CHƯƠNG 2

TRƯỜNG ĐIỆN TĨNH

1
CHƯƠNG 2: TRƯỜNG ĐIỆN TĨNH
1. Khái niệm
2. Các định luật cơ bản của trường điện tĩnh
3. Phương trình Laplace-Poisson và các ĐK bờ
4. Vật dẫn trong trường điện tĩnh
5. Điện dung của tụ, năng lượng điện trường
6. Các phương pháp giải bài toán TĐT

2
1. Khái niệm
 Định nghĩa: Trường điện từ tĩnh là trường do các
điện tích đứng yên gây ra trong các môi trường chất.

 Đặc điểm: J  0 ; 0
t
 Các PT của TĐT tĩnh: rot H  0 ; rot E  0
div D   ; div B  0
 Tính chất: Thế, không tính chất xoáy, điện trường và
từ trường độc lập nhau nên có thể khảo sát điện
trường riêng và từ trường riêng
 Các PT của trường điện tĩnh: rot E  0 ; div D  
3
2. Các định luật cơ bản của TĐT
 Định luật Gauss
 Định luật bảo toàn điện tích
 Định luật Coulomb
 q2  0 q2 
F1  q1 r  q1 r
4 0 r12
2 12
4 0 r12
3 12

 q1  0 q1 
F2  q2 r  q2 r
4 0 r21
2 21
4 0 r21
3 21

 0
Trong đó: r12 , r12 vectơ vị trí và vectơ đơn vị chỉ
phương của điểm M1 so với M2 chọn làm gốc
4
 Các hệ luận
 Hệ luận 1: Trong chân không, cường độ trường
điện tĩnh ở M2 ứng với một điện tích điểm q1 đặt
yên tại M1 bằng:
q1 0 M2
 q1 0
E( M 2 )  r12 r12
4 r 2
0 12

 Hệ luận 2: Trong chân không, cường độ trường

điện tĩnh tại M ứng với một số điện tích điểm q1,
q2…, qn sẽ bằng sự xếp chồng các thành phần ứng
với mỗi điện tích: qn
0
 q2 rn M
1 n
qk  0
E( M ) 
4 0

k 1 rk
.r
2 k r2
q1 r1 5
3. PT Laplace-Poisson và các ĐK bờ

    
E   grad      E.dl hay     E.dl  C
C
E

A   B 
 Do đó hiệu điện thế: U AB   A   B  B E.dl   E.dl6
A
  
Ta có: divD  div .E  div  grad   
Nếu MT có =const thì:
 
 divgrad    hay    ( PT Poisson )
 
Nếu MT không có phân bố điện tích khối ( = 0) thì:
  0 ( PT Laplace)
Vậy phương trình Laplace-Poisson có dạng:

0

   

 
7
 Các ĐK bờ:
 Gọi S là bờ giới hạn miền khảo sát, ta có:

 ĐK bờ Dirichlet là biết sự phân bố φ(s)

 s 
ĐK bờ Neumann là biết sự phân bố
n

S S
Miền KS


8
 Gọi S’ là bờ ngăn cách 2 môi trường khác nhau
trong miền khảo sát:
1 S    2 S 
S S’ S

' '

   
E1t S '  E2t S '  0  1 2
D S   D S   
2n
'
1n
'

 Nếu MT1 là VD, MT2 là ĐM thì:

   
E1t S '  E2t S '  0
D S   
2n
'

 Nếu MT1 là ĐM; MT2 là ĐM thì:

   
E1t S '  E2t S '
D S   D S   0
2n
'
1n
'
   
 D2 n S '  D1n S '
9
4. Vật dẫn trong trường điện tĩnh
 
 Trong MT vật dẫn ta có: J   .E
 
Theo phương trình liên tục hóa thì: divJ   0
t
   
Mà: divD  divE    DivE 

   
divJ  divE  divE  

 
   0
t 
10
  ( /  ) t
  0 .e  0 .e t / T

11
12
5. Điện dung của tụ, năng lượng ĐT
   
Điện dung của tụ: q q
C  
q  D.dS   E.dS
    S 
S
U  1   2  E.dl  E.dl
C C

1 1
Năng lượng điện trường: We   E.D.dV    .E 2
.dV
2 V 2 V
 Năng lượng ĐT của một vật dẫn cô lập:
1 1 1 1 q2
We   E.D.dV  .q  C. 
2

2 V 2 2 2C
 Năng lượng điện trường của n vật dẫn:
1 n
We   k .qk
2 k 1
13
6. Các PP giải bài toán TĐT
 Áp dụng nguyên lý xếp chồng:

 Xếp chồng cường độ điện trường:

n n
1 qk
E ( M )   Ek   .i
k 1 4 k 1 rk2 k

 Xếp chồng thế điện:

n n
1 qk
 (M )  k  
k 1 4 k 1 rk

14
Dùng phương trình Laplace-Poisson:

0 PT Laplace

   
  PT Poisson

15
Ví dụ 2.1:
Cho moät tuï ñieän phaúng nhö hình veõ, giöõa hai baûn
cöïc cuûa tuï laø lôùp ñieän moâi coù =0x. Haõy xaùc
ñònh cöôøng ñoä ñieän tröôøng vaø theá  giöõa hai baûn
cöïc cuûa tuï (bieát raèng moâi tröôøng beân trong tuï coù
r=2)?

16
Giải:
- Sử dụng HTTĐĐC
- Ta có:
  
 0;  0; 0
x y z
- Áp dụng PT Poisson, ta có:
 2  0 x
   
x 2
 2 0
 0 x 2
   C1
x 4 0
0 x3
    C1 x  C2
12 0
17
- Áp dụng ĐK bờ:
 C2  U
 (0)  U 
  C  0  .d 2
U
 ( d )  0 
 1 12 0 d

- Vậy:
 0 .x 3  0 .d 2 U 
    x    U
12 0  12 0 d 
     0 .x 2 0 .d 2 U 
 E   grad  ix  ix     
x  4 0 12 0 d 
   0 .x 2 0 .d 2 U 
 E  ix    
 4 0 12 0 d 
18
Ví dụ 2.2:
Maët truï troøn coù baùn kính laø a ñaët trong moâi tröôøng
khoâng khí, mang ñieän tích vôùi maät ñoä phaân boá ñieän
tích khoái = const. Haõy xaùc ñònh E, D,  do maët truï
naøy gaây ra, bieát raèng moâi tröôøng beân trong coù r =3
vaø (r0 >>a)= 0

r
a


19
Giải:
- Sử dụng HTTĐT
- Do trường có tính đối xứng xuyên trục hình trụ
nên ta có:
  
 0;  0; 0
r  z
Er  0; E  0; E z  0
Dr  0; D  0; Dz  0
Er (0)  0

20
- Áp dụng PT Laplace-Poisson:
 0
   
  r
a
- Ta có:  1  0 ; (r  a) 

    ; (r  a)
 2 3 0
 1   1 
 
 1 r r  r r   0

  
 2  1   r  2    
 r r  r  3 0
   1   1
 r  r 
r  0  r  C1
   r
 
     r .   r 2
.
 r 2
 r 2
  C2
 r  r  3 0  r 6 0 21
  1 C1
 r  r  1  C1 ln r  C3

       .  C ln r  C
2
r
r . C
 2   2  2 12 
2 4
 r 6 0 r 0

  1  C1
 E1   grad1  ir r  ir r
   2   r. C2 
 E2   grad 2  ir  ir    
 r  6 0 r 
   C1
 D1  E1. 1  ir r  0
    r. C2 
 D2  E2 . 2  ir    3 0
  6 0 r 

22
- Áp dụng điều kiện bờ:
1 (r0 )  0
  (a)   (a)
 1 2 r
 a
 D1n (a)  D2 n (a) 
 E2 (0)  0
 a 2 .
 C3  ln r0
 2 0
 a 2 . a 2 . a 2 .
C   ln a  ln r0
  4 12 0 2 0 2 0
 a 2 .
 C1  
 2 0
 C2  0

23
  a 2 . a 2 .
 1   ln r  ln r0
 2 0 2 0

 2   r 2
. a 2
. a 2
. a 2
.
  ln a  ln r0
 12 0 12 0 2 0 2 0
   a 2 .    a 2 .
 E1  ir  D1  ir
2 r 0
  ;     2r
 E2  ir r.  D2  ir r.
 6 0  2
Ví dụ 2.3:
Cho quaû caàu coù baùn kính a, mang ñieän tích coù maät
ñoä phaân boá ñieän tích khoái =kR, ñaët trong moâi
tröôøng khoâng khí. Bieát raèng theá ôû taâm quaû caàu
baèng 0 vaø moâi tröôøng beân trong coù =const
a. Haõy xaùc ñònh E, D,  do quaû caàu gaây ra baèng
phöông phaùp aùp dụng phöông trình Laplace-Poisson?
b. Tính naêng löôïng ñieän tröôøng vaø ñieän dung cuûa quaû
caàu?

, 
a
25
Giải:
- Sử dụng HTTĐC
- Do trường có tính đối xứng xuyên tâm hình cầu
nên ta có:

  
 0;  0; 0
R  
ER  0; E  0; E  0
DR  0; D  0; D  0
E (0)  0

26
- Áp dụng PT Laplace-Poisson:
 0
    , 
  a
- Ta có:  
1   ; ( R  a)
 
 2  0 ; ( R  a)
 1   2 1  kR
 
 1 R 2 R  R   
  R  
  2  1   R 2  2   0
 R 2 R  R 
   2 1  kR 3   kR 4
  R   R 2 1
  C1

R  R    R 4
   R 2  2   0  R 2  2  C2
 R  R   R 27
  1 kR 2 C1  kR 3 C1
   2
4 R  1     C3
  R  12 R
  2  C22  2   C2  C4
 R R  R
   1   kR 2 C1 
 E1   grad1  iR  iR    2 
 R  4 R 

 E   grad  i  2  C2
 iR 2
 2 2 R
R R
    kR 2 C1 
 D1  E1. 1  iR    2 
  4 R 
 D  E .  i C2 
 2 2 2 R
R2
0

28
- Áp dụng điều kiện bờ:
 C3  0
1 (0)  0  ka 3 ka 3 , 
  (a)   (a) C4   
 1  12 4 0 a

2

D
 1 n ( a )  D 2n ( a )  C2   ka 4

 E1 (0)  0  4 0
 C 0
 1
 kR 3
1  
 12
ka 4 ka 3 ka 3
 2   
 4 0 R 12 4 0
  kR 2    kR 2 
 E1  .iR  D1  iR
    4 4  4
ka  ka 4
 E2  iR  D2  iR
 4 0 R 2  4R 2 29
- Năng lượng điện trường:
1   1 kR 2  kR 2  2
We   E1.D1.dv   .iR . iR .R . sin  .dR.d .d
2 Vcau 2 Vcau 4 4
 kR 2   kR 2 
Do : dv  R 2 . sin  .dR.d .d ; E1  .iR ; D1  iR
4 4
1 kR 2  kR 2  2
 We   .iR . iR .R . sin  .dR.d .d
2 Vcau 4 4
2
1 a  2 kR kR 2 2
  dR d  . R . sin  .d
2 0 0 0 4 4
k 2 a7  .k 2 .a 7
 . .2.2 
2.4.4 7 56

30
- Điện dung quả cầu:
2 2
1 qcau qcau
We  C 
2 C 2.We
4
a  2 a
qcau    .dv   dR d  d .R 2 . sin  .k .R  4k  ka 4
Vcau 0 0 0 4
 .k 2 .a 7
We 
56

C 
ka 4 2
 28. . .a
 .k .a
2 7
2.
56

31
Áp dụng định luật Gauss:

 D.dS  q
S

32
Ví dụ 2.4:
Maët truï troøn coù baùn kính laø a ñaët trong moâi tröôøng
khoâng khí, mang ñieän tích vôùi maät ñoä phaân boá ñieän
tích khoái = const. Haõy xaùc ñònh E, D,  do maët truï
naøy gaây ra, bieát raèng moâi tröôøng beân trong coù r =3
vaø (r0 >>a)= 0

r
a


33
Giải:
- Sử dụng HTTĐT
- Do trường có tính đối xứng xuyên trục hình trụ
nên ta có:
  
 0;  0; 0
r  z
Er  0; E  0; E z  0
Dr  0; D  0; Dz  0
Er (0)  0

34
- Áp dụng ĐL Gauss: a
  n
 D.ds   qi S
i 1
S1
V1 r L
- Trường hợp 1: r > a, ta có:
  n
 D1.ds   qi    .dv
S1 V1
i 1
    2 2
 D1.ds   D1.dsr   d  dz.r.D1r   dr  d  dz.r.
L a L

S1 S1 xq 0 0 0 0 0

a2
 2L.r.D1r  .2L.
2

a 2  a 2   D1 a2 
 D1r  .  D1  . .ir  E1   . .ir
2r 2r 1 2r 0
  r a
2
a2 r0
 1    E1.dl    E1r .dr   
r
. .dr  . . ln
C1 r0 r0 2r 2 0 r 35
0
- Trường hợp 2: r < a, ta có: a
  n
 D2 .ds   qi    .dv S2
S2 V2
i 1
    V2 L
 D2 .ds   D2 .dsr r
S2 S 2 xq

2 2
  d  dz.r.D2 r   dr  d  dz.r.
L r L

0 0 0 0 0

r2
 2L.r.D2 r  .2L.
2

r  r   D2 r 
 D2 r  .  D2  . .ir  E2   . .ir
2 2  2 6 0
 
  2    E.dl    Er .dr    E1r .dr   E2 r .dr
r a r

C2 r0 r0 a

a2 r r a2 r0  (r 2  a 2 )
 2   . .dr  
a
. .dr  . . ln 
r0 2r a 6 2 0 a 12 0
0 0 36
Ví dụ 2.5:
Cho quaû caàu coù baùn kính a, mang ñieän tích coù maät
ñoä phaân boá ñieän tích khoái =kR, ñaët trong moâi
tröôøng khoâng khí. Haõy xaùc ñònh E, D,  do quaû caàu
gaây ra baèng phöông phaùp aùp duïng ñònh luaät Gauss?
(Bieát raèng theá ôû taâm quaû caàu baèng 0 vaø moâi tröôøng
beân trong coù =const)

, 
a

37
Giải:
- Sử dụng HTTĐC
- Do trường có tính đối xứng xuyên tâm hình cầu
nên ta có:
  
 0;  0; 0
R  
ER  0; E  0; E  0
DR  0; D  0; D  0
E (0)  0

38
- Áp dụng ĐL Gauss:
  n
 D.ds   qi
S1
S S
i 1 R a
V1
- Trường hợp 1: R < a, ta có:
  n
 D1.ds   qi    .dv
S1 V1
i 1
   2 R  2
 D1.ds   d  d .R . sin  .D1R   dR d  d .R 2 . sin  .k .R
2
S1 0 0 0 0 0
4 2
R R
 4 .R 2 .D1R  4k  D1R  k
4 4

 R2   D1 R2 
 D1  k .iR  E1  k .iR
4 1 4
  R R R2 R3
 1    E1.dl    E1R .dR    k .dR  k
C1 0 0 4 12 39
- Trường hợp 2: R > a, ta có:
  n
 D2 .ds   qi    .dv
S2 V2
i 1
   2 a  2
 D2 .ds   d  d .R . sin  .D2 R   dR d  d .R 2 . sin  .k .R
2
S2 0 0 0 0 0
4 4
S2
a a
 4 .R 2 .D2 R  4k  D2 R  k V2
S1
4 4.R 2
 S
 a 
4  D2 a4  R a
 D2  k .i  E2  k .i
4.R 2 R
2 4. 0 .R 2 R

  R
  2    E.dl    ER .dR    E1R .dR   E2 R .dR
R a R

C2 0 0 a

R2 a4
 2   k .dR   k
a R
.dR
0 4 a 4. 0 .R 2

a 3 k .a 4  1 1 
  2  k    
12 4. 0  R a  40
Soi gương các điện tích (PP ảnh điện)

 Thay thế (soi gương) qua một mặt phẳng dẫn:

41
Thay thế (soi gương) qua một góc dẫn:

42
Thay thế (soi gương) qua mặt tiếp giáp 2 điện
môi:

1   2 2. 2
k1  ; k2 
1   2 1   2
1   2 2. 2
 q1  qk1  q ; q2  qk2  q
1   2 1   2
43