Chów zwierząt - Planowa i kontrolowana działalność człowieka, polegająca na stworzeniu

zwierzętom warunków do prawidłowego wzrostu, rozwoju i rozrodu, dzięki czemu możliwy jest
pełny rozwój pożądanych cech. Celem chowu jest wykorzystanie gospodarcze cech użytkowych
zwierząt, służące zaspokojeniu różnorodnych potrzeb człowieka. Niektóre zwierzęta chowane są dla
zaspokojenia potrzeb hobbystycznych.
Hodowla zwierząt - Działalność człowieka, polegająca na doskonaleniu cech genetycznych
pokoleń potomnych zwierząt gospodarskich. Prowadzi do powstawania nowych ras i odmian
zwierząt o pożądanych walorach użytkowych. Odbywa się to poprzez ocenę wartości użytkowej i
hodowlanej zwierząt gospodarskich, selekcję i dobór osobników do kojarzenia
CHÓW I HODOWLA TRZODY CHLEWNEJ
1.Rodzaje dojrzałości; płciowa (produkowanie gamet przez gonady), somatyczna (ciało osiągnęło
odpowiednie proporcje), hodowlana (wydanie na świat potomstwa nie powoduje uszczerbku na
zdrowiu zwierzęcia)
2.Skutki udomowienia świni: zmiana w rozmiarach i kształcie ciała, zmiana umaszczenia, zmiana
owłosienia, zmiana proporcji czaszki – skrócenie części twarzowej, redukcja kłów, zmniejszenie
pojemności płuc, serca, wydłużenie jelit, zmiany w fizjologii.
3.Rasy: importowane (wyhodowane w innych warunkach, ale u nas się zaadaptowały H,D,Pi),
krajowe (na bazie rodzimego materiału, ale z dolewką importowanych ras WBP,PBZ, Złb, Złp),
rodzime (praca selekcyjna bez obcych ras )
4.linia żeńska (mateczna)- selekcja i uzyskanie zwierząt do celów rozpłodowych; linia męska
(ojcowska)– selekcja i uzyskanie zwierząt do celów rzeźnych

W produkcji mięsa wieprzowego Polska jest na 3 miejścu w UE, na 7 na świecie.

CECHY UŻYTKOWE ŚWIŃ:

• wysoka rozrodczość (poliestralność i wielorodność ) i plenność ( liczba potomstwa w
jednym miocie 8-14 prosiąt, u ras azjatyckich do 20 )
• wszystkożeność – możliwość wykorzystania w żywieniu pasz roślinnych, zwierzęcych i
odpadowych z przemysłu rolno-spożywczego.
• ekonomiczne wykorzystanie paszy ( na 1 kg przzyrostu – ok. 2 – 3 kg paszy
pełnoporcjowej )
• wczesne dojrzewanie ( dojrzałość biologiczna nawet po 5 mies., rozdodcza 8- 10 mies. )
• szybkie tempo wzrostu ( masę 105-110 kg w wieku pół roku i poniżej )
• wysoka wydajność rzeźna ( stosunek masy tusz do masy przedubojowej ) - 60%, wg
ksiązki 75-79 %
• wysoka wartość odżywcza mięsa wieprzowego
•
GRUPY PRODUKCYJNE ŚWIŃ:
• lochy (maciory) i knury – dorosłe, stado podstawowe
• loszki i knurki ( od 3-4 mies do 8-9 mies, czyli osiągniecia dojrzałosci hodowlanej,
przeznaczone do hodowli )
• prosięta ssące ( przy maciorze, ustawowo po 28 dniach można odstawić, ale im szybsze
odstawienie, to jałowienie będzie dłuższe)
• prosięta odsadzone ( po odsadzeniu do 8 tygodnia życia )
• warchlaki ( młode świnie od 9 do 16 tyg. życia i masie ciała 25-30 kg, końcowa masa ciała
ok. 40 kg )
• wieprze ( wykastrowane muszą być wszystkie prócz reproduktorów)
tuczniki (osobniki w wieku powyżej 3-4 mies. tuczone do okreŚlonej masy ciała i
przeznaczone na ubój
RODZAJE TUCZU:
szybki – intensywny
mięsny: porkerowy – do 70 kg bekonowy – do 90 kg szynkowy – do 105-110 kg
tłuszczowo-mięsny ( od 120 kg )
wolny – ekstensywny:
mięsno-słoninowy ( 150- 250 kg )
słoninowy ( 400 kg)

RASY ŚWIŃ
na świecie – ponad 600 ras, u nas 9 ( 5 pochodzi z Polski, + jedna linia syntetyczna, stworzona z
kilku ras –tzw. 990 – syntetyczna )
MATECZNA – CECHY : OJCOWSKA – CECHY :
> wybitna użytkowość rozpłodowa < dobra użytkowość rozpłodowa
> wysoka mleczność i opieka nad potomstwem < bardzo dobra mleczność i opieka
> bardzo dobra użytkowność mięsna i tuczna < wybitna użytkowność miesna i tuczna
WBP – wielka biała polska DUROC
PBZ – biała polska zwisłoucha
PUŁ – puławska HAMPSHIRE
ZŁB – złotnicka biała PETRAIN
ZŁP – złotnicka pstra LINIA SYNTETYCZNA 990
WBP- WIELKA BIAŁA POLSKA
TYP MIĘSNY, MATECZNA świnia duża, mocna konstrukcja, biało ubarwiona, ostroucha; masa
ciała loch powyżej 250-300 kg, knurów nawet ponad 350 kg;
późno dojrzewa, szybko rośnie, duża opasowość, duża płodność (10-12 prosiąt w miocie ), dobra
mleczność, wolna od genu stresowości RYR1, bardzo dobre matki, konsolidacja
genetyczna(wierność w przekazywaniu cech)

WBZ - WIELKA BIAŁA ZWISŁOUCHA

TYP MIĘSNY, MATECZNA duża, sylwetka wydłużona, tułów szeroki, podobny do cygara, uszy
zwisające, umaszczenie białe, dopuszczalne niewielkie, ciemne plamki, pokryta białą szczeciną,
masa ciała loch 250-300 kg, knurów 300- 350 kg
późno dojrzewa, szybko rośnie, duża plenność i mleczność, duża zawartośc mięsa w tuszy,
podatność na stres, mała homozygotyczność (trudno ustalić jakie cechy ujawnią się w następnym
pokoleniu).
PUL – PUŁAWSKA
TYP MIĘSNY I TŁUSZCZOWO-MIĘSNY, MATECZNA średniej wielkości, szeroka, dość
długa i nisko osadzona, umaszczenie łaciate białe z nieregularnym umieszczeniem czarnych
(czasem rudawych) plam, skóra pigmentowana, nasilenie plam nie powinno przekraczać 70%,
lochy 200-280 kg, knury 250-350 kg
wcześnie dojrzewa, wysoka mlecznośc, długowieczność, odporność na choroby, niewybredność do
paszy, dobre cechy macierzyńskie, łatwe przystosowanie do warunków środowiskowych
używana do krzyżowania towarowego z rasami białymi

ZŁB – ZŁOTNICKA BIAŁA

TYP MIESNY ( BEKONOWY), MATECZNA średnio duża, o harmonijnej budowie ciała, tułów
długi, w kształcie trapezu zwężający się ku przodowi, kończyny wysokie, uszy duże, umaszczenie
białe, dopuszczalne niewielkie ciemne łatki, dopuszczalny jest dymorfizm płciowy szczególnie w
starszym wieku; lochy 200-250 kg, knury 250-300 kg
późno dojrzewające, o średnio - szybkim tempie wzrostu, płodność rzeczywista wynosi ok.10,5
prosiąt, duża troskliwość
nieliczna populacja, używana do krzyzowania towarowego z WPB
ZŁP -ZŁOTNICKA PSTRA

TYP MIĘSNY I MIĘSNO-SŁONINOWY, MATECZNA

średnio duża, o harmonijnej budowie ciała, dobrze związana, umaszczenie łaciate, czarno - białe,
ponad 50% maści białej, przy czym najbardziej pożądany jest układ łat sprawiający wrażenie
„drugiej skóry” narzuconej na grzbiet zwierzęcia, dopuszczalny jest dymorfizm płciowy
szczególnie w starszym wieku, lochy 200-250 kg, knury 250-300 kg
późno dojrzewa (dojrz. soamtyczna 4 lata) , średnie tempo wzrostu, wyjątkowo duża odporność na
choroby, trudne warunki środowiskowe (wartościowa rezerwa genetyczna), małe wymagania
żywieniowe, duża troskliwość macierzyńska, bardzo dobra jakość mięsa, (brak mięsa PSE)
 DUROC

TYP MIĘSNY, OJCOWSKA

średnia do dużych, silna konstrukcja, mocna kość, karpiowaty grzbiet, rozbudowany zad z
wydatnymi szynkami, mocna głowa, uszy średnie zwisające, czerwone umaszczenie o różnych
odcieniach: od jasnozłotego do mahoniowego
szybkie tempo wzrostu, duża odporność na warunki środowiska, odporność na stres, bardzo dobre
wykorzystanie paszy, plenność loch średnio 9,5 prosięcia w miocie, duża mięsność (60%), małe
otłuszczenie, nieprzeciętnie dobra jakość mięsa, używana do krzyżowania towarowego jako bardzo
dobry komponent ojcowski
PIETRAIN Z BELGII

TYP MIĘSNY, OJCOWSKA średnia wielkość, delikatna konstrukcja, o średnio długim, szerokim
i mocnym grzbiecie, głowa z prostym lub lekko załamanym ryjem oraz krótkimi i dość szerokimi
uszami. Określana mianem cztero-szynkowej, dzięki szczególnemu umięśnieniu grzbietu, łopatek i
szynek. Łaciato umaszczona, przy czym rozmieszczenie ciemnych i białych łat jest nieregularne,
często na białych łatach występuje rude owłosienie,
średni wzrost i rozwój, samice do 250 kg, wrażliwa na stres, wada mięsa PSE ( pale soft ex, gen
RYRA – mięso jasne, miekkie, wodniste), bardzo dobre wykorzystanie paszy, duża zawartośc mięsa
( 63-64%), małe otłuszczenie, jako komponent ojcowski do krzyżowania szczególnie z rasą Duroc
HAMPSHIRE Z USA

TYP MIĘSNY, OJCOWSKA średnia wielkość, mocna konstrukcja, umaszczenie czarne z białym
pasem przez kłąb, łopatki, klatkę piersiową, przednie kończyny, uszy stojace, rozbudowany zad z
wydatnymi szynkami, knury 380 kg, maciory 350 kg
szybkie tempo wzrostu, dobre cechy tuczne i rzeźne, cienka słonina, duża zawartość mięsa w tuszy,
bardzo dobre wykorzystanie paszy, odporność za zmiany warunków środowiskowych, żywotna,
wysoka plenność (11-12 prosiąt w miocie), w hodowli czystorasowej są dość trudne - użytkowość
rozpłodowa utrzymuje się na poziomie umożliwiającym opłacalność hodowli, ale pod warunkiem
dobrych warunków środowiska. Często stosowane w programach krzyżowniczych jako komponent
o wysokiej mięsności i dużym udziale wartościowych wyrębów w tuszy. Zwykle stosowane do
produkcji knurków mieszańcowych z rasą pietrain lub duroc.
LINIA SYNTETYCZNA 990
TYP MIĘSNY? OJCOWSKA Jest to linia wytworzona w Polsce w Instytucie Zootechniki w
Pawłowicach. Świnie tej linii mają różnorodne umaszczenie (biało czarne, łaciate, rude). Powstały z
krzyżowania ras Hampshire, Duroc, Wbp i Pbz. Celem wyprodukowania tych osobników było
podwyższenie wartości genetycznej osobników męskich. Po przeprowadzonych badaniach
stwierdzono, że można ją wykorzystywać w krzyżowaniach towarowych jako komponent ojcowski,
ponieważ powstałe mieszańce mają bardzo dobre cechy tuczne i rzeźne. W krajowym pogłowiu ras
ojcowskich są na drugim miejscu po Pietrain.
RASY TYPU TŁUSZCZOWO- MIĘSNEGO
Średnia biała angielska (Middle White), Berkshire, Puławska
RASY TYPU SŁONINOWEGO
Mangalica, Złotnicka pstra
RASY TYPU SMALCOWEGO
Rasy chińskie, małe poniżej 100 kg, nazwy od nazw prowincji
RASY MIESZANE
Krajowy program hodowlany zakłada produkcję loszek i knurków mieszańcowych, która oparta jest
o zalecane kombinacje krzyżowania z uwzględnieniem predyspozycji komponentów matecznych i
ojcowskich.
Komponenty rasowe do produkcji knurków mieszańcowych: duroc, petrain, hampshire.
Komponenty rasowe do produkcji loszek mieszańcowych: wpb, pbz, puławska
Efektem krzyżowania jest poprawa pożądanych cech użytkowych mieszańców w stosunku do
zwierząt czystorasowych oraz zwiększenie opłacalności produkcji.
 nazwy części świń

półtusza
CECHY UŻYTKOWE ŚWIŃ
# CECHY TUCZNE * średni przyrost dzienny ( 800-1200 g/dzień)
* wykorzystanie paszy (ilość paszy potrzebnej na 1 kg przyrostu)
# CECHY RZEŹNE * grubość słoniny (im niższa, tym lepsza ocena)
* mięsność ( zawartośc mięsa w tuszy - 57-64%)
* powierzchnia oka polędwicy, mieśnia najdłuższego grzbietu
* punkt mięsności przy 90 kg – największa mięsność ( do 100 kg do rzeźni)
# UŻYTKOWNOŚĆ ROZPŁODOWA – płodność potencjalna i rzeczywista plemność,
liczba prosiąt w miocie, liczna prosiąt w 21 dniu po narodzinach, % strat
prosiąt do 21 dn. życia, liczba sutków, wiek w dniu pierwszego oproszenia, okres międzymiotu.
* płodnośc potencjalna – ilość owulujących komórek jajowych u lochy
* płodnosc rzeczywista – ilość prosiąt urodzonych
PŁODNOŚĆ: ^ mniej niż 8 - niska ^ około 8 – średnia, ^ powyżej 11 - wysoka
* plenność fizjologiczna – ilosc prosiąt żywo urodzonych w 1 roku kalend.
* plenność gospodarcza – ilość odchowanych prosiąt w 1 roku kalend , po
21 dniach
* mleczność loch – masa miotu w wieku 3 tyg.
* troskliwośc loch - % smiertelności prosiąt z winy maciory
częstotliwość oproszeń – liczba miotów w ciągu roku
 CYKL PŁCIOWY ŚWIŃ
Świnie są policykliczne ( cykl płciowy przez cały rok)
Dojrzałośc rozpłodowa – wiek i stan fizjologiczny zwierzęcia, w którym może być użyte do
rozrodu bez szkody.
Dojrzałośc płciowa: loszki 5-7 mies , knurki 5-6 mies., ale do rozrodu dopuszcza się loszki w
wieku powyżej 8 mies. ( 8-10), od 90-130 kg wagi, knurki 8 mies., a w pełni od 12 mies.

DOJRZAŁOŚĆ PŁCIOWA KNURKI 6-7 MIES. LOSZKI 5-6 MIES.

DOJRZAŁOŚC HODOWLANA POWYŻEJ 8 MIES KN 12 MIES. LOSZ. 7-10 MIES. MASA 80-130 KG
CZAS TRWANIA RUI 2 – 3 DNI
CZAS WYSTĘPOWANIA OWULACJI 24 - 36 GODZ.
CYKL RUJOWY 21 DNI
DŁUGOŚĆ CIĄŻY 114 DNI
DŁUGOSC LAKTACJI 28 DNI (USTAWOWO) – 42 DNI
CZAS JAŁOWIENIA 8 – 12 DNI
Im krótszy okres laktacji, tym później ruja występuje ( wydłuża się okres jałowienia nawet do 1
miesiąca ).
Flushing (popedzanie) – dodatkowa karma, która zwiększa ilość owulujacych pęcherzyków
u loch.
Przebieg rui (hukanie, lochanie, grzanie) u loch
Faza przedrujowa - podczas której obserwujemy: niepokój, spadek apetytu, charakterystyczne
pohukiwanie, obrzęk i zaczerwienienie sromu, wyciek śluzu rujowego, obskakiwanie innych loch i
brak tolerancji na obskakiwanie.
Faza rui właściwej - jest to odpowiedni termin unasiennienia, występuje odruch tolerancji na
obskakiwanie, obskakiwanie innych loch, ustępuje obrzęk sromu, kolor sromu zmienia się na siny,
nadal wyciek śluzu rujowego, locha przyjmuje postawę do krycia.
Faza porujowa - locha nie reaguje na próby wyzwolenia odruchu tolerancji, brak tolerancji na
obskakiwanie przez inne lochy i knura, wypływ gęstego śluzu porujowego, coraz spokojniejsze
zachowanie się lochy, powrót apetytu.
Objawy rujowe mogą występować nawet przez okres 4 dni. Dla hodowcy najważniejsze jest
uchwycenie "szczytu rui", a więc tej fazy, w której dochodzi do jajeczkowania (owulacja). Proces
ten trawa od 10 do 15 godzin. Zewnętrznym objawem jest to, iż locha staje się spokojniejsza i
charakteryzuje ją "odruch tolerancji". Przy uciskaniu jej grzbietu w okolicy lędźwiowo-krzyżowej
locha stoi nieruchomo. Wargi sromu ulegają w tej fazie rozpulchnieniu, zaznaczają się liczne
bruzdy, a zabarwienia z czerwonego przybiera kolor sinofioletowy. Przyjmuje się, że odruch
tolerancji jest najwłaściwszym momentem na wykonanie zabiegu unasieniania.
Występowanie odruchu tolerancji u lochy będącej w rui można stwierdzić uciskając jej bok
(słabiznę) kolanem i grzbiet dłońmi w okolicy lędźwiowej lub kłębu, podciągając skórę fałdu
kolanowego i jednocześnie uciskając grzbiet, dosiadając lochę i uciskając jej lędźwie i krzyż.
Locha przy próbie dosiadania lub ucisku:
• staje nieruchomo,
• przegina grzbiet,
• stawia uszy,
• rozstawia tylne nogi,
• unosi w górę ogon.
Reinseminacja po 12 godzinach
W hodowli stosuje się krycie „z ręki” lub haremowe ( 1 knur utrzymywany jest z 30-40 lochami).
Sztuczne unasiennianie macior pozwala na zapłodnienie nasieniem wartościowego knura ok. 800
loch w ciągu roku.
Locha prośna jest powolna, spokojna, ostrożna w ruchach, należy otaczać ją troskliwą opieką –
brutalność może spowodować poronienie.

Objawy zbliżającego się porodu:

ścielenie i przygotowywanie gniazda
• pojawienie się siary w strzykach
• nabrzmienie sutek i sromu
• na kilka odzin przed porodem utrata apetytu, niespokojne zachowanie, rozluźnienie
wiązadeł między ogonem a kulszami.
Prosięta rodzą się co kilka do kilkunastu minut po sobie (poród trwa ok 2 godz.)
Po 14 dniach ssania prosięta karmi się dodatkowo paszami.
W ciągu laktacji maciora produkuje 25-300 kg mleka. Maciory zachowują zdolnośc rozrodczą do
ok. 9 roku życia, jednak najlepsze efekty są do 6 oprosień.
W cyklu produkcyjnym loch możemy wyróżnić:
• okres ciąży niskiej ( 1-90 dzień )
• okres ciąży wysokiej ( 90-110 dzień )
• okres okołoporodowy: a 3-4 dni przed porodem (111-114 dzień ciąży) b dzień porodu c 1-6
dni po porodzie (1-6 dzień laktacji)
• laktację
• zasuszanie
• okres od odsadzenia do wystąpienia rui i kolejnego krycia
WYCHÓW PROSIĄT
Nowonarodzone prosięta są zdolne do ssania, w 1 tygodniu obierają sobie stałe sutki, rywalizują
między sobą ustalając hierarchię.
Waga urodzeniowa 1,2 -1,5 kg
prosięta 3 tyg – 5-6 kg
prosięta 6 tyg. - 9-12 kg,
prosięta 10 tyg. - 18-25 kg
 Synchronizacja miotów – podawanie prostaglandyny.
Wychów prosiąt – jeden z najtrudniejszych etapów produkcyjnych. Prosięta rodzą się pozbawione
odporności – odporność bierną uzyskują pobierajac immoglobuliny siary, odporność czynna
(osobnicza) rozwija się od 5 tyg. życia.
 ZABIEGI PROFILAKTYCZNE I PIELĘGNACYJNE U PROSIĄT

Dopuszcza się skracanie kiełków i kurtyzację ogonków, ale nie są to zabiegi obowiązkowe.
Działania w czasie wychowu:
1 dzień – skrócenie i dezynfekcja pępowiny
1-2 dzień – przycinanie kiełków. Wykonuje się to cążkami lub ostrymi nożyczkami u prosiat z
miotu pierwiastek i licznych miotów loch wieloródek (powyzej 10 prosiąt). Ogranicza to przypadki
kaleczenia gruczołu mlekowego lochy oraz wzajemne kaleczenie się prosiąt.
1-3 dzień – skracanie ogonków. Skrócenie o 1/3 długości zapobiega ich obgryzaniu
(kanibalizmowi). Zabieg wykonuje się, jeśli świnie bedą utrzymywane systemem bezściółkowym
na podłogach częściowo rusztowanych.
2-4 dzień – podanie preparatu żelazowego (np. iniekcja suiferovitu). Profilaktycznie zapobiega to
anemii i osłabieniu odporności. Preparatów żelazowych nie można podawać u prosiat z biegunką.
2-3 dzień – wyrównywanie liczebności miotów - powsadzanie prosiąt nadliczbowych do loch
mamek ( różnica między oproszeniami nie większa niź 2-3 dni) umożliwia naturalne karmienie
wszystkich prosiąt.
3-7 dzień – kastracja knurków. Jej wykonanie zapobiega pogarszaniu jakości tuszy (zapach
moczowo-płciowy). Jest to zabieg obowiązkowy przy produkcji pod tucz. Wykonanie kastracji
u starszych prosiąt (3-4 tyg.) wymaga znieczulenia.
4-6 dzień – dostęp do wody i paszy stałej. Woda z automatycznych poidełek miseczkowych lub
smoczkowych. Przy ich braku wodę nalewamy do korytek.
Jako pierwszą stosujemy paszę typu supretstarter a następnie prestarter. Mieszankę podajemy
często i małymi porcjami do płytkich, jasnych korytek. Podajemy ją przez cały okres odchowu
przy matce. Zmianę paszy stosujemy nie częśniej niż 1 tydzień po odsadzeniu.
21 dzień – znakowanie prosiąt (stada hodowlane)
28-35-42 dzień – odłączenie prosiąt od loch. Odłączone prosięta powinny pozostać w kojcach, w
których się urodziły lub przenieść do ogrzewanej wychowalni.

ZNAKOWANIE ŚWIŃ

Trzoda chlewna przed wprowadzeniem na rynek powinna być :

• oznakowana (nie później niż 21 dni po urodzeniu i zgłoszeniu tego do ARiMR) – kolczyk
w lewym uchu.
• wpisana do księgi rejestracji
• zaopatrzona w świadectwo zdrowia wystawione przez powiatowego lekarza weterynarii
W przypadku innych niż hodowlane ( kierowanych do uboju) dopuszcza się tatuowanie.

Nanoszenie tatuażu – w uszach lub na grzbiecie 12 cyfr wys. 15-20 mm. Na uszach – prawe
ucho – 6 pierwszych cyfr nr identyfikacyjnego, lewe ucho – 6 pozosałych cyfr.

Księgi rejestracji stada – odrębnie dla każdego gatunku zwierząt. Dane zwierzęcia zawarte w
księdze rejestracji lub na wydrukach ( wydruki co 6 mies.) muszą być przechowywane w
gospodarstwie co najmniej 5 lat od dnia ubycia tego zwierzęcia w stadzie. Wpisy do księgi trzeba
dokonywać w terminie do 7 dni od zaistnienia zdarzenia.
Zdarzenia podlegające zgłoszeniu do agencji:
stan liczbowy stada, zmiana stanu świń, utylizacja zwlok, ubój w rzeźni.