Mózg filtruje

informacje -
kluczem do sukcesu
jest motywacja
W obecnych czasach dzieci mają praktycznie nieograniczony dostęp do
informacji. Proces uwagi pozwala na ich selekcję w sposób kontrolowany i/lub
odruchowy.

Na to, czy mózg będzie aktywnie nabywał wiedzę i umiejętności oraz

zapamiętywał nowe informacje, poza procesem uwagi, ma wpływ rów­nież
motywacja.

Motywacja jest warunkiem nadrzędnym, ponieważ kieruje uwagą dowolną.

Niezależnie od tego, wobec wielości, różnorodności i łatwości dostępu do
informacji, mózg musi doko­nywad ich selekcji i filtrowania, ponieważ jego
możliwości magazynowania i przetwarzania są ograniczone (Spitzer, 2015).
Słowo „motywacja” pochodzi z języka łacińskiego (łac. mmieo, mouere) i oznacza „wprawiać w
ruch”, „popychać”, „poruszać”, „dźwigać”. Mówiąc o motywacji, zwykle myśli się o przyczynach
wszelkich działań, potrzebach, popędach i pobudkach zachowania.

Najogólniej mówiąc, proces motywa­cyjny składa się z kilku etapów:

wzbudzania energii, ukierunkowywania wysiłku na cel, selektywności uwagi w stosunku do

bodźców - zwiększe­nia wrażliwości na bodźce istotne, zorganizowania reakcji w zintegrowany
wzorzec, kontynuowania czynności, dopóki warunki, które ją zapoczątko­wały nie ulegną
zmianie, pobudzenia emocjonalnego - uczucia dodatniego (w przypadku realizacji zamierzeń)
lub ujemnego (w przypadku niespełnie­nia) ( Bańka, 2016).
Możemy wewnętrzna - aktywizacja następuje, gdy
człowiek dąży do zaspokojenia swoich
wyróżnić dwa potrzeb (ciekawości świata, chęci eksploracji);

rodzaje
motywacji zewnętrzna - związana z faktem, że
przyczyna i kontrola działania ma charakter
(Domenico i zewnętrzny i niezależny od jednostki; polega
na wzbudzeniu potrzeb przez stosowanie kar
Ryan, (motywacja negatywna) i nagród (moty­wacja
pozytywna), informowaniu o możliwościach
2017,2016): zawartych w różnego rodzaju sytuacjach i
manipulowaniu tymi możliwościami.
Pierwotnie u dzieci pojawia się
motywacja zewnętrzna. Z
czasem powinna ona jednak
zostać zastąpiona motywacją
wewnętrzną, która jest
prawdopodobnie najważniejszą
formą motywacji w
osiągnię­ciach szkolnych.
Poszukując odpowiedzi na
pytanie, jak budować
motywację, warto się­gnąć do
trójczynnikowej struktury
motywacji. Zakłada ona. że o
poziomie motywacji decydują
trzy czynniki.
komponenty

komponent wartości, czyli oczekiwana gratyfikacja (dlaczego

wykonuję to zadanie, po co jest mi ono potrzebne);

komponent oczekiwań, czyli prawdopodobieństwo osiągnięcia

sukcesu (czy jestem w stanie wykonać to zadanie, jaki jest bilans
zysków i strat);

komponent afektywny, czyli tzw. napięcie motywacyjne (jakie uczucia

wzbudza we mnie to zadanie) (Bańka, 2016).
U małych dzieci motywacja będzie tym większa, im
bardziej atrakcyjna będzie nagroda (niekoniecznie w
formie rzeczowej, może to być jakiś przywilej), silniejsza
wiara/pewność wykonania zadania oraz dostosowany
do sytuacji poziom stresu.

U starszych dzieci, u których rozwija się motywacja

wewnętrzna, opisany pro­ces będzie wyglądał
podobnie, ale oczekiwaną gratyfikacją będą korzyści dla
danej jednostki (zaspokojenie ciekawości, samoroz­wój,
niezależność, poczucie kompetencji, chęć eksploracji).
Proces motywacji możemy przedstawić również od strony neurobiologicznej. Przypomnijmy, że
układ nerwowy składa się z neuronów. Połączenia między nimi nazywamy synapsami (ściślej są
to miejsca komunikacji błony kończącej akson z błoną komórkową drugiej komórki - nerwowej
lub komórki efektorowej, tj. mięśniowej lub gruczołowej).

Impuls nerwowy jest przeno­szony z jednej komórki na drugą na dwa sposoby:

przy udziale substancji o charakterze neuroprzekaźnika w synapsach chemicznych;

na drodze impulsu elektrycznego w synapsach elektrycznych.

Przykładowa synapsa nerwowo-mięśniowa zbudowana jest z
aksonu, w którym znajduje się tzw. błona presynaptyczna. Zawiera
ona pęcherzyki synaptyczne, w których znajdują się transmitery
sygnału - neuroprzekaźniki.

Po opuszczeniu pęcherzyka neuroprzekaźnik pozostaje w

szczelinie synap­tycznej, skąd trafia do receptorów błonowych,
zlokalizowanych w błonie postsynaptycznej dendrytu lub w
opisywanej synapsie - komórki mięśniowej.

Działanie synaps chemicznych można łatwo modyfikować, np.

poprzez sub­stancje zwiększające lub zmniejszające tzw. wychwyt
zwrotny danego neuro­przekaźnika (zamiast do receptorów, jest
on ponownie absorbowany do błony presynaptycznej).
Obecnie jest znanych ok. 60 substancji, które można uznać za neurotransmitery. Ich
działanie można opisać na przykładzie procesu nagradzania.

Gdy zauważymy w naszym środowisku coś, co w przeszłości dało nam przyjem­ność lub
satysfakcję, pojawiają się emocje, które zachęcają do powtórzenia konkretnego działania.

Wzrost dopaminy skutkuje zainicjowaniem czynno­ści i wówczas zaczyna działać

adrenalina i noradrenalina, które umożliwiają kontynuację działania, a potem jego
zahamowanie.

Kiedy działanie kończy się uzyskaniem korzyści powiązanej z odczuciem przyjemności

czy euforii, układ nagrody zamyka się.

W stanie błogości i miłych doznań produkowana jest serotonina, która wpływa pozytywnie
na nasz nastrój i pragnienie ponownego odczuwania przyjemności . Gdy pojawi się
bodziec warunkujący przyjemne odczucia, organizm znów podejmie działanie .

Dopamina pojawia się w naszym
Obecnie coraz częściej podkreśla
mózgu także wtedy, gdy skupiamy
się nie tylko nagradzające ale, też
uwagę na nowym bodźcu i uczymy
motywacyjne działanie dopaminy.
się.
Jest wydzielana nie tylko podczas
sytuacji jed­noznacznie
przyjemnych, ale także w
momentach, w których musimy
zmo­tywować się, aby zrobić coś
nieprzyjemnego, co w ostatecznym
rozrachunku okaże się jednak dla
nas korzystne (Longstaff, 2012).
 Szlak mezokortykalny obejmuje m.in.
korę przedczołową, która bierze udział
w czynnościach poznawczych i
wykonawczych, w tym w kontroli emocji
i reakcji impulsywnych, które są
Dopamina jest inicjowane przez szlak mezolim- biczny.
rozprowadzana
kilkoma Odpowiednie funkcjonowanie kory
przedczołowej zapewnia ade­kwatne
szlakami. rozpoznanie bodźców, utrzymywanie
wzbudzenia na odpowiednim poziomie i
adekwatność reakcji na bodźce
sygnalizujące pozytywne skutki lub
zagrożenie.
 Szlak mezolimbiczny odgrywa ważną rolę,
biorąc udział w zachowaniach
zwią­zanych z emocjami, nagrodą i
przyjemnością.

Drugi
szlak I to w tym szlaku upatruje się źródła teorii
motywacji uwarunkowanej pozytywnymi
wzmocnieniami, ale także powiązanych z
powyższym mechanizmów uzależnienia.
Nie obejmuje on jednak obszarów kory
mózgu, odpowiedzialnych za kontrolę
wykonywanych przez dziecko czynności.
 U grupy osób o niskiej
chęci do pracy dopamina
była obecna w przedniej
Do niedawna sądzono, że
Zespół naukow­ców z wysepce, obszarze mózgu
dopamina jest wydzielana
Vanderbilt odkrył, że ludzie zaan­gażowanym w
dopiero po otrzyma­niu
gotowi ciężko pracować emocje i percepcję ryzyka.
przez dziecko nagrody.
mają wyższy poziom Można zatem wnioskować,
Okazało się jednak, że
dopaminy w prążkowiu i że niski poziom dopaminy
poziom dopaminy
korze przedczołowej - sprawia, że ludzie rzadziej
zwiększa się już na samą
dwóch obszarach, o podejmują aktywność.
myśl o nagrodzie lub
których wiadomo, że Toteż sama dopamina
konkretnej korzyści, która
wpływają na motywację i powinna być raczej
wcale nie musi być
nagrodę. łączona z motywacją oraz
przyjemna dla organizmu.
analizą kosz­tów i korzyści
niż z samą przyjemnością
(Treadway i in., 2012).
Z badań wynika dla osób pracujących z
dziećmi?
Najważniejszym momentem lekcji/spotkania/terapii nie jest już ta część,
która obejmuje przekazanie wiadomości czy kształtowanie umiejętności (w
konspekcie zajęć zajmująca najwięcej czasu). Wobec wielości informacji,
mózg stał się egoistyczny i aktywnie uczestniczy tylko w tym, co uzna za
przydatne dla niego(Spitzer, 2015).

Kluczem do efektywnych zajęć (czy inaczej sukcesu edukacyjnego) są

obecnie pierwsze minuty lekcji, podczas których nauczyciel musi
udowodnić uczniowi, że dany temat jest potrzebny, atrakcyjny i możliwy do
zrealizowania. Ukazanie zamie­rzonego celu jako korzyści lub nagrody
zwiększa poziom dopaminy, a tym samym - aktywną realizację zadania.
Na dalszy plan powinna zostać przesunięta kwe­stia doboru metod
nauczania. Warunkują one efektywność działań ucznia i nauczyciela, ale
tylko wówczas, gdy dziecko będzie odpo­wiednio zmotywowane.

Oznacza to, że praca domowa w formie nauczenia się na pamięć

konkretnego tekstu jest zasadna i uczeń ją wykona, jeśli będzie wiedział, po
co.

Nie musi także to być dla niego przyjemne, ponieważ poziom dopaminy w
organizmie (zwłaszcza rozprowadzanej szlakiem obejmującym płat czołowy,
a zatem związany z działaniem świadomym, ukierunkowanym,
modyfikowanym) jest raczej związany z poziomem mobilizacji (pobudzenia)
i motywacji, niż z odczuciem przyjemności.
Podsumowując, motywacja nie jest wywoływana przez
odczu­wanie przyjemności, choć ma ona wpływ na jej
wysokość.

Teorię automatycznego łączenia działania dopaminy

wyłącznie lub przede wszystkim z przyjemnością można
raczej odnieść do mechanizmów uzależnienia. Wówczas
substancja uzależniająca nie tylko zwiększa poziom
dopaminy, ale jednocześnie blokuje inne obszary mózgu,
np. korę przedczołową.
Akty­wowany jest wówczas głównie jeden szlak
dopaminogenny - ten związany wyłącznie z
emocjami, bez udziału świadomości.

Sytuacja ta nie ma jednak miejsca w trakcie nauki,

gdzie aktywnie wykorzystywane są obszary kory
przedczołowej.

Nie można zatem bezpośrednio wniosków z badań

nad uza­leżnieniem przenosić na obszar edukacji.
 Może, ale nie musi.
Czy zatem
nauka nie
może być Stres (na odpowiednim poziomie)
jest mózgowi potrzebny, ponieważ
przyjemna? wiąże się w wydzielaniem
neuroprzekaźników,
mobilizujących organizm do
podjęcia działania
Opracowano na podstawie:
M. Chojak, Neuropedagogika, neuroedukacja i neurodydaktyka,
Difin, Warszawa 2019