PSİ245-Sosyal Ps.koloj.
II
Önyargı I
Önyargı
Önyargı (b+r gruba nasıl h+ssett+ğ+n+z): B$r grup ve o
gruba üye b$reyler hakkında olumsuz yargılar $çeren b$r
peş$n hüküm anlamına gel$r. Önyargılar b$z$ etk$leyen,
genell$kle b$l$nçdışı olab$len ve bel$rl$ gruplara karşı
tutumlarımızı şek$llend$ren önceden oluşmuş yargılardır.
Örnek: B)r)s) "Tüm gençler teknoloj)ye hak)md)r."
şekl)nde genel b)r yargıda bulunsa, bu b)r önyargıdır. Bu
yargı, gençler)n heps)n)n teknoloj) konusunda uzman
olduğu varsayımına dayanmaktadır, k) bu doğru değ)ld)r.
Kalıpyargı (b+r grup hakkında ne düşündüğünüz):
Bel$rl$ b$r grup $nsanda bulunduğuna $nanılan k$ş$sel
özell$kler$ tanımlar. Kalıpyargılar, bel$rl$ b$r grubun
üyeler$ne atfed$len genelleşt$r$lm$ş $nançlardır.
Örnek: "Kadınlar kötü araba kullanır." )nancı,
kadınların araba kullanma becer)ler) hakkında
genelleşt)r)lm)ş b)r kalıpyargıdır.
Ayrımcılık (b+r gruba nasıl davrandığınız): B$r gruba
veya o gruba üye b$reylere karşı gereks$z olumsuz
davranışları $fade eder. Ayrımcılık, bu olumsuz
$nançların ve önyargıların b$reyler$n davranışlarına nasıl
yansıdığıyla $lg$l$d$r.
Örnek: B)r )şveren)n, c)ns)yet, ırk, d)n veya m)ll)yet
temel)nde b)r k)ş)y) )şe almama kararı alması ayrımcılık
örneğ)d)r.
Önyargı: Açık ve Örtük
Önyargı, b$r grup veya onun üyeler$ hakkında
genelleşt$r$lm$ş ve sıklıkla olumsuz b$r $nanç ya da
tutumdur. Önyargılar, b$reyler$n sosyal etk$leş$mler$nde
ve kararlarında b$l$nçl$ veya b$l$nçs$z b$r şek$lde etk$l$
olab$l$r.
Açık Önyargı: B$rey$n farkında olduğu ve kabul ett$ğ$
önyargıdır. Örneğ$n, b$r k$ş$n$n bel$rl$ b$r etn$k gruba
karşı açıkça olumsuz b$r tutum $ç$nde olması.
Örtük Önyargı: B$rey$n farkında olmadığı, b$l$nçaltında
yer alan önyargılardır. Örneğ$n, b$r k$ş$ bel$rl$ b$r etn$k
gruba karşı herhang$ b$r olumsuz tutum $ç$nde
olmadığını düşünse de, davranışlarında veya kararlarında
bu grubun üyeler$ne karşı farklı davranab$l$r.
Örnek: "Ten reng$, göz şekl$" g$b$ f$z$ksel özell$kler
üzer$nden yapılan genellemeler, b$rey$n karakter$ veya
yetenekler$ hakkında b$r b$lg$ vermez. Ancak, toplumda
bu tür özell$klere dayalı b$rçok örtük önyargı
bulunmaktadır.
Modern Irkçılık
Bel$rl$ b$r ırka karşı b$r b$rey$n önyargılı tutumu ve ayrımcı
davranışı veya bel$rl$ b$r ırka mensup $nsanlara yönel$k
kurumsal uygulamalar (mutlaka önyargıyla güdülenm$ş olması
gerekmez).
Tanıdık, benzer ve konforlu olanı seçmem+z: İnsanlar
genell$kle b$l$nd$k ve tanıdık olanı terc$h ederler. Bu, b$reyler$n
aynı kültürden, d$l grubundan veya etn$k kökenlerden k$ş$lere
doğal olarak yakın h$ssetmeler$ne neden olab$l$r. Örneğ$n, $k$
farklı ülkeden gelen $nsanlar b$r araya geld$ğ$nde, kend$
ülkeler$nden olan b$r$yle daha rahat $let$ş$m kurma
eğ$l$m$nded$rler.
Ayrımcılığı reddetme ve eş+tl+k çabalarına karşı düşmanlık:
Bu, bazı b$reyler$n ayrımcılığın gerçekten olmadığına
$nanmaları ve bu nedenle eş$tl$k $ç$n yapılan çabaları gereks$z
veya hatta tehd$tkâr olarak görmeler$d$r. Örneğ$n, bazıları
c$ns$yet eş$tl$ğ$ $ç$n yapılan kampanyaları, kend$ haklarının
sınırlandırılması olarak göreb$l$r.
Ekstra +y+ değerlend+rme/koruma çabası: Bu, bazen "poz$t$f
ayrımcılık" olarak da adlandırılır. B$reyler, bel$rl$ b$r grubun
üyeler$ne fazladan destek veya yardım sağlama eğ$l$m$nded$r.
Örneğ$n, Stanford Ün$vers$tes$'nde yapılan b$r araştırmada,
öğrenc$lere kend$ etn$k gruplarından gelen b$r öğrenc$n$n
ödev$n$ değerlend$rme görev$ ver$ld$ğ$nde, bu öğrenc$lere daha
olumlu ger$ b$ld$r$mler verme eğ$l$m$nde oldukları
gözlemlenm$şt$r.
C+ns+yet Kalıpyargıları
C+ns+yetç+l+k: C$ns$yetç$l$k, b$r c$ns$yet$ d$ğer$ne göre üstün
veya aşağı görmek anlamına gel$r. C$ns$yetç$l$k, genell$kle
kadınları erkeklerden daha aşağıda görmek şekl$nde tezahür
eder, ancak erkekler üzer$nde de olumsuz etk$lere sah$p olab$l$r.
Korumacı C+ns+yetç+l+k: Bu tür c$ns$yetç$l$k, kadınların
korunmaya $ht$yaç duyduğu ve bu nedenle erkekler$n koruyucu
olması gerekt$ğ$ yönündek$ $nançları $çer$r. Bu, kadınların zayıf
ve yardıma muhtaç olduğu yanılgısını yansıtır.
Düşmanca C+ns+yetç+l+k: Kadınların erkeklere göre yeters$z
olduğu ve bel$rl$ roller$ (örneğ$n, ev $şler$ veya çocuk bakımı)
yer$ne get$rmeler$ gerekt$ğ$ yönünde düşmanca b$r tutumu $fade
eder.
 PSİ245-Sosyal Ps.koloj. II
Önyargı I

Dom+nant poz+syon • Çocuklukta zorlu d$s$pl$ne maruz kalma: Otor$ter

"Dom$nant poz$syon", b$r k$ş$, grup veya öğen$n
d$ğerler$ üzer$nde baskın, üstün veya kontrol eden b$r
konumda olması anlamına gel$r. Bu ter$m, sosyal,
ekonom$k, pol$t$k ve d$ğer b$rçok bağlamda
kullanılab$l$r.
Örneğ$n:
• Sosyal Bağlam: B$r grup $nsanın d$ğer gruplar
üzer$nde daha fazla etk$s$ veya gücü olması. Bu,
bazen b$r toplumda bel$rl$ b$r c$ns$yet$n, ırkın
veya sınıfın d$ğerler$ne göre daha avantajlı
olması şekl$nde ortaya çıkab$l$r.
• Ekonom$k Bağlam: Büyük b$r ş$rket$n p$yasada
daha küçük rak$pler$ne göre dom$nant b$r
konumda olması. Bu dom$nant poz$syon, pazar
payı, kaynak er$ş$m$ veya tedar$k z$nc$r$
kontrolü g$b$ faktörlere dayanab$l$r.
• Pol$t$k Bağlam: B$r ülke veya hükümet$n,
uluslararası arenada veya kend$ $ç$ndek$ d$ğer
gruplara kıyasla daha baskın b$r konumda
olması.
Önyargının Sosyal Kaynakları
Sosyal Eş+ts+zl+kler: Bu kategor$ altında, sosyal
statüdek$ eş$ts$zl$kler$n önyargıya nasıl kaynaklık
edeb$leceğ$ bel$rt$l$yor. Eş$t olmayan statü, b$reyler$n ya
da grupların d$ğerler$ne göre daha üstün ya da aşağıda
olab$leceğ$ sosyal sıralamaları $fade eder.
k$ş$l$ğ$n oluşmasında çocukluk dönem$nde yaşanan sert
d$s$pl$n öneml$ b$r faktördür.
• Düşmanlık duygularının bastırılması ve dış gruplara
yönlend$r$lmes$: Otor$ter b$reyler, kend$ $çler$ndek$
düşmanlık duygularını bastırma eğ$l$m$nded$rler ve bu
duygularını dış gruplara yönlend$r$rler.
D+n ve önyargı arasındak+ +l+şk+
D$n$ $nançlar ve önyargılar arasında b$r $l$şk$ olup olmadığı
uzun zamandır tartışılan b$r konudur. Ancak bu $l$şk$ her zaman
net değ$ld$r ve d$n$ $nançlarla önyargı arasında doğrudan b$r
$l$şk$ olup olmadığını bel$rlemek zordur.
Poz+t+f veya negat+f olab+l+r: D$n$ $nançlar, b$reyler$n daha
hoşgörülü ve anlayışlı olmalarını teşv$k edeb$leceğ$ g$b$, bazı
durumlarda önyargılı davranışlara da yol açab$l$r.
Nedensel değ+ld+r: D$n$n önyargıya neden olduğunu söylemek
yanıltıcı olab$l$r. D$n$ $nançlar ve önyargılar arasındak$ $l$şk$,
kültür, eğ$t$m, k$ş$sel deney$mler ve d$ğer b$rçok faktörün b$r
komb$nasyonu olarak ortaya çıkab$l$r.
Uyma: B$reyler$n, çoğunluğun davranışını veya görüşünü
ben$msemes$ sonucu oluşan b$r sosyal etk$d$r. Toplumda kabul
gören normlara, değerlere ve $nançlara uyma eğ$l$m$, b$reyler$n
sosyal kabul ve uyum sağlama $ht$yacından kaynaklanır. Bu
eğ$l$m, b$reyler$n toplumsal baskılara karşı koyamayıp,
çoğunluğun görüşünü ben$msemes$ne yol açab$l$r.

Sosyal Baskınlık Yönel+m+: B$r b$rey$n veya grubun,

d$ğer grupları baskılaması veya onlara üstün gelme
eğ$l$m$ olarak tanımlanab$l$r. Bu, sosyal h$yerarş$y$
sürdürme veya kend$ gruplarını koruma amacıyla ortaya
çıkab$l$r.

Örnekler olarak, kölel$k ve erkek yönet$c$ler$n üstünlüğü

göster$leb$l$r.

Etnosentr+zm: Etnosentr$zm, kend$ etn$k veya kültürel

grubunun d$ğerler$ne göre üstün olduğuna $nanma
durumudur. Bu, b$rey$n kend$ kültürünün norm ve
değerler$n$ evrenselleşt$rmes$ ve d$ğer kültürler$ bu
normlara göre değerlend$rmes$yle karakter$ze ed$l$r.

Otor+ter K+ş+l+k: Otor$ter k$ş$l$k, otor$teye yüksek

derecede $taat eden ve aynı zamanda düşük statüdek$
veya dış gruplara tahammülsüz olan b$reyler$ tanımlar.
Bu tür b$r k$ş$l$k, çocuklukta sert d$s$pl$nle ve dış
gruplara karşı düşmanlık duygularının baskılanmasıyla
$l$şk$lend$r$l$r.
 PSİ245-Sosyal Ps.koloj. II
Önyargı II
Engelleme ve Saldırganlık: Günah Keçisi Kuramı
Bu kuram, insanların engellenmiş hedeflere veya strese
karşı saldırganlık gösterme ihtimalinin yüksek olduğunu
savunur. Bu saldırganlık, genellikle savunmasız veya
marjinalleşmiş gruplara yöneltilir ve bu gruplar "günah
keçisi" olarak işlev görür.
Yön Değiştirmiş Saldırganlık: 11 Eylül Saldırı Örneği
11 Eylül saldırıları sonrasında, öfke ve saldırganlık,
genellikle Müslümanlar veya Orta Doğu kökenli
insanlara karşı yönlendirildi. Bu, bir tür yön değiştirmiş
saldırganlık örneğidir. Yani, asıl sorunun kaynağına
saldıramayan insanlar, öfkeyi başka bir gruba
yönlendirir.
Gruplararası Yarış: Siyahlılar ve Beyazlılar Örneği
Gruplararası yarış, çoğu zaman kaynakların kıt olduğu
durumlarda görülür. Örneğin, Amerika'da ırksal
gerilimlerin bir kısmı ekonomik kaynakların paylaşımı
ile ilgili olabilir. Bu durum, gruplar arası yarışı
körükleyerek önyargıları artırabilir.
Sosyal Kimlik Kuramı
Sosyal Kimlik Kuramı, Henri Tajfel ve John Turner
tarafından geliştirilmiştir ve bireylerin grup
üyeliklerinin, kişisel kimliklerinin önemli bir parçası
olduğunu savunur. Bu kuram üç ana süreci öne sürer:
kategorizasyon, kimlik iç grubu ile tanımlama, ve dış
gruplarla karşılaştırma.
Kategorize Ederiz: "Nerelisin?" Sorusu
Bu süreç, insanların karmaşık sosyal çevrelerini
anlamlandırmak için kategorilere ayırdığı süreçtir.
"Nerelisin?" sorusu genellikle birinin aidiyet hissettiği
kültürel veya coğrafi grubu belirlemek için sorulur. Bu,
bireylerin kendilerini ve diğerlerini daha geniş
kategorilerle etiketlemelerine yol açar.
Kimliğimizi İç Grupla Tanımlarız: Kadın Grubu ile
Özdeşleştirme Örneği
İç grup, bir bireyin kendini ait hissettiği ve olumlu
duygular beslediği gruptur. Örneğin, bir kadın kendini
"kadınlar" grubu ile özdeşleştirebilir ve bu özdeşleşme
onun sosyal kimliğinin bir parçası olur. Bu iç grup
üyeliği, kendine özgü normlar, değerler ve beklentiler
getirir.
Dış Gruplarla Karşılaştırma Yaparız: Milli Marşı Örneği
Karşılaştırmalı süreç, iç grubun dış gruplarla nasıl ilişki
kurduğunu anlatır. Milli marşı örneği, bir ülkenin
vatandaşlarının, milli kimliklerini oluştururken ve pekiştirirken
dış gruplarla (diğer ülkelerle) karşılaştırdığı bir fenomendir. Bu
karşılaştırma genellikle iç grubun üstünlüğünü kanıtlamak veya
onaylamak için yapılır.
Diğerlerinden Üstün Hissetmek ve "Biz" Hissi
İnsanların "biz" hissi yaratma ihtiyacı, birçok psikolojik ve
sosyal ihtiyacı karşılar. Bu durum hem olumlu hem de olumsuz
etkilere sahip olabilir.
Benlik Kavramını Güçlendirir
"Biz" hissi, bireylerin benlik kavramını güçlendirebilir. Kendini
bir gruba ait hissetmek, bireye bir kimlik ve amaç sağlar. Bu,
özellikle belirsiz veya tehditkar durumlarla karşılaşıldığında
destekleyici olabilir.
İyi Hissettirir
Grup üyeliği, evrimsel bir motivasyona sahiptir. İnsanlar,
topluluk içinde daha iyi hayatta kalma ve başarı şansına
sahiptirler. Ayrıca, grup içinde anlaşılır olma ve kabul edilme
hissi, duygusal iyi oluşu artırabilir.
Özgüven Verir
"Biz" hissi, bireylere özgüven kazandırabilir. Kendini bir grupla
özdeşleştirmek ve o grubun değerlerini, normlarını kabul etmek,
bireye kendini daha emin ve yetenekli hissettirebilir.
Beraberinde Önyargı Getirebiliyor
Ancak, bu "biz" hissi her zaman olumlu sonuçlar
doğurmayabilir. Kendini bir gruba ait hissetmek, dış gruplara
karşı önyargılı davranışları tetikleyebilir. Bu, özellikle iç grup,
dış grupları aşağılayıcı veya tehditkar bir şekilde gördüğünde
ortaya çıkar.
Kendine Hizmet Eden Yanlılık
Kendine hizmet eden yanlılık, bireylerin başarılarını kendi
yetenek ve çabalarına, başarısızlıklarını ise dış faktörlere veya
şansa bağlamasıdır. Bu yanlılık, bireyin olumlu bir benlik
algısını sürdürebilmesine yardımcı olur.
İç Grup Yanlılığı
İç grup yanlılığı, bireylerin kendi iç grubunu dış gruplara göre
daha olumlu değerlendirmesi eğilimidir. Bu, "bizi dahil eden
çember diğerlerini dışlar" şeklinde ifade edilebilir. İç grup
yanlılığı, pozitif bir benlik algısını artırır ve genellikle grup
üyeliğinden kaynaklanan özgüveni güçlendirir.
 PSİ245-Sosyal Ps.koloj. II
Önyargı II

Taraf Tutma Gerektiriyor Zaman Zaman
İç grup yanlılığı, zaman zaman taraf tutmayı
gerektirebilir. Örneğin, bir futbol maçında kendi
takımına karşı taraf tutarken, diğer takımın iyi oyunlarını
göz ardı etme veya küçümseme eğiliminde olabiliriz.
Dış-Grup Nefreti Getirebiliyor
İç grup yanlılığı, dış gruplara karşı olumsuz duyguları
veya nefreti de beraberinde getirebilir. Bu, gruplar
arasındaki farklar çok küçük veya anlamsız olsa bile
geçerli olabilir. Örneğin, çayı şekerli içenler ve
içmeyenler arasında oluşturulan yapay bir gruplaşma
bile, dış grupla karşı önyargılı veya düşmanca bir tutum
geliştirmeye yol açabilir.
Üstünlük Hissi, Özellikle Düşük Statülü Kişilerde
Düşük statülü kişiler, özsaygılarını artırmak ve olumsuz
duygusal durumları hafifletmek için iç grup yanlılığına
daha fazla meyilli olabilirler. Bu, iç grubunun değerlerini
ve başarılarını abartma veya dış grupları küçümseme
şeklinde ortaya çıkabilir. Bu tür bir üstünlük hissi,
kişinin sosyal statüsünün düşük olmasının olumsuz
etkilerini dengelemeye yardımcı olabilir.
Terör Yönetimi Kuramı
Spontane Kategorizasyon: Zaman baskısı veya
tecrübesizlik gibi faktörler, hızlı bir şekilde kategorize
etmeye yol açabilir. Bu genellikle yüzeysel ve yanıltıcı
önyargılara neden olabilir.
2. Dış Grup Benzeşikliği Etkisi
Bu etki, dış grup üyelerini birbirine daha benzer görme
eğilimidir.
Kendi Irkı Yanlılığı: Kendi etnik veya kültürel
grubumuzun dışındaki grupları, daha homojen veya
'aynı' olarak görmeye meyilliyiz. Bu, "biz çeşitliyiz,
onlar aynı" algısına yol açar.
3. Farklılık
Sıra dışı veya nadir özelliklere sahip olan bireyler veya gruplar
hakkında olumsuz yargılarda bulunma eğilimi.
Örnek: Uzun erkeklerin gerizekalı olduğu gibi yanıltıcı
ve temelsiz önyargılar.
4. Damgalanma Bilinci
Bireyin, ayrımcılığın veya önyargının kurbanı olacağı
yönündeki beklentisi. Bu beklenti, bireyin davranışlarını ve
tutumlarını etkileyebilir, ayrıca strese ve anksiyeteye yol
açabilir.

Terör Yönetimi Kuramı, ölümle ilgili anksiyete veya
korkunun, bireylerin kendi kültürel inanç sistemlerine ve
değerlerine daha sıkı bir şekilde bağlanmalarına yol
açtığını öne sürer. Ölüm düşüncesi veya hatırlatmaları
(örneğin, terör saldırıları, savaşlar) olduğunda, iç grup
yanlılığı genellikle artar.
Terör Grupları ve Ölüm Hatırlatması
Terör grupları, bu tür psikolojik mekanizmaları
kullanabilirler. Üyelerine sürekli olarak ölümü
hatırlatarak, gruba daha sıkı bir bağlılık geliştirmelerini
ve grubun ideolojik hedeflerine daha fazla adanmış
olmalarını sağlayabilirler. Bu durum, grubun
cohesiveness'ini (birlikteliğini) artırır ve dış etkilere karşı
daha dirençli hale getirir.
Önyargının Bilişsel Nedenleri
Önyargı, bilişsel süreçler tarafından da desteklenebilir ve
şekillendirilebilir. İşte bu süreçlerin bazıları:
1. Kategorize Etme
Gruba Hizmet Eden Yanlılıklar
Dış grup üyelerinin olumlu davranışlarını dış sebeplerle
açıklarken, olumsuz davranışlarını onların özelliklerine
yüklemek.
Adil Dünya Yargısı (Just-World Hypothesis)
Adil Dünya Yargısı, insanların dünyanın temelde adil bir yer
olduğu ve insanların hak ettiklerini aldığına dair bir inançtır. Bu
inanç, "ne ekersen onu biçersin" veya "karma" gibi fikirlerle
örtüşmektedir.
'Ne Biçersin İçersin' Örneği
Bu inanç, insanların başlarına gelen olumsuz olayları çoğu
zaman hak ettiklerini düşünmelerine yol açabilir. Örneğin, bir
kişi işsiz kaldığında veya ciddi bir hastalığa yakalandığında, adil
dünya yargısına sahip insanlar bu kişinin kaderini hak ettiğini
düşünebilir. Bu, önyargılı ve ayrımcı tutumların beslenmesine
yol açabilir, çünkü insanlar mağdurları suçlamak yerine sistemik
sorunları göz ardı edebilir.

İnsanlar, karmaşık sosyal dünyayı anlamlandırmak için

kategorize etme eğilimindedirler.
 PSİ245-Sosyal Ps.koloj. II
Önyargı II

Önyargının Sonuçları

1. Kendi Kendini Yenileyen Kalıpyargılar

Kalıpyargılar, gerçeklik algımızı ve hafızamızı

şekillendiren güçlü inanç sistemleridir.

Hafızamızı Etkiler: Eğer kadınlar genel olarak

matematikte kötü olduklarına inanıyorlarsa,
matematikle ilgili olumsuz deneyimlerini daha
kolay hatırlayabilir ve olumlu deneyimleri
görmezden gelebilirler. Bu, yeteneklerini
gerçekçi bir şekilde değerlendirmelerini
zorlaştırabilir.
Önyargı Kendini Doğrular: Bir kez oluşan
önyargılar, onları destekleyen davranışları
teşvik edebilir. Örneğin, bir öğretmenin
önyargıları, beklentilerine uygun davranışları
öğrencilerde teşvik edebilir ve bu da önyargının
sürekli olmasına yol açabilir.
Kalıpyargıdan Sapanlar Altgruplaştırılır:
Eğer bir kadın matematikte başarılıysa, bu
durum genellikle genelleme dışı olarak görülür
ve "diğer kadınlardan farklı" olarak
nitelendirilir, bu da genel kalıpyargının
devamını sağlar.

2. Kendini Gerçekleştiren Kehanet

Bu, insanların, başkalarından bekledikleri davranışları,

bilinçli veya bilinçsiz olarak, bu beklentilere uygun
şekilde teşvik etmeleri sonucu gerçekleşir.

Öğretmen ve Öğrenci Örneği: Araştırmalar,

öğretmenlerin öğrencilerden ne beklediklerinin,
öğrencilerin performansını etkileyebileceğini
göstermiştir. Eğer bir öğretmen, belirli
öğrencilerin daha başarılı olacağını beklerse, bu
öğrencilere daha fazla dikkat ve kaynak ayırma
eğiliminde olabilir, bu da öğrencilerin gerçekten
de daha iyi performans göstermesine neden
olabilir.
 PSİ245-Sosyal Ps.koloj. II
Saldırganlık
B"yoloj"k Temeller
Genet"k Faktörler: Tw%n ve a%le çalışmaları, saldırgan
davranışların b%r kısmının genet%k etmenlerden
kaynaklandığını göster%yor.
Nörotransm"tterler ve Hormonlar: Seroton%n ve
testosteron g%b% k%myasalların saldırgan davranışlar
üzer%nde etk%s% olab%leceğ% bel%rt%l%yor.
Sosyal ve Kültürel Temeller
Sosyal Öğrenme Teor"s": Albert Bandura'nın
çalışmaları, saldırganlığın öğren%leb%leceğ%n%
göstermekted%r. Örneğ%n, a%le %ç% ş%ddet görmüş çocuklar
da saldırgan olab%l%yor.
Kültürel ve Toplumsal Normlar: Toplumun kabul ett%ğ%
normlar ve değerler de saldırgan davranışları
etk%leyeb%l%r.
Düşmanca vs Araçsal Saldırganlık
Saldırganlık: B%r%ne zarar vermey% amaçlayan f%z%ksel
ya da sözel davranış.
Düşmanca Saldırganlık: Temel amacı zarar vermek
olan, öfke %le tet%klenen saldırganlıktır.
Araçsal Saldırganlık: Bu tür saldırganlık, b%r hedefe
ulaşmak %ç%n b%r araç olarak kullanılır. Zarar verme, asıl
amaç değ%l, b%r araçtır.
Saldırganlık Kuramları
İçgüdü Kuramı
Freud: İçgüdüsel olarak saldırganlık eğ%l%m%m%z%n
olduğunu ve bunun "Thanatos" yan% ölüm %çgüdüsüyle
%l%şk%l% olduğunu bel%rt%r.
Lorenz: Saldırganlığı, evr%msel olarak korunma ve
rekabet amaçlı olarak gel%şen b%r %çgüdü olarak tanımlar.
Evr/msel Ps/koloj/
Uyumsal Değer: Saldırgan davranışların, hayatta kalma
ve üreme başarısını artırmada b%r rolü olab%l%r.
B/yoloj/k Olgu Olarak Saldırganlık
S"n"rsel Etk"ler: Örneğ%n, kat%llerde görülen düşük
prefrontal korteks akt%v%tes%, dürtü kontrolüyle %lg%l%
olab%l%r.
Kalıtsal Etk"ler: Tek yumurta %k%zler% arasında saldırgan
davranışlarda yüksek benzerl%k oranı, genet%k b%r
yatkınlığı %şaret edeb%l%r.
B"yok"myasal Etk"ler: Alkol ve testosteron saldırganlığı
artırab%l%rken, düşük seroton%n sev%yeler% de saldırgan
davranışlara yol açab%l%r.
Klas"k Engellenme-Saldırganlık Kuramı
Engellenme-Saldırganlık Kuramı, b%r b%rey%n amaçlarına
ulaşmasının engellend%ğ%nde saldırgan davranışlar
serg%leyeb%leceğ%n% öne sürer. Bu kurama göre, engellenme h%ss%
saldırganlık duygusunu tet%kler.
1. Engellenme (Hedef): B%r b%rey%n bel%rl% b%r hedefe
veya amaca ulaşmasını engelleyen b%r durum veya
faktör.
2. Doğrudan Saldırı: Engellenme sonucu b%rey%n hedefe
ya da engelley%c% unsura karşı gerçekleşt%rd%ğ%
saldırganlık.
3. Yön Değ"şt"rm"ş Saldırı: Engellenme sonucu, b%rey%n
engelley%c% unsura değ%l, başka b%r hedefe yönel%k
gerçekleşt%rd%ğ% saldırganlık.
4. D"ğer Eylemler: Engellenme sonucu b%rey%n ger%
çek%lme veya d%ğer tepk%ler serg%lemes%.
Yen"den Düzenlenm"ş Engellenme-Saldırganlık Kuramı
Leonard Berkow%tz tarafından yen%den düzenlenen bu kurama
göre:
1. Gereks"z Engellenme: Beklenmed%k ya da gereks%z
olarak algılanan engellenmeler daha fazla saldırganlığa
yol açab%l%r.
2. Öfke: Gereks%z engellenme, b%reyde öfke duygusunu
tet%kler.
3. Saldırı İpuçları: B%rey%n çevres%ndek% saldırganlıkla
%l%şk%lend%r%len %puçları (örneğ%n, b%r s%lahın varlığı),
öfken%n saldırganlıkla sonuçlanmasını daha olası kılar.
Sonuç olarak, engellenme her zaman saldırganlıkla
sonuçlanmayab%l%r. Saldırganlık tepk%s%, b%rey%n karakter%, öncek%
deney%mler%, şu ank% ruh hal% ve çevresel etmenlere bağlı olarak
değ%şeb%l%r. Kuram, engellenmen%n saldırganlık %ç%n b%r
tet%kley%c% olduğunu öne sürse de, bu tepk%n%n her zaman
göster%lmed%ğ%n% kabul eder.
D"ğer saldırganlık Nedenler": Görecel" Yoksullukla
Bu kavram, b%rey%n kend% durumunu, toplumunun d%ğer
üyeler%yle karşılaştırmasını ve bu karşılaştırmada kend%n% daha
az avantajlı görmes%n% %fade eder.
1. Sosyal Medya Etk"s": Sosyal medya platformları,
b%reyler%n d%ğerler%n%n yaşamlarına, başarılarına ve
sah%p olduklarına "pencereden" bakmalarını sağlar. Bu,
bazı b%reylerde kıskançlık, memnun%yets%zl%k ve
yeters%zl%k h%ss%ne yol açab%l%r. D%ğerler%n%n daha %y%
yaşam koşullarına, daha %y% %şlere veya daha %y%
 PSİ245-Sosyal Ps.koloj. II
Saldırganlık
%l%şk%lere sah%p olduğunu görmek, b%rey%n kend%
durumunu daha olumsuz algılamasına neden
olab%l%r. Bu tür duygusal tepk%ler, saldırgan
davranışların ortaya çıkmasına katkıda
bulunab%l%r.
2. Gel"r Adalets"zl"ğ": Toplumda gen%ş b%r gel%r
eş%ts%zl%ğ% varsa, bu, sosyal ger%l%mlere ve
hoşnutsuzluğa yol açab%l%r. Daha düşük gel%re
sah%p b%reyler, daha varlıklı b%reylerle
kıyaslandığında kend%ler%n% mahrum
h%ssedeb%l%r. Bu, b%reyler arasında öfke,
kıskançlık ve düşmanlık duygularının
oluşmasına neden olab%l%r, bu da saldırgan
davranışlara yol açab%l%r.
3. Yüksek Suç Oranı Etk"s": Görecel% yoksulluk,
yüksek suç oranlarıyla da %l%şk%lend%r%lm%şt%r.
Ekonom%k olarak zor durumda olan b%reyler,
hayatta kalmak veya daha %y% yaşam koşullarına
sah%p olmak %ç%n yasa dışı yollara
başvurab%l%rler. Bu, ş%ddet %çeren suçların
artmasına neden olab%l%r.
Sosyal Öğrenme Kuramı
Sosyal öğrenme kuramına göre saldırganlık, b%reyler%n
gözlem yoluyla öğrend%ğ% b%r davranıştır. Albert
Bandura'nın sosyal öğrenme kuramı, %nsanların sadece
deney%mle değ%l, aynı zamanda gözlemle de öğrend%ğ%n%
bel%rt%r.
Sosyal Öğrenme Kuramı Tanımı: Sosyal öğrenme
kuramı, b%reyler%n çevreler%nden, özell%kle de d%ğer
%nsanların davranışlarından öğrend%ğ% f%kr%ne dayanır.
B%reyler, başkalarının davranışlarını gözlemleyerek ve
takl%t ederek öğren%rler.
Saldırganlığın Ödüllend"r"lmes": Öğren%lm%ş saldırgan
davranışlar, eğer bu davranışlar ödüllend%r%l%rse
pek%şt%r%l%r. Örneğ%n, agres%f hokey oyuncuları, agres%f
davranışlarından dolayı takd%r ed%l%p, ödüllend%r%l%rse, bu
tür davranışları devam ett%rme olasılıkları artar.
Gözleyerek Öğrenme (Bandura'nın Ünlü Deney"):
Albert Bandura'nın bebek Bobo deney%, çocukların
agres%f b%r model% gözlemled%kten sonra benzer agres%f
davranışları serg%led%ğ%n% gösterd%. Bu deney, gözlem
yoluyla öğrenmen%n saldırgan davranışların gel%ş%m%nde
öneml% b%r rol oynadığını kanıtladı.
A"le Ortamı: A%le %ç%nde ş%ddet%n bulunması, çocukların
saldırgan davranışları öğrenmeler% %ç%n b%r r%sk
faktörüdür. Örneğ%n, babanın evde olmaması veya
ebeveynler%n boşanması, çocuğun saldırgan davranışlar
serg%leme r%sk%n% artırab%l%r.
Kültür: Bazı kültürlerde, 'maço' t%plemeler% veya sert erkekl%k
%dealler% yaygındır. Bu tür t%plemeler, erkekler%n saldırgan ve
dom%nant olması gerekt%ğ% f%kr%n% teşv%k edeb%l%r. Ayrıca,
ekonom%k eş%ts%zl%kler%n olduğu toplumlarda, savaşçı erkek
model% g%b% saldırganlık %dealler% daha yaygın olab%l%r.
Saldırganlık İpuçları
İçsel Durum (Acı ya da Rahatsızlık Engellemeler, Saldırı ya
da Hakaret Kışkırtıcılar): B%rey%n %çsel deney%mler%, onun
saldırgan tepk%ler%n% tet%kleyeb%l%r. Örneğ%n, f%z%ksel acı, sıcaklık
neden%yle rahatsızlık veya b%r%n%n hakarete uğraması g%b%
faktörler bu tepk%lere neden olab%l%r.
Düşmanca Düşünceler ve Anılar: Geçm%şte yaşanan veya şu
anda aklında bulunan düşmanca düşünceler ve anılar da
saldırganlık eğ%l%m%n% artırab%l%r.
Kızgınlık: İçsel durumlar ve düşmanca düşünceler, b%reyde
kızgınlık h%ss%n%n oluşmasına neden olab%l%r.
F"z"ksel Uyarılma: F%z%ksel olarak uyarılan b%r b%rey, bu
uyarılmayı saldırganlık olarak yorumlayab%l%r. M%nnesota
Ün%vers%tes%'nde yapılan b%r adrenal%n çalışması, b%reyler%n
f%z%ksel uyarılma durumlarını nasıl yorumladığına da%r öneml%
b%lg%ler sunmuştur.
Sansür Mü Eğ"t"m M" Daha Etk"l"?
1. Sansürün Etk"ler":
Sansür, medya %çer%ğ%n% kısıtlar veya yasaklar. Bu,
bazı b%lg%ler%n veya görüntüler%n topluma
ulaşmasını engeller.
Sansür, medyanın bağımsızlığını sınırlayab%l%r ve
özgür basın %lkes%yle çel%şeb%l%r.
Toplumda, sansürün ney%n "doğru" veya "yanlış"
olduğuna karar verme yeteneğ%ne sah%p olduğu
algısını oluşturab%l%r.
2. Medya Farkındalık Eğ"t"m"n"n Etk"ler":
B%reyler%, medya mesajlarını eleşt%rel b%r bakış
açısıyla değerlend%rmeye teşv%k eder.
B%reyler%n medya okuryazarlığını gel%şt%r%r, böylece
man%pülat%f veya yanıltıcı %çer%kler% daha kolay
ayırt edeb%l%rler.
B%reyler%, medyanın etk%ler%n% ve amacını daha %y%
anlamalarını sağlar.
Medya Etk"ler"
Katars"s H"potez":
Ant%k Yunan drama geleneğ%nden türet%lm%şt%r.
Bu h%poteze göre, saldırgan davranışlarda bulunarak veya
saldırganlık hayaller% kurarak b%rey, %ç%nde b%r%ken saldırgan
enerj%y% 'serbest bırakır'.
 PSİ245-Sosyal Ps.koloj. II
Saldırganlık

Ancak bu h%potez%n b%l%msel olarak doğrulanıp Model Gösterme:

doğrulanmadığı konusunda farklı görüşler
bulunmaktadır. Bazı çalışmalar, saldırganlık eylemler%n%n Sosyal öğrenme teor%s%ne göre, b%reyler çevreler%ndek%
veya düşünceler%n%n, b%r%ken saldırgan enerj%y% d%ğerler%n%n davranışlarını gözlemleyerek ve takl%t ederek
azaltmadığını, hatta bazen artırab%leceğ%n% gösterm%şt%r. öğren%rler.

'Ş"ddet" Görmek Ş"ddet" Artırıyor':
Bazı araştırmalar, medyada ş%ddet%n artmasının, özell%kle
çocuklar ve gençler üzer%nde olumsuz etk%ler% olduğunu
göstermekted%r.
Bu nedenle, saldırgan olmayan davranışları serg%leyen olumlu
role modeller%n varlığı, b%reyler%n bu davranışları
ben%msemeler%ne yardımcı olab%l%r. Örneğ%n, b%r öğretmen ya da
ebeveyn, b%r sorunla nasıl sak%n ve yapıcı b%r şek%lde başa
çıkılacağını göstereb%l%r.

Ancak bu etk%n%n her b%rey üzer%nde aynı olmadığı ve Cezalandırma:

d%ğer faktörler%n (örneğ%n a%le, eğ%t%m, sosyal çevre) de
rol oynadığı kabul ed%lmekted%r. Cezalandırma, %stenmeyen davranışları azaltmak %ç%n
kullanılab%l%r. Ancak, etk%l% b%r şek%lde kullanılmazsa,
Telev"zyonun B"l"şsel Etk"ler": cezalandırma kend% başına daha fazla saldırganlık üreteb%l%r.

Duyarsızlaştırma: Uzun süre ş%ddet %çeren medya Örneğ%n, f%z%ksel cezalandırma, çocuğun daha saldırgan hale
%çer%ğ%ne maruz kalmak, b%reyler%n gerçek hayattak% gelmes%ne neden olab%l%r. Bu nedenle, cezalandırma
ş%ddete karşı duyarlılığını azaltab%l%r. yöntemler%n%n d%kkatl% b%r şek%lde seç%lmes% ve uygulanması
öneml%d%r.
Sosyal Senaryolar: Medyada göster%len ş%ddet,
b%reyler%n ş%ddet%n sosyal olarak kabul ed%leb%l%r b%r
davranış olduğu algısını oluşturab%l%r.

Değ"şm"ş Algılar: Ş%ddet %çeren medya, b%reyler%n

gerçek hayatta ş%ddet%n ne kadar yaygın olduğuna da%r
algılarını değ%şt%reb%l%r.

B"l"şsel Hazırlama: Ş%ddet %çeren medya, b%reyler%n

ş%ddet eylemler%n% gerçekleşt%rmeler% %ç%n b%l%şsel b%r
hazırlık yapmalarına neden olab%l%r.

Saldırganlık Nasıl Azaltılab"l"r?

İt"c" Uyaranları Azaltma:

Bu, saldırgan davranışları tet%kleyeb%lecek potans%yel

tet%kley%c%ler% (örneğ%n, aşırı sıcaklık, yoğun kalabalık)
azaltmayı %fade eder.

Bu stratej%, özell%kle saldırganlık eğ%l%m%nde

bulunab%lecek b%reyler %ç%n öneml%d%r, çünkü bu tür
tet%kley%c%lere maruz kalmaları saldırgan davranışlarına
neden olab%l%r.

Saldırgan Olmamayı Ödüllend"rme:

Bu, saldırgan olmayan davranışları teşv%k etmek ve

ödüllend%rmek anlamına gel%r. Örneğ%n, b%r çocuk,
arkadaşlarıyla oynarken paylaşımcı ve uyumlu
davrandığında övgü alab%l%r.

Poz%t%f pek%şt%rme, b%reyler%n saldırgan olmayan

davranışları ben%msemeler%ne yardımcı olab%l%r.
 PSİ245-Sosyal Ps.koloj. II
Özgec&l&k (Yardım Etme)
Neden Yardım Eder,z?
Özgec&l&k ve yardım etme eylem&, sosyal ps&koloj&
alanında &ncelenen öneml& konulardandır. İnsanların
neden yardım ett&ğ&ne da&r çeş&tl& teor&ler ve
mot&vasyonlar bulunmaktadır.
Sosyal Değ,ş-Tokuş Kuramı bu mot&vasyonlardan b&r&n&
açıklar. Bu kurama göre &nsanlar, sosyal etk&leş&mler& b&r
tür değ&ş-tokuş olarak görür ve yardım etme eylem&,
ödüller'n mal'yetlerden daha fazla olacağı durumlarda
gerçekleş&r. Ödüller dışsal (b&r ş&rket&n &majını
&y&leşt&rmek &ç&n yaptığı bağış g&b&) veya ,çsel (kan bağışı
yapmanın k&ş&ye verd&ğ& &y& h&s g&b&) olab&l&r. Yardım
etmek, aynı zamanda k'ş'n'n öz saygısını ve mutluluğunu
artırab'l'r; örneğ&n, b&r partner&ne duygusal destek
vermek veya gönüllü &şler yapmak g&b&.
Ancak yardım etmen&n her zaman salt özgec& b&r eylem
olup olmadığı tartışmalıdır. Bazı sosyal ps&kologlar,
&nsanların sosyal kabulü artırmak, stres veya suçluluk
duygusunu azaltmak, ya da &majını &y&leşt&rmek g&b&
kend&ler&ne fayda sağlayacak sebeplerle yardım
ett&kler&n& öne sürerler. Bu bakış açısı, Benc,ll,k
(Ego,sm) Teor,s, &le uyumludur, burada yardım etmen&n
temel mot&vasyonu k&ş&n&n kend& refahını artırmaktır.
İçsel Ödüller
İçsel ödüller, b&rey&n &ç dünyasından kaynaklanan ve
k&ş&sel tatm&n sağlayan ödüllerd&r. Bu ödüller şunları
&çereb&l&r:
Suçluluk Duygusunu Azaltmak: Eğer b&r k&ş&
başkasına zarar verd&yse veya yalan söyled&yse,
suçluluk duygusunu azaltmak &ç&n yardım etme
eğ&l&m& göstereb&l&r.
Kötü H,ssett,ğ,nde İy,l,k Yapmak: İnsanlar
kend& sorunlarından uzaklaşmak ve kend&ler&n&
daha &y& h&ssetmek &ç&n yardım edeb&l&rler.
İy, H,ssett,ğ,nde İy,l,k Yapmak: Poz&t&f b&r
deney&mden (örneğ&n, b&r &lt&fat almak) sonra
&nsanlar daha olumlu h&ssedeb&l&r ve bu da
yardım etme olasılığını artırab&l&r.
Sosyal Normlar
Sosyal normlar, toplum &ç&ndek& beklent&ler ve kurallar
bütünüdür ve yardım etme davranışını etk&leyeb&l&r:
Karşılıklılık Normu: Bu norm, &nsanların
kend&ler&ne yardım edenlere yardım etme veya
zarar vermemeler& beklen&r. Karşılıklılık normu
evrenseld&r ve pol&t&kacıların seçmenlere
vaatlerde bulunması g&b& durumlarda
görüleb&l&r. Ayrıca sosyal sermaye kavramını,
yan& sosyal ağ tarafından sağlanan karşılıklı destek ve
&ş b&rl&ğ&n& de tanımlar.
Sosyal Sorumluluk Normu: Bu norma göre, &nsanlar
yardıma &ht&yacı olanlara yardım etme eğ&l&m&nded&r,
burada karşılık beklent&s& genell&kle yoktur. Yardım
etme davranışı, yardım alan k&ş&n&n durumunun k&ş&sel
hatalardan mı yoksa elde olmayan nedenlerden m&
kaynaklandığı g&b& atıflara da bağlı olab&l&r.
C,ns,yet ve Yardım Alma
C&ns&yet de yardım etme ve yardım alma eğ&l&mler&n&
etk&leyeb&l&r. Araştırmalar, kadınlara erkeklerden daha fazla
yardım ed&ld&ğ&n& ve kadınların erkeklerden daha fazla yardım
talep ett&ğ&n& gösterm&şt&r. Bu eğ&l&mler, sosyal beklent&ler,
c&ns&yet roller& ve toplumsal yapılarla &l&şk&l& olab&l&r.
Evr,msel Ps,koloj, Yaklaşımı
Evr&msel ps&koloj& yaklaşımı, yardım etme davranışını b&yoloj&k
ve genet&k perspekt&flerden ele alır. İnsanların yardım etme
eğ&l&mler&n&n arkasında evr&msel avantajlar yatıyor olab&l&r.
Akraba Koruma
Ebeveyn Fedakarlığı: Ebeveynler, genler&n& gelecek nes&llere
aktarab&lmek &ç&n çocuklarına karşı fedakarlık yapma
eğ&l&m&nded&rler. Bu, genet&k m&rasın korunmasına ve
aktarılmasına yardımcı olur.
Akrabaları Önceleme: İnsanlar genet&k olarak kend&ler&ne
yakın olan k&ş&lere yardım etme eğ&l&m& göster&rler. Bu, genler&n
sağ kalması ve yayılması açısından evr&msel b&r avantaj sağlar.
F,z,ksel Benzerl,ğe Yardım: B&reyler, f&z&ksel olarak
kend&ler&ne benzer olanlara veya genet&k olarak yakın
h&ssett&kler& k&ş&lere yardım etme konusunda daha yatkın
olab&l&rler.
Karşılıklılık
Karşılıklı Yardım: Evr&msel ps&koloj&, karşılıklı yardımın
&nsanların küçük gruplar hal&nde yaşadıkları ve b&rb&rler&ne
bağımlı oldukları esk& toplumlar &ç&n öneml& b&r hayatta kalma
stratej&s& olduğunu bel&rt&r. B&r&ne yardım etmek, gelecekte o
k&ş&n&n de s&ze yardım etmes& olasılığını artırır.
Küçük Topluluklarda Daha Fazla Karşılıklılık: Küçük
gruplarda, kırsal alanlarda veya kasabalarda yaşayan &nsanlar
arasında karşılıklılık prens&b&n&n daha güçlü olduğu gözlemlen&r.
Bu tür yerlerde &nsanlar b&rb&rler&n& tanır ve davranışlarının
gelecektek& etk&leş&mlere doğrudan etk&s& olab&leceğ&n& b&l&rler.
 PSİ245-Sosyal Ps.koloj. II
Özgec&l&k (Yardım Etme)
Bystander Effect
"Sey&rc& Etk&s&" veya "Bystander Effect," ac&l b&r
durumda &nsanların yardım etme &ht&mal&n&n, d&ğer
&nsanların varlığına bağlı olarak azalması fenomen&d&r.
Sey&rc& sayısı arttıkça, her b&r b&rey&n sorumluluk h&ss&
azalır, çünkü herkes yardım etmek &ç&n başka b&r&n&
bekler. Bu süreç üç aşamada &ncelen&r:
1. Farkına Varma: K&ş&n&n b&r olayın veya ac&l
durumun farkına varması.
2. Yorumlama: Durumu b&r ac&l durum olarak
yorumlama.
3. Sorumluluk Üstlenme: K&ş&n&n yardım etme
sorumluluğunu üstlenmes&.
İnsanların yardım etme ihtimali bazı koşullar altında
artar:
Olumlu Sosyal Modeller,n Varlığı:
Başkalarının yardım ett&ğ&n& görmek, k&ş&ler&n
de yardım etme olasılığını artırır. Bu, "sosyal
öğrenme teor&s&" &le uyumludur ve olumlu
davranışların model alınarak öğren&ld&ğ&n&
bel&rt&r.
Boş Zamanın Olması: K&ş&ler&n zaman baskısı
altında olmadıklarında yardım etme olasılıkları
daha yüksekt&r.
Benzerl,k: İnsanlar kend&ler&yle benzer
özell&kler taşıyan k&ş&lere yardım etme
eğ&l&m&nde daha fazladır.
K,mler Yardım Eder?
K,ş,l,k Özell,kler,
Olumlu Duygusallık: İy& n&yetl& ve poz&t&f duygulara
sah&p k&ş&ler&n yardım etme olasılığı daha yüksekt&r.
Empat,: Başkalarının duygularını anlama ve onlarla
duygusal olarak rezonans kurab&lme yeteneğ&, yardım
etme davranışını tet&kleyeb&l&r.
Benl,k Saygısı: Yüksek benl&k saygısına sah&p k&ş&ler,
başkalarına yardım etme konusunda daha &stekl&
olab&l&rler.
Kend,n, Denetleme: Öz-denet&m becer&s& yüksek olan
ve başkalarının beklent&ler&ne duyarlı olan b&reyler,
sosyal normlar ve karşılıklılık beklent&s& g&b& faktörlerle
uyumlu olarak yardım etme eğ&l&m&nde olab&l&rler.
C,ns,yet
Eagly ve Crowley (1986): Bu çalışma, erkekler&n daha
tehl&kel& durumlarda (örneğ&n, f&z&ksel müdahale
gerekt&ren durumlar) yardım etme olasılığının daha
yüksek olduğunu, kadınların &se daha güvenl& ve gönüllü yardım
etme eylemler&ne daha mey&ll& olduğunu bulmuştur.
Ancak, bu eğ&l&mler kes&n değ&ld&r ve b&reysel farklılıklar,
kültürel normlar ve öğren&lm&ş sosyal roller g&b& faktörler
etk&leş&mde öneml& b&r rol oynar
Ayrıca &nançlı olma ve gönüllülük arasında poz&t&f yönlü b&r
korelasyon vardır.
Yardımlaşmayı Nasıl Artırab,l,r,z?
Bel,rs,zl,ğ, Azaltmak, Sorumluluğu Artırmak:
K,ş,selleşt,rme ve Öz-Farkındalık: Yardım etme olasılığını
artırmak &ç&n b&rey&n öz-farkındalığını artırmak öneml&d&r.
K&ş&selleşt&r&lm&ş b&r talep, göz teması kurma, k&ş&n&n adını
kullanma ve &zlenme veya değerlend&r&lme beklent&s& bu duruma
örnek olab&l&r.
Etk,leş,m Beklent,s,: İnsanlar kend&ler&n&n değerlend&r&leceğ&n&
veya etk&leş&mde bulunacaklarını düşündükler&nde yardım etme
olasılıkları artab&l&r.
Hırsızlık Çalışması: Yazılı uyarıların veya d&ğer &nsanların
tepk&s&n&n hırsızlık g&b& ant&sosyal davranışları azalttığı
göster&lm&şt&r.
Suçluluk Duygusu ve Benl,k-İmajı Kaygısı:
Geçm,ş Suçlar Hakkında Farkındalığı Artırma: B&reyler&n
geçm&ştek& olumsuz davranışları hakkında farkındalıklarını
artırmak, onları telaf& ed&c& davranışlar serg&lemeye teşv&k
edeb&l&r.
Yazılı Uyarılar ve Azarlama: Toplumsal davranış kurallarını
hatırlatan yazılı uyarılar veya azarlar da benl&k-&majı kaygısını
ve uygun davranışları teşv&k edeb&l&r.
Yüze Kapı Çarpma Tekn,ğ,:
Bu tekn&k, &lk olarak büyük ve muhtemelen redded&lecek b&r
&stekte bulunarak başlanır ve ardından daha makul b&r &stekle
gel&n&r. İlk büyük taleb&n redded&lmes&n&n ardından, &k&nc& daha
küçük talep makul ve kabul ed&leb&l&r görünür, bu da k&ş&n&n
uyum gösterme olasılığını artırır. Bu tekn&k genell&kle bağış
toplama veya satış g&b& alanlarda kullanılır.
Özgec,l,ğ, toplumsallaştırmak
1. Manev, Kapsayıcılığı Öğretme:
Manev, Dışlama: K&ş&ler&n veya grupların ahlak& değerler
dışında bırakılması ve buna bağlı olarak onlara kötü muamele
ed&lmes&. Empat& ve ahlak& kapsayıcılığın öğret&lmes&, manev&
dışlamayı azaltab&l&r ve &nsanların tüm topluluklara yardım etme
eğ&l&m&n& artırab&l&r.
 PSİ245-Sosyal Ps.koloj. II
Özgec&l&k (Yardım Etme)

2. Özgec,l,ğ, Örnek Alma:

Olumlu Örnekler,n Vurgulanması: Toplumda olumlu
davranışları teşv&k etmek ve olumsuz örnekler& azaltmak
&ç&n, özgec& davranışları serg&leyen k&ş&ler&n örnek
alınması öneml&d&r. Örneğ&n, Holokost sırasında
Yahud&lere yardım eden "Kurtarıcılar" g&b& tar&h&
örnekler, telev&zyon f&gürler& ve yardımsever ebeveynler
bu alanda model olab&l&r.
3. Yaparak Öğrenme
Uygulamalı Deney,m: Yardım etmen&n poz&t&f etk&ler&n&
deney&mleyerek öğrenmek, çocuklarda ve yet&şk&nlerde
yardımseverl&ğ& pek&şt&reb&l&r. Gönüllü çalışmalar ve
sosyal h&zmet projeler&, bu değerler& öğretmen&n ve
pek&şt&rmen&n etk&l& yollarıdır.
4. Yardım Etme Davranışını Özgec,l,ğe
Yükleme:
Fazladan Gerekçelend,rme Etk,s,: İnsanların zaten
yapmaktan hoşlandıkları eylemler &ç&n dışsal ödüller
sunmak, zamanla bu eylemler& &çsel mot&vasyon yer&ne
dışsal gerekçelere bağlamalarına neden olab&l&r. Bu
nedenle, yardım etme davranışını ödülle değ&l,
özgec&l&ğ&n kend& &çsel değer& &le &l&şk&lend&rmek
öneml&d&r. Öğrenc&lere ya da b&reylere yardım etmen&n
kend& başına değerl& b&r eylem olduğunu öğretmek,
özgec&l&ğ& güçlend&reb&l&r ve dışsal mot&vasyonlara olan
bağımlılığı azaltab&l&r.
5. Özgec,l,k Hakkında B,lg, Sah,b, Olma:
B,l,nçlend,rme ve Eğ,t,m: Sey&rc& etk&s& g&b& sosyal
ps&koloj&k fenomenler hakkında b&lg& sah&b& olmak,
&nsanların ac&l durumlarda ya da günlük yaşamda yardım
etme davranışlarını nasıl artırab&lecekler& konusunda
farkındalık yaratab&l&r. Özgec&l&ğ&n önem& ve etk&ler&
hakkında eğ&t&m vermek, b&reyler& daha yardımsever hale
get&reb&l&r.