Panitikan at Lipunan o Kaluto (recipe)

 Panitikan  Panitikan ang pinaka saklaw dahil may ugnayan ito

 Ayon kay Honorio Azarias, ito ay pagpapahayag ng sa kultura, hindi mauunawaan ang isang sining kung
damdamin, lipunan, kapwa, pamahalaan walang wika.
 Ayon kay Maria Ramos ito ay kasaysayan ng
kaluluwa at kwento ng salinlahi Mga nag umpisa sa Bulacan:

* Fliptop – halimbawa ng panitikan noon o Pasyon – tono na tinatawag na tagulaylay

o Kundiman
Atienza, Ramos, Nazal, at Salazar o Harana
 Apat na babae, ayon sa kanila ang panitikan ay o Sayaw sa Obando
walang kamatayan. o Balagtasan
o Senakulo
Jose Arrogante – ayon sa kaniya, ang panitikan ay talaan
ng buhay  IMAGINED COMMUNITIES : Cultural Roots
- Gawa ni Benedict Anderson
Ang Panitikan ay galling sa saklitang titik  Ang imagined communities ay nangangahulugan ng
paghihiraya ng nasyon
Literatura – dati/ direct translation

 Lipunan – lipon ng tao  Cenatophs – monument na inaalay sa mga bayani na

 Ayon kay Marx, ang lipunan ay may tunggalian ng
uri
 Ayon sa isang pilosopo, ang lipunan ay
magkasalapid/ magkakaugnay/ magkakarugtong
 Ang lipunan ay isang grupo ng mga tao na may
iisang paniniwala
lumaban sa digmaan.
o “May sistema tayo ng pagkilala ng mga bayani
pero walang pagpapahalaga”, halimbawa nito ay
ang mga holiday na nakalaan para sa ng isang
bayani, alam lang na walang pasok pero hindi
alam ang dahilan ng holiday.

 Ang panitikan ay nahahati sa dalawa  Marcelo H. del Pilar – may bansag na “Plaridel”,
 Pasalita /Pasalindila dakilang makata't manunulat
Panitikan noong Pre-colonial: - Agosto 30, 1850
o Balagtasan
 Religious Communities
o Kwentong bayan
- Walang pagpapahalaga sa mga bayani pero malaki
o Bulong (tabi-tabi po)
ang paniniwala sa mga Diyos at Santo ngunit hindi
o Epiko (Biag ni Lam-ang) kayang isabuhay ang pagiging maka Diyos.
o Alamat
o Pabasa  Dynastic Realm
o Harana  Monarchy/ Monarkiya – pamilyang sila-sila lang ang
 Pasulat may hawak ng posisyon. Naaari at naipapasa ang
o Bintog (kawayan na may ukit) posisyon.
o Laguna Copper Plate (patunay ng civilization) - Mayroong 120 Families lang ang naghahati sa
politiko sa Pilipinas.
 Panitikan bilang Sining
Pebrero – buwan ng sining  Apprehension of time –paulit-ulit na nangyayari
pero hindi natututo o may pagkatuto pero walang
Mga hal. ng sining: application.
o Pelikula o Noli at El Fili – may pag-ibig pero kwentong
o Awit lipunan.
o Sayaw  Pinakamatinong characters:
o Arte /Teatro 1. Sisa
o Clay 2. Pilosopo Tasyo
o Pinta o Florante at Laura – hindi lang love story,
o Habi kwentong lipunan din. Isinulat ni Francisco
o Ukit Balagtas para sa kaniyang TOTGA.
 DOMEYN NG PANITIKAN
 - Gawa ni Rolando Tolentino, propesor sa UP
- Ang domeyn ay salik
- Pag-aaral ng lipunan at kultura
- Proseso ng identipikasyon
o “Kung hindi ngayon, kailan?
Kung hindi tayo, sino?
Kung hindi rito, saan?”
o Sinasabi na ang isang akda ay konektado sa danas
 3 Puwersa na nagbibigay karanasan
1. Kasaysayan – pangyayaring nakalipas
o “Ang kasaysayan ay isang salaysay na may
saysay na isinasalaysay sa isang lahi.”
o Ang kasaysayang meron tayo ay madaling
makalimutan. Pinaguusapan ang pansariling
kasaysayan pero hindi ang pambansang
kasaysayan.
o Produktong Kultural – produktong nailabas ng bansa
(hal. Jollibee)
2. Heograpiya – espasyo sa isang lugar
- usaping kultura. Mahalagang malaman muna ang
kultura ayon sa iba’t ibang lokasyon.
o Nagkakaintindihan sap unto at intensity ng boses
o Hindi kinikilala ang kultura ng ibang lokasyon
o Manila Empire – mataas ang tingin sa mga taga
Manilan sila ang pinaka sosyal, at may battle of
survival.
o Lumads – nasa malalayong lugar, walang pag-unlad
3. Modernidad – standards (ano nga ba ang luma at
bago)
o Ano ang “Trending” ngayon
o Pagbabago mula sa mga naranasan
o Niyayakap ang pagbabago, ngunit dapat dalhin ang
natutunang kasaysayan at mga paniniwala mula sa
heograpikal.
o Kaidipsn at Pagkabansa – nagsusulong at
dumidiskaril
 Dambuhalang Pagkakahati
a) Elite – piano, paint, teatro
b) Pangmasa – pag tula, pag basa
o Ang spoken poetry ay hindi moderno, nauso ito sa
Ser Café
 Ayaw basahin ang mga tungkoi sa pamayanan
(pagpapalaya ng bayan, atbp) pero gusting-gusto
binabasa kapag tungkol sa pag-ibig.
 Kategoryang Kultural
1. Lahi at Etnisidad – L: Filipino,E: Tagalog
o Nauunawaan ang parehong danas, isang pinag-
ugatan ng kultura sa bansa upang maging kasali.
o Noong panahon ng kolonyalismo, mga kastila ang
naghaharing uri. ‘Di kalaunan, nalahian ang mga
Pilipino kaya mayroong halong Kastila o Mestiso
ang iba.
o “Gat” ang pinaka makapangyarihang angkan (last
name) noong panahon ng kastila.
o May variety ang wika
o Tinitignan ang lahi at etnisidad kung saan nabibilang
2. Uri – antas ng tao sa lipunan, hindi pantay-pantay
- Tinatalakay ang Estado:
o Petiburgis – nakakaluwag-luwag, mayaman
o Burgis – may kaya
o Naghaharing uri – nasa politika, may ari ng
bangko, atbp
o Konsepto ng Pancit Canton – pribilehiyo
o Poverty Porn – mas malaki ang kinikita ng mga
clogger kaysa sa nabibigay/ naitutulong sa
mahihirap.
3. Kasarian at Seksuwalidad – K: pinipili, S:
biyolohikal
- Kinikilala ang karapatan (pantao at seksuwalidad)
ng bawat gender
o Feminismo – kapantayan ng babae at lalaki
o Gay at Lesbian – non-heterosexual
o Diskursong Maskulinidad – punahin ang
posisyon ng maskulinidad
o Queer Discourse – ‘di patag ang lupang
kinatatayuan ng pagkalalaki at pagkababae
o Sogie Bill – kinikilala ang karapatan ng
LGBTQIA+ komyuniti
o Civil Union – pagkilala ng estado sa couple
 Sistemang Patriyarkal – lalaki ang naghahari/
nakakangat
 Machismo – lalaki ang nakakataas, pagiging bruko
 Machopyudal – lalaki lamang ang may kakayahang
mamuno, mahihina ang mga babae
 Homophobic – ayaw sa part ng LGBTQ
 Henerasyon, Relihiyon, at mga Subkultura
1. Henerasyon – Fragile generation ang Gen Z
o Greatest Generation – galling WWII
o Culture of Superiority – pag matanda, dapat
nirerespeto. Ang pagtawag ng “ine, ato” ay
pagtingin ng mababa sa iyo.
2. Relihiyon – hindi kumikilala ng ibang relihiyon,
kinikilala lang coexistent
o Religious Fundamentalism – lampasang
debosyon sa paniniwala at pagsasagawa ng
political at extra-political na aktibidad para
mapalaganap ito
3. Subkultura – may iba’t ibang kultura.
- sabayang sinusuri sa praktis ng pang araw-araw
- pagtanggap ng pluralidad sa liberal na sistema ng
edukasyon
“WALANG KARAPATANG UMANGAL, ANG
HINDI NAKIKIISA SA PAGBABAGO”