Tác phẩm: Kết nạp Đảng trên quê mẹ Tác giả: Chế Lan Viên

1. Bối cảnh ra đời của tác phẩm

Kết nạp Đảng là một trong những giờ phút thiêng liêng nhất trong cuộc đời của
mỗi đảng viên. Với tâm hồn dễ rung động của một nhà thơ như Chế Lan Viên, giây
phút đó càng ngập tràn cảm xúc. Càng đặc biệt hơn, ông lại được kết nạp Đảng
ngay tại chính quê hương mình sau nhiều năm xa cách. Bài thơ “Kết nạp Đảng trên
quê mẹ” được ông sáng tác năm 1949, trên quê hương Quảng Trị.
2. Hình ảnh của Đảng trong tác phẩm.
Mở đầu bài thơ là tâm trạng đầy xúc động của người con quê hương khi trở về trên
mảnh đất “chôn rau cắt rốn” và điều thiêng liêng nhất, tự hào nhất là được đứng
vào hàng ngũ của Đảng:
Giã mẹ ra đi kháng chiến bốn phương trời
Kết nạp Đảng, bỗng quay về quê mẹ!
Có phải quê hương gọi ta về đấy nhỉ?
Dặn dò ta, khuyên nhủ ta thêm
Trong buổi đầu, ta theo Đảng đi lên.
Dù đã trưởng thành, nhưng tác giả vẫn thấy mình còn nhỏ bé, vẫn cần được mẹ quê
hương “dặn dò, khuyên nhủ” trong giờ phút trọng đại của đời mình. Cũng cỏ cây,
cũng sỏi đá quen thuộc gắn bó với tuổi ấu thơ thuở nào nay tác giả bỗng thấy thật
lung linh, huyền ảo. Cảm hứng thực tại đã làm cho tác giả xúc động bởi từ giờ phút
này mình đã trở thành người của Đảng:
Ngày vào Đảng đất trời như đổi khác
Những vật vô tri cũng làm rưng nước mắt
Đá sỏi, cây cằn, sao bỗng thấy thiêng liêng?
Giọng nói quen nghe, màu đất quen nhìn
Bỗng chan chứa trăm điều chưa nói hết!
Tôi cúi đầu nghe, dặt dìu, tha thiết
Cây cỏ trời mây, kẻ mất người còn
Trong mơ hồ, trăm tiếng của quê hương.
Có gắn bó máu thịt với mảnh đất quê hương mới thấu hiểu tầng sâu thắm tâm tình
của quê hương. Tác giả “cúi đầu” trước quê hương, trước mẹ hiền để nghe tất cả
tiếng quê hương vọng về từ khoảng trời quá khứ đau thương: Tiếng mẹ bảo bên tai:
“Con hãy nhớ
Bà con quê ta đói nghèo lam lũ
 Cuộc sống xưa như nước chảy mất dòng
Không ai thương như cỏ nội giữa đồng
Con chim bỏ trời quê ta bay xứ khác
Đất chẳng nuôi người, người không nuôi nổi đất
Chiếc khăn xanh mẹ bịt ở trên đầu
Đã từng che hai thứ tóc buồn đau
Mẹ trông ở đời con... Con hãy gắng
Con đi đi… Từ nay con có Đảng”.
Lời của mẹ cũng là lời của Đảng, đã giác ngộ lý tưởng cho tác giả trên bước đường
phấn đấu, trưởng thành. Đi theo Đảng để góp phần giải phóng quê hương, để thay
đổi cuộc đời cho người dân lam lũ, cho mỗi con người sống biết ngẩng cao đầu.
Lời của mẹ tha thiết khi động viên, giục giã con lên đường. Từ lời động viên của
mẹ kính yêu, tác giả bồi hồi trước những cảnh đau thương, khắc nghiệt của quê
hương mình:
Tôi nhìn ra thấy máu thịt quê hương
Như đang dâng thành núi lại thành cồn
Ôi gió Lào ôi! ngươi đừng thổi nữa
Những ruộng đói mùa, những đồng đói cỏ
Những đồi sim không đủ quả nuôi người
Cuộc sống gian lao ít tiếng nói cười
Chỉ tiếng gió mù trời chen tiếng súng
Của đồn giặc mấy năm trời chiếm đóng
Đảng kính yêu! Tôi tìm Đảng giữa nơi này
Như chờ vang tiếng sét xé trời mây.
Miền đất nắng lửa với gió Lào đã làm cho vạn vật trở nên khô cằn, xơ xác. Từ cảm
thán “Ôi” bộc lộ cảm xúc cao độ của tác giả trước cảnh nghèo của quê hương dưới
ách chiếm đóng của giặc. Cuộc sống vốn đã khổ đau càng khổ đau hơn. Trong
cảnh đời tăm tối, tác giả đến cùng Đảng như đến cùng tiếng sét xé toang màn mây
đen, mang lại ánh mặt trời.
Từ thực tại đứng trước Đảng kỳ trong giờ phút thiêng liêng, tác giả đưa người đọc
trở về cùng hình ảnh người mẹ bằng thời gian hoài niệm sâu lắng.
Tôi đứng trước Đảng kỳ, mắt rưng lệ
Phút mơ ước, sao thiếu hình bóng mẹ?
Giặc bao vây ngăn lối chặn đường
Thiếu cả gia đình ngay giữa đất quê hương!
Hình ảnh Đảng và hình ảnh mẹ kính yêu đan xen nhau… “Nhưng Đảng kỳ đây
chính là của mẹ”. Đúng như vậy, Đảng tiên phong đấu tranh vì hạnh phúc, vì
quyền lợi của dân tộc, của nhân dân! Đảng kỳ là của Đảng đồng thời cũng là của
người dân bị áp bức khát khao vùng lên, song hành trên chặng đường đấu tranh
giành độc lập.
Mẹ ơi, mẹ không là đồng chí
Nhưng Đảng kỳ đây chính là của mẹ
Đời khổ đau mẹ đứng dưới cờ này
Mẹ đói nghèo, hàng ngũ bên con đây (…)
Đảng mến yêu, có phải mẹ giới thiệu con vào?
Từ buổi dạy con lòng thương ghét ban đầu
Tự quê mẹ nghèo, tự đời mẹ khổ
Tự giọt lệ khóc tù đi biệt xứ
Tự nắm cơm khô đưa cán bộ thoát làng
Từ tiếng thét căm thù vì giặc giã, vua quan…
Giọng thơ mạnh mẽ, nhịp điệu dồn dập, hơi thơ như dồn nén nói lên bao nỗi khổ
đau của người mẹ quê hương, của người dân ngày xưa sống trong đêm dài mất
nước. Chính người mẹ đã dạy cho con chân lý cuộc đời, biết yêu và biết ghét; biết
sống làm người có ích cho đất nước, quê hương. Vì thế, khi có tiếng gọi của Đảng,
người dân đã một lòng theo Đảng, sống chết cùng Đảng để giành độc lập, tự do;
giành quyền sống, quyền làm người. Đúng là “Mẹ và quê hương, đất nước và Đảng
đã hòa quyện vào nhau, đã hài hòa làm thành một khối”.
Trở về thực tại, từ trong tâm khảm, tác giả cảm nhận cả quê hương thân yêu, gắn
bó bao đời đã giới thiệu mình vào Đảng. Đó là niềm vinh dự lớn nhất của cuộc đời
vì được quê hương tin tưởng, giao phó trọng trách cho mình. Cảm động làm sao cả
hình ảnh quê nghèo thấm đẫm nước mắt nhưng giàu lòng tin yêu cách mạng, tin
yêu Đảng đang hiện diện quanh mình. Đó là bờ tre, bãi sắn; là rẫy bắp, vườn tiêu;
là đồi cỏ tranh; là những người bạn tuổi nhỏ thuở nào…
Tưởng như cả quê hương giới thiệu tôi vào Đảng
Rẫy bắp, vườn tiêu, bờ tre, bãi sắn
Những đồi tranh ăn độc gió Lào
Cả trại tù Lao Bảo chốn rừng sâu
Ôi tiếng đầu tiên gọi ta “đồng chí”
Là tiếng quê hương ấm lành Quảng Trị
Những đảng viên đầu tiên đứng sát bên tôi
 Là bạn thuở nhi đồng áo vá cơm khoai.
Từ cảm thán “Ôi” vang lên thật xúc động, thiêng liêng. Hai tiếng “Đồng chí” bỗng
trở nên gần gũi, ấm áp lạ thường. Bởi đó chính là tiếng nói của con người quê
hương cùng chung chí hướng, chung lý tưởng cao đẹp. Giây phút trào dâng cảm
xúc nhất là giây phút đứng trước Đảng kỳ tuyên thệ nguyện trung thành với Đảng,
với sự nghiệp đấu tranh cách mạng. Phút đưa tay lên chào Đảng kỳ, đưa tay tuyên
thệ thật thiêng liêng trong cuộc đời; không thể nào quên được:
Tôi đứng dưới cờ, đưa tay tuyên thệ
Trên đất quê hương mang hình bóng mẹ
Ngỡ chừng như vừa sinh lại lần đầu
Đảng trở thành nơi cắt rốn chôn rau.
Thật diệu kỳ bởi người mẹ sinh thành ra người con và nay Đảng, “người mẹ vĩ đại
sinh thành ra người chiến sĩ”. Đảng ở đây đã hóa thân vào quê hương, đất nước
thân yêu. Lòng dân ý Đảng là một, luôn hòa quyện vào nhau, không thể tách rời
bởi Đảng luôn yêu dân và dân luôn đặt niềm tin sắt son vào Đảng.
Trong bài, hai lần nhà thơ đã thốt lên tiếng gọi tha thiết "Đảng kính yêu!" và "Đảng
mến yêu!". Với đôi lời thốt gọi vang lên như một tiếng gọi trìu mến, thân gần, tha
thiết nghe ngỡ tiếng gọi của một người con, người em, người bạn, đồng chí gọi
nhau vậy. Và vì vậy, ở ngữ cảnh này, chữ "Đảng" đã trở thành một danh từ nhằm
chỉ về một "Con Người" vô cùng gần gũi, yêu dấu. Chính từ điểm trụ cảm xúc đó,
một nguồn sống mang những con chữ căng tràn niềm khát vọng, tin yêu, dâng hiến
dào dạt xô đến, là thứ vật liệu thiêng liêng giúp nhà thơ kiến tạo nên thi phẩm.

3. Ý nghĩa của tác phẩm

Từ thực tế được kết nạp Đảng trên quê hương, nhà thơ đã khái quát lên, làm cho
người đọc hiểu được sự gắn kết giữa quê hương (là hình ảnh thu hẹp của đất nước)
với Đảng. Thời gian tác giả viết bài thơ này, cuộc kháng chiến chống thực dân
Pháp của chúng ta còn vô cùng gian khổ, ác liệt, hy sinh. Tự nguyện đứng vào
hàng ngũ của Đảng tức là tự nguyện “đứng mũi chịu sào” trước thử thách, hy sinh
đó. Bởi vậy ngay trong khoảnh khắc thiêng liêng được kết nạp vào Đảng, người
đảng viên mới đã thấy những thử thách phía trước và trách nhiệm của mình. Tác
giả, người đảng viên mới nghĩ nhiều về trách nhiệm của mình, đó là đánh giặc để
giải phóng dân tộc để đem lại ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. Đó cũng chính là
mục tiêu cao cả của Đảng ta. Kết bài thơ, tác giả găm một câu gói ghém chủ đề
chính của bài thơ: “Đảng trở thành nơi cắt rốn, chôn rau”!