okonkwo nang matalo niya sa isang
labanan si Amalinze, ang Pusa. Dahil dito kinilala ang katapangan ni Okonkwo mula
Umuofia hanggang Mbaino. Sa maraming pagkakataon, ipinamalas ni Okonkwo
ang kaniyang katapangan upang mapagtakpan ang laman ng kaniyang dibdib laban
sa kaniyang ama, si Unoka na sa kaniyang tingin ay mahina at talunan. Walang
nagawang mahusay ang kaniyang amang si Unoka dahil sa kaniyang katamaran.
Sa halip, puro kahihiyan ang iniwan nito sa kanilang pamilya sapagkat nag-iwan pa
ito ng maraming utang sa mga kanayon bukod pa sa pinabayaan niya ang kaniyang
pamilya. Ang naging buhay na ito ni Unoka ay laban kay Okonkwo. Kaya
pinatunayan niyang naiiba siya sa kaniyang ama. Para patunayan ang kaniyang
kakayahan sa pamumuno, pinamahalaan niya ang siyam na nayon. At siya ay
nagtagumpay. Tatlo ang kaniyang naging asawa, nakapundar ng mga ari-arian na
nagpapatunay lamang ng kaniyang pagiging masipag. Naging matapang na
mandirigma at makapangyarihan siya sa buong nayon. Dahil dito, siya ay kinilalang
lider ng kanilang tribo.

Dahil sa kaniyang kakayahan sa pamumuno, pinili si Okonkwo ng mga

kanayon upang ipagtanggol si Ikemefuna, ang lalaking kinuha bilang tanda ng
pakikipagkasundo sa kapayapaan sa pagitan ng Umuofia at isang nayon
pagkatapos mapatay ng tatay ni Ikemefuna ang isang babaeng Umuofian. Tumira
ang batang lalaki kina Okonkwo. Naging magiliw at magkasundo naman ang
dalawa. Itinuring ng bata si Okonkwo bilang pangalawang magulang.

Isang araw, lihim na ipinaalam ni Ogbuefi Ezeudu, isa sa matatandang

tagaUmuofia, ang planong pagpatay kay Ikemefuna. Binalaan ni Ezeudo na huwag
makialam sa planong ito si Okonkwo. “Hindi ka dapat makialam sa isasagawang
iyon ng kalalakihan ng Umuofia sapagkat isang ama na ang turing ni Ikemefuna sa
iyo,” wika ni Ogbuefi Ezeudu kay Okonkwo. Dahil dito, gumawa ng paraan si
Okonkwo. PInaniwala niyang ihahatid na si Ikemefuna sa kaniyang tunay na ina.
Naglakbay ang bata kasama ang ilang kalalakihan ng Umuofia. Sa gitna ng
kanilang paglalakbay, sinugod ng mga kasamang lalaki si Ikemefuna upang patayin
ngunit nakatakas ang bata. Nagpasaklolo ito sa kaniyang ama-amahan. Noon ay
nasa harapan ng mga katribo si Okonkwo upang mapanatili ang ipinakitang
katapangan, tinaga niya ang bata sa harapan nila sa kabila ng paghingi ng awa sa
itinuring na ama. Nakalimutan ni Okonkwo ang naging usapan nila ni Ogbuefi
Ezeudu. Umuwi si Okonkwo na mag-isa. Wala na ang batang tumulong at gumabay
sa kaniya. Naging simula naman iyon ng malaking pagbabago kay Okonkwo. Hindi
na siya makakain, hindi na makatulog, hindi na rin makapag-isip nang maayos.
Ramdam niya sa kaniyang sarili ang depresyong siya rin naman ang may
pagkakamali kaya’t upang maibsan ang kapighatian at huwag matulad sa kaniyang
ama na isang sawi ay nagtungo siya sa kaniyang kaibigang si Obierika. Humingi
siya ng payo rito at nakaramdam naman siya ng kaunting gaan ng loob.
Nagkasakit naman noon si Ezinma, anak na babae ni Okonkwo, ngunit gumaling din
sa tulong ng mga halamang gamot na ipinanlunas ng kaniyang ama.
Lumipas ang panahon, nabalitaan ni Okonkwo na namatay si Ogbuefi Ezeudu.
Nakaramdam ng konsensiya si Okonkwo sapagkat nang huling makausap niya ito
ay noong bigyan siya nito ng babala tungkol sa pagkonsulta sa orakulo na
papatayin si Ikemefuna. Pinuno ng malalakas na tunog ng tambol na sinasabayan
ng alingawngaw ng malakas na putok ng baril ang maririnig sa paligid habang
nakaburol si Ogbuefi Ezeudu. Kagimbal-gimbal na trahedya ang bumulaga sa lahat

43
ng mga naroroon nang pumutok ang baril ni Okonkwo at tamaan ang labing-anim
na taong gulang na anak ng yumao. Dahil dito, kailangang pagbayaran ni Okonkwo
ang nagawang kasalanan laban sa kaniyang kaangkan. Isang malaking
pagkakasala sa diyosa ng Lupa ang pumatay at makapatay ng kauri. Hinakot lahat
ni Okonkwo ang kaniyang mga ariarian at mahahalagang kagamitan at nagtungo sa
Mbanta, lugar ng kapanganakan ng kaniyang ina dala ang kaniyang buong pamilya.
Sinunog ang mga natirang hayop, kubo, at mga naiwang pag-aari ni Okonkwo tanda
ng paglilinis sa buong pamayanan sa kasalanan nito. Malugod naman silang
tinanggap ng mga kaanak higit lalo ang tiyuhin nitong si Uchendu. Tinulungan nila
sina Okonkwo na makapagpatayo ng kanilang munting pamayanan at pinahiram ng
mga butil na pagsisimulan ng kanilang munting kabukiran. Malagim at mahirap man
ang sinapit ni Okonkwo, pinilit niyang tanggapin ang lahat at muling magbalik sa
kung saan siya nagmula.

Dumaan ang dalawang taon ng pagkakapatapon kina Okonkwo. Sa mga taong iyon
matiyagang kinukuha at inaani ni Obierika ang mga pananim ni Okonkwo sa dating
lugar. Ibinebenta niya ito at ibinibigay ang pinagbilihan kay Okonkwo. Buong sipag
niya itong ginagawa hanggang sa makabalik na si Okonkwo sa Umuofia. Isang
masamang balita naman noon ang ipinabatid ni Obierika nang minsang nagdala
siya ng pinagbilhan kay Okonkwo. Winasak daw ng mga puti ang Abame, isa ding
pamayanan ng mga Umuofia.

Hindi naglaon, may mga dumating na misyonero sa Mbanta. Sa tulong ng isang

interpreter na si G. Kiaga, kinausap ni G. Brown, lider ng mga misyonero ang mga
taga-Mbanta. Ayon sa kanila, ang pagsamba sa mga diyos-diyosan ay isang
malaking kasalanan at hindi katanggap-tanggap sa simbahan. Lalong hindi
maunawaan ng mga taga-Mbanta kung paanong ang Tatlong Persona ay naging
iisang Diyos katulad ng ipinaliliwanag ng mga misyonero tungkol sa dapat na
pagsamba sa iisa lamang na Panginoon. Layunin ng mga misyonero na dalhin ang
Kristiyanismo sa Mbanta at hindi ang tuligsain sila. Nagkasakit si G. Brown at
pinalitan ni Rev. James Smith, isang malupit at bugnuting misyonero. Nagkaroon ng
relihiyon ang mga taga-Mbanta. Habang isinasagawa ang taunang seremonya para
sa pagsamba sa Bathala ng Lupa hinablot ni Enoch ang takip sa mukha ng isang
Egwugwu, katumbas ng pagkitil sa espiritu ng mga ninuno. Kinabukasan, sinunog
ng Egwugwu ang tahanan ni Enoch at ang simbahang itinayo nina Rev. Smith.

Ikinapanlumo ng Komisyoner ng distrito ang naganap na panununog sa kanilang

simbahan. Dahil dito humiling siya ng pakikipagpulong sa pinuno ng mga Umuofia.
Sa pulong, pinosasan ang mga dumalong pinuno ng mga Umuofia at ikinulong.
Nakatikim ng pandudusta, masasakit na salita at pang-aabuso ang mga pinuno ng
Umuofia.

Pagkatapos mapalaya ang mga bilanggo, agad silang nagpulong at

napagkasunduang tumiwalag. Inakala ni Okonkwo na nais ng mga kaangkan na
maghimagsik kung kaya’t gamit ang machete pinatay niya ang pinuno ng mga
mensaherong lumapit sa mga kaangkan niya. Hinayaan naman ng tao na
makatakas ang iba pang mensahero at doon napagtanto ni Okonkwo na hindi
handa ang kaniyang mga kaangkan sa isang giyera.

44
 Dumating sa lugar ni Okonkwo ang Komisyoner ng Distrito upang imbitahan siya
sa isang pagdinig sa korte subalit natagpuan na lamang niyang nakabitin si Okonkwo.
Nagpatiwakal si Okonkwo. Ibinaba nina Obierika ang katawan ni Okonkwo. Gumimbal
sa buong nayon ang nangyaring ito sapagkat kinikilala nila na ang pagpapatiwakal ay
isang malaking kasalanan at bukod dito si Okonkwo ay nakilala sa pagiging matapang
at malakas. “Ang taong iyan ay kilala at tanyag sa buong nayon, dahil sa kaniyang
ginawang pagpapatiwakal, matutulad lamang siya sa isang inilibing na aso.” Sabi ni
Obierika, ang kaniyang kaibigan.
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA

GAWAIN 2: Paglinang ng Talasalitaan

Piliin sa pares ng salita sa bawat bilang ang angkop na kahulugan ng salita. Gamitin
ito sa makabuluhang pangungusap. Isulat sa papel ang sagot.

abubot dekorasyon
1. palamuti

ipinaalam isinangguni
2. ipinabatid

napagtagumpayan nalampasan
3. napagwagihan

nagpasalapid nagpapusod
4. magpatirintas

kagulat-gulat kataka-taka
5. kagimbal-gimbal

GAWAIN 3: Tradisyong Africa, Pahiwatig Ano Ba?

Ipaliwanag ang sumusunod na tradisyon mula sa Africa. Isulat sa sagutang papel ang
sagot.

1. Pagsasalo sa alak na gawa sa palm at koala nuts sa tuwing may pag-uusapang

mahalagang bagay.
2. Paggamit o pagbigkas ng mga Igbo ng mga sawikain kapag dumarating ang
mga maniningil ng utang.
3. Pagkonsulta sa Orakulo ng mga Igbo bago lumusong o magdeklara ng giyera
4. Pagkakaroon ng kinikilalang relihiyon.
5. Pagsunog sa mga ari-ariang maiiwan ng nagkasala kapag siya ay naipatapon.

45
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Alam mo ba na... sa pagsusuri o pagbibigay ng ebalwasyon sa isang iskrip may
mga bagay tayong dapat bigyan ng pansin? Ayon kay Ricky Lee sa kaniyang
aklat na Trip To Quiapo Scriptwriting Manual, una, kailangang maging malinaw
muna ang konseptong pinag-uusapan. Ikalawa, malaman ang major concepts ng
materyal. Ikatlo, dapat konektado ang lahat ng gustong sabihin ng sumulat ang
kung tungkol saan ba talaga ang istorya. Kailangang masagot ang anomang mga
tanong tungkol dito. Kailangang ang bawat bahagi ay magkakaugnay. Makakamit
naman ang maayos na paghahanda ng iskrip kung masusing bibigyang-tuon hindi
lamang ang pagkakaugnay ng mga pangyayari kundi sa pagbuo ng mga diyalogo.
Malaki ang maitutulong ng mga pang-ugnay sa pagbuo ng mga diyalogong ito.
42
Sa pagsusuri naman ng isang pelikula, bumubuo ka ng pagpapaliwanag sa mga
detalyeng nais na bigyan ng pansin. Maaaring pagpapaliwanag sa magandang
nakita sa iskrip at o sa pelikulang pinanood gayundin naman sa pagpapaliwanag
ng mga naging kahinaan ng iskrip at/o ng pelikulang pinanood. Ayon sa aklat na
Gramatikang Pedagohikal ng Wikang Filipino ni Vilma M. Resuma,
maipaliliwanag ang isang argumento o punto sa tatlong paraan: (1) pagpapalawak
at/o pagpapaliwanag ng kahulugan, (2) pagbibigay ng mas tiyak, detalyado, at
higit na maliwanag na deskripsiyon, kabilang na sa puntong ito ang mga paggamit
ng pangugnay, pagtutulad at pag-iiba-iba, at (3) pagbibigay ng halimbawa.
Makatutulong nang malaki ang paggamit ng mga pang-ugnay upang maging
mabisa ang pagpapaliwanag. Ilan sa mga ito ay ang mga pang-angkop na
ginagamit bilang pang-ugnay upang mapadulas ang pagbigkas ng salita. Ang
pang-angkop na na, ng, g. Ginagamit ang na kapag ang salitang aangkupan ay
nagtatapos sa katinig, ang g naman ay ginagamit sa mga salitang nagtatapos sa
n at ginagamit naman ang ng sa mga salitang aangkupan na nagtatapos sa
patinig. Maliban dito, ang mga pangatnig na bagamat, upang, at, tulad ng, kapag,
kung, at iba pa ay magagamit din sa mahusay na pagpapaliwanag.

Alam mo ba na... ang puppet show ay isang pagtatanghal na ang pangunahing

tauhan ay mga puppet? Ang puppet ay isang uri ng sining na ginagamitan ng iba’t
ibang mga midya, kagamitan, at pamamaraan. Dito mo maipakikita ang iyong
pagkamalikhain at kakayahan sa paggawa ng isang likhang- sining sa
pamamagitan ng mga patapong bagay. May mga puppet na pinagagalaw sa
pamamagitan ng pisi o sinulid, puppet na pang kamay o hand puppet tulad ng
medyas na puppet, puppet na supot, at puppet na bag at stick puppets. Ang stick
puppet ang pinakapayak sa lahat ng uri nito. Mayoon lamang mga larawang
ginupit at idinikit sa stick. Ang medyas na mga puppet ay simple rin. Isusuot
lamang ng bata ang medyas sa kanyang kamay at pagagalawin niya ito sa
pamamagitan ng mga daliri habang nagsasalita kasama ang hinlalaki para
magmukhang bibig ng puppet. Maaaring lagyan ng tali, butones at kapirasong
damit para magmukhang mukha ng tao.
Pagkatapos makalikha ay maaari nang magtanghal ng isang puppet. Ang mesa na
nababalutan ng tela ang magsisilbing tanghalan habang nakatago sa likod nito ang
nagtatanghal (puppeteers).
Narito ang ilang halimbawa ng paggawa ng puppet:

46
Puppet na Supot Pamamaraan:
1. Kumuha ng isang supot na papel.
2. Gumuhit ng mukha ng tao sa isang puting papel, gupitin sa paligid at idikit sa
dakong ilalim ng supot.
3. Itapat ang bibig ng larawan sa lupi ng supot.
4. Gupitin nang pahalang ang bahagi ng larawan na nakatapat sa bibig at lupi ng
supot upang huwag magkahiwalay ang nguso at labi. Huwag gugupitin ang
supot.

43
5. Ibuka ang dakong bibig at dikitan ng papel na hugis bilog upang mag-anyong
loob ng bibig. Maaari mong dikitan o guhitan ng maliit na dila.
6. Isuot ang kamay sa supot na ang palad ay nakaharap sa larawang idinikit.
Iaros ang apat na daliri sa dakong itaas at ang hinlalaki sa ibaba. Sa
pamamagitan ng mga daliri ay maaari mong pagsalitain ang “puppet” habang
ikaw ay nagkukuwento.
Puppet na Medyas
1. Gupitin paloob ang dulo ng medyas. Ito ang magsisilbing bibig.
2. Gumupit ng tela o retasong hugis bilohaba na kulay dalandan, pula o rosas, at
itahi sa paligid ng ginupit na bahagi ng medyas.
3. Isuot ang kamay sa medyas na ang apat na daliri ay nasa dulo ng dakong
talampakan ng medyas at ang hinlalaki ay nasa dulo ng dakong ibabaw ng
medyas upang malaman kung saang dako mo ilalagay ang mga mata at
ilong.
4. Lagyan ng mga mata at ilong ang puppet sa pamamagitan ng mga butones,
abaloryo o ano mang patapong bagay. Maaari mo ring iburda ang mga mata
at ilong
5. Ang ulo ay maaari mong lagyan ng binungkos na sinulid upang magmukhang
buhok o sombrero.
6. Suotan ng damit ang iyong puppet upang matakpan ang iyong braso.
Puppet na Gumagalaw
1. Gumawa ng isang manika sa pamamagitan ng mga retaso o sirang
stockings na binalumbon at itinali sa mga hugpungan.
2. Lagyan ng mga mata, ilong, at bibig sa pamamagitan ng mga butones at
patapong mga bagay.
3. Lagyan ng buhok na binigkis na estambre o sinulid.
4. Balutan ng ibang retaso ang dakong ibaba upang magkaroon ng damit.
5. Lagyan ng tig-iisang pisi o sinulid ang mga lugar na nais pagalawin at itali
ang kabilang dulo sa pinag-ekis na patpat. Maaari mo itong pagalawin sa
pamamagitan ng paggalaw sa patpat.
6. Isipin kung paano pa maaaring pagalawin ang puppet at kung saan pang
bahagi ng katawan maaari itong talian.
Binabati kita! Maluwalhati mong natapos ang mga gawaing nakatulong sa iyo upang
maipamalas mo ang iyong galing. Ngayon nama’y simulan mo na ang pangwakas
na gawain.

47

44
 Ng
ng ma ayon, ikaw
ha nama
pante halagang k n ang
magta
lebisy asana tangh
Africa on n a yang al ng
at Per nagpa n alinan natat
si a b a p a kita n g sa iyo
pagga
nap a tay sa g kaga . Lilikh anging pag
yon s mga b n a ganap
at kaw
ilihan a sum inasan dahan ng k ka ng isang na bu
. Ngun u s unod g akdan u ltura n palatal nga
saguti it bag na pa g p g alin astas
n ang manta a m paniti m
mga g
awain
o mo
gawin yan: k kan. T ang bansa
sa yug ang ina as ininga a t ayahi sa
GAW tong i asaha n, kaa n ang
AIN 1K ng pa ngkup iy
Guma :atiba
y an n
to. ggana an, ka ong
wa ng g K aa p m ainga w a st
ito sa
sagut
pagla
lahat/ laman t mo m uhan,
ang p sintes unang
apel. is sa k
abuua
n ng M
odyul
saortgual
onnizgenrG
.gawin

GAW
A IN
2N: a
mama tatandaan
Sa pa
gitan
Tegxt C Ko
n
onnec
Aralin tion O
rgan, isz
Ano a aegr utin
ng a k ang m
ing na ga tan
Aralin basa? ong.
3.1 Ano a
n g ak
ing na
tutuh
Aralin an?
3.2

Aralin
3.3

Aralin
3.4

Aralin
3.5

Aralin
3.6

Aralin 48
3.7