ივ.

ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ტურის გამყოლის (გიდის)

მომსახურება
(რიდერი)

შეადგინა: მანანა ალადაშვილმა

2022
1
 შინაარსი
თემა 1. საექსკურსიო საქმიანობის არსი და მისი ძირითადი სუბიექტები
თემა 2. ექსკურსიის საგანმანათლებლო და სოციალური ასპექტები;
ექსკურსიის ძირითადი ფუნქციები

თემა 3. ტურის გამყოლის (გიდის) პიროვნული მახასიათებლები და

კომპეტენციები

თემა 4. ექსკურსიის მომზადება

თემა 5. ექსკურსიის ჩატარების ტექნოლოგია (ჩვენება)

თემა 6. თხრობის მეთოდური ხერხები

თემა 7. ტურისტებთან ურთიერთობა და კონფლიქტური სიტუაციების

მართვა

თემა 8. უსაფრთხოება ტურის მსვლელობისას

თემა 9. სასკოლო ექსკურსიები

თემა 10. სათავგადასავალო და ეკოტურისტული მარშრუტების მართვა

თემა 11. სამედიცინო კომპეტენციები და პირველადი სამედიცინო

დახმარება.

თემა 12. თემატური ტურების ჩატარების მეთოდიკა (საქალაქო ტურების

მაგალითზე)

2
 თემა 1

საექსკურსიო საქმიანობის არსი და მისი ძირითადი სუბიექტები

სიტყვა "ექსკურსია" წარმოიშვა ლათინურიდან და ნიშნავს გასეირნებას ან

მოგზაურობას. ეს ტერმინი ნიშნავს ინდივიდუალურ გასეირნებას ან
მოგზაურობას სამეცნიერო, საგანმანათლებლო ან გასართობი თვალსაზრისით
თვალსაჩინო ადგილებში . ექსკურსიაში სამი ელემენტია ჩართული: და ექსკურსიის
ობიექტი (ან საგანი).
ექსკურსიის ობიექტი არის ისტორიული, კულტურული, ესთეტიკური ან სამეცნიერო
ღირებულების მქონე ობიექტი ან ფენომენი. ღირსშესანიშნავი ადგილის ვიზიტს
მეთვალყურეობს გიდი. ეს არის კვალიფიციური სპეციალისტი, რომელსაც
შეუძლია ვიზიტორს მიაწოდოს დეტალური ინფორმაცია ობიექტის
შესახებ. ობიექტის დათვალიერებაში მონაწილეობს ერთი ან მეტი ექსკურსიონისტი,
ექსკურსიის სახეობიდან გამომდინარე.
ექსკურსია არის ჰორიზონტის გაფართოების მეთოდი. ამ ღონისძიებაზე დასწრების
მიზანია ცოდნის მიღება კონკრეტული საგნის, ადგილისა თუ მოვლენის
შესახებ. საექსკურსიო აქტივობების კონცეფციდან გამომდინარე, არსებობს
ექსკურსიების მრავალი სახეობა, რომლებშიც ისინი იყოფა ზოგიერთი
დამახასიათებელი ნიშნის მიხედვით.
მიზანი, რისთვისაც ტარდება ექსკურსია, განსაზღვრავს მის მიმართულებას. ხშირად
მოგზაურობის მიზანი გართობაა, რომელიც ექსკურსიის განუყოფელი
ნაწილია. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ექსკურსია საგანმანათლებლო ღონისძიებად
იქცევა.
ექსკურსიის მნიშვნელოვანი განმასხვავებელი მახასიათებელია ობიექტის ჩვენება და
მის შესახებ ინფორმაციის მიღების შესაძლებლობაა.
3
ისტორია
ექსკურსიების განვითარების ისტორია იწყება უძველესი დროიდან. პირველი
ექსკურსიები მოიცავს მომლოცველთა მოგზაურობებს წმინდა ადგილებში. შემდეგ
დასაბამი მიეცა სპორტულ ექსკურსიებს, რომელიც მოიცავს ოლიმპიურ
თამაშებს ძველ საბერძნეთში ... მეოცე საუკუნის დასაწყისში ექსკურსიები გახდა
დამოუკიდებელი მიმართულება. ამაში დიდად შეუწყო ხელი სატრანსპორტო
საშუალებების განვითარებამ. მაღალი ფენის წარმომადგენელებს ჯერ კიდევ მე-16-ე
საუკუნიდან მიეცათ საშუალება თავისუფლად ემოგზაურათ მსოფლიოს სხვადასხვა
კუთხეში, ასევე გაეგზავნათ შვილები სასწავლებლად სხვა ქვეყნებში, რაც გრანდ-
ტურების სახელით არის ცნობილი.
მეოცე საუკუნეში მოგზაურობის პარალელურად დაიწყო საბავშვო
საგანმანათლებლო ექსკურსიების განხორციელება. მთავარი მიზანი იყო
მოსწავლეებს ბუნებრივი გარემოს გაცნობა, ანუ ისინი წარმოადგენდნენ სხვადასხვა
სახის ექსკურსიებს ბუნებაში. პარალელურად დაიბადა საექსკურსიო საქმიანობის
აქტიური განვითარება და განაპირობა ექსკურსიების ორგანიზებასა და ჩატარებაში
ჩართული სხვადასხვა კომპანიების ჩამოყალიბება.
კლასიფიკაცია
ექსკურსიები იყოფა ტიპებად და ფორმებად, შემდეგი მახასიათებლების მიხედვით:
 შინაარსი;
 ექსკურსანტების შემადგენლობა და რაოდენობა;
 ადგილი სადაც ტარდება ექსკურსია;
 საექსკურსიო ჯგუფის გადაადგილების გზა;
 ღონისძიების ხანგრძლივობა;
 ექსკურსიის ფორმა.
ზემოაღნიშნული ტიპის ექსკურსიებს აქვს ინდივიდუალური მახასიათებლები

4
ექსკურსიის კლასიფიკაცია
საექსკურსიო საქმიანობის კლასიფიკაციის აუცილებლობა მრავალი მიზეზის გამო
გაჩნდა. მთავარია საექსკურსიო აქტივობების მომზადებისა და განვითარების
გამარტივება. ექსკურსიების დაგეგმვისას მნიშვნელოვანია გავითვალისწინოთ, რომ
მას არა მხოლოდ საგანმანათლებლო ხასიათი უნდა ჰქონდეს, არამედ დადებითი
ემოციების მომტანიც იყოს. ამიტომ ეფექტური ექსკურსიისთვის საკმარისი არ არის
მხოლოდ ცოდნის გადაცემა, არამედ ექსკურსიის შემდგომი დასვენებისა და
გართობის ღონისძიებების არსებობა.
ექსკურსიის დროს გიდი კარგად უნდა იყოს ორიენტირებული საექსკურსიო
ადგილების შესახებ, აირჩიოს საუკეთესო ხედები ... ექსკურსიას უნდა ჰქონდეს
გარკვეული სიუჟეტი, რომელიც უშუალოდ ობიექტზე მეტყველებს,
დაემატება საინტერესო ფაქტები და საგნის კავშირების ჩართვა ცნობილ
პიროვნებებსა და მნიშვნელოვან მოვლენებთან.
ხანგრძლივი ექსკურსიების შემთხვევაში გიდმა უნდა უზრუნველყოს სიუჟეტში
რამდენიმე შესვენება ჯგუფის დასასვენებლად. ზოგიერთი ტიპის ექსკურსიებისთვის
(დაწყებით სკოლაში, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის)
მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული ჯგუფის მახასიათებლები.
ექსკურსიის შინაარსი მას ორ ტიპად ყოფს: მიმოხილვით და თემატურად.
გასეირნება - ეს არის ექსკურსიის სახეობა, რომელიც შინაარსით მრავალმხრივია.
ექსკურსიები , როგორც წესი, ტარდება ქალაქის, რეგიონის, საწარმოს ან ბუნებრივი
ობიექტის აღსაწერად ... ასეთ ექსკურსიებს სპეციფიკური სტრუქტურა აქვს. ობიექტის
კვლევას აქვს რამდენიმე თემა და ქვეთემა, რომელიც ხაზს უსვამს ობიექტის
არსებობის ხანგრძლივ პერიოდს და აკავშირებს სხვადასხვა ისტორიულ
მოვლენებთან.
მაგალითად, ქალაქის მიმოხილვისას, არქიტექტურული ქვეთემა მოიცავს ურბანული
დაგეგმარების თავისებურებების აღწერას, ბუნებრივი ისტორიის ქვეთემა

5
 მოგვითხრობს მოცემული ტერიტორიის ფლორისა და ფაუნის შესახებ. აღსანიშნავია,
რომ თითოეული ქვეთემა შეიძლება იყოს ცალკე ექსკურსიის თემა. გასეირნება
ტურიზმში ექსკურსიების ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სახეობაა.

თემატური ექსკურსიების სახეები

თემატური რქსკურსიები ერთ კონკრეტულ თემას მოიცავს. ასეთი ექსკურსიების
ექვსი ტიპი არსებობს, რომელთაგან თითოეულს უფრო ვიწრო მიმართულებები აქვს:
1. ისტორიული - ეძღვნება ერთ ან მეტ ისტორიულ მოვლენას და სიუჟეტი
შემოიფარგლება ამ მოვლენების დროით. ადგილობრივი ისტორიის მიმართულება
აღწერს ტერიტორიის ისტორიას, მოვლენებს, რომლებიც ამ მხარეში ხდება დროის
სხვადასხვა ინტერვალში, იძლევა წარმოდგენას ექსკურსიის ობიექტის ფორმირების
შესახებ. ექსკურსიაში არქეოლოგიური მიმართულებაა უძველესი და შუა
საუკუნეების ძეგლების მონახულება ... სამხედრო-ისტორიული - მოგვითხრობს
სამხედრო ოპერაციებზე. ეთნოგრაფიული - წეს-ჩვეულებებისა და ტრადიციების
აღწერა. ისტორიული და ბიოგრაფიული მიმართულება მოგვითხრობს
ისტორიულად მნიშვნელოვან პიროვნებაზე. ცალკე ტერიტორია არის ისტორიული
მუზეუმების მონახულება.
2. ინდუსტრიული ტიპის ექსკურსიები ტარდება სკოლაში, განსაკუთრებით საშუალო
სკოლაში. მსგავსი ღონისძიებების მიზანია საწარმოების მუშაობის შესახებ
ინფორმაცია. ამ ტიპის ექსკურსიებს სამი მიმართულება აქვს: ისტორიული
მიმართულება - მოგვითხრობს საწარმოს შექმნის ისტორიაზე, ეკონომიკური -
საქმიანობის ეკონომიკური ასპექტების სპეციფიკისა და ორგანიზების შესახებ,
ტექნიკური - მოიცავს სამუშაო შესაძლებლობების პირდაპირ დემონსტრირებას.

6
3. ბუნების ისტორიის ექსკურსია იძლევა წარმოდგენას შესწავლილი ტერიტორიის
ბიოსფეროზე და აქვს შემდეგი მიმართულებები: ბიოლოგიური, ზოოლოგიური,
გეოლოგიური, ეკოლოგიური.
4. ხელოვნებათმცოდნეობის ტური ეძღვნება ხელოვნების კონკრეტულ ტიპს. ასეთი
ექსკურსიის მიმართულება პირდაპირ კავშირშია აღწერილ ხელოვნების
ფორმასთან. ეს შეიძლება იყოს თეატრალური, მუსიკალური, კინემატოგრაფიული
მიმართულება. ასევე, ასეთი ექსკურსიები მოიცავს მხატვრებისა და მოქანდაკეების
სახელოსნოების ვიზიტებს, კულტურის მოღვაწეთა სახლ-მუზეუმებს და ა.შ.
5. ლიტერატურულ ტურს აქვს ბიოგრაფიული - მწერლის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის
შესახებ, ისტორიული - კონკრეტული ლიტერატურული ჟანრის განვითარებაზე ან
ლიტერატურული საქმიანობის თავისებურებებზე დროის სხვადასხვა ინტერვალში,
მხატვრული მიმართულება - გადის აღწერილ ადგილებში. ლიტერატურულ
ნაწარმოებებში.
6. არქიტექტურული და ურბანული დაგეგმარების ტური მიზნად ისახავს
არქიტექტურული ადგილების და არქიტექტურული ძეგლების მონახულებას,
ცნობილი არქიტექტორების ცხოვრებისა და მოღვაწეობის აღწერას,

მდებარეობა
ადგილი ექსკურსიის აქტივობებს ხუთ ძირითად ტიპად ყოფს. ურბანული ტიპის
ექსკურსია შეიძლება იყოს ღირშესანიშნაობების დათვალიერება ან
თემატური. მაგალითად, არქიტექტურული და ურბანული დაგეგმარების ტური,
რომელიც მოგვითხრობს გარკვეულ ეპოქაში შენობების მშენებლობის
თავისებურებებზე და ასახავს შესაბამის სამშენებლო ობიექტებს.
გასეირნება ქვეყანაში - მოიცავს უნიკალურ ბუნებრივ ადგილებს ან ეროვნულ და
თემატურ პარკებს ... ექსკურსიის ბოლო წერტილამდე მანძილი იშვიათად აღემატება
ას კილომეტრს. ასეთი გასეირნების რამდენიმე ქვეტიპი არსებობს:

7
  მოგზაურობის ბოლოს ტარდება საექსკურსიო აქტივობები;
 საბოლოო წერტილის მიმოხილვის გარდა, სიუჟეტი ხორციელდება მთელი
მარშრუტის განმავლობაში;
 ტური ტარდება მოგზაურობის დროს და თან ახლავს ობიექტების
დემონსტრირება.
ექსკურსიის სამუზეუმო ტიპი, როგორც წესი, ხელოვნების ისტორიაა. სამუზეუმო
ექსკურსიის თემა დამოკიდებულია მონახულებულ ექსპოზიციაზე. კომპლექსური
ექსკურსიები მოიცავს რამდენიმე ადგილის კომბინაციას.

ხანგრძლივობა
ექსკურსიის ხანგრძლივობა, მისი ძირითადი განმარტებიდან გამომდინარე, მოიცავს
ერთი აკადემიური საათიდან 24 საათის განმავლობაში.
ჩატარების ფორმა
არსებობს შემდეგი სახის ექსკურსიები:
1. ტურისტების დიდი ჯგუფების მასიური მოგზაურობები. მაგალითად, ეს შეიძლება
იყოს საგარეუბნო თემატური გასეირნება რამდენიმე ავტობუსით, რომელთაგან
თითოეულს ჰყავს მეგზური;
2. გასეირნება, როგორც წესი, ისინი ბუნებაში ტარდება და აერთიანებენ გაცნობას და
დასვენებას;
3. ლექცია, ექსკურსია-ლექციის ჩატარებისას შეიმჩნევა თხრობითი ნაწილის
უპირატესობა გადაცემაზე. ასეთი ლექციები სხვადასხვა თემაზეა. ამ ტიპის
ექსკურსიები ყველაზე გავრცელებულია ტრენინგების სახით;
4. კონცერტი, ეს არის მუსიკალური მიმართულების მართვადი ტური. იგი მოიცავს
მუსიკალური კომპოზიციების მოსმენას.

8
მონაწილეთა შემადგენლობის და რაოდენობის მიხედვით
ექსკურსიისტების შემადგენლობა და რაოდენობა კიდევ ერთი მაჩვენებელია,
რომელიც ექსკურსიებს ძირითად ტიპებად კლასიფიცირდება. მონაწილეთა
რაოდენობის მიხედვით ისინი იყოფა ინდივიდუალურ და ჯგუფურ
ექსკურსიებად.. ინდივიდუალური ტარდება ერთიდან ხუთი, ჯგუფური - 6-30
ადამიანის შემადგენლობით. მონაწილეთა შემადგენლობა შეიძლება მოიცავდეს
მოსახლეობის სხვადასხვა განსხვავებულ ჯგუფს. გარდა ამისა, საექსკურსიო ჯგუფი
შეიძლება იყოს სტუმრად ჩამოსული ტურისტები ან ადგილობრივი მცხოვრებლები.

მოგზაურობის გადაადგილების მიხედვით

საექსკურსიო ჯგუფი შეიძლება მოძრაობდეს ფეხით ან ნებისმიერი სახის
ტრანსპორტით. საფეხმავლო ტურის უპირატესობა არის ობიექტების მაღალი
ხარისხის შემოწმებისთვის საჭირო ტემპის თავისუფალი არჩევანი.
სატრანსპორტო ტური უზრუნველყოფს ობიექტების ყოვლისმომცველ
მიმოხილვას. როგორც წესი, სატრანსპორტო საშუალებად ძირითადად ავტობუსს
ირჩევენ. მოგზაურობის უპირატესობებში ასევე შედის საჩვენებლად შესაფერისი
კუთხის არჩევის და ობიექტის შემოწმების შესაძლებლობა მანქანის დატოვების
გარეშე. ასეთი დადებითი მომენტები განსაკუთრებით დასაფასებელია მოხუცების,
სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისა და შშმ პირებისთვის ექსკურსიის შემთხვევაში .

სპეციალიზებული ექსკურსიები
ზოგადად მიღებულ კლასიფიკაციაში შემავალი ექსკურსიების სახეობების გარდა,
არსებობს სპეციალიზებული ექსკურსიების ცალკეული ჯგუფი. როგორც წესი, ისინი

9
ტარდება სტუდენტების ან იმ კომპანიის თანამშრომლების ცოდნის შესამოწმებლად
ან გადასამზადებლად, რომელიც ახორციელებს მსგავს ღონისძიებებს.
ხშირად ტურისტული ორგანიზაციები თავიანთი პოტენციური
თანამშრომლებისთვის სპეციალიზებულ კურსებს უტარებენ. საგანმანათლებლო
ექსკურსიები ასეთი კურსების ერთ-ერთი მიმართულებაა. ისინი ტარდება
საექსკურსიო აქტივობებისათვის, რათა ვიზუალურად წარმოაჩინონ სიარულის
ტექნიკა.
საცდელი ტური არის თანამშრომლების კვალიფიკაციის შემოწმების ან პოტენციური
თანამშრომლების შეფასების მეთოდი. ეს შეიძლება იყოს საბოლოო გამოცდა ტრენინგ
კურსებზე მსმენელებისთვის. ექსკურსანტები არიან კვალიფიციური სპეციალისტები,
რომლებიც აფასებენ გიდის უნარებს.
საექსკურსიო ტურები შესანიშნავი დასვენებაა მათთვის, ვინც არ არის მიჩვეული
ერთ ადგილზე დიდხანს ყოფნას, მაგრამ სურს მიიღოს მაქსიმალური ინფორმაცია და
შთაბეჭდილებები შედარებით მოკლე დროში. არსებითად, საექსკურსიო ტურები
იძლევა უნიკალურ შესაძლებლობას ქვეყნის ისტორიის, ტრადიციების, კულტურის
ერთი მოგზაურობის ფარგლებში გაცნობის. როგორც წესი, ისინი მოიცავს ძალიან
მდიდარ და ვრცელ პროგრამას, რომელიც ნებისმიერ მოგზაურობას აქცევს ნამდვილ
დაუვიწყარ და საინტერესო თავგადასავლად.
ნებისმიერი დასვენება , რომელიც დაკავშირებულია საექსკურსიო ტურებში
მონაწილეობასთან, ძალიან სასარგებლოა, როგორც ფიზიკური განვითარების, ასევე
კულტურული და მორალური გამდიდრების თვალსაზრისით. თავის მხრივ,
პროფესიონალი და ერუდირებული გიდის მიერ ჩატარებული ყოველი ექსკურსია, რა
თქმა უნდა, მოუტანს უზარმაზარ სიამოვნებას. ლეგენდები, ფაქტები ისტორიიდან
და მოვლენები, რომლებიც დაკავშირებულია ისტორიულად მნიშვნელოვან
ადგილებთან, კიდევ უფრო ამძაფრებს ექსკურსიის დამახსოვრების ხარისხს. ამიტომ
საექსკურსიო ტურები განსაკუთრებით რეკომენდირებულია მოზარდებისთვის,

10
 სტუდენტებისთვის და ბავშვებისთვის, რადგან ისინი საშუალებას გაძლევთ
შეაერთოთ ბიზნესი სიამოვნებასთან, განავითაროთ ინტელექტი და ერუდიცია.
უმეტესწილად, საექსკურსიო მარშრუტები შეიძლება იყოს ან ყველაზე
გავრცელებული, ან მათი შედგენა შესაძლებელი იყოს ინდივიდუალური სურვილის
მიხედვით. ამ ტურებს, როგორც წესი, აწყობენ სპეციალიზებული სააგენტოები,
რომლებსაც, ფაქტობრივად, ევალებათ ტურის პროგრამის შემუშავება, ასევე გიდების,
სატრანსპორტო საშუალებების და მარშრუტზე მომსახურე სხვა პერსონალის შერჩევა,
ხანდახან ასეთ სააგენტოებში შეგიძლიათ შეიძინოთ ცხელი ტურები - თქვენ
უბრალოდ უნდა დაინტერესდეთ სპეციალური შეთავაზებების შესახებ, რომლებიც
მოქმედებს დაგეგმილი მოგზაურობის დროს.
საექსკურსიო ტურების არჩევის წესები
1. თქვენ უნდა განსაზღვროთ თქვენი დაგეგმილი მოგზაურობის მიმართულება და
გაარკვიოთ რომელი ოპერატორები არიან წარმოდგენილი ტურისტული
ინდუსტრიის ამ სეგმენტში;

2. გააანალიზეთ ფასების შეთავაზებები, როგორც ძალიან იაფი, ისე ძვირი ტურები არ

იძლევა გარანტიას მოწოდებული მომსახურების მაღალ ხარისხზე. ფაქტია, რომ
საქმიანობა ე.წ. fly by-night ფირმები, რომლებსაც რეალურად არაფერი აქვთ საერთო
ტურიზმის ინდუსტრიასთან;
3. სანამ გადაწყვეტთ ტურისტული სააგენტოს არჩევანს, ღირს მოითხოვოთ იმ
მომხმარებლების მიმოხილვები, რომლებსაც უკვე მოემსახურათ ეს კომპანია.
ამრიგად, დღეს ექსკურსიულ ტურებს შეუძლიათ ჩვენი ცხოვრების დივერსიფიკაცია
და მრავალი დადებითი ემოციის მოტანა, მხოლოდ სასიამოვნო მოგონებების აღძვრა.
ტურიზმის მრავალ სახეობას შორის საექსკურსიო ტურიზმს შეიძლება ეწოდოს
ყველაზე საინტერესო და ინფორმაციული.

11
ექსკურსიის ცნებას ერთ დროს სულ სხვა მნიშვნელობა ჰქონდა - სამხედრო დარბევა,
გაქცევა. ჩვენს ენაში ექსკურსიის ცნება გაჩნდა მე-18-19 საუკუნეებში და უკვე
ინტერპრეტირებული იყო როგორც მოგზაურობა, გასეირნება, ანუ კოლექტიური
ვიზიტი ზოგიერთ ღირსშესანიშნაობაზე.
ტურიზმის ისტორიას თუ გადავხედავთ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საექსკურსიო
ტურიზმი ზუსტად ისეთივე ძველია, როგორც მთელი კაცობრიობა. მაგრამ როგორც
ისტორიული ინფორმაცია გვიჩვენებს, ექსკურსიის ბიზნესი 100 წელზე
მეტია. ექსკურსიების მიზანი დიდად არ განსხვავდება თანამედროვეებისგან. ძველ
საბერძნეთში ძვ.წ.აღ. 667 წელს მოეწყო ექსკურსიები ოლიმპიადაზე
დასასწრებად. მოგვიანებით, რელიგიის გავლენის გამო, გაჩნდა პილიგრიმური
ექსკურსიები სალოცავებში. რუსეთში პეტრე I-მა მოაწყო გრანდიოზული ტურები
თავადაზნაურებისთვის, რომლის მიზანი იყო კულტურული დონის და განათლების
დონის ამაღლება. მაგრამ იმ შორეულ დროში, ექსკურსიის ყიდვის საშუალება
მხოლოდ მდიდარ ადამიანებს შეეძლოთ. პირველი ტურისტული ოფისი ლონდონში
1852 წელს გაიხსნა და დამფუძნებელი იყო თომას კუკი. პირველი
ტრანსატლანტიკური ფრენა შედგა 1958 წელს.
პირველი ინფორმაცია საქართველოში საექსკურსიო ტურიზმის შესახებ 1921 წელს
გრიგოლ ნიკოლაძის მიერ იქნა შემუშავებული. ამავე წელს მან მოაწყო პირველი
ექსკურსია თბილისის გარშემო, რომელშიც მონაწილეობდა 126 ადამიანი.
ექსკურსიებისადმი გაზრდილმა ინტერესმა ბიძგი მისცა პირველი საექსკურსიო
კომისიების, ბიუროების, კომიტეტების ორგანიზებას. რა შეიცვალა თანამედროვე
ტურიზმში ? რა თქმა უნდა, ეს არის დიდი შესაძლებლობები - სატრანსპორტო
კავშირების გაუმჯობესება, ფინანსური შესაძლებლობები, ასევე პოლიტიკური
სიტუაციის გაუმჯობესება (ბევრმა სახელმწიფომ გააუქმა სავიზო რეჟიმი). ყველას,
ვინც არ არის გულგრილი არა მხოლოდ საკუთარი ქვეყნის ისტორიის, კულტურის
მიმართ, არამედ აინტერესებს, როგორ ცხოვრობდნენ და ცხოვრობენ სხვა ქვეყნების

12
ხალხი, სხვათა შორის, საექსკურსიო ტურიზმი და მასთან დაკავშირებული
ყველაფერი შესაფერისია. რატომ ურჩევნია ადამიანების უმეტესობა ექსკურსიებს
თბილ ქვიშაზე დაწოლას და საზღვარგარეთულ წყლებში ჩახშობის
შესაძლებლობას? შეიძლება არსებობდეს მრავალი მიზეზი. ზოგს სურს თავისი
მონაწილეობით შეავსოს სუვენირებისა და ფოტოების კოლექცია, ზოგს შეეხოს
მარადისობას, მაგრამ ზოგს სურს შეისწავლოს ქვეყნები გასტრონომიული
პრეფერენციების მიხედვით. რაც არ უნდა უცნაურად ჟღერდეს, სწორედ ასეთი
მიზნები იძლევა ექსკურსიების ტიპებად დაყოფის უფლებას.
თანამედროვე საექსკურსიო ტურიზმი სულ უფრო და უფრო მატულობს. მაგრამ
ასეთი ტურიზმის მთელი პოპულარობით, აღსანიშნავია ერთი თვისება. მას შემდეგ,
რაც ბევრმა სახელმწიფომ გააუქმა სავიზო რეჟიმი და შემოგვთავაზა ხელმისაწვდომი
ტურები, ადამიანებს გაუჩნდათ სურვილი სხვა ქვეყნების გაცნობის, რომლებიც ადრე
ნახეს ფილმებში ან სურათებში. ზოგიერთი ტურისტი ახერხებს მოკლე დროში
ერთდროულად რამდენიმე ქვეყნის მონახულებას.

13
 თემა 2
ექსკურსიის საგანმანათლებლო და სოციალური ასპექტები;
ექსკურსიის ძირითადი ფუნქციები

როგორც ცნობილია, ექსკურსია ასრულებს გარკვეულ ფუნქციებს. ძირითად

ფუნქციებს შორის უნდა აღინიშნოს: შემეცნებითი ფუნქცია, საგანმანათლებლო,
რეკრეაციული, კომუნიკაციური, იდეოლოგიური, მასტიმულირებელი (ინტერესების
ფორმირება, მოტივაცია), დასვენების ორგანიზაციის ფუნქცია. ეს ფუნქციები
განსხვავებულია, მაგრამ ამავე დროს ავსებენ ერთმანეთს. ამიტომ, ხშირად ერთ
ექსკურსიას შეუძლია შეასრულოს რამდენიმე ფუნქცია.

1. შემეცნებითი ფუნქცია. ნებისმიერი ტური გარკვეულწილად

საგანმანათლებლოა. გიდის მიერ შერჩეული და შემუშავებული ექსკურსიის მასალა
მიმართულია ექსკურსანტებისათვის ექსკურსიის თემით განსაზღვრული
კონკრეტული ცოდნის მიწოდებაზე. მაგალითად, არქეოლოგიური ტური იძლევა
ცოდნას არქეოლოგიის სფეროში, ხოლო ბოტანიკური ბაღის დათვალიერება ავლენს
ბიოლოგიის საკითხებს და ა.შ. შემეცნებითი ფუნქცია საკმაოდ მდიდარია, ის არ
არის ცალსახა და არ შემოიფარგლება მხოლოდ იმ ცოდნით, რაც ტურისტებმა უნდა
მიიღონ. კოგნიტური ფუნქცია, უპირველეს ყოვლისა, შემეცნების ფაქტობრივი
პროცესია, რომელიც შეიძლება განისაზღვროს, როგორც ცოდნის მიღების აქტიური,
ეფექტური გზა. ექსკურსიის მომზადებისას გიდს უნდა ახსოვდეს, რომ შემეცნებითი
ფუნქცია ვლინდება არა მხოლოდ იმ ცოდნით, რომელიც მან დაადგინა
ექსკურსიაზე, არამედ იმაშიც, თუ როგორ მიიღებენ ამ ცოდნას ექსკურსანტები. გიდი
აგროვებს მასალას ტურისთვის ინფორმაციის სხვადასხვა წყაროში. გიდი იაზრებს

14
და ამუშავებს შერჩეულ ინფორმაციას კონკრეტულ ექსკურსიაზე. დამუშავებული
ინფორმაცია შედის ტურში და გადაეცემა ტურისტებს ტურის
განმავლობაში. ამრიგად, შეიძლება საუბარი ექსკურსიის ინფორმატიულობის
შესახებ მისი შემეცნებითი ფუნქციის ფარგლებში. თავის მხრივ, ტურისტებს,
რომლებმაც მიიღეს საექსკურსიო ინფორმაცია, ასევე იწყებენ მის
გააზრებას. ზოგიერთი ღირშესანიშნაობის დამთვალიერებლისთვის გიდის მესიჯი
ახალს არ შეიცავს, ზოგისთვის კი ინფორმაცია შეიძლება უცნობი იყოს. ნებისმიერ
შემთხვევაში ხდება სააზროვნო პროცესების გააქტიურება, რის შედეგადაც
მრავალფეროვანი ფაქტი და მონაცემები გარკვეულ ცოდნად იქცევა,
ხდება ჰორიზონტების გაფართოება. ძალიან გავრცელებულია ცნება „ჰორიზონტის
გაფართოება“.

2. საგანმანათლებლო ფუნქცია. განათლება ტევადი ცნებაა და ამჟამად არსებობს

მრავალი განმარტება, რომელიც ხსნის მის მნიშვნელობას. განათლება ნიშნავს
მიზანმიმართულად გავლენის მოხდენას, გარკვეული უნარების, გრძნობების
ჩამოყალიბებას, პიროვნული თვისებების, ასევე გონებრივი შესაძლებლობების
განვითარებას. ექსკურსიის საგანმანათლებლო ფუნქცია განისაზღვრება ექსკურსიის
შინაარსით, მისი ძირითადი პარამეტრებით. საექსკურსიო ბიზნესში შესაძლებელია
შემდეგი სახის საგანმანათლებლო სამუშაოები:

 მორალური განათლება - პიროვნების მიერ მორალისა და ეთიკის წესებისა და

ნორმების ათვისება. მაგალითად სასკოლო ასაკის ბავშვებისთვის
ექსკურსიების ორგანიზებაში განსაკუთრებულ როლს თამაშობს მორალური
განათლება. მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ბავშვის ინფორმირება
საზოგადოებაში ქცევის გარკვეული წესების შესახებ, არამედ მათი ჩანერგვა,
მორალური და ეთიკური ფასეულობების დაუფლება და ყოველდღიურ
ცხოვრებაში გამოყენება. მორალური განათლება ასევე გამიზნულია

15
 მოზარდებზე. ერთ-ერთი მთავარი ამოცანაა პიროვნების გაუმჯობესება,
არსებული იდეების გამოსწორება და განვითარება. მაგალითად, დიდი
სამამულო ომისადმი მიძღვნილი ექსკურსიები ეხება სიკეთის და ბოროტების
პრობლემებს, მოვალეობას, სინდისს, ადამიანურ ურთიერთობებს ყველაზე
რთულ ცხოვრებისეულ სიტუაციებში. ზოგიერთ ექსკურსიაზე მორალური
საკითხები განიხილება გარკვეულ ქვეთემებში. მაგალითად, ექსკურსიებზე,
რომელიც დაკავშირებულია ადგილობრივ წეს-ჩვეულებებზე, აუცილებელია
აღვნიშნოთ დიდებულების ჩვეულებები, ქცევის ნორმები, ზოგჯერ
დღევანდელთან შედარებით. ხშირად მარშრუტზე გიდს უბრალოდ უწევს
ტურისტებს შეახსენოს ან გააცნოს გარკვეულ პირობებში ქცევის
ელემენტარული წესები და ა.შ.;
 შრომითი განათლება განათლების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ასპექტია,
რომელიც საშუალებას აძლევს ადამიანს შეიძინოს ის ძირითადი უნარ-
ჩვევები, რაც ადამიანს ყოველდღიურ ცხოვრებაში სჭირდება, განსაზღვროს
მისი დამოუკიდებლობა და მუშაობისთვის მზადყოფნა. შრომითი
განათლების წყალობით შესაძლებელია ისეთი პიროვნული თვისებების
განვითარება, როგორიცაა მოთმინება, ზრუნვა, ყურადღებიანობა და
წინდახედულობა. ექსკურსიებზე შრომითი განათლება განსაკუთრებით
მნიშვნელოვანია სკოლამდელი აღზრდისა და სკოლის
მოსწავლეებისთვის. ექსკურსიები ბუნებაში, ეკოლოგიური მოგზაურობები
შეიძლება შეიცავდეს შრომითი საქმიანობის სხვადასხვა ფორმებს. აქ
ტურისტები არა მხოლოდ აჩვენებენ დამოუკიდებლობას, არამედ სწავლობენ
გუნდურ მუშაობას. მაგალითად, ბუნებაში გამგზავრებისას ამოცანაა ბანაკის
მოწყობა, პარკინგის მოწყობა და ა.შ. ამჟამად ტარდება ექსკურსიები
ბავშვებისა და მოზრდილებისთვის სხვადასხვა სამრეწველო
საწარმოებში. სადაც ტურისტებს შეუძლიათ დააკვირდნენ პროდუქციისა და

16
 საქონლის წარმოების პროცესს. ქარხნების, ქარხნების, საკონდიტრო
ქარხნების, ფერმებისა და სხვა ინდუსტრიების მონახულება იწვევს ინტერესს
შრომის კონკრეტული სფეროს მიმართ, იძლევა მაგალითს მისი
ორგანიზაციის, ეფექტურობის შესახებ;
 ესთეტიკური განათლება არ არის მხოლოდ სილამაზის აღქმა, მისი დაფასების
და, რა თქმა უნდა, ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოკვეთის უნარი, არამედ
ინდივიდის შემოქმედებითი შესაძლებლობების განვითარება. ესთეტიკა და
კრეატიულობა ურთიერთდაკავშირებული ცნებებია (ხელოვნება იმავე
რიგშია). ხშირად სწორედ შემოქმედებითი ფორმებით ხდება
განათლება. ესთეტიკური ცნობიერება, რეალობის აღქმა ეხმარება ადამიანს
სულიერად განვითარდეს, დაინახოს სილამაზე არა მხოლოდ გარემომცველ
სამყაროში, არამედ იპოვოს, გაიგოს და დააფასოს სილამაზე ადამიანებს
შორის ურთიერთობებში, თითოეულ ინდივიდში, მისი გრძნობები და
დამოკიდებულება. ექსკურსიის შემუშავებისას მნიშვნელოვანი ადგილი
უჭირავს ესთეტიკურ ასპექტს: მასალა, შერჩეული საგნები უნდა იყოს
საინტერესო ინფორმაციის კუთხით და „თვალისთვის სასიამოვნო“, გააღვიძოს
გრძნობები. ეს შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ისინი ლამაზი,
სრულყოფილი და ჰარმონიულია ესთეტიკის თვალსაზრისით. მაშინ
მნახველები დაკმაყოფილდებიან არა მხოლოდ ინტელექტუალურად, არამედ
სულიერადაც. ამიტომ გიდს პირველ რიგში თავად უნდა ჰქონდეს
ესთეტიკური განვითარების მაღალი დონე და მუდმივად განაგრძოს
გაუმჯობესება ამ სფეროში. გიდმა უნდა იცოდეს არა მხოლოდ ხელოვნების
კლასიკური ნიმუშები, არამედ იცოდეს თანამედროვე კულტურული
ტენდენციები, ასევე ტენდენციები, პრიორიტეტები საზოგადოების მხატვრულ
ცხოვრებაში;

17
  გარემოსდაცვითი განათლება - სამყაროს ღირებულებების განსაზღვრა და
ცნობიერება, ბუნებრივი გარემო, მისი უნიკალურობა, ადამიანის სამყაროსთან
ურთიერთკავშირი, სამყაროში ადამიანის ქცევის შესახებ იდეების
ჩამოყალიბება, განსაკუთრებული ფრთხილი, რაციონალური და
მიზანმიმართული დამოკიდებულება და ურთიერთქმედება.
ბუნება. ეკოლოგიური ექსკურსიები არის ერთ-ერთი ფორმა, რომელიც
საშუალებას აძლევს ადამიანის ეკოლოგიური იდეების, უნარების, ცოდნის
განვითარებას ეკოლოგიის სფეროში, იმის გამო, რომ ადამიანს შეუძლია
ვიზუალურად, უშუალოდ დაინახოს, შეაფასოს და გააცნობიეროს
სერიოზული ეკოლოგიური პრობლემები. გარდა ამისა, სწორედ
ექსკურსიებით ხდება გარემოსდაცვითი პროპაგანდა და მოსახლეობაში
გარემოსდაცვითი კულტურის განვითარება;
 რელიგიური განათლება - რელიგიური კანონების გაცნობა, მათი გააზრება,
ასევე პიროვნების სულიერი მხარის განვითარება. რელიგიური განათლება
მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ექსკურსიების ბიზნესში. ეს გამოწვეულია
ტურიზმში მიმართულებით, რომელსაც პილიგრიმობა ჰქვია, ასევე
ექსკურსიები რელიგიურ თემებზე. ბევრ ქვეყანაში თაყვანისმცემლობის
ადგილები ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ატრაქციონებია, რომლებსაც
ტურისტები ეძებენ. ამავდროულად, ტაძრები, მონასტრები, წმინდა წყაროები,
რელიგიური ძეგლები და ადგილები შედის ექსკურსიების
მრავალფეროვნებაში - ღირსშესანიშნაობების, ისტორიული, ქალაქის და
ა.შ. ამიტომ გიდი კომპეტენტური უნდა იყოს რელიგიურ საკითხებში მაშინაც
კი, როცა ტურის თემა არ არის გამოცხადებული, როგორც მთლიანად
რელიგიური.

გარდა ზემოაღნიშნული განათლების ტიპებისა, არის სხა ტიპებიც, რომლებიც ამა

თუ იმ ხარისხით შეიძლება ჩაერთონ ექსკურსიის მომზადებასა და ჩატარებაში -
18
ფიზიკური აღზრდა, იურიდიული, მხატვრული (როგორც ესთეტიკური აღზრდის
ნაწილი; უფრო კონკრეტულად - მუსიკალური, თეატრალური, ლიტერატურული
განათლება და ა.შ.) და ა.შ.

3. რეკრეაციული ფუნქცია. თანამედროვე ადამიანის ცხოვრება სავსეა

მოქმედებებით, პრობლემებით, სტრესით. თავისუფალ დროს მოგზაურობისას ბევრს
სურს დაივიწყოს ყოველდღიური საზრუნავი და დაისვენოს, შეივსოს დაკარგული
ძალა. ამავდროულად მნიშვნელოვანია დასვენება, როგორც მორალური, ასევე
ფიზიკური. ეს ყველაფერი შესაძლებელია ექსკურსიების წყალობით რეკრეაციულ
ასპექტზე აქცენტით. ხშირად ისინი იმართება ბუნების წიაღში (ურბანული
სივრცისგან განსხვავებით), სადაც ბუნებრივი ხელსაყრელი პირობები ხელს უწყობს
ძალების აღდგენას - სუფთა ჰაერი, მშვიდი პეიზაჟები, ბუნებრივი ადგილების
სიმშვიდე და მრავალი სხვა.

4. საკომუნიკაციო ფუნქცია. კომუნიკაციური ფუნქციის მთავარი მნიშვნელობა

მდგომარეობს მის ინფორმატიულობაში, ნებისმიერი იდეის, მნიშვნელობის,
კონცეფციის, განსჯის გამოხატვაში. ასეთ განცხადებებს შეიძლება ჰქონდეს
განსხვავებული ხასიათი, ორიენტაცია, ემოციური სისავსე. არცერთ ტურს არ
შეუძლია საკომუნიკაციო ბმულების გარეშე. გიდი გარკვეულ ინფორმაციას აწვდის
თავის მსმენელებს - ღირსშესანიშნაობების შესახებ. ამავდროულად, ექსკურსანტები
არიან არა მხოლოდ მსმენელები, არამედ ექსკურსიის აქტიური
მონაწილეები. ამიტომ მათთან კომუნიკაციური კავშირების დამყარება გიდის
უპირველესი ამოცანაა. ექსკურსიის დროს კომუნიკაცია შეიძლება ემსახურებოდეს
სხვადასხვა მიზნების მიღწევას - ტურისტებისთვის საგნის გაცნობას, საექსკურსიო
მასალის შინაარსს, მის გააზრებას და შეფასებას. გიდს, საკომუნიკაციო კავშირების
წყალობით, შეუძლია წაახალისოს ტურისტები ამა თუ იმ ქმედებისკენ, გამოიწვიოს
შესაბამისი ემოციური განწყობა, ამიტომ გიდმა მთელი ტურის განმავლობაში უნდა

19
აკონტროლოს კომუნიკაციის პროცესი. ტურის კომუნიკაციური ფუნქცია, მისი
თავისებურებები თითოეულ თემასა და ობიექტთან დაკავშირებით გიდის მიერ
გააზრებული ტურის შემუშავებისას, იმის გათვალისწინებით, რომ არსებობს
ვერბალური და არავერბალური კომუნიკაცია. მაშინ შესაძლებელი იქნება არა
მხოლოდ ტურის განმავლობაში კომუნიკაციის შეცდომების თავიდან აცილება,
არამედ კომუნიკაციების ფუნქციონირების მაქსიმალურად ეფექტური გამოყენება.

5. იდეოლოგიური ფუნქცია გამოიხატება როგორც საექსკურსიო მასალის

მიმართულებაში, ასევე მისი წარმოდგენა გარკვეული იდეოლოგიის მიხედვით
(გარკვეული იდეების ერთობლიობა ან შეკვეთილი პროგრამა, რომელიც ამჟღავნებს
სოციალურ რეალობას, მის ღირებულებებს), შეიძლება მივაკვლიოთ ეროვნული
სიმდიდრისა და ღირებულებების, კულტურული მემკვიდრეობისა და პოტენციალის
ამაღლების გზით და ა.შ.

6. მასტიმულირებელი ფუნქცია. გიდი, რომელიც იწყებს ექსკურსიის შემუშავებას,

უნდა იფიქროს, რას მისცემს მისი ექსკურსია ექსკურსანტებს, რა ინტერესებს
ჩამოუყალიბებს ან გამოიწვევს მათში, რაც უზრუნველყოფს ცოდნის უფრო აქტიურ
განვითარებას, ექსკურსანტების ინტერესს და მათ შემდგომ მოტივაციას. .

თუმცა ღირშესანიშნაობების მნახველთა ინტერესების ესა თუ ის სტიმულირება

ხშირად სამომავლოდ ყოველთვის არ რეალიზდება. გიდი აყალიბებს გარკვეულ
წინაპირობებს ექსკურსიის სცენარისთვის, აძლევს მიმართულებას იმ
ქმედებებისთვის, რომლებსაც ექსკურსანტები თავად განახორციელებენ, იმ იმედით,
რომ ექსკურსია იმპულსს მისცემს მათ, ვინც მას ესტუმრა, მოგვიანებით ისინი
აქტიურად დაესწრებიან მუსიკალურ საღამოებს, კლასიკური მუსიკის კონცერტებს,
მასტერს. - კლასები და ა.შ. თვითგანვითარების სტიმული, პიროვნული
გაუმჯობესება სტიმულირების ერთ-ერთი მთავარი მიზანია. გიდი, როგორც

20
ორგანიზატორი, უნდა ცდილობდეს დააკმაყოფილოს ტურისტების მოთხოვნები,
მათ შორის, მასტიმულირებელი. ასევე მნიშვნელოვანია ასეთი წახალისების
„მიწოდება“. ექსკურსანტების პიროვნებიდან გამომდინარე, ის შეიძლება
ჩამოყალიბდეს პირდაპირ ან განხორციელდეს თამაშის მოდელების საშუალებით
(რაც ხშირად ხდება ბავშვებთან მუშაობისას). გიდმა უნდა იცოდეს მოტივაციის
მეთოდები და შეძლოს მათი პრაქტიკაში გამოყენება.

7. დასვენების ორგანიზების ფუნქცია. ტურისტები თავისუფალ დროს (დასვენებაზე)

ესწრებიან ექსკურსიებს. ექსკურსიის პრაქტიკას რომ მივმართავთ, ბევრი მიზნად
ისახავს დროის ორგანიზებულად და სასარგებლოდ გატარებას. ტური სრულად
უნდა აკმაყოფილებდეს ტურისტების ასეთ მოთხოვნებს, როგორიცაა: საინტერესო,
კარგად კოორდინირებული, ინფორმატიული, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ტურისტები
შეიძლება იმედგაცრუებული დარჩნენ. ამიტომ გიდმა სწორად უნდა მოაწყოს დრო,
აქტივობები, შინაარსი და თავად ტურისტები. იმისათვის, რომ ეს ამოცანა
წარმატებით გადაიჭრას.

8. საინფორმაციო ფუნქცია მიუხედავად თემისა, ნებისმიერი ექსკურსია შეიცავს

ინფორმაციულ ხასიათს, რადგანაც ექსკურსიის მეშვეობით ხდება ინფორმაციის
გადაცემა. ინფორმაცია, რომელიც ექსკურსიის მეშვეობით გადაიცემა,
მრავალფეროვანია და შეეხება მეცნიერების სხვადასხვა სფეროს და დარგებს. უფრო
ხშირია ექსკურსიაში არქეოლოგიური მიღწევების, სპორტსმენთა წარმატებების,
ქვეყნის სამეურნეო და სამეცნიერო მიღწევების შესახებ საუბარი. მაგრამ ექსკურსიაში
ძალიან მცირე ადგილი უნდა დაეთმოს საუბარს ჩვენების გარეშე, უფრო ზუსტად
უნდა ვყვებოდეთ მხოლოდ იმაზე, რასაც ვაჩვენებთ. ამიტომ საექსკურსიო ობიექტის
გარეშე არ უნდა არსებობდეს საექსკურსიო თემა. რა თქმა უნდა, ექსკურსია უნდა
შეიცავდეს ახალ მასალას, სიახლეებს, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ
ექსკურსიამძღოლმა ექსკურსიაში შეიტანოს დილით წაკითხული, ტელევიზიით

21
გაგებული, ან რადიოში მოსმენილი მასალა. ესკურსიაში უნდა შევიდეს წინასწარ
დაგეგმილი და გადამოწმებული ინფორმაცია.
9. თავისუფალი დროის დაგეგმვის ფუნქცია - ექსკურსია განეკუთვნება იმ ტიპის
საქმიანობას, რომელსაც საფუძვლად თვითგანათლება უდევს. მუდმივად იზრდება
ექსკურსიის როლი ადამიანთა იმ კატეგორიაში, რომელსაც განათლების მიღების,
ახალი კულტურისა და უცნობი ქვეყნის გაცნობის სურვილი გააჩნია. ახალი
კულტურები და ქვეყნები კულტურული ტურიზმის უმთავრესი მოტივაციაა.
კულტურული ტურიზმი კი ემყარება შემეცნებით ექსკურსიებს.
ექსკურსიების გარკვეული ნაწილი წარმოადგენს შაბათ-კვირის ღონისძიებებს, რაც
თავისთავად თავისუფალი დროის გამოყენების ფუნქციაა. ცოდნის სისტემატური
ხასიათი, რომელსაც ექსკურსიის შედეგად იღებენ ტურისტები, არის მოტივაცია
შაბათ-კვირის კულტურულად გატარებისა.
უაღრესად მნიშვნელოვანია ამ მიმართებით საექსკურსიო ციკლები, რომლებიც
იძლევა საშუალებას ერთი კომპანიის მეშვეობით ექსკურსანტი დაესწროს ერთი
თემის სხვადასხვა ექსკურსიას. პრაქტიკაში მიღებულიააგრეთვე სააბონენტო
სისტემის არსებობა, რომელიც გამოიყენება ტურისტული კომპანიების მიერ
გარკვეული 42
10. ექსკურსია, როგორც პედაგოგიური პროცესი - ნებისმიერი ექსკურსია შეიცავს
სწავლების ელემენტს, ამიტომ შეიძლება იგი გარკვეულწილად განვიხილოთ,
როგორც პედაგოგიური პროცესი. რა თქმა უნდა, ექსკურსია არ არის ლექცია,
გაკვეთილი, ან სემინარი, მიუხედავად ამისა, როგორც ყოველგვარ პედაგოგიურ
პროცესში, ექსკურსიაშიც მონაწილეობს ორი მხარე: ის ვინც ცოდნას გადასცემს
(ასწავლის) - გიდი და ის ვინც ცოდნას იღებს (სწავლობს) - ექსკურსანტი. თანახმად
საექსკურსიო მეთოდიკისა, გიდი გადასცემს ექსკურსიის მონაწილეებს წინასწარ
განსაზღვრული გეგმების შესაბამისად გარკვეულ ცოდნას, რომლის მიღებითაც

22
ექსკურსანტები არიან დაინტერესებული. ამ ორი მხარის ურთიერთმოქმედება
წარმოადგენს სწორედ პედაგოგიურ პროცესს.
პედაგოგიური პროცესი ექსკურსიაში არ ამოიწურება მხოლოდ ცოდნის გადაცემით,
არამედ მასში შედის აგრეთვე აღმზრდელობითი ელემენტიც, რადგან ნებისმიერ
ექსკურსიაში შესაძლებელია ვიპოვოთ აღმზრდელობითი ხასიათის ელემენტები.
პედაგოგიკის ცოდნა და მისი მოთხოვნების გათვალისწინება ექსკურსიაში,
განსაკუთრებით სასკოლო ექსკურსიაში, ხელს უწყობს ექსკურსიის ხარისხის
ამაღლებას, მის სრულყოფას.

23
პედაგოგიური პროცესის ეფექტურობა დამოკიდებულია ორივე მხარის აქტივობაზე.
კარგად, გააზრებულად შექმნილ ექსკურსიას შეუძლია ბიძგი მისცეს აზროვნების
გააქტიურებას, გარე სამყაროს უკეთ გაცნობას.
სასკოლო ექსკურსიებში ხშირად გვხვდება ექსკურსანტების მიერ დამოუკიდებლად
აზროვნების (მუშაობის) ელემენტი. გიდი იძლევა რა ძირითად განმარტებას
ობიექტის შესახებ, მარტო ტოვებს მოსწავლეებს ობიექტთან, რათა მათ
დამოუკიდებლად გაიაზრონ მისი ღირსებები, გაანალიზონ იგი. ეს ერთგვარი
პედაგოგიური პროცესის პირველი ნაწილია. მეორე ნაწილი წარმოადგენს
ექსკურსანტებისათვის დამოუკიდებელი დაკვირვებისა და ანალიზის გაკეთების
ხელოვნებასთან ზიარებას. ექსკურსია ჩვენების ხერხების, თვალსაჩინოების,
თხრობის აქტიური ფორმების მეშვეობით ხელს უწყობს ექსკურსანტების
აქტივიზაციას.
ასეთი სერიოზული ამოცანების გადაწყვეტა მოითხოვს გიდისაგან
პროფესიონალიზმს, ექსკურსანტისაგან კი გარკვეულ გამოცდილებას, რადგან
ექსკურსიაზე პირველად მყოფი ტურისტი ვერ ახერხებს ყველაფრის ადექვატურად
აღქმას, იგი უყურებს ობიექტს, მაგრამ ვერ ხედავს მას.
ექსკურსიის შეფასების ერთ-ერთ კრიტერიუმს მასში მონაწილეთა აქტივობა
წარმოადგენს. ბევრი რამ არის დამოკიდებული გიდის ორგანიზატორულ
თვისებებზე. ორგანიზატორული საქმიანობა იწყება გიდის მიერ ჯგუფის გაცნობიდან
და მთავრდება მათთან დამშვიდობებით.
გიდის შესავალი სიტყვა ექსკურსანტებს აძლევს ორიენტაციას, თუ როგორია
ექსკურსიის თანმიმდევრობა, რა თემებს განიხილავენ ექსკურსიის მარშრუტის დროს,
როგორ უწყობენ ხელს ობიექტები თემის გაშლას, როდის აღწევს იგი კულმინაციას
და როგორია ექსკურსიის ფინალი.
11. კულტურული თვალსაწიერის გაფართოების ფუნქცია - ეს ფუნქცია ექსკურსიის
თვითმიზანი არ არის, მაგრამ უმრავლეს შემთხვევაში ექსკურსია ამ როლს

24
წარმატებით ასრულებს. დმანისის, არმაზის, ვანის, ან ძალისის არქეოლოგიური
გათხრების დათვალიერება წარმოუდგენლად ეფექტურად ამაღლებს ადამიანის
შეხედულებებს საქართველოს წარსულზე, შესაბამისად მის თვალსაწიერს. ამ მიზანს
ემსახურება ისტორიული, ქალაქმცოდნეობითი, ლიტერატურული და კიდევ
მრავალი სხვა სახის ექსკურსიები.
ტექნიკურ პროგრესთან ერთად შესაძლებელია ექსკურსიებში თვალსაჩინოების
ახალი ფორმების დანერგვა, კინოფილმებისა და მულტიმედია პროექტორის სახით,
საწარმოო და ხელოვნებათმცოდნეობით ექსკურსიებში გამოჩენილ ადამიანებთან
შეხვედრების ორგანიზება და ა. შ.
12. ადამიანთა ინტერესების ფორმირების ფუნქცია - ექსკურსიების მეშვეობით
ადამიანები არა მხოლოდ იძენენ გარკვეულ ცოდნას, არამედ ხდება მათი
ინტერესების ფოკუსირება ერთ რომელიმე პრობლემაზე, დარგზე, მეცნიერებაზე.
რომელიმე დიდი მწერლისადმი მიძღვნილი ლიტერატურული ექსკურსია ხშირად
გამხდარა ტურისტისათვის ამ მწერლის შემოქმედებით დაინტერესების მიზეზი.
ასევე შეიძლება ითქვას იმ პრობლემებზე, რომლებსაც ექსკურსიის მსვლელობისას
შეეხება გიდი და იგი ხდება მოსწავლისათვის პროფესიის არჩევის მიზეზი,
მოზრდილთათვის აღნიშნული თემით მათი შემდგომი დაინტერესების საფუძველი.

ყოველ შემთხვევაში, თუ ექსკურსიის შემდეგ ტურისტმა მიაკითხა ბიბლიოთეკას და

წაიკითხა ახალი ლიტერატურა ექსკურსიაზე მოსმენილი თემის შესახებ, ეს უკვე არის
მისი ინტერესის ფორმირების ფუნქცია. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ასეთი
შემეცნებითი ექსკურსიები ჩვენს სინამდვილეში ძალიან ცოტაა და ტურისტული
კომპანიების მიზანია მათი არა მხოლოდ რიცხობრივად გაზრდა, არამედ ზრუნვა
ექსკურსიების შინაარსზე, მათ შემეცნებით ღირებულებაზე.

25
 თემა 3
ტურის გამყოლის (გიდის) პიროვნული მახასიათებლები და
კომპეტენციები
პროფესიის სახელწოდება მომდინარეობს ფრანგული სიტყვიდან გიდი, რაც ნიშნავს
„გიდს“. ასე ეწოდებოდა ნებისმიერ პირს, ვინც იცნობდა გარკვეულ ტერიტორიას
და მისი მაცხოვრებლების ტრადიციებს და თან ახლდა მოგზაურებსს ამ
ტერიტორიების მონახულებისას.
მკვლევართა უმეტესობა პირველ რეალურ მეგზურად მიიჩნევს ბრიტანელ მეწარმე
თომას კუკს, რომელიც რეალურად გახდა ორგანიზებული ტურიზმის „მამა“. 1841
წელს მან 570 ადამიანი შეკრიბა რკინიგზაზე სასეირნოდ და თვითონ ახლდა მათ.
შემდგომში თომას კუკმა შექმნა ტურისტული საზოგადოება და განავითარა მთელი
რიგი მარშრუტები ევროპის ქალაქებში და მოგვიანებით ამერიკაში.
გიდი არის ტურისტების გამყოლი, რომელიც აჩვენებს ტურისტებს ქალაქის ან
ქვეყნის ღირშესანიშნაობებს. სიტყვა ,,guide” ფრანგული წარმოშობისაა და
მოგზაურობაში გზის მაჩვენებელს ნიშნავს.
ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი, საიდანაც მრავალი თვალსაზრისით დამოკიდებულაი
ტურისტების ზოგადი შთაბეჭდილება მოგზაურობიდან, არის ექსკურსია
სერვისი და გიდის მუშაობა ჯგუფთან.
საცხოვრებლისა და კვების გარდა ტურისტულმა სააგენტომ უნდა უზრუნველყოს
მისცეს ტურისტს მისი ინტერესიდან გამომდინარე ღირსშესანიშნაობების გაცნობის
შესაძლებლობა
ეს ამოცანები ძირითადად წყდება საექსკურსიო სერვისის დახმარებით, რომელიც

26
 არის ტურისტული პროგრამების ბირთვი და რომელსაც უძღვება პროფესიონალი
გიდი. არსებობს აქტიური ლაშქრობები და რამდენიმე სპეციალიზებული ტურები,
როგორიცაა ნადირობა და თევზაობა და სხვა სახის ტურიზმის ორგანიზებისას
საჭიროა სპეციალიზებული გიდების არსებობა.
გიდი არსის პიროვენაბ, რომელიც ხვდებიან ადამიანები სტუმრებს, ეხმარებიან მათ
სასტუმროში დაბინავებაში და შემდეგ თან ახლავენ მთელი ტურის განმავლობაში.
როგორც წესი, გიდი სტუმრებს მიჰყავს გარკვეული კარგად ჩამოყალიბებული
მარშრუტით, რომელსაც თან ახლავს საინტერესო და ინფორმაცია რეგიონის
ისტორიის, მისი არქიტექტურის, ღირსშესანიშნაობებისა და გამორჩეული
პიროვნებების შესახებ.
თუმცა გიდის პროფესია მოითხოვს არა მხოლოდ წამყვან ექსკურსიებს, არამედ
არაერთი დაკავშირებული საკითხის გადაჭრას, ყველაზე ხშირად ორგანიზაციულს.
კარგ მეგზურს შეუძლია ქალაქის სტუმრობა დაუვიწყარი გახადოს სტუმრებისთვის,
ხოლო ცუდმა შეიძლება გააფუჭოს მთელი გამოცდილება. ამიტომ სპეციალისტს
უნდა შეეძლოს ჯგუფთან კონტაქტის დამყარება, საჭიროების შემთხვევაში
მარშრუტის გასწორება და ტურისტების შეკითხვებზე კვალიფიციური და
საინტერესო პასუხის გაცემა. ტურის ორგანიზებიდან და ჯგუფის შემადგენლობიდან
გამომდინარე, გამოიყოფა გიდების შემდეგი კატეგორიები:
1. ტურის გიდები, რომელსაც შეუძლია არა მხოლოდ ისაუბროს ავტობუსში და
მოძრაობისას მარშრუტზე არსებულ ღირშესანიშნაობებზე, არამედ ჩაატაროს
კვალიფიციური ტური ქალაქის რომელიმე მუზეუმში, ტაძარში ან ისტორიულ
ნაწილში;
2. მეგზურ-თარჯიმნები, რომლებიც თავისუფლად ფლობენ გარკვეულ უცხო ენას და
ემსახურებიან უცხოეთიდან ჩამოსული ტურისტების ჯგუფებს;
3. თანმხლები გიდები საზღვარგარეთ მიმავალი თავისი ეროვნების ტურისტების
ჯგუფებთან მუშაობა.

27
არიან ისეთი სპეციალისტებიც, რომლებიც ცალკეული ექსკურსიების ჩატარების
უფლებას მუზეუმის კოლეგებს უტოვებენ, თავად კი ტურის ორგანიზაციულ და
ადმინისტრაციულ მხარდაჭერაზე არიან ორიენტირებული. ეს არის მნიშვნელოვანი
სამუშაო, რადგან ტურისტები ყოველთვის არ არიან მოწესრიგებული,
პასუხისმგებელი და მეგობრული ადამიანები. ხშირად გიდს უწევს აღმოცენებული
კონფლიქტების და გაუგებრობების აღმოფხვრა.

პროფესიის თავისებურებები. გიდი აცნობს ტურისტებსა და ექსკურსიის

მონაწილეებს ადგილობრივ ღირსშესანიშნაობებს, იგი მოგზაურობს ჩამოსულ
ტურისტებთან, ან ტურისტთა ჯგუფებთან ერთად და აცნობს მათ ქალაქებსა და
ქვეყნებს. გიდი ხელმძღვანელობს ტურისტების ჯგუფს. ჩვეულებრივ, კონკრეტულ
რეგიონზე და მარშრუტზე აკეთებს ორიენტირს. მას აქვს დიდი ინფორმაცია
მოცემულ რეგიონზე, ქალაქსა და იქ არსებულ ღირსშესანიშნაობებზე. შუძლია
გატაცებით ილაპარაკოს თითოეულ საინტერესო შენობაზე, ძეგლსა და ტაძარზე.
ასევე უნდა შეეძლოს დამატებით კითხვებზე პასუხის გაცემა. ამდენად, გიდს უნდა
ჰქონდეს ამოუწურავი ინფორმაცია. რაც უფრო მეტი იცის გიდმა, მით უფრო
საინტერესოდ უძღვება ექსკურსიას. ნამდვილი გიდის ცოდნა სცდება აუცილებელს.
იმ შემთხვევაში, თუ ტურისტების თხოვნით შეიცვლება მარშრუტი, ეს გიდისთვის
პრობლემა არ უნდა იყოს. გიდის პროფესია არის ძალიან მომხიბვლელი და
ამასთანავე პასუხსაგები. იგი პასუხისმგებელია მომხმარებელზე, რომლებიც
ყოველთვის არ არიან კეთილგანწყობილნი და ორგანიზებულნი. გიდს უნდა
შეეძლოს რთულ სიტუაციაში გარკვევა, კონფლიქტის გადაწყვეტა, რომ მოგზაურობა
ტურისტებისათვის მაქსიმალურად სასიამოვნო გახდეს. მნიშვნელოვანი თვისებები:
გიდი უნდა იყოს ერუდირებული და ამავდროულად მსახიობური ნიჭით
დაჯილდოვებული ადამიანი, უნდა შეეძლოს და უყვარდეს პუბლიკის წინ
გამოსვლა. მისთვის აუცილებელია კარგი მახსოვრობა, ცოდნისკენ სწრაფვა,
პასუხისმგებლობა. გიდი უნდა იყოს გაწონასწორებული და კეთლგანწყობილი,
28
ყოველთვის უნდა იყოს მზად განსხვავებული ხასიათის ადამიანებთან
ურთიერთობისათვის. უნდა იყოს ჯანმრთელი, რადგან ხანგრძლივად ფეხზე ყოფნა
უწევს.

ცოდნა და უნარები. გიდმა ყველაფერი უნდა იცოდეს იმ ადგილების შესახებ, სადაც

ტურისტები მიჰყავს. ამასთან, იგი ტურისტების ენაზე უნდა საუბრობდეს. ამდენად,
აუცილებელია უცხო ენების ცოდნა. ჩვეულებრივ გიდები მუშაობენ ტურისტულ
ბიუროებსა და სააგენტოებში. გამოცდილ გიდს ინდივიდუალურადაც შეუძლია
მუშაობა. ძირითადად გიდად მუშაობენ ტურიზმის დარგის სპეციალისტები.

გიდის პროფესიული უნარების საფუძველი მისი უნარ-ჩვევები და

შესაძლებლობებია. " უნარები- სუბიექტის მიერ ათვისებული მოქმედებების
შესრულების მეთოდი, რომელიც უზრუნველყოფილია შეძენილი ცოდნისა და
უნარების კომბინაციით. პროფესიული უნარების ჩამოყალიბებისთვის საჭიროა ღრმა
ცოდნა და მეთოდოლოგიური ტექნიკის დაუფლების უნარი (ანუ კონკრეტული
პრაქტიკული უნარების გამოყენება). გიდის მიერ უნარების ათვისების სხვადასხვა
გზა არსებობს: სხვა გიდების გამოცდილების განმეორებით, ექსკურსიების მოსმენა და
ა.შ. გიდის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი უნარია ექსკურსანისტებისთვის წარდგენილი
ცოდნის სხვადასხვა კომბინაციით გადაცემა, რომლის უნარი მას უნდა გააჩნდეს. ეს
უნარი მიიღწევა საკმაოდ დიდი ვარჯიშების შედეგად, იძენს ჩვევებს, რომლებიც
საშუალებას აძლევს მას უკეთ შეასრულოს ეს სამუშაო. გიდისთვის ასეთი
მოქმედებები ექსკურსიების მომზადებისა და ჩატარების პროცესებია. მისი ჩვევების
განმტკიცება ხდება ექსკურსიების დროს, „ოპერაციების“ რიგი და თანმიმდევრობა.
შეძენილ ჩვევებზე დაყრდნობით ყალიბდება და იხვეწება უნარები. ამგვარად, უნარი-
ეს არის პრაქტიკით შემუშავებული გიდის მოქმედებები, რომლებიც ხორციელდება
ერთი და იგივე სქემის მიხედვით (ორიენტაცია, თანმიმდევრობა და ა.შ.).

29
გიდის უნარები შეიძლება დაიყოს რამდენიმე ჯგუფად: ექსკურსიისთვის ახალი
თემის შემუშავების უნარები; ტურში საგნების ჩვენების უნარები; ექსკურსიის
თხრობის უნარი; ექსკურსიის ტექნიკის უნარები; „გიდის პორტფოლიოს“
ექსპონატების დემონსტრირების უნარ-ჩვევები; ექსკურსიის აუდიტორიასთან
მუშაობის უნარები; მეტყველების ეტიკეტის უნარები; წიგნთან, მუზეუმში,
გამოფენაზე, არქივში მუშაობის უნარები; ექსკურსიების ჩასატარებლად მომზადების
უნარები; ექსკურსიის სარეკლამო უნარები; ექსკურსიის შემდგომი მუშაობის
უნარები; მოსმენის უნარი. ისინი შეიძლება დაიყოს სირთულის ხარისხის,
ავტომატურობის დონის, შემოქმედებითი ელემენტების არსებობის და ა.შ. დროს
პრაქტიკული აქტივობები არსებობს სხვადასხვა უნარების ურთიერთქმედების
პროცესი (მაგალითად, ლაპარაკის და საგნების დემონსტრირების, ძეგლების ჩვენების
და ვიზუალური საშუალებების გამოყენების უნარები). უნარების ურთიერთქმედება
გამოიხატება მეთოდოლოგიური ტექნიკის კომპლექსურ გამოყენებაში, ერთმანეთზე
მათ ზემოქმედებაში. ექსკურსიის ეფექტურობის ამაღლება დაკავშირებულია
საექსკურსიო უნარების ჩამოყალიბებასთან და მათ მუდმივ გაუმჯობესებასთან.

გიდი მუდმივად უნდა ზრუნევდეს მეთოდოლოგიური ტექნიკის ათვისებისა და

მათი გამოყენების უნარ-ჩვევების გაუმჯობესებაზე, რისთვისაც იგი იყენებს
სხვადასხვა სავარჯიშოებს სხვადასხვა ტექნიკის გამოყენებით და დამოუკიდებლად
აანალიზებს მათი ეფექტურობის დონეს, აუმჯობესებს უნარებს, ცვლის მათი
გამოყენების პროცესში, აღმოაჩენს და ასწორებს შეცდომებს. ასევე ,მოშვნელოვანია
კონტროლირებადი გზა, გულისხმობს კონკრეტული ამოცანების ფორმულირებას და
გადაწყვეტას - გარკვეული უნარების ათვისებას და გარკვეული თანმიმდევრობით.
ამავდროულად, ყალიბდება უნარები, რომლებსაც აქვთ თვისებები, რომლებიც
აუცილებელია გიდის, როგორც ცოდნის გარკვეული დარგის სპეციალისტის
(ისტორიკოსი, ფილოლოგი, ბოტანიკოსი, მექანიკოსი, არქიტექტორი) პრაქტიკული
საქმიანობისთვის. უნარების გამომუშავების კონტროლირებადი გზით გამოიყენება
30
ტრენინგის სხვადასხვა ფორმები: სავარჯიშოები მარშრუტზე ექსკურსიის ობიექტთან
ახლოს, მეთოდოლოგიური ლიტერატურის შესწავლა, ექსკურსიების მონახულება,
ექსკურსიების ფირზე ჩანაწერების მოსმენა, მეთოდოლოგიური დოკუმენტაციის
დაუფლება და ა.შ. ორიგინალური რეპეტიციების მსვლელობისას ექსკურსიის
ჯგუფის მონაწილეობის გარეშე, კონკრეტული ექსკურსიის გარკვეული ელემენტები
ბევრჯერ მეორდება. როგორც წესი, ეს არის საგნების და სიუჟეტის ჩვენების
მეთოდური მეთოდები, რომლებიც ეფუძნება ვერბალური მასალის წარმოდგენის ამა
თუ იმ მეთოდოლოგიურ მეთოდს. გაკვეთილებს ატარებენ მეთოდოლოგები ან
გამოცდილი გიდები. ამ შემთხვევაში, მაგალითად, „გიდის პორტფოლიოდან“
ექსპონატების გამოყენების მეთოდის შემუშავება ან ტურისტების მოწყობის
ვარიანტები იმ ადგილას, სადაც არის დაკვირვების ობიექტი. ასეთი სავარჯიშოების
დროს ხდება გიდის მოქმედებების ათვისება და დახვეწა თანაბრად მნიშვნელოვანი
ადგილი უჭირავს გიდების მუშაობის დროს სავარჯიშოებს, რომლებშიც
გამოყენებულია გარკვეული მეთოდოლოგია. თავდაპირველად ისინი ნელი
მოძრაობით იმართება. შემდეგ ტემპი მატულობს, როცა გიდი დაეუფლება უნარებს.
ერთი და იგივე ვარჯიშის გამეორება იწვევს მათ მოქმედებებში ავტომატიზმის
განვითარებას. არსებობს ამ სამუშაოს ორგანიზების სხვადასხვა ფორმა -
საგანმანათლებლო ექსკურსიები, ადგილზე მეცადინეობები დაწესებულებაში,
ბიზნეს თამაშები. საგანმანათლებლო ექსკურსიების ამოცანაა გამოვყოთ
ინდივიდუალური უნარები, რომლებსაც გიდი იყენებს მასალის კონკრეტულ
ექსკურსიაზე წარდგენისას. გაკვეთილის მონაწილეებს უსვამენ შემდეგ კითხვებს: რა
უნარები გამოიყენა სახელმძღვანელომ საგნების ჩვენებისას? როგორია უნარების
გამოყენების ეფექტურობა? როგორ ფიქრობთ, რომელი უნარების დაუფლებაა უფრო
რთული? როგორია უნარების გამოყენების ავტომატურობის ხარისხი? შეუძლიათ თუ
არა ტურისტებს შეამჩნიონ გიდის მიერ გამოყენებული გარკვეული ტექნიკა?
უნარების გაუმჯობესება საშუალებას აძლევს მეგზურს გამოიყენოს სხვადასხვა

31
დონის ტრენინგის მქონე ადამიანებისთვის ექსკურსიების ჩატარების ვარიანტები.
გარკვეულ სირთულეს წარმოადგენს გიდებს შორის დაკვირვების უნარის
განვითარება. სავარჯიშოს მიზანია განავითაროს მათ მიერ დაკვირვებული ობიექტის
აღქმის სიჩქარე. აი, ამ სავარჯიშოებიდან ერთ-ერთის შინაარსი: გიდებს აჩვენებენ
რამდენიმე საგანს 20-30 წამის განმავლობაში. შემდეგ ისმება კითხვები: რა დაინახა
თითოეულმა თქვენგანმა? როგორ გამოიყურება ნაჩვენები ნივთები? რომელია
ყველაზე საინტერესო? ვარჯიში რამდენჯერმე მეორდება. მისი დრო (წამებში)
ყოველი გამეორებით მცირდება და ხილული დეტალების რაოდენობა იზრდება.
სავარჯიშოების კიდევ ერთი ჯგუფი გიდების ყურადღებას მიმართავს ერთმანეთის
მსგავსი ობიექტების შედარებაზე. ვარჯიშის დაწყებამდე ეძლევა დავალება
დაასახელოს ნიშნები, დეტალები, რომლებიც განასხვავებენ დაკვირვებულ
ობიექტებს. სავარჯიშოების მონაწილეები, დაკვირვებულ ობიექტებს ადარებენ,
აყალიბებენ კონკრეტულად რა განასხვავებს ერთ ობიექტს მეორისგან. ამ გზით
ყალიბდება დაკვირვების უნარი. ექსკურსიების შინაარსიდან, ობიექტების
ხასიათიდან და მახასიათებლებიდან გამომდინარე, გიდებისთვის ეწყობა სხვა
სავარჯიშოები. თუმცა მათი მიზანი უცვლელი რჩება - ექსკურსიების ჩატარების
პრაქტიკული უნარების ჩამოყალიბება. საშინაო დავალებები. გიდის პროფესიული
უნარების ამაღლებაში, უნარების ჩამოყალიბებასა და კონსოლიდაციაში დიდ
ადგილს იკავებს საშინაო დავალება. ამ ტიპის ამოცანის დამახასიათებელი თვისებაა
კონკრეტულობა. მეგზურს, მაგალითად, ეძლევა დავალება ქალაქის ტურში ძეგლის
ჩვენებისას რეკონსტრუქციის ტექნიკის გამოყენების ტექნიკა, ჟესტების გამოყენების
ტექნიკა და ა.შ. ექსკურსიის ეფექტურობა დამოკიდებულია არა მხოლოდ გიდის
ცოდნასა და უნარებზე, არამედ ტურისტების უნარზე დაეუფლონ ობიექტებზე
დაკვირვების უნარს, გიდის სიუჟეტის ყურადღებაზე, ფაქტობრივი მასალის აღქმისა
და ხატვის უნარზე. საჭირო დასკვნები. ამიტომ, ექსკურსიის მნიშვნელოვანი

32
ამოცანაა ტურისტებს ასწავლოს ობიექტების დანახვა და აღქმა, ანუ მათში ჩაუნერგოს
ობიექტებზე დაკვირვებისა და შესწავლის გარკვეული უნარები.

საქართველოს გიდი:

• ემსახურება ტურისტული ჯგუფის ინფორმირებას ტურში ჩასმული ობიექტებისა და

ტურის პროგრამის შესახებ, აგრეთვე მათ კოორდინაციას, ჯგუფის მართვას და
უსაფრთხო გადაადგილებას ტურის მსვლელობის მთელი პროცესის განმავლობაში;

• აქვს რა უშუალო შეხება ტურისტთან / ვიზიტორთან, ტურისტული ჯგუფის

თითოეულ წევრთან – ზრუნავს ტურის ხარისხიან ჩატარებაზე და ამისთვის
მუდმივად იღწვის საკუთარი ცოდნის, გამოცდილებისა და უნარების
გაუმჯობესებისკენ;

• ახდენს საკუთარი თავის სრულ მობილიზაციას, რათა მოახერხოს სიტუაციის,

სტრესისა და კონფლიქტების მართვა, იყოს მზად მოაგვაროს ტურის მსვლელობისას
წარმოშობილი სირთულეები;

• ხელს უწყობს სამართლიანი ურთიერთობის დამკვიდრებას ტურიზმის სფეროში,

რისთვისაც ზედმიწევნით იცავს ქვეყნის კანონს და საზოგადოდ აღიარებულ ეთიკურ
ნორმებს;

• აქტიურად თანამშრომლობს თავის კოლეგებთან, ცვლის ინფორმაციას და

გამოცდილებას ქვეყანაში გიდის პროფესიის საუკეთესო პრაქტიკის დამკვიდრების
ხელშეწყობისთვის;

• თავიდან ირიდებს დაპირისპირებას და წინააღმდეგობას კოლეგებთან, ზრუნავს

მათ ინტერესებზე და იგივეს იღებს მათგან;

• ატარებს ტურს პოზიტიური განწყობით, თავიდან ირიდებს პირადი მოსაზრებების

ან გრძნობების გამოხატვას;

33
 • ტურისტებთან ურთიერთობაში ყოველთვის ინარჩუნებს პოლიტიკურ,
საზოგადოებრივ, რელიგიურ თუ სხვა სახის ნეიტრალობას;

• საკუთარი საუბრიდან გამორიცხავს და თავიდან ირიდებს ცინიზმს, ირონიას,

მტრულ თუ ნეგატიურ დამოკიდებულებას;

• არ ახვევს ტურისტს ვაჭრობის თუ თვითდაფინანსებული საქმიანობის სხვა ფორმის

გამოყენებას;

• ტურისტული კომპანიების ტურების ჩატარებისას ემორჩილება და ზედმიწევნით

იცავს იმ კომპანიის წესებსა და მოთხოვნებს, რომლის ტურსაც ემსახურება;

• კატეგორიულად იკავებს თავს ტურის იმ ენაზე წაყვანისგან რომელსაც არ ან

არასაკმარისად ფლობს.

ვინაიდან გიდი მუშაობს სერვისზე და ახორციელებს საექსკურსიო აქტივობებს, მას

მოუწევს შესანიშნავად იცოდეს ტერიტორია, სადაც ტარდება ექსკურსიები. იცოდეს
როგორ მიაწოდოს ინფორმაცია ტურისტებს. უფრო მეტიც, რაც უფრო კარგი,
საინტერესო და უკეთესი იქნება სიუჟეტი, მით მეტი მომხმარებელი ეყოლება მას.

გიდის მთავარი მოთხოვნაა, რომ მისი ცოდნა უნდა სცდებოდეს სახელმძღვანელოში

დადგენილ სტანდარტულ ინფორმაციას. ზოგიერთ შემთხვევაში აუცილებელია
ტურისტების სურვილების გათვალისწინება, რისთვისაც საჭიროა მარშრუტის
შეცვლა.

ვინაიდან გიდის პროფესია საპასუხისმგებლო პროფესიაა, მან უნდა იცოდეს და

შეძლოს:
1. პასუხისმგებლობა თავის ტურისტებზე და ამიტომ უნდა აკონტროლოს სიტუაცია;

2. უნდა შეეძლოს ნებისმიერი სიტუაციის, მათ შორის კონფლიქტების მოგვარება. ეს

მხოლოდ გიდზეა დამოკიდებული, რამდენად კომფორტული იქნება ტური;

34
3. ადგილის შესახებ, სადაც ტარდება ექსკურსია ან ტურისტული მარშრუტი უნდა იყოს
ვრცელი და რაც მთავარია საინტერესო;

4. თავისუფლად ფლობდეს მინიმუმ ერთ უცხო ენას. რაც უფრო მეტად შეძლებს
მათთან კომუნიკაციას საკუთარ ენაზე, მით უფრო მიმზიდველი იქნება მისი
მომსახურება;

5. თუ გიდი აწყობს ექსკურსიებს სხვა ქვეყნებში, მაშინ სავალდებულოა ადგილობრივი

მაცხოვრებლების ენის ცოდნა, რაც საშუალებას მისცემს მოაგვაროს ყველა
წამოჭრილი საკითხ

გიდს უნდა ახასიათებდეს:

 ინტელექტის მაღალი დონე;

 ერუდირებული და მსახიობური ნიჭი;

 იყოს საინტერესო მთხრობელი;

 უნდა ჰქონდეს შესანიშნავი მეხსიერება;

 მუდმივად უნდა ცდილობდეს ისწავლოს რაიმე ახალი, უჩვეულო და, შესაბამისად,

არ უნდა იყოს კმაყოფილიუკვე კარგად ცნობილი ინფორმაციით;

 ჰქონდეს მაღალი პასუხისმგებლობა;

 იყოს დაბალანსებული;

 უნდა იყოს კეთილგანწყობილი;

 ყოველთვის ღია და მზად უნდა იყოს კომუნიკაციისთვის;

 ჰქონდეს კარგი ჯანმრთელობა.

გიდის ძირითადი მოვალეობები მოიცავს:

 საექსკურსიო პროგრამებისა და მარშრუტების შემუშავებას;

35
 ღირსშესანიშნაობების, მათი ისტორიის, მათ შესახებ საინტერესო ფაქტების
შესწავლას;

 ტურისტების ჯგუფის შეხვედრასს, თანხლება და საინტერესო ადგილების გაცნობა;

 მარშრუტის გასწვრივ ადგილობრივ გიდებთან ურთიერთქმედება;

 საჭირო დოკუმენტაციის შევსებას;

 სტუმრების ბრიფინგი უსაფრთხოებისა და ქცევის წესების შესახებ;

 საჭიროების შემთხვევაში პირველადი დახმარების გაწევა;

 საგანგებო სიტუაციებში მოქმედებების კოორდინაცია;

 კონფლიქტური სიტუაციების მოგვარება.

ზოგჯერ, ენის ცოდნით, თანმხლებ პირსაც შეუძლია თარჯიმნის ფუნქციების

შესრულება. ასევე ხშირად საჭიროა სტუმრებისთვის დამატებითი ინფორმაციის
მიწოდება, რომელიც უშუალოდ გიდის პასუხისმგებლობა არ არის.

სპეციალისტი, რომელსაც აქვს მნიშვნელოვანი თვისებების ჩამონათვალი, გახდება

წარმატებული:

 გულწრფელი სიყვარული ქალაქის ან რეგიონის მიმართ, ერუდიცია;

 საინტერესო პროგრამის შედგენისა და მისი ოსტატურად წარდგენის, მსმენელამდე

მიწოდების უნარი;

 კარგად გადმოცემული ლიტერატურული მეტყველების და სამსახიობო უნარები;

 მასწავლებლისა და ფსიქოლოგის ნიჭი, იუმორის გრძნობა;

 სხვადასხვა კატეგორიის ადამიანებთან მუშაობის უნარი;

 მეგობრული და კომუნიკაციის უნარი;

36
 ფიზიკური და ემოციური გამძლეობა;

 რთული სიტუაციებიდან გამოსავლის სწრაფად პოვნის უნარი;

 პასუხისმგებლობა.

გარდა ამისა, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ პროფესიონალმა გიდმა მუდმივად

გაიაროს მოწინავე ტრენინგი, გაზარდოს ცოდნის მოცულობა და გააფართოოს
ზოგადი ჰორიზონტი.

გიდის უნარები

გიდის უნარები აერთიანებს ინტერპერსონალურ და სწავლის უნარებს. გიდები

კარგად უნდა ერკვეოდნენ მათ მიერ განხილულ საკითხებში და ასევე უნდა ჰქონდეთ
თავდაჯერებულობა და პიროვნება, რომ აღწერონ საგნები ენთუზიაზმით. მათი
ცოდნის შერწყმა პრეზენტაციის უნარებთან საშუალებას აძლევს გიდს დატკბეს
ტურით და წარმატებას მიაღწიოს კარიერაში.

კომუნიკაცია

საველე მოგზაურობის ჩატარებისას, მკაფიო კომუნიკაციის უნარი ფუნდამენტური

უნარია. მკაფიო კომუნიკაციის უნარები საშუალებას აძლევს მეგზურს ნათლად
ისაუბროს და წინადადებები ააწყოს ისე, რომ მსმენელისთვის ადვილად
მისაყოლებელი იყოს. ეს საშუალებას აძლევს ტურზე მყოფ სტუმრებს გაჰყვეს ტურს
და მათ გამოცდილებას უფრო სასიამოვნოს ხდის.

კომუნიკაცია გულისხმობს ინფორმაციის გადაცემას და მიღებას სხვადასხვა

ვერბალური და არავერბალური საშუალებებით. როდესაც სამსახურში აწყობთ

37
პრეზენტაციას, აწყობთ აზრს თქვენს თანამშრომლებთან, აგვარებთ უფროსს
პრობლემას ან ადასტურებთ კლიენტთან დეტალებს მათი პროექტის შესახებ, თქვენ
იყენებთ კომუნიკაციის უნარებს. ისინი პოზიტიური პროფესიული ურთიერთობების
განვითარების მნიშვნელოვანი ნაწილია.

მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება ჩანდეს, რომ კომუნიკაცია ძირითადად საუბარი

და მოსმენაა, ამაზე მეტია. ყველაფერი თქვენი სახის გამომეტყველებიდან დაწყებული
ხმის ტემბრამდე გადადის კომუნიკაციაში.

არსებობს ოთხი ტიპის კომუნიკაცია:

1. წერილობითი კომუნიკაცია

წერა კომუნიკაციის ერთ-ერთი ტრადიციული ასპექტია. ჩვენ ხშირად ვწერთ როგორც

ჩვენი სამუშაოს ნაწილად, კომუნიკაციას ელფოსტით და მესინჯერის აპებით,
როგორიცაა Slack, ასევე უფრო ოფიციალურ დოკუმენტებში, როგორიცაა პროექტის
ანგარიშები და თეთრი დოკუმენტები.

ინფორმაციის მკაფიოდ, მოკლედ და ზუსტი ხმის ტემბრით გადმოცემა წერილობითი

კომუნიკაციის ყველა მნიშვნელოვანი ნაწილია.

2. ვერბალური კომუნიკაცია

სიტყვიერი კომუნიკაცია არის ის, თუ რამდენი ჩვენგანი იზიარებს ინფორმაციას

სამუშაო ადგილზე. ეს შეიძლება იყოს არაფორმალური, მაგალითად,
თანამშრომლებთან საუბარი მოახლოებული მიწოდების შესახებ, ან უფრო
ფორმალური, როგორიცაა შეხვედრა მენეჯერთან თქვენი მუშაობის განსახილველად.

38
 დროის დახარჯვა აქტიური მოსმენისთვის, როცა სხვა საუბრობს, ასევე სიტყვიერი
კომუნიკაციის მნიშვნელოვანი ნაწილია.

3. არავერბალური კომუნიკაცია

შეტყობინებები, რომლებსაც სხვებს უგზავნით, ასევე შეიძლება მოხდეს

არავერბალურად - თქვენი სხეულის ენის, თვალის კონტაქტის და საერთო ქცევის
მეშვეობით. თქვენ შეგიძლიათ განავითაროთ ძლიერი არავერბალური კომუნიკაცია
შესაბამისი სახის გამონათქვამების გამოყენებით, მაგალითად: თავის დახარით და
თვალით კონტაქტის დამყარებით. მართლაც, ვერბალური კომუნიკაცია და სხეულის
ენა უნდა იყოს სინქრონული, რათა ნათლად გადმოსცეს მესიჯი.

4. ვიზუალური კომუნიკაცია

ვიზუალური კომუნიკაცია ნიშნავს სურათების, გრაფიკების, სქემების და სხვა

არაწერილობითი საშუალებების გამოყენებას ინფორმაციის გასაზიარებლად. ხშირად,
ვიზუალი შეიძლება თან ახლდეს ნაწერს ან ცალკე იყოს. ორივე შემთხვევაში, კარგი
იდეაა, დარწმუნდეთ, რომ თქვენი ვიზუალი ნათელია და გააძლიეროს ის, რასაც
აზიარებთ.

რატომ არის მნიშვნელოვანი კომუნიკაციის უნარები?

ჩვენ ვიყენებთ ჩვენს კომუნიკაციის უნარებს სხვადასხვა გზით ჩვენს პროფესიულ

ცხოვრებაში: საუბრებში, წერილობით დოკუმენტებში, პრეზენტაციებში და
ვიზუალებში, როგორიცაა გრაფიკები ან სქემები. კომუნიკაციის უნარები
აუცილებელია, განსაკუთრებით სამუშაო ადგილზე, რადგან მათ შეუძლიათ:

 გააუმჯობესონ ურთიერთობა მენეჯერთან და თანამშრომლებთან

 დაამყარონ კავშირები მომხმარებლებთან

39
 დაეხმარონ აზრის სწრაფად და ნათლად გადმოცემაში
 გააძლიერონ პროფესიული იმიჯი
 წაახალისონ აქტიური მოსმენა
 დაეხმარონ კარიერიულ წინსვლაში

ადამიანები ყოველდღიურად უამრავ ინფორმაციას გასცემენ და იღებენ. ეს

ხორციელდება როგორც ვერბალური, ისე არავერბალური (სხეულის ენის)
კომუნიკაციის გამოყენებით. `მიმიკა, ჟესტები და სხეულის მოძრობა უფრო მეტად
გადმოსცემს ადამიანის სათქმელს, ვიდრე სიტყვები.”
უმარტივესი კომუნიკაციური მოდელი შედგება სამი ელემენტისგან: გამგზავნი,
მიმღები და გზავნილი. გამგზავნი ამ შემთხვევაში არის გიდი, ხოლო მიმღები
ტურისტი. გზავნილი შეიძლება შედგებოდეს როგორც სიტყვებისგან, ასევე სხეულის
მოძრაობისგან.

40
კომუნიკაციის სირთულეებს ვხვდებით მაშინ, როცა გამგზავნი უშვებს სიგნალს,
მაგრამ მიმღები მას ვერ იგებს. სიგნალის გაგზავნისას ბარიერი შეიძლება იყოს გიდის
ხმა. მაგალითად, უსიამოვნო ჟღერადობა ან მონოტონური საუბარი. ასევე მზერითი
კონტაქტის არ არსებობას ტურისტი აღიქვამს როგორც კომუნიკაციის დარღვევად.
ამიტომ გიდი უნდა ეცადოს, ისეთივე ყურადღება მიაქციოს ვერბალურ
კომუნიკაციას, როგორიც არავერბალურს.
ვერბალური კომუნიკაცია

გიდი სრულყოფილად უნდა ფლობდეს მშობლიურ ენას. მას უნდა ესმოდეს

სხვადასხვა პროფესიული ტერმინი, რათა ტურისტების განსხვავებულ ჯგუფებს
შესაბამისად მიუდგეს. მისი სასაუბრო ენა უნდა განსხვავდებოდეს მაშინაც, როცა ის
ბავშვებთან ან რაიმე პროფესიის წარმომადგენლებტან საუბრობს.
თუ გიდი უცხო ენაზე უძღვება ექსკურსიას, მას ეს ენა სრულყოფილად უნდა
ესმოდეს და თავისუფლად უნდა საუბრობდეს. გიდმა აუცილებლად უნდა იცოდეს
ინგლისური და დამატებით კიდევ ერთი უცხო ენა. ცოდნის გასამტკიცებლად ის
ხშირად უნდა ეწვიოს ენის კურსებს და სკოლებს. ასევე ცოდნის გასაღრმავებლად
კარგი საშუალებაა სპეციალიზებული ლექსიკონები, რომელიც გიდს დაეხმარება
კარგად მოემზადოს იმ საკითხში, რომელიც მას სჭირდება.
სხეულის ენა

კომუნიკაციაში ძალიან დიდი ყურადღება ექცევა სხეულის ენას. მოხსენების

მოსმენისას მსმენელზე მხოლოდ 7%-იან გავლენას ახდენს შინაარსი, წარმდგენის ხმა
38%, ხოლო უდიდესი წილი აღქმაში სხეულის მოძრაობას, მზერას, მიმიკას და
ჟესტებს აქვს - 55%. ეს უცნაური დასკვნა ამ უკანასკნელის მნიშვნელობაზე
მიგვითითებს.

41
სწორედ ასეთივე როლი აქვს ინფორმაციის გაცემაში გიდის სხეულის ენას. არ
შეზღუდოთ თქვენი მოძრაობები, მიმიკა და ჟესტები, აქტიურად გამოიყენეთ ისინი
ინფორმაციის გაცემისას. ამით ტურისტების ყურადღებას მეტად მიიპყრობთ.
სხეულის ენის ელემენტებია: პოზა/მოძრაობა, ჟესტები, მზერითი კონტაქტი, მიმიკა,
გარეგნობა და ხმა. 
პოზა არის არავერბალური კომუნიკაციის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ელემენტი.
ჩვენს ქცევას შეუძლია როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიური სიგნალების გაცემა.
დგომისას შეეცადეთ არ იყოთ დაძაბული, ფეხები გაშალეთ მხრების სიგანეზე და
შეეცადეთ დატვირთვა გაანაწილოთ თანაბრად ორივე ფეხზე. ასე თქვენი
თავდაჯერებულობა უფრო განმტკიცდება. იმ შემთხვევაში, თუ გიდი ქალია და მას
მოკლე კაბა აცვია, ეს პოზა არც ისე ლამაზად გამოიყურება. ჯობს ფეხები შეატყუპოს
და ეცადოს წონა თანაბრად გადაანაწილოს ორივე ფეხზე. თავი მიმართული უნდა
იყოს პირდაპირ, ხოლო ხელები დაძაბვის გარეშე უნდა მოძრაობდნენ.დაუშვებელია
ხელების წაღება ზურგს უკან ან გადაჯვარედინება.
ექსკურსიის ჩატარებისას გიდს გამუდმებით უწევს მოძრაობა ობიექტიდან
ობიექტამდე. დანიშნულების ადგილთან მისვლისას გიდი თავდაპირველად უნდა
დამშვიდდეს, სული მოითქვას, დაიკავოს საწყისი პოზიცია და მხოლოდ ამის მერე
შეუძლია საუბრის დაწყება. ის უნდა ცდილობდეს უსარგებლო, არაფრისმთქმელი
მოძრაობების თავიდან აცილებას, რადგან ისინი ტურისტებს ყურადღებას უდუნებენ.

42
43
შესაძლებელია ადგილის შეცვლაც ექსკურსიის გაძღოლისას, როცა სიტუაცია ამას
მოითხოვს. ეს ისეთი შემთხვევაა, როცა საჩვენებელი ობიექტები ერთმანეთის
საპირისპირო მხარეს არიან განლაგებული. გიდი დგას ობიექტისგან ზურგშექცევით
და პირდაპირ უყურებს ჯგუფს, ამით ტურისტებს საშუალება აქვთ კარგად დაინახონ
საჩვენებელი ობიექტი. ამის შემდეგ გიდს შეუძლია შემოუაროს ჯგუფს და ახლა
მეორე ობიექტის პირდაპირ დადგეს. აუცილებელია ობიექტი ყოველთვის გიდის
ზურგს უკან, ხოლო ჯგუფი პირდაპირ იყოს. თუმცა შესაძლებელია სამკუთხედის
გაკეთებაც: ჯგუფი-ობიექტი-გიდი. გიდმა არასდროს არ უნდა შეაქციოს ჯგუფს
ზურგი. 
ყველა ადამიანს აქვს საკუთარი ჟესტიკულაცია- ზოგს მეტი, ზოგს ნაკლები. არ
ჩაახშოთ თქვენი ჟესტები, პირიქით თამამად გამოიყენეთ ისინი, რადგან ეს
მონათხრობის შინაარს უსვამს ხაზს. ჟესტები ყველასთვის ნათელი, მარტივად
აღსაქმელი უნდა იყოს. აუცილებელია უაზრო, არაფრის მომცემი ჟესტების თავიდან
აცილება, როგორიცაა თმაზე ხელის გადასმა, ხელების სრესა, ბიბილოების და
ცხვირის შეხება, ხელების ჯიბეებში ჩაწყობა და სხვა. ეს ტურისტების ყურადღებას
წაგართმევთ და მხოლოდ თქვენს ნევროზზე მიუთითებს. საკუთარი გაუაზრებელი
ჟესტების უკეთ შესასწავლად კარგი მეთოდია ვიდეოგადაღება და შემდეგ მისი
გარჩევა.
მზერითი კონტაქტი

მზერითი კონტაქტი არის ძალიან მნიშვნელოვანი ელემენტი კომუნიკაციაში.

გამაღიზიანებელია ის, რომ როდესაც ვინმეს ელაპარაკებით და ის თქვენ არ
გიყურებთ. ექსკურსიის ჩატარება დაიწყეთ მზერითი კონტაქტით. მზერაშეაჩერეთ
თითოეულ ტურისტზე რეგულარულად. მზერითი კონტაქტი მსმენელის
ყურადღების დონეს ზრდის, ის უკეთ აღიქვამს მოსმენილს. თუ თავიდან არ
გამოგდით მზერითი კონტაქტის შენარჩუნება ჯგუფის ყველა წევრზე, ეცადეთ მზერა

44
შეაჩეროთ ჯგუფის მარცხენა და მარჯვენა მხარეს მდგომ სიმპათიურ პიროვნებებზე,
ასე გადანაწილდება მზერა მთელ ჯგუფზე. როცა უფრო მეტად თავდაჯერებული
გახდებით, ხშირად შეხედეთ ჯგუფის იმ წევრებსაც, რომლებიც ნაკლებად
გესიმპათიურებათ.
მზის სათვალეები ხელს უშლის მხედველობით კონტაქტს, მით უმეტეს მკვეთრად
დაბურული მინები. ამიტომ უმჯობესია არ ატაროთ ისინი, თუ ჯანმრთელობა ამას
არ მოითხოვს.
მიმიკა გამოხატავს თქვენს განწყობას. ეს არის ადამიანის შინაგანი სამყაროს სარკე.
ბუნებრივი მიმიკები იმდენად ერთნაირია, რომ ის მთელ მსოფლიოში ერთნაირად
აღიქმება. ადამიანის გამომეტყველებაზე ადვილად ამოიკითხება, ის ბედნიერია,
კმაყოფილია, მოწყენილია, გაბრაზებულია თუ გაოცებულია. გამომეტყველების და
მიმიკის კონტროლი ისე, რომ განწყობა და ემოციები არ შეგემჩნეს, ძალიან რთულია.
ადამიანს, რომელსაც უემოციო გამომეტყველება აქვს, `პოკერის სახეს” (Pokerface)
უწოდებენ. მას ისე აქვს გამჯდარი ნიღაბი, რომ მასთან საუბრისას, ვერც კი ხვდებით
მოსწონხართ თუ არა. ასეთ ადამიანებთან ურთიერთობა ძალიან რთულია.
ადამიანთა უმეტესობა უფრო გაუცნობიერებლად იყენებს მიმიკებს, ვიდრე
გაცნობიერებულად.
გიდს შეუძლია მიმიკის მიხედვით მიხვდეს, მოსწყინდათ ტურისტებს თუ
სიამოვნებთ მისი მოსმენა. მან ეს სიგნალი აუცილებლად უნდა დაიჭიროს და
რეაგირება 69

45
მოახდინოს. გიდი უნდა ცდილობდეს სითბოს გამომხატველი მიმიკების გამოყენებას,
როგორიცაა მაგალითად ღიმილი.ტურისტი ხედავს, რომ თქვენი სამუშაო
სიამოვნებას განიჭებთ და თვითონაც პოზიტიურად იმუხტება.
ცივ ამინდში სახის კუნთები იყინება, ხშირად უნდა იტარებდეთ სახის მასაჟებს
კუნთების გასათბობათ. ხშირად ივარჯიშეთ სარკესთან.
ჩაცმის სტილით და მანერით ადამიანი მრავალ სიგნალს გასცემს. ჩაცმულობით
პიროვნების რეალურ ან სასურველ სოციალურ მდგომარეობასა და როლზე გვექმნება
შთაბეჭდილება.
გიდი დღის პროგრამის და ჯგუფის შესაბამისად იცმევს. თუ ექსკურსანტებს
წარმოადგენენ სკოლის მოსწავლეები, მაშინ ის არ იყენებს ჰალსტუხს და ბოლომდე
შეკრულ საყელოს, ხოლო თუ ბანკირებთან უხდება ურთიერთობა, ჩაცმულობა, რა
თქმა უნდა, აკადემიური უნდა იყოს. სამოსი განსხვავდება წელიწადის დროის და
ამინდის მიხედვით. მაგალითად, წვიმისას უმჯობესია გიდს ეცვას საწვიმარი და
სქელი ფეხსაცმელები.
აუცილებელია ტანსაცმელი მოვლილი იყოს. ყურადღება განსაკუთრებით უნდა
მიექცეს გიდის ფეხსაცმელს, ცუდი სანახავია, როცა ის გაცვეთილი ფეხსაცმლით
დადის. ბუნებაში ჩატარებული ექსკურსიები გამძლე ფეხსაცმელს მოითხოვს. გიდი
მაგალითის მიმცემი უნდა იყოს ტურისტებისთვის, ამიტომ დაუშვებელია ბუნებაში
სანდლებით და ღია ფეხსაცმლით სიარული. იმ შემთხვევაში, თუ მას ასეთი
ფეხსაცმელი მოგვიანებით სჭირდება, მანქანაში უნდა შეინახოს.
ექსკურსიებისთვის გამოყავით ისეთი ტანსაცმელი, რომელიც თქვენთვის
წარმატებასთან ასოცირდება (მაგ., რომელიც გეცვათ მაშინ, როცა გამოცდა
წარმატებით ჩააბარეთ), ეს თქვენ თავდაჯერებულებაზე კარგად იმოქმედებს და
პოზიტიურ განწყობას შეგიქმნით.

ჯგუფური ტურის ხელმძღვანელობისას, გიდს შეუძლია ისარგებლოს ემპათიით

სტუმრების სოციალური მინიშნებების ინტერპრეტაციისთვის, რათა დაადგინოს, რას
46
გრძნობენ ისინი ტურის მიმართ. თანაგრძნობის გამოყენება საშუალებას აძლევს
მეგზურს განსაზღვროს, როდის სარგებლობენ სტუმრები ტურით და
საჭიროებისამებრ შეცვალოს ტურის სტილი.

ტურის სტილის მონაწილეთა პრეფერენციებზე მორგებით, გიდს შეუძლია

მაქსიმალურად გაზარდოს მათი სიამოვნება და უზრუნველყოს საუკეთესო ტური. ეს
არა მხოლოდ საშუალებას აძლევს სტუმრებს გაატარონ დრო, არამედ შეიძლება
გამოიწვიოს უფრო მაღალი მიმოხილვები და უკეთესი კარიერული შესაძლებლობები
გიდისთვის.

ენერგიული ხასიათი

გიდების უმეტესობა ტურს ენერგიითა და ენთუზიაზმით წარმართავს. იმის გამო,

რომ ტური მონაწილეებისთვის სახალისოა, ენერგიის მაღალი დონის შენარჩუნება და
სიხარულის გამოხატვა ტურის განმავლობაში შეიძლება დაეხმაროს ტურის
სტუმრებს სიამოვნებაში.

იუმორი

ბევრ ტურში გიდები ირჩევენ ხუმრობების გამოყენებას თავიანთი სპექტაკლების

დროს ტურის განმავლობაში ოპტიმისტური და სასიამოვნო განწყობის
შესაქმნელად. იუმორის ძლიერი გრძნობა საშუალებას აძლევს გიდს, ბუნებრივად
ჩასვას მხიარული სტრიქონები ტურში, რაც იწვევს სტუმრების გულწრფელ
სიცილს. ექსკურსიამძღოლისთვის სასარგებლოა იმის გაგება, თუ როგორ და როდის
უნდა იყოს სასაცილო, იპოვნოს სწორი ბალანსი იუმორსა და ინფორმაციას შორის,
რათა მოერგოს ტურის ზოგად სტილს და უზრუნველყოს, რომ სტუმრებმა მიიღონ
ტური, რომელსაც მოელიან.

იმპროვიზაცია
47
ტურის ხელმძღვანელობისას, იმპროვიზაციის უნარები საშუალებას აძლევს გიდს
უპასუხოს სიტუაციებს, როდესაც ისინი განვითარდებიან და განაგრძონ ტურით
სიამოვნება. იმპროვიზაციის უნარები ხშირად მუშაობს იუმორით, როდესაც გიდი
პოულობს ხუმრობის საშუალებას სტუმრის ნათქვამის საპასუხოდ ან რაიმე
მოულოდნელს, რომელსაც ტურის ჯგუფი ხედავს. სწრაფი რეაგირების უნარი
საინფორმაციო ან გასართობი მინიშნებებით ეხმარება აუდიტორიის ჩართულობას
მთელი ტურის განმავლობაში.

ცოდნა

ტურის ჩატარებისას გიდს უნდა ჰქონდეს გაშუქებული საგნების ფართო ცოდნა. ეს

მოიცავს ძირითადი ფაქტების და ისტორიების დამახსოვრებას თითოეული ტურის
გაჩერებაზე გასაზიარებლად, ასევე დამატებით ინფორმაციას, რომელიც არ ჩანს
ყველა ტურში. ტურის საგნის უფრო ღრმა ცოდნა საშუალებას აძლევს გიდს შეავსოს
თავისი სტანდარტული ტური კითხვებზე და გაუთვალისწინებელ სიტუაციებზე
პასუხებით.

საქართველოს გიდის პროფესიული ეთიკის სახელმძღვანელო ნორმები და

ვალდებულებები საქართველოს გიდის პროფესიული ეთიკის ნორმების დაცვისთვის
საქართველოს გიდმა უნდა:

1. უზრუნველყოს უმაღლესი სტანდარტის მომსახურების მიწოდება, რისთვისაც

უნდა დაეყრდნოს ახალი ევროპული სტანდარტით EN 15565 განსაზღვრულ
პროფესიული მომზადების ნორმებს.
2. ყოველთვის შეინარჩუნოს კეთილგანწყობა კოლეგებთან, ტურისტული
ინდუსტრიის ყველა სხვა მხარესთან და მომხმარებელთან. საქართველოს გიდი
მუდმივად უნდა ზრუნავდეს და წაახალისებდეს თანამშრომლობის
სულისკვეთებას მთელ სამუშაო პროცესში.

48
3. იყოს კანონმორჩილი და ყოველთვის იმყოფებოდეს კანონთან და
პროფესიული ეთიკის ნორმებთან შესაბამისობაში.
4. გიდის პროფესიული საქმიანობა ემყარება კანონიერების, პიროვნების -
მომხმარებლის პატივისა და ღირსების დაცვის და ზოგადსაკაცობრიო
ჰუმანიზმის პრინციპებს.
5. გიდი მოვალეა, პატივი სცეს და დაიცვას მომხმარებლის - როგორც
საქართველოს მოქალაქის, ასევე უცხოელი ტურისტის უფლებები და
თავისუფლებები, განურჩევლად მისი მოქალაქეობრივი მრწამსის
სარწმუნოების, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, სოციალური თუ
ქონებრივი მდგომარეობის, რასობრივი და ეროვნული კუთვნილების, სქესისა,
ასაკის, განათლების, ენისა თუ სხვა განსხვავებებისა.
6. ყოველთვის იყოს ორიენტირებული ადგილობრივი ტურისტული
ინდუსტრიის პოპულარიზაციაზე, რისთვისაც საქართველოს გიდმა უნდა
უზრუნველყოს ქვეყნის ტურიზმის სექტორის განვითარების სათანადო
მხარდაჭერა, რისთვისაც საქართველოს გიდმა ყოველთვის წინ უნდა დააყენოს
ქვეყნის რეპუტაცია და იმიჯი ტურისტებთან ურთიერთობისას ნებისმიერ
დროს; წაახალისოს ტურისტები, ფრთხილად მოეპყრან საქართველოს
კულტურული და ბუნებრივი ძეგლებისა და ღირსშესანიშნაობების ობიექტებს;
იმოქმედოს, როგორც საქართველოს ტურიზმის სექტორის ელჩმა და
შეძლებისდაგვარად წაიყვანოს ტური ისე, რომ ადგილობრივმა მრეწველობამ
და ეკონომიკამ სარგებელი ნახოს. საქართველოს გიდი ვალდებულია
დაემორჩილოს მომხმარებლის (მათ შორის დამსაქმებელი კომპანიის) წესებსა
და შინაგანაწესს, რაც არ ეწინაამდეგება საქართველოს კანონმდებლობას, ამ
კოდექსსა და საყოველთაოდ აღიარებულ ეთიკურ ნორმებს.
7. ანაზღაურება და ‘საჩუქარი თანხის’ მიღება მოახდინოს მხოლოდ
მომხმარებელის (მათ შორის დამსაქმებელი კომპანიის) სურვილიდან

49
 გამომდინარე და მისი თანხმობით, მომხმარებლის (მათ შორის დამსაქმებელი
კომპანიის) წესებისა და პოლიტიკის მიხედვით. საქართველოს გიდის მიერ
თანხის მიღება უნდა მოხდეს მხოლოდ კანონით გათვალისწინებული
ფორმებით. საქართველოს გიდმა თავი უნდა აარიდოს ისეთ ფინანსურ
ურთიერთობას, რომელიც ზემოთხსენებულ ნორმებში არ ჯდება.
საქართველოს გიდი ვალდებულია დაემორჩილოს მომხმარებლის (მათ შორის
დამსაქმებელი კომპანიის) წესებს ტურისტული პროგრამის წარმართვის დროს
ტურისტისთვის ‘საჩუქრის’ გამორთმევისას. საქართველოს გიდმა თავი უნდა
აარიდოს ისეთი თანხების მიღებას, თუკი ეს მომხმარებლის (მათ შორის
დამსაქმებელი კომპანიის) წესებით იკრძალება; საქართველოს გიდი ასევე
ვალდებულია მომხმარებელთან (მათ შორის დამსაქმებელ კომპანიასთან)
შეათანხმოს ტურისტისთვის თვითდაფინანსებადი საქმიანობის ორგანიზება;
8. საქართველოს გიდმა არ უნდა წაახალისოს ტურისტი თვითდაფინანსებადი
საქმიანობისკენ, მით უფრო ყოვლად დაუშვებელია ზეწოლის ნებისმიერი
ფორმა ტურისტზე ასეთი საქმიანობის მოწოდების მიზნით; საქართველოს
გიდი მუშაობის დასრულების შემდეგ არ უნდა ჩაერთოს ასეთ საქმიანობაში.
9. ყოველთვის შეუსაბამოს ქცევის ნორმები მომხმარებლის (მათ შორის
დამსაქმებელი კომპანიის) პოლიტიკასა და ქვეყნის კანონმდებლობას ტურის
განმავლობაში განხორციელებული საქმიანობისას, მათ შორის შოპინგისას;
ასევე ზედმიწევნით დაიცვას მომხმარებლის (მათ შორის დამსაქმებელი
კომპანიის) კონფიდენციალურობა.
10. ყოველთვის გაითვალისწინოს და ზედმიწევნით შეასრულოს ყოველი
კონკრეტული ჯგუფის დახვედრისა და გაცილების წესები და ნორმები
ჯგუფის წარმოშობის, შემადგელობისა და სხვა მნიშნველოვან
თავისებურებათა გათვალისწინებით.

50
11. იზრუნოს ტურისტის უსაფრთხოებაზე მთელი ტურის განმავლობაში,
რისთვისაც მუდმივად უნდა მიაწოდოს ინფორმაცია არსებული შესაძლო
საფრთხეების, ქვეყნის რეგულაციების და ადგილისა თუ სიტუაციის ისეთი
თავისებურებების შესახებ, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს ტურისტის
უსაფრთხოების პირობების მოშლა ან დაქვეითება.
12. შეინარჩუნოს ქვეყნის ტურიზმის სექტორის იმიჯი, რისთვისაც ტური უნდა
წაიყვანოს მხოლოდ იმ ენაზე, რომელსაც პროფესიულ დონეზე ფლობს, ასევე
არ უნდა გამომჟღავნოს უკმაყოფილება ტურისტებთან, მაქსიმალურად თავი
შეიკავოს უარყოფითი დამოკიდებულებისა და დაპირისპირებისგან.
13. ყოველთვის მიაქციოს ყურადღება საკუთარ ჩაცმულობას და გაითვალისწინოს
საყოველთაოდ აღიარებული გამოცდილება, ქვეყანაში არსებული პრაქტიკა,
ტურის სპეციფიკა და მომხმარებლის (მათ შორის დამსაქმებელი კომპანიის)
მოთხოვნები; ეცვას მოწესრიგებულად, სუფთად და თავის პროფესიულ
იმიჯთან შესაბამისად; მოვალეობის შესრულებისას მას მკერდზე უნდა ეკეთოს
საქართველოს გიდის ნიშანი და თან ატაროს საქართველოს გიდის ბარათი.
14. საქართველოს გიდის პროფესიული უნარ-ჩვევები საქართველოს გიდმა
მთელი ტურის განმავლობაში უნდა გამოავლინოს თავისი საქმისადმი
პროფესიული განწყობა, მზრუნველობა და ყურადღება, ზედმიწევნით დაიცვას
უსაფრთხოების ზომები, რისთვისაც აუცილებლად უნდა ფლობდეს ზოგად და
კონკრეტულ უნარებს, უნდა შეეძლოს ცოდნის სათანადოდ მიწოდება
მომხმარებლისადმი:
15. ზოგადი უნარები - უნდა შეეძლოს ხმის ტემბრისა და ინტონაციის ცვლილება,
სიტყვების მისაღები ფორმით გამოყენება, ტერმინების ახსნა, ვიზუალური
კონტაქტის დამყარება ჯგუფთან, კითხვებისადმი მართებული მიდგომა.
კონკრეტული უნარები - უნდა შეეძლოს მოძრავ ტრანსპორტში მიკროფონის

51
 გამოყენების ტექნიკის ფლობა, დროის განაწილება და ობიექტის სწორად
ჩვენება.
16. ცოდნის მიწოდება - კარგად უნდა იცნობდეს ტურში შემავალ ყველა ობიექტს,
შეეძლოს სწორად აარჩიოს და ზუსტად გადმოსცეს შინაარსი; უწყვეტად,
მკაფიოდ უნდა გადავიდეს ობიექტიდან ობიექტზე, ასევე შეძლოს იუმორის
შესაბამისად გამოყენება.
17. ტურისტის უსაფრთხოების დაცვა – მთელი ტურის განმავლობაში მუდმივად
მიაწოდოს ინფორმაცია არსებული თუ შესაძლო საფრთხეების, ქვეყნის
რეგულაციებისა და ადგილის, თუ სიტუაციის სპეციფიკის შესახებ, რამაც
შესაძლოა გამოიწვიოს ტურისტის უსაფრთხოების პირობების მოშლა ან
დაქვეითება.

52
 თემა: 4

ექსკურსიის მომზადება

ექსკურსიის მარშრუტის დაგეგმვა

საექსკურსიო მარშრუტი - ექსკურსიის მნიშვნელოვანი ელემენტია, რომელიც ხელს

ხელს უწყობს საექსკურსიო თემის წარმოჩენას. იგი აგებულია მოცემული
ექსკურსიისთვის ობიექტების მონახულების სწორი შერჩევით და უსაფრთხოების
მოთხოვნიელების გათვალისწინებით.
ძირითადი მოთხოვნები, რომელიც გათვალისწინებული უნდა იქნას მარშრუტის
შედგენისას, არის ობიექტების ლოგიკური თანმიმდევრობით ჩვენების ორგანიზება
და თემის გამჟღავნების ვიზუალური საფუძვლის უზრუნველყოფა.
საექსკურსიო პრაქტიკაში მარშრუტების დაგეგმვის სამი ვარიანტი არსებობს:
ქრონოლოგიური, თემატური და თემატურ-ქრონოლოგიური.
მარშრუტის ქრონოლოგიური აგება ფაქტების ქრონოლოგიური დალაგების
მეთოდით არის წარმოდგენილი, მაგალითად, ექსკურსიები, რომელიც გამოჩენილი
ადამიანების ცხოვრებასა და მოღვაწეობას ეძღვნება.

53
თემატური პრინციპის მიხედვით იგეგმება საექსკურსიო მარშრუტები, რომლებიც
დაკავშირებულია ქალაქის ცხოვრებაში გარკვეული თემის გამჟღავნებასთან
(მაგალითად, „ტოლერანტული თბილისი“, „ლიტერატურული გარეუბნები“ და ა.შ.).
ქალაქის თითქმის ყველა ტური აგებულია თემატური და ქრონოლოგიური
პრინციპის მიხედვით. მასალის ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით წარდგენის
თანმიმდევრობა ასეთ ექსკურსიებში, როგორც წესი, მხოლოდ თითოეული ქვეთემის
გამჟღავნებისას შეინიშნება.
მარშრუტის განვითარება - რთული მრავალსაფეხურიანი პროცედურაა, რომელიც
მოითხოვს საკმაოდ მაღალ კვალიფიკაციას და არის ახალი ექსკურსიის შექმნის
ტექნოლოგიის ერთ-ერთი მთავარი ელემენტი. საავტობუსო მარშრუტების
განხორციელებისას უნდა იხელმძღვანელოს „საგზაო მოძრაობის წესებით“, „საგზაო
ტრანსპორტის წესდებით“, „მგზავრთა გადაყვანის წესებით“ და სხვა უწყებრივი
დებულებებით.
ობიექტები, ტურში მათი როლიდან გამომდინარე, შეიძლება გამოყენებულ იქნას
როგორც მთავარი და დამატებითი.
ძირითადი ობიექტები ექვემდებარება უფრო ღრმა ანალიზს, ისინი ავლენენ
ექსკურსიის ქვეთემებს.
დამატებითი ობიექტების ჩვენება, როგორც წესი, ტარდება საექსკურსიო ჯგუფის
„გადასვლების“ დროს და ის არ იკავებს დომინანტურ პოზიციას.
მარშრუტი აგებულია ობიექტების შემოწმების ყველაზე სწორი თანმიმდევრობის
პრინციპით და დაგეგმილია შემდეგი მოთხოვნების გათვალისწინებით:
ობიექტების ჩვენება უნდა განხორციელდეს გარკვეული ლოგიკური
თანმიმდევრობით, მარშრუტის იმავე მონაკვეთზე (ქუჩა, მოედანი, ხიდი,
გზატკეცილი), ანუ ე.წ.
- ობიექტის ხელმისაწვდომობის მიხედვით (მისი შემოწმების ადგილი);
- ობიექტებს შორის გადაადგილება ან გადასვლა არ უნდა დასჭირდეს 10-15 წუთს,

54
რათა ჩვენებასა და სიუჟეტში არ იყოს ძალიან გრძელი პაუზები;
- კეთილმოწყობილი გაჩერებების არსებობა, სატრანსპორტო საშუალებების
სანიტარული და პარკინგის ჩათვლით.
ექსკურსიის მომენტისთვის რეკომენდებულია ჯგუფის გადაადგილების რამდენიმე
ვარიანტი. მარშრუტის შეცვლის აუცილებლობას რიგ შემთხვევებში იწვევს საცობები,
საქალაქო მაგისტრალებზე სარემონტო სამუშაოები. ეს ყველაფერი
გასათვალისწინებელია მარშრუტის სხვადასხვა ვარიანტების შექმნისას.
ავტობუსების მარშრუტის შემუშავება სრულდება პასპორტისა და მარშრუტის სქემის
კოორდინირებითა და დამტკიცებით, გარბენის და სატრანსპორტო საშუალებების
გამოყენების დროის გაანგარიშებით.
მარშრუტის შემოვლა - ახალი ექსკურსიის თემის შემუშავების ერთ-ერთი
მნიშვნელოვანი ეტაპია. მარშრუტის შემოვლის ორგანიზებისას დაყენებულია
შემდეგი ამოცანები:
1) გაეცანით მარშრუტის, ქუჩების, სკვერების განლაგებას, რომლებზედაც გადის
მარშრუტი;
2) მიუთითეთ ადგილი, სადაც მდებარეობს ობიექტი, ასევე შემოთავაზებული
გაჩერების ადგილი ღირსშესანიშნაობებთან (ავტობუსის ან ჯგუფის);
3) შესწავლილ იქნეს ავტობუსით ობიექტებსა თუ სადგომებზე შესასვლელი
ადგილები;
4) საექსკურსიო დროის განსაზღვრა, როგორც მოძრაობისას, ასევე თითოეულ
ობიექტთან გაჩერების და საბოლოოდ ჩამოყალიბდეს საექსკურსიო დროის
ხანგრძლივობა;
5) შეამოწმოს განკუთვნილი ჩვენების ობიექტების გამოყენების მიზანშეწონილობა;
6) განიხილოს რამოდენიმე ვარიანტი და აირჩიოს საუკეთესო ხედები და ადგილები
ჯგუფის განსათავსებლად ობიექტის ჩვენების დროს;
7) აირჩიეთ ობიექტის გაცნობის მეთოდი;

55
8) მოახდინოს მარშრუტზე ტურისტების უსაფრთხო გადაადგილების მიზნით
პოტენციურად საშიში ადგილების იდენტიფიცირება და ზომების მიღება.
ექსკურსიის საკონტროლო ტექსტის მომზადება
საექსკურსიო საკონტროლო ტექსტი არის მასალა, რომელიც აუცილებელია
ექსკურსიაში შესული ყველა ქვეთემის სრულად გასაჯაროებისთვის. ტექსტი
გამიზნულია გიდის სიუჟეტის თემატური ორიენტაციის უზრუნველსაყოფად, იგი
აყალიბებს გარკვეულ თვალსაზრისს იმ ფაქტებსა და მოვლენებზე, რომლებსაც
ეძღვნება ტური და იძლევა ნაჩვენები ობიექტების ობიექტურ შეფასებას.
მოთხოვნები ტექსტისთვის: ფორმულირების სიცხადე, ფაქტობრივი მასალის საჭირო
რაოდენობა, თემის შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა, თემის სრული
გამჟღავნება, ლიტერატურული ენა.
ექსკურსიის ტექსტს ადგენს შემოქმედებითი ჯგუფი ახალი თემის შემუშავებისას და
ასრულებს საკონტროლო ფუნქციებს. ეს ნიშნავს, რომ გიდმა უნდა ააგოს თავისი
მონათხრობი ამ ტექსტის მოთხოვნების გათვალისწინებით (საკონტროლო ტექსტი).
საკონტროლო ტექსტი უმეტეს შემთხვევაში შეიცავს მასალის ქრონოლოგიურ
პრეზენტაციას. ეს ტექსტი არ ასახავს ექსკურსიის სტრუქტურას და არ არის აგებული
მარშრუტის თანმიმდევრობით, მასალის განაწილებით წარმოდგენილი გაჩერებებით,
სადაც ხდება ექსკურსიის ობიექტების ანალიზი. საკონტროლო ტექსტი
საგულდაგულოდ არის შერჩეული და დამოწმებულია სხვადასხვა წყაროს
მასალებით, რაც ამ თემაზე ჩატარებული ყველა ექსკურსიის საფუძველია.
საკონტროლო ტექსტში მოცემული დებულებებისა და დასკვნების გამოყენებით
გიდი აგებს თავის ინდივიდუალური ტექსტს.
საკონტროლო ტექსტის საფუძველზე შეიძლება შეიქმნას ექსკურსიები იმავე თემაზე,
მათ შორის ბავშვებისთვის და მოზრდილებისთვის, მუშაკთა სხვადასხვა
ჯგუფისთვის.

56
ამგვარი ვარიანტების შექმნის ხელშეწყობის მიზნით, საკონტროლო ტექსტში
შეიძლება შევიდეს მასალები, რომლებიც დაკავშირებულია ობიექტებთან,
ქვეთემებთან და ძირითად საკითხებთან, რომლებიც არ იყო შეტანილი ამ
ექსკურსიის მარშრუტში.
გიდის სიუჟეტის მასალების გარდა, საკონტროლო ტექსტი შეიცავს მასალებს,
რომლებიც უნდა ქმნიდეს შესავალი სიტყვის შინაარსს და ტურის დასკვნას, ასევე
ლოგიკურ გადასვლებს. მისი გამოყენება მარტივი უნდა იყოს. ციტატები, ფიგურები
და მაგალითები თან ახლავს წყაროების ბმულებს.
"გიდის პორტფოლიოს" შექმნა
"გიდის პორტფოლიო„- ტურის დროს გამოყენებული ვიზუალური საშუალებების
ნაკრებია. ეს დამხმარე საშუალებები, როგორც წესი, მოთავსებულია საქაღალდეში ან
პატარა პორტფელში (ნახაზები, ნახატები, ცხრილები, დიაგრამები და სხვ.,)
„პორტფელის სახელმძღვანელოს“ ერთ-ერთი ამოცანაა ჩვენების დროს დაკარგული
რგოლების აღდგენა. ექსკურსიებში ხშირად ირკვევა, რომ თემის ინფორმაციისათვის
აუცილებელი ყველა ობიექტი არ არის შემონახული. მაგალითად,
ღირშესანიშნაობების დამთვალიერებლები ვერ ხედავენ ისტორიულ შენობას,
რომელიც დრომ გაანადგურა; დიდი სამამულო ომის დროს დანგრეული სოფელი და
ა.შ. ზოგჯერ საჭირო ხდება წარმოდგენა იმ ადგილის თავდაპირველი იერსახის
შესახებ, რომელზეც აშენდა აღნიშნული შენობა (საცხოვრებელი უბანი). ამ მიზნით,
მაგალითად, გამოიყენება სოფლის ან უდაბნოს ფოტოები, საწარმოს მშენებლობის
პანორამები, საცხოვრებელი ფართი. ასევე შეიძლება პრობლემა იყოს იმის ჩვენება,
თუ რა იქნება გამოკვლეულ ადგილას უახლოეს მომავალში. ამ შემთხვევაში
ტურისტებს აჩვენებენ შენობების, ნაგებობების, ძეგლების პროექტებს.
ექსკურსიების დროს შეიძლება ასევე საჭირო გახდეს ამ ობიექტთან დაკავშირებული
ადამიანების ფოტოების ჩვენება ან მასთან დაკავშირებული მოვლენები.

57
ტურს უფრო დამაჯერებელს ხდის ორიგინალური დოკუმენტების, ხელნაწერების,
ლიტერატურული ნაწარმოებების ასლების ჩვენება, რაზეც გიდი მოგვითხრობს.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ამოცანა ექსკურსიებზე - ობიექტის ვიზუალური
წარმოდგენაა (მცენარეები, მინერალები, მექანიზმები ავთენტური ნიმუშების ან მათი
ფოტოების, მოდელების, დუიმების ჩვენებით).
"გიდის პორტფოლიო" მოიცავს ფოტოსურათებს, გეოგრაფიული რუკები,
დიაგრამები, ნახატები, ნახაზები, პროდუქტის ნიმუშები და ა.შ. ასეთი
„პორტფოლიოები“ ჩვეულებრივ იქმნება თითოეული თემისთვის. ისინი გიდის
მუდმივი კომპანიონია და ეხმარება, რომ ნებისმიერი მოგზაურობა წარსულსა და
აწმყოში უფრო საინტერესო და სასარგებლო გახდეს. „პორტფოლიოს“ შინაარსი
ნაკარნახევია ტურის თემატიკით.
„გიდის პორტფელის“ ვიზუალური საშუალებები მარტივი გამოსაყენებელი უნდა
იყოს. მათი რიცხვი დიდი არ უნდა იყოს, რადგან ამ შემთხვევაში დამხმარე
საშუალებები ტურისტებს ორიგინალური საგნების შესწავლისგან გადაიტანს და
ყურადღებას გაფანტავს.
შემოქმედებითი ჯგუფის წევრები, რომლებიც ამზადებენ ახალ ექსკურსიას, ხელთ
არსებული ვიზუალური მასალებიდან ირჩევენ ყველაზე ექსპრესიულს, რომელიც
დაგეხმარებათ სახელმძღვანელოს თემის გაშუქებაში. მარშრუტზე მოწმდება
ვიზუალური საშუალებების დემონსტრირების მეთოდოლოგია. შემდეგ
მეთოდოლოგიურ შემუშავებაში შედის რეკომენდაციები „პორტფოლიოს“ მასალების
გამოყენების შესახებ.
„პორტფოლიოში“ შეტანილ თითოეულ ექსპონატს ახლავს ბროშურა ახსნა-
განმარტებით ან საცნობარო მასალებით. ზოგჯერ ახსნა-განმარტებები გამოფენის
უკანა მხარეს არის გაკრული. ასეთი ანოტაცია ემსახურება მასალას წყაროს სახით
გიდისთვის ექსპონატის დამთვალიერებლებისთვის ჩვენებისას.

58
„გიდის პორტფოლიოში“ შეტანილი გარკვეული თემის ვიზუალური მასალების სია
უნდა განახლდეს ახალი ექსკურსიის თემის შემუშავების განმავლობაში.
"პორტფოლიოს" ვიზუალური მასალის შერჩევაში დიდ დახმარებას უწევენ
საექსკურსიო ორგანიზაციები მუზეუმებს, გამოფენებს, არქივებს.

ექსკურსიის ჩატარების მეთოდოლოგიური მეთოდების განსაზღვრა

ტურის წარმატება პირდაპირ არის დამოკიდებული მასში გამოყენებული ჩვენებისა

და თხრობის მეთოდოლოგიურ მეთოდებზე. ამა თუ იმ მეთოდოლოგიური ტექნიკის
არჩევა ნაკარნახევია ტურისთვის დასახული ამოცანებით, კონკრეტული ობიექტის
ინფორმაციული სიმდიდრით.

შემოქმედებითი ჯგუფის მუშაობა ამ ეტაპზე შედგება რამდენიმე ნაწილისგან:

ყველაზე ეფექტური მეთოდოლოგიური ტექნიკის შერჩევა ქვეთემების
ხაზგასმისთვის, მეთოდოლოგიური ტექნიკები, რომლებიც რეკომენდებულია ტურის
აუდიტორიის მიხედვით (მოზარდები, ბავშვები), ტურის დრო (ზამთარი, ზაფხული).
, დღე, საღამო), ფუნქციების ჩვენება; ტურისტების ყურადღების შენარჩუნებისა და
საექსკურსიო მასალის აღქმის პროცესის გააქტიურების მეთოდების განსაზღვრა;
გიდის მეტყველებაში გამომხატველი საშუალებების გამოყენების შესახებ
რეკომენდაციების შემუშავება; ექსკურსიების ჩატარების ტექნიკის წესების შერჩევა.
თანაბრად მნიშვნელოვანია მეთოდოლოგიური ტექნიკის გამოყენების ტექნოლოგიის
განსაზღვრა.

ექსკურსიის ტექნიკის განმარტება

ექსკურსიის ტექნიკა აერთიანებს ექსკურსიის პროცესის ყველა ორგანიზაციულ

საკითხს. კერძოდ, გულდასმით განიხილავენ, როდის და სად უნდა იმოძრაონ
ექსკურსანტებმა, ობიექტებს შორის მანძილები და დრო და სად არის ობიექტი

59
„გიდის პორტფოლიოს“ ექსპონატების ჩვენება დასაშვები და ა.შ. ჩანაწერები
შესრულებულია მეთოდოლოგიური განვითარების სვეტში "ორგანიზაციული
ინსტრუქციები". ეს ინსტრუქციები ასევე მიემართება ავტობუსის მძღოლს.
მაგალითად, სად უნდა დააყენოთ ავტობუსი, სადაც უფრო ნელა უნდა წახვიდეთ
ობიექტზე ფანჯრიდან დასაკვირვებლად. ცალკე ინსტრუქციები ვრცელდება
ღირსშესანიშნაობებზე (ქუჩაში უსაფრთხოების წესების დაცვა, ავტობუსიდან გასვლა,
სალონში განთავსება). მნიშვნელოვანია რეკომენდაციების ჩამოყალიბება
ექსკურსიაში პაუზების გამოყენების შესახებ; ქვეთემების გაშუქებისთვის
გამოყოფილი დროის დაცვაზე, ტურისტების კითხვებზე პასუხების ორგანიზებაზე;
„პორტფოლიოს“ ექსპონატების გამოყენების ტექნიკის შესახებ და ა.შ. არანაკლებ
მნიშვნელოვანია ინსტრუქციები გიდის განთავსების ადგილის შესახებ ობიექტების
ჩვენებისას, მარშრუტზე ტურისტების დამოუკიდებელი მუშაობის
ხელმძღვანელობისა და ავტობუსის მოძრაობისას სიუჟეტის წარმართვისას.

მეთოდოლოგიური განვითარების შედგენა

მეთოდოლოგიური შემუშავება - დოკუმენტი, რომელიც განსაზღვრავს, თუ როგორ

უნდა ჩატარდეს ეს ექსკურსია, როგორ უნდა მოეწყოს ძეგლების ჩვენება
საუკეთესოდ, ჩატარების რა მეთოდოლოგია და ტექნიკა უნდა იქნას გამოყენებული,
რომ ექსკურსია ეფექტური იყოს. მეთოდოლოგიური შემუშავება ადგენს ექსკურსიის
მეთოდოლოგიის მოთხოვნებს დემონსტრირებადი ობიექტების თავისებურებებისა
და წარმოდგენილი მასალის შინაარსის გათვალისწინებით. ის თავისებური
გზამკვლევია და უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ მოთხოვნებს: გიდს შესთავაზოს
თემის გამოვლენის გზა; აღჭურვა მას ჩვენების და თხრობის ყველაზე ეფექტური
მეთოდოლოგიური მეთოდებით; შეიცავდეს მკაფიო რეკომენდაციებს ექსკურსიების
ორგანიზების შესახებ; ტურისტების გარკვეული ჯგუფის ინტერესების

60
გათვალისწინება (თუ არსებობს ექსკურსიის ვარიანტები); გააერთიანეთ თხრობა
ერთ მთლიანობაში.

ექსკურსიის თითოეული თემისთვის შედგენილია მეთოდოლოგიური შემუშავება,

მათ შორის ექსკურსიის მომზადებისა და ჩატარებისადმი დიფერენცირებული
მიდგომით. მეთოდოლოგიური შემუშავების ვარიანტები ასახავს ტურისტების
ასაკობრივ, პროფესიულ და სხვა ინტერესებს, მისი განხორციელების მეთოდის
თავისებურებებს.

მეთოდოლოგიური შემუშავების ფორმულირება შემდეგია:

სატიტულო ფურცელი შეიცავს მონაცემებს: საექსკურსიო დაწესებულების

დასახელებას, ექსკურსიის თემის დასახელებას, ექსკურსიის ტიპს, მარშრუტის
ხანგრძლივობას, ხანგრძლივობას აკადემიურ საათებში, ექსკურსანტების
შემადგენლობას, დასახელებებსა და პოზიციებს. შემდგენლები, საექსკურსიო
დაწესებულების ხელმძღვანელის მიერ ექსკურსიის დამტკიცების თარიღი.
- შემდეგ გვერდზე მოცემულია ტურის მიზანი და ამოცანები, მარშრუტის დიაგრამა,
სადაც მითითებულია ობიექტები და გაჩერებები ტურის განმავლობაში.

მეთოდოლოგიური შემუშავება შედგება სამი ნაწილისაგან: შესავალი, ძირითადი

ნაწილი და დასკვნა. შესავალი და დასკვნა არ არის განთავსებული სვეტებში.
მაგალითად, აქ არის რეკომენდაციები სახელმძღვანელოსთვის, თუ როგორ უნდა
შეიქმნას შესავალი ექსკურსიის მეთოდოლოგიურ განვითარებაში თემაზე "
თბილისი -ტოლერანტობის ქალაქი"უპირველეს ყოვლისა, თქვენ უნდა გაეცნოთ
ჯგუფს, სახელს. გიდსა და მძღოლს, შემდეგ შეახსენეთ ექსკურსანტებს ავტობუსში
ქცევის წესები და გააფრთხილეთ, რომ შეძლებენ კითხვების დასმას და
შთაბეჭდილებების გაზიარებას, როცა ამის დრო იქნება წარმოდგენილი.
საინფორმაციო ნაწილში აუცილებელია დასახელდეს თემა, მარშრუტი, ექსკურსიის
61
ხანგრძლივობა, მაგრამ სასურველია ამის გაკეთება ისე, რომ გააღვივოთ ინტერესი
თემის მიმართ; შესავლის ნაწილი უნდა იყოს ნათელი, ემოციური. შეიძლება დაიწყოს
ცნობილი პოეტების ან მწერლების ლექსებით ან ციტატით. ჯგუფის სასტარტო
ადგილი განისაზღვრება დამკვეთთან ერთად სამუშაო რეჟიმში, ექსკურსიის საწყისი
წერტილი განისაზღვრება მეთოდოლოგიური შემუშავებით.

ცხრილი 1.

ექსკურსიის მეთოდოლოგიური შემუშავება:

ექსკურსიის ტექნოლოგიური რუკა

ხანგრძლივობა 4 საათი
მარშრუტი გაჩერება საჩვენებელი დრო თემა:ქვეთემა ორგანიზაციულ მეთოდური
ობიექტი ი მითითებანი მითითებანი
1 2 3 4 5 6 7
ჯგუფის #1 _ 3 წთ შესავალი: შესავალი შესავლის
შეკრების 1. .ექსკურსიის სიტყვა შემდეგ უნდა
ადგილი მარშრუტის წარმოითქმება დავსვათ
ხანგრძლივობის ავტობუსში კითხვა:
, მანძილის, ჯგუფის დამატებით თუ
ძირითადი შეკრების რა
ღირშესანიშნავი შემდეგ აინტერესებთ
სანახაობების ტურისტებს.
გაცნობა 2.
საკუთარი
თავის და
მძღოლის
წარდგენა
ძველი #2 მეტეხის მთები: 40 წთ. 30+10 1.თბილისის ტურისტები თხრობა უნდა
თბილისი პლატო მთაწმინდა, გეოგრაფია, გადმოგვყავს იყოს
თაბორი, კლიმატი. ავტობუსიდან ლოგიკური:
სოლოლაკი, 2.ისტორია და ფეხით ისტორია უნდა
მახათა. დაარსებიდან მიგვყავს დაუკავშირდეს
მთავარი დღემდე. მეტეხის ღირშესანიშნაო
ძეგლები: 3.ქალაქის პლატოზე. ბებს. (ლეგენდა
ნარიყალა, განაშენიანების ჯგუფს ლოგიკურად
მეტეხის ისტორია და ვაყენებთ სახით უნდა გადაებას
ღვთისმშობლის დაგეგმარება, ძველი XII საუკუნის
ტაძარი, წმ. აბოს განსაკუთრებით თბილისისკენ, განაშენიანებას.)
სახელობის V და XII გიდი დგება გამოვიყენოთ
ტაძარი, ორმოც საუკუნის ჯგუფის წინ და შედარების,
მოწამეთა, თბილისი ბოლოში, ისე, ლოკალიზაციის
მამადავითი, 4.თბილისის რომ ხელს არ და
მეჩეთი, მრავალეროვნუ უშლის რეკონსტუქციის
საჩინო,სურპგევ ლობა და პანორამის ხერხები
62
 ორქი, სინაგოგა, მოქალაქეთა აღქმას.
აბანოები, ტოლერანტობა
ქანდაკებები:
ქართლის დედა
და ვახტანგ
გორგასალი
გორგასლის N3 300 არაგველი აბანოთუბანი, 5+5 წთ თბილისის 300 არაგველის ომის აღწერისას
ქუჩა, N 4 სანაპიროზე 300 არაგველის აბანოები, ობელისკთან უნდა იქნას
ორთაჭალჰესი, ფოტო ობელისკი, ბალნეოლოგიუ გაჩერება გამოყენებული
პაუზისათვის
მტკვრის პეტრე რი კურორტი, ავტობუსიდან რეკონსტრუქცი
მარჯვენა ბაგრატიონის აღა-მაჰმად გადმოსვლის ის ხერხი
სანაპირო, ძეგლი ხანის შემოსევა, გარეშე.
მეტეხის ხიდი ერეკლეს სანაპიროზე
გმირობა ფოტო
კრწანისის პაუზისათვის
ბრძოლაში. ვაჩერებთ 5
ქართველი
მეომრები და
მხედართმთავრ
ები: პეტრე
ბაგრატიონი

მეთოდოლოგიური განვითარების ეფექტურობა დამოკიდებულია შვიდივე სვეტის

სწორად შევსებაზე. განვითარების ზომა - 6-12 გვერდი საბეჭდი ტექსტი. დოკუმენტის
მოცულობა დამოკიდებულია ექსკურსიის ობიექტების რაოდენობაზე, ქვეთემების
რაოდენობაზე, ექსკურსიის ხანგრძლივობაზე დროში და მარშრუტის სიგრძეზე.

სვეტში " საექსკურსიო მარშრუტი“ ეწოდება ექსკურსიის საწყისი წერტილი და I

ქვეთემის დასასრული.
სვეტში " გაჩერება“ მარშრუტის იმ პუნქტებს ჰქვია, სადაც არის ავტობუსიდან
გასასვლელი გათვალისწინებული, ავტობუსის ფანჯრებიდან ობიექტის შემოწმებაა
ექსკურსანტების გასვლის გარეშე, ან დაგეგმილია ფეხით ტურზე გაჩერება. არ
გააკეთოთ ისეთი არაზუსტი ჩანაწერები, როგორიცაა: "მდინარე მტკვრის სანაპირო"
ან "ცენტრალური მოედანი". უფრო სწორად დაწერეთ: "მდინარე მტკვრის სანაპირო
ძველ თბილისთან."
63
სვეტში " ობიექტების ჩვენება" ჩამოთვალეთ ისინი დასამახსოვრებელი ადგილები,
ძირითადი და დამატებითი ობიექტები, რომლებიც აჩვენებენ ჯგუფს გაჩერებაზე,
ჯგუფის გადაადგილებისას ან გადაადგილების შემდეგ გაჩერებაზე.
ქვეყნის ექსკურსიაზე ჩვენების ობიექტები შეიძლება იყოს ქალაქი, სოფელი,
ურბანული ტიპის დასახლება მთლიანად და მარშრუტის გასწვრივ მოგზაურობისას,
შორიდან ხილული ნაწილები (მაღალი შენობა, კოშკი, სამრეკლო, და ა.შ.). ქალაქის
ტურის დროს ჩვენების ობიექტები შეიძლება იყოს ქუჩა ან მოედანი.

სვეტში " ტურის ხანგრძლივობა და დრო“, რომელიც იწოდება ამ სვეტში, არის

დროის ჯამი, რომელიც დახარჯულია ამ ობიექტის ჩვენებაზე, გიდის ისტორიაზე
(ნაწილი, როდესაც ჩვენება არ არის) და ტურისტების მოძრაობაზე მარშრუტის
გასწვრივ შემდეგი გაჩერებისკენ. აუცილებელია გათვალისწინებულ იქნეს
შემოწმებული ობიექტების მახლობლად და ობიექტებს შორის მოძრაობაზე
დახარჯული დრო.
სვეტში " ქვეთემათა დასახელება და ძირითადი საკითხების ჩამონათვალი" შეიცავს
მოკლე შენიშვნებს. უპირველეს ყოვლისა, იწოდება ქვეთემა, რომელიც ვლინდება
მარშრუტის მოცემულ სეგმენტზე, დროის მოცემულ მონაკვეთში, მე-3 სვეტში
ჩამოთვლილ ობიექტებზე. აქ ძირითადი კითხვები ჩამოყალიბებულია, როდესაც
ქვეთემა არის გამჟღავნებულია. ქვეთემაში შემავალი ძირითადი კითხვების
რაოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს ხუთს.
სვეტში " ორგანიზაციული მითითებები“ დააწესეთ რეკომენდაციები ჯგუფის
გადაადგილებაზე, მარშრუტზე ტურისტების უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად
და სანიტარიული და ჰიგიენური მოთხოვნების შესრულებაზე, ექსკურსიის
მონაწილეთა ქცევის წესებზე მემორიალურ ადგილებში და ისტორიულ და
კულტურულ ძეგლებზე. ასევე აწესებს მოთხოვნებს ტურისტებისთვის. ბუნების
დაცვისა და ხანძარსაწინააღმდეგო წესებისათვის. ამ სვეტში ასახულია ყველა
კითხვა,რომელიც შედის „ექსკურსიის ტექნიკის“ კონცეფციაში. მოვიყვანოთ
64
ჩანაწერის მაგალითი: „ჯგუფი განლაგებულია ისე, რომ ყველა ექსკურსანტს შეუძლია
ნახოს. შენობის შესასვლელი." "ამ გაჩერებაზე ექსკურსიისტებს ეძლევათ დრო
სურათების გადასაღებად." ქვეყნის ექსკურსიებში ეს სვეტი შეიცავს ინსტრუქციებს
სანიტარულ კვანძებთან გაჩერებების შესახებ, რეკომენდაციები ბუნების დაცვის
შესახებ, ტურისტების გადაადგილების წესებს გაჩერებებზე, განსაკუთრებით ახლოს.
საავტომობილო გზები, მათი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად.
საწარმოო ექსკურსიების ჩატარებისას, სამუშაო სახელოსნოების მონახულებისას,
მოცემულია უსაფრთხოების რეკომენდაციები, იწოდება ამონარიდები საწარმოს
ადმინისტრაციის ინსტრუქციებიდან, საწარმოში ტურისტების ქცევის სავალდებულო
წესები, ადგილები, სადაც პაუზები ხდება სიუჟეტსა და ჩვენებაშო.

სვეტში „მეთოდური მითითებები“ განსაზღვრავს მთელი დოკუმენტის

მიმართულებას, აყალიბებს სახელმძღვანელოს ძირითად მოთხოვნებს ტურის
ჩატარების მეთოდოლოგიის შესახებ და იძლევა ინსტრუქციებს მეთოდოლოგიური
ტექნიკის გამოყენების შესახებ. მასში უნდა იყოს მითითებული სად და როგორ
გამოიყენება მეთოდოლოგიური ტექნიკა. ეს სვეტი ასევე ასახავს ლოგიკურ
გადასვლას შემდეგ ქვეთემაზე, იძლევა რეკომენდაციებს „გიდის პორტფოლიოს“
მასალების ჩვენებისთვის, შეიცავს რჩევებს ობიექტებთან მიმართებაში მნახველების
გადაადგილების მეთოდოლოგიურ ტექნიკად გამოყენების შესახებ (მაგალითად,
„ობიექტზე დაკვირვების შემდეგ და გიდის სიუჟეტი, ტურისტებს შეუძლიათ
დამოუკიდებლად გააგრძელონ ობიექტის გაცნობა“, „გიდმა უნდა ახსნას ტერმინები”
..., „ბრძოლის ველის ჩვენებისას აუცილებელია ტურისტების ორიენტირება...“ და
ა.შ.).

ინდივიდუალური ტექსტის შედგენა

65
საექსკურსიო პრაქტიკა გამომდინარეობს იქიდან, რომ გიდის სიუჟეტის
საფუძველია ინდივიდუალური ტექსტი, რომელიც განსაზღვრავს აზრების
წარმოდგენის თანმიმდევრობასა და სისრულეს, ეხმარება მეგზურს ლოგიკურად
ააგოს ინფორმაცია. თითოეული სახელმძღვანელო დამოუკიდებლად ადგენს ასეთ
ტექსტს. საკონტროლო ტექსტი არის ინდივიდუალური ტექსტის საფუძველი.
ყველა ცალკეულ ტექსტს, კარგი საკონტროლო ტექსტით, ექნება იდენტური
შინაარსი, მაგრამ მეტყველების განსხვავებული ბრუნვები, განსხვავებული სიტყვები,
განსხვავებული თანმიმდევრობა სიუჟეტში, შეიძლება იყოს ერთი და იგივე
პოზიციის დამადასტურებელი სხვადასხვა ფაქტიც კი. ბუნებრივია, ყველა მეგზური,
ერთსა და იმავე ობიექტზე მყოფი, ერთსა და იმავეს იტყვის.

საკონტროლო ტექსტი ავითარებს ახალ ექსკურსიას, რადგან ყველაზე

მომზადებული გიდების შემოქმედებითი ჯგუფი მუშაობდა საკონტროლო ტექსტზე
კოლექტიური ძალისხმევით. ახალ თემაზე სახელმძღვანელოს წინასწარი მუშაობის
დასრულების შემდეგ (მასალის შეგროვება, შესწავლა და პირველადი დამუშავება),
მას უფლება ეძლევა გაეცნოს საკონტროლო ტექსტს. ეს დაეხმარება გიდს
სიუჟეტისთვის მასალის შერჩევაში, ქვეთემების გაშუქებისას გამოყენებული
მაგალითების ოპტიმალური რაოდენობის განსაზღვრაში, ექსკურსიის ქვეთემებზე და
ზოგადად, სწორი დასკვნების გამოტანაში. დროულად შედგენილ საკონტროლო
ტექსტზე მითითება დამწყებთათვის ექსკურსიისთვის უფრო მაღალი დონის
მომზადების გარანტიას იძლევა.

ძირითადი განსხვავება ინდივიდუალურ ტექსტსა და საკონტროლო ტექსტს შორის

არის ის, რომ ის ასახავს ექსკურსიის სტრუქტურას და აგებულია ექსკურსიის
მეთოდოლოგიური განვითარების სრული შესაბამისად. მასალა აწყობილია იმ
თანმიმდევრობით, რომელშიც ნაჩვენებია ობიექტები და აქვს მკაფიო დაყოფა
ნაწილებად. თითოეული მათგანი ერთ-ერთ ქვეთემას ეძღვნება. ამ მოთხოვნების

66
შესაბამისად შედგენილი ინდივიდუალური ტექსტი არის „გამოყენებისთვის“ მზად.
ცალკეული ტექსტი შეიცავს სრულ შეჯამებას, თუ რა უნდა ითქვას ტურზე.
დაუშვებელია ფაქტების ხსენება მათი დათარიღების გარეშე, წყაროებზე
მითითებით. ამავდროულად, ამ ტიპის ტექსტი ასახავს „შემსრულებლის“
მეტყველების თავისებურებებს. გიდის სიუჟეტი შედგება, თითქოსდა, ცალკეული
ნაწილებისგან, რომლებიც დაკავშირებულია ვიზუალურ ობიექტებთან. ეს ნაწილები
გაერთიანებულია დასკვნებით თითოეული ქვეთემისთვის და ლოგიკური
გადასვლებით ქვეთემას (და ობიექტს) შორის. ცალკეულ ტექსტში, თითოეული
ქვეთემა არის ცალკე ამბავი, რომელიც შესაფერისია ტურის დროს.

ინდივიდუალური ტექსტის შედგენისას მისმა ავტორმა არ უნდა დაივიწყოს

გაჟღერებული მეტყველების ლოგიკა, რომ სიტყვა და გამოსახულება (ობიექტი),
როგორც წესი, სინქრონულად მოქმედებს მნახველთა განცდაზე. ექსკურსიებზე
მასალის წარდგენისას სიცოცხლისუნარიანობის სურვილმა არ უნდა გამოიწვიოს
ღირსშესანიშნაობების მნახველების გართობის მცდელობა. ექსკურსიაზე
შემეცნებითი და გასართობი ელემენტების ერთობლიობის გადაწყვეტისას, საკითხი
უნდა გადაწყდეს ფორმულის მიხედვით: მაქსიმალური საგანმანათლებლო და
მინიმალური გასართობი. ექსკურსიის მომზადებაში განსაკუთრებული ადგილი
უკავია ლეგენდების საკითხს. ექსკურსიებში მხოლოდ ლეგენდების გამოყენებაა
შესაძლებელი.

შინაარსობრივად ორივე ტექსტი (საკონტროლო და ინდივიდუალური) ერთმანეთს

ემთხვევა. და ეს ნიშნავს, რომ თუ არის სწორად შედგენილი საკონტროლო ტექსტი
ყველა მეგზურისთვის, ვინც აითვისა ეს თემა, ექსკურსიები "სტანდარტულია". ისინი
შინაარსით ერთნაირები არიან, ემთხვევა ისტორიული მოვლენებისა და ფაქტების
შეფასებებს იმ დასკვნებში, რომლებიც კეთდება ცალკეულ ქვეთემაზე და მთლიანად
თემაზე.

67
ერთი და იგივე ვიზუალური ობიექტის გაანალიზებისას გიდები აჩვენებენ და
ამბობენ ერთსა და იმავეს. ეს არის საკონტროლო ტექსტის მნიშვნელობა, როგორც
სტანდარტი.

თუმცა, თანაბარი შინაარსით, მეგზურებმა შეიძლება გამოიყენონ მეტყველების

სხვადასხვა მონაცვლეობა, შეიძლება დაასახელონ რეკომენდებული ფაქტები,
ციფრები და მაგალითები განსხვავებული თანმიმდევრობით. ტურის
ინდივიდუალურობა იმაშიც მდგომარეობს, რომ გიდებს, რომლებიც ატარებენ ტურს
ერთ თემაზე, შეიძლება ჰქონდეთ განსხვავებული ხარისხის ემოციურობა. მათ
შეუძლიათ, ერთსა და იმავე ობიექტზე ყოფნისას, გამოიყენონ სხვადასხვა ჩვენების
ტექნიკა და მოთხრობის ფორმები. ერთი და იგივე პოზიცია შეიძლება გამოვლინდეს
სხვადასხვა მაგალითზე. ტექსტი უნდა დაიწეროს პირველ პირში და გამოხატოს
თავისი ინდივიდუალობა.

თხრობითი და ინდივიდუალური ტექსტი

სიუჟეტის წარმატება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად ახლოსაა ცალკეული

ტექსტი ზოგადად მიღებულ მეტყველებასთან, რამდენად ითვალისწინებს ის
კონკრეტული სახელმძღვანელოს მეტყველების თავისებურებებს, რომელსაც
ეკუთვნის ეს ტექსტი. ”სხვადასხვა ტექსტების ჩვენს ცნობიერებაზე ზემოქმედების
ხარისხი დამოკიდებულია ბევრ მიზეზსა და პირობაზე (ლოგიკა, მტკიცებულება,
თემისა და ინფორმაციის სიახლე, ავტორის ფსიქოლოგიური დამოკიდებულება
ზემოქმედებისადმი ან მისი არარსებობისადმი და ა.შ.)”. ამასთან, მეტყველება
თანაბრად მნიშვნელოვან როლს ასრულებს, მისი თვისებები, სტრუქტურა,
მახასიათებლები.
თითქმის ყველა სახელმძღვანელოს ცალკეულ ტექსტებს ერთი და იმავე თემაზე
ახასიათებს მსგავსება მასალის შინაარსობრივ და წარმოდგენის, ისტორიული

68
მოვლენების, ფაქტებისა და მაგალითების შეფასებაში. თუმცა, ყველა გიდის ისტორია
ინდივიდუალურია. რა არის გიდის ინდივიდუალობის გამოხატულება? ყველა გიდი,
რომელიც ატარებს ექსკურსიებს ერთსა და იმავე თემაზე, ერთსა და იმავეს ამბობს,
მაგრამ განსხვავებულად საუბრობს. მათი სიუჟეტი შინაარსით ერთი და იგივეა,
მაგრამ განსხვავებული ფორმა, ლექსიკის გამოყენება, ემოციური დონე.
მეთოდოლოგია მოითხოვს სახელმძღვანელოს ინდივიდუალური ტექსტის
შედგენისას მხედველობაში ჰქონდეს მნიშვნელოვანი განსხვავება ლექტორისა და
გიდის მეტყველებას შორის.
ტურის დროს გიდი „აჩქარებს“ საგნებს, რომლებიც ჯგუფს უნდა აჩვენოს.
ტურისთვის გამოყოფილი ორი-სამი საათი, ექსკურსანტების ფეხზე და ღია ცის ქვეშ
ყოფნა, აიძულებს მეგზურს მოკლედ ისაუბროს, მკაფიოდ დაახასიათოს ჯგუფის წინ
მდებარე ძეგლები, მოკლედ ისაუბროს მასთან დაკავშირებულ მოვლენებზე.
სიუჟეტის ხანგრძლივობა არ უნდა აღემატებოდეს იმ დროს, როდესაც ძეგლს
შეუძლია მიიპყროს ტურისტების ყურადღება. ყველაზე ხშირად ეს ხუთიდან შვიდ
წუთამდეა. თუ ეს დრო არ არის დაცული, დარღვეული იქნება სიუჟეტი, მეთოდური
ტექნიკა და არ ძალუძს ტურისტების ყურადღების მიპყრობა. შემთხვევითი არ არის,
რომ მეთოდოლოგიურ ლიტერატურაში ტერმინი „ობიექტური ენა“ გამოიყენება.
გიდის ერთ-ერთი ამოცანაა ობიექტი „აალაპარაკოს“.

ინდივიდუალური ტექსტის გამოყენების ტექნიკა

გიდს, ისევე როგორც ლექტორს, შეუძლია გამოიყენოს საკუთარი ინდივიდუალური

ტექსტი ტურის განმავლობაში. მოხმარების სიმარტივისთვის რეკომენდებულია
სიუჟეტის შინაარსის გადატანა სპეციალურ ბარათებზე, სადაც ჩაწერილია მოკლე
მონაცემები ობიექტის შესახებ, მოთხრობის ძირითადი აზრები, ინდივიდუალური
ციტატები, ისტორიული თარიღები. თითოეული ქვეთემისთვის ივსება რამდენიმე
ბარათი (ჩვეულებრივ, ძირითადი კითხვების რაოდენობის მიხედვით).

69
ბარათების გამოყენებით გიდი ტურის განმავლობაში არ კითხულობს მათ შინაარსს,
არამედ მხოლოდ მათი დათვალიერებით იხსენებს სიუჟეტის შინაარსს. თუ ტურში
ობიექტებს შორის მნიშვნელოვანი შესვენებაა, გიდს შეუძლია ხელახლა
დაათვალიეროს ბარათები და განაახლოს სიუჟეტის მასალა. ყველაზე ხშირად,
ბარათები გამოიყენება როგორც სიუჟეტის შეჯამება ექსკურსიისთვის
მოსამზადებლად. გამონაკლისს წარმოადგენს ის ბარათები, რომლებიც შეიცავს
ციტატებს და დიდ ნაწყვეტებს ხელოვნების ნიმუშებიდან, რომელთა შინაარსი
საფუძვლად უდევს ლიტერატურულ მონტაჟს. ექსკურსიებზე მათ სრულად
კითხულობენ.
ბარათი უნდა იყოს მარტივი გამოსაყენებელი. რეკომენდებულია მცირე ზომის,
დაახლოებით მეოთხედი ფურცლის სქელი საწერი ქაღალდი, რომელიც შესაფერისია
ხანგრძლივი გამოყენებისთვის. ბარათებს აქვთ სერიული ნომრები და იკეცება
ტურამდე, გასაჯაროებული ქვეთემების თანმიმდევრობის გათვალისწინებით.
ექსკურსიებზე ბარათების გამოყენება ყველა გიდის უფლებაა, მაგრამ გამოცდილების
შეძენით მათ ეს აღარ სჭირდებათ. ის ფაქტი, რომ ბარათები ხელთ არის და მათი
გამოყენება შესაძლებელია სწორ დროს, გიდს აძლევს ნდობას მის ცოდნაში.
ინდივიდუალური ტექსტის არსებობა არ ნიშნავს იმას, რომ ის აუცილებლად უნდა
დაიმახსოვროთ და სიტყვა-სიტყვით მიაწოდოთ ტურისტებს.

ლოგიკური გადასვლები

ექსკურსიის ორგანიზატორებს დავალება აქვთ, რომ დააკავშირონ ყველა ქვეთემის

შინაარსი ერთ მთლიანობაში. ის მოგვარებულია ლოგიკური გადასვლებით,
რომელიც უნდა ჩაითვალოს ექსკურსიის მნიშვნელოვან, თუმცა არა დამოუკიდებელ
ნაწილად. კარგად შედგენილი ლოგიკური გადასვლები ანიჭებს ექსკურსიას
ჰარმონიას, უზრუნველყოფს მასალის პრეზენტაციის თანმიმდევრულობას და არის
გარანტი იმისა, რომ შემდეგი ქვეთემა ინტერესით იქნება აღქმული.

70
ხშირად ექსკურსიებში, ერთი ქვეთემიდან მეორეზე გადასვლისას
იყენებენ ფორმალური (კონსტრუქციული) გადასვლებს. ფორმალური არის ისეთი
გადასვლა, რომელიც არ არის დაკავშირებული ექსკურსიის შინაარსთან და არ არის
„გადამკვეთი ხიდი“ ექსკურსიის ერთი ნაწილიდან მეორეზე. (მაგალითად, "ახლა კი
ჩვენ გავივლით მოედანს", "ახლა ჩვენ მივყვებით შემდგომ", "მოდით, კიდევ ერთი
ღირსშესანიშნავი ადგილი მოვინახულოთ"). თუმცა, საერთოდ არ უნდა უარვყოთ
ასეთი გადასვლების გამოყენების ლეგიტიმურობა და მათ ერთ-ერთ შეცდომად
მივიჩნიოთ ექსკურსიის მუშაობაში.
იმ შემთხვევებში, როდესაც ობიექტებს შორის მოძრაობას რამდენიმე წამი სჭირდება,
ასეთი გადასვლები გარდაუვალია: (მაგალითად, "ახლა შეხედეთ აქ" ან "გთხოვთ
მიაქციოთ ყურადღება მიმდებარე ძეგლს"). ასეთი გადასვლები გარდაუვალია
მუზეუმებსა და გამოფენებში ექსპოზიციების ნახვისას, სადაც ერთმანეთთან ახლოს
არის განთავსებული დარბაზები, თემატური სექციები და სხვადასხვა
ქვეთემებისადმი მიძღვნილი ინდივიდუალური სტენდები. კონსტრუქციული
გადასვლა, რომელიც არ არის „გარდამავალი ხიდი“ ქვეთემებს შორის, მიზნად
ისახავს მნახველებს გააცნონ შემდეგ ობიექტები.
უფრო ეფექტურია ლოგიკური გადასვლა, რომელიც დაკავშირებულია ტურის
თემასთან. ასეთი გადასვლა შეიძლება დაიწყოს ჯგუფის შემდეგ გაჩერებაზე
გადასვლამდე, ან შეიძლება დასრულდეს უკვე ობიექტთან ახლოს გაჩერებაზე.
ლოგიკურ გადასვლას კარნახობს არა იმდენად საექსკურსიო ობიექტის
მახასიათებლები, რამდენადაც თავად ექსკურსიის შინაარსი, ქვეთემა, რომლის
შემდეგაც ხდება ეს გადასვლა.
ლოგიკური გადასვლის ხანგრძლივობა, როგორც წესი, დროში უტოლდება ჯგუფის
გადაადგილებას (გადასვლას) ობიექტიდან ობიექტზე, მაგრამ ეს შეიძლება იყოს
როგორც უფრო გრძელი, ასევე მოკლე.

71
ექსკურსიების მიწოდება

საკონტროლო ტექსტისა და ექსკურსიის მეთოდოლოგიური შემუშავების დადებითი

შეფასებით, ასევე დასრულებული „გიდის პორტფოლიოს“ და მარშრუტის რუქის
არსებობისას ენიჭება ახალი ექსკურსიის მიღების (მიწოდების) თარიღი. ტურის
მიწოდება ევალება შემოქმედებითი ჯგუფის ხელმძღვანელს. ავადმყოფობის ან სხვა
საფუძვლიანი მიზეზების გამო არყოფნის შემთხვევაში ტურს გადასცემს
შემოქმედებითი ჯგუფის ერთ-ერთი წევრი. ექსკურსიის მიღებაში (მიწოდებაში)
მონაწილეობენ საექსკურსიო დაწესებულების ხელმძღვანელები, მეთოდოლოგიები,
შემოქმედებითი ჯგუფისა და მეთოდოლოგიური განყოფილების წევრები, სადაც
მომზადდა ექსკურსია, ასევე სხვა განყოფილებების ხელმძღვანელები.

ექსკურსიის მიღება (მიწოდება) არის საქმიანი, ხორციელდება შემოქმედებითი

დისკუსიის, აზრთა გაცვლისა და ხარვეზების გამოვლენის სახით. ექსკურსიის
მონაწილეებმა უნდა გაეცნონ მის საკონტროლო ტექსტს და მეთოდოლოგიურ
შემუშავებას, მარშრუტის სქემას, „გიდის პორტფოლიოს“ შინაარსს, ცნობარების
ჩამონათვალს და ა.შ.

ექსკურსიის დამტკიცება

საკონტროლო ტექსტისა და მეთოდოლოგიური შემუშავების შესახებ დადებითი

დასკვნის საფუძველზე, ასევე ახალი ექსკურსიაზე ღირებულების გაანგარიშებისა და
ანაზღაურების განსაზღვრის საფუძველზე, საექსკურსიო დაწესებულების
ხელმძღვანელი გამოსცემს ბრძანებას ახალი ექსკურსიის თემის დამტკიცების შესახებ
და მის განხორციელებაზე დაშვებული გიდების სიას.
გიდებს, რომლებმაც აქტიური მონაწილეობა მიიღეს თემის განვითარებაში,
იმისათვის რომ იმუშაონ აღნიშნულ მარშრუტზე მათ უნდა გაესაუბროს და
შეარჩიოოს საექსკურსიო მეთოდოლოგიური დეპარტამენტის მეთოდოლოგმა.

72
ყველა სხვა გიდი, რომლებმაც მოგვიანებით დამოუკიდებლად მოამზადეს ეს თემა,
ჩვეული წესით ატარებენ საცდელ ტურს. გიდებს (მიუხედავად სამუშაო
გამოცდილებისა) უფლება აქვთ განახორციელონ ექსკურსიები მათთვის ახალ
თემაზე მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მათ აქვთ ინდივიდუალური ტექსტი, მათი
მოსმენისა და შესაბამისი ბრძანების გაცემის შემდეგ.
დასკვნები სავალდებულო დოკუმენტაცია თემაზე. ახალი ექსკურსიის თემის
მომზადება რთული პროცესია. ეს სამუშაო ითვლება დასრულებულად, როდესაც
მომზადდება ყველა საჭირო დოკუმენტი. ექსკურსიის თემებზე დოკუმენტაცია
ინახება მეთოდოლოგიურ ოფისში.
ცხრილი 2.

თითოეული თემისთვის საჭირო დოკუმენტაცია

No
p/p დოკუმენტის სახელი დოკუმენტის შინაარსი

დაკავშირებული ჩამოთვლილია ყველა წიგნი, ბროშურა, სტატია, რომელიც

1 ლიტერატურის სია გამოიყენეს ამ ექსკურსიის მომზადებაში

საექსკურსიო ობიექტის დამახასიათებელი ინფორმაცია.

მარშრუტში შემავალი ძეგლის ტიპი, მისი სახელწოდება, მოვლენა, რომელთანაც
ობიექტების ბარათები დაკავშირებულია, მდებარეობა, მოკლე აღწერა, ავტორები
2 (პასპორტები). და ობიექტის შექმნის დრო, წყაროები

წყაროების მიხედვით შერჩეული და გადამოწმებული

მასალა, თემის გამჟღავნება. ტექსტის შინაარსი ავლენს
ექსკურსიის ქვესაკითხებს და ძირითად საკითხებს, ემსახურება
3 კონტროლის ტექსტი შესავლის, დასკვნის, ლოგიკური გადასვლების საფუძველს.

კონკრეტული გიდის მიერ წარმოდგენილი მასალა

გიდების მეთოდოლოგიური შემუშავების, ექსკურსიის
ინდივიდუალური სტრუქტურის, მისი მარშრუტის შესაბამისად. იძლევა
4 ტექსტები საგნებისა და მოვლენების აღწერას

5 მარშრუტის სქემა ცალკე ფურცელი აჩვენებს ჯგუფის გზას. მონიშნულია

(რუკა). მარშრუტის დასაწყისი და დასასრული, ჩვენების

73
 ობიექტები, მათი დაკვირვების ადგილები, ჯგუფის
ობიექტებთან მისასვლელი გაჩერებები.

საქაღალდე ფოტოებით, დიაგრამებით, რუქებით,

ნახატებით, ნახაზებით, რეპროდუქციებით, დოკუმენტების
ასლებით, საწარმოების პროდუქტის ნიმუშებით და სხვა
6 "გიდის პორტფოლიო" ვიზუალური საშუალებებით.

ტურის რეკომენდაცია. ჩვენების და თხრობის

მეთოდოლოგიური
7 შემუშავება თემაზე
მეთოდოლოგიურ ხერხებს უწოდებენ, განისაზღვრება
საგნების დემონსტრირების თანმიმდევრობა,
თვალსაჩინოებები, ექსკურსიის ჩატარების ტექნიკა
ღირშესანიშნაობებისადმი დიფერენცირებული მიდგომის
გათვალისწინებით.

8 საექსკურსიო მასალები მასალები

ექსკურსიის მეთოდების საგანი და სახეები.

ექსკურსიის ჩატარების მეთოდი არის ექსკურსიის ჩატარებისას გამოყენებული

ტექნიკის ერთობლიობა, რომელიც შექმნილია იმისთვის, რომ დაეხმაროს
ექსკურსანტებს უფრო მარტივად და მტკიცედ გაეცანონ ექსკურსიის შინაარსს.
ექსკურსიების ჩატარების მეთოდოლოგიური მეთოდები იყოფა ზოგად, პირად და
ინდივიდუალურად. ზოგადი მეთოდები საფუძვლად უდევს ნებისმიერი
ექსკურსიის ჩატარებას, განურჩევლად მისი თემისა, საექსკურსიო ჯგუფის
შემადგენლობისა.
პიროვნული არის ის მეთოდები, რომლებიც გამოიყენება ექსკურსიებში,
გამოიყენება გარკვეული ტიპის (ინდუსტრიული, მუზეუმი, ბუნების ისტორია,
ტრანსპორტი, ფეხით გასეირნება) ექსკურსიების დროს.
პერსონალური მეთოდები, ექსკურსიების მეთოდოლოგიის ძირითად მოთხოვნებზე
არის ორიენტირებული, შეიმუშავებს და აკონკრეტებს ამ ტიპის ექსკურსიების
ჩატარების უფრო ეფექტურ მეთოდებს.
ექსკურსიის ტექნიკა განიხილება რამდენიმე ასპექტში: როგორც გიდების
პროფესიული უნარების საფუძველი; როგორც მექანიზმი, რომელიც აუმჯობესებს
74
მასალის „საზრდოს“; როგორც გზამკვლევის საქმიანობის გამარტივების პროცესი.
ტექნიკა ეხმარება ტურისტებს დაინახონ, დაიმახსოვრონ და გაიგონ ბევრად მეტი,
ვიდრე ლექციაზე, რომელიც ავლენს იმავე თემას. ეს იმიტომ ხდება, რომ ლექტორის
მეთოდოლოგია დიდწილად ეფუძნება სხვადასხვა სახის შეტყობინებებსა და
აღწერილობებს, ლექციის სიუჟეტი იმართება აღწერის ობიექტებისგან
იზოლირებულად.ექსკურსიის მეთოდოლოგია შედგება რამდენიმე
დამოუკიდებელი, ურთიერთდაკავშირებული ნაწილისგან: - მეთოდები გიდისთვის,
რომ შეიმუშაოს ახალი თემა მისთვის, მაგრამ უკვე შემუშავებული ამ ბიუროში -
შემდეგი ექსკურსიისთვის გიდის მომზადების მეთოდები; - ექსკურსიების ჩატარების
მეთოდები, - ექსკურსიის შემდგომი მუშაობის მეთოდები.
ექსკურსიის ტექნიკა დაკავშირებულია ისეთ ცნებებთან, როგორიცაა თხრობა და
ჩვენება. მეთოდოლოგიის კიდევ ერთი ამოცანაა შემოგვთავაზოს ექსკურსიების
ჩატარების მეთოდოლოგიური მეთოდების ყველაზე ეფექტური გამოყენება.
ექსკურსიის მეთოდოლოგია ითვალისწინებს ტურისტებზე ემოციური ზემოქმედების
საკითხებს.
ექსკურსიის მეთოდოლოგიის საგანია განათლებისა და სწავლების საშუალებებისა და
მეთოდების, აგრეთვე მეთოდოლოგიური ტექნიკის მიზანმიმართული შესწავლა,
სისტემატიზაცია, ფორმულირება, დაზუსტება და პრაქტიკული გამოყენება.
ექსკურსიის მეთოდოლოგია აჯამებს ექსკურსიების ჩატარების გამოცდილებას,
შეიმუშავებს და გვთავაზობს ისეთ მეთოდოლოგიურ ტექნიკას, რომლებმაც
გაამართლეს თავი პრაქტიკაში და უზრუნველყოფენ თემის გამჟღავნებისა და აღქმის
უმაღლეს ეფექტურობას.
ექსკურსიების მომზადების მეთოდოლოგია.

ახალი ექსკურსიის მოსამზადებლად საჭიროა შემდეგი ეტაპების სისრულეში

მოყვანა:

75
1) მასალების, რომლებშიც შედის არსებული ლიტერატურის: წიგნების, პერიოდული
ლიტერატურის (ჟურნალ-გაზეთები) და საარქივო მასალების მოძიება/დამუშავება;
2) ექსკურსიაში ჩასართველი მუზეუმების მასალების გაცნობა და შესწავლა;
3) საექსკურსიო ობიექტების შერჩევა (ეს ყველაზე ხანგრძლივი ეტაპია). ექსკურსიის
მომზადებისას საჭიროა, თავდაპირველად მოიძიოს, რაც შეიძლება მეტი შესაძლო
ობიექტი, რათა ექსკურსიის მარშრუტის დადგენისას გაკეთდეს თავისუფალი
არჩევანი;
4) საექსკურსიო ბარათის შედგენა თითოეულ ობიექტზე, რომლიც შეიცავს შემდეგი
შინაარსის მასალებს:
ა) ობიექტის დახასიათება, მისი ღირსებები, ავტორი და სრული ისტორია;
ბ) რეკომენდაციები, თუ რომელ ექსკურსიაში შეიძლება ობიექტის ჩართვა;
გ) ობიექტის დათვალიერების ზუსტი ვადები (როდის იხსნება, როდის იხურება,
ღირებულება, დათვალიერება, საკონტაქტო პირი);
5) საექსკურსიო მარშრუტის შედგენა: ექსკურსიამცოდნეობაში არსებობს რამდენიმე
ხერხი მარშრუტის შესადგენად:
ა) ქრონოლოგიური, რომელიც გულისხმობს ობიექტების შერჩევის წესს მათი
სიძველის მიხედვით;
ბ) გეოგრაფიული, რომლის დროსაც ობიექტები შეირჩევა სიახლოვის პრინციპით;
6) ობიექტის შემოვლა - საჭიროა მათი მნიშვნელობის დადგენის მიზნით და იმის
განსაზღვრავად, თუ როგორ უნდა ჩაერთოს ზოგიერთი მათგანი ექსკურსიაში;

76
7) ექსკურსიის საბოლოო მიზნის განსაზღვრა.გამომდინარე საჩვენებელი ობიექტების
შინაარსიდან, აუცილებლად უნდა დადგინდეს ექსკურსიის თემა და მიზანი;
8) საექსკურსიო ტექსტის მომზადება. პირველად დგება დიდი საექსკურსიო ტექსტი,
რომელიც შეიცავს ექსკურსიის თემის დეტალურ გადმოცემას. ასეთ ტექსტს ბიუროს
ტექსტი ეწოდება;
9) თვალსაჩინოების – "ექსკურსიამძღოლის ჩანთის" დაკომპლექტება. ეს არის
ფოტომასალა ან თვალსაჩინოება, რომელსაც ექსკურსიის მსვლელობისას ვაჩვენებთ
ტურისტებს;
10) ექსკურსიის ჩატარების მეთოდური ხერხების განსაზღვრა თითოეული ობიექტის
მიხედვით, თუ რა ჩვენების, ან თხრობის ხერხს გამოიყენებს ექსკურსიამძღოლი;
11) ექსკურსიის ტექნოლოგიური რუკის შედგენა;
12) ექსკურსიის ინდივიდუალური ტექსტის შედგენა ტექნოლოგიური რუკის
მიხედვით, რომელიც გაცილებით უფრო მცირეა, ვიდრე ბიუროს ტექსტი;
13) ტექსტისა და ტექნოლოგიური რუკის ლიცენზირება (ლიცენზიის არარსებობის
შემთხვევაში შეთანხმება მრჩეველთა საბჭოსთან);
14) საცდელი ექსკურსიის ჩატარება.
ახალი თემის მოსამზადებლად საჭიროა შედგეს ლიტერატურის ნუსხა, რომელშიც
შევა წიგნები, სტატიები, პერიოდულ ლიტერატურაში გამოქვეყნებული მასალები.
საჩვენებელი ობიექტების შერჩევა
ობიექტების საჩვენებლად შერჩევა მნიშვნელოვანი პროცესია და იგი მოითხოვს
განსაკუთრებულ ყურადღებას. შემოქმედებითმა ჯგუფმა საჩვენებელი ობიეტების
შესარჩევად უნდა განსაზღვროს კრიტერიუმები. პირველი კითხვა, რომელიც უნდა
დაისვას სავარაუდო ობიექტის მიმართ, ასეთი უნდა იყოს: “ვისთვის შეიძლება
საინტერესო იყოს ეს ობიექტი?” რა თქმა უნდა არსებობს ობიექტების ნუსხა,
რომელიც განსჯას არ ექვემდებარება. უპირველეს ყოვლისა ესაა იუნესკოს ნუსხაში
შეტანილი მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები, საქართველოს პრეზიდენტის

77
ბრძანებულებით, ან სხვა კანონქვემდებარე აქტებით განსაზღვრული ძეგლები,
რომლებიც ეროვნული მნიშვნელობის მემკვიდრეობად არის მიჩნეული. რომელი
ძეგლი უნდა შევიდეს საექსკურსიო მარშრუტში და რომელი არა, ეს ძნელი
გადასაწყვეტია.
არსებობს საექსკურსიო ობიექტების შეფასების გერმანული სისტემა: იგი ეკუთვნის
მსოფლიოს ერთ-ერთ უძველეს და ტურისტული გზამკვლევების საუკეთესო
გამომცემელს – ბედეკერს (Baedeker). მისმა დამაარსებელმა კარლ ბედეკერმა 1828
გამოსცა პირველი გზამკვლევი – მოგზაურობა რაინზე – მაინციდან კიოლნამდე. ჟაკ
ოფენბახის ოპერეტის “პარიზის ცხოვრების” ("La Vie Parisienne") ლიბრეტოს
თარგმანის ინგლისურ გამოცემას წამძღვარებული აქვს შემდეგი სიტყვები: "Kings and
governments may err but never Mr. 73

78
Baedeker"(მეფენი და მთავრობები შეიძლება შეცდნენ, მაგრამ ბ-ნი ბედეკერი კი არა~),
რაც კარლ ბედეკერის გამოცემათა მეცნიერულობაზე და სიზუსტეზე მიუთითებს.
ბედეკერის გამოცემამ გერმანიაში დაამკვიდრა ღირსშესანიშნაობათა შეფასება
ვარსკვლავებით, რომლის თანახმად ატრაქციები 1, 2 და 3 ვარსკვლავით ფასდებიან.
უმაღლესი სამი ვარსკვლავი აქვთ მინიჭებული იუნესკოს ნუსხაში შესულ გერმანულ
ძეგლებს, ორი ვარსკვლავი მნიშვნელოვან ეროვნულ ძეგლებს, ლანდშაფტებს,
ქალაქებს. დანარჩენი ღირსშესანიშნაობები, რომლებიც საერთაშორისო ტურისტულ
მარშრუტებშია შესული, ერთი ვარსკვლავით ფასდება.
ჩვენ არ ვამტკიცებთ, რომ ეს საუკეთესო მაგალითია და საქართველოშიც უნდა იქნას
გაზიარებული, მაგრამ, საჭიროა ჩვენს ქვეყანაშიც არსებობდეს ეროვნული ნუსხა იმ
ღირსშესანიშნაობებისა, რომლებიც შეთავაზებული იქნება უცხოელი
ტურისტებისათვის, რომ ამით მათთვის გათვალისწინებული პროგრამა
დილეტანტების გადაწყვეტილებებისა და შემთხვევითობებისაგან დავიცვათ.
თითოეულ საექსკურსიო ობიექტთან დაკავშირებით ტურისტულ კომპანიაში უნდა
არსებობდეს ე.წ. საექსკურსიო ობიექტის ბარათი, რომელსაც გიდები ავსებენ და
სისტემატურად ანახლებენ. ქვემოთმოყვანილი ბარათი უნდა შეივსოს კონკრეტულ
ობიექტებზე. ეცადეთ დავალება ისე გადაინაწილოთ, რომ მაქსიმალურად მოიცვათ
ის ობიექტები, რომლებიც სასწავლო ექსკურსიისთვის დაგჭირდებათ.
საექსკურსიო ობიექტის ბარათი
ობიექტის ფოტო
1. ობიექტის სახეობა `ძეგლი, ბრძოლის ადგილი, ობელისკი, ქანდაკება და ა.შ.`
2. ობიექტის ზუსტი სახელწოდება `პირველადი და თანამედროვე, ზედწოდება,
რომლითაც ის ცნობილია ხალხში~
3. ისტორიული მოვლენა, ფაქტი, რომელიც დაკავშირებულია ობიექტთან `მოვლენის
თარიღი~;

79
4. ობიექტის ადგილმდებარეობა, მისი საფოსტო მისამართი და რეკვიზიტები,
დაშორება უახლესი დასახლებული პუნქტიდან, ან სხვა ცნობილი ობიექტიდან
5. ობიექტის დეტალური აღწერა ~ავტორი, თარიღი, რა მასალისგანაა დამზადებული,
მემორიალური წარწერის ტექსტი` ობიექტის დახასიათება
6. მონაცემები ობიექტის შესახებ: ბიბლიოგრაფია, ლიტერატურა, სადაც ობიექტია
აღწერილი, საარქივო მასალები, ზეპირი გადმოცემები
7. ობიექტის მდგომარეობა `როგორ არის იგი შენახული~ - ბოლო რესტავრაციის, ან
რემონტის თარიღი;
8. ძეგლის დაცვა და უსაფრთხოება;
9. რეკომენდაციები, თუ რომელ ექსკურსიაში შეიძლება მისი გამოყენება;
10. შევსების თარიღი და შემდგენლის სახელი და გვარი.

80
ინფორმაციის მოპოვება და განაწილება

(თემის შესასწავლად საჭიროა ინტერნეტის გამოყენება)

როდესაც ვიწყებთ საექსკურსიო ტექსტისათვის მასალების მოპოვებას,
თავდაპირველად ვადგენთ მასალების ტიპოლოგიას. მოსაპოვებელი მასალები
შესაძლებელია იყოს, როგორც საარქივო, სამუზეუმო, პერიოდული
ლიტერატურიდან, წიგნებიდან, ისე ინტერნეტ-წყაროდან. ამ შემთხვევაში
საჩვენებელი ობიექტები პირობითად შეიძლება ცნობილ და ნაკლებად ცნობილ
ობიექტებად დავყოთ.
ცნობილ და პოპულარულ ობიექტებზე შესაბამისად ბევრი ინფორმაცია არსებობს და
პრობლემას ინფორმაციის დახარისხება წარმოადგენს. აქ დღის წესრიგში დგება
მთავარი და მეორეხარისხოვანი მასალების გადარჩევის საკითხი. ეს ურთულესი
პროცედურაა, რადგან შემსრულებელი საკუთარ თავზე იღებს პასუხისმგებლობას
მიანიჭოს კონკრეტულ ინფორმაციას ვარგისიანობის ხარისხი. ინფორმაციის
მოცულობა გონივრულად ზომიერი უნდა იყოს. მასალები არ უნდა შეიცავდეს
დუბლირებულ ინფორმაციას. ამასთანავე, მასალა უნდა იყოს გადამოწმებული და
სანდო.
მეორე შემთხვევაში, როცა ნაკლებად ცნობილ საექსკურსიო ობიექტზე ხდება
ინფორმაციის შეგროვება, პრობლემას ინფორმაციის სიმწირე წარმოადგენს. არის
შემთხვევები, როცა ობიექტი საინტერესოა, ტურისტული თვალსაზრისით
მნიშვნელოვანია, მაგრამ ინფორმაცია მის შესახებ თითქმის არ არსებობს. საჭიროა,
თითოეულ გიდს გააჩნდეს გამოცდილება ინფორმაციის მოძიებაში. მას
აუცილებლად უნდა ჰქონდეს საძიებო სისტემებში მუშაობის უნარ-ჩვევები. გიდს
უნდა შეეძლოს სხვადასხვა წყაროდან საჭირო მასალის მოძიება. კერძოდ, წიგნადი

81
ფონდი და ბიბლიოთეკის მასალები გვაძლევს საშუალებას მოვამზადოთ
სრულყოფილი საექსკურსიო ტექსტი.

82
შემუშავებულ იქნას საექსკურსიო ტექსტის მომზადების ისეთი მეთოდიკა, რომელიც
უზრუნველყოფს ექსკურსიის მაღალ დონეზე ჩატარებას. ზემოთქმულიდან
შესაძლებელია დავასკვნათ შემდეგი:
 ტურისტულ კომპანიაში უნდა არსებობდეს საექსკურსიო ტექსტი,
გაჯერებული მასალებით, რომელიც აუცილებელი და საკმარისია ექსკურსიის
მოსამზადებლად და ჩასატარებლად;
 თითოეულ საექსკურსიო მარშრუტზე გიდს უნდა გააჩნდეს საკუთარი
ინდივიდუალური ტექსტი იმ კონკრეტულ ენაზე, რომელზეც ატარებს
ექსკურსიას;
 შესაძლებელია საექსკურსიო ტექსტის გუნდური პრინციპით შედგენა და
სასურველია ექსპერტის, ან ექსპერტთა მიერ მისი რეცენზირება.
გიდი უნდა იყოს ინტელექტუალური პიროვნება, რომელსაც შესწევს საექსკურსიო
ტექსტის დამოუკიდებლად შედგენის უნარი. საექსკურსიო ტექსტი უნდა მისდევდეს
ექსკურსიის ტექნოლოგიურ რუკას და მოცულობით უნდა შეესაბამებოდეს
ტექნოლოგიური რუკის მესამე და მეოთხე გრაფებს: `საექსკურსიო ობიექტი” და
`ჩვენების დრო”. საექსკურსიო ტექსტი უნდა შემუშავდეს იმ ენაზე, რომელზეც
განზრახულია ექსკურსიის ჩატარება. ტექსტი უნდა იყოს სამეტყველო ენით
დაწერილი, ყოველგვარი რთული თანწყობილი, ან ქვეწყობილი წინადადების გარეშე.
დაუშვებელია გრძელი, მრავალფარდოვანი სიტყვებით გაჯერებული, ან
ორაზროვანი წინადადებებით მეტყველება.

83
 თემა 5

ექსკურსიის ჩატარების ტექნოლოგია

(ჩვენება)

ექსკურსიის მომზადების და ჩატარების ტექნოლოგია რთული პროცესია,

ორგანიზატორებს სჭირდებათ დიდი შემოქმედებითი ძალისხმევა საექსკურსიო
ბიზნესისათვის. ექსკურსიის მომზადება ეს ყოველთვის არის ტურის ახალი თემის
განვითარება, იმის გამო
ტურისტების მოსალოდნელი მოთხოვნები განისაზღვრება ექსკურსიების
შესაძლებლობებით,
ახალი ექსკურსიის მომზადების პროცესი მოიცავს თემის განსაზღვრას,
ექსკურსიის მიზნებისა და ამოცანების დასახვას, ექსკურსიის ობიექტების შესწავლას
და შერჩევას: საექსკურსიო მარშრუტის შედგენა, ლიტერატურის შესწავლა
წყაროები ექსკურსიების თემაზე, ექსპოზიციები და სამუზეუმო ფონდები,
კონსულტაციები
სპეციალისტებთან, ექსკურსიის საკონტროლო ტექსტის დაწერა,
„პორტფოლიოს გზამკვლევი“ შექმნას და ჩატარების მეთოდოლოგიური მეთოდების
შერჩევას, ექსკურსიის ტექნოლოგიური რუკის შედგენა და ა.შ.
ნებისმიერი ექსკურსიის მომზადება უნდა ეფუძნებოდეს ძირითად
პედაგოგიური მეცნიერების პრინციპებსა და მოთხოვნებს, საგნის ლოგიკის და
ტურისტების ასაკობრივი მახასიათებლების გათვალისწინებით.
ახალი ექსკურსიის მოსამზადებლად იქმნება კრეატიული ჯგუფები ექსკურსიის
თემის შემუშავებისთვის ყველაზე გამოცდილი და მცოდნე

84
3-6 ადამიანისგან.
ყველაზე მიზანშეწონილია ექსკურსიების მომზადების პროცესში მოვალეობების
გადანაწილება გარკვეული ქვეთემების მიხედვით.
შემოქმედებითმა ჯგუფის ყოველმა წევრმა უნდა მოამზადოს საკუთარი მასალა, რაც
შემდგომში კომბინირებული და რედაქტირებულია ხელმძღვანელის მიერ.
ქვეთემების არჩევისას და ხარისხიანი ექსკურსიის მომზადებისას აუცილებელია
ექსკურსანტების ინტერესების გათვალისწინება.
ექსკურსიის ხარისხიანი მომზადებისას ასევე აუცილებელია გიდების პროფესიული
მომზადება.
თითოეულ ექსკურსიას აქვს თავისი კონკრეტული თემა, რა უნდა იყოს მასში.
საფუძველი, რომელზედაც აგებულია მთლიანად ექსკურსია. ის არის შერჩევის
კრიტერიუმი.
ექსკურსიის ობიექტები, განსაზღვრავს გიდის სიუჟეტის შინაარსს,
განსაკუთრებით მრავალმხრივი ობიექტების ჩვენებისას, რომლებსაც აქვთ ვრცელი
ინფორმაცია და შეიძლება ჩართული იყოს რამდენიმე სხვადასხვა ექსკურსიაში.
ექსკურსიის შექმნის დროს წინასწარ უნდა განისაზღვროს მიზანი.
ჩამოყალიბებულ მიზანს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს როგორც ექსკურსიია
შექმნისას, ასევე მისი შემდგომი ჩატარების დროს.
ტურზე შეგიძლიათ გამოტოვეთ სხვადასხვა მიზეზის გამო ერთ-ერთი საჩვენებელი
ობიექტი და თან არა
ნებისმიერი მიზნის მიღწევა ექვემდებარება იმას, თუ რას აჩვენებენ ექსკურსიაში,
მაგალითად:

 ეგზოტიკური ობიექტი, მისი ორიგინალობა;

 ექსპრესიულობა, რაც გარე ექსპრესიულობას ნიშნავს;
 თავად ობიექტი ან მისი განსაკუთრებული ურთიერთქმედება გარემოსთან;
 უსაფრთხოება, ობიექტის ამჟამინდელი მდგომარეობა, შესაძლებლობა და
85
 საექსკურსიო მარშრუტში მისი ჩართვის მიზანშეწონილობა, მათ შორის
სახელმწიფო უსაფრთხოება, რომელშიც ის მდებარეობს;
 მდებარეობა, მასზე წვდომის მოხერხებულობა, დაშვების მდგომარეობა
 გზები, მანქანების პარკირების ადგილების ხელმისაწვდომობა და ჯგუფური
განთავსება ობიექტის დათვალიერებისას.

საექსკურსიო ობიექტების შეფასების და ლიტერატურის შესწავლის შემდეგ

თითოეული ობიექტისთვის შედგენილია საექსკურსიო ბარათი.
საექსკურსიო ობიექტის ბარათი უნდა შეიცავდეს
შემდეგ საკითხებს:

 ობიექტის სახელი, თუ ობიექტს დაერქვა სახელი, მაგალითად, ქუჩა, შემდეგ

ორიგინალური სახელი
 ობიექტთან დაკავშირებული ისტორიული მოვლენები, მათი თარიღები.
 ობიექტის ადგილმდებარეობა (მისამართი)
 ობიექტის აღწერა (გარე მახასიათებლების მოკლე აღწერა, ავტორი, თარიღი
 კონსტრუქციები, დამზადების მასალა, ზომები, წარწერების ტექსტები
 ძეგლი)
 ობიექტის დანიშნულება და გამოყენება
 სავარაუდო ცვლილებები
 ობიექტების უსაფრთხოება
 საექსკურსიო ობიექტის ბარათის შედგენის თარიღი, გვარი და შემდგენელის
პოზიცია
 ფოტო ან სხვა საილუსტრაციო მასალა.

ექსკურსიების მასალა ისე უნდა იყოს შედგენილი, რომ იგი დაკავშირებული უნდა
იყოს ქვეყნის ეკონომიკის, კულტურის საზოგადოებრივ ცხოვრებასთან.
ფაქტობრივი მასალის წარდგენას თან უნდა ახლდეს

86
ექსკურსიის ეფექტურობა დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად გასაგებად არის
წარმოდგენილი მასალა, რამდენად არის მისი შინაარსი
ხელმისაწვდომი აუდიტორიისთვის. მასალა უნდა იყოს წარმოდგენილი
აუდიტორიის მზადყოფნის, მისი ზოგადი განათლების და ცხოვრებისეული
გამოცდილების გათვალისწინებით.
საექსკურსიო მასალის სანდოობა უნდა იყოს უზრუნველყოფილი სანდო წყაროებზე
დაყრდნობით. საჭიროა მტკიცებულებების გამოყენება მითითებები ავტორიტეტულ
წყაროებზე, ღონისძიებათა მონაწილეთა და თვითმხილველთა ხსოვნის აღნიშვნა;
დემონსტრაცია, ფოტოები, ორიგინალური დოკუმენტების ასლები, რუკები, სქემები.
ყოველი ახალი ექსკურსიისათვის საჭიროა განისაზღვროს ტურის თემა, რომელიც
განსაზღვრავს, თუ როგორ უნდა აჩვენოთ ობიექტი,
ინფორმაციის რა ნაწილი უნდა მიეცეს ტურისტებს. დიდი მნიშვნელობა აქვს თემის
თანმიმდევრულობას, ანუ რა მასალის თანამიმდევრულობა.კერძოდ, ინფორმაცია
ასეთი ობიექტების შესახებ შეიძლება იყოს მთავარი და მეორეხარისხოვანი. ამიტომ
ძირითადი თემები შესაძლებელია დაიყოს ქვეთემებად.
ხშირად თემატური ღირშესანიშნაობების ტური არ იძლევა შესაძლებლობას
საკმარისად ღრმად გამოავლინოს თითოეული ქვეთემის შინაარსი და მისცეს
მოვლენების ღრმა ინტერპრეტაცია. თუმცა თითქმის თითოეულ ქვეთემას შეუძლია
მომავალში გახდეს დამოუკიდებელი ექსკურსიის შემუშავების თემა.
ობიექტების ჩვენება, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, არის ნაწილი
ექსკურსიის მთლიანი დომინირებს. სწორი
ობიექტების შერჩევა, მათი რაოდენობა, ჩვენების თანმიმდევრობა
გავლენას ახდენს ტურის ხარისხზე.
ობიექტების შერჩევა მთავრდება საექსკურსიო ბარათის შედგენით. თითოეული
მათგანისთვის. ეს ბარათები გამოიყენება როგორც
შემუშავებული კონკრეტული თემისთვის, ასევე სამომავლო პროექტებისთვის

87
იმ ობიექტების შესაფასებლად, რომლებიც შედის ტურში, ხელახლა
რეკომენდებულია შემდეგი კრიტერიუმები:

 შემეცნებითი ღირებულება - ობიექტის კავშირი სპეციფიკასთან

 ისტორიული მოვლენა, გარკვეული ეპოქით, მეცნიერებისა და კულტურის
ცნობილი მოღვაწის შემოქმედება
 ძეგლის მნიშვნელოვანი უპირატესობები, მათი გამოყენების შესაძლებლობა
ექსკურსიის მონაწილეთა ესთეტიკურ აღზრდაში.
 ობიექტის პოპულარობა
 საგნის ექსპრესიულობა, ანუ გარეგანი ექსპრესიულობა
 ობიექტი, მისი ურთიერთქმედება ფონთან, გარემოსთან,
 შენობები, ნაგებობები და ბუნება.

საექსკურსიო ობიექტების ბარათებზე ზემოაღნიშნული პუნქტები შეიძლება იყოს

დამატებული ან ოდნავ შეცვლილი, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე ეხება
ბუნების ობიექტებს.
მიზანშეწონილია დასრულდეს საექსკურსიო ობიექტების შესწავლა
დიდი მასშტაბის რუქის შედგენით (მასშტაბი 1:25000, 1:10000, 1:5000)
იმ ტერიტორიის რუქები, რომლითაც გაივლის ექსკურსიის მომავალი მარშრუტი
მასზე დაიტანება ტურზე არსებული ყველა პბიექტი, ინფრასტრუქტურა, გასავლელი
მანძილის მიმართულება და ტექნიკური მდგომარეობა.
ღირშესანიშნაობების შესწავლისა და რუკის შედგენის შემდეგ
იწყება საექსკურსიო ობიექტების შერჩევის ეტაპი. იგი მზადდება წინასწარ
განსაზღვრული მიზნის საფუძველზე. შეირჩევა ძირითადი და დამატებითი
ობიექტები.
მთავარი - ეს ისაა, რის გარეშეც შეუძლებელია ექსკურსიის თემის გამჟღავნება.
ძირითადი ობიექტების ჩვენებით ვლინდება ტურის ქვეთემები.
დამატებითი ობიექტები გვეხმარება ცალკეული ეპიზოდების შესახებ მოთხრობაში,
88
ფაქტები, ადგილობრივი მოვლენები, რომლებიც ამდიდრებენ ტურს სპეციფიკური
დეტალები. არ არის რეკომენდირებული ტურში ჩართოთ ისეთი ობიექტები,
რომლებიც არ არის დაკავშირებული
თემასთან, რადგან ისინი ფანტავენ ტურისტების ყურადღებას და არღვევენ
ექსკურსიის მოწესრიგებას.
ექსკურსიის პრაქტიკაში, ჩვეულებრივ, ორ და სამსაათიან საქალაქო მიმოხილვით
ექსკურსიაში
გამოიყენება 15-30 ობიექტი, 10-15 ობიექტი თემატური ექსკურსიისთვის.
ექსკურსიები არ უნდა იყოს მიმართული ობიექტების ჩვენების რაოდენობის
ზედმეტად გაზრდაზე, ეს ხელს უშლის თემის გაშუქების სიღრმეს. ხოლო მათი
არასაკმარისი
რაოდენობა არ ქმნის სრულფასოვან ვიზუალურ დიაპაზონს, რაც აქვეითებს
ექსკურსიების ხარისხს.
საექსკურსიო ჯგუფი სასურველია იყოს კომპაქტური,
რათა თავიდან იქნას აცილებული მათი ერთად შეგროვების პროცეს, ეს დრო არ
უნდა აღემატებოდეს 10-15 წუთს.
მარშრუტები აგებულია ქრონოლოგიური, თემატური და თემატური მიხედვით
ქრონოლოგიური, ან რთული პრინციპი. გაფანტულის გამო
ქალაქის ირგვლივ არსებული ობიექტები შედგენისას ქრონოლოგიური პრინციპის
შესანარჩუნებლად
მარშრუტი საკმაოდ რთულია ან თუნდაც შეუძლებელი. ძირითადად
გამოყენებულია თემატური პრინციპი იმის გათვალისწინებით, თუ რომელი
ყველაზე თემატური ექსკურსიები. თემატურ-ქრონოლოგიური პრინციპი
გამოიყენება ისევე ხშირად, განსაკუთრებით ქალაქის მიმოხილვის მომზადებისას
ექსკურსიები. მათში ობიექტების ჩვენების ქრონოლოგიური თანმიმდევრობა და
სიუჟეტის თხრობა შეიძლება მხოლოდ ცალკეულ ქვეთემაში შეინიშნოს.

89
მარშრუტის შემუშავებისას მოერიდეთ განმეორებით გადასასვლელებს
იგივე ქუჩა ან ერთი და იგივე ღირსშესანიშნაობების გვერდით.
მაგრამ ეს ყოველთვის არ არის შესაძლებელი.
მარშრუტის შემუშავება სრულდება მარშრუტის სქემის მომზადებით - ყველა ქუჩისა
და სკვერის დასახელებით, რომელიც აუცილებლად უნდა დაიცვათ. მარშრუტზე
მოძრაობისას საჭიროა მითითებული იქნას ჩვენების ობიექტები,
ტურისტების ავტობუსიდან გამოსვლის ადგილები, მითითებით რომელ
მონაკვეთებზე
განიხილება ექსკურსიის ერთი ან სხვა ქვეთემა. დიაგრამასაც შეიძლება ჰქონდეს
ავტობუსის სიჩქარე მითითებული: "ნელი" (დაახლოებით 30 კმ / სთ), "საშუალო"
(40-50 კმ/სთ), „სწრაფი“ (დაახლოებით 60 კმ/სთ). მოძრაობის სიჩქარის მითითება
ავტობუსი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ახალი გიდების მიერ ექსკურსიის
დაუფლებისას.
ახალი ექსკურსიის შემუშავებაში მასალების შესწავლა იწყება
მის თემასთან დაკავშირებული ადგილობრივი ისტორიული ლიტერატურის
ბიბლიოგრაფიის შედგენა.
ამჟამად ქვეყნის მასშტაბით საგამომცემლო ბუმია
ადგილობრივი ისტორიის ლიტერატურა, რომელიც საკმაოდ სრული
კონცენტრირებულია საჯარო ბიბლიოთეკების ადგილობრივი ისტორიის
განყოფილებებში. ამისთვის
წიგნებისა და სტატიების ბიბლიოგრაფიული აღწერილობების სიმარტივე
მიზანშეწონილია განათავსოთ შემუშავებული რუბრიკატორის მიხედვით,
საფუძველი
რომლებიც ექსკურსიის ქვეთემების სახელწოდებაა.
ტურის მარშრუტის დამტკიცების შემდეგ კრეატიული ჯგუფი იწყებს მუშაობას
ექსკურსიის ტექსტის შექმნაზე მუშაობა. ექსკურსიის პრაქტიკაში

90
ეწოდება საკონტროლო ტექსტი, ან ბიუროს ტექსტი. შედის
შემუშავებული ექსკურსიისთვის საჭირო მასალა,
მომზადებული შემოქმედებითი ჯგუფის წევრების მიერ. აირჩია ყველაზე
მნიშვნელოვანი
ასახულია პრეზენტაციის ლოგიკური კურსი, ყალიბდება განზოგადებები,
ჩამოყალიბებულია დასკვნები. საკონტროლო ტექსტში აბსოლუტურად
აუცილებელია
გამოყენებული მასალების წყაროების მითითებები.
ტექსტი შეიძლება წარმოდგენილი იყოს როგორც ქრონოლოგიური
თანმიმდევრობით.
მარშრუტზე ღირშესანიშნაობების დათვალიერების ობიექტების მდებარეობა, ე.ი.
წესით
გასაშუქებელი ქვეთემები. საკონტროლო ტექსტი ასევე შეიცავს მასალებს
რომელსაც შეუძლია შეადგინოს შესავალი შინაარსი, დასკვნა და ლოგიკური
გადასვლები ქვეთემებს შორის. ის ასევე შეიძლება შეიცავდეს ინფორმაციას
ობიექტები, რომლებიც არ არის გათვალისწინებული დეველოპერული და
ექსკურსიით, მაგრამ
მის თემასთან დაკავშირებული. ეს კეთდება მათი შემდგომი გამოყენების მიზნით.
იმავე თემაზე ექსკურსიის ვარიანტების შექმნის შემთხვევაში.
პრაქტიკაში აღმოჩნდა, რომ საკონტროლო ტექსტის მოცულობა 3 საათის
განმავლობაში
ავტობუსის ტური არის 40-50 გვერდიანი კომპიუტერით გენერირებული ტექსტი,
ფეხით მოსიარულეთათვის - 25-30 გვერდი.
შემოქმედებითი ჯგუფის მიერ მომზადებული ექსკურსიის საკონტროლო ტექსტი და
ტურისტული ორგანიზაციის მენეჯმენტის მიერ დამტკიცებული არის
ინდივიდუალური გიდების ინდივიდუალური ტექსტების შემუშავების საფუძველი.

91
რეგისტრაციის ფორმალურ, სავალდებულო მოთხოვნებს შორის
საკონტროლო ტექსტზე მითიტებული უნდა იქნეს სათაური, ტურისტული და
საექსკურსიო დაწესებულების დასახელება,
რომელმაც მოაწყო ახალი ექსკურსიის მომზადება, მისი თემის დასახელება,
კომპოზიცია
შემოქმედებითი გუნდი, ტექსტის დამტკიცების თარიღი.
ინდივიდუალური ტექსტის სტრუქტურა შედგება სამი ნაწილისაგან: შესავალი,
ძირითადი ნაწილი და დასკვნა. შესავალი და დასკვნა ფუნდამენტურად
განსხვავდება ძირითადი ნაწილისგან იმით, რომ არ არის დაკავშირებული
ექსკურსიასთან
ობიექტები. ეს მათ აახლოებს ლექციასთან, საუბართან.
შესავალი დაყოფილია ორგანიზაციულ და ინფორმაციულ
ნაწილები. ორგანიზაციულ ნაწილში გიდი წარადგენს თავის თავს მძღოლთან
ერთად. ასახელებს თემას, აცნობებს მარშრუტს,ტურის ხანგრძლივობა, მისი
დასრულების ადგილი (სადაც მსურველებს შეუძლიათ ავტობუსის დატოვება),
აცნობს ავტობუსში ქცევის წესებს.
საინფორმაციო ნაწილში სახელმძღვანელო მოკლედ ასახავს ექსკურსიის შინაარსს,
ასახელებს ყველაზე მნიშვნელოვან ობიექტებს, რომელთა ნახვაც მოხდება. შესავალი
არ უნდა გაგრძელდეს 5 წუთზე მეტი და რეკომენდებულია ამის გაკეთება მანამდე,
სანამ დაიწყება მოძრაობა მარშრუტის გასწვრივ.
შესავალი უნდა იყოს ნათელი და ლაკონური, დამყარებულია კონტაქტი
ტურისტებთან. შესავალი - გადამწყვეტი მომენტია ექსკურსიებისათვის, რომლებსაც
შეუძლიათ წინასწარ განსაზღვრონ წარმატებაც და წარუმატებლობაც.
შესვლის დროს გამოცდილ გიდს შეუძლია ჯგუფთან ურთიერთგაგების წერტილების
პოვნა, საკუთარი თავის მიმართ ინტერესის გაღვივება, როგორც
მცოდნე სპეციალისტის და საინტერესო ადამიანის, რომელიც ხელს უწყობს

92
წარმატებული ექსკურსია.
ტურის ძირითადი ნაწილი დაფუძნებულია ჩვენებასა და სიუჟეტის კომბინაციაზე და
შედგება ცალკეული ქვეთემებისაგან, რომლებიც ვლინდება სხვადასხვა ობიექტზე,
ურთიერთდაკავშირებულია ლოგიკური გადასვლებით. ისინი უნდა
გამომდინარეობდნენ წინა ქვეთემის შინაარსიდან. ლოგიკური გადასვლებისას
შეიძლება განზოგადდესშედარებები, დამატებები და ა.შ. წარმატებული ლოგიკური
გადასვლები მიუთითებს გიდის მაღალი პროფესიული უნარებსა და კარგ
მეთოდოლოგიური მომზადებაზე.
ხშირად ერთი ქვეთემის დასრულებისას და მეორის ჩვენების ობიექტზე
გადასვლისას,
გიდები იყენებენ ოფიციალურ გადაკვეთებს, რომლებზეც არ არის დაკავშირებული
ტურის შინაარსი. მაგალითად, „ახლა ჩვენ უფრო შორს წავალთ და ფორმალური
გადასვლები, რომლებიც ცვლის ლოგიკურს, დაკავშირებულია ექსკურსიების
ხარვეზებთან. ისინი ხელს არ უწყობენ მჭიდრო კავშირს ტურის ცალკეულ ნაწილებს
შორის.
თუმცა, ფორმალური გადასვლების განხილვა, როგორც დამახასიათებელი,
სისტემატური შეცდომა გიდების მუშაობაში მთლად მართალი არ იქნება. ისინი
გარდაუვალია სადაც ობიექტებს შორის გადაადგილებას რამდენიმე წამი სჭირდება,
მაშინ ისინი უნდა იქნას გამოყენებული. მაგალითად, "ახლა სწრაფად გაიხედე
მარჯვნივ -თქვენს წინაშე არის ძეგლი ... ".
დასასრულს, გიდი აჯამებს, გამოაქვს დასკვნები საექსკურსიო თემაზე და პასუხობს
ტურისტების შეკითხვებს.
"გიდის პორტფოლიოს" ჩვეულებრივ პროფესიულ გარემოში უწოდებენ
ვიზუალური საშუალებების ნაკრებს ექსკურსიისთვის. ეს განსაკუთრებით
მნიშვნელოვანია იმ შემთხვევებში, როდესაც ჩვენამდე მოაღწია ობიექტებმა

93
შეცვლილი სახით. ფოტოები, ნახატები დაგეხმარებათ აღადგინოს ობიექტის
თავდაპირველი გარეგნობა.
„გიდის პორტფოლიო“ მოიცავს ადამიანების ფოტოებს, ექსკურსიის თემასთან
დაკავშირებულ რეპროდუქციებს: ფერწერა, გეოგრაფიული რუქები, სადაც
ნაჩვენებია, მაგალითად, სამხედრო მოვლენები, ნიმუშები სამრეწველო საწარმოების
პროდუქცია, ჰერბარიუმის ფურცლები, გეოლოგიური ნიმუშები, ფირის ჩანაწერები
და სხვა საილუსტრაციო მასალა, რაც ხელს უწყობს ექსკურსიის ვიზუალური
სურათებით გაჯერებას.
ფოტოებს, რუქებს, რეპროდუქციები უნდა იყოს მუყაოს ზომები არანაკლებ 18 -24 სმ-
ისა, გამოირჩეოდეს სიცხადით. სურათები. ვიზუალური საშუალებების ჩვენება
ავტობუსში უნდა გაიზარდოს ზომით 24-მდე 30 სმ-მდე, რათა შესაძლებელი იყოს
ავტობუსის შორეული რიგებიდან დანახვა.

ჩვენების საფეხურები და მეთოდური ხერხები

ჩვენება არის ექსკურსიის ძირითადი ელემენტი, რომლის საშუალებითაც ხდება

საექსკურსიო ობიექტზე მიზანმიმართული დაკვირვება. ამავდროულად იგი არის
თვალსაჩინოების პრინციპის რეალიზაციის პროცესი და ძირითადი საშუალება
ექსკურსანტებისათვის ობიექტების გაცნობისა. ჩვენება ასევე უნდა განვიხილოთ,
როგორც ექსკურსიამძღოლის ქმედება, ან ქმედებების ჯამი, რომელიც
მიმართულიაობიექტის არსის გადმოსაცემად.
ჩვენება ექსკურსიაში მრავალმხრივი პროცესია, რომლის დროსაც ხდება ობიექტიდან
მხედველობით ინფორმაციის მიღება, რისთვისაც ექსკურსიამძღოლს სჭირდება
მიზანმიმართული ქმედებების განხორციელება.
დემონსტრაცია არის საზოგადოებრივი ჩვენება, რომელიც გათვლილია ობიექტის
ჯგუფისთვის სახალხოდ ჩვენებაზე, ექსკურსანტთა ჯგუფისთვის ობიექტის
განსახილველად გამოტანაზე.
94
ობიექტის ჩვენება არის ექსკურსიამძღოლის მიერ ჩატარებული მიზანმიმართული
მოქმედება, მისი ხელმძღვანელობით ობიექტზე დაკვირვება.
ვაჩვენოთ ობიექტი ექსკურსანტს, ნიშნავს, მოვახდინოთ ობიექტის დემონსტრირება,
გავხადოთ იგი მისაწვდომი ტურისტისათვის, მისკენ მივმართოთ ექსკურსანტთა
ყურადღება.
ჩვენების თავისებურებაა ობიექტის ახალი თვისების, უნარის აღმოჩენა.
ყოველშემთხვევაში ისეთი თვისების დანახვა, რომელიც ზედაპირზე არ დევს და
ყველასთვის საცნაური არ არის.
თვალსაჩინოების ეფექტურობა დამოკიდებულია ჩვენების ტექნიკაზე, თუ რამდენად
სწორად არის ორგანიზებული ექსკურსანტთა დაკვირვება ობიექტზე. ბევრი ადამიანი
სწავლობს ექსკურსიაზე ობიექტზე დაკვირვებას და ანალიზს. სწორედ ამაში
მდგომარეობს ჩვენების ამოცანაც. ის, ვინც ექსკურსიას ქმნის, ითვალისწინებს კიდეც,
ანდა უნდა ითვალისწინებდეს რა ობიექტი უნდა აჩვენოს, რა არის ჩვენების მიზანი
და როგორ ამომწურავად უპასუხებს საექსკურსიო თემას.
ყურება და დათვალიერება ობიექტის ჩვენების საწინდარია. თუკი ყურება/ჭვრეტა და
დათვალიერება ხდება ექსკურსიამძღოლის გარეშე, ის ბევრად პასიური იქნება,
ვიდრე გამოცდილი ადამიანის მითითების შედეგად.
დათვალიერება ჩვენებისაგან განსხვავებით უნდა განვიხილოთ, როგორც
ზედაპირული, სასხვათაშორისო გაცნობა ძეგლისა. თითოეულ ადამიანს სხვისი
დახმარების გარეშე შეუძლია დაათვალიეროს შენობის ფასადი, ან გარეგნული იერი.
განსხვავება ჩვენებასა და დათვალიერებას შორის მდგომარეობს იმაში, რომ
დათვალიერებისას ტურისტი აღიქვამს მხოლოდ გარეგნულ ფორმებს, ჩვენებისას კი
ექსკურსიამძღოლის დახმარებით აკეთებს ანალიზს.
ჩვენება
დათვალიერება
ყურება

95
ობიექტის ჩვენება კვალიფიციური სპეციალისტის ხელმძღვანელობით, გარკვეული
მეთოდიკის საფუძველზე
ყურადღებიანი მზერა ობიექტის მიმართ, ვინმეს დახმარების გარეშე
პასიური აღქმა
ჩვენების დროს არის სამი ელემენტის ჯამი:
• ექსკურსანტების მიერ ღირსშესანიშნაობების დამოუკიდებელი დაკვირვება; 84

96
• ექსკურსანტების მიერ ექსპონატების გაცნობა `ექსკურსიამძღოლის ჩანთის"
მეშვეობით;
• ექსკურსიამძღოლის მიერ ექსკურსანტებისათვის ჩვენების მეთოდური ხერხების
გამოყენებით ობიექტების გაცნობა.
ჩვენების ვარიანტები და ამოცანები:
1. ჩვენება იმ ობიექტების, რომლებსაც ტურისტები ათვალიერებენ;
2. ჩვენება იმ ობიექტების, რომლებიც უკვე აღარ არსებობს (შემორჩენილია ფოტოზე,
ან ნახატზე);
3. ჩვენება ისტორიული მოვლენების, რომელიც მოცემულ ადგილას მოხდა,
მოვლენის გამომსახველობითი რეკონსტრუქციის მიზნით;
4. ცნობილი ისტორიული პიროვნების (მწერალი, მხატვარი, პოლიტიკოსი,
მხედარმთავარი), რომელიც დაკავშირებულია საჩვენებელ ობიექტთან;
5. ობიექტის იმ სახით ჩვენება, რომელ პერიოდსაც ექსკურსია ეხება.
ჩვენების პირობები:
საექსკურსიო ობიექტების ეფექტური ჩვენება მოითხოვს გარკვეულ პირობებს:
ა)სწორად შერჩეული ჩვენების ადგილი;
ბ)ჩვენების დრო, რომელიც წინასწარ უნდა შეირჩეს;
გ) ექსკურსანტების ყურადღებას არ უნდა იპყრობდეს ობიექტებისგან
განსხვავებული თემები;
დ) ექსკურსანტების მოძრაობის გამოყენება, როგორც მეთოდური ხერხისა
ობიექტის საჩვენებლად;
ე) ექსკურსიამძღოლისათვის აუცილებელი უნარ-ჩვევები;
ვ) ექსკურსანტების მზადყოფნა ობიექტებზე დასაკვირვებლად.
ხუროთმოძღვრული ძეგლების დასათვალიერებლად საჭიროა განსაკუთრებული
პირობები. მაგალითად, მიღებულია მნიშვნელოვანი ნაგებობის, ხელოვნების
ნიმუშის ჩვენება არა პირდაპირ, ცენტრალური ფასადიდან, არამედ გვერდიდან, ისე,

97
რომ ჩანდეს მისი სამი განზომილება: სიგრძე, სიგანე, სიმაღლე. გარდა ამისა,
გასათვალიწინებელია განათებაც. თუ ძეგლის აღქმას ხელს უშლის მზის სინათლე,
მაშინ უნდა დაწესდეს ჩვენების საათები, თუ როდის უნდა მოხდეს მისი ჩვენება,
როდის არის საუკეთესო პერიოდი ამისთვის.
მნიშვნელოვანია აგრეთვე ჩვენების დროს განსაზღვრება
თანმიმდევრობის დაცვა. ქვემოთ
მოცემულია სანიმუშო სქემა
თანმიმდევრული ჩვენებისა: 1.
ექსკურსიამძღოლი განსაზღვრავს, თუ რა
ობიექტი უნდა აჩვენოს ექსკურსანტებს
2. ექსკურსიამძღოლი უხსნის ტურისტებს, დახასიათება
თუ რას წარმოადგენს საჩვენებელი
ობიექტი
3. ექსკურსიამძღოლი საუბრობს ობიექტის მიზნის განსაზღვა
დანიშნულებაზე
4. ექსკურსიამძღოლი განიხილავს საექსკურსიო ანალიზი
ობიექტის გარკვეულ ნაწილებს
5. ექსკურსიამძღოლი ყვება ძეგლის ცნობა
ავტორის შესახებ
1. ექსკურსიამძღოლი ყვება ძეგლთან ფაქტის შეფასება
დაკავშირებული მოვლენებისა და
ფაქტების შესახებ

ექსკურსიის ტექნოლოგიური რუკა

ტექნოლოგიური რუკა არის კომპანიის ოფიციალური დოკუმენტი, რომელიც
განსაზღვრავს, თუ როგორ უნდა ჩატარდეს კონკრეტული ექსკურსია, როგორ უნდა
მოხდეს საჩვენებელი ობიექტის სანიმუშო ჩვენება, რა ტექნიკა და მეთოდიკა უნდა
გამოიყენოს ამისთვის ექსკურსიამძღოლმა. ტექნოლოგიურ რუკაში მოცემულია
საექსკურსიო მეთოდიკის მოთხოვნები საჩვენებელი ობიექტების თავისებურებებისა
და მათ შესახებ გადმოსაცემი ზეპირი მასალის შინაარსის გათვალისწინებით. გარდა
ამისა, ტექნოლოგიური რუკა ხელს უწყობს ექსკურსიამძღოლის ორგანიზებულობას,
არ აძლევს მას ექსკურსიიდან გადახრის საშუალებას, რადგან მუდმივად ახსენებს რა
98
ილაპარაკოს, რამდენ ხანს და რა პირობებში; მასში ასევე მკაფიოდაა ასახული
ექსკურსიის ორგანიზაციული საკითხები, გათვალისწინებულია ექსკურსანტთა
სხვადასხვა ჯგუფის ინტერესები; იგი ერთ მთლიანობაში მოაქცევს თხრობასა და
ჩვენებას.
ტურისტულ კომპანიაში თითოეულ ექსკურსიასთან დაკავშირებით უნდა
არსებობდეს ცალკე ტექნოლოგიური რუკა. უფრო მეტიც, იგი უნდა არსებობდეს
დიფერენცირებული სახით, რომელიმე ტურისტული ჯგუფისათვის. მისი შედგენა
არ არის რთული, რადგან ასეთ ვარიანტში განსხვავებული იქნება ექსკურსიის
მხოლოდ ცალკეული მონაკვეთი და არა მთლიანად ექსკურსიის შინაარსი.
ტექნოლოგიური რუკა უნდა ითვალიწინებდეს ექსკურსანტთა ასაკს, პროფესიას და
სხვა ინტერესებს.წინამდებარე თავს თან ერთვის ჩვენ მიერ შედგენილი
მიმოხილვითი ექსკურსიის `თბილისი – საქართველოს დედაქალაქი” ნიმუში.
ოთხსაათიანი ექსკურსია მილიონიან დედაქალაქში, სადაც მრავალფეროვანი
საჩვენებელი ობიექტებია, უაღრესად რთული შესადგენია. თუ თქვენ შეგიძლიათ
თბილისში სრულყოფილი ექსკურსიის ჩატარება, მაშინ თქვენ ფლობთ საქალაქო
ექსკურსიის ჩატარების ტექნიკას.შეეცადეთ, ჯერ შეადგინოთ ტექნოლოგიური რუკა
ერთ რომელიმე ობიექტზე, შემდეგ კი მთელი მარშრუტი შეიტანეთ ტექნოლოგიურ
რუკაში.
ტექნოლოგიური რუკის გაფორმება უნდა მოხდეს შემდეგი მონაცემების
გათვალისწინებით:
• ტექნოლოგიური რუკის ტიტულზე უნდა აისახოს შემდეგი მონაცემები:
ტურისტული კომპანიის დასახელება, საექსკურსიო თემის დასახელება, ექსკურსიის
სახე, მარშრუტის სიგრძე, ექსკურსიის ხანგრძლივობა, შემადგენლობა, შემდგენლის
გვარი და სახელი;
• შემდგომ გვერდზე უნდა აისახოს: ექსკურსიის მიზანი და ამოცანები, მარშრუტის
სქემა, რომელზეც გაჩერებები იქნება აღნიშნული;

99
ტექნოლოგიური რუკა სამი ნაწილისგან შედგება: შესავალი, ექსკურსიის ძირითადი
ნაწილი და დასკვნა. შესავალი და დასკვნა ცალკე გრაფებად არ გამოიყოფა.
შესავალში, რომელიც ორი ნაწილისგან შედგება, ექსკურსიამძღოლი ასახელებს
თემის ყველაზე მნიშვნელოვან ობიექტებს, მათი დათვალიერების თანმიმდევრობას,
წარადგენს საკუთარ თავს და მძღოლს, ხოლო დასკვნაში ძირითადი ყურადღება
გამახვილებულია, თუ რა ნახეს ტურისტებმა მთავარი და რა პერსპექტივები გააჩნია
იმ ღირსშესანიშნაობას,

100
რომელსაც მიეძღვნა საექსკურსიო თემა, რისი ნახვა შეუძლიათ დამატებით
ექსკურსანტებს.
ტექნოლოგიური რუკის ეფექტურობა დამოკიდებულია მისი შვიდივე გრაფის
სწორად შევსებაზე. მისი სიდიდე 6-12 გვერდით შეიძლება განისაზღვროს, რაც
დამოკიდებულია საექსკურსიო ობიექტების რაოდენობასა და მნიშვნელობაზე,
თემებისა და ქვეთემების რაოდენობაზე, მარშრუტის ხანგრძლივობაზე.
გრაფაში `ექსკურსიის მარშრუტი” უნდა აღინიშნოს ექსკურსიის დასაწყისი ადგილი,
შემდეგ I ქვეთემის დამთავრების ადგილი, შემდეგ II ქვეთემის და ა.შ.
გრაფაში `გაჩერება” აღნიშნული უნდა იქნას ექსკურსიის ადგილები, სადაც
სატრანსპორტო ექსკურსიის დროს ავტობუსი გაჩერდება და ობიექტის
დასათვალიერებლად ტურისტები გადმოგვყავს ავტობუსიდან, ან ავტობუსიდან
გადმოუსვლელად ვაჩვენებთ ღირსშესანიშნაობას, ან კიდევ ქვეითი ექსკურსიების
დროს მიგვყავს ექსკურსანტები ობიექტის დასათვალიერებლად. ჩანაწერი უნდა იყოს
გარკვეული, არ შეიძლება დაუკონკრეტებელი ჩანაწერების გაკეთება, მაგ. `გაჩერება
მდინარე მტკვრის სანაპიროზე”. ჩანაწერი უნდა დაკონკრეტდეს ადგილის
მითითებით: ბარათაშვილის ძეგლთან, ან ანჩისხატთან.
გრაფაში „საჩვენებელი ობიექტი” საჭიროა, ჩამოითვალოს ექსკურსიის ამ მონაკვეთზე
საჩვენებელი ყველა საექსკურსიო ობიექტი. ეს ეხება იმ ობიექტებს, რომლებსაც
აჩვენებენ როგორც გაჩერებებზე, ისე ავტობუსის მსვლელობისას, აგრეთვე ძირითად
და მეორეხარისხოვან საჩვენებელ ობიექტებს.
განსხვავებულია ობიექტები საქალაქო და ქალაქგარე ექსკურსიებში, ვინაიდან
ქალაქგარე ექსკურსიებში ეს შეიძლება იყოს მთელი სოფელი, ან დასახლებული
პუნქტი, ხოლო საქალაქო ექსკურსიაში კი ქუჩა, მოედანი, ან ნაგებობა.
გრაფაში `დრო”უნდა აღინიშნოსექსკურსიის ერთი მონაკვეთის მსვლელობის დრო.
ასეთი დრო არის ჯამი შემდეგი კომპონენტებისა: ექსკურსიამძღოლის თხრობა +
თავისუფალი დრო + დრო ობიექტიდან ობიექტზე გადასაადგილებლად.

101
გრაფაში `თემა, ქვეთემა” საჭიროა ჩამოითვალოს ექსკურსიის ამ მონაკვეთზე
განსახილველი თემები და ის საკითხები, რომლებიც დასახელებულია მეორე
გრაფაში, ხოლო მათი მოცულობა კი განსაზღვრულია მესამე გრაფაში. პირველ რიგში
უნდა დასახელდეს თემა, შემდეგ ქვეთემა და ის საკითხები, რომელთა განხილვაც
აუცილებელია თემის განსავრცობად. მაგალითად, ჩვენ მიერ შესასწავლ ექსკურსიაში
„თბილისი – საქართველოს დედაქალაქი” ძველი თბილისის ჩვენებისას მეტეხის
პლატოდან ნაჩვენები უნდა იქნას სოლოლაკის ქედზე საცხოვრებელი სახლების
ტერასებად განაშენიანება და აიხსნას ბანიანი სახლის მნიშვნელობა ქალაქის
იერსახის ჩამოყალიბებაში. ეს გრაფა ძალიან მნიშვნელოვანია და შემდგენელს არ
უნდა გამორჩეს არც ერთი განსახილველი საკითხი.
გრაფაში `ორგანიზაციული მითითებანი” უნდა აღინიშნოს მონაცემები ექსკურსიის
ერთ მონაკვეთზე ექსკურსანტების გადაადგილების მიმდინარეობის შესახებ. აქ
იგულისხმება ისიც, თუ სად იმყოფებიან ტურისტები ავტობუსში, თუ მის გარეთ,
როგორ და სად დგანან ისინი, სად უნდა იმყოფებოდეს ექსკურსიამძღოლი, როგორ
უნდა შესრულდეს რიტუალი, თუ ასეთი რამ ექსკურსიაში გათვალისწინებულია.
ეკოლოგიურ ექსკურსიებში მითითებები შეეხება პარკის ტერიტორიაზე ტურისტთა
ქცევის წესებს, ქალაქგარე ექსკურსიებში სანიტარულ-ტექნიკურ გაჩერებებს და ა.შ.
მაგალითად, ჩვენს ექსკურსიაში, მეტეხზე ყოფნისას, მითითებულია, რომ
ტურისტები დგანან მოედანზე სახით ძველი თბილისისკენ, ხოლო
ექსკურსიამძღოლი დგას ისე, რომ ხელი არ შეუშალოს ტურისტებს ძველი თბილისის
პანორამის აღქმაში. ყოველ ექსკურსიაში ექსკურსიამძღოლი აცნობს ტურისტებს
ქცევის წესებსა და იმ აუცილებელ მოთხოვნებს, რაც საჭიროა უსაფრთხოების
უზრუნველსაყოფად.
გრაფაში `მეთოდური მითითებანი” უნდა აღინიშნოს ექსკურსიის ერთ მონაკვეთზე
გამოსაყენებელი მეთოდური ხერხების გამოყენების შესახებ. ასეთი ხერხები

102
ნებისმიერ ექსკურსიაში მრავლადაა, ამიტომ შემდგენლებმა ზუსტად უნდა მიუთითონ, თუ რა
ხერხი გამოიყენონ ექსკურსიაში და რა საშუალება არსებობს თემის გავრცობისათვის. ზოგჯერ ეს
შეიძლება იყოს ექსკურსანტებისათვის ნაცნობი მწერლის ან პოეტის ციტატა, ფრთოსანი სიტყვა
და გამონათქვამი, ზოგჯერ ეს იქნება შედარების, ანალიზის, გამომსახველობითი
რეკონსტრუქციის, ან ლოკალიზაციის ხერხი. ეს უკანასკნელი გვჭირდება ადგილის უკეთ
დამახსოვრების მიზნით. მაგალითად, მეტეხის პლატოზე ექსკურსიამძღოლი იყენებს რა ამ ხერხს,
ტურისტებს აცნობს, რომ შამქორის ომის წინ თამარ მეფე აქ მაშინ მდგარ ღვთისმშობლის
ეკლესიაში (დღევანდელი მეტეხის ტაძარი დემეტრეთავდადებულის დროსაა აგებული)
ფეხშიშველი მოვიდა და ლოცულობდა მთელი ღამე, ვიდრე დილით მაცნემ ქართველთა
გამარჯვება შეატყობინა. თბილისი - "საქართველოს დედაქალაქი"
ექსკურსიის ტექნოლოგიური რუკა
ხანგრძლივობა 4 საათი
მარშრუტი გაჩერება საჩვენებელი დრო თემა:ქვეთემა ორგანიზაციულ მეთოდური
ობიექტი ი მითითებანი მითითებანი
1 2 3 4 5 6 7
ჯგუფის #1 _ 3 წთ შესავალი: შესავალი შესავლის
შეკრების 1. .ექსკურსიის სიტყვა შემდეგ უნდა
ადგილი მარშრუტის წარმოითქმება დავსვათ
ხანგრძლივობის ავტობუსში კითხვა:
, მანძილის, ჯგუფის დამატებით თუ
ძირითადი შეკრების რა
ღირშესანიშნავი შემდეგ აინტერესებთ
სანახაობების ტურისტებს.
გაცნობა 2.
საკუთარი
თავის და
მძღოლის
წარდგენა
ძველი #2 მეტეხის მთები: 40 წთ. 30+10 1.თბილისის ტურისტები თხრობა უნდა
თბილისი პლატო მთაწმინდა, გეოგრაფია, გადმოგვყავს იყოს
თაბორი, კლიმატი. ავტობუსიდან ლოგიკური:
სოლოლაკი, 2.ისტორია და ფეხით ისტორია უნდა
მახათა. დაარსებიდან მიგვყავს დაუკავშირდეს
მთავარი დღემდე. მეტეხის ღირშესანიშნაო
ძეგლები: 3.ქალაქის პლატოზე. ბებს. (ლეგენდა
ნარიყალა, განაშენიანების ჯგუფს ლოგიკურად
მეტეხის ისტორია და ვაყენებთ სახით უნდა გადაებას
ღვთისმშობლის დაგეგმარება, ძველი XII საუკუნის
ტაძარი, წმ. აბოს განსაკუთრებით თბილისისკენ, განაშენიანებას.)
სახელობის V და XII გიდი დგება გამოვიყენოთ
ტაძარი, ორმოც საუკუნის ჯგუფის წინ და შედარების,
103
 მოწამეთა, თბილისი ბოლოში, ისე, ლოკალიზაციის
მამადავითი, 4.თბილისის რომ ხელს არ და
მეჩეთი, მრავალეროვნუ უშლის რეკონსტუქციის
საჩინო,სურპგევ ლობა და პანორამის ხერხები
ორქი, სინაგოგა, მოქალაქეთა აღქმას.
აბანოები, ტოლერანტობა
ქანდაკებები:
ქართლის დედა
და ვახტანგ
გორგასალი
გორგასლის N3 300 არაგველი აბანოთუბანი, 5+5 წთ თბილისის 300 არაგველის ომის აღწერისას
ქუჩა, N 4 სანაპიროზე 300 არაგველის აბანოები, ობელისკთან უნდა იქნას
ორთაჭალჰესი, ფოტო ობელისკი, ბალნეოლოგიუ გაჩერება გამოყენებული
პაუზისათვის
მტკვრის პეტრე რი კურორტი, ავტობუსიდან რეკონსტრუქცი
მარჯვენა ბაგრატიონის აღა-მაჰმად გადმოსვლის ის ხერხი
სანაპირო, ძეგლი ხანის შემოსევა, გარეშე.
მეტეხის ხიდი ერეკლეს სანაპიროზე
გმირობა ფოტო
კრწანისის პაუზისათვის
ბრძოლაში. ვაჩერებთ 5
ქართველი
მეომრები და
მხედართმთავრ
ები: პეტრე
ბაგრატიონი

საჭირო დოკუმენტაცია თითოეული თემისთვის

No
p/p დოკუმენტის სახელი დოკუმენტის შინაარსი

დაკავშირებული ჩამოთვლილია ყველა წიგნი, ბროშურა, სტატია, რომელიც

1 ლიტერატურის სია გამოიყენეს ამ ექსკურსიის მომზადებაში

საექსკურსიო ობიექტის დამახასიათებელი

მარშრუტში შემავალი ინფორმაცია. ძეგლის ტიპი, მისი სახელწოდება, მოვლენა,
ობიექტების ბარათები რომელსაც იგი უკავშირდება, მდებარეობა, მოკლე აღწერა ,
2 (პასპორტები). ობიექტის ავტორები და შექმნის დრო, წყაროები.

104
 წყაროების მიხედვით შერჩეული და გადამოწმებული
მასალა, თემის გამჟღავნება. ტექსტის შინაარსი ავლენს
ქვესაკითხებს და ძირითად საკითხებს, ემსახურება
ექსკურსიის შესავლის, დასკვნის, ლოგიკური გადასვლების
3 კონტროლის ტექსტი საფუძველს.

კონკრეტული გიდის მიერ წარმოდგენილი მასალა

გიდების მეთოდოლოგიური შემუშავების, ექსკურსიის
ინდივიდუალური სტრუქტურის, მისი მარშრუტის შესაბამისად. იძლევა
4 ტექსტები საგნებისა და მოვლენების აღწერას

ცალკე ფურცელი აჩვენებს ჯგუფის გზას. მონიშნულია

მარშრუტის დასაწყისი და დასასრული, ჩვენების
მარშრუტის სქემა ობიექტები, მათი დაკვირვების ადგილები, ჯგუფის
5 (რუკა). ობიექტებთან მისასვლელი გაჩერებები.

საქაღალდე ფოტოებით, დიაგრამებით, რუქებით,

ნახატებით, ნახატებით, რეპროდუქციებით,
დოკუმენტების ასლებით, საწარმოების პროდუქტის
6 "გიდის პორტფოლიო" ნიმუშებით და სხვა ვიზუალური საშუალებებით.

ტურის რეკომენდაცია. ჩვენების და თხრობის

მეთოდოლოგიურ ხერხებს უწოდებენ, განისაზღვრება
საგნების დემონსტრირების თანმიმდევრობა,
თვალსაჩინოებები, ექსკურსიის ჩატარების ტექნიკა
მეთოდოლოგიური ღირშესანიშნაობებისადმი დიფერენცირებული მიდგომის
7 შემუშავება თემაზე გათვალისწინებით.

8 საექსკურსიო მასალები მასალები

105
 თემა 6

თხრობის მეთოდური ხერხები

ექსკურსიის მნიშვნელოვანი პროფესიული მოთხოვნაა თხრობა, მეტყველების

მაღალი კულტურა, რომლის გარეშე წარმოუდგენელია ტურის წარმატება.
გიდის მეტყველების კულტურა და ექსპრესიულობა დამოკიდებულია მისი
თანამედროვე ლიტერატურის ნორმების ფლობის ხარისხზე. გიდს უნდა გააჩნდეს
მაღალი მისი გრამატიკული სტრუქტურა, ლექსიკური სიმდიდრე, სტილისტური
მრავალფეროვნება. ლიტერატურულ ენას შეუძლია გამოხატოს მთელი დაგროვილი
ცოდნა კაცობრიობის საქმიანობის სხვადასხვა სფეროში.
ენობრივი ნორმა არის მოცემულ პერიოდში არსებული ლიტერატურული ენის
განვითარება, სიტყვების გამოყენების წესები, გრამატიკული ფორმები და
გამოთქმები.
ექსკურსიამძღოლის მეტყველების სისწორე, სიწმინდე და ექსპრესიულობა
დამოკიდებულია თანამედროვე ლიტერატურის ნორმების ფლობაზე.
გიდი ტურისთვის მომზადების პროცესში იყენებს სიტყვებს, რომლებიც ყველაზე
ზუსტად გამოხატავს აზრს, კარგად უნდა იცოდეს მათი მნიშვნელობა,
გაითვალისწინოს დამატებითი მნიშვნელობები, ასევე უნდა იცოდეს თუ სად და რა
მნიშვნელობით უნდა მოხდეს მათი გამოყენება. თუ არ მოხდება ამ რეკომენდაციების
გათვალისწინება მოხდება უზუსტობების ინტერპრეტაცია და ყურადღების გადატანა
მნიშვნელოვანიდან - უმნიშვნელომდე.

106
სიტყვების გამოყენებაში უზუსტობები ხშირად გამოწვეულია, რომ გიდმა კარგად
არ იცის სიტყვის ძირითადი მნიშვნელობა ან კონკრეტულ წინადადებაში მათი
გამოყენების ხერხები.
განსაკუთრებული ტერმინოლოგია უნდა იქნას გამოყენებული ზომიერად. მაგრამ
ტერმინები ამძიმებს მეტყველებას, ართულებს მის გაგებას. გახსოვდეთ, რომ თუ
არსებობს ზუსტი და ნათელი ქართული სიტყვები, მათი უცხოურით ჩანაცვლებას
აზრი არ აქვს. თავიდან უნდა იქნას აცილებული შეურაცხმყოფელი ეპითეტები და
მეტაფორები, რაც საკმაოდ უარყოფით გავლენას ახდენს ექსკურსიის ეფექტურობაზე.
გიდების მეტყველებაში როდესაც არის მცირე ლექსიკა, ხშირად არის პაუზები,
რომლებსაც ისინი ავსებენ სიტყვებით-დახარისხება- ნიაკები, რომლებიც არ
ატარებენ რაიმე სემანტიკურ დატვირთვას, მაგალითად, გესმით, ზოგადად რომ
ვთქვათ, გარკვეულწილად, რა თქმა უნდა, აქ და გამოდის, ასე ვთქვათ,
ფაქტობრივად, ზოგადად, ეს ნიშნავს, რომ ასეთი უაზრო სიტყვები აღიზიანებს
მსმენელებს. არაარტიკულირებული ხმები კიდევ უფრო უსიამოვნოა:
მ-მ-მ-მ, დ-დ-დ, ა-ა-ა, უჰ-უჰ და ა.შ.
პროფესიონალ გიდს უნდა ჰქონდეს კარგი დიქცია და სასიამოვნო ტემბრი. ძალიან
ხშირად ხდება ხმის დაძაბვა, რაც ძალიან უსიამოვნო შთაბეჭდილებას ტოვებს ტურის
შესახებ და თავად გიდიც სტრესის ქვეშაა.
ყველა გიდს არ აქვს ძლიერი ხმა, ისე, რომ მისი გამოსვლა ჯგუფის ყველა წევრმა
შესაძლებელია ვერ აღიქვას, აუცილებელია შეარჩიოს სწორი ადგილი (მაგ. წყაროს
ხმაურისგან მოშორებით), კომპაქტურად მოაწყოს ტურისტები, გაითვალისწინოს
ქარის მიმართულება.
მეტყველების ტექნიკის კიდევ ერთი კომპონენტი, რომელიც საჭიროა, მაგრამ
გასათვალისწინებელია ექსკურსიის ჩატარებისას, არის ხმის ტემპი და მეტყველების
სიჩქარე. მეტყველების ნორმალური ტემპი 100-120 სიტყვაა ერთ წუთში. ეს ტემპი
მშვენივრად აღიქმება ყურით, რადგან სიტყვებსა და ფრაზებს შორის პაუზები არ

107
არის გამკაცრებული. პირიქით, პაუზების სათანადო გამოყენება ხელს უწყობს უკეთ
აღქმას.
კარგი დიქციის ფლობა საშუალებას იძლევა შეინარჩუნოს ყველა შემთხვევაში
ხელახალი აქტიური ენერგეტიკული ტემპი.
ჟესტები და მიმიკა განუყოფლად არის დაკავშირებული აზრების გამოთქმასთან
და გიდის გრძნობებთან. ისინი ეხმარება აუდიტორიის ყურადღების ფოკუსირებას
გარკვეულზე, ანუ გიდის მიერ მიწოდებულ ინფორმაციაზე.
ექსკურსიის პრაქტიკაში მიღებულია შემდეგი კლასიფიკაცია:
ჟესტები:

ჟესტი ადაპტორები

ადაპტორები განეკუთვნება ჟესტების კლასს, რომელის საშუალებითაც ხდება

სტრესის ან სტრესული სიტუაციის მიმართ ადაპტირება. ამგვარი ჟესტები
ძირითადად თვითდამშვიდებას ემსახურება და როგორც წესი არაცნობიერ
დონეზე ხორციელდება. ამგვარ ჟესტებს ხშირად აუტოკონტაქტურ ქცევასაც
უწოდებენ.

ადაპტორები არსებობს ორი ტიპის: ა) თვითადაპტორები - ეს არის ჟესტები,

რომლებიც საკუთარი სხეულის შეხებას უკავშირდება. ბ) მანიპულატორები -
რომლებიც სტრესულ სიტუაციებში ტანსაცმლის გასწორებას ან საგნებით
მანიპულირებას (გამოყენებას) უკავშირდება;

ადაპტორები ძირითადად ადამიანისთვის სულიერი სიმშვიდის დაბრუნებას,

ემოციური დისკომფორტის მოხსნას და სტრესის დაძლევას ემსახურებიან. ჩვენ
სტრესულ სიტუაციებში ადაპტორების საშუალებით არაცნობიერად ვიწყებთ
საკუთარი თავის დამშვიდებას. ამგვარად აღმოცენდებიან ჟესტი ადაპტორები,

108
რომლებიც ზრდასრულ ასაკში ბავშვობის გამოცდილების ფსიქიკურ
ექვივალენტს წარმოადგენენ.
ნებისმიერი ექსკურსიის ეფექტურობა დიდწილად დამოკიდებულია მისი ჩატარების
ტექნიკაზე, მეთოდოლოგიასა და ჩატარების ტექნიკას შორის კავშირზე. არსებობს
მთელი რიგი მოთხოვნები ექსკურსიის ტექნიკისთვის. ესენია: გიდის გაცნობა
ჯგუფთან, ჯგუფის სწორი განთავსება ობიექტზე, ექსკურსია ავტობუსიდან და
დაბრუნება ავტობუსში (ან მანქანა), გიდის მიერ მიკროფონის გამოყენება, ზოგადად
ექსკურსიისთვის გამოყოფილი დროის დაცვა და ცალკეული ქვეთემების
გამჟღავნება, პასუხები ტურისტების შეკითხვებზე და ა.შ.

გიდის გაცნობა ჯგუფთან. გიდი შედის ავტობუსში და ეცნობა ჯგუფს. ის მიესალმება

დამსწრეებს, ასახელებს მის გვარს, სახელს, საექსკურსიო დაწესებულებას, რომელსაც
იგი წარმოადგენს, ექსკურსიისტებს აცნობს ავტობუსის მძღოლს, ანუ ექსკურსიას
იწყებს შესავალით.

ჟესტი ემბლემები

მეტყველებისგან დამოუკიდებელ ჟესტებს ემბლები ეწოდებათ. ისინი

დამოუკიდებელი ავტონომიური ჟესტები არიან. ეს ჟესტები არა მხოლოდ
ცალკეულ სიტყვებს არამედ მთლიან ფრაზებსაც კი ცვლიან - ამიტომ მათ
ხშირად ჟესტ-შემცვლელებსაც ეძახიან. ისინი არ არიან იმასთან კავშირში, რასაც
ადამიანები ამბობენ და საკუთარი ლინგვისტური მნიშვნელობა აქვთ. ხშირად ამ
ტიპის ჟესტებს ემოციურ გაჟონვებს ან იმ შემთხვევაში, როდესაც ჟესტი
არასრულად არის წარმოდგენილი - ემბლემატორულ წაცდენებს უწოდებენ.
ასეთ წაცდენებს ადგილი აქვს ტყუილის თქმის დროს. აგრეთვე მაშინ, როდესაც
ადამიანი ძალიან ნერვიულობს და ცდილობს ეს უკანასკნელი დამალოს.
ემბლემები სოციო-კულტურულ გარემოში ყალიბდებიან და ეთნოკულტურულ

109
ელფერს ატარებენ: ერთ ემბლემას ერთ კულტურაში შეიძლება პოზიტიური
ტრანსკრიფცია ჰქონდეს - სხვა ქვეყანაში ან კულტურაში კი ნეგატიური.
ჟესტი ილუსტრატორები
ეს არის ინფორმაციის განმამტკიცებელი ჟესტები. კომუნიკაციის პროცესში ჩვენ
ჟესტების საშუალებით ვავსებთ იმ შინაარსს, რასაც ვერბალურად გადმოვცემთ.
როდესაც სიტყვები და ჟესტები ავსებენ ერთმანეთს და არ მოდიან
ურთიერთთან წინააღმდეგობაში ჩვენს მიერ გაცემული ინფორმაცია უფრო
ზუსტად დეკოდირდება. ხანდახან არავერბალური სიგნალები გვეხმარებიან
გავიხსენოთ ვერბალური შეტყობინებები.

არსებობს ჟესტი ილუსტრატორების რამოდენიმე ნაირსახეობა:

ა) მიმანიშნებელი ჟესტები. ამ ჟესტებით ხდება საუბრის თემაზე მინიშნება,
როგორც წესი მინიშნებას ვაკეთებთ ხელის ან თითის საშუალებით.
ბ) პიკტოგრაფები - ხელებით ხდება საგნის ან მისი ზომის გამოსახვა.
გ) კინეტოგრაფები - მინიშნება, ხდება მთლიანი სხეულის მოძრაობით.
დ) ჟესტი - ბიტები. სხვადასხვა სახის მინიშნებები, სიგნალები, რომლებიც
მეტყველების ტაქტის განამტკიცებას ახდენენ და გარკვეულ აქცენტებს სვსვენ.
ე) იდეოგრაფები - ჟესტები, რომლებიც აერთიანებენ ცალკეულ წარმოსახულ
საგნებს.
ილუსტრატორები შეიძლება იყოს: სახის მიმიკური ჟესტებიც, წარბების
მოძრაობები და ა.შ. ხანდახან ადამიანები საუბრისას ხშირად ხელების
საშუალებით ჰარში გამოსახავენ ფიგურებს, საკუთარი საუბრის დირიჟირებას
ახდენენ. აქცენტს აკეთებენ სიტყვებზე და ამძაფრებენ მათ მიმართ ყურადღებას.
სწორედ ეს ჟესტები არიან ილუსტრატორები.
ჟესტი რეგულატორები

110
მაშინ როცა ილუსტრატორები წარმოადგენენ მოძრაობებს, რომლებიც
გამოყოფენ და განასახიერებენ იმას რაც ვერბალიზებულია და პირდაპირ
დაკავშირებული არიან მეტყველებასთან, მათგან განსხვავებით, რეგულატორები
წარმოადგენენ მოძრაობებს, რომლებიც ადგენენ, მხარს უჭერენ და
არეგულირებენ დიალოგს - როგორც ვერბალურს, ისე არავერბალურს. ჟესტების
ეს კატეგორია აუდიტორიის მიმართ დამოკიდებულების დემონსტრირებას
ახდენენ. ესენია: ღიმილი, თავის დაქნევა, მზერა, ხელებით მიზანმიმართული
მოქმედება.
რეგულატორებმა შეიძლება მიანიშნოს:
ა) რომ საუბარი დასასრულს უახლოვდება;
ბ) მოსმენისათვის მზადყოფნაზე;
გ) თხოვნაზე საუბრის გაგრძელების შესახებ;
დ) ოპონენტის სიტყვების დადასტურებაზე (ხელისგული ზემოთ);
ე) სიტუაციის ან რაიმე დებულების ახსნის სურვილზე (ხელისგული ქვემოთ).
მათ რიგს განეკუთვნება აგრეთვე თმაზე ხელის გადასმა, ჰალსტუხის წვალება
და პაუზები, თვალების ხამხამი, სხეულის პოზის მსუბუქი ცვლილებები და
სხეულის სხვადასხვა მოძრაობები.
რეგულატორები მჭიდროდ არიან დაკავშირებული სოციალურ ჯგუფებთან,
ეთნოსთან და იმ კულტურასთან, რომლის წარმომადგენელსაც მიეკუთვნება
ჟესტიკულატორი (მაგალითად: იტალიელები, რაც ქართველებსაც ახასიათებთ,
მოსაუბრის შესაჩერებლად და თავის აზრის გამოსათქმელად პირდაპირ ხელზე
კიდებენ ხელს). ფსიქოლოგმა ალბერტ შეფლენმა არაერთი ნაშრომი მიუძღვნა
რეგულატორული ჟესტების სტრუქტურულ-ფუნქციონალურ ანალიზს (Body
Language and the Social Order: Communication As Behavioral Control (Spectrum
Book, S-265) 1st Edition by Albert E. Scheflen (Author). მანვე პირველმა გამოყო
რეგულატორების შემდეგი სამი ტიპი:

111
ა) წერტილები (points) - თავის, კისრის, თვალებისა და ხელის ცალკეული
მოძრაობები, ასევე პოზები, რომლებიც თანამოსაუბრის ფრაზების შემდეგ
ვხვდებით.
ბ) პოზიციები (positions) - ჟესტების კონფიგურაციები და კომპლექსები
(მაგალითად: თვალების კონტაქტი და სხეულის კორპუსის მოძრაობა),
რომელიც შედგება რიგი წერტილებისგან და გამოხატავს დიალოგის დროს
აღმოცენებულ ანდა წარმოქმნილ სხვადასხვა ურთიერთობებს.
გ) პრეზენტაცია (presentations) - თავის პარამეტრებით ყველაზე მსხვილი
ჟესტური კონფიგურაციები, რომლებიც აყალიბებენ რთულ კომპლექსურ
მოძრაობებს ინტერაქტიული აქტის დროს.
მნიშვნელოვანია, რომ სახელმძღვანელო თავიდანვე წარუდგენს თავის ქმედებებს
ჯგუფთან კომუნიკაციის დადგენილ წესებს. ის არ იწყებს ლაპარაკს მაშინვე. არის
პაუზა, რომელიც გრძელდება ათიდან ოც წამამდე. პირველი გაცნობა ხდება,
ჯგუფთან გიდის შემდგომი კონტაქტები დიდწილად მასზეა დამოკიდებული.
დამთვალიერებელი თანდათან დუმს, უფრო კომფორტულად დაჯდება, მათი
ყურადღება გიდისკენ გადადის. დამთვალიერებლები ხვდებიან, რისი გაკეთება
შეუძლია გიდს, რას ეტყვის მათ საინტერესო საკითხებს და გიდი ფიქრობს იმაზე,
თუ როგორ უნდა დააინტერესოს ეს ადამიანები, როგორ მიიქციოს მათი ყურადღება
თემაზე.
საექსკურსიო სამუშაოების სათანადო ორგანიზებით, ამისთვის მზადება წინასწარ
უნდა მოხდეს. ამას აკეთებენ ექსკურსიის ორგანიზატორები ან ტურისტული
აგენტები.
ექსკურსიის სიუჟეტი ექსკურსიისტისთვის წინასწარ ცნობილი უნდა იყოს.
ექსკურსიისტმა უნდა იცოდეს ექსკურსიის თემა. უაღრესად მნიშვნელოვანია, რომ
სარეკლამო ღონისძიებები და ექსკურსიის ვაუჩერის შეძენა ექსკურსიას გამოეყო
ერთი ან ორი დღით. ეს მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, რომ ამ პერიოდის

112
განმავლობაში მოხდება ექსკურსანტის ცნობილი ფსიქოლოგიური
დამოკიდებულება. მას ექნება დრო, რომ გაეცნოს ექსკურსიის სიუჟეტს.
თითოეულ თემას აქვს საკუთარი შესავალი. თუ ჯგუფის შემადგენლობა
განსხვავებულია (მაგალითად, ადგილობრივი მოსახლეობა და ტურისტი,
მოზარდები და ბავშვები), ერთსა და იმავე ექსკურსიას განსხვავებული შესავალი
ექნება. გზამკვლევი განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს შესავალის მომზადებას
და შესრულებას, რაც ექსკურსანტებს აძლევს სპეციფიკურ გარემოს, საშუალებას
აძლევს მათ დაამყარონ კონტაქტი მათთან.
ექსკურსანტების გასვლა ავტობუსიდან (ტროლეიბუსი, ტრამვაი).თქვენ წინასწარ
უნდა მოემზადოთ ექსკურსიისთვის. იმ შემთხვევებში, როდესაც ეს არ გაკეთებულა,
ჯგუფის მნიშვნელოვანი ნაწილი რჩება ავტობუსში, მათ გარეთ მდებარე ძეგლების
დასაკვირვებლად გასვლის გარეშე. ამრიგად, ექსკურსანტები კარგავენ ობიექტთან
პირადი გაცნობის შესაძლებლობას.
გაჩერებებზე, საიდანაც საექსკურსიო ჯგუფი უნდა დატოვოს, გიდი პირველად
ტოვებს, აჩვენებს ჯგუფს მაგალითს და განსაზღვრავს მისი მოძრაობის
მიმართულებას ობიექტზე. იმ შემთხვევებში, როდესაც ექსკურსიებზე სხვა
გაჩერებებია მოწყობილი, მაგალითად, სანიტარული ან სუვენირების შესაძენად,
გიდი აცნობებს ავტობუსის გამგზავრების ზუსტ დროს (საათსა და წუთს).
აუცილებელია ექსკურსიისტებისგან მოითხოვოს ექსკურსიის წესების დაცვა, რაც
გავლენას ახდენს მარშრუტის გასწვრივ ავტობუსის განრიგზე. თუ რაიმე მიზეზით
მცირდება ან იზრდება ქვეყნის ექსკურსიაზე გატარებული დრო, გიდი აცნობებს ამის
შესახებ ყველა ექსკურსიას.
ჯგუფის მოწყობა ობიექტზე. ექსკურსიის შემუშავებისას, როგორც წესი,
განისაზღვრება ჯგუფის განთავსების რამდენიმე ვარიანტი ექსკურსიის ობიექტზე
დაკვირვებისთვის. ეს კეთდება იმ შემთხვევაში, როდესაც მეთოდოლოგიური
განვითარებით განსაზღვრული ადგილი სხვა ჯგუფს უკავია ან როდესაც მზის

113
სხივები ანათებს თვალში, რაც ართულებს საგნის შემოწმებას. არსებობს სხვა
მიზეზები, რომლებიც ხელს გიშლით რეკომენდებული საიტის გამოყენებაში. ცხელ
ამინდში გამოიყენება შესაძლებლობები ჯგუფების მოწყობისთვის ჩრდილში. წვიმის
შემთხვევაში, გათვალისწინებულია ტურისტების განთავსება სახურავის ქვეშ, ხეების
გვირგვინის ქვეშ. ზოგიერთ შემთხვევაში, ტექნიკა მოითხოვს, რომ ობიექტის
სანახავად შეირჩეს რამდენიმე წერტილი: შორეული, თუ ობიექტი ნაჩვენებია
გარემოსთან ან სხვა ობიექტებთან ერთად; ახლო, თუ გაანალიზებულია შენობის,
სტრუქტურის, რელიეფის, ბუნების ობიექტის ინდივიდუალური დეტალები. ეს
მახასიათებლები აისახება სვეტში "ორგანიზებული სახელმძღვანელო
მეთოდოლოგიური განვითარებისათვის". თითოეული მეგზური ყურადღებით
სწავლობს ამ ინსტრუქციებს და სანამ ჯგუფთან ერთად გაემგზავრება, განმარტავს
საკითხებს, რომლებიც დაკავშირებულია ჯგუფის ობიექტებთან დაკვირვებისათვის.
თქვენ ასევე უნდა უზრუნველყოთ ტურისტების უსაფრთხოება ობიექტების
მონახულებისას და გზატკეცილების გადაკვეთისას.
როდესაც რამდენიმე ჯგუფი ერთდროულად მდებარეობს ერთ ობიექტზე, მათ
შორის ისეთი მანძილი უნდა იყოს დაცული, რომ ერთმა მეგზურმა არ შეუშალოს
ხელი მეორეს თავის ამბავში, ისე რომ ერთმა ჯგუფმა არ დაფაროს სხვა დაკვირვების
ობიექტი. ამ მდგომარეობის დაკვირვების საყოველთაოდ ცნობილი სირთულეები
გამოწვეულია მუზეუმის ექსპოზიციის ჩვენების ჯგუფების განთავსებით.
ტურისტული მოძრაობა ავტობუსიდან ობიექტამდე და ობიექტიდან ავტობუსში,
ობიექტებს შორის ხორციელდება ჯგუფის მიერ, გიდის ადგილი ჯგუფის ცენტრშია,
რამოდენიმე ადამიანი წინ მიდის, რამდენიმე ახლოსაა, დანარჩენი უკან.
მნიშვნელოვანია, რომ ჯგუფი არ გაიჭიმოს: მანძილი მის თავსა და მათ, ვინც ბოლოს
დადის, არ უნდა აღემატებოდეს 5-7 მეტრს. მეგზურმა უნდა უზრუნველყოს, რომ
ჯგუფის მთლიანობა არ დაირღვეს, როდესაც ჯგუფი მოძრაობს მარშრუტზე. ყველა
ისმენს გიდის თხრობას, მის განმარტებებს და ლოგიკურ გადასვლებს, რომლებიც

114
წარმოდგენილია გზაზე. გამოცდილი გიდები ოსტატურად უხელმძღვანელებენ
მოძრაობას მარშრუტზე.
ჯგუფის გადაადგილების ტემპი დამოკიდებულია ჯგუფის შემადგენლობაზე
(ბავშვები, ახალგაზრდები, საშუალო ასაკი, მოხუცები), რელიეფზე, მაგალითად,
მთაზე ასვლა, გზის ცუდი მდგომარეობა, სამუშაო მაღაზიებში საშიში ზონების
თხრილების გადალახვა, და ა.შ.
საფეხმავლო ტურში, დამთვალიერებლების გადაადგილების ტემპი არის ნელი,
აუჩქარებელი, ვინაიდან ჩვენების საგნები ერთმანეთის გვერდით მდებარეობს.
უფრო რთულია ავტობუსის ტურზე ჯგუფის მოძრაობის საჭირო ტემპის დადგენა.
აქ, ავტობუსიდან ჩამოსვლისას, მეგზური დაუყოვნებლივ არ იწყებს მოძრაობას, მით
უმეტეს, თუ ობიექტი მდებარეობს შორიდან. ის ტურისტების უმეტესობას
საშუალებას აძლევს გადმოვიდნენ ავტობუსიდან აჩქარების გარეშე, მაგრამ არც ისე
ნელა, ჯგუფის სათავეში მიემართება მიზნისკენ. ობიექტთან მიახლოვებისას, ის
იწყებს თავის ამბავს არა დაუყოვნებლივ, არამედ მას შემდეგ, რაც მთელი ჯგუფი
შეიკრიბა.
გიდი აკონტროლებს ექსკურსანტთა მოძრაობას მარშრუტზე მათი დამოუკიდებელი
მუშაობის დროს. ტურისტები დადიან ობიექტზე, რათა თავად წაიკითხონ წარწერა,
შევიდნენ მასში, დაინახონ არქიტექტურის თავისებური მახასიათებლები. ისინი
ბორცვზე ადიან მისი სიმაღლის დასადგენად, დადიან სამრეკლოზე, მინარეთი
დარწმუნდებიან ციცაბო კიბეების საფეხურების უჩვეულო "საფეხურზე", ჩადის
ციხის თხრილში მისი სიღრმის დასადგენად და ა.შ. დამთვალიერებლების ეს
მოძრაობები ამდიდრებს მათ დამატებითი ინფორმაცია და ახალი შთაბეჭდილებები,
შესაძლებელს ხდის იგრძნონ ობიექტების უნიკალური თვისებები, იმ მოვლენების
მახასიათებლები, რომლებსაც ექსკურსია ეძღვნება.
ექსკურსანტების დაბრუნება ავტობუსში. ჯგუფის გადაადგილების დროს მას
ხელმძღვანელობს გიდი. როდესაც ჯგუფი ავტობუსში ჩაჯდება, ის დგას

115
შესასვლელის მარჯვნივ და ითვლის სალონში შესულ დამთვალიერებლებს. ეს
კეთდება შეუმჩნევლად. მას შემდეგ, რაც დარწმუნდება, რომ ექსკურსიის ყველა
მონაწილე შეიკრიბა, ის ბოლოს ჩადის ავტობუსში და მძღოლს აძლევს პირობით
ნიშანს მოძრაობის დაწყების შესახებ.
აუცილებელია თავიდან ავიცილოთ ტურისტების დათვლა, რომლებმაც უკვე
დაიკავეს ადგილი ავტობუსში. ეს იწვევს არასაჭირო ნერვიულობას, ზოგჯერ იწვევს
კომიკურ სიტუაციებს, რითაც არღვევს ექსკურსიის მიმდინარეობას.
გიდის ადგილი. ავტობუსში მყოფმა გიდმა უნდა დაიკავოს ადგილი, საიდანაც მას
შეუძლია ნათლად დაინახოს ექსკურსიის დროს მოხსენიებული საგნები, მაგრამ ისე,
რომ ყველა ექსკურსანტი იყოს მის მხედველობის არეში. .როგორც წესი, ეს არის
სპეციალურად დანიშნული წინა სავარძელი მძღოლის გვერდით (მძღოლის უკან
ადგილი სხვა მძღოლისთვისაა). დაუშვებელია გიდის დგომა ავტობუსის
მოძრაობისას (ისევე როგორც ექსკურსანტები) უსაფრთხოების მიზნით.
საფეხმავლო ტურზე გიდი ნახევრად შემობრუნებული უნდა იყოს საგნისკენ.
ვიზუალურად აღქმული საგნების ჩვენება მოითხოვს, რომ ისინი იყვნენ მის
თვალწინ, რადგან ის აანალიზებს მათ ვიზუალური შთაბეჭდილებების
საფუძველზე. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ქალაქგარეთ ექსკურსიებზე,
როდესაც მეგზური, როდესაც ავტობუსი მოძრაობს, ზის მის ადგილას, ზურგსუკან
ტურისტებს, უყურებს ავტობუსის წინა ფანჯარას და საუბრობს იმაზე, რასაც
ტურისტები უკვე ხედავენ ან აპირებენ ნახვას.
ექსკურსიის დროს დროის დაცვა. მეთოდოლოგიური მითითება მიუთითებს ზუსტ
დროს, რომელიც გამოყოფილია თითოეული ქვეთემის გამოქვეყნებისათვის დროში
გათვლილს. აქ ყველაფერია გათვალისწინებული: ობიექტების ჩვენება, გიდის
თხრობა, მოძრაობა მომდევნო გზაზე და ჯგუფის გადაადგილება საექსკურსიო
ობიექტების გარშემო. გამოყოფილი დროის შენარჩუნების უნარი დაუყოვნებლივ არ
მოდის სახელმძღვანელოსთან. ეს მოითხოვს ბევრ პრაქტიკას, მათ შორის

116
ექსკურსიის ჩატარებას საათში: სახლში, კონკრეტულ ობიექტზე. აუცილებელია
ლოგიკური გადასვლის განხორციელების დროის მიღწევა, რომელიც მოიცავს ერთ
ქვეტოპიკურ და ძირითად საკითხებს. ექსკურსიის ცალკეულ ნაწილებზე
დახარჯული დროის აღრიცხვა გიდს ეხმარება. ასეთი დროის მიხედვით, მსმენელის
კომენტარების გათვალისწინებით, სახელმძღვანელო ახდენს მის ისტორიაში
შესაბამის კორექტირებას. ექსკურსიიდან ამოღებულია ყველა არასაჭირო, რაც იწვევს
დროის დაკარგვას. ხშირად ექსკურსია, გიდის კონტროლის მიღმა მიზეზების გამო,
დროთა განმავლობაში მნიშვნელოვნად მცირდება. ამის მიზეზი არის ჯგუფის
ხანგრძლივი შეკრება, არასასურველი ტურისტებისათვის საუზმე, ავტობუსის
დაყოვნება და ა.შ. შედეგად ექსკურსია იწყება დაგვიანებით. სახელმძღვანელოს აქვს
მხოლოდ ერთი გამოსავალი - თემის გამჟღავნებისათვის გამოყოფილი დროის
შემცირება. ეს უნდა გაკეთდეს, ექსკურსიის შინაარსში შეინახოს ყველა მთავარი და
უმცირესი ამოიღოს. ამისათვის თქვენ წინასწარ უნდა მოემზადოთ საექსკურსიო
მასალის შესაძლო შემცირებისათვის.

ავტობუსის მოძრაობისას სიუჟეტის განხორციელების ტექნიკა. ავტობუსში

მართვისას თხრობა უნდა ჩატარდეს გიდის მიერ მიკროფონის საშუალებით. თუ
აპარატურა გაუმართავია ან მიკროფონი საერთოდ არ არის, უსარგებლოა გიდისთვის
მანქანის მართვისას ამბის მოყოლა. ძრავის ხმაური და ავტობუსის შერყევა ზღუდავს
ხმის გაგებას, ასე რომ ახსნა - განმარტებებს მხოლოდ ახლომდებარე ტურისტები
მოისმენენ. ამ შემთხვევაში, სახელმძღვანელო იძლევა მასალებს მოძრაობის
დაწყებამდე მარშრუტის უახლოესი მონაკვეთის შესახებ, ხოლო მოძრაობის დროს ის
მხოლოდ ობიექტების ან რელიეფის სახელებს ატყობინებს. მნიშვნელოვანი
ობიექტების სიახლოვეს აუცილებელია ავტობუსის გაჩერება, ძრავის გამორთვა და
მხოლოდ ამის შემდეგ ახსნა - განმარტების მიცემა. ეს წინასწარ უნდა შეთანხმდეს
მძღოლთან.

117
პასუხები ტურისტების კითხვებზე. ექსკურსიის პრაქტიკაში ჩამოყალიბდა
კითხვების გარკვეული კლასიფიკაცია. ისინი იყოფა ოთხ ჯგუფად: კითხვები
გიდისგან, რომლებსაც ექსკურსანტები პასუხობენ; სიუჟეტის დროს დასმული
კითხვები, რომლებსაც გიდი პასუხობს; რიტორიკული კითხვები, რომლებიც
დასმულია ექსკურსანტების ყურადღების გასააქტიურებლად; ექსკურსიების
მონაწილეების მიერ დასმული კითხვები თემაზე. კითხვების პირველი სამი ჯგუფი
ექსკურსიების ჩატარების მეთოდს უკავშირდება, ხოლო კითხვების მხოლოდ მეოთხე
ჯგუფი ექსკურსიების ჩატარების ტექნიკას. მათი შინაარსი განსხვავებულია -
ზოგჯერ ისინი ასოცირდება საგნებთან, ზოგჯერ ცნობილი პიროვნებების
ცხოვრებასთან და ხშირად მოვლენებთან, რომლებიც არ არის დაკავშირებული
ექსკურსიის თემასთან. ასეთ კითხვებთან მუშაობის მთავარი წესი ის არის, რომ
თქვენ არ უნდა შეაწყვეტინოთ აზრი და დაუყოვნებლივ გასცეთ მათ პასუხი და არც
კითხვებზე პასუხის გაცემა გჭირდებათ თითოეული ქვეთემის ბოლოს. ეს ფანტავს
ყურადღებას და აშორებს აუდიტორიას გამჟღავნებული თემის შინაარსის აღქმისგან,
რადგან ჯგუფში ყველას არ აინტერესებს ეს კონკრეტული საკითხები. ამიტომ, გიდმა
უნდა უპასუხოს კითხვებს არა ტურის დროს, არამედ ტურის ბოლოს. პასუხების
შინაარსი არ უნდა იყოს საკამათო ხასიათის, ანუ მან უნდა გამოიწვიოს სტუმრების
კამათი, გააგრძელონ კითხვაში წამოჭრილი თემა.

შესავალი თემის შესასრულებლად, სახელმძღვანელო აცნობებს თავის მსმენელს

კითხვებზე პასუხების ამ რიგის შესახებ.

ექსკურსიის შესვენებები. ექსკურსიამძღოლს არ სჭირდება უწყვეტი საუბარი. მცირე

შესვენებები უნდა იყოს მოთხრობის ცალკეულ ნაწილებს შორის.

პაუზებს აქვთ შემდეგი ამოცანები:

118
პირველი არის სემანტიკური, როდესაც შესვენების დროს ადამიანები იყენებენ იმის
დასაფიქრებლად, რაც მოისმინეს გიდისგან და ნახეს საკუთარი თვალით.
მეხსიერებაში ფაქტობრივი მასალის გასაძლიერებლად, აყალიბებენ გარკვეულ
დასკვნები და იმახსოვრებენ იმას, რაც ნახეს. მნიშვნელოვანია, რომ
დამთვალიერებლებს ჰქონდეთ თავისუფალი დრო თითოეული საგნის ჩვენებისა და
მოთხრობისათვის დამოუკიდებელი გამოკვლევისთვის, მომზადება იმის
აღქმისთვის, რაც ნაჩვენები და ნათქვამი იქნება შემდეგ გაჩერებაზე;
- მეორე ის არის, რომ ექსკურსანტებს მოკლე დასვენება მისცეთ. მას არ აქვს რაიმე
სემანტიკური მნიშვნელობა. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მათთვის, ვინც ჯერ
კიდევ არ არის მიჩვეული კულტურული და საგანმანათლებლო მუშაობის ისეთ
აქტიურ ფორმასთან, როგორიცაა ექსკურსია.
ქალაქგარეთ ექსკურსიებზე პაუზები შერწყმულია დასვენებასთან, რომელიც
არსებული პროცედურის შესაბამისად ეძლევა სახელმძღვანელოს: 15 წუთი.
მუშაობის ყოველი საათის ბოლოს (გიდისთვის ექსკურსიის საათია 45 წუთი). ეს
დასვენება შეიძლება შეჯამდეს და გამოყენებულ იქნას გიდის მიერ ტურის ბოლოს.
ასევე შეიძლება იყოს პაუზები ექსკურსიებზე - თავისუფალი დრო, რომელიც
გამოიყენება სუვენირების, ნაბეჭდი მასალების, ასევე სანიტარული
გაჩერებებისათვის ხანგრძლივ ექსკურსიებზე.
ზოგჯერ, მეთოდოლოგიური განვითარების შესაბამისად გიდი აკეთებს ფირის და
ვიდეო ჩანაწერების წარდგენას. მნიშვნელოვანია წინასწარ შეამოწმოთ ტექნიკის
გამართულობა, საჭირო ჩანაწერების არსებობა, ექსკურსიის ყველა მონაწილისათვის
აუდიტორიის უზრუნველსაყოფად. გიდს უნდა შეეძლოს ამ აღჭურვილობის
გამოყენება.
ექსკურსიების დროს გამოიყენება რიტუალის (ხალხური ჩვეულებებით
შემუშავებული ცერემონია) ელემენტები. სამარხი და მემორიალზე ტურისტები
პატივს მიაგებენ დაღუპულთა ხსოვნას წუთიერი დუმილით, ესწრებიან საპატიო

119
მცველის შეცვლას, მონაწილეობენ მსვლელობებსა და აქციებში და უსმენენ
დაკრძალვის მელოდიებს. მეგზურმა უნდა იცოდეს ყვავილების მიტანის წესი,
მასიური საფლავებისა და ობელისკების ადგილებზე ღირსშესანიშნაობების გავლა,
საპატიო მცველში მონაწილეობა, წუთიერი დუმილი, ქცევის წესები მარადიულ
ცეცხლზე და დაკრძალვისას სამოქალაქო ომის, დიდი სამამულო ომის (1941-1945)
და სხვა ომების გმირების ადგილები. ექსკურსიის დაწყებამდე გიდი აცნობებს
ყველაფერს, ხაზს უსვამს რიტუალის დაცვის მნიშვნელობას ისტორიული
ადგილების მონახულებისას და სხვადასხვა თემატური ექსკურსიებზე ქცევის წესებს.

მზერითი კონტაქტი არის ძალიან მნიშვნელოვანი ელემენტი კომუნიკაციაში.

გამაღიზიანებელია ის, რომ როდესაც ვინმეს ელაპარაკებით და ის თქვენ არ
გიყურებთ. ექსკურსიის ჩატარება დაიწყეთ მზერითი კონტაქტით. მზერა შეაჩერეთ
თითოეულ ტურისტზე რეგულარულად. მზერითი კონტაქტი მსმენელის
ყურადღების დონეს ზრდის, ის უკეთ აღიქვამს მოსმენილს. თუ თავიდან არ
გამოგდით მზერითი კონტაქტის შენარჩუნება ჯგუფის ყველა წევრზე, ეცადეთ მზერა
შეაჩეროთ ჯგუფის მარცხენა და მარჯვენა მხარეს მდგომ სიმპათიურ პიროვნებებზე,
ასე გადანაწილდება მზერა მთელ ჯგუფზე. როცა უფრო მეტად თავდაჯერებული
გახდებით, ხშირად შეხედეთ ჯგუფის იმ წევრებსაც, რომლებიც ნაკლებად
გესიმპათიურებათ.
მზის სათვალეები ხელს უშლის მხედველობით კონტაქტს, მით უმეტეს მკვეთრად
დაბურული მინები. ამიტომ უმჯობესია არ ატაროთ ისინი, თუ ჯანმრთელობა ამას
არ მოითხოვს.
მიმიკა გამოხატავს თქვენს განწყობას. ეს არის ადამიანის შინაგანი სამყაროს სარკე.
ბუნებრივი მიმიკები იმდენად ერთნაირია, რომ ის მთელ მსოფლიოში ერთნაირად
აღიქმება. ადამიანის გამომეტყველებაზე ადვილად ამოიკითხება, ის ბედნიერია,
კმაყოფილია, მოწყენილია, გაბრაზებულია თუ გაოცებულია. გამომეტყველების და
120
მიმიკის კონტროლი ისე, რომ განწყობა და ემოციები არ შეგემჩნეს, ძალიან რთულია.
ადამიანს, რომელსაც უემოციო გამომეტყველება აქვს, „პოკერის სახეს” (Pokerface)
უწოდებენ. მას ისე აქვს გამჯდარი ნიღაბი, რომ მასთან საუბრისას, ვერც კი ხვდებით
მოსწონხართ თუ არა. ასეთ ადამიანებთან ურთიერთობა ძალიან რთულია.
ადამიანთა უმეტესობა უფრო გაუცნობიერებლად იყენებს მიმიკებს, ვიდრე
გაცნობიერებულად.
გიდს შეუძლია მიმიკის მიხედვით მიხვდეს, მოსწყინდათ ტურისტებს თუ
სიამოვნებთ მისი მოსმენა. მან ეს სიგნალი აუცილებლად უნდა დაიჭიროს და
რეაგირება 69

121
მოახდინოს. გიდი უნდა ცდილობდეს სითბოს გამომხატველი მიმიკების გამოყენებას,
როგორიცაა მაგალითად ღიმილი.ტურისტი ხედავს, რომ თქვენი სამუშაო
სიამოვნებას განიჭებთ და თვითონაც პოზიტიურად იმუხტება.
ცივ ამინდში სახის კუნთები იყინება, ხშირად უნდა იტარებდეთ სახის მასაჟებს
კუნთების გასათბობათ. ხშირად ივარჯიშეთ სარკესთან.
ჩაცმის სტილით და მანერით ადამიანი მრავალ სიგნალს გასცემს. ჩაცმულობით
პიროვნების რეალურ ან სასურველ სოციალურ მდგომარეობასა და როლზე გვექმნება
შთაბეჭდილება.
გიდი დღის პროგრამის და ჯგუფის შესაბამისად იცმევს. თუ ექსკურსანტებს
წარმოადგენენ სკოლის მოსწავლეები, მაშინ ის არ იყენებს ჰალსტუხს და ბოლომდე
შეკრულ საყელოს, ხოლო თუ ბანკირებთან უხდება ურთიერთობა, ჩაცმულობა, რა
თქმა უნდა, აკადემიური უნდა იყოს. სამოსი განსხვავდება წელიწადის დროის და
ამინდის მიხედვით. მაგალითად, წვიმისას უმჯობესია გიდს ეცვას საწვიმარი და
სქელი ფეხსაცმელები.
აუცილებელია ტანსაცმელი მოვლილი იყოს. ყურადღება განსაკუთრებით უნდა
მიექცეს გიდის ფეხსაცმელს, ცუდი სანახავია, როცა ის გაცვეთილი ფეხსაცმლით
დადის. ბუნებაში ჩატარებული ექსკურსიები გამძლე ფეხსაცმელს მოითხოვს. გიდი
მაგალითის მიმცემი უნდა იყოს ტურისტებისთვის, ამიტომ დაუშვებელია ბუნებაში
სანდლებით და ღია ფეხსაცმლით სიარული. იმ შემთხვევაში, თუ მას ასეთი
ფეხსაცმელი მოგვიანებით სჭირდება, მანქანაში უნდა შეინახოს.
ექსკურსიებისთვის გამოყავით ისეთი ტანსაცმელი, რომელიც თქვენთვის
წარმატებასთან ასოცირდება (მაგ. რომელიც გეცვათ მაშინ, როცა გამოცდა
წარმატებით ჩააბარეთ), ეს თქვენ თავდაჯერებულებაზე კარგად იმოქმედებს და
პოზიტიურ განწყობას შეგიქმნით.

122
 თემა 7
ტურისტებთან ურთიერთობა და კონფლიქტური სიტუაციების
მართვა
კონფლიქტი - ეს არის ადამიანისა და ადამიანთა ჯგუფების ბუნებრივი

შეუთანხმებლობა, რომელიც გამოწვეულია დამოკიდებულებების, რწმენის,

ღირებულებებისა და საჭიროებების განსხვავებულობით.

ს. რობისნის განმარტებით, კონფლიქტი - ეს არის ნებისმიერი სახის ოპოზიცური

ხასიათის ან ანტაგონისტური ინტერაქცია ორ არ მეტ მხარეს შორის .

საბოლოო ჯამში, კონფლიქტების სხვადასხვა განსაზღვრებებს თუ გავაანალიზებთ,

შეიძლება ითქვას, რომ კონფლიქტი - ეს არის პროცესი, როდესაც იკვეთება ორი ან

მეტი მხარის ინტერესი, ამასთან, კონფლიქტის გამომწვევი მიზეზი შეიძლება იყოს

დამოკიდებულებების, რწმენის, ღირებულებების, საჭიროებების ან რესურსების

განაწილების შესახებ ხედვების შეუთავსებლობა.

კონფლიქტის პროცესის უკეთ მართვისთვის მნიშვნელოვანია შესწავლილ იქნეს

ხედვები კონფლიქტებთან მიმართებით, რომელიც იცვლებოდა მეოცე საუკუნეში.

სულ არსებობს სამი ხედვა კონფლიქტებთან მიმართებით, ესენია: ტრადიციული

ხედვა, ადამიანურ ურთიერთობებზე დაფუძნებული ხედვა და ინტერაქციული

ხედვა.

ტრადიციული ხედვის შესაბამისად (1930 – 1940) კონფლიქტი განიხილება,

როგორც ნეგატიური მოვლენა, რომელიც მაქსიმალურად სწრაფად და დასაწყისშივე

უნდა აღმოიფხვრას, რადგან ჯგუფში ნეგატიურ ურთიერთობებს აყალიბებს.

მოცემული ხედვის შესაბამისად, ნებისმიერი კონფლიქტი, როგორიც არ უნდა იყოს

123
ის, ნეგატიურია და საჭიროებს აღმოფხვრას, ამასთან, მისი აღმოფხვრა შეუძლია

მხოლოდ ტოპ-მენეჯმენტს.
ადამიანურ ურთიერთობებზე დაფუძნებული ხედვა ჩამოყალიბდა მეოცე საუკუნის

40 – 70-იან წლებში და, მის შესაბამისად, კონფლიქტები წარმოადგენს ადამიანური

ურთიერთობების ბუნებრივ ნაწილს და ვერც ერთ ორგანიზაციაში, თავისი

ხასიათიდან გამომდინარე, ვერ მოხერხდება მისი სრულად აღმოფხვრა.

ადამიანური ურთიერთობების სკოლის ხედვის შესაბამისად, კონფლიქტს შეუძლია

გარკვეული სარგებელი მოუტანოს კომპანიას, რადგან იძლევა საშუალებას, რომ

კონფლიქტის საგანი უფრო შემოქმედებითი გზით გადაიჭრას.

ინტერაქციული ხედვის შესაბამისად, კონფლიქტი არა მხოლოდ პოზიტიური,

არამედ აუცილებელი მოვლენაცაა ინდივიდის მიერ თავის ეფექტიანად

წარმოსაჩენად. „კონფლიქტის გადაჭრა თავის თავში მოიაზრებს პროცესებისა და

პროცედურების ეფექტიანობის გაუმჯობესებას პროდუქტიულობისა და

ინოვაციური მიდგომის საშუალებით.

 კლიენტის უხეშობა, აგრესია.

კლიენტთან კომუნიკაციისას არასდროს უნდა დაემსგავსოთ მას, თუ ის უღირსი

საქციელით იქცევა. უხეშობის, შეურაცხყოფის, უპატივცემულო განცხადებებისა და

ჟესტების საპასუხოდ, მან მხოლოდ თქვენი მეგობრობა და სიმშვიდე უნდა დაინახოს.

ნუ მისცემთ თანამოსაუბრეს გაღიზიანების მიზეზს.

უხეშობა გამოიყენება მაშინ, როდესაც თქვენი საქმის დამტკიცების ან თქვენი

ინტერესების დაცვის სხვა გზა არ არსებობს. როდესაც ადამიანი შეეცადა ყველა სხვა

მეთოდს, გამოიყენა ყველა არგუმენტი და დაკარგა მოთმინება, ის იწყებს უხეშობას.

ამიტომ, ასეთი სიმკაცრე არ გამოხატავს თანამოსაუბრის ძალას, არამედ მხოლოდ მის

უმწეობაზე მიუთითებს.

ამ მომხმარებლებთან ურთიერთობისას მნიშვნელოვანია აჩვენოთ, რომ მზად ხართ

124
პრობლემის მოსაგვარებლად, უნდა მოუსმინოთ კლიენტს. სწორი იქნება ყველანაირი

ემოციის უგულებელყოფა და ინფორმაციის წარმოდგენისთვის ყურადღება არ

მიაქციოს საკითხის არსს. ამისათვის უნდა აჩვენოთ თანამოსაუბრეს, რომ მზად ხართ

მშვიდად მოუსმინოთ მას.

კლიენტის გაურკვევლობა.

გადაუწყვეტელი მომხმარებლები ძირითადად არიან ისეთები, ვისაც შეცდომის

დაშვების ეშინიათ და, შესაბამისად, ვერ გააკეთებენ არჩევანს და ვერ გადაწყვეტენ

პრინციპულად სჭირდებათ თუ არა შენაძენი. ასეთი მყიდველები მუდმივად ეჭვქვეშ

აყენებენ უკვე მიღებულ გადაწყვეტილებას, განმარტავენ დეტალებს, შეეცდებიან

რჩევებს და მათთვის რთულია არჩევანის შეჩერება ერთ საკითხზე. ისინი აკეთებენ

არჩევანს ერთი და იგივე პროდუქტის სხვადასხვა მოდელებს შორის და ვერ

შეძლებენ აირჩიონ მათთვის შესაფერისი, რადგან ეჭვი ეპარებათ, რომ ის

საუკეთესოა. ასეთ კლიენტებთან ურთიერთობისას საჭიროა განზრახ შეამციროთ

არჩევანის ასორტიმენტი. არ არის აუცილებელი, მათ ერთდროულად ექვსი ვარიანტი

შესთავაზოთ, საკმარისია მათი ყურადღება ორზე გადაიტანოთ და მხოლოდ იმ

შემთხვევაში, თუ ისინი უარს იტყვიან ამ ვარიანტებზე, შესთავაზეთ კიდევ ორი. ეს

ხელს შეუწყობს თქვენს მომხმარებლებს სწორი არჩევანის გაკეთებას და შენაძენი

რამდენიმე დღის განმავლობაში არ გაიწელება.

ასეთ კლიენტებზე ასევე არ უნდა განხორციელდეს ზეწოლა ან სასწრაფოდ მიწოდება.

არავითარ შემთხვევაში არ აჩვენოთ, რომ მოგბეზრდათ მათი გადაუწყვეტელობა,

არამედ პირიქით, შეეცადეთ წაახალისოთ და დაუჭიროთ მხარი სწორი არჩევანის

გაკეთების სურვილს. მომხმარებელთან კომუნიკაციისას საჭიროა ნდობა

გამოუცხადოთ მას, გაფანტოთ მისი ყველა ეჭვი.

იმისთვის, რომ გადაუწყვეტელ პირს შესყიდვის გაკეთება მოუწიოს, ხშირად

მხოლოდ პროდუქტის სწორად წარდგენა არ კმარა. გამოყენებული უნდა იქნეს

125
დამატებითი საშუალებები. ამ შემთხვევაში, თქვენ უნდა მიუთითოთ ამ პროდუქტის

შეზღუდული რაოდენობა, მომავალი ფასის ზრდა ან სხვა რამ, მაშინ მყიდველი

მიხვდება, რომ არ ღირს ყიდვის გადადება, მაგრამ თქვენ უნდა იჩქაროთ

გადაწყვეტილების მიღებისას.

უფრო შუალედური ვალდებულებები - მეტი შანსი, რომ შეთანხმდნენ მთლიანობაში.

ისე, რომ მომავალში კლიენტი არ შეიცვლის აზრს, თქვას, რომ შეთანხმებულ

საკითხებზე მუშაობა უკვე მიმდინარეობს. ზოგჯერ ეს მიზანმიმართულად ხდება,

რომ მყიდველი აღარ დაბრუნდეს ამაზე. სჯობს შეეშინდეს და საერთოდ თქვას უარი,

ვიდრე დაუსრულებლად გაუმკლავდეს მის ეჭვებს, დროის დაკარგვას და

დარწმუნებული არ იყოს, რომ გარიგება შედგება.

 ნაცნობობა.

არსებობს ვიზიტორთა კატეგორია, რომლებიც თავადაც ფლობენ ადამიანებთან

კომუნიკაციის ტექნიკას და მათ მანიპულირების მეთოდებს. ისინი ძალიან

მეგობრულად იქცევიან, ცდილობენ თქვენი სიმპათია გააღვიძონ და ამით მიაღწიონ

განსაკუთრებულ განწყობას საკუთარი თავის მიმართ, პირადი პრემიების მიღების

იმედით. მენეჯერის ამოცანაა ასეთ კლიენტებთან კომუნიკაციის დროს აჩვენოს, რომ

ის ასევე მეგობრული და მზად არის თანამშრომლობისთვის.

 მეტყველება.

როგორც ცხოვრებაში, სამსახურში ხშირად შეიძლება შეხვდეთ ლაპარაკის მოყვარულ

მომხმარებელს. საკმაოდ რთულია ასეთ ადამიანთან დიალოგის წარმართვა. ამის

მიუხედავად, უნდა სცადოთ, რომ ყურადღება მიაქციოთ თქვენს წინადადებას და

გააკონტროლოთ კომუნიკაციის პროცესი. აქ უნდა მოახერხოთ თქვენი შენიშვნების

სწორად ჩასმა ხანგრძლივ მონოლოგებში პაუზების დროს, თანამოსაუბრის

შეწყვეტის გარეშე.

დაუსვით წამყვანი კითხვები, რომლებიც მყიდველს უბრუნებს საუბრის თემას,

126
ყურადღება მიაქციეთ პროდუქტს. ნუ შეეცდებით მეტი თქვა ვიდრე თანამოსაუბრე,

შეეცადეთ თქვათ ყველაზე მთავარი. თქვენი ამოცანაა არა კლიენტთან საუბარი,

არამედ მისთვის არსის გადმოცემა.

 კლიენტის დუმილი.

მშვიდი სტუმარი შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს კომუნიკაციას. ასეთ კლიენტებთან

კომუნიკაციის სირთულე იმაში მდგომარეობს, რომ ზოგჯერ რთულია გაიგოთ

ადამიანის რეაქცია თქვენს სიტყვებზე. აქ მნიშვნელოვანია არა ხანგრძლივი

მონოლოგი, არამედ დიალოგში ჩართვა თანამოსაუბრის მიერ, მისი აზრის

გამოთხოვა და კომუნიკაციის წახალისება. უმჯობესია ინფორმაციის მიწოდება

ნაწილებად, მუდმივად აკონტროლოთ მყიდველის რეაქცია.

საჭიროა რაც შეიძლება მეტი კითხვა დაუსვათ, რაც განსაზღვრავს ადამიანის

საჭიროებებს და იმ იშვიათ მომენტებში, როდესაც ის საუბრობს, ყურადღებით

უსმინეთ მას. ექოს მეთოდი აქ შესანიშნავად იმუშავებს. მისი არსი თანამოსაუბრის

ბოლო სიტყვების გამეორებაშია.

 კომპეტენციის დემონსტრირება.

ასეთი მყიდველი კარგად ერკვევა თქვენს პროდუქტში და იცნობს მის თვისებებსა

და მახასიათებლებს. ის დააჩქარებს თავისი ცოდნის დემონსტრირებას კომუნიკაციის

დროს, მიიჩნევს მის ღირსებასა და უპირატესობას. თქვენ უნდა იყოთ ტაქტიანი და

არ შეეცადოთ კონკურენცია გაუწიოთ, რაც დაამტკიცებს, რომ უფრო მეტი

ინფორმაცია გაქვთ. მიეცით საშუალება გამოავლინოს თავისი ცოდნა. შეეცადეთ

გქონდეთ ჩვეულებრივი საუბარი, დაუსვით შეკითხვები და იყავით ყურადღებიანი

მსმენელი.

თუ მყიდველი გამოხატავს თავის პირად აზრს კონკრეტული პროდუქტის შესახებ,

მიუთითეთ კონკრეტულად რას ემყარება იგი. ამისათვის გამოყენეთ შემდეგი

კითხვები: „რატომ გადაწყვიტეთ ?", „რას უკავშირდება ?" შეეცადეთ გაიგოთ

127
მყიდველის პირადი დამოკიდებულება გადახედოთ გადახედოთ პროდუქტს

კონკრეტული არგუმენტებით. გაცილებით ადვილი იქნება მათზე რეაგირება, ვიდრე

თანამოსაუბრის დარწმუნება.

თუ კლიენტთან კომუნიკაციისას შეამჩნევთ, რომ ის ცდება, საჭირო არ არის

პირდაპირ მიუთითოთ შეცდომა და მისი დაუყოვნებლივი გამოსწორება სცადოთ,

რადგან ამან შეიძლება გამოიწვიოს დავა. გახსოვდეთ, რომ თქვენი სამუშაოა

პროდუქტის გაყიდვა და არა თქვენი აზრის დაწესება.

საწიროა კლიენტებთან ურთიერთობისას გამოიყენოთ პროფესიული ეთიკა.

კლიენტებთან კომუნიკაციის პროფესიული ეთიკა მოიცავს შემდეგ წესებს:

კლიენტებთან კომუნიკაციისას თქვენ არ შეგიძლიათ:

 კონკურენტები - არ უნდა იმსჯელოთ თქვენს კონკურენტებზე და ცუდად

ისაუბროთ მათზე, თუნდაც ეს სიმართლე იყოს. თუ კლიენტი თავად მოგკითხავს

თქვენს აზრს კონკრეტული კომპანიის შესახებ, მის შესახებ გამოხმაურება

მაქსიმალურად ნეიტრალური. კლიენტის აზრი მესამე მხარის ორგანიზაციების

შესახებ უნდა ჩამოყალიბდეს თქვენი მონაწილეობის გარეშე;

 გამოიყენეთ ჟარგონი - ხშირად, თანამშრომლები ერთმანეთთან ურთიერთობენ და

მშვენივრად ესმით ერთმანეთის, მაგრამ გარედან ჩანს, რომ ისინი ლაპარაკობენ

:უცხო ენაზე“... ვიზიტორს გაუჭირდება თქვენი გაგება და თქვენი თვალსაზრისით

სწორად ნავიგაცია. ამიტომ, მომხმარებლებთან ურთიერთობა უნდა

განხორციელდეს მათთვის გასაგებ ენაზე;

 ემოციების მართვა - რაც არ უნდა რთული იყოს თანამოსაუბრე, რაც არ უნდა

შეეცადოს გაღიზიანებას, თქვენი მთავარი წესია მშვიდად იყოთ. რა თქმა უნდა,

ყველა ჩვენგანი რეალური ადამიანია და ემოციების უფლება გვაქვს, მაგრამ არა

სამსახურებრივი. მისი ნებისმიერი მოქმედების საპასუხოდ, მომხმარებელმა უნდა

დაინახოს მხოლოდ თქვენი კეთილი ნება და არანაირი გაღიზიანება და აგრესია.

128
როგორი უნდა იყოს კომუნიკაცია კლიენტთან ტელეფონით

კლიენტთან ტელეფონით კომუნიკაციისას ინტონაცია მნიშვნელოვან როლს

ასრულებს. საუბრის შთაბეჭდილება ყალიბდება საუბრის პირველ 20 წამში. ამ

დროის განმავლობაში ადამიანი წყვეტს, სურს თუ არა თქვენთან დიალოგის

გაგრძელება. ამიტომ, თქვენ უნდა დააკვირდეთ, თუ როგორ წარმოადგენთ

ინფორმაციას: თქვენი ხმა უნდა იყოს დარწმუნებული და თქვენი მეტყველებაც

მკაფიო.

ტელეფონზე მომხმარებლებთან კომუნიკაციის მრავალი ტექნიკა არსებობს. ერთ-

ერთი მათგანი ემყარება ძირითადი გრძნობის ორგანოს იდენტიფიცირებას

თანამოსაუბრეში ინფორმაციის აღქმისთვის. ფაქტია, რომ ჩვენ ყველანი ვიყენებთ

მოსმენას, მხედველობას, შეხებას, კინესთეტიკას, ყნოსვას, მაგრამ თითოეულ

ადამიანს აქვს სამყაროზე ფიქრის წამყვანი გზა, რომლის იდენტიფიცირება

მარტივად შეუძლია დააინტერესოს კლიენტი. მომხმარებლის მოტივაციის დადგენა

შეგიძლიათ მასთან საუბრის საფუძველზე.

კლიენტის განცხადებების მაგალითები, რომლებიც მიუთითებს კონკრეტული

აზროვნების უპირატესობაზე:

 ვიზუალური: „ეს მიმზიდველად გამოიყურება", „ეს აღწერა ბუნდოვნად

მეჩვენება", „მე ასე ვხედავ მას ...", „მოდით ვცადოთ გარკვევა ამ პრობლემის

შესახებ";

 აუდიტორია: „გამიგონია", „ყველაფერი დროგამოშვებით ხდება", "კარგად ჟღერს",

„უბრალოდ ვერ ვუდგები თქვენს ნათქვამს";

 კინესთეტიკური: „შეეცადეთ ყველაფერი კარგად აწონ-დაწონოთ", „ვგრძნობ, რომ

ამის გაკეთება შემიძლია", „მისგან სითბო მოდის";

 სუნის შემცველობა: ”კარგი იქნებოდა ამის კარგი გემოვნება.” ”მე მხოლოდ ხსნარის

სუნი მომდის”.

129
მრავალი ადამიანისთვის ინფორმაციის მიღების პრიორიტეტული მეთოდი

ვიზუალურია და ამის გაგება ადვილია ზმნის გამოყენებით, რომელიც განსაზღვრავს

ვიზუალიზაციას: „დაინახე“, „წარმოიდგინე“, „მაჩვენე“, „დააკვირდი“, „ნახე“,

„დაამშვენე“, „გამოიყურება“ და ა.შ. ე. ასეთი ადამიანები უკეთესად აღიქვამენ იმას,

რასაც ხედავენ ვიდრე მოსმენილს. მათ ურჩევნიათ უყურონ, ვიდრე აღწერები

მოისმინონ, თუნდაც ყველაზე დეტალური. კომუნიკაციის დროს, კლიენტები

ჩამოწერენ მნიშვნელოვან პუნქტებს: მათ ძალიან უყვართ ვიზუალური მაგალითები,

ადგენენ სამოქმედო გეგმას, აკეთებენ ჩანაწერებს.

სმენის ორიენტაცია ბევრად ნაკლები ადამიანისთვის არის დამახასიათებელი. ასეთ

მომხმარებლებთან კომუნიკაციისას მოსმენასთან დაკავშირებულ ზმნებს:

„მოსმენილი", „ბგერები", „გამოხატული" და ა.შ. ასეთ ადამიანებს მოსწონთ

კომუნიკაციის სიტყვიერი ფორმები.

ადამიანთა ძალიან მცირე ჯგუფი ხელმძღვანელობს კინესთეტიკური კომუნიკაციის

სტილით. საუბრისას ისინი ხშირად იყენებენ ზმნებს: „აშენება”, „შექმნა”,

„გამოყენება” და ა.შ. ასეთ ადამიანებს მუდმივად მოძრაობა სჭირდებათ, მათ უჭირთ

ერთ ადგილზე ჯდომა. ისინი გამოხატავენ გამოხატვას კომუნიკაციაში, აქტიურად

იყენებენ სახის გამომეტყველებებს და ჟესტებს.

როგორ დამყარდეს მომხმარებლებთან ონლაინ კომუნიკაცია

აუცილებელია შეუერთდეთ თქვენს წრეს სამიზნე აუდიტორია და დაუკავშირდით

მას. ამისათვის ისინი იყენებენ სხვადასხვა თემატურ ბლოგს, გვერდებს, რომლებზეც

ადამიანი უნდა გამოვიწეროს, ყველა სახის საფოსტო გზავნილები და ხელმოწერები.

ააშენეთ გუნდის თანამოაზრეები და აქტიურად დაუკავშირდით მათ ლიდერებს.

გამოიყენეთ თქვენი მონაცემები, მოემზადეთ შეხვედრებისთვის თქვენს გუნდთან:

 შეარჩიეთ რამდენიმე ყველაზე მნიშვნელოვანი კითხვა ამჟამად (სამიდან

ხუთამდე);

130
 გაეცანით თქვენი თანამოსაუბრის პროფილებს სოციალურ ქსელებში;

 ადამიანის ფსიქოლოგიური პორტრეტის გაკეთება, ქაღალდზე მიუთითეთ თქვენი

ვარაუდები მის შესახებ;

 გადაწყვიტეთ, რა არის თქვენთვის მნიშვნელოვანი ადამიანისგან და როგორ უნდა

დაამყაროთ ურთიერთობა კლიენტთან.

კლასიკური ფრაზები კლიენტებთან კომუნიკაციისთვის ყველა შემთხვევაში

1. შემომავალი ზარი (გარე / შინაგანი).

 მისალოცი (გარე): "კარგი შუადღე / დილა / საღამო, კომპანია (სახელი),

თანამდებობა, განყოფილება, სახელი, მე გისმენთ".

 მისალოცი (შიდა):"კარგი შუადღე / დილა / საღამო, თანამდებობა, განყოფილება,

სახელი, მე გისმენთ".

 გამორიცხული ფრაზები: "როგორ შემიძლია ვიყო სასარგებლო", "მე ვუსმენ", "შენ

ეს მიხვდი", "(კომპანიის სახელი) უსმენს", "გამარჯობა", "მოწყობილობასთან".

2. გამავალი ზარი ახალ კლიენტთან.

 ”კარგი შუადღე / დილა / საღამო, მე მქვია (სახელი), მე ვარ (თანამდებობა /

განყოფილება) კომპანია (სახელი)”.

 ”გთხოვთ მითხრათ ვისთან შეგიძლიათ ისაუბროთ პერსონალის ტრენინგის

ორგანიზებაზე?”

 "გთხოვთ, მითხრათ, ვინ არის შესყიდვებით დაკავებული თქვენს კომპანიაში?"

3. გამავალი ზარი ამჟამინდელ კლიენტთან.

 გამორიცხული ფრაზები: "მიცანით?", "შემიძლია შეგაწუხოთ?", "გირეკავთ",

"ბოდიში რომ შეგაწუხეთ".

4. გამავალი ზარი ძველ მომხმარებელზე, რომელიც უნდა დაბრუნდეს.

131
 "კარგი შუადღე / დილა / საღამო, მე მქვია (სახელი), მე ვარ (თანამდებობა /

განყოფილება) კომპანია (სახელი), შემიძლია თუ არა საუბარი (სახელი)?"

საჭიროების შემთხვევაში, შეგიძლიათ განმარტოთ, რა საკითხში ხართ.

 ”კარგი შუადღე / დილა / საღამო, მე მქვია (სახელი), მე ვარ (თანამდებობა /

განყოფილება) კომპანია (სახელი). თქვენთვის მოსახერხებელია ახლა საუბარი? "

 თუ პასუხი დადებითია: „მადლობა! ჩვენ უკვე ვითანამშრომლეთ თქვენთან (რა

სახის თანამშრომლობა), გვსურს გავაგრძელოთ ჩვენი ურთიერთქმედება. გთხოვთ

მითხრათ, გაინტერესებთ (განმარტება)? "

 ფრაზები გამორიცხულია: „გირეკავთ", „გაწუხებთ".

 უარყოფითი პასუხის შემთხვევაში: "როდის შეიძლება დაგირეკოთ, რომ

თქვენთვის მოსახერხებელი იყოს (მიუთითეთ დრო და თარიღი)?"

5. კლიენტი მივიდა ოფისში.

 უცნობი კლიენტი, მისალმება: "კარგი შუადღე / დილა / საღამო, (იარეთ /

დაჯექით)", "მე გისმენთ თქვენ".

 გამორიცხული ფრაზები: ”ვისთვის ხარ?”, ”კაცი!”, ”ქალი!”, ”ვის გინდა?”; არ არის

რეკომენდებული ფრაზები: "შემიძლია დაგეხმარო?", "რამეს / ვინმეს ეძებ?"

 ნაცნობი: "კარგი შუადღე / დილა / საღამო, (იარეთ / დაჯექით)", "სასიამოვნოა

თქვენი ნახვა".

6. შეხვედრა კლიენტის ოფისში.

 უცხო კლიენტი:"დილა მშვიდობისა / დილა / საღამო, მე მქვია (სახელი), მე ვარ

(თანამდებობა / განყოფილება) კომპანია (სახელი), შემიძლია თუ არა შეხვედრა

(სახელი)?" საჭიროების შემთხვევაში, განმარტეთ რა საკითხზე.

 ნაცნობი მომხმარებელი: "კარგი შუადღე / დილა / საღამო, კლიენტის სახელი /

გვარი / პატრონმიკა, მიხარია თქვენი ნახვა ”(შეგიძლიათ კომპლიმენტის

გაკეთება).

132
7. დაასრულეთ საუბარი.

 ტელეფონით ან პირადად: ”მოხარული ვიყავი, რომ გესაუბრე! ყველა საუკეთესო,

კარგი დღე / კვირა / შაბათ-კვირა! " და ა.შ.

კლიენტთან კომუნიკაცია შესანიშნავი მეცნიერებაა, საკონტაქტო პერსონალი ტოვებს

კლიენტის ყველაზე მნიშვნელოვან შთაბეჭდილებას კომპანიის შესახებ. თუ კლიენტი

სარგებლობდა თქვენს თანამშრომლებთან კომუნიკაციით, ამან შეიძლება

გაანეიტრალოს კომპანიის ან პროდუქტის მრავალი უარყოფითი მხარე. პირიქით,

ერთმა არასწორმა სიტყვამ ან ინტონაციამ შეიძლება სამუდამოდ კლიენტის დაკარგვა

გმოიწვიოს.

როგორ ვისწავლოთ სწორად და ლამაზად ლაპარაკი

არ არსებობს უფრო ღირებული კომპეტენცია, ვიდრე ადამიანებთან სწორად საუბრის

უნარი. ცხოვრების ნებისმიერ სიტუაციაში ადამიანს დაეხმარება სწორი

კომუნიკაციის უნარი. ყველაზე მეტად კი საუკეთესო იდეა თქვენ უნდა შეძლოთ

ლამაზად წარუდგინოთ საკუთარი თავი.

შეგიძლიათ ისაუბროთ სწორად და ლამაზად სხვა ადამიანებთან. ეს უნარი

ვითარდება მხოლოდ პროცესში. თუ თქვენ ხართ მენეჯერი ან ბიზნესის მფლობელი

და გსურთ გავლენა მოახდინოთ ქვეშევრდომების ქცევაზე, მაშინ მხოლოდ მკაფიოდ

გაწერილი სისტემა დაგეხმარებათ, ჩვეულებრივ კლიენტთან კომუნიკაციის

სტანდარტების შემუშავებაში. თავად სისტემა კი არ აიძულებს ხალხს შეცვალონ

ქცევა.

მომხმარებლებთან კომუნიკაციის სტანდარტები

ნებისმიერ კომპანიას უნდა ჰქონდეს კლიენტებთან კომუნიკაციის წესების

კომპლექტი. რომელშიც ნათლად არის დადგენილი, როგორ არის შესაძლებელი და

როგორ არ უნდა ჩატარდეს დიალოგი. გამყიდველებისა და საკონტაქტო

133
პერსონალისთვის, რომლებიც იმავე ამოცანებს წყვეტენ, უმარტივესი გზაა

სკრიპტების და დიალოგური სკრიპტების დაწერა.

ემოციური დამოკიდებულება და მომხმარებლის მიმართ გახსნილობა

ხშირად გამყიდველი ცუდ ხასიათზეა და ამას მთელი თავისი გარეგნობით აჩვენებს

მომხმარებელს. ზოგიერთ თანამშრომელს ისეთი მიმიკა აქვს, რომ კლიენტს

უბრალოდ ეშინია მასთან მისვლის. ყოფილა შემთხვევები, როდესაც გამყიდველი

დადიოდა თავისთვის და ყურადღებას არ აქცევდა კლიენტს, ხოლო კლიენტს არ

სურდა გამყიდველის ყურადღების მიქცევა, რადგანაც გრძნობდა, რომ დაკავებული

იყო. არ აქვს მნიშვნელობა ვინ არის კონტაქტის ინიციატორი, მნიშვნელოვანია, რომ

გამყიდველმა აჩვენოს, რომ ის მზადაა კლიენტს დაეხმაროს.

მომხმარებელი არ უნდა დაელოდოს

აბსოლუტურად ყველას აღიზიანებს მოლოდინი და მასთან დაკავშირებული

გაურკვევლობა. ხშირად, კარგი მიზეზების გამო, დაუყოვნებლივ ვერ ვუპასუხებთ

მომხმარებლის კითხვას, სამწუხაროდ, ასეთი სიტუაციების თავიდან აცილება

შეუძლებელია. საკონტაქტო პერსონალის ამოცანაა რაც შეიძლება სწრაფად

დაეხმაროს კლიენტს. თუკი კლიენტი უნდა დაელოდოს კონსულტაციას,

მნიშვნელოვანია გამოხატოს შეშფოთება: თქვას რამდენ ხანს უნდა ველოდოთ, ამ

შემთხვევაში საჭიროა პერსონალმა მოიხადოს ბოდიში მომხდარის შესახებ. ეს ეხება

არა მხოლოდ ცოცხალ კომუნიკაციას, არამედ ტელეფონით ან ელექტრონული

ფოსტით.

დაადგინეთ კონტაქტის ინიციატორი

134
ხშირად კომპანიები არ ფიქრობენ იმაზე, თუ ვინ უნდა დაიწყოს კონტაქტი,

კლიენტისგან ან თანამშრომლისგან. მიუხედავად იმისა, რომ ეს მნიშვნელოვანი

კრიტერიუმია საკომუნიკაციო სკრიპტების წერისას. გარდა ამისა, ეს არსებითად

განსხვავებული კლიენტთა მომსახურების სტრატეგიაა.

შექმენით კონტაქტი სწორად, მომხმარებლის სახელით მითითებით

საკუთარი სახელით მიმართვა დადებითად განაწყობს მომხმარებელს. ეს მარტივი

ჭეშმარიტება უნდა გაითვალისწინოს ყველა თანამშრომელმა.

მომხმარებლის მოტყუება

ყველაზე ცუდი, რაც თანამშრომელს შეუძლია გააკეთოს მომხმარებელთან, არის

ტყუილი. ასეთ შემთხვევაში დაიკარგება კლიენტის ნდობა და მას ვეღარ

დაიბრუნებთ.

არ დატვირთოთ მომხმარებელი თქვენი სირთულეებით

ამა თუ იმ მიზეზის გამო, თანამშრომელს შეიძლება შეხვდეს სხვადასხვა სირთულე,

რამაც ხელი შეუშალა მას მუშაობის პროცესში. გახსოვდეთ, რომ კლიენტს არ უნდა

უთხრათ ყველა იმ პრობლემის შესახებ, რაც თქვენ წინაშეა. კლიენტს არ აინტერესებს

ეს (თუ ამას გააკეთებს, ის საკუთარ თავს ეკითხება), თქვენ მხოლოდ ბოდიში უნდა

მოიხადოთ დაგვიანებისთვის და, თუ ეს შესაძლებელია, როგორმე აუნაზღაურეთ

კლიენტის ზარალი.

ყოველთვის გააკეთე ცოტა მეტი ვიდრე საჭიროა

135
თუ ადამიანი მიიღებს იმაზე მეტს ვიდრე მოსალოდნელი იყო, მაშინ ის ბედნიერი

ხდება. ეს მარტივი წესი უნდა იყოს საძიებო სიტყვა.

დამშვიდობების უნარი

რამდენიმე ადამიანი ფიქრობს იმაზე, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ადამიანს

სწორად დაემშვიდობოს. სინამდვილეში ამის გაკეთების ორი კარგი მიზეზია:

1. შეზღუდვის ეფექტი - თქვენთან დაშორების შემდეგ ადამიანი ფიქრობს თქვენს

ბოლო ფრაზებზე, რაც მოხდა დიალოგის შუა პერიოდში, ნაკლებად ახსენდებათ.

თუ დადებითად დაემშვიდობებით, მაშინ მომხმარებელს შეუძლია დაივიწყოს

პრობლემები, რომლებიც კომუნიკაციის პროცესში შეექმნა;

2. ფსიქოლოგიური დამოკიდებულება შემდგომი საქმიანობის მიმართ - თუ

დაშორება პოზიტიური იყო, მაშინ თქვენთვის უფრო ადვილი იქნება მორიგ

პოზიტიურ კონტაქტზე გადასვლა. მაშინაც კი, თუ დიალოგი არ იყო მარტივი,

ფსიქოლოგიურად მნიშვნელოვანია, რა მოხდა ბოლოს.

დამშვიდობება არც ისე რთულია, როგორც ჩანს. მაგალითად: კარგ დღეს

გისურვებთ ან საღამოს. თუ ამას გულწრფელად აკეთებთ, მაშინ ადამიანი

მადლიერია მისი, სასიამოვნოა, რომ ფიქრობთ მის მომავალ ბედზე. თუ დიალოგში

უსიამოვნო მომენტები იყო, შეგიძლიათ კვლავ მოიხადოთ ბოდიში. მაგალითად:

დახარჯული დროის, სხვა თანამშრომლის სამუშაოსთვის ან უბრალოდ არსებული

ვითარებისათვის. მნიშვნელოვანია კლიენტს დაუმტკიცოთ, რომ იგი თქვენთვის

ძვირფასია და სასიამოვნოა როგორც თანამოსაუბრე.

როგორ უნდა აღვუდგეთ თავხედობას და უხეშობას

სამწუხაროდ, მომსახურების სექტორში მუშაობისას ხშირად შეგხვდებათ

თავხედობა, უხეშობა, არაადეკვატური საქციელი და ზოგჯერ აგრესია. პირველ

136
რიგში უნდა ისწავლოთ მისი თავისებურად მიღება და შეწყვიტოთ გაკვირვება ამ

საქციელით. ეს საშუალებას მოგცემთ ისწავლოთ თანამოსაუბრის წინაშე იმის

დემონსტრირება, რომ თქვენზე არ მოქმედებს მისი ქცევა. ყველაზე სწორი ქცევა

იქნება იმის დემონსტრირება, რომ ეს ქცევა არ მოქმედებს თქვენზე.

არსებობს რამდენიმე ვარიანტი, რომელთა გამოყენება შესაძლებელია სიტუაციიდან

გამომდინარე:

1. თუ უხეშად მოგმართეს, შეიძლება თხოვნა არ შეამჩნიო ან უგულებელყო.

ზოგადად, შეუსაბამო ქცევის სრულიად უგულებელყოფის პოლიტიკა ხშირად

შეიძლება დაეხმაროს;

2. შეგიძლიათ სწრაფად დაუსვათ რიტორიკული კითხვა. მიზანი არის

მანიპულატორის მოწესრიგება, დაფიქრება და ამით ინიციატივის ათვისება;

კონფლიქტის თავიდან აცილება და კრიზისის გადალახვა

კონფლიქტი ჯგუფთან

ჯგუფთან კონფლიქტის დროს მხედველობაშია მისაღები ის, რომ ჯგუფი

ინდივიდების, წყვილებისა და სხვადასხვა ზომის წრეებისგან შედგება. წრეების
შემთხვევაში გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ როგორც წესი ყოველთვის ერთი
პიროვნება დომინირებს, ლიდერობს. ის წარმართავს წრეში შემავალი ადამიანების
ქცევას. იმის გამო, რომ ტურისტთა ჯგუფები ერთმანეთისგან განსხვავდება, ისინი
სხვადასხვანაირად რეაგირებენ კონფლიქტებზეც. ამის გამო პროგრამა და
ინფორმაციაც შესაბამისად განსხვავებულად აღიქმება და მუშავდება მათ მიერ.
კლიენტებთან ნებისმიერი სახის კონფლიქტისას, გიდმა თავის თავს კითხვა უნდა
დაუსვას: `მხოლოდ ახლა, ამ მომენტში მიშლიან ხელს ტურისტები ექსკურსიის

137
ჩატარებაში, თუ მათი ქცევა ზოგადად მიმართულია კონფლიქტისაკენ?”
კონფლიქტის მოგვარებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ამ კითხვას გაეცეს პასუხი.
1. გიდის მოხსენების (მოსაყოლი ტექსტის) გაშლა
მიზეზები:
• მოხსენება (ტექსტი) უინტერესოა ხელშემშლელი ტურისტისთვის;
• ტურისტი ხელს უშლის გიდს, საკუთარი სიამოვნების მიზნით;
• ხელშემშლელმა ტურისტმა ვერ დაიკმაყოფილა მოთხოვნილებები (მოლოდინი).
იმ შემთხვევაში, როცა საქმე გვაქვს მესამე შემთხვევასთან, სიტუაციის შეცვლა
შესაძლებელია, თუ გიდი უფრო მეტ ყურადღებას მიაქცევს ტურისტების
მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილებას. ხოლო პირველ და მეორე შემთხვევაში გიდი
უნდა ეცადოს დიპლომატიური გზებით უკმაყოფილო კლიენტებთან მიაღწიოს
შეთანხმებას. ამ შემთხვევაში შესაძლებელია შემდეგი არგუმენტების გამოყენება:

138
`როგორც შევამჩნიე, ჩემი მოხსენება/ტექსტი ყველასათვის საინტერესო არ არის.
მართალია აქ არიან ისეთი სტუმრებიც, რომლებიც ყურადღებით მისმენენ, მაგრამ მე
მაინც მაქვს შემოთავაზებანა კლებად დაინტერესებული ტურისტებისთვის. მე
შევამცირებ მოხსენებას, ვისაუბრებ მხოლოდ უმნიშვნელოვანეს საკითხებზე, თუ
ნაკლებად დაინტერესებული ტურისტებიც ყურადღებით მომისმენენ და მშვიდად
მოიქცევიან~.
ბოლოს გიდიყველა დაინტერესებული ტურისტის სახელით მადლობას გადაუხდის
ხელშემშლელ ტურისტებს, რომლებიც უკვე დამშვიდებულნი არიან და
ნორმალურად იქცევიან.
2. “ყველაფრის მცოდნე”
`ყველაფრისმცოდნე” ადამიანი სიამოვნებით აძლევს შენიშვნებს სხვებს. მისი ასეთი
ქცევა გიდმა შეიძლება თავის სასარგებლოდ გამოიყენოს. არ აქვს მნიშვნელობა, ეს
შენიშვნები გამომდინარეობს სრულყოფილი საგნობრივი ცოდნიდან, თუ ზოგადად
მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების სურვილიდან. პროფესიონალმა გიდმა მას
მადლობა უნდა გადაუხადოს შინაარსიანი კომენტარებისთვის. ამით გიდს შეუძლა
`ყველაფრისმცოდნის” მოთხოვნილებები დააკმაყოფილოს და თან ტურისტებს
დამატებითი ინფორმაცია მიაწოდოს.
იმ შემთხვევაში, თუ `ყველაფრისმცოდნეს” კომენტარები ჯგუფის სხვა წევრებისთვის
მომაბეზრებელი და გამაღიზიანებელია, გიდმა მას შენიშვნებისთვის მადლობა უნდა
გადაუხადოს და ამავდროულად სთხოვოს, ზუსტად, დეტალურად გამოთქვას
თავისი მოსაზრება, რამდენადაც ეს შეიძლება იყოს საყოველთაო ინტერესი. როგორც
წესი, ამ შემთხვევაში ის უარს იტყვის კომენტარზე და შეამცირებს შენიშვნებს.
3. ყბედი
ძალიან რთულია ყბედის მუდმივი საუბრების შეზღუდვა. როგორც წესი, ის ხელს
უშლის ჯგუფს და ექსკურსიის მსვლელობას. ის კარგად გრძნობს თავს მაშინ, როცა
საკუთარი საუბრის ხმა ესმის. ხშირ შემთხვევაში ეს დაუსრულებლად გრძელდება.

139
მოთმინების და მეგობრული დამოკიდებულების შემთხვევაში, გიდისთვის ასეთი
ადამიანი შეიძლება გამოსადეგიც იყოს, რადგან ხშირ შემთხვევაში ისინი, ვინც ბევრს
ლაპარაკობენ, მეგობრულები და კარგი დამხმარეები არიან. ეს კი გიდისთვის ძალიან
მნიშვნელოვანია. მას უნდა მიეცეს საშუალება დაიკმაყოფილოს თავისი
მოთხოვნილებები და ამის შემდეგ ის ჯგუფს ხელს აღარ შეუშლის.
4. ქოლერიკი
ქოლერიკი თანამედროვე ადამიანია, რომელსაც თანაგრძნობა და გულისხმიერება
სჭირდება. მისთვის დამახასიათებელია შედარებით მტკიცე, ხანგრძლივი და ღრმა
გრძნობები. ქოლერიკი მიდრეკილია უარყოფითი განცდებისაკენ. იგი გამოირჩევა
მომეტებული აღგზნებადობით, გაუწონასწორებელი ქცევით, აგრესიულია,
ფეთქებადი და საქმეში ძალიან ენერგიული. მწვავე სიტუაციის, რომელშიც
ქოლერიკია ჩართული, მოგვარება ფაქტობრივად შეუძლებელია, რადგან ის
ყოველთვის ეცდება კონფლიქტის განახლებას. `აფეთქების” შემდეგ, როცა ქოლერიკი
დაიცლება ემოციებისგან, გიდი უნდა ეცადოს მშვიდი საუბრით მისი
მოთხოვნილებების

140
დაკმაყოფილებას. ის მადლობელი იქნება იმის გამო, რომ მიუხედავად მისი
გამაღიზიანებელი ქცევისა, მაინც გაგებით მოეკიდნენ.
5. მუდმივად არაპუნქტუალური
იმისთვისაც კი, ვინც სულ აგვიანებს, საკუთარი არაპუნქტუალობა ძალიან
გამაღიზიანებელია, მაშ რა გასაკვირია, რომ სხვებისთვის კიდევ მეტად.
პროფესიონალმა გიდმა უნდა ეცადოს ჯგუფის წევრების მოთხოვნილებების
დაკმაყოფილებას საფრთხე არ შეექმნას. ამისთვის:
• ექსკურსიისა და მრავალდღიანი ტურების დროს გიდი უნდა შეუთანხმდეს
სასტუმროს პერსონალს, ჯგუფის არაპუნქტუალური წევრი დილით დროულად
გააღვიძონ. თავის დაზღვევის მიზნით, სჯობს, ჯგუფთან შეხვედრის დრომდე
ნახევარი საათით ადრე დავიბაროთ;
• იმ შემთხვევაში, თუ არაპუნქტუალურ ტურისტს სასტუმროს პერსონალი
დროულად აღვიძებს და თქვენც შეხვედრისთვის გათვალისწინებულ დრომდე
ნახევარი საათით ადრე იბარებთ, მაგრამ თუ ის მაინც მუდმივად იგვიანებს, გიდმა
ტურისტულ ხელშეკრულებაში გაწერილი მოვალეობები უნდა შეახსენოს ტურისტს.
დაუშვებელია, ჯგუფი მუდმივად ელოდებოდეს არაპუნქტუალურ ტურისტს.
ჯგუფის ყველა წევრს აქვს ხელშეკრულებაში გათვალისწინებული მოვალეობები.
მომავალში, თუ ის კიდევ დაიგვიანებს, სხვები აღარ დაელოდებიან და მას მოუწევს
საკუთარი ხარჯებით მიჰყვეს ჯგუფს, რადგან მან გადაწყვიტა ჯგუფს ჩამოშორდეს
და ამით სხვები არ უნდა დაზარალდნენ.
6. თვითკრიტიკა
ნებისმიერ კონფლიქტურ სიტუაციას პროფესიონალი გიდი თვითკრიტიკულად
უნდა მიუდგეს. მან თავისთავს უნდა დაუსვას შეკითხვა: სწორად ვიქცევი, თუ
ჩამოთვლილთაგან რომელიმე შეცდომას ვუშვებ:
• ხომ არ არის ჩემი მოთხოვნილებები გადამეტებული?
• დაუდევრად ხომ არ ვიქცევი?

141
• კონფლიქტის მონაწილეების მოთხოვნილებებს სათანადო ყურადღებას

თემა 8

უსაფრთხოება ტურის მსვლელობისას

საერთაშორისო გამოცდილება ტურისტთა უსაფრთხოების
საკითხებში და მსოფლიო ტურისტული ორგანიზაციის
რეკომენდაციები.

საერთაშორისო ტურიზმის სწრაფი განვითარება იწვევს გლობალური საფრთხეების

ზრდას, რაც მოითხოვს ახალ ადმინისტრაციულ - სამართლებრივ მიდგომებს,
საერთაშორისო თანამშრომლობასა და პარტნიორობას ტურიზმის უსაფრთხოების
სფეროში - საერთაშორისო მთავრობათაშორისი, საერთაშორისო არასამთავრობო
ორგანიზაციების მხრიდან. ამიტომ ამ ორგანიზაციების მაღალ სტატუსსა და მათ
უფლებამოსილებებზე (უფლებები და მოვალეობები) დამოკიდებულია
საერთაშორისო ტურიზმის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა და კეთილდღეობა, მათ
შორის საერთაშორისო - სამართლებრივი ზომების ეფექტურობის ჩათვლით,
რომელიც რეალიზდება გლობალური გამოწვევებისა და საფრთხეების
საწინააღმდეგო მოქმედების მიზნით.
ამჟამად, მსოფლიოში 70-ზე მეტი საერთაშორისო ორგანიზაციაა, რომლებიც
ტურიზმის უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საკითხებს ეხება.
გაეროს გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია - კოორდინატორია სახელმწიფო და
ეროვნული ტურიზმის ადმინისტრაციის საერთაშორისო ტურიზმისა და
მოგზაურობის სფეროში. გაეროს ეგიდით მრავალი სპეციალიზებული
საერთაშორისო მთავრობათაშორისი ორგანიზაციებია, რომელთა შორის მთავარი

142
ადგილი ტურიზმის მსოფლიო ორგანიზაცია (UNWTO) - ს უკავია. მისი წინამორბედი
იყო ოფიციალური ტურიზმის ორგანიზაციების საერთაშორისო კავშირი (UITS).
UNWTO– ს მთავარი ფუნქციაა უზრუნველყოს საერთაშორისო ტურიზმის
უსაფრთხოება. ამიტომ, 2010 წელს აღმასრულებელმა საბჭომ გადაწყვიტა
მოამზადოს კონვენციის პროექტი ტურისტების უფლებების დაცვის სფეროში. ასეთი
დოკუმენტის საჭიროება ასოცირდება დიდ სირთულეებთან, რომლებიც
წარმოიქმნება საერთაშორისო მოგზაურთა უფლებების დაცვასთან
ტრანსნაციონალურ დონეზე.
ტურიზმის უსაფრთხოების ზოგიერთ საკითხს ჯანმრთელობის მსოფლიო
ორგანიზაცია (WHO) ხელმძღვანელობს, რომელიც ყოველწლიურად აქვეყნებს
დოქტრინას ”საერთაშორისო მოგზაურობა და ჯანმრთელობა”, სადაც
სისტემატიზებულია ტურიზმის სფეროში ყველაზე გავრცელებული რისკები, მათ
შორის გარემოსდაცვითი და სოციალური ფაქტორების ჩათვლით, ტურისტებისა და
ორგანიზატორების პროფილაქტიკური ზომები, უფლებები და მოვალეობები
სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის უსაფრთხოების მახასიათებლები.
უსაფრთხო, სპეციალიზებული და ეკონომიური განვითარება და უზრუნველყოფა
საერთაშორისო სამოქალაქო ავიაციის ორგანიზაცია (ICAO)უზრუნველყოფს
საერთაშორისო საჰაერო ტრანსპორტის ბაზარს და ტურიზმის უსაფრთხოებას,
დაარსებულია 1944 წელს ჩიკაგოში და მიეკუთვნება გაეროს სისტემას.
ორგანიზაციის მიზანი და მისიაა საერთაშორისო უსაფრთხოების უზრუნველყოფა
საჰაერო ტრანსპორტით ტურისტთა გადაყვანა/გადაზიდვების ორგანიზებაში,
საავიაციო უსაფრთხო ინფრასტრუქტურის შექმნა.
ევროპაში უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციაა (ეუთო), რომელიც
დიდ ყურადღებას უთმობს საჯარო-კერძო პარტნიორობის განხორციელებას,
ტურიზმის უსაფრთხოების ხელშეწყობას.

143
 ვაჭრობის მსოფლიო ორგანიზაციის (WTO) არეგულირებს ტურიზმის სფეროში
მომსახურების ხარისხისა და უსაფრთხოების საკითხების, შეისწავლის მსოფლიო
ტურისტულ ბაზარს და ამ ბაზარზე შესვლის ხერხებს, ახორციელებს ტურისტული
ინდუსტრიის პროექტებს უცხო ქვეყნების ბაზრებზე. ის 1995 წლის 1 იანვრიდან
დაარსდა, ახორციელებს GATT -ის - ზოგად შეთანხმებას ტარიფების და ვაჭრობის
შესახებ. GATT– ის მთავარი მიზანი, მოხდეს მსოფლიო ვაჭრობის ლიბერალიზაცია,
საბაჟო ბარიერების თანდათანობითი გამარტივება. ამ შეთანხმებამ მნიშვნელოვანი
როლი ითამაშა ომის შემდგომ პერიოდში მსოფლიო ვაჭრობის განვითარებაში,
რომლის ფარგლებში მნიშვნელოვნად - რამდენჯერმე შემცირდა საშუალო საბაჟო
გადასახადი მონაწილე ქვეყნებში. 90-იანი წლების შუა პერიოდისთვის, შეიქმნა
წინაპირობები შეთანხმებების ფარგლების მნიშვნელოვანი გაფართოებისა და GATT
მსოფლიო გლობალურ ორგანიზაციად გამოცხადდა.
საერთაშორისო საჰაერო გადამზიდავების საქმიანობის კოორდინაციას და
უსაფრთხოების დონეს ახორციელებს საჰაერო ტრანსპორტის საერთაშორისო
ასოციაცია (IATA), რომელიც საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციაა. ამ
ასოციაციის მთავარი ფუნქციაა საერთაშორისო სამართალის ნორმებში
კომერციული ავიაციის ერთიანი წესებისა და პროცედურების დანერგვა, მათ შორის
ტურიზმის უსაფრთხოების სფეროში და შეთანხმებული ტარიფები სამგზავრო
ტრანსპორტით.
კიდევ ერთი საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია არის მსოფლიო
ტურისტული სააგენტოების ასოციაციების ფედერაცია (FUAAV) - აერთიანებს
ინტერესთა 80 ეროვნული და რეგიონალური ასოციაციას, 20 ათასზე მეტი
ტუროპერატორულ და სამოგზაურო საააგენტოს. ამ ორგანიზაციის მთავარი მიზანი
არის მეწარმეების პროფესიული ინტერესების დაცვა, რომელთც სჭირდებათ
აუცილებელი ტექნიკური, პროფესიონალური და იურიდიული დახმარება.

144
ტურიზმის უსაფრთხოება მოითხოვს საერთაშორისო მჭიდრო თანამშრომლობას
სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებს შორის. ამრიგად, UNWTO
კოორდინაციას უწევს გაეროს სხვადასხვა ორგანიზაციებსაც, კერძოდ:
ტერორიზმთან ბრძოლის ორგანიზაცია (UNCTC). UNWTO ურთიერთობს
სხვადასხვა ორგანიზაციებთან შემდეგ საკითხებზე:

 UNCTC– - ანტიტერორისტული ტურიზმის უსაფრთხოება;

კონფიდენციალურობა, პირადი მონაცემების დაცვა;
 ICAO - სამგზავრო დოკუმენტაციის გამარტივება და აეროპორტებში
უსაფრთხოების დაცვა; ტურისტის დანერგვა; ტურისტულ დესტინაციებში
უსაფრთხოების რეკომენდაციების და სტანდარტების დანერგვა; ტურისტების
განაცხადების და საჩივრების განხილვა;
 ICPO-Interpol - კოორდინაცია / გავრცელება ინფორმაციის მიწოდება
უსაფრთხოების შესახებ;
 IMO - უსაფრთხოების გამარტივების ხელშეწყობა პორტებში საკრუიზო
გემებზე; იგი ასევე მოიცავს: ნაოსნობის უსაფრთხოების და გემებიდან ზღვის
გარემოს დაბინძურების აღმოფხვრის უზრუნველყოფას, წევრ სახელმწიფოებს
შორის საერთაშორისო ნაოსნობასთან დაკავშირებულ ტექნიკურ საკითხებთან
თანამშრომლობის სისტემის დანერგვას, განვითარებას და სამართლებრივი
დოკუმენტების მიღებას (კონვენციები, კოდექსები და ა.შ.)
 UNECE, OTIF - კონვენციები საგზაო ტრანსპორტით და საერთაშორისო
სარკინიგზო ტრანსპორტით უსაფრთხო გადაადგილების შესახებ;
 ЮНЕСКO - მსოფლიოს მატერიალური და არამატერიალური ძეგლთა დაცვა და
უსაფრთხოება;
 WCO - საბაჟო ფორმალობების გამარტივება,ზოგადი მიდგომა ნარკომანიის
წინააღმდეგ;

145
  Wos - ტრენერების რეკომენდაციების რეგულირება და კრიზისების მართვა,
საერთაშორისო ადგილობრივი სანიტარული სტანდარტების განხორციელება;
 სამგზავრო პროგრამა - SPT) და სამოქმედო ჯგუფი
 შევსებული ტრანსპორტი IATA (საჰაერო ტრანსპორტის სამოქმედო ჯგუფი -
ATAG);

UNWTO ასევე ინარჩუნებს მჭიდრო თანამშრომლობას არასამთავრობო და

სამთავრობო ორგანიზაციებთან და კერძო სექტორთან ტურისტულ სფეროში.

მაგალითად: IATA (გამარტივებული მგზავრთა განბაჟების პროგრამა) –

Simplifying Passenger Programme — SPT;
 აეროპორტის საერთაშორისო საბჭო საერთაშორისო -ACI;
 საერთშორისო ტუროპერატორების ფედერაცია IFTO;
 საერთაშორისო სტუდენტური ტურიზმის კონფედერაცია (ISTC);
 მოგზაურობისა და ტურიზმის მსოფლიო საბჭო (WTTC).
საერთაშორისო ორგანიზაციების ფუნქციონირების ანალიზი ტურიზმის
სფეროში აჩვენებს, რომ საერთაშორისო - სამართლებრივი მდგომარეობის
მიხედვით ეს ორგანიზაციები პირობითად შეიძლება დავყოთ სამ ჯგუფად.
პირველ ჯგუფში შედის საერთაშორისო მთავრობათაშორისი ტურიზმის
უსაფრთხოების ორგანიზაციები, რომლებიც წარმოდგენილია ზოგადი
კომპეტენციის საერთაშორისო ორგანიზაციები (გაერო, ეუთო, მსოფლიო სავაჭრო
ორგანიზაცია (WTO) ასევე სპეციალიზირებული საერთაშორისო ორგანიზაციები
(UNWTO, ICAO, WHO, ILO და ა.შ.)
(სპეციალური კომპეტენციის საერთაშორისო ორგანიზაციები).
მეორე ჯგუფი მოიცავს საერთაშორისო არასახელმწიფო ორგანიზაციებს,
რომელიც კოორდინაციას უწევს ტურისტული მომსახურების ხარისხისა და
უსაფრთხოების სტანდარტების ფორმირებას და თამაშობს მნიშვნელოვან

146
როლსსაერთაშორისო ტურიზმის ბაზარზე მათი შესაბამისობის მონიტორინგში,
ასეთი ორგანიზაციის წევრებია: (IATA, IHRA, UFTTA და ა.შ.).
საერთაშორისო ორგანიზაციების მესამე ჯგუფი წარმოდგენილია გლობალური
ახალი (ტრანსნაციონალური) კორპორაციებით ტურიზმის სფეროში (შემდგომში -
საერთაშორისო ტურისტული კორპორაციები) – Accor, TUI, Corinthia, „თომას კუკი“
და სხვ.,
საერთაშორისო ტურისტული კორპორაციები სარგებლობენ სერიოზული
ფინანსური დახმარებით. ისინი, როგორც წესი ფლობენ რთულ ორგანიზაციულ
სტრუქტურას და მაღალგანვითარებულ კორპორატიული კულტურის მართვას,
ქმნიან საკუთარი ქცევის წესებს და ტურიზმის უსაფრთხოების სტანდარტებს,
რომლებსაც სუპერნაციონალური (გლობალური) ხასიათი აქვს.
ეს სტანდარტები ასოცირდება თანამედროვე უსაფრთხოების ტექნოლოგიების
გამოყენებასთან ტურიზმის სფეროში. ზოგჯერ ამგვარი სტანდარტების გამოყენება
შეიძლება საზიანო იყოს სახელმწიფოებისათვის, რომლებშიც ფუნქციონირებს
საერთაშორისო ტურისტული კორპორაციები.
შემთხვევითი არ არის, რომ ტურიზმის გლობალური ეთიკის კოდექსში ნათქვამია,
რომ მრავალეროვნული ტურისტული კომპანიები ტურისტულ ინდუსტრიაში
წარმოადგენენ სოლიდარობის მნიშვნელოვან ფაქტორს განვითარებასა და
დინამიური ზრდისათვის საერთაშორისო ტურისტულ გაცვლებში. ამავე დროს, მათ
არ უნდა გამოიყენონ ბოროტად დომინანტური პოზიცია ბაზარზე, რომელსაც ისინი
ზოგჯერ იკავებენ; სანაცვლოდ ისინი სრულად უნდა იყვნენ ჩართულნი ვაჭრობის
თავისუფლებაში, ინვესტიციების მოზიდვასა და ადგილობრივი ეკონომიკის
განვითარებაში, სადაც ისინი მოქმედებენ მათი მოგებისა ან წახალისების
გადაჭარბებული რეპატრიაციის გამო
საერთაშორისო ორგანიზაციების ძირითადი ფუნქციებია:

147
 1. საერთაშორისო ხელშეკრულებების პროექტის მომზადება ტურიზმის
უსაფრთხოების შესახებ;
2. საერთო პოლიტიკის შემუშავება ამ სფეროში;
3. ტურიზმის უსაფრთხოების განვითარების გეგმებისა და პროგრამების
მომზადება
წევრ სახელმწიფოებში;
4. ეროვნული კანონებთან დაახლოებისა და ჰარმონიზაციის ხელშეწყობა.
ამასთან, საერთაშორისო ორგანიზაციებს შეუძლიათ შეასრულონ მთელი რიგი
ორგანიზაციული და ტექნიკური ხასიათის ფუნქციები: მონაცემთა ბაზის შექმნა
ტურიზმის უსაფრთხოების ეროვნული კანონმდებლობა, ტურიზმის უსაფრთხოების
საერთაშორისო სტანდარტები, რომლებიც შემუშავებულია საერთაშორისო
ორგანიზაციების მიერ მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ არა მხოლოდ ტურიზმის
სფეროში საერთაშორისო კანონის უზენაესობის განმტკიცებაში, არამედ ქვეყნის
შიგნით არსებულ კანონმდებლობის მდგომარეობაზე.
უნდა აღინიშნოს, რომ ასეთი საერთაშორისო ორგანიზაციების და განსაკუთრებით
UNWTO მრავალი მოქმედება და გადაწყვეტილება სარეკომენდაციო ხასიათისაა და
მათი აღსრულება UNWTO- ს წევრი სახელმწიფოების კეთილინების გამოვლენაა.
თუმცა ცივილიზებული სახელმწიფოების მიერ მოცემული რეკომენდაციების
უგულებელყოფა არ არის მიღებული, როგორც საერთაშორისო პრინციპების და
ნორმების შეუსრულებლობა და რომლებიც ქვეყნების იურიდიული სისტემის
განუყოფელი ნაწილია.
საერთაშორისო დონეზე, მთავრობათაშორისი ორგანიზაციებმა მიიღო უამრავი
იურიდიული დოკუმენტი (დირექტივები, მითითებები და ა.შ.), რომლებიც
დაკავშირებულია ტურისტების პირად უსაფრთხოებასთან, კერძოდ: საჰაერო
სამგზავრო ტრანსპორტის (ICAO); საზღვაო სამგზავრო გემების ორგანიზაცია (IMO);
საერთაშორისო ვიზიტორები და ტურიზმი ზოგადად მომხმარებლები (WHO, STS,

148
OECD) ან პერსონალი, რომელიც დასაქმებულია ტურიზმის სექტორში (ILO, WHO და
ა.შ.).
მსოფლიო ტურისტული ორგანიზაციის რეკომენდაციები ტურისტთა
უსაფრთხოების შესახებ

მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაცია (UNWTO) – გაეროს სპეციალიზებული

ორგანო, რომელიც არის წამყვანი საერთაშორისო ორგანიზაცია

ტურიზმის სფეროში. იგი ხელს უწყობს პასუხისმგებლიანი, მდგრადი და

ყველასათვის ხელმისაწვდომი ტურიზმის განვითარებას.

როგორც ტურიზმის სფეროში მოწინავე საერთაშორისო ორგანიზაცია, მსოფლიო

ტურიზმის ორგანიზაცია ცდილობს ტურიზმის როლის წარმოჩენას ეკონომიკური

ზრდის, ინკლუზიური განვითარების, გარემოს დაცვის და ტურიზმის

უსაფრთხოების მიმართულებით. გარდა ამისა, მსოფლიოს მასშტაბით სთავაზობს

ლიდერობასა და მხარდაჭერას ცოდნის სრულყოფისა და ტურიზმის პოლიტიკის

ჩამოყალიბების საკითხებში.

მტო-ს დოკუმენტებში ყურადღება საგანგებოდაა გამახვილებული ტურისტების

უსაფრთხოებისა და მათი დაცვის პრობლემებზე. მაგალითად, ჰააგის, 1989 წლის
ტურიზმის შესახებ დეკლარაციის მე-7 პრინციპი რეკომენდაციას აძლევს
პარლამენტებს, მთავრობას, ტურიზმის სფეროში ჩართულ სახელმწიფო თუ კერძო
ორგანიზაციებს შეიმუშაონ ეფექტური პოლიტიკა, რომელიც მიმართული იქნება
ტურისტების, ტურისტულ ობიექტების დაცვისა (მათ შორის, ტერორიზმისგან) და
მათი უსაფრთხოების უზრუნველყოფისკენ. ტურიზმთან დაკავშირებით
უსაფრთხოების უზრუნველყოფის პროცესი სხვადასხვა ასპექტში შეიძლება იყოს
განხილული, ესენია: ეკონომიკური, ეკოლოგიური, სოციალური, საინფორმაციო,
პოლიტიკური, იდეოლოგიური, ბიოლოგიური და კრიმინოგენული უსაფრთოება.
ასევე, მნიშვნელოვანია ეკონომიკური ტერორიზმი და მისი გამოვლინებები. რადგან

149
ტურიზმი საზოგადოებისთვის, პირველ რიგში, ეკონომიკური მოვლენაა და მხოლოდ
ამის შემდგომ სოციალური, საჭიროა შევისწავლოთ ტურიზმის ეკონომიკური
უსაფრთხოების საკითხები. ტურიზმის ზუსტი განსაზღვრება, მისი სოციალური და
ეკონომიკური დატვირთვა უნდა ეფუძნებოდეს შემდეგ ეკონომიკურ
მახასიათებლებს: ტურიზმი არის ეკონომიკური საქმიანობა, რომელიც მოიცავს
სხვადასხვა ტურისტული მარშრუტებით ადამიანთა გადაადგილების შედეგს:
ტურიზმი ყოველთვის მოიცავს ორ ელემენტს: მოგზაურობას დანიშნულების
პუნქტისაკენ და იქ დარჩენას გარკვეული ვადით: მოგზაურობა გულისხმობს იმ
ქვეყნიდან (ან რეგიონიდან) გამგზავრებას, სადაც ტურისტი მუდმივად ცხოვრობს:
ტურიზმი ეს არის ინდივიდთა ისეთი მოგზაურობა, რომელიც არ მოიცავს
საქმიანობას მოგების მიღების მიზნით. თანამედროვე ეკონომიკური მეცნიერება
ტურიზმს განიხილავს, როგორც რთულ სოციალურ - ეკონომიკურ სისტემას.
ტურიზმი ქვეყნის იმიჯია და მისი განვითარება შეუძლებელია ფაქტორების მთელი
სისტემის გათვალისწინების და ქვეყნის სოციალური და ეკონომიკური წინსვლის
გარეშე. ქვეყანაში ტურიზმის მდგრადი განვითარებისათვის, საჭიროა,
განვითარებული ენერგეტიკა, საავტომობილო გზები და მაღალი სტანდარტების
სატრანსპორტო საშუალებები, მოწესრიგებული საბანკო და სადაზღვევო საქმიანობა,
საზოგადოებრივი წესრიგი და ქვეყნის შიგნით დემოკრატიული, კანონის
უზენაესობაზე დაფუძნებული ურთიერთობები, სოფლის მეურნეობის,
კავშირგამბულობისა და მომსახურების სფეროს განვითარება, კულტურის, ხალხური
რეწვისა და სასუვენირო რეწვის მაღალი დონე, კვალიფიციური კადრები და
უცხოელი სტუმრებისათვის კეთილმოსურნე გარემოს შექმნა.

შიშის დამთესველი ტერორისტული აქტების და სამხედრო მოქმედებები ცუდ

გავლენას ახდენენ ტურისტული სექტორის განვითარებაზე მსოფლიოს მრავალ
კუთხეში. ამიტომ აუცილებელია კრიზისული სიტუაციების მართვის სწორი და
გონივრული ერთიანი სისტემის შემუშავება და ტურიზმის სფეროში დასაქმებული
150
და ტურიზმის ინდუსტრიის განვითარებით დაინტერესებული
ორგანიზაციებისათვის მისი სწრაფი და დროული მიწოდება.
იმ დროს, როცა ფართომასშტაბიან კრიზისულ სიტუაციებზე ინფორმაციები
განთავსებულია სხვადასხვა გაზეთების გვერდებზე და სხვადასხვა საინფორმაციო
საშუალებები გადმოსცემენ ტურიზმის სფეროში არსებულ კრიზისულ სიტუაციებზე
და თითქმის არაფერი კეთდება ამ ინფორმაციის დასარეგულირებლად.
„კრიზისი არის ყველა მოულოდნელი მოვლენა, რომელიც ანგრევს მოგზაურის,
ტურისტის მიზანს და ხელს უშლის ტურისტული ბიზნესის ნორმალურ საქმიანობას“
კრიზისული სიტუაციის მართვის სტრატეგია აუცილებელია იმისათვის, რომ
დაეხმაროს ტურისტებს შეინარჩუნონ ნდობა ტურისტული ინდუსტრიისადმი და
მინიმუმამდე შეამციროს რისკები
კრიზისული სიტუაციების სხვადასხვა ტიპებიდან გამომდინარე მათი ეფექტური
გადაჭრის მეთოდები ასე თუ ისე ერთნაირია. ეფექტიანი კავშირი (კომუნიკაცია),
დამყარებული პატიოსნების და გამჭვირვალობის პრინციპებზე არის კრიზისული
სიტუაციების მართვის გასაღები, მაგრამ აუცილებელია ამოქმედდეს ტურისტული
ინდუსტრიისადმი დამახასიათებელი მეთოდები, მათ შორის:
ა)კომუნიკაცია
ბ) სარეკლამო-პროპაგანდისტული საქმიანობა
გ)უსაფრთხოება და დაცვა
დ) ბაზრის შესწავლა
დახმარების აღმოსაჩენად ტურისტული ორგანიზაციის წევრებისათვის
შეთავაზებულია შემდეგი განსაკუთრებული მოქმედებები:
I. კრიზისამდე
II. პრობლემის წარმოშობის მომენტში
III. კრიზისის შემდეგ
.

151
მისი მიზანი მდგომარეობს იმაში, რომ მიაღწიონ ტურისტების დაბრუნებას
კონკრეტულ უსაფრთხო ადგილას რაც შეიძლება სწრაფად, ხოლო შედეგიანი
კრიზისული სიტუაციების მართვის მეთოდები ძალიან დააჩქარებენ ამ პროცესს.
ძირითადი რეკომენდაციებია:
კრიზისამდე - არ გადააფასოთ შესაძლებელი ზიანი, რაც შეიძლება მიადგეს თქვენს
ტურისტულ ბიზნესს კრიზისების შედეგად. კრიზისები სწრაფად ვრცელდება და
ამიტომ ყველაზე კარგი საშუალებაა შეამციროთ ან მოემზადოთ მასთან
შესახვედრად.
კერძოდ: კომუნიკაციის სფეროში სტრატეგიის შემოღება; კრიზისული სიტუაციის
მართვის გეგმის შემოღება.
კრიზისმა შეიძლება მიიღოს უამრავი ფორმა, ამიტომ უნდა დავიცვათ გეგმის
მომზადება უარესი წარმოსახვითი სცენარით. პირველ რიგში აუცილებელია
არსებული რესურსების რევიზიის გაკეთება კრიზისთან საბრძოლველად.
უნდა განსაზღვროთ გუნდების პასუხისმგებლობა და მოვალეობები
გადაწყვეტილებების მისაღებად. შეადგინეთ საკვანძო კონტაქტების ჩამონათვალი
განსაკუთებული სიტუაციების შემთხვევებში. ჩართეთ როგორც სახელმწიფო
სტრუქტურები, ასევე კერძო ტურისტული კომპანიები დაგეგმვის პროცესში, სწორედ
მაღალი ხარისხობრივი ურთიერთქმედება კრიზისული სიტუაციების დროს არის
ერთ-ერთი მთავარი გასაღები კრიზისული სიტუაციების ეფექტური მართვისათვის.
ძალიან კარგია რეპეტიციის ჩატარება პერიოდულად და გეგმის მოდერნიზება
ეტაპობრივად.
სასურველის დაინიშნოს პრეს-ატაშე. მნიშვნელოვანია, რომ ინფორმაცია მასობრივი
ინფორმაციის საშუალებებში კრიზისული სიტუაციების დროს მიეწოდებოდეს
ავტორიტეტული წყაროებიდან და იყოს შეთანხმებული. ამისათვის პრეს-ატაშეს
ადგილზე დანიშნული პიროვნება უნდა იყოს მაღალი თანამდებობის პირი, მაგრამ არ
არის აუცილებელი, რომ იყოს სახელმწიფო სტრუქტურიდან, ასევე აუცილებელია

152
დაინიშნოს რამოდენიმე პრეს-ატაშე, რომ საჭიროების შემთხვევაში შეცვალონ
ერთმანეთი. საჭიროა მათი მუდმივი ტრენინგი და ინსცენირებული სწავლება, რათა
მომზადებული შეხვდნენ სიტუაციებს.
პრესის და კომუნიკაციის განყოფილების შექმნა - იმისათვის, რომ მზად იყოთ
კრიზისის შესახვედრად ყველა ტურისტულმა ორგანიზაციამ უნდა შექმნას
კომუნიკაციის განყოფილება. განყოფილებაში უნდა მუშაობდეს ისეთი პერსონალი,
რომელიც ფლობს მასმედიასთან ურთიერთობის ჩვევებს. განყოფილებას უნდა
გააჩნდეს ადგილობრივი და საზღვარგარეთული მასმედიის სრულყოფილი
ჩამონათვალი, საკონტაქტო ინფორმაცია, რამოდენიმე ტელეფონის ხაზი, ფაქსი,
ინტერნეტი. ასევე თქვენი ორგანიზაციის შესახებ არსებული ძირითადი ინფორმაცია,
მათ შორის რუკები, ფოტოგრაფიები, კლიპები, ტურისტების მოძრაობის სტატისტიკა
და დოკუმენტური მასალები ადრე არსებული კრიზისების შესახებ თქვენს
სამოქმედო რეგიონში. თუ არის საშუალება ეს ინფორმაცია კარგი იქნება თუ
დადებული იქნება თქვენი ორგანიზაციის საიტზე.
უსაფრთხოების და დაცვის საკითხების მიდგომების სწავლება პრეს ატაშესათვის -
ინფორმაციის გაცვლა უსაფრთხოების საკითხების შესახებ აქცენტი უნდა გაკეთდეს
საპასუხო რეაგირებაზე და არა ინტენსიურ გაცვლაზე. როცა წარმოიშობა
მოულოდნელი კრიზისული სიტუაცია, პრეს-ატაშემ უნდა იცოდეს წაიყვანოს
დიალოგი ნდობის გამომწვევი მანერით უსაფრთხოების საკითხებზე, იპოვოს საჭირო
ბალანსი მიწვდილ ინფორმაციასა და ერთდროულად არ აკეთებდეს ხაზგასმას
უსაფრთხოების საკითხებზე.
სარეკლამო - პროპაგანდისტული საქმიანობის დაგეგმვა; ტურპარტნიორების
მონაცემთა ბაზის შექმნა.
მონაცემთა ბაზების შექმნა ყველა პარტნიორ ორგანიზაციაზე, ბაზებში უნდა შევიდეს
მონაცემები მომსახურების მომწოდებლებსა და ტურების ორგანიზატორებზე, ასევე

153
ინფორმაციები ადგილობრივ სასტუმროებზე, სატრანსპორტო კომპანიებზე,
ადგილობრივ სააგენტოებზე და ტურისტულ ასოციაციებზე.
უსაფრთხოების საკითხებში სრულყავით კავშირი ტურისტებთან - განათავსეთ
ინფორმაციები ტურისტების უსაფრთხოებაზე და სასწრაფო შეტყობინებები თქვენს
ვებ-საიტზე. ინფორმაცია უნდა შეიცავდეს თავის თავში შემდეგ სასარგებლო
ცნობებს: ტელეფონის ნომრებს, სადაც უნდა მართონ განსაკუთრებული სიტუაციის
წარმოშობის დროს, ვალუტის გაცვლითი კურსის შესახებ, ფულადი ნიშნების აღწერა,
საყოველთაოდ მიღებული ქცევის წესები, ის ადგილები, რომლებსაც უნდა
მოერიდონ ტურისტები, ბარგის შენახვის უსაფრთხო ადგილები, რომლებსაც უნდა
მოერიდნენ ტურისტები, ყველაზე უფრო გამოყენებული პროდუქტების საშუალო
ფასები, ასევე შეტყობინების აუცილებლობას ადგილზევე, თუ ტურისტის
წინააღმდეგ ადგილი ჰქონდა ძალადობის რაიმე ფაქტს და შეხსენას, რომ ტურისტმა
თან უნდა იქონიოს და კარგად შეინახოს მოგზაურობის დროს საჭირო
დოკუმენტების ფოტოასლები.
მოახდინეთ ტურისტების სტიმულირება უსაფრთხო კვების საშუალებების
შესასაწავლად - ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ მოამზადა ბროშურა
სარეკომენდაციო ხასიათის და შინაარსის - „უსაფრთხო საკვები
მოგზაურებისათვის“, მისი ანალიზი ძალიან კარგია იმისათვის, რომ ტურისტმა
იცოდეს, თუ როგორი საკვები უნდა მიიღოს მოგზაურობისას, რათა თავიდან
აიცილოს ავადმყოფობები.
აუცილებელი ზომები უსაფრთხოების კონტექსტში - ტურისტული ბიზნესის
ხელმძღვანელები აუცილებლად უნდა იყვნენ დარწმუნებული იმაში, რომ მათ იციან
ყველაფერი უსაფრთხოების ზომებზე, რომელიც ეხება ტურისტულ ინდუსტრიას.
ამიტომ აუცილებელია ტურისტული მომსახურების ჯაჭვის ყველა რგოლის
შესწავლა და ნახვა პირადად. საჭიროა გარკვეული იქნეს, თუ როგორ ჩამოდის
ტურისტი აეროპორტშიდა როგორ ემსახურებიან მას, სამგზავრო მარშრუტი და

154
სატრანსპორტო საშუალებები, სასტუმროები, რესტორნები, სავაჭრო ზონები,
ტურისტული ღირსშესანიშნაობები და ის ადგილები, სადაც ტურისტებს უხდებათ
ხოლმე ყოფნა, ე.ი. ამ ადგილების უსაფრთხოების თვალნათლივ ნახვა.
შექმენით ტურისტული პოლიცია და ექსტრემალური კავშირის ცენტრი - მსოფლიოს
ზოგიერთ ქვეყანაში, მაგალითად არგენტინაში, ეგვიპტეში, საბერძნეთში,
მალაიზიაში და სხვაგან განსწავლული არიან აღმოუჩინონ დახმარება რამოდენიმე
ენაზე. მექსიკელი „მწანე ანგელოზები“ იყენებენ პატრულირებისათვის ეკიპაჟებს,
ვინც ლაპარაკობენ ორ ენაზე. სხვა ქვეყნები სთავაზობენ რამოდენიმე ენაზე
მოლაპარაკე ოპერატორების დახმარებას ექსტრემალური სიტუაციის შემთხვევებში.
ასეთი სახის ინფორმაციები აუცილებელია, რომ ტურისტებს მიეწოდოს გარკვეულად
და თანაც მათი ჩასვლისთანავე სამოგზაურო რაიონში.
გქონდეთ კავშირი უშუალოდ ტურიზმის ინდუსტრიასთან - არ აიძულოთ თქვენი
ძირითადი პარტნიორები კრიზისის შესახებ დაეყრდნონ მხოლოდ მასმედიის
ინფორმაციებს. წარადგინეთ დაწვრილებითი მონაცემები უბედურების მასშტაბებზე,
იმაზე, რომ მიღებულია ზომები დაზარალებულთა დასახმარებლად, ასევე თუ რას
აკეთებენ უსაფრთხოების დაცვის ძალები იმისათვის, რომ აღმოფხვრან კრიზისული
სიტუაციის განვითარება, და რა კეთდება იმისათვის, რომ მსგავსი რამ აღარ
განმეორდეს. ინგლისის ტუროპერატორები
თქვენი ძირითად პარტნიორებს გადაეცით ინფორმაცია დაწვრილებით, რათა ისინი
არ დაეყრდნონ მხოლოდ მასმედიის მონაცემებს, ასევე იმაზე, რომ მიღებულია
ზომები დაზარალებულთა დასახმარებლად, ასევე თუ რას აკეთებენ უსაფრთხოების
დაცვის ძალები იმისათვის, რომ მსგავსი აღარ განმეორდეს.

ეს იმისათვის, რომ მათ ერთდროულად მიიღოთ ერთი და იგივე ინფორმაცია -

გასაცნობი მოგზაურობები მოწყობილი კრიზისის პერიოდში და ან მაშინვე კრიზისის
დასაწყისშივე არის საუკეთესო საშუალება მიეცეს ზემოაღნიშნულ პირებს პირადად
შეაფასონ საქმის რეალური მდგომარეობა.
155
შეეცადეთ გააუმჯობესოთ მომსახურების ხარისხი - ამ მიზნით გაუკეთეთ
თანამშრომლებს სტიმულირება, რათა მათ გააუმჯობესონ მომსახურების ხარისხი.
გამოიყენეთ საჩივრების ბიუროს პრაქტიკა და ასევე სამადლობელი ბარათების
მიხედვით პრემიებისა და ჯილდოების გაცემას მიეცით სისტემური ხასიათი.
საერთოდ აუცილებელია, რომ ტურისტს შეეძლოს სადმე განაცხადოს თავის
უკმაყოფილებაზე, თუკი მომსახურება არ შეესაბამებოდა მოლოდინს. მაგალითად
პერუში არსებობს ტურისტების დაცვის სამსახური, იგი მოქმედებს მომხმარებელთა
დაცვის სახელმწიფო კომისიის მეთვალყურეობით და უწევს საშუამავლო
მომსახურებას საჩივრების შეთხვევაში. ასევე აკეთებს ამ საჩივრების ანალიზს და
აწვდის მათ ტურისტულ კომპანიებს და იძლევა რჩევებს, თუ სად არის ხარისხის
გაუმჯობესება აუცილებელი.µ

შემოთავაზებულია ჰააგის დეკლარაციის პრინციპი VII

ტურისტების უსაფრთხოება, უსაფრთხოება და დაცვა და მათი ღირსების დაცვა

წინაპირობაა ტურიზმის განვითარება. აქედან გამომდინარე, აუცილებელია:
(ა) რომ ტურისტული მოგზაურობის, ვიზიტებისა და დასვენების ხელშეწყობის
ღონისძიებები თან ახლდეს ღონისძიებებს და უზრუნველყოს ტურისტებისა და
ტურისტული ობიექტების უსაფრთხოება და ტურისტების ღირსებების დაცვა;
(ბ) ეფექტური პოლიტიკის გატარება, რომელიც ეხება ტურისტებისა და ტურისტების
უსაფრთხოებას, ამ მიზნით შესაძლებლობების დამკვიდრება და ტურისტების
ღირსების პატივისცემა;
გ) ზუსტად დაადგინონ ტურისტულ საქონელზე, საშუალებებზე და
აღჭურვილობზე, მათი გამოყენების გამო ტურისტების მიერ განსაკუთრებული
ყურადღება;
(დ) მოამზადოს და ხელმისაწვდომი დოკუმენტაცია და ინფორმაცია მისცეს
156
ტურისტული ობიექტებზე მოსალოდნელი საფრთხის შესახებ;
ე) განახორციელოს თითოეული კანონის სპეციფიკური პროცედურების შესაბამისად
ტურისტული დაცვის სფეროში სამართლებრივი დებულებები, კერძოდ,
შესაძლებლობის ჩათვლით, ტურისტები ეროვნული სასამართლოებისგან
მოითხოვონ ეფექტური სამართლებრივ ზრუნვას მათი მავნე ქმედებების შემთხვევაში
პირები, ისეთი განსაკუთრებით ყველაზე მძიმე ქმედებებისაგან, როგორიცაა
ტერორიზმი.

ტურის წარმართვისას უსაფრთხოების ნორმების დაცვა და გიდის მიერ

გაწეელი რეკომენდაციები

გიდები ვალდებული არიან ტურის დაწყებამდე გააცნონ ტურისტებს სატრანსპორტო

გადაადგილებისას უსაფრთხოების ნორმების დაცვა:

 მოგზაურობის დაწყებამდე თითოეული ტურისტი და მთლიანად ჯგუფი

უნდა გაეცნოს კონკრეტული მოგზაურობის მიზანსა და ამოცანას, როლებიც
შესაძლებელია იყოს: დასვენება მცირედი ფიზიკური დატვირთვით,
ისტორიულ-კულტურული და ბუნებრივი ძეგლების მონახულება და ა.შ. მათ
უნდა მიიღონ ინფორმაცია სამოგზაურო რაიონის შესახებაც, როგორიცაა მაგ.
ლიტერატურული, კარტოგრაფიული, ადრე იქ მყოფთა მონათხრობები,
მეტეოროლოგიური, პოლიტიკურ-ეკონომიკური, რელიეფის, ფლორისა და
ფაუნის შესახებ.
 ტურისტული მარშრუტის პროფილის შემუშავება, თუნდაც საკმაოდ მარტივი
ტურების შედგენისას, წარმოადგენს მთლიანი ტურის ერთ-ერთ აუცილებელ
შემადგენელ ნაწილს.
157
სატრანსპორტო უსაფრთხოება - ტურისტების გადაზიდვების სეგმენტში, ავტობუსი
არის ტრანსპორტის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული სახეობა.

საავტობუსო ტურებით სარგებლობენ როგორც ახალგაზრდები, ასევე

პენსიონერებიც. მიზეზი ტურის მრავალფეროვნება, ფასი და გასართობი
პროგრამებია. ავტობუსები მოხერხებულია ხანგრძლივი მგზავრობისათვის, ისინი
აღჭურვილია ტუალეტით, სამზარეულოთი და მოხერხებული სავარძლებით,
ასევე განკუთვნილია მათთვის, ვისაც აქვს თვითმფრინავით ფრენის შიში.
უარყოფითია, ის რომ შესაძლებელია ავტობუსის დაზიანება, იაფი სასტუმროები,
ღამით მგზავრობა. გამოცდილი ტურისტები უპირატესობას ანიჭებენ ღამით
მოგზაურობას, რადგან მეტი დრო რჩებათ ექსკურსიებისათვის.
ავტობუსები, ეჭვგარეშეა, ტურისტებისთვის ტრანსპორტის ერთ-ერთი ყველაზე
მნიშვნელოვანი სახეობაა. უფრო მეტიც, მატარებლის ბილეთების სეზონური
გართულების პირობებში, საავტომობილო ტრანსპორტი მგზავრობის ერთგვარი
უსაფრთხო ტრანსპორტად გვევლინება.
ავტობუსების ტექნიკური მდგომარეობა და დოკუმენტაცია რეგმანენტირებულია
საერთაშორისო სამართლის ნორმებით მგზავრთა გადაყვანა/გადაზიდვის შესახებ.
მძღოლს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს საერთაშორისო მართვის მოწმობა,
ავტომობილის ტექნიკური პასპორტი, დაზღვევა, საზღვრის გადაკვეთისა და
ტრანზიტის ნებართვა, სამგზავრო ტრანსპორტირების უფლების ლიცენზია.
საერთაშორისო მგზავრობის შემსრულებელი ავტობუსებისთვის უსაფრთხოების
წესები დადგენილია საერთაშორისო წესებით. ავტობუსებს უნდა ჰქონდეთ სამი
ცალკეული სამუხრუჭე სისტემა და დაბლოკვის საწინააღმდეგო ბორბლიანი
სისტემა. მთიან გზებზე სასიარულოდ საჭიროა სპეციალური უსაფრთხოების
ღვედები თითოეულ სამგზავრო ადგილას. სპეციალური მოთხოვნები
დაწესებულია შუშის სიმტკიცეზე, აუცილებელია მგზავრების გადაუდებელი
სასწრაფო გასასვლელები და საგანგებო გადასასვლელები. ავტობუსებში უნდა
158
იყოს გამაფრთხილებელი წარწერები და ნიშნები, სპეციალური ჩაქუჩი ავარიის
დროს შუშის გასატეხად, რათა უზრუნველყოს მგზავრების გასვლა. გაზრდილი
მოთხოვნები დაწესებულია დამატებითი საბურავების ტარებისთვის. მძღოლი
უნდა იყოს შემოღობილი სამგზავრო განყოფილებიდან. თითოეული მანქანა
აღჭურვილი უნდა იყოს პირველადი დახმარების აფთიაქით და ხანძარმაქრით.
სასაზღვრო გამშვებ პუნქტებზე ხდება ავტობუსის შემოწმება, ყველაზე ხშირად
ისინი მხოლოდ ვიზუალური შემოწმებით შემოიფარგლება ზეთის ან საწვავის
გაჟონვისთვის. გადაუდებელი საწვავის ავზების დამონტაჟებას აკვირდებიან,
მონიტორინგი ხორციელდება სხვადასხვა საკითხებზე, მათ შორისაა სალონში,
სადაც არაკეთილსინდისიერი ტურისტები კონტრაბანდას აფარებენ. დასავლეთ
ევროპის მოთხოვნების თანახმად, ავტობუსები აღჭურვილი უნდა იყოს
ტახოგრაფებით, რომ აკონტროლონ უწყვეტი მართვის სიჩქარე და ხანგრძლივობა.
სატვირთო მანქანებისა და სამგზავრო ავტობუსების მართვის წესების მიხედვით,
გარკვეული პერიოდის შემდეგ, მძღოლი უნდა გაჩერდეს ავტოსადგომზე.
ტახოგრაფმა ზუსტად უნდა აღრიცხოს გრაფიკი და სიჩქარე, გაჩერებებს შორის
დროის ინტერვალი, ხოლო პოლიციის საგზაო სამსახურები ახორციელებენ
სათანადო კონტროლს და დამრღვევებზე მნიშვნელოვანი ოდენობით ჯარიმა
დაირიცხება.
გრძელი რეისების დროს, ავტობუსს ჩვეულებრივ ორი მძღოლი ემსახურება.
სამგზავრო ტრანსპორტის განსახორციელებლად ტექნიკური აღჭურვილობისა და
დოკუმენტაციის ტექნიკური მდგომარეობა რეგულირდება ნორმების,
ინსტრუქციების და წესების დაცვით, მათ შორის საერთაშორისო პირობებით (თუ
საერთაშორისო ტრანსპორტირება ხორციელდება). მძღოლს უნდა ჰქონდეს
საერთაშორისო მართვის მოწმობა, ავტომობილის ტექნიკური პასპორტი,
დაზღვევა, საზღვრის გადაკვეთისა და ტრანზიტის ნებართვა, სამგზავრო
გადაზიდვის ლიცენზია. საერთაშორისო რეისების შემსრულებელი

159
ავტობუსებისთვის უსაფრთხოების წესები დადგენილია საერთაშორისო წესებით.
ავტობუსებს უნდა ჰქონდეთ სამი ცალკეული სამუხრუჭე და დაბლოკვის
საწინააღმდეგო ბორბლიანი სისტემა და ღვედები თითოეულ სამგზავრო
ადგილზე. სპეციალური მოთხოვნები დაწესებულია შუშის სიმტკიცეზე,
მგზავრების გადაუდებელი სასწრაფო გასასვლელად საგანგებო
გადასასვლელების არსებობაზე. ხელმისაწვდომ ადგილებზე ავტობუსებში უნდა
არსებობდეს გამაფრთხილებელი ნიშნები და ავარიის დროს შუშის გატეხვის
სპეციალური ჩაქუჩი, რათა უზრუნველყოს მგზავრების გასვლა. გაზრდილი
მოთხოვნებით დადგენილია, რომ საბურავი სეზონურობაზე სათანადოდ უნდა
შეიცვალოს. მძღოლი უნდა იყოს შემოღობილი სამგზავრო განყოფილებიდან.
თითოეული მანქანა უნდა იყოს აღჭურვილი პირველადი სამედიცინო
დახმარების ნაკრებით და ხანძრის ჩამქრობი მოწყობილობით. სასაზღვრო გამშვებ
პუნქტებზე ავტობუსის შემოწმება შესაძლებელია გამკაცრდეს, მაგრამ ყველაზე
ხშირად ისინი მხოლოდ ვიზუალური შემოწმებით შემოიფარგლება (ზეთის ან
საწვავის გაჟონვა). იკრძალება ასევე საწვავის ცალკე დამატებით გადატანა
ავტობუსებში, მოწმდება სალონიც, რადგან არასასურველ ტურისტებს შეიძლება
არალეგალური ნივთიერებები გადაქონდეთ.
გამყოლი რეგულარულად ტელეფონით აცნობებს გამგზავნ კომპანიას
მოძრაობის მიმდინარეობის ან საგანგებო სიტუაციებთან დაკავშირებული
კონფლიქტების შესახებ. შესაძლო რემონტისთვის მძღოლს უნდა ჰქონდეს
შესაბამისი თანხა (საუკეთესოა საკრედიტო ბარათის სახით). დასავლეთის გზებზე
ეს არ არის პრობლემა, ტრასებზე არის სპეციალური ტელეფონები, სასწრაფო
დახმარების სამსახური საკმაოდ სწრაფად ჩნდება და უზრუნველყოფს ადგილზე
ტექნიკურ დახმარებას, ან ავტობუსი გადააქვთ უახლოეს სახელოსნოში.
პარტნიორებთან საკმაოდ კარგად დამყარებული ურთიერთობისას, საავტობუსო
კომპანიას აქვს შეთანხმებები სხვადასხვა კომპანიებთან, რომ გადაადგილების

160
 დანიშნულ მარშრუტზე ტექნიკური გაუმართაობის შემთხვევაში მოემსახუროს
და, სერიოზული ავარიის შემთხვევაში, აგზავნის ავტობუსს საგანგებო სიტუაციის
შეცვლის მიზნით.
ტურისტულ პაკეტზე შეძენილ სერვისებს შორის, დამატებით დაზღვევაა
გათვალისწინებული ავტობუსის ტრანსპორტირებისას, მათ შორის კოლექტიური
დაზღვევა.
ტურისტების უსაფრთხოებისა და ავტომობილის უსაფრთხოებისთვის
მნიშვნელოვანი საფრთხეა ტერორიზმი და ბანდიტიზმი. სამგზავრო ავტობუსი
ყაჩაღებისთვის მოსახერხებელი ობიექტია გადაადგილების თავისებურებების
გამო: მანქანა მოძრაობს დაცვის გარეშე, განსაკუთრებით დასახლებული
პუნქტების გარეთ. ტერორისტები ავტობუსებს ართმევენ, რათა მგზავრები
მძევლად აიყვანონ სხვადასხვა მიზნებით: გამოსასყიდის მიღება, კრიმინალების
საზღვარგარეთ გადაუწყვეტელი მოგზაურობის უზრუნველყოფა, პოლიტიკური
მიზეზების გამო.
ვინაიდან ტურისტები, როგორც წესი, თანხასა და ბარგს ატარებენ მათთან,
ტიპიურია ავტოსადგომებზე მგზავრების ბარგის, ავტობუსის ბარგის ქურდობა
დატვირთვის ან გადმოტვირთვის დროს.
ზოგიერთი ქვეყნების ტურისტულ ცენტრებში, როგორიცაა: ეგვიპტე, ისრაელი,
ბრაზილია აუცილებელია ავტობუსებს თან ახლდეს შეიარაღებული დაცვა.

ავტობუსის მძღოლის მითითებები ტურისტებისთვის

მძღოლმა ტურისტებს ისეთი მითითებები არ უნდა მისცეს, რაც გიდის
კომპეტენციაში შედის. ეს არ ეხება იმ შემთხვევას, როცა გიდი სათანადო თხოვნით
მიმართავს მას დახმარებისთვის.
გიდის მითითებები ტურისტებისთვის

161
გიდმა ტურისტებს ისეთი მითითებები არ უნდა მისცეს, რაც მძღოლის
კომპეტენციაში შედის. ეს არ ეხება იმ შემთხვევას, როცა მძღოლი სათანადო თხოვნით
მიმართავს მას დახმარებისთვის.
ავტობუსით მგზავრობა დილით
ავტობუსი შეხვედრის ადგილზე გასვლისთვის განსაზღვრულ დრომდე 20 წუთით
ადრე უნდა გამოცხადდეს, რათა საბარგულში შეინახოს ტურისტების ბარგი.
ავტობუსით მგზავრობა საღამოს
სანამ გიდი სასტუმროს მიმღებში ყველა აუცილებელ დეტალს არკვევს, მძღოლი
ავტობუსიდან იღებს ტურისტების ბარგს და ალაგებს ან ავტობუსის გვერდით ან
სასტუმროს შესასვლელთან. იმ შემთხვევაში, თუ სტუმრები საკუთარი სურვილით
მის დახმარებას მოინდომებენ, მძღოლმა ეს სასიამოვნო წინადადება მადლიერად
უნდა მიიღოს.

162
დაზიანებული ავტობუსი
იმ შემთხვევაში, თუ ავტობუსი დაზიანებულია, გიდმა ან მძღოლმა სასწრაფოდ უნდა
შეატყობინოს სააგენტოს.
სახიფათო ნივთები
ნივთები, რომლებმაც შეიძლება საფრთხე შეუქმნას ტურისტებს, ავტობუსს ან სხვა
ნივთებს, მძღოლმა ავტობუსში არ უნდა აიტანოს.
ბარგის დაზიანება
იმ შემთხვევაში, თუ ბარგი მგზავრობისას დაზიანდება, გიდმა ტურისტულ
სააგენტოს აუცილებლად უნდა მოახსენოს ამის თაობაზე.
მძღოლის სამუშაო მოვალეობები
ავტობუსის მართვა;

 ორიენტაცია (რუკის კითხვა და ა.შ.);

 საგზაო ნიშნებზე ყურადღების მიქცევა;

 ავტობუსის მოვლა:

 საფერფლეების ყოველდღიური დაცლა;

 ნაგვის ურნების ყოველდღიური დაცლა;

 ავტობუსის დასუფთავება;

 ფანჯრების გაწმენდა;

 ავტობუსის ტექნიკური უზრუნველყოფა;

 ტურისტების ბარგის ჩალაგება და ამოლაგება.

მაგნიტოფონი
როცა ტურისტები ავტობუსში სხედან, მაგნიტოფონის ჩართვა-არჩართვის საკითხი
მხოლოდ გიდმა უნდა გადაწყვიტოს. მუსიკის ხმის სიძლიერე უნდა დარეგულირდეს
ცარიელ ავტობუსში, სანამ სტუმრები დაიკავებენ ადგილებს.
ტურისტების გამორჩევა
163
გიდმა და მძღოლმა არც ერთი ტურისტი არ უნდა გამოარჩიონ. ისინი ჯგუფის ყველა
წევრს ერთნაირად უნდა მოექცნენ.
მაცივარი
მინერალური წყლის, ლიმონათისა და კოკა-კოლას გვერდით მაცივარში ლუდი,
ღვინო და სხვა ალკოჰოლური სასმელებიც შეიძლება იყოს. იმ შემთხვევაში, თუ ეს
მოცემულ ქვეყანაში დაშვებულია. მაგალითად, ნორვეგიაში, შვედეთში და ფინეთში
ეს აკრძალულია, გიდებს და მძღოლებს სამუშაო დღეებში ალკოჰოლის ყიდვის
უფლება არ აქვთ.
ზემოთჩამოთვლილი სასმელების გარდა, მაცივარში შეიძლება ტურისტების
მედიკამენტების შენახვაც, რომლებიც სიგრილეს საჭიროებენ. სხვა არც ერთი ნივთი
თუ პროდუქტი არ უნდა მოვათავსოთ ავტობუსის მაცივარში. 143

164
ავტობუსის ვენტილაცია
• მგზავრობის დროს მძღოლის ფანჯარა დაკეტილი უნდა იყოს, თუ ავტობუსში
ტურისტები არიან, მნიშვნელობა არ აქვს, თუ რა სიჩქარით მოძრაობს ავტობუსი;
• ყურადღება უნდა მიექცეს იმას, რომ ვენტილაციის ჩართვისას ცივი ჰაერი არ
უბერავდეს გიდის სკამს წინიდან ან უკნიდან;
• ფანჯრის გაღება შეიძლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ყველა ტურისტი თანახმა
იქნება.
გაითვალისწინეთ: სჯობს ავტობუსში ისე გაოფლიანდეთ, როგორც საუნაში, ვიდრე
გაცივდეთ.
მიკროფონი
მიკროფონს იყენებს მხოლოდ გიდი და არა მძღოლი ან ტურისტი. გამონაკლისი:
ექსკურსიის დასრულებისას მძღოლს შეუძლია ტურისტებს მიკროფონით მადლობა
გადაუხადოს.
მუსიკა
მუსიკალური პროგრამა მძღოლმა გიდს უნდა შეუთანხმოს. უმჯობესია მუსიკა
შეესაბამებოდეს იმ რეგიონს, სადაც ექსკურსია ტარდება.
ერთობლივი მუშაობა:
• გიდს არ უნდა ჰქონდეს მძღოლის დახმარების პრეტენზია;
• თუ მძღოლს თან აქვს საკუთარი კასეტა/დისკი, მას სრული უფლება აქვს მისცეს ან
არა გიდს მისი გამოყენების უფლება;
• თუ მძღოლი გადაწყვეტს საკუთარი კასეტის ან დისკის გამოყენებას, ეს ისე უნდა
მოხდეს, რომ ტურისტებმა ვერ შენიშნონ;
• გიდზეა დამოკიდებული ჩართავს თუ არა შემოთავაზებულ კასეტას/დისკს;
• ტურისტების კასეტების ან დისკების გამოყენება არ შეიძლება.
რადიო

165
იმ შემთხვევაში, როცა ტურისტები ავტობუსში სხედან, რადიოს ჩართვა არ არის
მიზანშეწონილი. გამონაკლისი შესაძლებელია, თუ ეს ჯგუფის ყველა წევრის
სურვილი იქნება.
ექსკურსიის დასრულებისას
ექსკურიის დასრულების შემდეგ გიდს ევალება შემდეგი ფორმალობები:
• შემოსავლების და დანახარჯების დაანგარიშება;
• ყველა ქვითრის ჩაბარება;
• ანგარიშის ჩაბარება;
• ყველა დოკუმენტის და ნივთის ჩაბარება, რაც სააგენტომ გიდს მისცა ექსკურსიის
დროს გამოსაყენებლად;

166
• სამუშაო სამოსის ჩაბარება;
• საინფორმაციო მასალის ჩაბარება (ბროშურები, ფლაერები და ა.შ.).
ორიენტირება
სწორი ორიენტირება მთლიანად ეკისრება მძღოლს. იმ შემთხვევაში, თუ მან
პროგრამით გათვალისწინებული მარშრუტი არ იცის, დროულად უნდა მოიძიოს
ინფორმაცია ყველა იმ ობიექტზე, რომლებიც ჩართულები არიან ექსკურსიაში.
დაუშვებელია ის, რომ მან ინფორმაცია მიიღოს ტურისტებისგან.
ერთობლივი მუშაობა:
• მძღოლს არ უნდა ჰქონდეს გიდის დახმარების პრეტენზია და იმედი ექსკურსიის
დაწყებამდე ან განმავლობაში;
• იმ შემთხვევაში, თუ გიდს სათანადო ცოდნა აქვს, სრული უფლება აქვს დაეხმაროს
ან არ დაეხმაროს მძღოლს;
• მძღოლზეა დამოკიდებული შემოთავაზებული დახმარება მიიღოს ან არ მიიღოს.
პუნქტუალობა
• გიდი და მძღოლი ვალდებულები არიან სააგენტოს მიერ მათთვის განკუთვნილი
დრო ზუსტად დაიცვან;
• გიდმა და მძღოლმა არავითარ შემთხვევაში არ უნდა ალოდინონ ტურისტებს;
• გიდი ვალდებულია ყოველთვის პირველი გამოცხადდეს შეხვედრის ადგილზე;
• იმ შემთხვევაში, თუ გიდი ან მძღოლი რაიმე მიზეზით აგვიანებს, ჯგუფს
დროულად უნდა მიეწოდოს ინფორმაცია ამის შესახებ. თუ ეს შეუძლებელია,
შეხვედრისას აუცილებლად უნდა ავუხსნათ ტურისტებს დაგვიანების მიზეზი.
მოწევა
ავტობუსში მოწევა არ შეიძლება. ეს ეხება მთლიანად ექსკურიისთვის განკუთვნილ
დროს, სანამ ჯგუფის ბოლო წევრი არ დატოვებს მას. ტურისტულ ავტობუსში არ
უნდა იყოს თამბაქოს სუნი. მძღოლი უნდა ეწეოდეს ავტობუსის გარეთ, გაჩერებებზე.
იგივე წესი ვრცელდება გიდზეც.

167
როცა ტურისტი აზიანებს რამეს
ავტობუსის დაზიანების შემთხვევაში გიდი ატყობინებს ტურისტულ სააგენტოს და
ავტობუსის მფლობელს.
ბარგის ან რაიმე ნივთის დაზიანების შემთხვევაში, გიდი ან თავად ადგენს ან
დამნაშავეს ადგენინებს დოკუმენტს, სადაც წერია, რა დაზიანდა და ვინ არის
დაზარალებული. დოკუმენტის ერთ ასლს ინახავს დამნაშავე და მეორეს კი გიდი.
ბენზინის ჩასხმა
ექსკურსია არ უნდა შეწყდეს თუნდაც საწვავის ჩასასხმელად. ტურისტი არ უნდა
იცდიდეს ბენზინგასამართ სადგურზე. ბენზინის ჩასხმა უნდა მოხდეს მაშინ, როცა
ტურისტები

168
ავტობუსში არ არიან: ექსკურსიის დაწყებამდე (ყველაზე საუკეთესო ვარიანტი), ან
როცა ტურისტები მუზეუმში იმყოფებიან, ან ქვეითად მოძრაობენ განსაზღვრულ
მარშრუტზე.
ცხოველები
ძაღლების, კატების, ფრინველებისა და სხვა ცხოველების ავტობუსით გადაყვანა
დაუშვებელია.
ურთიერთობის ფორმები
• გიდი და მძღოლი ერთმანეთს თავაზიანად და ყურადღებით უნდა მოეპყრან;
• გიდი და მძღოლი მხოლოდ მაშინ ჩაითვლებიან პროფესიონალებად, თუ
ტურისტებს, დამსაქმებლებს და სხვა ადამიანებს თავაზიანად და ყურადღებით
ეპყრობიან.
დაკარგვა
დაკარგული და დაზიანებული ნივთების შესახებ სააგენტოს წერილობითი ფორმით
უნდა ეცნობოს. გიდმა უნდა შეინახოს დოკუმენტის ერთი ასლი.
ნათესავები
გიდმა და მძღოლმა არ უნდა წაიყვანონ ნათესავები და ახლობლები ექსკურსიაზე.
ისიც დაუშვებელია, რომ რომელიმე მათგანმა ახლობლისგან ექსკურსიის ფული
აიღოს.
ძვირფასი ნივთები
• გიდმა ჯგუფი უნდა გააფრთხილოს, რომ ძვირფასი ნივთები ღამით არ დატოვონ
ავტობუსში. იმ შემთხვევაში, თუ ტურისტები, გაფრთხილების მიუხედავად, მაინც
დატოვებენ ავტობუსში ძვირფასეულობას, გიდს პასუხისმგებლობა ეხსნება.
• გიდს შეუძლია პასუხისმგებლობა აიღოს ტურისტების ძვირფასი ნივთების
შენახვაზე.
ტურისტის უსაფრთხოება, ტურისტული ფორმალობები, როგორც ტურისტული
გიდის საქმიანობის ერთერთი მიმართულება

169
ტურისტული მოგზაურობა თითქმის ყოველთვის გულისხმობს სიახლისა და
ჩვეული გარემოს შეცვლის ელემენტებს, მათ შორის ისეთს, რომელიც შეიცავს
საშიშროებას ტურისტის სიცოცხლისთვის. საერთაშორისო პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ
ტურისტების რაოდენობის ზრდასთან ერთად იზრდება მათი უსაფრთხოების დაცვის
აუცილებლობა. ძირითადად ეს ეხება რთული სოცალურ-პოლიტიკური სიტუაციის
მქონე რეგიონებს, სადაც რისკის სხვადასხვა დონე, მათ შორის სიცოცხლისათვის
საშიში მუქარაც არსებობს.
გარდა ამისა, უსაფრთხოების საკითხებს განეკუთვნება სხვადასხვა ინფექციები,
ეპიდემიები, შიდსი, კრიმინოგენური სიტუაციები, ნარკომანია, პროსტიტუცია და
ვანდალიზმი.

თუნდაც უმნიშვნელო მათ შორის – ჩრდილოეთის ქვეყნებიდან ცხელ სამხრეთის

ქვეყნებში საბანაოდ მოგზაურობისას ტურისტების დამწვრობები, ჭრილობები
მარჯნისა და ზღვის ზღარბებისაგან, ტურისტებისათვის მნიშვნელოვან პრობლემად
იქცევა ხოლმე.

რჩევები ტურისტების უსაფრთხეობის შესახებ ავტობუსებით გადაადგილების

დროს:

თუ თქვენ გეგმავთ მოგზაურობას ევროპაში ავტობუსით, ყველა ტურისტმა უნდა

იცოდეს, თუ რას უნდა მიაქციოს ყურადღება სატრანსპორტო საშუალების სალონში,
როგორ უნდა აირჩიოს ყველაზე უსაფრთხო ადგილი. მიუხედავად იმისა, რომ
ავტობუსები ითვლება უსაფრთხო, ვიდრე სამგზავრო მანქანები, დამატებითი
სიფრთხილე არ აყენებს ზიანს. ასე რომ, რჩევები მოგზაურისთვის:

- ყოველთვის გამოიყენოთ სავარძლები, რომლებიც აღჭურვილია უსაფრთხოების

ღვედებით, მათ შეუძლიათ თქვენი სიცოცხლის გადარჩენა; ავტობუსში

170
 ჩაჯდომისას ყურადღება მიაქციეთ სასწრაფო საავარიო გამოსასვლელებს და
ლუქებს, თუ სად არიან ისინი განლაგებული.
- ფული და საბუთები მუდმივად თქვენთან იქონიეთ;
- თუ მიგაქცთ მჩხვლეტავი ნივთები, ისინი უნდა იყოს საგულდაგულოდ
შეფუთული, ავარიის შემთხვევაში მან შეიძლება დაგაზარალოთ როგორც თქვენ,
ასევე სხვა მგზავრებიც;

- აფთიაქი უნდა იქონიოთ მუდმივად ხელბარგში. უბრალო ბინტს საჭირო

დროს შეუძლია სიცოცხლის გადარჩენა;
- არ შეარჩიოთ ადგილი მძღოლის მარჯვენა მხარეს, ასევე პირველ რიგში -
ისინი ითვლება ყველაზე საშიშ ადგილად ნებისმიერი შეჯახებისას;
- ბოლო რიგების ადგილებიც აგრეთვე ითვლება საშიშ ადგილებად ავარიის
დროს, ამის გარდა ისინი არაკომფორტულია;
- ყველაზე უსაფრთხო ადგილად ითვლება სალონის ცენტრალური ნაწილი,
მხოლოდ არა ფანჯარასთან, არამედ გასასვლელში.

ექსკურსიების მსვლელობისას ექსკურსანტები ვალდებულნი არიან ავტობუსში

დაიცვან სისიუფთავე; მგზავრობის დამთავრებისას ნაგავი (საკვების ნარჩენები) თან
უნდა წაიღონ; მოძრაობის დროს არ შეიძლება სალონში სიარული, ფანჯრის გაღება
და ხელების და თავის გადაყოფა, ჯგუფის ხელმძღვანელის თანხმობის გარეშე; არ
შეიძლება მძღოლთან და ერთმანეთთან ხმამაღალი საუბარი; იკრძალება ავტობუსის
სალონსა და ტუალეტში სიგარეტის მოწევა, დასაშვებია მხოლოდ გაჩერებებზე
დასაშვებ ადგილებში; ავტობუსის გაჩერების დროს საჭიროა რიგ-რიგობით
გადმოსვლა და ჩაჯდომა; ჯგუფის ხელმძღვანელი ჩამოდის პირველი და ადის მაშინ,

171
როდესაც ყველა მოთავსდება ტრანსპორტში; უსაფრთხოების მიზნით იკრძალება
ჩანთების დაწყობა გასასვლელში, რადგანაც იგი უნდა იყოს თავისუფალი, ხოლო
ხელბარგი მოათავსეთ ზედა თაროზე; ავტობუსის ექსტრემალური დამუხრუჭებისას
ხელი მოკიდეთ წინ მდებარე სავარძელს; მგზავრი ვალდებულია აანაზღაუროს
მატერიალური ზიანი, რომელიც მიაყენა სატრანსპორტო საშუალებას მგზავრობისას.

მგზავრების ეტიკეტის წესები უსაფრთხოების მიზნით:

1. მოერიდეთ ქცევას, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ფიზიკური და სიტყვიერი

დაპირისპირება სხვა მგზავრებთან, რითაც საფრთხეს შეუქმნით თქვენი და სხვა
მგზავრების უსაფრთხოებას;
2. ნებისმიერ დროს იყავით თავაზიანი, როგორც თანამგზავრებთან, ისე მძღოლთან;
3. საუკეთესო მგზავრები არიან ისინი, რომლებსაც ტენდენცია აქვთ საკუთარი
სიმშვიდის შენარჩუნებისა, რათა ისისმოვნონ მოგზაურობით;
4. აკრძალულია მოწევა ავტობუსში;
5. მგზავრობისას რადიოს ყურსასმენები უნდა იყოს გამოყენებული და სიხშირე
უნდა იყოს საკმარისად დაბალი, რათა სხვებმა ვერ მოისმინონ;
6. არ ჩაიდინოთ რაიმე ქმედება, რამაც შეიძლება ზიანი მიაყენოს სხვა პირის
ქონებას;
7. თავი შეიკავეთ ავტობუსში ხმამაღალი და / ან ვულგარული საუბრებისგან,
მობილური ტელეფონის საუბრების ჩათვლით;
8. მოერიდეთ სხვა მგზავრებთან არასასურველ საუბარს, ან უცენზურო მუქარის,
შეურაცხმყოფელი ან ”სიძულვილის” სიტყვების გამოყენებას.
რჩევები გიდებისათვის ტურისტთა უსაფრთხოების მიზნით სარკინიგზო
ტრანსპორტით გადაადგილებისას - გიდი ვალდებულია გააცნოს ტურისტებს
სარკინიგზო ტრანსპორტით მოძრაობის შემდეგი წესები:

172
 1. არ უნდა გაიაროთ პლატფორმაზე მატარებლის პლატფორმის კიდეზე 2 მ-ს
დაშორებით;
2. მატარებელს უნდა მიუახლოვდეთ მატარებლის სრული გაჩერების შემდეგ;
3. მატარებელში ჩასხდომა შესაძლებელია მხოლოდ ბაქანიდან;
4. ვაგონში ასვლისას დაეხმარეთ მგზავრებს ნივთების განთავსებაში;
5. ნივთები, რომლებიც გესაჭიროებათ მგზავრობისას მოათავსეთ სპეციალურ
განყოფილებაში;
6. მძიმე ნივთები არ მოათავსოთ ზედა თაროზე, რათა რყევისას არ ჩამოვარდეს
თაროდან;
7. მოძრაობისას არ გახსნათ მატარებლის გარე კარები;
8. ხანძრის გაჩენის შემთხვევაში დაუყოვნებლივ აცნობეთ გამყოლს. თუ ცეცხლის
ჩაქრობა
შეუძლებელია, სპეციალური „გასაჩერებელი ონკანის“ საშუალებით აცნობეთ
მძღოლს ან გამყოლს და შეეცადეთ გაჩერებული მატარებლიდან გადმოხვიდეთ
კარებიდან ან სპეციალური გასასვლელი ფანჯრებიდან;

ხანძრის გაჩენის შემთხვევაში:

იკრძალება მოძრავი მატარებლიდან გადმოხტომა;

 თუ ცეცხლმოკიდებული მატარებელი განაგრძობს მოძრაობას, თქვენ

შეეცადეთ მიაღწიოთ ვაგონამდე, სადაც ხანძარი ჯერ კიდევარ გაჩენილა და
ისუნთქეთ სველი ქსოვილის საშუალებით;
 ზოგჯერ ავარიები ხდება რკინიგზაზე ბიძგების (ზემოქმედების) დროს, თქვენ
უნდა შეეცადოთ გაჩერდეთ მატარებლის ფიქსირებული ნაწილებში
დაიფარეთ თავი თქვენი ხელებით, რათა თავიდან აიცილოთ დაზიანებები.

173
 გადასაზიდად აკრძალული ნივთებია: სხვადასხვა გაზები, საწვავი, თხევადი
აზოტი, ბუტანი, ჟანგბადის ბალონები, აკვალანგისტების ბალონები (ჟანგბადით),
აგრეთვე, სხვადასხვა შხამები, ცეცხლსასროლი იარაღი, ტყვია, სასიგნალო
მაშხალები, ფეთქებადი ნივთიერებები, ადვილადაალებადი სითხეები,
რადიოაქტიური ნივთიერებები და სხვ.,

საჰაერო ტრანსპორტის უსაფრთხოება

აეროპორტში ინციდენტების თავიდან ასაცილებლად, უნდა გახსოვდეთ

შემდეგი წესები:
 წინასწარ გამოცხადდით აეროპორტში ისე, რომ კონტროლის გავლის
საკმარისი დრო გქონდეთ;
 ავიაკომპანიების უმეტესობაში, შემოწმება იწყება გამგზავრებამდე ორი
საათით ადრე. თუმცა, მგზავრების დიდი შემოდინებით, შესაძლებელია
შეფერხებები. თუ მოგზაურობა ჯგუფურია, მაშინ უფრო ადრე უნდა
მიბრძანდეთ. უფრო მეტი დრო სჭირდება ოჯახს ან სტუდენტთა
ჯგუფს, რომ გაიარონ კონტროლი, ვიდრე ინდივიდუალურ ტურისტს.
2001 წლის 11 სექტემბერში მომხდარის შემდეგ, კონტროლი ძალიან
ნელა მიმდინარეობს;
 თავიდან უნდა იქნას აცილებული ყოველგვარი ჩხუბი, ცხელ ამინდში
განსაკუთრებით, საშიშია ალკოჰოლის ჭარბი კომბინაცია და
დაგვიანებული ფრენა. მიზანშეწონილია აირჩიოთ ადრეული (დილის)
ფრენა. უფრო ადრე ფრენა, შეფერხების ნაკლები შანსია. დილის ფრენის
ნებისმიერ შეფერხებას აქვს თოვლის ბურთის ეფექტი ყველა შემდგომი
ფრენისთვის;

174
  აეროპორტში წასვლამდე უნდა შეამოწმოთ აიღეთ თუ არა ყველა
საჭირო დოკუმენტი. ჯგუფში ფრენისას, უმჯობესია გყავდეთ ლიდერი,
რომელსაც ექნება ჯგუფის ყველა წევრის დოკუმენტები;
 აეროპორტში ფრთხილად უნდა აკონტროლოთ თქვენი ბარგი. ხშირად,
მგზავრების ბარგში ინახება ტრანსპორტირებისთვის აკრძალული
ნივთები - მაგალითად: ნარკოტიკებით. კრიმინალების განზრახვაა, რომ
ადამიანმა აუცილებლად გაიტანოს არალეგალური ნივთიერება საბაჟო
გზით,თუ ტურისტი დაიჭირეს, მას პასუხის გაცემა მოუწევს;
 ავიახაზები ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის წინა პლანზე დგას,
აეროპორტის უსაფრთხოება კი პასუხისმგებელი ბიზნესია. არასოდეს
უნდა იხუმროთ, რომ თქვენს ბარგში ბომბი ან ცეცხლსასროლი იარაღი
გაქვთ. აეროპორტის თანამშრომლები თქვენს განცხადებას
სერიოზულად მიიღებენ და დაგაპატიმრებენ, ეს კი გავლენას მოახდენს
სხვა მგზავრებზე, რადგან ყველა დაკავებული იქნება თქვენი ნივთების
მოსაძებნად;
 ბავშვებთან ერთად მოგზაურობისას რეკომენდებულია არ გაუშვათ
ხელი;
 განსაკუთრებული ყურადღება უნდა იქნას გამახვილებული
აეროპორტის გარეთ. შეიძლება ბევრ თაღლითობას ჰქონდეს ადგილი,
რომელსაც ტურისტების ხარჯზე მოგება სურს;
 აეროპორტიდან პარკირების მანქანები ხშირად იპარება. ყველა
მოპარული მანქანების დაახლოებით 50% ცუდად დაკეტილი იყო.
როდესაც ეს შესაძლებელია, უმჯობესია ავიცილოთ რეგიონებში ფრენის
თავიდან აცილება შუალედური ჩამოსხმის საშუალებით. ასეთი ფრენები
შეიძლება იყოს იაფი, მაგრამ უფრო დაუცველია ტერორისტებისა და სხვა
კრიმინალების მიმართ. ბრიტანეთის ავიახაზების ფრენის მგზავრები,

175
რომლებიც ქუვეითში დაეშვა, მაგრამ ყურის ომის დროს, დაიჭირეს და
რამდენიმე თვის განმავლობაში ადამიანის ფარი დაიჭირეს.

თქვენ ყურადღებით უნდა მოუსმინოთ აეროპორტის უსაფრთხოების

განცხადებებს. თუ ევაკუაცია აუცილებელია, შეტყობინება გადაეცემა შიდა
მაუწყებლობის საშუალებით. თქვენ უნდა იცოდეთ სად ხართ აეროპორტში და
სად არის გასასვლელი.

ადგილების შერჩევა
ბევრი ცდილობს განსაზღვროს რომელი ადგილები არის ყველაზე უსაფრთხო
თვითმფრინავზე. მაგრამ ავარიის ბუნება არაპროგნოზირებადია და ძნელი
მისახვედრი არაა თუ რომელი ადგილები გადარჩენის შანსს მოგცემთ.
არანაირი საფუძველი არ არის დასაჯერებელი, რომ თვითმფრინავის
გარკვეული ნაწილი ფრენის დროს უფრო უსაფრთხოა, ვიდრე სხვები. ამ
დრომდე, ყველაზე დიდი საფრთხე ბარგის თაროსგან ჩამოვარდნილი ბარგია.
დაჯავშნისას უნდა გაითვალისწინოთ შემდეგი ფაქტორები:
• ფართო თვითმფრინავით ფრენა ამცირებს ტერორისტული ინციდენტის
რისკს. Boeing 747 და სხვა დიდ თვითმფრინავებს შეუძლიათ მხოლოდ
სპეციალური აეროდრომებზე დაეშვან, ეს კი ამცირებს ტერორისტული
თავდასხმის რისკს, რადგან ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ასეთი თვითმფრინავი
გაიტაცეს. ფართო თვითმფრინავით მგზავრთა დიდი რაოდენობა ასევე
წარმოადგენს ტერორისტების შემაფერხებელ ფაქტორს.
ირაციონალურია აირჩიოთ ადგილი aisle- ს მახლობლად. ბევრს ამ ადგილები
ურჩევნია იმ იმედით, რომ შესაძლებელი იქნება გრძელი ფრენის საშუალებით
ადგომა და ფეხით სალონში გასეირნება. ამასთან, ასეთ ადგილას მგზავრი
საუკეთესო სამიზნეა ნებისმიერი ინციდენტისთვის.

176
ხელის ბარგი
იზრდება თვითმფრინავის ბარგის თაროებიდან დაცემული ობიექტებისგან
დაზიანების რაოდენობა. FSF საავიაციო უსაფრთხოების ფონდის შეფასებით,
ობიექტების დაცემა ყოველწლიურად იწვევს დაახლოებით 10,000 დაზიანებას,
რადგან თაროები გადატვირთულია. თუ თვითმფრინავი ტურბულენტურ
ზონაში მოხვდა თაროები შეიძლება მოულოდნელად გაიხსნას და მძიმე
ჩანთები გადმოვარდეს მგზავრის თავზე, რამაც სერიოზული დაზიანება
შეიძლება გამოიწვიოს, თუ ხედავთ, რომ ვინმემ ძალიან მძიმე საგნები ჩადო
ბარგის თაროზე, გააფრთხილეთ ეკიპაჟის წევრი.

საკონტროლო კითხვები

1. რა რეგულაციები აქვს ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO)-ის

ტურიზმის უსაფრთხოების საკითხებში
2. რა როლს თამაშობს მსოფლიოს ტურისტული ორგანიზაცია (WTO) ტურიზმის
უსაფრთხობის საკითხებში
3. რომელი საჰაერო-სატრანსპორტო ორგანიზაციების არეგულირებს ტურისტთა
უსაფრთხო გადაყვანას?
4. რა ღონისძიებებს განიხილავს ჰააგის დეკლარაცია ტურისტების
უსაფრთხოების მიზნით?

177
 თემა 9

სასკოლო ექსკურსიები

ექსკურსიები სკოლის სასწავლო გეგმის სავალდებულო ნაწილია.

178
ექსკურსია შესანიშნავი შემთხვევაა ბავშვების მეგობრებისა და მასწავლებელთან
ურთიერთობის გასაძლიერებლად. სასკოლო ექსკურსიების უსაფრთხოების
თვალსაზრისით საჭიროა ყურადღება მიექცეს შემდეგ საკითხებს:
1. ჯგუფში ბავშვების რაოდენობა 10-15 -ით განისაზღვროს. თანმხლები - სამი
ზრდასრული ადამიანი;
2. ბავშვების იდეალური თანაფარდობა ექსკურსანტ ბავშვებსა და მოზრდილებში არ
უნდა აღემატებოდეს 5 ბავშვს 1 ზრდასრული;.
3. აცნობეთ ბავშვების მშობლებს გრაფიკის, გეგმისა და მოქმედების მარშრუტის
შესახებ;
4. გამყოლი პედაგოგებს ეხმარება და აკონტროლებს ბავშვების მოძრაობებს,
უზრუნველყოფს საჭირო დახმარებას და საჭიროების შემთხვევაში ბავშვებს თან
ახლავს ტუალეტში. კარგია, თუ თანმხლებ პირებს შორის იქნებიან ქალი და კაცი;
6. ნებისმიერი ღონისძიება წინასწარ უნდა იყოს დაგეგმილი (ვიზიტები, ლაშქრობა
და ა.შ.). მარშრუტები წინასწარ უნდა იყოს გააზრებული და შეთანხმებული
მონაწილე ბავშვების მშობლებთან;
7. გადაადგილებისას უამრავი ნიუანსია, რომელიც
გასათვალისწინებელია. გამოიყენეთ მხოლოდ ლიცენზირებული სატრანსპორტო
მომსახურებები;
8. ტურის განმავლობაში სთხოვეთ სმარტფონების შეცვლა მარტივი მობილური
ტელეფონებით და ჭკვიანი საათებით. ექსკურსიაზე, სმარტფონი (ისევე როგორც
ნებისმიერი სხვა ეკრანი) ყურადღებას ამახვილებს ბავშვებს, ამიტომ იზრდება
სააფრთხეების რისკი;
მნიშვნელოვანია არ დაგვავიწყდეს, რომ ბავშვებისთვის ძნელია შეინარჩუნოთ
ინტერესი 15-20 წუთზე მეტხანს. უმჯობესია შეცვალოთ მოტორული და მშვიდი
ბავშვების საქმიანობა. რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი? როდესაც ბავშვები
მოწყენილები და გაფანტული არიან და შემდეგ ძნელია მათი შეკრება.

179
 სასკოლო ექსკურსიები საგანმანათლებლო დაწესებულების გარეთ ტარდება
მხოლოდ საგანმანათლებლო ხელმძღვანელის სანქციით. ტურის ხელმძღვანელი
წარუდგენს განცხადებას დირექტორის სახელით, რომელშიც უნდა იყოს
მითითებული: ღონისძიების სახელი და შინაარსი, ხელმძღვანელი და თანმხლები
პირები, ადგილი და თარიღი. შეკვეთის დანართი წარმოადგენს ღონისძიებაში
მონაწილე მოსწავლეების ჩამონათვალს, რომელშიც მოცემულია ინფორმაცია
უსაფრთხოების ზომების ბრიფინგის შესახებ, ღონისძიების შემდეგ ან მისი
მიმდინარეობის დროს. მენეჯერმა უნდა აცნობოს მოსწავლეთა მშობლებს
ექსკურსიის ხასიათისა და დროის შესახებ.
ექსკურსიებისა და ბრიფინგის ორგანიზებისას განსაკუთრებული ყურადღება
მიაქციეთ ბავშვების აღჭურვილობას:
- ტანსაცმელი უნდა იყოს სეზონური და კომფორტული;
- არ უნდა ატარებდნენ ძვირადღირებული სამკაულებს და აღჭურვილობას;
- ფეხსაცმელი უნდა იყოს კომფორტული და სუფთა, მოდური ფეხსაცმელი მაღალი
ქუსლებით აკრძალულია (ასეთი ფეხსაცმელი დასაშვებია თეატრის მონახულებისას,
მაგრამ მხოლოდ როგორც შემცვლელი ფეხსაცმელი);
- ბავშვებს უნდა ჰქონდეთ მინიმალური საგნები, რაც დამოკიდებულია ტურის
შინაარსზე და მახასიათებლებზე.
გუნდის ლიდერს უნდა ჰქონდეს პირველადი სამედიცინო დახმარების ნაკრები,
რომელსაც მინიმალური კომპლექტი აქვს პირველი დახმარების ხელსაწყოებით.
ღონისძიების დასრულების შემდეგ, მისი ლიდერი ვალდებულია დირექტორს
წარუდგინოს ღონისძიების მსვლელობისას აღნიშნულ შედეგები და კომენტარები.
გაუთვალისწინებელი გარემოებების არსებობის შემთხვევაში დაუყოვნებლივ
აცნობეთ დირექტორს ნებისმიერი საინფორმაციო საშუალები (სატელეფონო,
მობილური კომუნიკაცია და ა.შ.) გამოყენებით.

180
სასკოლო ბანაკებში უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით
დაპროექტება

181
182
უსაფრთხოება ავტობუსით გადაადგილების დროს

ტურის ლიდერი ვალდებულია:

 შეამოწმოს საგზურის იდენტობა, კოორდინაცია მოახდინოს მძღოლთან

გაჩერებებსა და გაჩერების დროის შესახებ;
 მძღოლთან დააზუსტოს ავტობუსში საგანგებო გასასვლელების
ადგილმდებარეობა და სპეციალურ შემთხვევებში მათი გამოყენების წესები;
 ინსტრუქტაჟი ჩაუტაროს ჯგუფს ქცევის წესების შესახებ მარშრუტზე,
გაჩერებებსა და მოგზაურობის სხვა მახასიათებლების შესახებ;
 ავტობუსში ჩასხდომის შემდეგ შეამოწმოს ბავშვების ჩამონათვალი და
აცნობოს მძღოლს მოგზაურობის მზადყოფნის შესახებ;
 გზაზე დაიცვას მძღოლის ყველა მითითება უსაფრთხოების მოთხოვნების
შესრულების მიზნით;
 შეახსენეთ ბავშვებს უსაფრთხო მოქცევის შესახებ მარშრუტის გასწვრივ და
აჩვენეთ საგანგებო გასასვლელების ადგილმდებარეობა;
 სატრანსპორტო საშუალებით მარშრუტზე მგზავრობისას ჯგუფის
ხელმძღვანელი უზრუნველყოფს წესრიგს;

მარშრუტის გავლისას აკრძალულია:

 მძღოლთან საუბარი, კითხვების დასმა, ხმაური და ხმამაღალი ლაპარაკი;

 ავტობუსში სიარული და ფეხზე დგომა;
 ავტობუსის დანაგვიანება (ნაგავი ტომარაში უნდა ჩაიდოს და მოგზაურობის
შემდეგ არ უნდა დარჩეს ავტობუსის სალონში);

მარშრუტზე მოძრაობისას აუცილებელია:

183
  იმოქმედეთ მძღოლის, ჯგუფის ხელმძღვანელის და თანმხლები პირების
ყველა ინსტრუქციის შესაბამისად;
 გრძელი მოგზაურობის დროს, ერთმანეთის მიმართ პატივისცემით
მოეპყარით და საჭიროების შემთხვევაში, უზრუნველყოთ
ურთიერთდახმარება;

- გადაუდებელი შემთხვევების შემთხვევაში, გაჩუმდით, ნუ შექმნით

პანიკას და მკაცრად დაიცავით მძღოლისა და ჯგუფის
ხელმძღვანელის ყველა მითითება.

ჩამოსვლის შემდეგ, ტურის ლიდერმა უნდა:

- განახორციელოს ორგანიზებულად გადმოიყვანოს მოსწავლეები, რომ არ მოხდეს
ავტობუსის გასასვლელებთან შეკავება;
- ჩამოსვლის შემდეგ შეამოწმეთ ჯგუფის შემადგენლობა და მოსწავლეებს
დაუსვით შეკითხვები ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ;
- საგანმანათლებლო დაწესებულებაში დაბრუნების შემდეგ შეამოწმეთ სიაში
ბავშვების ხელმისაწვდომობა და შეატყობინეთ დირექტორს ან დირექტორის
მოადგილეს საგანმანათლებლო სამუშაოსთვის დაბრუნების შესახებ.

- ლიდერის და მისი თანმხლები პირების მთავარი ამოცანაა ჯგუფის მთლიანობაში

შენარჩუნება მარშრუტის დასაწყისიდან ბანაკში დაბრუნებამდე. ნებისმიერი ბავშვის
დაკარგვა საზოგადოებრივი ტრანსპორტით მგზავრობისას დაუშვებელია.

ექსკურსიის დროს ხანძრის წარმოშობა:

184
 როგორც წესი, ხანძრის შედეგად გარდაცვალების მთავარი მიზეზი არის
ასფსიქსაცია ნახშირორჟანგით ან ქიმიური ნაერთების მიერ მოწამვლა, რომლებიც
მნიშვნელოვანი რაოდენობითა და ასორტიმენტითაა კვამლში.

გადარჩენის მთავარი პირობა რესპირატორული დაცვაა.

მთავარი ამოცანა - უმოკლეს დროში ბავშვების გასვლის უზრუნველყოფა ძლიერი

კვამლის ზონიდან.

საჭიროა მოსწავლეებს განემარტოთ ხანძარსაწინააღმდეგო მეთოდები:

- გამოიყენეთ იმპროვიზირებული საშუალებები (ცხვირსახოცი, წყლით

დამატენიანებული ნებისმიერი მასალა) სასუნთქი სისტემის დასაცავად. ისუნთქეთ
სველი ცხვირსახოცით, დაფარეთ იგი პირით და ცხვირით, რაც უზრუნველყოფს
სასუნთქი ორგანოებისგან მოწევას, რადგან წვის პროდუქტები წყდება და რჩება სველ
ქსოვილში;

ავტობუსში ხანძრის შემთხვევაში სამაშველო ბრძანება:

- სწრაფად დატოვეთ ავტობუსი წინა კარიდან;

- თუ ეს შეუძლებელია, მაშინ უნდა დატოვოთ ავტობუსი სასწრაფო გასასვლელით

(ფანჯრები):

ავტობუსს საბოლოოდ დატოვებს ჯგუფის ხელმძღვანელი, როდესაც დარწმუნდება,

რომ ავტობუსში არავინ არ არის.

185
საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტრომ
შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროსთან ერთად ჯერ
კიდევ 2016 წელს შეიმუშავა ექსკურსიების ორგანიზებასთან დაკავშირებული
რეკომენდაცია, ინდივიდუალური ადმინისტრაციული აქტი:

ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებების მოსწავლეთა ექსკურსიების

განხორციელების წესი
1. ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებების მოსწავლეთა ექსკურსიების
განხორციელების წესი (შემდგომ – წესი) განსაზღვრავს ზოგადსაგანმანათლებლო
დაწესებულებების მოსწავლეთა ექსკურსიების დაგეგმვის, განხორციელების,
აგრეთვე მოსწავლეების, მათი წარმომადგენლების, მასწავლებლების და ექსკურსიის
განხორციელებაში მონაწილე პირთა უფლება-მოვალეობებს და პასუხისმგებლობებს.
2. ეს წესი ვრცელდება სკოლისა და მშობლების მიერ სასკოლო დროს ორგანიზებულ
ექსკურსიებზე.
3. წესში გამოყენებულ ტერმინებს ამ წესის მიზნებისთვის აქვს შემდეგი
მნიშვნელობა:
ა) ექსკურსია – სკოლის მიერ გასართობი, შემეცნებითი-სასწავლო მიზნებისათვის
სასკოლო დროს განხორციელებული აქტივობა, რომელიც მოიცავს მოსწავლეთა,
მოსწავლის წარმომადგენელთა და მასწავლებელთა ტრანსპორტით გადაადგილებას
მათ მიერ განსაზღვრულ ლოკაციაზე კანონმდებლობით დადგენილი წესის
შესაბამისად.

ბ) ექსკურსიის ორგანიზატორი – სრულწლოვანი პირი, რომელიც ორგანიზებას უწევს

ექსკურსიას. ორგანიზატორი შესაძლებელია იყოს მოსწავლის წარმომადგენელი,
მასწავლებელი ან სკოლაში დასაქმებული სხვა პირი;

გ) ექსკურსიის ხელმძღვანელი – სრულწლოვანი პირი, რომელიც უშუალოდ

მონაწილეობს კონკრეტულ ექსკურსიაში და პასუხისმგებელია მგზავრობის
186
პროცესში და ექსკურსიის ლოკაციაზე მოსწავლეთა უსაფრთხოებაზე. ექსკურსიის
ხელმძღვანელი შესაძლებელია ამავდროულად იყოს ექსკურსიის ორგანიზატორი;

დ) მოსწავლე – პირი, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით

ირიცხება ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაში;

ე) მოსწავლის წარმომადგენელი – მშობელი, მეურვე ან სხვა კანონიერი

წარმომადგენელი;

ვ) სასკოლო დრო – სასკოლო სასწავლო გეგმით განსაზღვრული პროცესის, აგრეთვე

სკოლის მიერ ინიცირებული, ორგანიზებული, კონტროლირებული, დაფინანსებული
ნებისმიერი ღონისძიების მიმდინარეობის დრო.

ექსკურსიის წესში გამოყენებულ სხვა ტერმინებს აქვს საქართველოს

კანონმდებლობით განსაზღვრული მნიშვნელობა.

მუხლი 2. ექსკურსიის ორგანიზატორისა და ხელმძღვანელის მოვალეობები

1.ექსკურსიის ორგანიზატორი/ხელმძღვანელი პასუხისმგებელია მგზავრობის
პროცესში და ექსკურსიის ლოკაციაზე მოსწავლეთა უსაფრთხოებაზე, რისთვისაც იგი
გამოითხოვს და სკოლის დირექტორს/დირექტორის მოვალეობის შემსრულებელს
ექსკურსიამდე არანაკლებ 10 დღით ადრე წარუდგენს ტრანსპორტის გამართულობის
დამადასტურებელ დოკუმენტს, მძღოლის პირადობის დამადასტურებელი
დოკუმენტისა და შესაბამისი კატეგორიის ავტომანქანის მართვის უფლების
დამადასტურებელი მოწმობის ასლს, ინფორმაციას ექსკურსიის მიზნების,
დაგეგმილი აქტივობების, მონაწილე პირების (მათ შორის, მცირეწლოვნების),
პასუხისმგებელი პირების, ექსკურსიის თარიღისა და ლოკაციის შესახებ.
2. სკოლის დირექტორი/დირექტორის მოვალეობის შემსრულებელი განიხილავს
წარდგენილ ინფორმაციას/დოკუმენტებს და იღებს გადაწყვეტილებას ექსკურსიის
განხორციელების შესახებ გონივრულ ვადაში.
187
3. ექსკურსიის ორგანიზატორი ვალდებულია მოსწავლეს, მის წარმომადგენელს და
ექსკურსიაში მონაწილე სხვა პირებს მიაწოდოს სრულყოფილი ინფორმაცია
ექსკურსიის თარიღის, ლოკაციის, დაგეგმილ ღონისძიებათა მიზნების, აქტივობების
და მონაწილე და პასუხისმგებელი პირების შესახებ.
4. ექსკურსიის ორგანიზატორს უნდა ჰქონდეს მოსწავლის მშობლის წერილობითი
თანხმობა ექსკურსიაში მოსწავლის მონაწილეობის შესახებ, თუ მოსწავლის
წარმომადგენელი არ ახლავს მას ექსკურსიაზე.
5. ექსკურსიაში მონაწილე სრულწლოვან პირთა შორის უნდა იყოს სულ მცირე ერთი
ქმედუნარიანი პირი, რომელსაც აქვს პირველადი სამედიცინო დახმარების
აღმოჩენის უნარ-ჩვევები.
6. ექსკურსიის ხელმძღვანელს სრულყოფილად უნდა ჰქონდეს მონაწილე
მოსწავლეებისა და b მშობლების მონაცემები, მათ შორის, ინფორმაცია მონაწილე
მოსწავლის სპეციალური საჭიროებების შესახებ.

მუხლი 3. ტრანსპორტირების წესი

1.მოსწავლეების, მშობლებისა და მასწავლებლების ექსკურსიაზე ტრასპორტირება
უნდა განხორციელდეს კანონმდებლობით დადგენილი მოთხოვნების დაცვით,
ფიზიკური ან იურიდიული პირის მიერ იმ სატრანსპორტო საშუალებით, რომელსაც
გავლილი აქვს ტექდათვალიერება კანონმდებლობით დადგენილი წესით.
2. სატრანსპორტო საშუალებას უნდა მართავდეს შესაბამისი გამოცდილებისა და
სათანადო კატეგორიის მართვის მოწმობის მქონე მძღოლი.
3. სატრანსპორტო საშუალებაში უნდა იყოს განთავსებული პირველადი სამედიცინო
დახმარების ჩანთა.
4. მოსწავლეთა ტრანსპორტირებისას მათი კვების მიზნით საკვები პროდუქტების
ტრანსპორტირება უნდა ხორციელდებოდეს სანიტარული პირობების დაცვით.
5. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე არასრულწლოვანთათვის ტრანსპორტირება
უზრუნველყოფილი უნდა იყოს მათი საჭიროების გათვალისწინებით.
188
მუხლი 4. პასუხისმგებლობა
ამ წესით გათვალისწინებული მოთხოვნების დარღვევა გამოიწვევს
პასუხისმგებლობას საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით.

საკონტროლო კითხვები

1. როგორია სასკოლო ექსკურსიის სასწავლო გეგმის სრეუქტურა?

2. რა ძირითადი მოთხოვნები წაეყენება სასკოლო ექსკურსიას უსაფრთხოების

მიზნით?
3. დაახასიათეთ ექსკურსიის ორგანიზატორისა და ხელმძღვანელის უაფრთხოების
ძირითადი მოვალეობები
4. რა ძირითადი წესები გამოიყენება უსაფრთხოების მიზნით მოსწავლეების
ტრანსპორტით გადაადგილების დროს?
5. რა ღონისძიებების განხორციელებაა საჭირო ექსკურსიების დროს ხანძრის
წარმოშობის შემთხვევაში?

189
 თემა 10

სათავგადასავალო და ეკოტურისტული მარშრუტების მართვა

სათავგადასავალო და ეკოტურისტული მარშრუტების თავისებურებანი;

გარემოსდაცვითი პრინციპების გამოყენება და ტურისტული მარშრუტების
მსვლელობისას საგანგებო ქცევის წესების დაცვისკენ მიმართული გიდის საქმიანობა.

ტურიზმის სახეობებს შორის მსოფლიოში პოპულარობით სარგებლობს

სათავგადასავლო და ეკოტურიზმი, ეს სახეობები გულისხმობს ეგზოტიკურ,
გარკვეული საფრთხის შემცველ ადგილებში მოგზაურობას. სათავგადასავლო
და ეკოტურირისტულ მოგზაურობად შეიძლება ჩაითვალოს ნებისმიერი
ტურისტული აქტივობა. ბუნების შემეცნება . თავგადასავალი შეიცავს
ექსტრემსაც საფრთხეს. საფრთხე სხვადასხვაგვარია გამომდინარე
ტურისტული მარშრუტის სპეციფიურობიდან. თავგადასავლების მოყვარულ
ტურისტებს იზიდავთ მოგზაურობა უდაბნოებში. ჯუნგლებში, ტყეებში.
რაფთინგი, ჯიპინგი, დაივინგი, სქაისერფინგი და სხვ.
ეკოტურისტული მარშრუტების მთავრი ტურისტული პროდუქტი კი არის
დაცული ტერიტორიები, ეროვნული და თემატური პარკები, ბუნების ძეგლები.
უნდა აღინიშნოს, რომ საფრთხე ადამიანს ყოველთვის და ყველგან შეიძლება
შეემთხვას ანუ იყოს მისი თანამგზავრი, აქედან გამომდინარე კიდევ უფრო
იზრდება რისკები ექსტრემალურ ტურიზმში, რომელთა შორის ცალკე აღნიშვნის
ღირსია პროფესიული დაავადებები (ცხ.1.), რომლითაც ძირითადად ავადდებიან
გიდები, რადგან სწორედ მათ უწევთ ყველაზე უფრო მეტად აღნიშნულ

190
 მარშრუტებზე გადაადგილება და ყოფნა. დამაზიანებელი ანუ რისკის ფაქტორების
კლასიფიკაცია შესაძლებელია გამოისახოს შემდეგნაირად:

ცხრილი 1.

საფრთხეების სახეობები დაავადებათა ტიპები

არახელსაყრელი მეტეოროლოგიური გაციებითა და ანთებით გამოწვეული

პირობები ავადმყოფობები.

ჰაერის (გულის) უკმარისობა, არტერიული

მაღალიმთის კლიმატი
წნევა, მთის (სიმაღლის) ავადმყოფობა.

თვალის დაავადებები, მზის დამწვრობა,

მზის რადიაცია
მზის დარტყმა.

გასტრიტი, ნაწლავების გაღიზიანება,

ყოველდღიური კვების რეჟიმისგან ნივთიერებათა ცვლის დარღვევა, სახსრების
განსხვავებული საკვების მიღება დაავადება, ორგანიზმის გამოშრობა,
მოწამვლა.

ხანგრძლივი ფიზიკური დატვირთვა,

ხერხემლის გამრუდება, ვენების
მძიმე ტვირთით (ზურგჩანთით) უგზო,
გაგანიერება, სახსრების დაავადება.
დასერილი ტერიტორიის გადაკვეთა

ტკიპის ენცეფალიტი, ლეიშმანიოზი,

მწერების ნაკბენი
ალერგია, მალარია, ტულარემია.

- ტრავმის მიღების საშიშროება;

- გარემო პირობების ზემოქმედება;

- ხანძარსაშიშროება;
191
- ბიოლოგიური ზემოქმედება;

- ფსიქოფიზიოლოგიური გადატვირთვა;

- გამოსხივების საშიშროება;

- ქიმიური ზემოქმედება;

- ჰაერში აირის (გაზის)ან მტვერის სიჭარბე;

- რისკის სხვა ფაქტორები;

- სპეციფიკური ფაქტორები;

ტრავმის მიღების საშიშროება შეიძლება წარმოიქმნას ადგილმდებარეობის რთული

რელიეფით, საგნებისა და მექანიზმების გადაადგილებით, მთაში შექმნილი
მოვლენებით (ქვათაცვევნა, ზვავი, წყალდიდობა, მეწყერი, და სხვა), გამოსაყენებელი
აღჭურვილობისა და ინვენტარის არახელსაყრელი ერგონომიკული
მახასიათებლებით, სახიფათო ატმოსფერული მოვლენებით (ელვა, მეხი, გაზრდილი
ელექტროობა და ა.შ.). ტრავმის მიღების საშიშროების შემცირებას უზრუნველყოფს:

- მოძრავ მექანიზმებსა და სახიფათო მონაკვეთებზე გამოყენებული დამცავი

მოწყობილობები და ზღუდეები (ამწემოწყობილობები, საბაგირო გზები,
სახელურები,ჯებირები, დამცავი ზღუდეები და სხვა);

- ინდივიდუალური დაცვის საშუალებები (დამზღვევი თოკები, სარტყელები,

ჩაფხუტები, ეკიპირება და სხვა);

- ტურისტულ აღჭურვილობისა და ინვენტარისადმი ერგონომიკული მოთხოვნების

დაცვა;

192
- ტურისტებისთვის განკუთვნილი შენობა-ნაგებობებისა და ტრანსპორტის
ნორმალური ტექნიკური მდგომარეობის დაცვა;

- ტურისტებისათვის განკუთვნილი ინვენტარისა და მოწყობილობების (ლიფტები,

ამწემოწყობილობები, ურიკები და სხვა) ექსპლუატაციის წესების დაცვა და მათი
უსაფრთხო მუშაობის უზრუნველყოფა;

- ტურისტების წინასწარი ინფორმირება რისკის ფაქტორებზე და მოსალოდნელ

ტრავმებზე, ანუ თუ როგორ აიცილონ თავიდან შეასაძლო ტრავმები და რა საგანგებო
ღონისძიებები უნდა გაატარონ მათი მიღების შემთხვევაში.

გარემო პირობების ზემოქმედება როგორც წესი განპირობებულია ატმოსფეროში

ტენიანობის დონითა და ჰაერის მოძრაობით, აგრეთვე გარემოს ტემპერატურის,
ამინდისა და ატმოსფერული წნევის მკვეთრი ცვალებადობით. გარემო პირობების
ზემოქმედების შესამცირებლად ტურისტთა მომსახურების ადგილებში (შენობა-
ნაგებობები, ტრანსპორტი, შესასვენებელი ადგილები, კარვები და სხვა) შექმნილი
უნდა იყოს შესაბამისი პირობები და დაცული იქნას, სტანდარტით
გათვალისწინებული, სანიტარულ-ჰიგიენური მოთხოვნები. გარემო პირობების მავნე
ზემოქმედებათა რისკების შემცირება და წინასწარი გაფრთხილების უზრუნველყოფა
ხდება:

- წელიწადის ხელსაყრელი პერიოდისა და დღეების შერჩევით;

- ტურისტული მარშრუტის რაციონალურად დაპროექტებით;

- ადგილმდებარეობის (რაიონის) ამინდის თავისებურებების გათვალისწინებით;

- ტურისტულ მარშრუტებზე უამინდობისგან თავშესაფრების მოწყობა;

193
- ტურისტებისთვის განკუთვნილი შენობა-ნაგებობებისა და ტრანსპორტის აღჭურვა
კონდიცირების ჰაერის გამწმენდი, გასათბობი, სიგნალიზაციისა და ავტომატური
კონტროლის მოწყობილობებით;

- ტურისტების სათანადო ეკიპირებითა და ინდივიდუალური დაცვის

საშუალებებით უზრუნველყოფით;

- მაშრუტზე რეალური და მოსალოდნელი პირობების (კლიმატური, სიმაღლეთა

ცვალებადობა და ა.შ.) დროული ინფორმირებით.

აღნიშნული მოთხოვნები განსაკუთრებით აქტუალურია ისეთი ქვეყნებსა და

ადგილებში ტურების მოწყობისას, სადაც წლის გარკვეულ პერიოდებში არის მათ
მოსანახულებლად არახელსაყრელი პირობები. მაგალითად წვიმების სეზონი,
ზვავსაშიშროება, ძლიერი ყინვები ან სიცხე, მაღალი ტენიანობა და ა.შ. ამიტომ
სასურველია ტურისტული კომპანიები მოერიდონ ამ პერიოდში ტურების
განხორციელებას, ამასთან ვალდებული არიან დროულად გადასცენ ინფორმაცია
ტურისტებს მოსალოდნელი შედეგების შესახებ.

ხანძარსაშიშროება არის თითოეული ტურისტის სიოცხლის, ჯანმრთელობისა და

ქონებისათვის სახიფათო ერთ–ერთი უმთავრესი რისკის ფაქტორი. ამიტომაც,
ტურისტთა განთავსებისა და მომსახურების ობიექტების სერტიფიცირებისა და
ლიცენზირების შემთხვევაში, სხვა მოთხოვნებთან ერთად, სწორედ სახანძრო
უსაფრთხოების მოთხოვნები და ხანძარსაწინააღმდეგო საშუალებების არსებობა
წარმოადგენს ერთ-ერთ უმთავრეს კრიტერიუმს. ისინი უნდა ეფუძნებოდეს და
შეესაბამებოდეს ქვეყანაში დადგენილ ან/და კანონით განსაზღვრულ სახანძრო
უსაფრთხოების სავალდებულო წესებსა და ნორმებს,ხოლო მათი შეუსრულებლობა
ან/და დარღვევა , როგორც ტურიზმის სფეროში დასაქმებულ პირთა, ისე თითოეული
ტურისტისათვის, იწვევს შესაბამის იურიდიულ პასუხისმგებლობას.
194
ბიოლოგიური ზემოქმედების ფაქტორები (ბაქტერიები, შხამიანი მცენარეები,
ქვეწარმავლები, მწერები, თევზები, ცხოველები და ფრინველები) იწვევენ სხვადასხვა
სახის დაზიანებებსა და დაავადებებს, რომლებიც ტურისტთა სიცოცხლისა და
ჯანმრთელობისთვის საკმაოდ დიდ საშიშროებას წარმოადგენენ. ბიოლოგიური
ზემოქმედების ფაქტორების რისკებისგან დაცვას ახდენენ:

- ქვეყანაში დადგენილი სანიტარული წესებისა და ნორმების, აგრეთვე

მომსახურების წესების დაცვით;

- სადეზინფექციო, სადეზინსექციო, სადერატიზაციო, საპასტერილიზაციო,

სასტერილიზაციო და სარეცხი მოწყობილობებისა და პრეპარატების გამოყენებით,
აგრეთვე საწარმოო პროცესების ავტომატიზაციით;

- ტურისტთა მომსახურებისას გამოსაყენებელ საგნებზე (პირადი მოხმარების,

ჭურჭელი, სამზარეულოს ინვენტარი, ჭები, ონკანები და ა.შ.) უსაფრთხოების
ნიშნებისა და აუცილებელი მარკირების გამოყენებით;

-მომსახურე პერსონალის წინასწარი და პერიოდული სამედიცინო შემოწმების

ჩატარებით;

- ტურისტების წინასწარი ინფორმირებით ტურისტულ მარშრუტზე არსებული

ბაქტერიების, შხამიანი მცენარეების, მწერების, ქვეწარმავლებისა და თევზების,
სახიფათო ცხოველებისა და ფრინველების, ინფექციის გადამტანი მწერების,
ცხოველებისა და ფრინველების და სხვა ბიოლოგიური საფრთხეების შესახებ,
აგრეთვე თუ როგორ მოერიდონ მათთან კონტაქტს და რა სასწრაფო ზომები უნდა
მიიღონ მათთან კონტაქტის შედეგად დაზიანების შემთხვევაში;

195
ფსიქოფიზიოლოგიური რისკის ფაქტორი არის შედეგი ტურისტთა ფიზიკური და
ნერვო-ფსიქიკური გადატვირთვისა, რომელიც იწვევს ჯანმრთელობის მოშლას.
ფსიქოფიზიოლოგიური რისკის ფაქტორის შემცირება ან განეიტრალება მიიღწევა:

- ტურისტთა მომსახურების პროგრამისა და მარშრუტზე გადაადგილების გრაფიკის

რაციონალური აგებით,რომლებშიც გათვალისწინებული უნდა იყოს ადამიანის
ნორმალური ცხოველმოქმედებისთვის საკმარისი პირობები:

- ტურისტული ჯგუფის შედგენისას თითოეული ტურისტის

ფსიქოფიზიოლოგიური თავისებურებების გათვალისწინებით;

- გამოსაყენებელი ტურისტული აღჭურვილობის, მოწყობილობების, სატრანსპორტო

საშუალებების, ავეჯისა და ინვენტარის ერგონომიკული მოთხოვნების დაცვით;

- სასტუმროებსა და ტურისტთა განსათავსებელ ადგილებში მათი მოთხოვნებისა

და მიზნების მიხედვით დაბინავებით. მაგ. არა მიზანშეწონილია ახალგაზრდული
ტურისტული ჯგუფის იმ ადგილებში განთავსება, რომლებიც ოჯახური
დასვენებისთვისაა განკუთვნილი, ასევე დაუშვებელია ისეთი ჯგუფების ფორმირება,
რომლებშიც გათვალისწინებული არ იქნება ჯგუფის წევრთა ასაკი და სოციალური
მდგომარეობა.

გამოსხივების საშიშროება გამოწვეულია სხვადასხვა სახის გამოსხივების გაზრდილი

დონით, მათ შორის კი განსაკუთრებით სახიფათო ულტრაიისფერი ან
რადიოლოგიური გამოსხივებებია, რომლებიც მნიშვნელოვნად აზიანებენ ადამიანის
ჯანმრთელობას, იწვევენ რა, როგორც სხვადასხვა ხარისხისა და სიმძიმის სხივურ,
ასევე ონკოლოგიური სახის დაავადებებსაც. გამოსხივების საშიშროებათა
განეიტრალების ან შემცირების უზრუნველყოფა მიიღწევა:

196
- მოსალოდნელ საშიშროებაზე ტურისტთა ინფორმირებითა და გამოსხივებების
ადამიანზე უაყოფითი ზემოქმედების განმარტებით;

- ინდივიდუალური დამცავი საშუალებების (დამცავი ნიღაბი, ტანსაცმელი, მზის

სათვალე, თავსაბურავი, მალამო, და სხვა) გამოყენებით;

-მარშრუტზე გადაადგილების გრაფიკის დაგეგმვისას გამოსხივების მოქმედების

რისკების ფაქტორის აუცილებელი გათვალისწინებით;

- ტურისტული მარშრუტების მხოლოდ გამოსხივებისგან უსაფრთხო ან ნაკლებად

სახიფათო ადგილებში გატარებით.

ქიმიური ზემოქმედების რისკის ფაქტორებს უკავიათ არც თუ ისე უმნიშვნელო

ადგილი ტურისტთა უსაფრთხოებაში. ისინი შეიძლება იყონ:
ტოქსიკურნი,მასენსიბილიზირებელნი, გამაღიზიანებელნი, კანის დამასნეულებელნი
და ა.შ. მათი მოქმედების გასანეიტრალებლად აუცილებელია ჰაერში, წყალში,
ნიადაგში, საკვებ პროდუქტებში და სხვა ბიოლოგიურ გარემოსა ან ნივთიერებაში
მავნე ქიმიურ ნივთიერებების შემცველობაზე რეგულარული კონტროლის
განხორციელება, ასევე საჭიროა გატარდეს შემდეგი აუცილებელი ღონისძიებები:

- ტურისტული მომსახურების ობიექტები და მარშრუტები უნდა განთავსდეს ისეთ

გარემოში, სადაც არ იქნება ან მინიმუმამდე იქნება შემცირებული ქიმიური
ზემოქმედების რისკის ფაქტორები;

- დროულად და მკაცრად, თანდართული ინსტრუქციის მიხედვით იქნას

გამოყენებული სადეზინფექციო და სადეზინსექციო პრეპარატები და საშუალებები
ტურისტული მომსახურების ობიექტებზე, ამასთან უნდა გამოირიცხოს ტურისტთა
შესაძლო კონტაქტი ამ პრეპარატებთან და საშუალებებთან.

197
ჰაერში აირის (გაზის) ან მტვერის სიჭარბე აგრეთვე წარმოადგენს ტურისტთა
ჯანმრთელობის დამაზიანებელ სერიოზულ რისკის ფაქტორს, ამიტომ ტურისტული
მომსახურების ზონებში, შენობა-ნაგებობებში, სატრანსპორტო საშუალებებში და ა.შ.
აირის (გაზის) ან მტვერის დასაშვები დონე უნდა შეესაბამებოდეს სახელმწიფოს მიერ
დადგენილ სანიტარულ-ჰიგიენურ ნორმებს, ხოლო უსაფრთხოების უზრუნველყოფა
ხდება შენობა-ნაგებობებისა და სატრანსპორტო საშუალებების სავენტილაციო და
ჰაერგამწმენდი მოწყობილობებით, აგრეთვე თვითონ ტურისტების
ინდივიდუალური დაცვის საშუალებებით აღჭურვით.

რისკის სხვა ფაქტორებს მიეკუთნება, მომსახურებასა და მის ნომინალურ

თვისებებზე, ინფორმაციის უქონლობასთან დაკავშირებული საშიშროებები, ამიტომ
ტურკომპანიებმა უნდა გაითვალისწინონ და გაატარონ შემდეგი აუცილებელი
ღონისძიებები:

- ტურისტებისთვის საკმარისი ინფორმაციის მიწოდება, განსახორციელებელ

მომსახურებაზე დადგენილი მოთხოვნების შესაბამისად (ტურისტულ საგზურის
საინფორმაციო დანართი, მოგზაურობის ან ექსკურსიის ტექნოლოგიური რუქა და
სხვა);

- ტურისტებისთვის უსაფრთხოებაზე აუცილებელი ინსტრუქტაჟის ჩატარება,

რომელიც აგრეთვე შეიცავს ინფორმაციას ტურის სახეობისა და მარშრუტის შესახებ.

სპეციფიკური რისკის ფაქტორები, რომლებიც მხოლოდ ტურიზმის სფეროსთვისაა

დამახასიათებელი, წარმოადგენენ მნიშვნელოვან საფრთხეებს და შეიძლება
გამოწვეული იყოს შემდეგი მოვლენებითა და გარემოებებით:

- ტურისტული ობიექტის განთავსებისა და მარშრუტების ადგილებში საგანგებო

სიტუაციის (ბუნებრივი და ტექნოგენური კატასტროფები, საომარი მოქმედებები,

198
კრიმინოგენური, საზოგადოებრივი წესრიგისა და სხვა მდგომარეობის გაუარესება
და ა.შ.) შექმნით;

- მომსახურე პერსონალის (ტუროპერატორები, გიდები, ინსტრუქტორები, ჯგუფის

ხელმძღვანელები და ა.შ.) დაბალი პროფესიონალიზმით;

- ტურისტული ობიექტების (სასტუმროები, სანატორიუმები,ტურისტული ბაზები,

კემპინგები, საბაგირო გზები, ტურისტული ტრასები, სატრანსპორტო საშუალებები,
ინვენტარი, მოწყობილობები,ბუნებრივი და ისტორიულ-კულტურული ძეგლები,
აგრეთვე სხვა ღირსშესანიშნაობები) მატერიალურ-ტექნიკური ბაზისა და
ინფრასტრუქტურის მდგომარეობით;

- ადგილმდებარეობის რელიეფის სირთულით;

- ტურისტთა არასაკმარისი მომზადებით (ინსტრუქტაჟი, ეკიპირება,

მოწყობილობები და სხვა);

- ტურისტთა არასაკმარისი ინფორმაციული უზრუნველყოფით

(ჰიდრომეტეოროლოგიური პროგნოზი, ტურისტული ტრასებისა და მარშრუტების
მარკირება და სხვა).

თითოეულ ტურისტულ კომპანიასა და ობიექტს აუცილებლედ უნდა გააჩნდეს

ქვეყანაში მოქმედი, ტურისტთა უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ნორმატიული
დოკუმენტების კომპლექტი და თავის საქმიანობას ანხორციელებდეს ამ
დოკუმენტების შესაბამისად. სასტუმროებში, სანატორიუმებში, ტურისტულ ბაზებსა
და კემპინგებში ტურისტთა უსაფრთხო ცხოვრების უზრუნველყოფა ხორციელდება:

- ტურისტთა მომსახურების ობიექტების პროექტირებისა და მშენებლობის პროცესში

საამშენებლო წესებისა და ნორმების მოთხოვნათა დაცვით;

199
- შენობა-ნაგებობებისა და მოწყობილობების გამოყენებისას ტექნიკური
ექსპლუატაციის, უსაფრთხოების დადგენილი მოთხოვნების დაცვით;

- მოქმედი ნორმატივების შესაბამისი ტექნიკური აღჭურვილობით;

- ტურისტთა პირადი უსაფრთხოებისა და მათი ქონების დაცვის უზრუნველსაყოფი

ღონისძიებების გატარებით;

- საკვები პროდუქტების შეძენის, ტრანსპორტირების, შენახვისა და მომზადების

დადგენილი მოთხოვნების დაცვით;

– ტურისტების ტრანსპორტით გადაყვანის ან/და აღჭურვილობის, ან ინვენტარის

გამოყენების შემთხვევაში, სპეციალურად მათთვის დადგენილი მოთხოვნების
აუცილებელი დაცვით.

თითოეულ ტურისტულ კომპანიას (ობიექტს) შემუშავებული უნდა ჰქონდეს

საგანგებო სიტუაციის დროს მოქმედების გეგმა. ამასთან მათ უნდა გააჩნდეთ
ტურისტების არა მარტო შენობიდან, არამედ უსაფრთხო ადგილებზე (შენობებში)
ევაკუაციის გეგმაც. საგანგებო სიტუაციის დროს ტურისტული კომპანიის (ობიექტის)
ხელმძღვანელი (მესაკუთრე) პირადად აგებს პასუხს, როგორც ტურისტთა
უსაფრთხოებაზე, ისე მომსახურე პერსონალის მომზადების დონეზეც, ამიტომ იგი
რეგულარულად უნდა ატარებდეს სწავლებებს (ტრენინგებს) პერსონალთან,
საგანგებო სიტუაციების ადგილობრივი სამსახურების რეკომენდაციებით, აგრეთვე
მათ უნდა ქონდეთ კავშირი სამთო–სამაშველო ჯგუფებთანაც. აუცილებელია
შესაბამისი კომპეტენციის მქონე სახელმწიფო ორგანოების მიერ, ნორმატიული
აქტების სახით, დადგენილი იქნას კონკრეტულ ტურისტულ მომსახურებაზე
(განსაკუთრებით ექსტრემალურ ტურებზე) უსაფრთხოების უზრუნველყოფის
მოთხოვნები. ხოლო ტურკომპანიების მოვალეობაა გააცნონ ტურისტებს თითოეული

200
ტურისტული მომსახურების რისკების ელემენტები და მათი თავიდან აცილების
საშულებები. ტურისტებს, მათივე სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ
აუცილებელი ინფორმაცია უნდა მიეწოდოთ წინასწარ, ტურის დაწყებამდე ან
უშუალოდ განხორციელების პროცესში. ინფორმაცია ტურისტული მარშრუტის
ბუნებრივი სირთულეების, ტურისტთა პირადი ფიზიკური მომზადების
აუცილებელი დონისა და ინდივიდუალური ეკიპირებისა თავისებურებების შესახებ
ასახული უნდა იყოს სარეკლამო-საინფორმაციო მასალებში და ტურისტული
საგზურის თანდართულ საინფორმაციო ფურცელში, ხოლო ტურისტული
მომსახურების დროს, ტურისტთა სიცოცხლის, ჯანმრთელობისა და მათი ქონების
დაცვის უზრუნველმყოფელი ინფორმაცია მოცემული უნდა იყოს სახელმწიფოს მიერ
დადგენილ,აგრეთვე სხვა ოფიციალურ მოქმედ ნორმატიულ აქტებსა და
დოკუმენტებში, ხოლო კონტროლს კი ტურისტთა უსაფრთხოებაზე უნდა
ანხორციელებდეს, სპეციალური კომპეტენციისა და უფლებამოსილების მქონე,
სახელმწიფო ორგანო. ტურიზმის უსაფრთხოებაზე კონტროლი უპირველეს ყოვლისა
უნდა დაიწყოს ტურისტთა მომსახურების ობიექტების ლიცენზირებით, რათა
სწორედ უსაფრთხოების საკითხები უნდა წარმოადგენდეს ლიცენზირების ერთ-ერთ
უმთავრეს პირობას, აგრეთვე სათანადო საკვალიფიკაციო ატესტაცია უნდა გაიარონ
გიდებმაც (განსაკუთრებით ექსტრემალური ტურების), რომლის წარმატებით გავლის
შემთხვევაშიც მიეცემათ უფლება განახორციელონ შესაბამისი საქმიანობა. ტურისტთა
მომსახურების ობიექტების კონტროლი უნდა ხორციელდებოდეს სისტემატურად
ლიცენზიის მინიჭების შემდეგაც და კონტროლის უმთავრეს საგანს უნდა
შეადგენდეს: შენობა-ნაგებობების, მოწყობილობების, სატრანსპორტო საშუალებების,
აღჭურვილობისა და ინვენტარის, ასევე პლაჟების, საცურაო ადგილებისა და აუზების
ტექნიკურ–ჰიგიენური დათვალიერება; საკვები პროდუქტების ტრანსპორტირების,
შენახვის ვადებისა და პირობების, აგრეთვე საკვების მომზადების პირობების
შემოწმება; ტურისტთა მარშრუტზე გასვლის მზადყოფნის შემოწმება. ტურისტთა

201
მომსახურების ობიექტების კონტროლი უნდა განხორციელდეს შემდეგი
მეთოდებით:

- ვიზუალურად - შესაბამისი ობიექტის დათვალიერებითა (ტერიტორიის, შენობა-

ნაგებობების, ტურისტული მარშრუტის ან ტრასის, მოწყობილობების,
აღჭურვილობის, ინვენტარის, ტრანსპორტის და ა.შ.) და სარეკლამო–საინფორმაციო
ტურებში მონაწილეობით;

- საზომი ხელსაწყოების გამოყენებით (გარემოს მდგომარეობის, წყლისა და ჰაერის

ხარისხინობის, მარშრუტის ან ტრასის, ამწე ან საბაგირო მექანიზმებისა და
სატრანსპორტო საშუალებების ტექნიკური მდგომარეობის და ა.შ.);

- სოციოლოგიური კვლევებით (ტურისტთა, მომსახურე პერსონალის ან

ადგილობრივი მოსახლეობის გამოკითხვით, აგრეთვე სოციალური ქსელებით);

- ანალიტიკური მეთოდით (დოკუმენტაციის შინაარსის, ტურის, მარშრუტის ან

ტრასის პასპორტის, ტურისტთა სააღრიცხვო ჟურნალის, აგრეთვე სხვა
დოკუმენტების ანალიზით).

აუცილებელია ისიც, რომ სათანადო კომპეტენციის სახელმწიფო ორგანო ადგენდეს

და შესაბამისი სამსახურები აკონტროლებდნენ განსაკუთრებული სირთულის
მარშრუტებზე, უფრო მეტად კი სამთო-ალპინისტური ტურების განხორციელების
დროს, ტურისტთა დაშვების სტანდარტების საკითხებს, მათი გამოცდილების,
კვალიფიკაციისა და მომზადების დონის მიხედვით, რათა მინიმუმამდე იქნას
დაყვანილი უბედურ შემთხვევათა რისკის ფაქტორი. დიდი ყურადღება უნდა
მიექცეს, აგრეთვე პოლიტიკურ–ეკონომიკურ უსაფრთხოებასაც. მთლიანად ქვეყანაში
ან მის ცალკეულ რეგიონებში განვითარებულმა არასტაბილურმა პოლიტიკურ–
ეკონომიკურმა მდგომარეობამ ან სხვა უარყოფითმა მოვლენებმა, რაც განაპირობებს
ხიფათის რისკების ზრდას, შეიძლება დიდი ზიანი მიაყენოს არა მარტო ტურიზის

202
განვითარებას, არამედ რეგიონის ან ქვეყნის ეკონომიკასაც. ამ შემთხვევაში
ეკონომიკური დანახარჯები ტურისტული ინფრასტრუქტურისა და ტურისტთა
ნდობის კვლავ აღსადგენად საკმაოდ დიდი იქნება (მაგ. 2008 წ-ის რუსეთ-
საქართველოს ომი, რომლის შედეგებიც დღემდე ბოლომდე არაა მოგვარებული).
ამიტომ ტურიზმის სფეროში აღნიშნული მოთხოვნების (სტანდარტების) ცოდნა,
შესრულება და სისტემატური შემოწმება–კონტროლი უნდა წარმოადგენდეს
უშუალოდ სახელმწიფოს, ტურისტული კომპანიებისა და თავად ტურისტთა
ინტერესისა და საქმიანობის ერთ-ერთ აუცილებელ პირობას, რათა მაქსიმალურად
იქნას დაცული ტურისტთა უსაფრთხოება.

ტურიზმში არსებული შეცდომათა ტიპი „მოუმზადებლობა“ აერთიანებს შეცდომათა

საკმაოდ დიდ სპექტრს, რომელთა ანალიზიც ავლენს, ტურისტებისა და
ტურკომპანიებისა და გიდების მოუმზადებლობის სხვადასხვა მხარეებს,რომლებიც
ყველაზე მრავალრიცხოვანია (36%-მდე), ხოლო ინდივიდუალური სახის ტიპებში
მთავარი ადგილი უკავია ტაქტიკურ და ტექნიკურ მოუმზადებლობას (33%-მდე),
ასეთ შემთხვევაში ორგანიზებული ტურების დროს გამოვლენილ ტაქტიკურ და
ტექნიკურ შეცდომებზე პასუხისმგებლობა მთლიანად ეკისრებათ ტუროპერატორებსა
და გიდებს, სამოყვარულო ტურებში კი თვითონ ტურისტებს. აგრეთვე ბევრია
უარყოფითი შემთხვევები სამოგზაურო ადგილების შესახებ არასაკმარისი ცოდნისას,
რაც გამოიხატება ადგილმდებარეობის პირობების არცოდნასა და სუსტ
ორიენტირებაში. საკმაოდ საგანგაშო ფაქტია, როდესაც გიდებს ან/და თვითონ
ტურისტებს არ გააჩნიათ სათანადო ცოდნა სამაშველო საქმიანობის წარმოების ან/და
პირველი სამედიცინო დახმარების აღმოჩენის შესახებ, რაც საკმაოდ მნიშვნელოვანია
ექსტრემალური სალაშქრო ტურების განხორციელებისას. ტიპი „ტექნიკური
შეცდომები“ აერთიანებს ინდივიდუალური შეცდომების ხუთ ქვეტიპს, რომლებიც

203
მხოლოდ მათთვის დამახასიათებელი კონკრეტული ფორმებით მჟღავნდებიან.
ყველაზე მეტი მათ შორის დაკავშირებულია დაზღვევასთან (დაზღვევის უქონლობა,
თვითდაზღვევა ან უხარისხო დაზღვევა), ისინი უფრო ხშირად თავს იჩენენ რთული
მოგზაურობებისას. რაც შეეხება „ტაქტიკურ შეცდომებს“ - ისინი მოიცავენ შვიდ
ქვეტიპს, რომელთა შორისაც ყველაზე ხშირია: „მოგზაურობის გრაფიკის წინსწრება
ან ჩამორჩენა“ და „საფრთხეების პროგნოზირების უცოდინარობა“. პირველს შედეგად
მოსდევს ტურისტებში არასაკმარისი აკლიმატიზაცია, მთის ავადმყოფობის
განვითარება და ქრონიკული დაავადებების გამწვავება. უბედურ შემთხვევათა
ანალიზში ტაქტიკურ შეცდომებს უკავიათ მეორე ადგილი და შეადგენენ 20%.
ტაქტიკური შეცდომების დიდი ნაწილი მოდის რთულ და იშვიათ მარშრუტებზე.
უბედურ შემთხვევებში დიდი ადგილი უკავია აგრეთვე შეცდომათა ისეთ ტიპებს,
როგორებიცაა „დაგვიანებით გასვლა“ და „მარშრუტზე გასვლა ხანგრძლივი
უამინდობის შემდეგ“, ასევე დიდია ხედრითი წილი შეცდომათა ისეთ ტიპზე,
როგორიცაა „მოძრაობის გზის არასწორი შერჩევა“, რასაც მოწმობს გიდების,
ტოროპერატორებისა და ტურისტული ჯგუფების ხელმძღვანელთა დაბალი
პროფესიონალიზმი. ხოლო „სუსტი ხელმძღვანელობა“- შეცდომათა ტრადიციული
ტიპია.უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგიერთი უბედური შემთხვევა გამოწვეულია თვითონ
ტურისტების უდისციპლინობითაც, როგორც ჯგუფური ისე ინდივიდუალური
ტურებისას, მიუხედავად იმისა ორგანიზებულია თუ სამოყვარულოა ეს ტურები.
დაკვირვებებმა ცხრადჰყო, რომ „ტურისტული სტაჟი“ მჭიდროდაა დაკავშირებული
წლოვანებასთან. საერთოდ უბედურ შემთხვევებისკენ უფრო მეტად მიდრეკილები
არიან 25 წლამდე პირები, რადგან ახალგაზრდობის ფაქტორი, ყველა მისი თანმდევი
თავისებურებებით, თავისთავად განაპირობებს ტრამვატიზმს, მაგრამ მაინც
მიზანშეწონილია ტრამვატიზმის დაკავშირება არა წლოვანებასთან, არამედ სტაჟთან.
ტურისტებისათვის ტრამვატიზმს უფრო მეტად ადგილი აქვს ექსტრემალური
ტურების საწყის ეტაპზე (პირველი სამი წელი), რაც ძირითადად, რთულ

204
სიტუაციებში, ცოდნისა და გამოცდილების ნაკლოვანებით, სწრაფი ორიენტაციისა
და სწორი გადაწყვეტილების მიღების უუნარობითაა გამოწვეული. ტრამვატიზმის
მეორე ეტაპი კი მე-7- მე-9 წლებზე მოდის, რისი მიზეზიცაა ტურისტების მხრიდან
გაუფრთხილებლობა და გულგრილობა, მათ ხელში არსებული რესურსებისა და
შესაძლებლობების გამოუყენებლობა, აგრეთვე არასათანადო მომზადება და
უსაფრთხოების წესების დაუცველობა, ყოველივე ეს კი გამოწვეულია ტურისტების
თვითდაჯერებულობითა და თვითიმედოვნებით. მაგრამ არც თუ ისე დიდი სტაჟი
და გამოცდილება (განსაკუთრებით სამთო-ალპინისტურ ტურებში) მათ არ აძლევს
უფლებას რეალურად არ შეაფასონ საკუთარი შესაძლებლობები იყვნენ
თვითდაჯერებულები, რომ ისინი უბედურ შემთხვევებისგან დაცულნი იქნებიან.
ამიტომ გიდები და ჯგუფის ხელმძღვანელები ყურადღებით უნდა ეკიდებოდნენ,
როგორც ახალბედა, ისე გამოცდილი ტურისტების მომზადების პროცესს.

გიდის მიერ ტურისტების მოგზაურობისათვის მომზადება

ტურიზმში მაღალი ხარისხის უსაფრთხოებისა და უბედურ შემთხვევათა თავიდან

აცილების მიღწევა, უპირველეს ყოვლისა, შესაძლებელია დროული და
მიზანმიმართული პრევენციულ-პროფილაქტიკური ღონისძიებების
განხორციელებით. თუმცა სახიფათო სიტუაციების ტრაგიზმი მდგომარეობს იმაში,
რომ ისინი ძალიან სწრაფად ვითარდებიან და ხასიათდებიან მოულოდნელობით.
ამასთან ტურისტები თითქმის ყოველთვის განიცდიან დროის დეფიციტს და
იმყოფებიან ცაიტნოტურ მდგომარეობაში, ამიტომ სიტუაციის გაანალიზება და
სწორი გადაწყვეტილების მიღება ძნელდება. გამოსავალი კი ისაა, რომ ძნელ
მარშრუტებზე, მოგზაურობამდე უნდა დაიწყონ მომზადება. რითვისაც მიმართავენ
პროფილაქტიკის შემდეგ მეთოდებს:

205
- ობიექტური საფრთხეებისთვის (როგორიცაა ე.წ. „ცნობადი შეუცნობელი“ ანუ
საფრთხეები, რომელის არსებობაც შეიძლება განვჭვრიტოთ, მაგრამ არაა ცნობილი
როდის და ვის შეიძლება შეემთხვას იგი) - ინფორმაციის ანალიზი, ყველანაირ
სიტუაციაში, სახიფათო სიტუაციების წარმოშობის ალბათობის შესახებ. ამგვარი
სახიფათო სიტუაციებდან ყველაზე უფრო სარწმუნოს არსებობისას გიდებისა და
ტურისტების მიერ ერთობლივად განსახორციელებელი მოქმედების ალგორითმების
შემუშავება;

– სუბიექტური საფრთხეებისთვის -სამოგზაურო მარშრუტების დეტალური

დამუშავება მასზე არსებული ინფორმაციის ანალიზის საფუძველზე, აგრეთვე
მოგზაურობის გრაფიკისა და რეჟიმის, მომსახურების პროგრამისა და მოგზაურობაში
მონაწილე ტურისტთა მომზადების მოთხოვნათა შემუშავება, გიდებისა და საჭირო
აღჭურვილობის შერჩევა, ყველაზე უფრო სარწმუნო სახიფათო სიტუაციებში
სამაშველო სიახლეების გაცნობა ტურისტებისთვის.

უნდა ითქვას, რომ აღნიშნული ღონისძიებრების არგათვალისწინება ან მათი

განხორციელების უნარჩვევების უცოდინარობა იწვევს ტურისტული საფრთხეების
გაზრდას, ხოლო არაორგანიზებული და სამოყვარულო ტურიზმი ყოველთვის უფრო
სახიფათოა (თითქმის 2-ჯერ უფრო მეტადაც კი) ვიდრე ორგანიზებული და
ტურკომპანიების მიერ განხორციელებული. აღსანიშნავია ისიც, რომ ტურიზმში
უბედურ შემთხვევათა რაოდენობა პირდაპირპროპორციულია ტურისტთა
რაოდენობისა, ამასთან სტატისტიკის მიხედვით ყველაზე უფრო სახიფათო დაღეებია
შაბათი, კვირადასხვა უქმი დღეები, რადგან ისინი დასვენების დღეებია და
განსაკუთრებითაა გაზრდილი, როგორც არაორგანიზებული და მოყვარული, ისევე
ორგანიზებული და ტურკომპანიების მიერ განხორციელებულ ტურებში მონაწილე
ტურისტების რაოდენობა, ამიტომაც ტურისტების რაოდენობის მკვეთრმა ზრდამ
ტურკომპანიებს, კი არ უნდა გაუჩინოს უსაფრთხოების ცრუ გრძნობა, გამომდინარე

206
ადრე არ მომხდარი უბედური შემთხვევებიდან, არამედ მათ უსაფრთხოებას
აუცილებლად უნდა მიექცეს განსაკუთრებული ყურადღება. გარდა ამისა
გამოვლენილია, რომ დღე-ღამის განმავლობაში უბედურ შემთხვევათა გაცილებით
მეტი რაოდენობა მოდის დღის მეორე ნახევარში, რაც გამოწვეულია ტურისტთა
დაღლილობითა და შესაძლო საფრთხეებისადმი ყურადღების მოდუნებით. აგრეთვე
უნდა აღინიშნოს, რომ ცნებები „არასასურველი კლიმატური პირობები“ და
„სახიფათო ბუნებრივი მოვლენები“ საკმაოდ პირობითია, რადგან ზოგიერთი
მათგანის დადგომა არ არის იმის საფუძველი, რომ გამოიწვიოს ტურისტებში
უბედური შემთხვევა. უბედურ შემთხვევათა პროფილაქტიკის ერთ-ერთ საშუალებას
წარმოადგენს აგრეთვე, მომავალი მოგზაურობისთვის, ტურისტების ფიზიკურ-
ფსიქოლოგიური მომზადება და ადაპტაცია. განსაკუთრებით იგი საჭიროა
ექსტრემალური ტურების განხორციელებისას. მაგ. სამთო-ალპინისტურ ტურებში
იგი დაკავშირებულია, მაღალმთიან პირობებში, ადამიანის ორგანიზმის
ადაპტაციასთან ჰაერში ჟანგბადის შემცველობასთან, დაბალ ატმოსფერულ
წნევასთან, მზის გაზრდილ რადიაციასთან და ა.შ. ამიტომ დღეს ტურიზმის ამ
სახეობაში გამოიყენება აქტიური აკლიმატიზაციის მეთოდი, რაც მდგომარეობს
სიმაღლეზე თანდათანობით (სვენებ-სვენებით) ასვლასა და სიმაღლიდან ასევე
თანდათანობით ჩამოსვლაში, ამასთან მთლიანი მომსახურების პროგრამა
შედგენილია აკლიმატიზაციის პროგრამის გათვალისწინებით (ცხრ. 4).

ცხრილი 4. სამთო–ალპინისტური ტურის მომსახურებისა და აკლიმატიზაციის

პროგრამა

ტურისტული მომსახურების პროგრამა

დღეები ტური - მწვერვალ მყინვარწვერზე (ყაზბეგზე) ასვლა (5047

მ.ზ.დ.)

I- დღე დაბა სტეფანწმინდაში დაბინავება და ღირსშესანიშნაობების

207
 დათვალიერება;

II- დღე სოფ. გერგეთში გადასვლა (1500 მ.ზ.დ.) მომზადება და აკლიმატიზაცია;

„მეტეოსადგურზე“ ასვლა (3700 მ.ზ.დ.) - გზად : I შესვენება - გერგეთის

III- დღე სამების ეკლესიასთან (2200 მ.ზ.დ.); II შესვენება - მყინვარის ენის
დასაწყისთან (3200 მ.ზ.დ.); “მეტეოსადგურში” დაბინავება;

ინსტრუქტაჟის ჩატარება; „მეტეოსადგურიდან” სააკლიმატიზაციო

IV- დღე გასვლა (4000 მ.ზ.დ.) და უკან „მეტეოსადგურში” დაბრუნება; მომზადება
მწვერვალზე ასასვლელად;

მწვერვალზე ასვლა - გზად : I შესვენება - პლატოზე (4500 მ.ზ.დ.); II

V- დღე შესვენება - უნაგირაზე (4950 მ.ზ.დ.); მწვერვალი მყინვარწვერი (ყაზბეგი) -
(5047 მ.ზ.დ.); „მეტეოსადგურში” დაშვება;

VI- დღე დაბრუნება სოფ. გერგეთში, შემდეგ კი დაბა სტეფანწმინდაში.

ტურისტული მოგზაურობისას უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საკითხებს

ყურადღება უნდა მიექცეს ჯერ კიდევ მოგზაურობის საწყის ეტაპზე. პირველყოვლისა
ტანსაცმელი, ფეხსაცმელი და ეკიპირება უნდა შეირჩეს განსახორციელებელი ტურის
შესაბამისად და ამავე დროს გამორჩეული უნდა იყოს ადგილობრივ მცოვრებთა
ჩაცმულობისგან, რითაც მკვეთრად გამოიხატება ის ფაქტი, რომ იგი ტურისტია,
ამასთან უნდა მოერიდონ ძვირფასეულობის თან ტარებასა და დემონსტრირებას,
ხოლო აუცილებლობის შემთხვევაში უნდა შეირჩეს ძვირფასეულობის რაც შეიძლება
მინიმალური და ტურში გამოსაყენებელი რაოდენობა. თანხა, პასპორტი, საკრედიტო
ბარათები და ძვირფასეულობა სასურველია შეინახოს სასტუმროს სეიფში, ხოლო
გადატანისას მათ ინახავენ რამდენიმე ადგილას, რადგანაც ამ შემთხვევაში
ყველაფრის ერთად დაკარგვის ნაკლები ალბათობაა. ასევე ცალკე და ქარხნული
შეფუთვით უნდა იყოს შენახული საჭირო წამლებიც, ამასთან თან არ უნდა იქონიონ
ამ ქვეყანაში აკრძალული წამლები ან იქონიო ისინი მხოლოდ ექიმის რეცეპტთან

208
(დანიშნულებასთან) ერთად. ძირითადად სასურველია საკრედიტო ბარათების
გამოყენება. აგრეთვე რეკომენდირებულია პირადობის მოწმობის, პასპორტის,
საკრედიტო ბარათების, ბილეთებისა და სხვა აუცილებელი დოკუმენტების ასლების
გაკეთება, რომლებიც აგრეთვე უნდა ინახებოდეს სხვადასხვა ადგილზე, რადგან
დაკარგვის შემთხვვაში შენახული ასლი აადვილებს მათ აღდგენას. ბარგის შიგნით,
ზედა მხარეს, გამოსაჩენ ადგილზე, სასურველია მფლობელის სახელის, გვარის,
მისამართისა და ტელეფონის ნომრიანი წარწერის დატოვება.აგრეთვე სახლში ან
სასტმროში (სეიფში) უნდა შეინახოს: ნივთები, რომელთა დაკარგვის დიდი შიშიც
აქვთ, ძვირფასი და ძვირადღირებული ნივთები, მოგზაურობისთვის ზედმეტი და
გამოუსადეგარი საგნები. მოგზაურობის მარშრუტის შესახებ ინფორმაციას უტოვებენ
უახლოეს ნათესავებს, მეგობრებს ან სასტუმროს მისაღებში (რეცეფციაში), რათა მათ,
შექმნილი ექსტრემალური სიტუაციის დროს ან მისი დათქმულ ვადაში არ
დაბრუნების შემთხვევაში შეეძლოთ ტურისტთან დაკავშირება. ყურადღება მიექცეს,
რომ აუცილებლად წესრიგში იყოს სამოგზაურო დაზღვევა. აუცილებლად
გასათვალისწინებელია, რომ ტურისტზე ვრცელდება იმ ქვეყნის კანონმდებლობა
სადაც მოგზაურობს, ამიტომ ტურისტი წინასწარ უნდა გაეცნოს მისთვის საჭირო
საკანონმდებლო აქტებს ან გააცნოს ისინი მისმა მომწვევმა ტურკომპანიამ. მან
აგრეთვე წინასწარ უნდა დააზუსტოს არის თუ არა ამ ქვეყანაში მისი ქვეყნის
დიპლომატიური წარმომადგენლობა (საელჩო ან საკონსულო), თუ როგორი
პოლიტიკურ-ეკონომიკური მდგომარეობაა და როგორი ამინდი იქნება მოგზაურობის
პერიოდში. რეკომენდირებულია დიდი და ცნობილი სასტუმროს შერჩევა, რადგან
უსაფრთხოების დაცვა მასში ბევრად უფრო უზრუნველყოფილია, სასტუმროს
შერჩევისას ინტერნეტის ან სოციალური ქსელების საშუალებით ეცნობიან ადრე იქ
მყოფი ტურისტების ინფორმაციასა და შთაბეჭდილებებს. უსაფრთხოების მიზნით
სასურველია დაბინავება II-VII სართულებზე განთავსებულ ნომერში.

209
თვათმფრინავითმგზავრობა უმჯობესია პირდაპირი რეისით, რადგან ფრენისას
ყველაზე უფრო სახიფათო თვითმფრინავის აფრენისა დადაჯდომის ეტაპებია.

ტურისტული მოგზაურობისას გიდ-გამყოლმა (გიდ-ექსკორტმა) ან ჯგუფის

ხელმძღვანელმა უნდა აწარმოოს სპეციალური სამოგზაურო დღიური, რომელიც
მისთვის სამუშაო დოკუმენტს წარმოადგენს. დღიურში ჩაწერილი უნდა იყოს
მოგზაურობის მიზანი, მარშრუტი, დაწყებისა და დამთავრების დრო, ტურისტთა
რაოდენობა და შემადგენლობა, აგრეთვე სხვა საჭირო ინფორმაცია. ამიტომ ჩანაწერი
უნდა იყოს მკაფიო, ლაკონური და ამომწურავი, აგრეთვე ქრონომეტრული
სიზუსტით უნდა აისახოს მოგზაურობის ყოველი დღეც. დღიურში ჩანაწერის
ფორმატი და მოცულობა დამოკიდებულია ტურისტული მოგზაურობის სახეობაზე.
იგი უნდა ინახებოდეს წყალგაუმტარ შალითაში (ან ცელოფანის პაკეტში) და
ჩანაწერი გაკეთდეს ისეთი საწერი საშუალებით, რომელიც დასველებისას არ იშლება
ან არ იდღაბნება. დღიურში სასურველია ჩაიწეროს ტურისტთა შთაბეჭდილებები,
წინადადებები და შენიშვნები. ტურის დასრულებისას გიდ-გამყოლმა (გიდ-
ექსკორტმა) ან ტურისტული ჯგუფის ხელმძღვანელმა დღიური ხელმოწერით უდა
ჩააბაროს მოგზაურობის განმხორციელებელ ტურკომპანიას.

მოგზაურობის დაწყებამდე თითოეული ტურისტი და მთლიანად ჯგუფი უნდა

გაეცნოს კონკრეტული მოგზაურობის მიზანსა და ამოცანას, როლებიც შესაძლებელია
იყოს: დასვენება მცირედი ფიზიკურიდატვირთვით, უშუალოდ სანადირო ან
სათევზაო სავარგულებში გასვლა, ისტორიულ-კულტურული და ბუნებრივი
ძეგლების მონახულება და ა.შ. მათ უნდა მიიღონ ინფორმაცია სამოგზაურო რაიონის
შესახებაც, როგორიცაა მაგ. ლიტერატურული, კარტოგრაფიული, ადრე იქ მყოფთა
მონათხრობები, მეტეოროლოგიური, პოლიტიკურ-ეკონომიკური, რელიეფის,
ფლორისა და ფაუნის შესახებ. ტურისტების რუქებთან მუშაობას უნდა მიექცეს
განსაკუთრებული ყურადღება, მათ უნდა შეძლონ პირობითი ნიშნების გარჩევა,

210
სამოგზაურო მარშრუტის რუკაზე დატანა,რეკოგნოსცირება, დეშიფრირება და
დეტალური აღწერა, ორიენტირების, მანძილების, სიმაღლეებისა და რელიეფის
განსაზღვრა, რაც მარშრუტის წარმატებულად გავლის საშუალებას მისცემთ.ხოლო
ჯგუფიდან ჩამორჩენის ან გზის აბნევის შემთხვევაში პანიკაში არ ჩავარდებიან და
სწორი მოქმედებების განხორციელებით მოახერხებენ სამშვიდობოზე გამოსვლას.

მოგზაურობის მარშრუტის შედგენა დამოკიდებულია მის სპეციფიკაზე, ტურისტთა

შემადგენლობასა და მოთხოვნაზე. ტურები აუცილებელია შედგეს მარშრუტებზე
სიძნელეთა და ტურისტთა დაინტერესების თანდათანობითი გაზრდის
გათვალისწინებით ანუ მის მეორე მესამედში უნდა ჩაისვას მარშრუტის ყველაზე
რთული ადგილები და საინტერესო ობიექტები. წინააღმდეგ შემთხვევაში
ტურისტებმა შეიძლება დაკარგონტურის გაგრძელების ინტერესი. ამასთან
მარშრუტის შედგენისას უნდა განისაზღვროს შესასვენებელი, ღამის გასათევი და
დატვირთვათა შემამსუბუქებელი ადგილები. კარგია შესასვენებელ და ღამისსათევ
ადგილებში შეძლებისამებრ წინასწარ გაიგზავნოს საჭირო მოწყობილობები და
სურსათი ან წინასწარ შეირჩეს მარაგის შესავსები ან ისეთი ღამის გასათევი
ადგილები რომლებიც აღჭურვილი იქნებიან საჭირო მოწყობილობებითა და
სურსათით. ორი ან მეტ დღიანი ტურებისას მიზანშეწონილია საბაზო ბანაკის
მოწყობა, რომლიდანაც შესაძლებელი იქნება უფრო მოკლე მარშრუტების
განხორციელება. ძირითადი მარშრუტების გარდა კარგიაშედარებით სუსტი,
სათადარიგო მარშრუტების შედგენაც, რათა, რომელიმე ტურისტის (ტურისტების)
ავადმყოფობის, დაშავების ან ძირითადი მარშრუტის დაუძლევლობის შემთხვევაში,
აგრეთვე ძირითადი მარშრუტის დაზიანების ან მწყობრიდან გამოსვლისას,
ჩაენაცვლოს იგი ძირითად მარშრუტს. ტურების შედგენისას გასათვალისწინებელია
ისიც, რომ მარშრუტი არ უნდა იყოს ძნელად დასაძლევი, რადგან მისი გავლა არ
მოუტანს ტურისტს (ტურისტებს) მოგზაურობიდან მიღებულ სიამოვნებას და
ამასთან გაზრდილი იქნება საფრთხის რისკებიც.
211
ტურის გეგმის (გადაადგილების გრაფიკი, მარშრუტი, დასასვენებელ-ღამისსათევი
ადგილები და ა.შ.) შედგენა უმეტესად დამოკიდებულია ტურის სირთულეზე,
ტვირთის წონაზე, მოსანახულებელი ობიექტების განლაგებასა და რაოდენობაზე,
ასევე ტურისტული ჯგუფის შემადგენლობასა და ფიზიკურ მზადყოფნაზე.

საფეხმავლო (ლაშქრობის) ტურის დროს ტურისტებმა (ტურისტმა) საშუალოდ

დღეში უნდა გაიარონ 15-25 კმ. მაგრამ თუკი მათ უწევთ მძიმე ტვირთის ტარება,
მარშრუტი არის საკმაოდ რთული ან ტურისტულ ჯგუფში არიან სუსტი ფიზიკური
მომზადების წევრები დღისით სავალი მარშრუტი უნდა შემცირდეს 12-18 კმ-დე.
ამასთან დატვირთვა უნდა გაიზარდოს თანდათანობით, ხოლო საკმაოდ რთული
მარშრუტის გავლის შემთხვევაში ყველაზე მძიმე არის მოგზაურობის მეორე-მესამე
დღე, ამიტომ სასურველია მარშრუტის კილომეტრაჟი პირველ დღეებში არ
გაიზარდოს და იყოს შეძლებისდაგვარად თანაბარი, ხოლო დიდი შესვენება
გაკეთდეს მე-4-5 დღეს.

სათხილამურო ტურის დროს ახალბედა ტურისტებიც კი შედარებით ადვილად

გადიან დღეში 20-30 კმ-ს. თუმცა წინააღმდეგობებიანი და გაუკვალავი (ყამირი)
თოვლიანი ადგილმდებარეობის გადალახვისას გასავლელი მარშრუტი მცირდება 12-
18 კმ-მდე დღეში. ძლიერ ამცირებს და აძნელებს გადაადგილებას ზამთარში
დათბობა, ქარბუქი, მკვეთრი აცივება, ძლიერი შემხვედრი ქარი და სხვა
მეტეოროლოგიური პირობები, ამ შემთხვევაში სასურველია ტურისტებმა დაიცადონ
რომელიმე დასახლებულ პუნქტში ან წინასწარ მომზადებულ ბანაკში, ამიტომ,
გაუთვალისწინებელი შეფერხების შემთხვევაში, აუცილებლად დაგეგმილი უნდა
იყოს სათადარიგო დღეც (დროც).

სამთო და სამთო-ალპინისტურიტური ტურის განხარციელებისას მთაზე

(მწვერვალზე) ასვლის დრო განისაზღვრება ვერტიკალურად (0,3-0,4 კმ/სთ) და

212
ჰორიზონტალურად (3-4,5 კმ/სთ) ასვლისას დახარჯული დროების შეკრებით.
დადგენილია, რომ არც თუ ისე რთული გზით მთიდან (მწვერვალიდან) დაშვებისას
გადაადგილების სიჩქარე ტოლია 5-6 კმ/სთ. ამასთან სამთო-ალპინისტური ტურების
შედგენისას, როგორც წესი, მხედველობაში მიიღება გარემო მეტეოროლოგიური
პირობებიც. ამიტომ ამ შემთხვევაშიც აუცილებელია სათადარიგო დღის (დროის)
დაგეგმვაც.

საწყალოსნო (საჯომარდო) ტურის შემთხვევაში მარშრუტის საერთო მანძილთან

ერთად განისაზღვრება დაბრკოლებათა რაოდენობა და სირთულე,
დასათვალიერებელი საექსკურსიო ობიექტების რაოდენობა და მეტეოროლოგიური
პირობები, რისთვისაც უნდა არსებობდეს სათადარიგო დღე (დრო). ასევე
მხედველობაშია მისაღები მდინარის ზიგზაგურობა, ქანობი (დახრილობა) და
დინების სიჩქარე (როგორც საშუალო მთელ მარშრუტზე, ისე მის ცალკეულ
მონაკვეთში). მდინარის 1 მ/კმ ქანობისა და 4-5 კმ/სთ სიჩქარის შემთხვევაში
ტურისტთა გადაადგილების სიჩქარე, მდინარის დინების სიჩქარეზე, ოდნავ მცირე
იქნება. ამასთან მდინარისქანობისა და დინების სიჩქარის გაზრდამ შეიძლება არ
გამოიწვიოს ტურისტთა გადაადგილების სიჩქარის გაზრდა, რადგან საკმაო დროა
საჭირო მდინარეზე არსებული დაბრკოლებებისა და სახიფათო ადგილების წინასწარ
დასათვალიერებლად და ავარიული სიტუაციების შესახებ ტურისტთა
გასაფრთხილებლად (ამ შემთხვევაში დამწყები ან გამოუცდელი ტურისტების გაყვანა
მიზანშეწონილი არ არის ან აუცილებლობის შემთხვევაში მათი ჩართვა უნდა მოხდეს
გამოცდილ ჯგუფებში). საბოლოოდ კი I-II კატეგორიის სირთულის მდინარეზე
ტურისტული ჯგუფის გადაადგილების საშუალო სიჩქარე შეადგენს 4-5 კმ/სთ.

213
სანადირო ან სათევზაო ტურის დროს პირველი ორი დღე ეთმობა სანადირო
ანსათევზაო სავარგულებამდე მისვლას, სავარგულებისა და მის მახლობლად
მდებარე ღისშესანიშნაობების გაცნობას, აგრეთვე ნადირობისათვის
(თევზაობისთვის) მომზადებას, ხოლო ძირითადი დატვირთვა მოდის მე-3-5
დღეებზე, რომლის დროსაც ტურისტი ფეხით გადის საშუალოდ 15-25 კმ-ს დღეში,
თუმცა კონკრეტულ ტურისტზე (ჯგუფზე) სანადირო (სათევზაო) მარშრუტის
შედგენისას გაითვალისწინება ტურისტის (ჯგუფის წევრების) ფიზიკური
შესაძლებლობები, ნადირობის (თევზაობის) გამოცდილება, სანადირო (სათევზაო)
ობიექტი, მეტეოროლოგიური პირობები, სანადირო (სათევზაო) სავარგულის
სირთულე და სხვა, ამიტომ მეექვსე დღე უნდა იყოს სათადარიგო.

ტურისტული მარშრუტის პროფილის შემუშავება, თუნდაც საკმაოდ მარტივი

ტურების შედგენისას, წარმოადგენს მთლიანი ტურის ერთ-ერთ აუცილებელ
შემადგენელ ნაწილს, განსაკუთრებით კი სალაშქრო, საწყალოსნო, სამთო, სამთო-
ალპინისტურ და სამთო-სათხილამუროტურებში. როგორც წესი მარშრუტის
პროფილი გამოიხაზება ორ მასშტაბში - წვრილში, რომელიც გამოიყენება მარშრუტის
მთელ სიგრძეზე აღნიშვნებისა და ნიშნების დასატანად და შედარებით მსხვილში -
მარშრუტის პროფილური ჭრილის დასატანად. პროფილზეაუცილებელია ისეთი
კარტოგრაფიული ნიშნების დატანა, რომლებიც აღნიშნავენ მდინარის ან რელიეფის
ქანობებს, სიღრმეებს, სიმაღლეებს, ხასიათს, დაბრკოლებებსა და სხვა. ეს კი

214
საშუალებას იძლევა რეალურად შეფასდეს მარშრუტის სირთულე და თავისებურება,
გადაადგილების გასამარტივებლად დაიყოს იგი უფრო იოლ უბნებად, რომლის
გავლასაც დაჭირდება გადაადგილების ერთი ტაქტიკა და ერთი მოწყობილობა.

ტურისტული ტურები არის ერთდღიანი ან მრავალდღიანი,ამასთან ექსტრემალური

ტურები, მისი სახეობიდან და სირთულიდან გამომდინარე იყოფა I-II-III-IV-V და VI
კატეგორიებად, რომელსაც უნდა განსაზღვრავდეს ქვეყნის ის სახელმწიფო ორგანო,
რომლის კომპეტენციაშიც შედის ტურიზმის სფეროს ხელშეწყობა და რეგულირება,
რა თქმა უნდა საერთაშორისო სტანდარტებისა და ნორმების შესაბამისად. ამიტომ
მათი ეგიდით იქმნება ამ კატეგორიათა განმსაზღვრელი კვალიფიციური კომისია და
მასთან არსებული საკონსულტაციო საბჭო, ამ უკანასკნელის შემადგენლობაში
აუცილებლად უნდა შედიოდნენ ექსტრემალური ტურების განმხორციელებელი
ტურისტული კომპანიების წარმომადგენლები. I-III კატეგორიის ტურებისთვის
კატეგორიათა განსაზღვრა შეიძლება განხორციელდეს შემდეგი მონაცემების
მიხედვით ცხ.- 5.
მარშრუტის კატეგორიათა განსაზღვრა
ცხრილი 5.

სირთულეთა
მაჩვენებლები კატეგორიები
I II III

ტურის ხანგრძლივობა დღეებში (არა უმცირეს) 6დღ. 8დღ. 10დღ.

მარშრუტის სიგრძე კმ–

ტურისტული მარშრუტები
ში (არა უმცირეს)

სალაშქრო (ფეხით სასიარულო) 130 160 190

სათხილამურო 130 160 200

სამთო ან სამთო-ალპინისტური 100 120 140

215
 საწყალოსნო ან საჯომარდო 150 175 200

ცხრილში ნაჩვენები ტურის ხანგრძლივობა მოცემულია დასასვენებელი და

სათადარიგო დღეების გარეშე. მიუხედავად იმისა, რომ დღეების მაქსიმალური
რაოდენობა შეზღუდული არ არის, მისი ძლიერ გაზრდა მაინც დაუშვებელია,
წინააღმდეგ შემთხვევაში უნდა შეიცვალოს კატეგორია. რაც შეეხება მარშრუტის
სიგრძეს იგი იანგარიშება მოთელვითი ან სააკლიმატიზაციო გასვლების ჩათვლით,
თუკი იგი არ აღემატება მარშრუტის მთლიანი სიგრძის მეოთხედს. ტურის
(მარშრუტის) სირთულის კატეგორიის განსაზღვრის აუცილებელი პირობაა მისი
შესაბამისობა დადგენილ და უკვე მრავალჯერ აპრობირებულ მარშრუტებთან და
ტურებთან, რადგან მათში ასახულია სირთულეთა განმსაზღვრელი მთავარი
კრიტერიუმები - მარშრუტებზე სირთულეთა დონე და რაოდენობა.

ექსტრემალურ ტურებში მონაწილე ჯგუფები უნდა იყვნენ მონოლითური და

შეკრულნი. რომელთა წევრებიც სასურველია კარგად იცნობდნენ ერთმანეთს, იყვნენ
დაახლოებით ერთი ასაკის, აგრეთვე თანაბარი ფიზიკური და ფსიქოლოგიური
დონის, ქონდეთ ტურებში მონაწილეობის თანაბარი გამოცდილება, ერთნაირი
ინტერესები, პროფესია ან საქმიანობა, ამგვარად შედგენილი ჯგუფებიუფრო
ერთგვაროვანი და სტაბილურია, ამასთან მათი ორგანიზება და მომარაგებაც უფრო
ადვილია, ხოლო უბედური შემთხვევის დროს მათი მოქმედებისა და
ურთიერთდახმარების ხარისხი ბევრად უფრო მაღალია ვიდრე სხვა ჯგუფებისა.
ტურისტულ ჯგუფში წევრთა რაოდენობა დამოკიდებულია ტურის სხეობასა და
სირთულის კატეგორიაზე. მაგ. I-III კატეგორიის სამთო მარშრუტებზე ჯგუფში
უნდა იყოს არანაკლებ ოთხი კაცისა.

ექსტრემალური ტურების გიდ-ექსკორტებად (ჯგუფის ხელმძღვანელებლად) უნდა

დაინიშნონ განათლებული, კულტურული, ორგანიზატორული ნიჭისა და

216
აუცილებელი ტურისტული პროფესიული უნარების მქონე და გამოცდილი, აგრეთვე
ფიზიკურად ძლიერი და ნებისყოფიანი პირები, რომლებიც ვალდებული არიან
დაიცვან უსაფრთხოების ზომები და იყვნენ მზად საჭიროების შემთხვევაში
აღმოუჩინონ აუცილებელი დახმარება დაზარალებულთ, თვალყური ადევნონ
ტურისტების ქმედებებს - ზიანი არ მიაყენონ გარემოს, დაიცვან უსაფრთხოების
ზომები და ტექნიკურ-ტაქტიკური უნარ-ჩვევები, აგრეთვე მათ ურთიერთობებს
ადგილობრივ მცხოვრებლებთან, ამასთან გიდ-ექსკორტებს (ჯგუფის
ხელმძღვანელებს) აუცილებლად თვითონ უნდა ჰქონდეთ გავლილი მოცემული
მარშრუტი,რადგან სწორედ ისინი არიან პასუხისმგებელნი ტურის უსაფრთხოდ
წარმართვასა და დასრულებაზე. ამასთან ჯგუფის წევრებს შორის უნდა
სარგებლობდნენ ავტორიტეტითაც, რადგან ჯგუფის თითოეული წევრი
ვალდებულია შეასრულოს მათი გონიერი მოთხოვნები და მითითებები. I
კატეგორიის ტურში მონაწილე ტურისტები მანამდე ნამყოფი უნდა იყვნენ მარტივი
ტიპის მარშრუტებზე, ხოლო II და III კატეგორიის ტურში მონაწილე ტურისტებს -
გავლილი უნდა ჰქონდეთ, ანალოგიური ტურის I და II კატეგორიის მარშრუტები.
რადგან ერთნაირი გამოცდილების მქონე ტურისტების ჯგუფის შეკრება საკმაოდ
რთულია, ამიტომ ასეთ ჯგუფში დამწყები ან გამოუცდელი ტურისტების რაოდენობა
არ უნდა აღემატებოდეს ჯგუფის წევრთა მესამედს. მარშრუტზე ჯგუფის დროებით
გაყოფისას, მეორე განაყოფს უნდა უხელმძღვანელოს გიდ-ექსკორტის (ჯგუფის
ხელმძღვანელის) თანაშემწემ ან ჯგუფის ყველაზე უფრო გამოცდილმა წევრმა
მანამდე, სანამდე ჯგუფი კვლავ არ შეერთდება. ექსტრემალურ ტურებში მონაწილე
ყველა ტურისტმა სასურველია იცოდეს ცურვა, წყალში დამხრჩვალის გადარჩენის
ილეთები, პირველი, ექიმამდელი, დახმარების აღმოჩენა და სხვა. Iკატეგორიის
მარშრუტებზე დაშვებულნი უნდა იქნან ტურისტები 14 წლი ასაკიდან, II - ში - 15
წლიდან, ხოლო III - ში - 16 წლიდან.ექსტრემალური ტურების გიდ-ექსკორტებს
(ჯგუფის ხელმძღვანელებს) აგრეთვე მოეთხოვებათ იცოდნენ:

217
ა) საწყალოსნო (საჯომარდო) ტურების გიდ-ექსკორტებმა (ჯგუფის
ხელმძღვანელებმა) - საწყალოსნო ტურებისა და ტექნიკური საშუალებების (ტივი,
ნავი, ბაიდარი) ნაირსახეობათა მართვა;

ბ) სათხილამურო ტურების გიდ-ექსკორტებმა (ჯგუფის ხელმძღვანელებმა) -

ზამთრის პირობებში საველე ბანაკის ან ღამის გასათევის მოწყობა;

გ) სამთო, სამთო-ალპინისტური, სამონადირეო და სათევზაო ტურების გიდ-

ექსკორტებს (ჯგუფის ხელმძღვანელებს) - გავლილი უნდა ჰქონდეთ შესაბამისად
სათანადო პროფესიული მომზადება.

ექსტრემალურ ტურში მონაწილე ჯგუფის თითოეულ წევრს შორის მოვალეობების

გნსაზრვრა ხდება საჭიროებისდა მიხედვით და უნდა განაწილდეს მათი
გამოცდილებისა და პრაქტიკული უნარ-ჩვევების, კვალიფიკაციის, პროფესიის,
წლოვანებისა და დაკისრებული მოვალეობებისადმი ინტერესის მიხედვით. ამასთან
ეს მოვალეობები შეიძლება იყოს დროებითი და შეიცვალოს ტურის მიმდინარეობის
პერიოდში.

გიდები (ჯგუფის ხელმძღვანელები) ამზადებენ და წარმართავენ ტურს, ორგანიზებას

უწევენ ჯგუფის წევრების საქმიანობას, პასუხისმგებლები არიან მათ უსაფრთხოებასა
და ტურის წარმატებით განხორციელებაზე.

გიდების (ჯგუფის ხელმძღვანელების) თანაშემწეები ეხმარებიან მათ ტურთან

დაკავშირებულ თითქმის ყველა საკითხში, მარშრუტზე ჯგუფის გაყოფის
შემთხვევაში ხელმძღვანელობენ ერთ-ერთ განაყოფს, ხოლო გიდის (ჯგუფის
ხელმძღვანელის) არყოფნისას ასრულებენ მათ ფუნქციას.

218
ექსტრემალური ტურის წინ ტურისტებმა სასურველია გაიარონ მოთელვა ფიზიკური
ვარჯიშების სახით, ხოლო განსაკუთრებით რთულ მარშრუტებზე კი სპეციალური
ფიზიკური მომზადება. კონკრეტული ფიზიკური ვარჯიში დამოკიდებულია ტურის
სახეობასა და მარშრუტის სირთულეზე. ვარჯიშები უნდა მიმდინარეობდეს
პროფესიონალი სპეციალისტის ხელმძღვანელობით. მარშრუტზე გასვლის წინ
ჯგუფის წევრებს, სათანადო სპეციალისტების მიერ, უნდა ჩაუტარდეს შესაბამისი
სამედიცინო კონსულტაცია და დათვალიერება. აგრეთვე უდა შემოწმდეს პირველი
ექიმამდელი დახმარების საშუალებების მარაგი. სამოგზაურო მოწყობილობების
მომზადება, ექსპლუატაცია და შეკეთება

მოგზაურობის წინ აუცილებელია სამოგზაურო მოწყობილობის შემოწმება

და მათი ურთიერთ შესაბამისობა. სასურველია შეირჩეს ტურისტული
ჯგუფის ყველა წევრისთვის ერთნაირი მოწყობილობა, რაც საშუალებას
იძლევა საჭიროების შემთხვევაში შეიცვალოს მათი ცალკეული ნაწილი,
შეკეთდეს სწრაფად და გაადვილდეს მარშრუტის გავლა. გამოვლენილი
ნაკლოვანებები დაუყოვნებლივ უნდა აღმოიფხვრას (შეკეთდეს ან
შეიცვალოს). სამგზავრო ტანსაცმელი (ეკიპირება) და ზურგჩანთა უნდა
შეირჩეს კონკრეტული ტურისტის, მარშრუტის, წელიწადის დროისა და
მეტეოროლოგიური პირობების გათვალისწინებით. ზურგჩანთა, კარავი,
საძილე ტომარა,საქარიშხლე კოსტუმი, ლაბადა, ფეხსაცმელი და სხვა
ეკიპირება დამზადებული უნდა იყოს წყალგაუმტარი მასალისგან.

ზურგჩანთაში ტვირთის ჩალაგება უნდა განხორციელდეს სათანადო მოთხოვნების

შესაბამისად. მას უნდა გააჩნდეს დიდი შიდა მოცულობა, ხოლო მისი წონა, ზომა და
ფორმა მოსახერხებელი უნდა იყოს ტურისტისათვის იმდენად, რომ იგი თითქოს მის
სხეულის ნაწილს წარმოადგენს. მოუხერხებელია მომრგვალებული ან ბანანის
219
(კიტრის) ფორმის ზურგჩანთები, რომლებმაც შეიძლება გამოიწვიონ ზურგის
გადახეხვა ან სხვა დაზიანება. ამიტომ სასურველია ისეთი ზურგჩანთის გამოყენება,
რომლის ქვედა მხარეც იქნება ჩაზნექილი,წელის ფორმის და მასზე მჭიდროდ
მიმჯდარი, იგი ზურგს კარგად უნდა ეყრდნობოდეს და არ უნდა აწვებოდეს, ამიტომ
ყველაზე უფრო კარგად ეს პირობა დაცულია დაზგური ზურგჩანთების
გამოყენებისას. თუმცა ჩვეულებრივი ზურგჩანთის ფორმაც შეიძლება გაუმჯობესდეს,
თუ კი ზურგზე მისაყრდნობი მხრიდან ჩაიდება დურალუმინის ან თხელი
ფირფიცრის (ფანერის) ფურცელი (ფირფიტა). ზურგჩანთაში ტვირთის ჩალაგების
საერთო წესი მდგომარეობს შემდეგში: მძიმე - ქვევით, რბილი - ზურგისკენ,
მოცულობითი და მყიფე (მსხვრევადი) - ზევით, აუცილებელი და პირველადი
მოხმარების (მათ შორის წყლიანი მათარა) - ჯიბეებში. დაუშვებელია მგზავრობისას
ზურგჩანთაში მოძრაობდეს, ჩხარუნებდეს ან ჟღარუნებდეს რაიმე ნივთი (ნივთები).
არასასურველია დიდი საგნების მოთავსება ზურგჩანთაზე ზემოდან ან მათი მიბმა
ქვემოდან, მაგრამ როცა ნივთები ბევრია ან ზურგჩანთა პატარაა, ამგვარად შეიძლება
გადავიტანოთ კარავი, საძილე ტომარა, პარალონი და ა.შ. ამ შემთხვევაში საგნები
აუცილებლად უნდა იყოს

220
 ზურგჩანთის შემადგენელი ნაწილები და მასში ტვირთის განთავსების
სქემები

დაკეცილი (დახვეული), მოთავსებული წყალგაუმტარ შალითაში და ზურგჩანთაზე

მაგრად დამაგრებული ისე, რომ მჭიდროდ ეკვროდეს ტურისტის ზურგს ან წელს.
დაუშვებელია ზურგჩანთის უკანა მხარეს საგნების ჩამოკიდება, აგრეთვე მძიმე
საგნების (მაგ. ცულის, კონსერვების და ა.შ) უკანა ჯიბეში მოთავსება. ზურგჩანთაში
საგნების ჩალაგება უნდა უზრუნველყოფდეს ტურისტის ზურგზე მისი
წონასწორობის მდგრადობას, ამიტომ განსაკუთრებით მჭიდროდ უნდა შეივსოს მისი
დაბლითა ადგილები და საგნები უნდა ჩაიწყოს ისე, რომ ისინი მგზავრობისას არ
გადაადგილდნენ და არ აირიონ ერთმანეთში. ეს კი ხელს უწყობს არა მარტო
მარშრუტის ადვილად გავლას, არამედ საჭირო საგნების ადვილად მოძებნასა და
ამოღებას. მსუბუქი, მსხვრევადი ან მტვრევდი საგნები უნდა შეიფუთოს
სპეციალური დამცავი შალითით. ხოლო ვიდეოკამერა, ფოტოაპარატი, თერმოსი და
სხვა მსგავსი საგნები დამატებით უნდა შეიფუთოს რბილი საფუთით და ჩაიდოს
ზურგჩანთის სარქველთან ან შუაში რადგან მისი ყველაზე უფრო
221
„დარტყმასახიფათო“ ადგილი არის ძირი (ფსკერი) და გარეთა ჯიბეები, ამიტომ აქ
მსხვრევადი და მტვრევადი საგნების ჩალაგება დაუშვებელია. საწვავის და სხვა
სწრაფაალებადი ან მომწამვლელი ნივთიერების გადატანა ხორციელდება მაგრად
თავდახურული ალუმინის ან პლატმასის ჭურჭლით (მათარით, ბოთლით,
კანისტრითა და სხვა), რომელიც დამატებით მოთავსებული უნდა იყოს სქელ
პოლიეთილენის, ჰერმეტიზირებულ პაკეტში, რადგან არ მოხდეს მისი დაღვრა ან
აორთქლება.

მოწყობილობის მოვლასა და ექსპლუატაციას გასაკუთრებით დადი ყურადღება

ექცევა მარშრუტის გავლისას, რადგან უყურადღებობა, დაუდევრობა და ცუდი
მოვლა იწვევს მისი ცალკეული დეტალის დაზიანებას ან მთლიანად გაფუჭებას, რაც,
თავისთავად ხშირად ხდება მიზეზი უბედური შემთხვევის ან მოგზაურობის შუა
გზაზე შეწყვეტისა. ამიტომ ყოველი ტურისტი პერსონალურადაა პასუხისმგებელი
მასზე მიბარებულ მოწყობილობასა თუ ნივთზე, რომელიც გატარებული უნდა იყოს
სპეციალურ ჟურნალში და დაფიქსირებული ტურისტის ხელმოწერით. ტურისტმა,
ტურის დამთავრების შემდეგ, მიბარებული მოწყობილობა ან ნივთი უნდა
დააბრუნოს უვნებელი და მუშა მდგომარეობაში, თუმცა გაითვალისწინება მათი
საექსპლუატაციო ცვეთაც. ხოლო დაზიანების ან დაკარგვის შემთხვევაში მან ტურის
განმახორციელებელს უნდა გადაუხადოს ნივთის საფასური ან შეუძინოს ახალი.
ადვილად დასაკარგავი ნივთები შეფერილი უნდა იყოს მკვეთრი, ამრეკლავი
ფერებით ან მიბმული ზურგჩანთაზე, ქამარზე, ხელზე და ა.შ. შესვენების წინ
აუცილებლად უნდა შემოწმდეს მოწყობილობა და მოყვანილი იქნას სათანადო
მდგომარეობაში. ღამისთევისას დაუშვებელია მოწყობილობის დათვალიერება და
შეკეთება, იგი გადატანილი იქნას დილისთვის. უამინდობის დროს მოწყობილობა
უნდა შეიფუთოს ისე, რომ არ დასველდეს. აღჭურვილობა და მოწყობილობები,
აგრეთვე სხვა ნივთები და საგნებიარ უნდა მიმოიფანტოს ბანაკის ტერიტორიაზე,
ხოლო დასველებული ნივთები ცეცხლზე ფრთხილად უნდა გაიშროს,
222
განსაკუთრებით კი სწრაფადაალებადი ან ცეცხლსახიფათო, რადგან უყურადღებობამ
შეიძლება გამოიწვიოს უბედური შემთხვევა ან ნივთის მთლიანი ან ნაწილობრივი
დაზიანება. ფეხსაცმელისგაშრობა უმჯობესია ტენის შემწოვი საგნებით - შალის ან
ბამბის ქსოვილით (წინდებით), მშრალი ქაღალდით, ნამჯით, ბალახით და სხვა.

იყენებენ აგრეთვე წყალგაუმტარი მასალის ან სქელი პოლიეთილენის ტენტს,

რომელმაც უნდა შეიფაროს 6-8 კაცი და გაიდაიჭიმოს დახრილად, რომლის ზედა
მხარის სიმაღლეც უნდა იყოს დაახლოებით 2 მ. კოცონი ინთება კარვიდან არანაკლებ
3 მ-ის მანძილში. ცული სასურველია იყოს ტურისტული (მონადირული) მთლიანი
ლითონის, რეზინის სახელურითა და სიგრძით 50-60 სმ. მარშრუტის გავლისას
სასურველია აგრეთვე “პრიმუსისა” (სათადარიგო საწვავით) და ცხრ. 7-ში მოცემული
ყველა საჭირო ნივთის წაღებაც.

სამთო-ალპინისტურ ტურში: სალაშქრო ჯგუფური აღჭურვილობისა და

მოწყობილობის გარდა დამატებით საჭიროა ისეთი ნივთების წაღება როგორებიცაა:
ძირითადი და სამაშველო ბაგირები, კავები, კარაბინები, წრიაპები, წერაყინები,
ყინულსაჭრელი ცული, კლდის ჩაქუჩი, პრიმუსი (სათადარიგო საწვავით), მშრალი
სპირტი, დურბინდი, ფანრები, საზვავე ნიჩაბი (რომელსაც თოვლზე იყენებენ,
აგრეთვე, როგორც პრიმუსის დასადგმელ საყრდენს), სათადარიგო მზის სათვალეები,
სამი ქვაბისგან შემდგარი კომპლექტი, მრავალადგილიანი (2-4 კაციანი) საძილე
ტომრები (ბარგის წონის შემცირების მიზნით) და ყველა ის საჭირო ნივთი, რომელიც
მოცემულია ცხრ. 7-ში.

საწყალოსნო (საჯომარდო) ტურში: ჯგუფური აღჭურვილობისა და მოწყობილობის

ძირითად ნივ-თებს წარმოადგენს გასაბერი ნავები, ბაიდარები და ტივები.
თვითოეულ მათგანს აქვს თავისი ტიპი და სახესხვაობა, რომლსაც თავისთავად უნდა
გააჩნდეს განსაზღვრული საზღვაოსნო თვისება - ცურვის უნარი, ჩაძირვის მიმართ

223
მდგრადობა, მანევრირება, სიმტკიცე და ა.შ. უკანასკნელ პერიოდში წყალზე
ჯგუფური გადაადგილებისას (დაშვებისას) ყველაზე მეტად გამოიყენება
მრავალადგილიანი გასაბერი ნავი, ხოლო ინდივიდუალურის დროს კი ასაწყობი
ბაიდარი, რომელიც, მშვიდ მდინარეებზე, შეიძლება იყოს მრავალადგილიანიც.
ამგვარი ნავი უნივერსალურია, რადგან არის მსუბუქი, იკავებს შედარებით მცირე
ადგილს, გააჩნია საუკეთესო სავალი თვისებები და ამოტრიალების შემთხვევაში
ადვილად უბრუნდება საწყის მდგომარეობას, ხოლო საჭიროებისას მასზე შეიძლება
აფრისა ან ძრავის დამაგრებაც. ძრავი შეიძლება

გასაბერი უძრავო და ძრავიანი ნავები, ბაიდარები

დამაგრდეს გასაბერ ნავზეც, რომელიც აგრეთვე საკმაოდ კომპაქტური,

მანევრირებადი და მსუბუქია, მაგრამ ამოტრიალების შემთხვევაში ძნელად იბრუნებს
საწყის მდგომარეობას. საწყალოსნო მარშრუტის გავლისას, აღჭურვილობისა და
საკვების შესანახად, აუცილებელია წყალგაუმტარი ტომრების (პაკეტების), ასევე
ნავში დაგროვილი (შეღწეული) წყლის ამოსახაპი საშუალებისა და ნავის ჩაძირვის
საწინააღმდეგო ტივტივების წაღება. მისი არქონისას კი იგი შეიძლება შეიცვალოს
224
ბურთით ან მოტოციკლეტის კამერით, რომლებიც მაგრდება ნავის (ბაიდარის) თავსა
და ბოლოში ან განალაგებენ მისი შიდა ბორტის გასწვრივ. ქვიანი, ჩქარი დინების ან
პატარა მდინარეებზე ბაიდარით დაშვების შემთხვევაში აუცილებლად წინასწარ
უნდა გამაგრდეს ბაიდარის გარსი და ძირი, მასზე (განსაკუთრებით ნავის
ხერხემალსა და ქვედა სარტყელზე) რეზინის პროტექტორის (სისქით 1-1,5 მმ. და
სიგანით 4-6 სმ.) დაწებებით. თუკი ბაიდარს არ გააჩნია საფარი, მაშინ ის უნდა
გაკეთდეს დამოუკიდებლად თხელი მორეზინებული ქსოვილით. მიზანშეწონილია,
ნაპირზე მისადომად ნავს მიებას კაპრონის თოკი (სისქით 4-6 მმ. და სიგრძით 3-5 მ.),
რომელსაც, ნავის ნაპირზე მისაბმელად, ბოლოში დამაგრებული ექნება
დურალუმინის პალო. მაშინ, როცა მარშრუტის ხანგრძლივობა მოიცავს 4 სთ-ზე მეტს
ან რამდენიმე დღეს და ამინდიც ძლიერ წვიმიანი ან მზიანია, კარგია

ნავს (ტივს) დაუყენდეს წყალგაუმტარი და მზეგაუმტარი ტენტი, რომლის ზომებიც

თვითონ ნავის (ტივის) გაბარიტებზეა დამოკიდებული. ხილო ტენტის საყრდენი
ბოძების სიმაღლე მჯდომარე ადამიანის სიმაღლეს 30-35 სმ-ით მაინც უნდა
აღემატებოდეს. ტენტის ბოლოებში შესაძლებელია გამოიჭრას სოლისებური
„ფრთები“, რომელსაც დაეკერება „ელვა“ შესაკრავი, რათა, წვიმის დროს, ნავში წყალი
არ მოხვდეს. ხის, ლითონის ან მინაპლასტიკის ნავები გამოიყენებიან ისეთ
ადგილებში, სადაც შესაძლებელია მათი დაქირავება - ტურისტული და სპორტული
ბაზები, ადგილობრივი მოსახლეობა, ასევე სანადირო და სათევზაო მეურნეობები.
ნავს უნდა გააჩნდეს სათადარიგო ნიჩბები, წყლის ამოსახაპი, ღუზა, ნაპირზე
მისაბმელი ბაგირი, სამაშველო ჟილეტები და რგოლები. უხვწყლიან და ძლიერი
დინების მდინარეებზე, რომელიც მიედინება ტყიან ადგილებში, საწყალოსნო
მარშრუტებზე, შეიძლება გამოყენებული იქნას მორებისგან დამზადებული ტივებიც.
ამისათვის ტურის განმახორციელებელი პირი წინასწარ ამზადებს წიწვოვანი ხის
სქელ, გამომშრალ, დაუზიანებელ 6-8 ცალ მორს, რომლებიც ორი ლარტყით განივად
უერთდებიან ერთმანეთს. ტივს თავს და ბოლოში უნდა გააჩნდეს ნიჩბები თავის
225
სამაგრებით. ზოგჯერ ტივზე ამონტაჟებენ საბარგულს, ანძას, ხის მოაჯირებს, ქოხს,
ჩარდახსა, ფარდულს და ა.შ. ნაკლებად რთულ მარშრუტებზე შეიძლება შედარებით
პატარა ზომის მორებისგან დამზადებული, უფრო მსუბუქი ტივების გამოყენებაც.
ხოლო უტყეო, მცირეტყიან ან მთიან ადგილებში კი რეკომენდირებულია
პაონტონური ტივების გამოიყენება, რომელთაც რეზინის გასაბერი ძირი უნდა
გააჩნდეს, ამოტომაც პატარა და ქვიან მდინარეებში ტივის რეზინის გასაბერი ძირი
უმჯობესია დამატებით დამცავი შალითით შეიფუთოს, ხოლო როდესაც მარშრუტზე
არის სერიოზული ბუნებრივი სირთულეები ტივი უნდა გამაგრდეს ხის ჩარჩოთი.
გასაბერ ძირად შეიძლება ავტომობილის და ტრექტორის საბურავის კამერის ან
თვითონ საბურავის გამოყენება. როგორც წესი ტივის მართვა ხორციელდება
ნიჩბებით, ჭოკით ან ორივეს ერთობლივი გამოყენებით. ტივით მოგზაურობისას
აღჭურვილობაში აუცილებლად უნდა შედიოდეს ცულები, 1-2 ბირდაბირი, ძლიერი
და მტკიცე თოკი, გრძელი ლურსმნები, ჩაქუჩები, ბრტყელტუჩები, გელა (ლურსმნის
საძრობი) და სხვა. გასაბერი ნავით ან ტივით მოგზაურობისას აუცილებელია,
სპეციალური წებოსა და დასაწებებელი მასალის, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში კი
სათადარიგო კამერების ქონაც.

სამთო-სათხილამურო ტურში: უმჯობესიადაემატოს 2–3 წყვილი თექის ჩექმა,

რომელიც ძირითად დასვენების დროსაა საჭირო, სათადარიგო სათხილამურო
„ბათინკები“, რომლის ზომაც გათვლილი უნდა

იყოს ყველაზე დიდი ზომის ფეხის მქონე ტურისტზე, თხილამურებისა და

ფეხსაცმლის საპოხი საშუალებები,სათადარიგო თხილამურები და სამაგრები,
შედარებით სწორ რელიეფიან მარშრუტებზე სასურველია პლასტმასის ან სხვა
მსუბუქი ციგის წაღებაც. მაღალი კატეგორიის ან შედარებით რთულ მარშრუტებზე
მიზანშეწონილია სპეციალური დათბუნებული კარვისა და საველე ღუმელის წაღება,
კარავი უნდა იყოს ჰაერ და წყალ გაუმტარი, ქარისადმი მედეგი, ფართო, მაღალი და

226
ცეცხლზე ადვილად შრობადი. სასურველია აგრეთვე 3-6 ადგილიანი საძილე ტომრის
წაღება, რათა მოხდეს სითბოს მაქსიმალური შენარჩუნება. მათი გაკეთება
შესაძლებელია რამდენიმე ერთადგილიანი საძილე ტომრითაც. საველე ღუმელის
კონსტრუქცია და მოცულობა უნდა შეესაბამებოდეს კარვის სიდიდეს. შედარებით
მცირე ზომის კარვისთვის მიზანშეწონილია 250 X 200 Х 120 მმ ზომის ღუმლის
გამოყენება, ხოლო უფრო დიდი კარვებისთვის 350 Х250 Х 180 მმ-ს ღუმელი
მზადდება 0,3 - 0,5 მმ სისქის ფოლადის ფურცლისგან. იგი უნდა იყოს ნახევრად ან
მთლიანად ასაწყობი, წონით 1,5-2 კგ და თავსდებოდეს შალითაში, რაც მისი
ადვილად ტრანსპორტირების საშუალებას იძლევა.

სანადირო ტურში: ინდივიდუალური აღჭურვილობისა და მოწყობილობის შერჩევა,

ისევე როგორც ჯგუფურისა, ძირითადად დამოკიდებულია სანადირო ობიექტის

227
სახეობაზე, სანადირო სავარგულზე და ნადირობის პერიოდზე, რომელსაც ემატება
ჯგუფის წევრრთა რაოდენობაც. ამიტომ სანადირო ტურის აღჭურვილობისა და
მოწყობილობის ძირითადი ნაწილი შესაბამისად შეიძლება იყოს ისეთივე, როგორიც
სალაშქრო, სამთო-ალპინისტური ან სათხილამურო ტურების შემთხვევაშია. ამასთან
სანადირო ტურში აუცილებელია დამატებითი-სათადარიგო სანადირო იარაღის,
მისი ცალკეული ნაწილების, შესაკეთებელი მასალების, დატენილი ვაზნების,
ნებადართული მოსატყუებელი საშუალებებისა და სხვა აუცილებელი ნივთების
წაღება.

სათევზაო ტურში: აღჭურვილობისა და ძირითადი ნაწილი არის დაახლოებით

იგივე, რაც სალაშქრო, სანადირო ან საწყალოსნო (საჯომარდო) ტურებში, თუმცა აქაც
აუცილებელია დამატებითი, სათადარიგო სათევზაო მოწყობილობის, მისი
ცალკეული ნაწილების, შესაკეთებელი მასალების, ბუნებრივი და ხელოვნური
სატყუარათა კომპლექტებისა და სხვა აუცილებელი ნივთების წაღება.

ტურისტების საკვებითა და წყლით მომარაგების ორგანიზაცია

კვება – მომარაგება, რეჟიმი, ტრანსპორტირება, მოპოვება და მომზადება

როგორც ერღდღიანი, ისე მრავალღიანი ტურების განხორციელებისას

განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს ტურისტთა კვების საკითს, რადგან მან
უნდა შეავსოს მოგზაურობის დროს ტურისტის მიერ დახარჯული ენერგია. საერთოდ
ენერგიის დანახარჯი, თუნდაც ადვილად სავალ მარშრუტზე, თითოეული
ადამიანისთვის შეადგენს 3000-4000 კალორიას. სწორედ ამიტომაც პროდუქტი და
კერძები შერჩეული უნდა იქნეს ისე, რომ შეიცავდნენ ცხიმების, ცილების,
ნახშირწყლების, ვიტამინებისა და მინერალური მარილების ოპტიმალურ
რაოდენობას, გააჩნდეთ მინიმალური წონა, ხანგრძლივი შენახვის ვადა, მომზადების
მცირე დრო და იყოს ადვილად ტრანსპორტირებადი. ამასთან გასათვალისწინებელია
228
ტურისტთა ეროვნული, რელიგიური და სხვა კუთხით საკვები პროდუქტებისა და
კერძებისადმი დამოკიდებულებაც. ტურისტების საკვებით უზრუნველყოფა ბევრად
უფრო ადვილია კვების ობიექტებში (რესტორნებში, ბარებში, კაფეეში, ტურბაზებში
და ა.შ.), ხოლო ექსტრემალურ - სალაშქრო ტურებში კი შედარებით რთული,
რადგანაც ამ დროს საკმაოდ დიდი ყურადღება უნდა მიექცეს საკვების შენახვის,
ტრანსპორტირებისა და მომზადების საკითხებს. ამიტომ წინასწარ მუშავდება კვების
სპეციალური რეჟიმი.

– კვების რეჟიმი ექსტრემალურ ტურებში განისაზღვრება თვითონ ტურის

სახეობითა და მარშრუტების სპეციფიკური თავისებურებებით. ამასთან იგი
დიდადაა დამოკიდებული წელიწადის დროებსა და ჰაერის ტემპერატურაზე,
აგრეთვე ტურისა და დღის ხანგრძლივობაზე, მეტეოროლოგიურ პირობებზე,
მარშრუტის სირთულეზე და ა.შ. იოლ მარშრუტებზე კვების დღიური რეჟიმით
გათვალისწინებულია სამჯერადი კვება - საუზმეზე დღიური რაციონის 40%,
სადილზე - 35% და ვახშამზე - 25%. უფრო რთულ, სამთო და ზამთრის ტურების
შემთხვევაში, ორჯერადი კვებისას, სასურველია დღიური რაციონის 40% მოდიოდეს
საუზმეზე, 35% - სადილზე, ხოლო დანარჩენი 25% კი დიდი და მცირე შესვენებების
დროს მსუბუქ წახემსებაზე. დაუშვებელია საკვების მიღებებს შორის ხანგრძლივი
შუალედები, ამიტომაც მცირე წახემსებები მოძრაობის (გადაადგილების) დროსაც კია
შესაძლებელი.

სხვადასხვა მარშრუტებზე კვების რაციონის შესაძლო ვარიანტები:

– დასახლებულ მარშრუტზე - ტურისტებმა თან უნდა იქონიონ იმაზე გაცილებით

ნაკლები პროდუქტი, რაც მთელი მარშრუტისთვის არის გათვალისწინებული,
რადგან გზაში შესაძლებელია ისეთი პროდუქტების შეძენა როგორიცაა პური, შაქარი,
მარილი, ბურღულეული, ორცხობილა, სასმელები, ძეხვეული და ა.შ. მაგრამ თუ კი

229
მარშრუტზე ცოტაა დასახლებული პუნქტი, აუცილებელია პროდუქტის მარაგის
ქონა.

– საწყალოსნო (საჯომარდო) და სალაშქრო - საველე მარშრუტზე - თუ მარშრუტი არ

შეიცავს გრძელ და ხანგრძლივ საფეხმავლო გადასასვლელებს პროდუქტის წონა
შეიძლება იყოს დიდი, რაც საშუალებას იძლევა კვების რაციონი შეივსოს ფქვილით,
მცენარეული ზეთით, თევზისა და ხორცის კონსერვებით, კარტოფილითა და სხვა
ბოსტნეულით, სხვადასხვა საწებელით, სასმელითა და ა.შ.

– სამთო-ალპინისტურ მარშრუტზე - ხშირად ზურგჩანთის წონას გადამწყვეტი

მნიშვნელობა აქვს, ამიტომ პროდუქტის რაციონი მკაცრად ლიმიტირებულია,
კერძოდ შემცირებულია პურის, ორცხობილას, ზეთის, კარაქის, ყველის,
ბურღულეულის, კონსერვების, სასმელებისა და სხვა პროდუქტების რაოდენობა,
ხოლო აუცილებელი კალორიების შევსება ხდება მშრალი კვების პროდუქტით,
სასურველია აგრეთვე სხვადასხვა ხილის ჩირის, ჩურჩხელისა და ჰალვის წაღებაც.

– სათხილამურო მარშრუტზე - როგორც სამთოზე შემცირებულია პროდუქტის წონა

და რაოდენობა და იგი ჩანაცვლებულია მშრალი კვების პროდუქტებით, სხვადასხვა
ხილის ჩირით, ჩურჩხელითა და ჰალვით, არა რეკომენდირებულია ყველისა და
ისეთი პროდუქტის წაღება, რომელიც მალე იყინება, რადგან გაყინვის დროს
კარგავენ საკვებ თვისებებს, ხდებიან უგემურნი და ზოგჯერ მომწამვლავიც.

– სანადირო და სათევზაო ტურების დროს კვების რაციონი შესაბამისად ისეთივეა,

როგორც სალაშქრო და სამთო ან საწყალოსნო (საჯომარდო) ტურების შემთხვევაში,
ოღონდ აქ შეიძლებადაემატოს მოპოვებული ნადირ-ფრინველის ან თევზის ხორციც.

– ყველა ტურის დროს გარდა სათხილამურო ან ზამთრის ტურისა კვების რაციონში

შეიძლება შეტანილი იქნას ტყის ხილი, კენკრა, წაბლი, სოკო, გრეთვე მოპოვებული

230
ნადირ-ფრინველის ან თევზის ხორცი. კვების რაციონის შედგენის დროს წინასწარ
უნდა იქნას გათვალისწინებული საკვებში ცილების, ნახშირწყლებისა და ცხიმების
შემცველობის თანაფარდობა.

- პროდუქტის მომარაგებას და მომზადებას ჯერ კიდევ მოგზაურობის დაწყებამდე

უნდა მიექცეს დიდი ყურადღება, რადგან სწორედ მასზეა დამოკიდებული
პროდუქტის დაცვა გაფუჭებისგან, წონის მინიმუმამდე დაყვანა და რაც შეიძლება
მისი სწრაფი მომზადება, ამიტომ რეკომენდირებულია:

– ორცხობილის დამატებით კიდევ ერთხელ გახუხვა და პერგამენტში ან

პოლიეთილენში შეფუთვა;

– ძეხვის (შებოლილიდანახევრადშებოლილი) გაპოხვამცენარეულიზეთით (ცხიმით)

და პერგამენტში შეფუთვა;

– ჩაის, ყავის ან კაკაოს ჩაწყობა თუნუქის (პლასტმასის) მსუბუქ ყუთებში,

რომელთაც მჭიდროდ ეხურება თავსახური და დამატებითსკოჩით,
ლეიკოპლასტირითანთოკითდამაგრება;

– მარილის, შაქარის, ბურღულეულის, რძისფხვნილის, ფქვილის, ბარდის,

წიწიბურას, ბრინჯისა და ა.შ. შენახვა პოლიეთილენის ტომრებში, ხოლო შემდგომ
მტკიცე, წყალგაუმარ ტომრებში;

– მცენარეული ზეთის, კეტჩუპის ან ტყემალის ჩასხმა პოლიეთილენის ბოთლში;

– კარაქის, ერბოსა ან მარგარინის ჩადება თუნუქის ან პოლიეთილენის ქილაში,

ბიდონში ან ბალონში, რომელთაც აქვთ ფართე ყელი და მჭიდრო სახურავი;

– ზამთრის ტურის დროს ხორცის დაჭრა დიდ ნაჭრებად, შეწვა დაკ ონსერვის
ქილაში ჩაწყობა, შემდეგ კი გამდნარი ქონის ზემოდან მოსხმა, ზაფხულის ტურის
დროს კი ჩაბასთურმება;

231
– ზამთრის ტურების დროს სასურველია მომზადდეს ბრინჯის, ბარდის, ცერცვის,
შვრიის, მუხუდოსა და ა.შ. ნახევარფაბრიკატები, რათა მათ შემდგომ მომზადებაზე
დაიხარჯოს რაც შეიძლება მცირე დრო (10-15 წთ), ხოლო ცხიმი დაემატოს
მომზადებისას.

პროდუქტის დახარისხება აუცილებელია მარშრუტზე ყოველი გასვლის წინ,

აგრეთვე ყოველი შესვენების შემდეგ, როცა ხდება საკვების მიღება. ეს კი მოითხოვს
ტურის დაწყებამდე ზუსტი მენიუს შედგენასა და მოძრაობის გრაფიკის მკაცრ
დაცვას. აუცილებელია აგრეთვე „გაუთვალისწინებელი მარაგის“ ცალკე, სხვადასხვა
ზურგჩანთაში შენახვა, ხოლო გამოყენებულის კვლავ ყურადღებით შეფუთვა და
მათზე გამოყენების თარიღიანი წარწერის დამაგრება, რაც საშუალებას იძლევა
მინიმუმამდე შემცირდეს ახალი პროდუქტის შევსების დრო.

პროდუქტის შევსება მარშრუტებზე ძირითადად ხდება დასახლებულ პუნქტებში -

მაღაზიებში, ბაზრებში ან ადგილობრივ მოსახლეობაში, მაგრამ თუკი მარშრუტი
გადის დაუსახლებელ ადგილზე პროდუქტის შევსება შესაძლებელია ბუნებაშიც
„ტყის ნობათის“ სახით. ბუნება საკმაოდ მდიდარია საკვებად ვარგისი ველური
მცენარეულობით, ნადირ-ფრინველით, თევზებითა და მწერებით, რომელთა
უმრავლესობაც ცნობილი და გავრცელებულია მრავალ ქვეყანაში, თუმცა მათი
საკვებად გამოყენებისა და მომზადების წესები შეიძლება იყოს განსხვავებულიც.
ამასთან არის ენდემური, მხოლოდ კონკრეტულ ქვეყნაში არსებული „ტყის ნობათიც“.

მარშრუტზე გადაადგილების წესები და წინააღდეგობის გადალახვის მეთოდები

ტურის წარმატებით განხორციელება მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული არამარტო

გიდ–ესკორტების პროფესიულ დონეზე, არამედ თვითონ ტურისტთა უნარსა და
ცოდნაზე სწორდ შეაფასონ და გადაანაწილონ საკუთარი დრო და ძალები, შეარჩიონ
ჯგუფის მიოძრაობის ყველაზე უფრო რაციონალური ტემპი და განრიგი, აითვისონ
232
განსხვავებული რელიეფისა და სიძნელეების გადალახვის უნარები და მეთოდები,
რადგან სწორედ მათზეა დამოკიდებული მარშრუტის უსაფრთხო გავლა და
საერთოდ ტურის წარმატებით დამთავრება. მარშრუტებზე გადაადგილების წესები
და განრიგი დამოკიდებულია ტურის სახეობაზე, მარშრუტის სითულეზე, წლის
დროზე და სხვა ფაქტორებზე, ამიტომ მიუხედავად მრავალი საერთო ელემენტსა
ყოველი ტურისა და ჯგუფისათვის გადაადგილების განრიგი უნდა შედგეს
ინდივიდუალურად, რისთვისაც არსებობს შემდეგი რეკომენდაციები:

სალაშქრო (საფეხმავლო) ტური

მოძრაობის რეჟიმის, ტემპისა და წესის თავისებურებანი:

– სალაშქრო ტურის დღის რეჟიმი და განრიგი ისე უნდა შედგეს, რომ

უზრუნველყოს დატვირთვებისა და დასვენებების თანმიმდევრობის აუცილებელი
რიტმულობა. ჩვეულებრივ სვლის საშუალო დრო შეადგენს 40-50 წთ. ხოლო მცირე
შესვენებებისა კი - 5-10 წთ. ამასთან დღის პირველ ნახევარზე მოდის, მთლიანი
სავალი დღის 2/3, რაზედაც იხარჯება სავალი დროის 3-5 სთ. ამიტომ კარგია
მარშრუტზე რაც შეიძლება ადრიანად გასვლა და დასაძინებლად ადრე შეჩერება,
რადგან ტურისტისათვის აუცილებელია ვახშამზე ცხელი საკვები და ხანგრძლივი
დასვენება. ცივ ან წვიმიან ამინდში ვახშამზე შესაძლებელია მცირედი წახემსება,
მაგრამ აუცილებლად ცხელი ჩაით, რძით, ყავით ან კაკაოთი. შუადღისას
ტურისტებისთვის აუცილებელია ხანგრძლივი შესვენება და ცხელი საკვებით
სადილობა, ხოლო ცივ ან წვიმიან ამინდშისადილი შეიძლება შეიცალოს წახემსებით,
მაგრამ აუცილებლად ცხელი ჩაით, რძით, ყავით ან კაკაოთი.

– მარშრუტებზე გადაადგილების ტემპი ჩვეულებრივ განისაზღვრება ჯგუფის

შემადგენლობით, ადგილმდებარეობითა და ამინდით, ამიტომ საშუალოდ იგი
შეადგენს 3,5-4,5 კმ/სთ. თუმცა გიდმა (ჯგუფის ხელმძღვანელმა) უნდა შეარჩიოს
233
ტემპი ჯუფში ფიზიკურად ყველაზე უფრო სუსტი წევრის შესაძლებლობების
მიხედვით. როდესაც ჯგუფი, წევრების ფიზიკური შესაძლებლობების მიხედვით,
არაერთგვაროვანია (რაც ყველაზე უფრო ხშირია), გიდი (ჯგუფის ხელმძღვანელი)
ვალდებულია ტვირთი ისე გადაუნაწილოს ჯგუფის წევრებს, რომ იგი
შეესაბამებოდეს მათ ფიზიკურ მონაცემებს.

– მარშრუტზე გადაადგილების რიტმულობა ტურისტებში ძალების შენარჩუნების

ერთ-ერთი მთავარი საშუალებაა. კარგ გზაზე გადაადგილების რიტმულობა
გამოიხატება მოძრაობის თანაბარი სიჩქარით, ხოლო ცუდი გზის შემთხვევაში -
დროის თანაბარ მონაკვეთებში, ნაბიჯთა თანაბარი რაოდენობით. იოლ დაღმართზე,
ორგანიზმის მუშაობის რიტმულობის შესანარჩუნებლად, ტურისტის ნაბიჯის სიგრძე
უნდა გაიზარდოს, ხოლო რთულ დაღმართზე ან აღმართზე - შემოკლდეს.
შესაბამისად დაღმართზე იზრდება მოძრაობის საშუალო სიჩქარე 5-6 კმ/სთ-მდე,
ხოლო აღმართზე მცირდება 1,5-2 კმ/სთ-მდე. მოძრაობის რითმი თანდათანობით
(მდორედ) უნდა შეიცვალოს ანუ სიჩქარე თანდათან გაიზარდოს მოძრაობის
დასაწყისში და შემცირდეს მის დამთავრებამდე 3-5 წთ-ით ადრე.
გაუთვალისწინებელი ან უცაბედი გაჩერებისას სასარგებლოა რამდენიმე წუთის
განმავლობაში, შერჩეული ტემპით, ადგილზე სიარული, რათა გულსა და სასუნთქ
ორგანოებს (ფილტვებს) მოეხსნას დატვირთვა.

– მარშრუტზე გადაადგილების წესი აუცილებლად დაცული უნდა იქნას, როგორც

მთლიანად ჯგუფის, ისე მისი თითოეული წევრის მიერ. ტურისტები მოძრაობენ
ერთმანეთის მიმდევრობით თითო-თითოდ, ორ-ორად ან იშვიათად სამ-სამად.
როგორც წესი ჯგუფს ყოველთვის წინ უნდა მიუძღოდეს გიდი (ჯგუფის
ხელმძღვანელი), რომელმაც კარგად იცის მარშრუტი და თვალყურს ადევნებს,
როგორც ტურისტებს, ისე შესასვენებლად დროულად შეჩერებას. ხოლო ბოლოში კი
უნდა მოყვებოდეს გიდის თანაშემწე ან ყველაზე გამოცდილი წევრი, რედგან მისი

234
მოვალეობაა დაეხმაროს ჩამორჩენილს და არავინ არ დატოვოს მის უკან, ხოლო
საჭიროების შემთხვევაში ანიშნოს გიდს გაუთვალისწინებელი შეჩერების ან
მოძრაობის ტემპის შენელების შესახებ. დანარჩენი წევრები კი იოლ მარშრუტზე
თვითონ ირჩევენ ადგილს კოლონაში, ხოლო რთულ მარშრუტზე კოლონაში
ადგილებს ანაწილებს გიდი (ჯგუფის ხელმძღვანელი) შემდეგნაირად: მან
ფიზიკურად შედარებით სუსტები უნდა დააყენოს წინამძღოლის შემდეგ ანდა
თანმიმდევრობით (ერთის გამოტოვებით) უფრო გამოცდილი წევრების შემდეგ, რათა
ამ უკანაკნელებმა, საჭიროების შემთხვევაში, აღმოუჩინონ დახმარება მათ წინ
მიმავალთ. გადაადგილებისას დაუშვებელია ერთმანეთს შორის ისეთი დისტანციით
სიარული, როცა შეუძლებელი ხდება ხმოვანი ან მხედველობითი კავშირის
დამყარება.

– გიდი (ჯგუფის ხელმძღვანელი) უზრუნველყოფს ჯგუფის მართვასა და

გადაადგილების უსაფრთხოებას. ძნელ და სახიფათო მარშრუტზე ან მის ცალკეულ
უბნებზე (მდინარე, ჭაობი, ჩამონაშალი და სხვა) პირველი ამოწმებს მისი გავლის
უნარიანობას და აზღვევს ტურისტების გადასვლას, თვითონ კი ბოლოს გადადის.
ასევე უნდა მოიქცეს ტურისტების მდინარეში ან ტბაში ბანაობისას, მათი
ტრანსპორტში ჩასხდომისას და ა.შ.

- მარშრუტზე გადასაადგილებელი ბილიკის (გზის) შერჩევა დამოკიდებულია

რელიეფზე, მცენარეთა საფარზე, ტურისტთა ფიზიკურ შესაძლებლობებზე,
ბილიკების რაოდენობაზე, მათი ვარგისიანობის ხარისხზე და ა.შ.

მარშრუტებზე გადაადგილების მეთოდები:

– ღია ველების, დაუმუშავებელი მინდვრების, მეჩხერი ბუჩქნქრი ან ტყიანი და სხვა

ადვილად სავალი უბნების გავლა ხორციელდება აზიმუტის მიხედვით, ხოლო

235
რთული რელიეფის, ხშირ ტყიანი ან ბუჩქნარი უბნების - ბილიკებით, თუნდაც ოდნავ
დაშორებულის მოცემული მიმართულებიდან.

– უბილიკო ტყეში უნდა გაუყვნენ მდინარის (ღელის) ნაპირს, განსაკუთრებით

ჭაობიან ადგილებში, რადგან შედარებით მშრალი ნიადაგი ვიწრო ზოლად მიუყვება
მდინარის (ღელის) კალაპოტს.

– ტყით დაფარულ მთის წინეთში და დაბალ მთაში გზად ირჩევენ უნაგირას

დამრეცებს, რადგან იგი კარგია ორიენტაციისათვის, შეუძლებელია გზის დაბნევა და
რაც მთავარია შედარებით ადვილი სავალია, ვიდრე ქვევით - ხეობაში. ღია ადგილზე
გასვლისას სასიარულოდ სასურველია რელიეფის გამოკვეთილ ადგილებზე გაყოლა,
რადგან ისინი უფრო უსაფრთხოა მეწყერებისა და ქვათაცვენის შემთხვევაში, ამასთან
იძლევიან გარემოს უფრო კარგად დათვალიერაბის საშუალებას.

– ციცაბო ფერდობებზე გადასაადგილებლად აუცილებელია პროტექტორლანჩიანი

ფეხსაცმლის ჩაცმა და რაც მთავარია გადაადგილების უნარებისა და მეთოდების
ცოდნა. აღმართზე ასვლისას რეკომენდირებულია ფეხსაცმლის (ფეხის) მთელი
ძირით დადგმა და არა წვერით, ამასთან საჭიროა ტერფის ჰორიზონტალურ
მდგომარეობაში შენარჩუნება, რისთვისაც იყენებენ მიწის ზედაპირზე მყარად მყოფ
ყოველ ქვას, ქანობის ოდნავ გამოწეულ (გამოშვერილ) ადგილს, რომელზედაც
ადგამენ ფეხსაცმლის ქუსლს. რაც უფრო ციცაბოა აღმართი, მით უფრო გაშლილად
უნდა დაიდგას ფეხის წვერი. გრძელ აღმართზე ასვლა რეკომენდირებულია
ზიგზაგური (გარდიგარდმო) ანუ აღმართის მარჯვენა და მარცხენა გვერდის
მონაცვლეობით. ბალახიან აღმართზე ასვლისას ფეხის ზემოთ მდებარე ტერფი უნდა
დაიდგას აღმართის განივად ფეხსაცმლის მთლიანი ძირით, ხოლო ტერფი ოდნავ
შემობრუნებული, წვერით ქვევით. დაღმართზე ჩამოსვლა, კარგი ბილიკისა და
მსუბუქი ზუგჩანთის შემთხვევაში, შედარებით მომზადებულ ტურისტს შეუძლია

236
ნელი სირბილითაც. ამასთან ფეხი თითქმის არ უნდა მოხაროს და წინ გრძლად
გადაადგას, ხოლო ტანი ოდნავ გადაწიოს უკან. უფრო დამრეც დაღმართზე კი
ჩამოდიან ნახევრად მოხრილი ფეხებით და მოკლე ნაბიჯებით.

– ტყიან, ხშირ ბუჩქნარიან ან მაღალ ბალახიანი მარშრუტზე გადაადგილდებიან

კომპაქტურ ჯგუფებად, უსაფრთხო ინტერვალით. აუცილებელია თვითოეულმა
ყურადღებით ადევნოს თვალი მის წინ მიმავალს და გაიმეოროს მისი მოძრაობები,
ხოლო წინ მიმავალმა უნდა გააფრთხილოს უკანა მოსალოდნელი საფრთხის შესახებ,
აგრეთვა ხელით დაიჭიროს ტოტები, რომ არ მოხდეს მათი ასხლეტა და უკან
მომამალი ტურისტის დაზიანება. ეკლების, ბირკების, როკებისა და ტოტებისაგან
დაცვის მიზნით იცმევენ გრძელსახელოებიან მაგარ ტანსაცმელს, ამასთან ერთ ხელს
მიმართავენ წინ ტოტებისგან სახისა და თვალების დასაცავად. თუკი ბილიკი
ჩახერგილია, მოჭრილი ან წაქცეული ხეებით, განაკაფი ან ჩამოტეხილი ტოტებითა
და სხვა მცენარეულით, დაუშვებელია მათზე გადახტომა, ამ შემთხვევაში
ტურისტებმა ფრთხილად უნდა გადააბიჯონ ან გადაძვრენ მათზე და მიეხმარონ
ერთმანეთს გადასვლაში. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ამ ხერგილებში შეიძლება
იმყოფებოდენენ შხამიანი მწერები ან ქვეწარმავლები, ცოფიანი ან სხვა სახიფათო
ცხოველები, აგრეთვე სიდამპლე დაწყებულ ხეების მერქანს ხშირად გააჩნია სრიალა
ზედაპირი, ხოლო მათი ტოტები მეტად მყიფეა, ამიტომ გადასვლის დაწყებამდე
ყურადღებით უნდა შემოწმდეს ხერგილი. ესეთ მარშრუტებზე გადაადგიებისას არა
რეკომენდირებულია ტანსაცმლისა და ზერგჩანთას გააჩნდეს რაიმე წამოსადები,
გამონაშვერი, ჩამოკიდებული ან/და ჯიბეებიდან ამოშვერილი საგნები, რადგან ისინი
შეიძლება წამოედოს ტოტებს, ეკლებს ან სხვა მცენარეულ წამონაზარდებს და რამაც
შეიძლება გამოიწვიოს მსველობის შეფერხება, ტურისტის დაზიანება ან თუნდაც
უბედური შემთხვევა ფატალური შედეგით.

237
სამთო სათხილამურო ტურიზმი მსოფლიოში უფრო და უფრო პოპულარული
ხდება, ამასთანავე სათხილამურო სპორტის სპეციფიკით გამოწვეული დაზიანებების
ციფრიც საკმაოდ მაღალია, ამიტომ საჭიროა უსაფრთხოების ზომების დაცვა.
სამაშველო სამსახურების და მომსახურების პერსონალის ინსტრუქტორების
მობილიზება, რათა დაცული იყოს მთელი რიგი პროფილაქტიკური ღონისძიებები.
სასრიალო ფერდობის არჩევისას და სათხილამურო ფერდობების დაპროექტებისას
საჭიროა გამოთვლილი იყოს მათი გამტარუნარიანობა, შესაძლებლობები,
პარამეტრები და უსაფრთხოება.
თითოეული სათხილამურო ცენტრი ვალდებულია უზრუნველყოს შემდეგი
მინიმალური მოთხოვნები :
1.ფერდობებზე უსაფრთხო სათხილამურო სრიალის ორგანიზებისთვის,
სათხილამურო ტრასები უნდა მოეწყოს მსოფლიოში მიღებული საერთაშორისო
სტანდარტების შესაბამისად;
2. სათხილამურო ლიფტების ქვედა სადგურებზე, მოთხილამურეებს უნდა გააცნონ
ფერდობების სირთულის დონის შესახებ, მოსალოდნელი საფრთხეების შესახებ;
3. სათხილამურო ტრასები აღინიშნება შემდეგი ფერების ნიშნებით
სირთულეებიდან გამომდინარე., ლურჯი - მარტივია. წითელი - საშუალო, შავი
ფერით კი რთული და სახიფათო;
4. ძნელად შესამჩნევი დაბრკოლებების გასაფრთხილებლად, გამაფრთხილებელი
ნიშნები უნდა იყოს დამონტაჟებული ტრასაზე. ტრასები უნდა აითვალოს
თანმიმდევრობით - მარცხნიდან მარჯვნივ, ხეობიდან დაწყებული
მაღლა. თითოეულ ტრასას უნდა ჰქონდეს საკუთარი მანძილის ნიშნები. ეს ხელს
უწყობს ტურისტების ორიენტაციასა და საგანგებო სიტუაციების შემთხვევაში
პრობლემების გადაჭრას. აუცილებელია მოთხილამურეების გაფრთხილება, ზვავის
საშიშროების შესახებ.

238
საჭირო აპარატურით და აღჭურვილობით უზრუნველყოფილი სამაშველო
სამსახური მუდმივად უნდა მოქმედებს სათხილამურო მაგისტრალზე; გარდა
ამისა, სამაშველო მოთხილამურეთა ჯგუფებმა სისტემატურად უნდა აკონტროლონ
სასრიალო ფერდობები. მარშრუტის გახსნას ან დახურვას, მხოლოდ სათხილამურო
სამაშველო სამსახური აცხადებს. ფერდობის დახურვის შემდეგ, მაშველები უნდა
დარწმუნდნენ, რომ ფერდობზე არავინ დარჩა. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მთიდან
დაზარალებულთა ევაკუაცია უნდა განხორციელდეს სწრაფად, სამედიცინო
დახმარების უზრუნველყოფასთან ერთად.
თუ სათხილამურო ფერდობების მშენებლობის დროს შეუძლებელია საშიში
მონაკვეთების თავიდან აცილება, მაშინ უნდა აშენდეს დამცავი ღობეები
უსაფრთხოებისათვის.
დამცავი ღობეების გაკეთება სავალდებულოა კლდეების, ქვების, ხეების, ბოძების,
საყრდენებისა და სხვა დაბრკოლებების წინ, ციცაბო ფერდობებისა და კლდეების
ადგილებში, არა მხოლოდ ფერდობებზე, არამედ ყველა სახის სათხილამურო
ტრასაზე, მისასვლელი გზებზე სათხილამურო ლიფტებზე, ფერდობებზე, კაფეებზე,
სასტუმროებში უნდა იყოს კომფორტული და უსაფრთხო მდგომარეობა.
დამცავ ღობეებთან ერთად, სათხილამურო ფერდობებზე უნდა ჰქონდეთ
მიმართულებითი და გამაფრთხილებელი ნიშნები, საინფორმაციო დაფები და ა.შ.
სქემების დახმარებით, ტურისტებმა მარტივად უნდა გაიკვლიონ გზა. სწრაფად
უნდა გაიარონ სხვადასხვა სირთულის ფერდობებზე, ასევე მათ უნდა იცოდნენ
სამაშველო სამსახურების სათხილამურო ლიფტების, კაფეების, სასტუმროების,
საპირფარეშოების ადგილმდებარეობა.
სამთო სახილამურო კურორტებზე უნდა ფუნქციონირებდეს საინფორმაციო
ცენტრი, სადაც ხდება ქცევის წესების და მოთხოვნების თვალსაჩინო ადგილზე
მოთავსება ფერდობებზე სათხილამურო ტრასების, ლიფტების უსაფრთხო
სარგებლობის შესახებ. ასევე საინფორმაციო ცენტრში ტურისტს აწვდიან

239
უახლეს ინფორმაციას სხვადასხვა მარშრუტის სტატუსის, ამინდის, გზებზე
არსებული მდგომარეობის შესახებ და ა.შ.’’
სათხილამურო ადგილებზე ბილიკების კიდეების გასწვრივ
უსაფრთხოებისთვის დამონტაჟებული უნდა იყოს ბადეები. ხოლო სამაშველო
სამსახურის სახლები უნდა განთავსებული იყოს ტრასაზე ისე, რომ დახმარება
მიიღება განგაშის მიღებიდან შესაძლო იყოს არა უგვიანეს 10-15
წუთისა. "სამაშველო" სახლში უნდა ინახებოდეს საჭირო აღჭურვილობა (საბნები,
საბურავები, საბაგიროები და ა.შ.) და მედიკამენტები. გარდა ამისა, ხელოვნური
განათების ხელსაწყოები სიბნელეში ბილიკების გაგნებისას.

ზვავი

ზვავი წარმოდგენს ერთერთ სერიოზულ საშიშროებას სამთო სათხილამურო

სპორტის მოყვარულთათვის, ზვავი მთის ფერდობიდან მოწყვეტილი თოვლის
მასაა.ზვავს ხშირად თოვლთან ერთად აახლავს მიწაც, ქვებიც. ტიპების მიხედვით
,,ზვავის ბევრი სახეობა არსებობს, რომელთაგან გამოარჩვენ ძირითადად ორს:
წერტილოვანი ზვავი (SLUFF) - თოვლი მოდის მტვერივით. არის ძალიან ლამაზი
სანახაობა, მაგრამ ამავდროულად საშიშიც. ზვავის მასის დიდი ნაწილი არის ჰაერი,
რომელიც გაჯერებულია ყინულის ნაწილაკებით, რომელიც ქმნის დიდი ღრუბლის
შეხედულებას. ასეთი ზვავი იწყება პატარა წერტილიდან და გზად იყოლებს
თოვლის მასებს.
დაფა ზვავი (SLAB) - თოვლის სქელი ფენა წყდება დიდ ფართობზე და მოდის დიდ
ნამტვრევებად, ბელტებად. ასეთი ტიპის ზვავი გაცილებით საშიშია, ვიდრე ფხვიერი
წერტილოვანი.
თოვლში მომხდარი უბედური შემთხვევების უმეტესობა დაფის ტიპის
ზვავს უკავშირდება. ზვავი შესაძლოა უეცრად, ჩამოწვეს, თუმცა უმეტესად მისი

240
გამომწვევი მიზეზი ადამიანია — სნოუბორდი, მოთხილამურეები, თოვლმავალი
(ბურანი) და ა.შ.’’

სპეციალისტების მიერ შემუშავებულია გარკვეული ქცევის წესები და რეკომენდაციები

ზვავ საშიშ ადგილებში უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად:

1.ზვავ საშიშ ადგილებზე მარტო გადაადგილება სახიფათოა, ამასთანავე ჯგუფის წევრებმა

უნდა გაიარონ ცალკ - ცალკე ვინაიდან ერთობლივი ჯგუფური გადაადგილებაც სარისკოა.
განსაკუთრებით ციცაბო ადგილები ითვლება ზვავ საშიშად. 2. საჭიროა დიდი
დაკვირვება , რომ იმ ფერდობებზე სადაც ხეები არ არის დიდი სიფრთხილე იქნას
დაცული ვინაიდან ალბათობა ზვავსაშიშროებისა ყველაზე მაღალია. ამასთანავე
,,ჯგუფის ყველა წევრმა აუცილებლად იქონიოს ზვავის უსაფრთხოების შესაბამისი
ზვავ საწინააღმდეგო აღჭურვილობა:
1.თოვლის ნიჩაბი ნიჩაბი საჭიროა თოვლში ჩაფლული ადამიანის ამოსაყვანად.
ნიჩაბი უნდა იყოს მყარი, გამძლე და ამავდროულად მსუბუქი;
2. ბიპერი (BEEPER,) (იგივე ტრანსივერი, ბიქონი) აუცილებელია ჯგუფის ყველა
წევრისთვის. ბიპერი გადაცემს მინიშნებას, ადამიანის ადგილ მდებარეობას გარშემო
მყოფ ბიპერებს. ბიპერი უნდა მომართული იყოს სიგნალის გადაცემის რეჟიმზე,
ხოლო თუ ვინმე ზვავში მოყვება, დაკარგულის გარდა ყველა დანარჩენი პირის
ბიპერი უნდა გადაიყვანილი იქნას სიგნალის მიღების, ანუ დაზარალებულის
ძიების რეჟიმზე;
3.ზონდი (PROBE) ზონდი არის დაკეცვადი ჯოხი ზედ დატანილი მარკირებით
თოვლის სიღრმის გასაგებად. ზონდი გამოიყენება ადამიანის ზუსტი სამყოფელის
დასადგენად. მას შემდეგ, რაც ბიპერით მოხდება დაკარგულის მიახლოებით
მდებარეობის განსაზღვრა, ზონდის თოვლში ჩარჭობით მოწმდება კონკრეტულად
სად არის ჩამარხული იგი.
ზონდი უნდა იყოს მყარი და მსუბუქი. დამზადებული ალუმინის ან კარბონისგან;

241
4.აირბეგი (AIRBAG) აირბეგი, ცნობილი როგორც „ABS (აბეესი)“, არის ჰაერის
თვითგაბერვადი ბალიშები, რომელიც ინტეგრირებულია ან უმაგრდება
ზურგჩანთას. ზვავში მოყოლის შემთხვევაში ვააქტიურებთ აირბეგს. ბალიშები
იბერება, რისი მეშვეობით არ ვიფლობით ღრმად და ვხვდებით თოვლის
ზედაპირზე. აირბეგი ზვავში გადარჩენის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური
საშუალებაა;

5 AVALUNG. „საზვავე ფილტვი“. იგი წარმოადგენს პატარა ტანზე დასამაგრებელ

ჩანთას, რომელსაც აქვს პირისკენ მიმავალი მილი. თოვლში ჩაფლობის
შემთხვევაში, შესაძლებელა ამ მილით სუნთქვა, მაშველების მოსვლამდე’’.

საკონტროლო კითხვები

1. რას მოიცავს ტურისტთა უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მოთხოვნები?

2. რას მოიცავს ექსტრემალური ტურიზმის უსაფრთხოების უზრუნველყოფის
მოთხოვნები?

3. რა უნდა მივიღოთ მხედველობაში სათავგადასავალო ტურიზმში კვების

პროდუქტების შერჩევისას?
4. რომელი საკვები ნივთიერებების აუცილებლობა უნდა გავითვალისწინოთ
კვების დღე-ღამურ რაციონში?

242
 თემა 11

სამედიცინო კომპეტენციები და პირველადი სამედიცინო

დახმარება.

ექსკურსიის მსვლელობისას გიდი გვევლინება როგორც უსაფრთხოების გარანტი,

ამიტომ გიდი აღჭურვილი უნდა იქნეს პირველადი სამედიცინო დახმარების
მინიმალური კომპეტენციებით.

პირველადი სამედიცინო დახმარება მოიცავს:

1. დაზარალებულის გამოყვანა საშიში ზონიდან;

2. სხეულის დაზიანებული უბნების დამუშავება და სისხლდენის შეჩერება;

3. მოტეხილობების იმობილიზაცია და ტრავმული შოკის აცილება.

4. გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების გამოძახება და დაზარალებულის

ტრანსპორტირება სამკურნალო დაწესებულებაში;

243
 5. დამხმარე პირის მიერ ზოგიერთი მონაცემების ჩანიშვნა (ტრავმის,
სისხლდენის ხასიათი, დრო, ადგილი).

გიდს თან უნდა ჰქონდეს გ პირველადი დახმარების სათავსო/ჩანთა. აღნიშნული

ტიპის ჩანთა შესაბამისი აღჭურვილობით, შეგიძლიათ შეიძინოთ ადგილობრივ
აფთიაქებში ან შეგიძლიათ შექმნათ საკუთარი ხელით. ზოგიერთი ჩანთა
მოწყობილია სპეციფიური აქტივობებისთვის, მაგალითად ლაშქრობებისათვის,
ბანაკებისთვის, ან ნაოსნობისთვის. როდესაც ყიდულობთ პირველადი სამედიცინო
დახმარების სათავსს, ყურადღება მიაქციეთ, რომ იგი შეიცავდეს ყველა იმ
ხელსაწყოს, რომელიც აუცილებელია დახმარების გასაწევად, მათ შორის
კონკრეტულად თქვენთვის საჭირო მედიკამენტებს, საკონტაქტო ტელეფონის
ნომრებს და ა.შ. რეგულარულად შეამოწმეთ იგი და პერიოდულად განაახლეთ
ხოლმე გადაუდებელი დახმარებისთვის განკუთვნილი შესაბამისი აღჭურვილობა.
ორგანიზაცია წითელი ჯვრის რჩევით ყველა პირველადი დახმარების ჩანთა,
რომელიც განკუთვნილია 4 ადამიანისთვის, უნდა შეიცავდეს შემდეგ ნივთებს:

 ჭრილობაზე დასაკრავი წებოვანი დოლბანდი (სანტავიკი) – 25 ცალი

 სტერილური მარლის საფენები – 2 კოლოფი
 ანტიბიოტიკის შემცველი მალამო – 2 ცალი
 ანტისეპტიკური ხელსაწმენდი – 5 ცალი
 ასპირინი – 2 შეკვრა
 ხელოვნური სუნთქვის აპარატი – 1 ცალი  ცივი კომპრესი -1 ცალი
 სამედიცინო ხელთათმანი – 2 წყვილი
 ჰიდროკორტიზონის მალამო – 1 ცალი
 მაკრატელი – 1 ცალი
 ბინტი სტერილური – 2 ცალი

244
  ელასტიული ბინტი – 1 ცალი
 თერმომეტრი  სამკუთხა ბინტი – 2 ცალი
 პინცეტი
 პირველადი დახმარების ბროშურა
 წყალბადის ზეჟანგი – 2 ცალი
 ბეტადინი – 1 ცალი  სპირტი – 1 ცალი
 დამწვრობის საწინააღმდეგო აეროზოლი – 1 ცალი

ნაკბენები

ადამიანებს ყოველდღე კბენენ მწერები, ობობები, გველები, ცხოველები და ზღვის

არსებები. უმეტესად მსგავსი ნაკბენები არ იწვევს სერიოზულ პრობლემებს. თუმცა
ისეთ შემთხვევებში როცა ადამიანები მგძნობიარენი არიან შხამების მიმართ,
იშვიათად, მაგრამ მაინც შესაძლოა განვითარდეს სერიოზული დაავადება და
სიკვდილიც კი.

მწერის ნაკბენი

მწერის ნაკბენი უმეტეს შემთხვევაში უსაფრთხოა. თუმცა იმ შემთხვევაში, თუ

ადამიანი ალერგიულია, მწერის ნაკბენმა შესაძლოა გამოიწვიოს ანაფილაქსიური
შოკი - სიცოცხლისთვის საშიში მდგომარეობა.

რას უნდა მივაქციოთ ყურადღება მწერის ნაკბენის ნიშნებია:

 ნაკბენის ადგილზე კანის დაზიანებული წერტილის არსებობა

 ტკივილი
 შესიება
 ალერგიული რეაქციის ნიშნები როგორ მოვიქცეთ თუ ვინმეს მწერმა
უკბინა:
 ამოიღეთ ნექტარი ნაკბენი ადგილიდან

245
  მოფხიკეთ ნაკბენი ადგილი სუფთა ფრჩხილით ან პლასტიკური
ბარათით, ასევე შეგიძლიათ გამოიყენოთ პინცეტი.
 ნაკბენი ადგილი ჩამობანეთ წყლით და საპნით
 შეახვიეთ სუფთა საფენით
 ტკივილისა და შესიების შესამცირებლად ნაკბენზე დაადეთ ცივები
 დარეკეთ 112-ზე თუ ადამიანს აქვს სუნთქვის გაძნელება ან
ანაფილაქსიის სხვა ნიშნები

ტკიპის ნაკბენი ადამიანი შეიძლება სერიოზულად დაავადდეს ინფიცირებული

ტკიპის ნაკბენით. საწყისი სიმპტომებია:

 ქავილი
 გამონაყარი (ზოგიერთ შემთხვევაში)
 ცხელება
 თავის ტკივილი  დაღლილობა
 კუნთების ტკივილი
დამატებით სიმპტომები შესაძლოა იყოს:
 გულისრევა
 ღებინება
 დიარეა
 ხველა
 სახსრების ტკივილი

ზოგიერთი ტკიპის ნაკბენი იკურნება ანტისეპტიკური საშუალებებით,

ანტიბიოტიკებით ან ანტიჰისტამინური პრეპარატებით. როგორ მოვიქცეთ როგორ
დავამარცხოთ ეს პატარა არსებები? როგორ ავიცილოთ თავიდან მათთან კონტაქტი
ბუნებაში ყოფნისას? ტკიპით გადამტანი დაავადების თავიდან ასაცილებლად ხშირ-
ხშირად დააკვირდით კანის ღია ნაწილს, ხომ არ არის დაზიანებული ნაკბენისაგან.

246
ბევრი ექსპერტი თვლის, რომ რაც უფრო დიდხანს არის ტკიპა მიმაგრებული კანზე,
მით უფრო დიდია დაავადების გადადების შანსი. ფოკუსირება პრევენციაზე როგორ
დავიცვათ თავი ნაკბენებისგან როდესაც იმყოფებით ტყიან ან ბალახიან მიდამოში,
მწერების, ობობების, ტკიპების ან გველების კბენის თავიდან აცილება შეგიძლიათ
შემდეგი წესების გათვალისწინებით: ▪ ჩაიცვით გრძელ სახელოიანი ზედა და
შარვალი ▪ ჩაიყოლეთ შარვალი წინდებსა ან ფეხსაცმელში ▪ ჩაიტანეთ ზედა
ტანსაცმელი შარვალში ▪ ჩაიცვით ღია ფერის ტანსაცმელი, რათა ადვილად
შეამჩნიოთ მცირე ზომის ტკიპები და მწერები ▪ როდესაც ტყეებსა და მდელოზე
ხართ, დარჩით ბილიკზე. თავი აარიდეთ ბუჩქნარსა და მაღალ ბალახებს ▪ თუ გარეთ
ყოფნა დიდხანს გიწევთ, შეამოწმეთ საკუთარი თავი, განსაკუთრებით თმიანი
ადგილები, განსაკუთრებით თავი. ▪ მოერიდეთ ისეთ ადგილებში სიარულს სადაც
გველები ბინადრობენ. ▪ თუ მოულოდნელად შეხვდით გველს, მიმოიხედეთ გარშემო
ხომ არ არიან სხვა გველებიც. შემდეგ შებრუნდით და განაგრძეთ სვლა იმავე გზით,
საიდანაც მოხვედით. ▪ ჩაიცვით მტკიცე ფეხსაცმელი. ▪ თუ გყავთ ცხოველები,
რომლებიც გარეთ გადიან, დაასხით მწერების საწინააღმდეგო საშუალება. ხშირად
შეამოწმეთ ცხოველები ტკიპებზე. ▪ თუ დიდხანს იქნებით ბალახიან ან ტყიან
მიდამოში, რომელშიც მრავლად არიან მწერები ან ტკიპები, გამოიყენეთ მათი
საწინააღმდეგო საშუალება. სიფრთხილით დაიცავით ინსტრუქცია. თუ აღმოაჩენთ
ტკიპას ადამიანის კანზე ის უნდა მოშორდეს. ხელთათმანიანი ხელით ჩაჭიდეთ
ტკიპას პინცეტი და მოაშორეთ იგი ნელი მოძრაობებით. გაწმინდეთ ნაკბენი მიდამო
წყლით, საპნით და ანტისეპტიკური საშუალებებით.

თუ ადამიანი არ არის ალერგიული დაადეთ ანტიბიოტიკის მალამო. დაეხმარეთ

დაზარალებულს მიმართოს სამედიცინო დახმარებას. ობობისა და მორიელის ნაკბენი
ზოგიერთი სახეობის ობობის ნაკბენმა შესაძლოა გამოიწვიოს ადამიანთა დაავადება
და სიკვდილი. ეს ობობები შეიძლება იყოს შავი, წითელი ან ყავისფერი. მათგან
ყველაზე შხამიანი შავი ობობაა. ყავისფერ ობობას (რომელიც ასევე ცნობილია
247
ვიოლინოს სახელით) აქვს დამახასიათებელი ვიოლინოს ფორმა. ზემოაღნიშნული
ობობები უპირატესად ბინადრობენ ბნელ ადგილებში, როგორიცაა ტყეები, მთები,
ბნელი გარაჟები და სხვა. ადამიანებს ხშირად კბენენ ხელების მიდამოში.
საქართველოში შხამიანი ობობები იშვიათად გვხვდება. მორიელები ცხოვრობენ
მშრალ რეგიონებში. ისინი ბინადრობენ კლდეების ქვეშ, ზოგიერთი მათგანი
ბინადრობს ხის ქერქზე. ყველაზე აქტიურები არიან ღამით. მორიელის ერთ ნაკბენსაც
კი შეუძლია სიკვდილის გამოწვევა. რთულია შხამიანი მორიელების განსხვავება
უსაფრთხო მორიელებისგან. ამიტომ მორიელის ყველა ნაკბენი ექვემდებარება
სასწრაფო მკურნალობას.

მწერების საწინააღმდეგო საშუალებები მწერების საწინააღმდეგო საშუალებები

გამოიყენება რათა თავიდან ავიცილოთ კოღოებისა და ტკიპების ნაკბენები. მწერების
საწინააღმდეგო საშუალებებში არის სპეციალური აქტიური ინგრედიენტი. ასეთი
საშუალებები არსებობს სპრეის, ლოსიონის თუ სითხეების სახით. აქტიური
ინგრედიენტის შემცველი მწერების საწინააღმდეგო საშუალების გამოყენება
ადამინთა უმეტესობისთვის უსაფრთხოა. მათი გამოყენებისას მთავარია
ყურადღებით მიყვეთ ინსტრუქციას და გამოიჩინოთ სიფრთხილე. აქტიური
ინგრედიენტი DEET-ის შემცველობა მწერების საწინააღმდეგო საშუალებებში
მერყეობს 10-დან 30%-მდე. მაგალითად, მწერების საწინააღმდეგი საშუალებაში
DEET-ის 24%-იანი შემცველობა, უზრუნვლყოფს 5 საათიან დაცვას. DEET-ის
შემცველი პროდუქტის გამოყენებისას საჭიროა უსაფრთხოების ზომების დაცვა: ▪
გამოიყენეთ DEET-ის შემცველი პროდუქცია მხოლოდ ერთხელ დღეში ▪ არ
გამოიყენოთ DEET 2 თვემდე ასაკის ჩვილებში. ▪ არ გამოიყენოთ DEET მზისგან
დამცავ საშუალებებთან ერთად. მზისგან დამცავ საშუალებას, განსვავებით DEET-ის
შემცველი პროდუქტისგან სჭირდება ჩამორეცხვა და განმეორებით წასმა. ყოველივემ
შეიძლება გამოიწვიოს ქიმიური ნივთიერებების ორგანიზმში შეწოვა და შემდგომი
ტოქსიკური ეფექტების მიღება. ▪ ვიდრე გამოიყენებთ მწერების საწინააღმდეგო
248
საშუალბას, ყურადღებით წაიკითხეთ ეტიკეტი, სადაც ჩამოთვლილია თუ რა
ინგრედიენტებს შეიცავს იგი. თუ არ ხართ დარწმუნებული, რომ იგი უსაფრთხოა
მიმართეთ ექიმს. გამოიჩინეთ განსაკუთრებული წინდახედულება როდესაც
მწერების საწინააღმდეგო საშუალება უნდა გამოიყენოთ ორსულებში, ჩვილებსა და
ბავშვებში. თუ თქვენ ხშირად იყენებთ მწერების საწინააღმდეგო საშუალებას,
მიყევით საზოგადოდ აღიარებულ წესებს: ▪ შეინახეთ ისინი ბავშვებისთვის
მიუწვდომელ ადგილას. ▪ თუ უნდა გამოიყენოთ იგი სახის არეში, უპირველესად
შეისხურეთ იგი ხელებზე და შემდეგ ხელები მოისვით სახეზე. მოერიდეთ ისეთ
მგრძნობიარე ადგილებს როგორიცაა თვალები და ტუჩები. ▪ არასოდეს გამოიყენოთ
მწერების საწინააღმდეგო საშუალება ღია ჭრილობაზე ან გაღიზიანებულ კანზე. ▪ თუ
ეჭვობთ, რომ რეაქცია გაქვთ მწერების საწინააღმდეგო საშუალებაზე, სასწრაფოდ
ჩამოიბანეთ კანი და მიმართეთ ექიმს. ▪ არ მისცეთ ბავშვებს მწერების საწინააღმდეგო
საშუალება ხელში. მათ შეიძლება ის ჩაიდონ პირში ან მოისვან თვალზე. რას უნდა
მივაქციოთ ყურადღება ობობის ნაკბენის სიმპტომები დამოკიდებულია
ინფიცირებული შხამის რაოდენობაზე და დაკბენილი პირის მგრძნობელობაზე
შხამის მიმართ. შხამიანი ობობის ნაკბენის სიმპტომები შეიძლება სხვა მდგომარეობის
იდენტური იყოს და ამიტომ რთულად გამოსაცნობია. ერთადერთი გზა, რომ
ადამიანი დარწმუნდეს, ობობამ უკბინა თუ არა, არის ის, რომ მან უშუალოდ
დაინახოს იგი. ადამიანმა ხშირად არც იცის, რომ ობობამ უკბინა, ვიდრე არ შეამჩნევს
ნაკბენ ადგილს, შესიებას და არ იგრძნობს დაავადების სიმპტომებს. ობობის კბენის
სიმპტომებია:

 მხრების, მკერდის, ზურგის და მუცლის კუნთების გაკავება

 მოუსვენრობა
 აღგზნებადობა
 თავბრუსხვევა
 თავის ტკივილი
249
  ჭარბი ოფლიანობა
 ქუთუთოების შეშუპება

ზოგიერთი ობობის ნაკბენი დასაწყისში ტკივილს არ იწვევს. ტკივილი ვითარდება

ერთი საათის შემდეგ ან უფრო მოგვიანებით. კანქვეშ ყალიბდება სისხლით სავსე
ბებერა, რაც დროთა განმავლობაში იზრდება ზომაში და სკდება. ჰობო ობობა ასევე
იწვევს ღია, ძნელად-შეხორცებად ჭრილობას. მორიელისა და ობობის ნაკბენისას
გამოწვეული ზოგადი სიმპტომებია:

 კანზე ნიშანი, რომელიც ნაკბენზე მიუთითებს

 მწვავე ტკივილი ნაკბენ არეში
 ბებერა ან შესიება
 გულისრევა და ღებინება
 სახსრების ტკივილი
 ყლაპვის ან სუნთქვის გაძნელება ან ანაფილაქსიის ნიშნები
 ოფლიანობა და ნერწყვდენა
 კუნთების ტკივილი ან მუცლის და ზურგის მწვავე ტკივილი
 თავბრუსხვევა
 მკერდის ტკივილი
 გახშირებული გულისცემა

როგორ მოვიქცეთ სასწრაფო დახმარების მოსვლამდე თუ ადამიანს უკბინა შხამიანმა

ობობამ ან მორიელმა:

o კარგად ჩამორეცხეთ ნაკბენი მიდამო

o ინფექციის თავიდან ასაცილებლად დაადეთ ანტბიოტიკის მალამო, თუ

პრეპარატი ხელმისაწვდომია
o შეახვიეთ ჭრილობა

o ტკივილისა და შესიების შესამცირებლად დაადეთ ყინული

250
 o დაეხმარეთ ადამიანს არ ამოძრაოს ნაკბენი ადგილი

თუ საჭირო ადამიანის ტრანსპორტირება მაქსიმალურად შეინარჩუნეთ ნაკბენი არე

მოსვენებულ მდგომარეობაში შხამიანი გველის ნაკბენი საქართველოში შხამიანი
გველები ძალიან მცირეა. მათგან საშიშია გიურზა და კავკასიური გველგესლა.
გიურზა რუხი შეფერილობისაა, ზურგზე მუქი კოპლებით. ბინადრობს შირაქში,
გარეჯის უდაბნოში და ქვემო ქართლში. კავკასიური გველგესლა შავი ფერისაა.
ბინადრობს მხოლოდ კავკასიაში. გავრცელებულია ძალზე ფრაგმენტულად.
საქართველოში ცნობილია ათზე ნაკლები პოვნის წერტილი. სიკვდილის
შემთხვევები ძირითადად განპირობებულია დაკბენილი პირის ალერგიული
რეაქციით, სუსტი ჯანმრთელობით ან დაგვიანებული სამედიცინო დახმარების
მიღებით. რას უნდა მივაქციოთ ყურადღება გველის ნაკბენის შესაძლო სიმპტომებია:

 კბენის ნიშანი
 ტკივილი
 შესიება

როდის დავრეკოთ 112-ზე თუ ადამიანს უკბენს შხამიანი გველი დაუყოვნებლივ

დარეკეთ 112-ზე ან ადგილობრივი სამედიცინო დახმარების ნომერზე. როგორ
მოვიქცეთ სასწრაფო დახმარების მოსვლამდე

 ჩამობანეთ ჭრილობა.
 დაადეთ ელასტიური დამწოლი ნახვევი, რათა შეანელოთ შხამის
გავრცელება ლიმფური სისტემის გზით, შემდეგი წესების
გათვალისწინებით.
 შეამოწმეთ კიდურის მგრძნობელობა, ტემპერატურა, ფერი და
ჩაინიშნეთ ცვლილებები.

251
  სახვევმა უნდა დაფაროს სხეულის დიდი ნაწილი, როგორიცაა მკლავი
ან წვივი. გამოიყენეთ რვიანისებრი ნახვევი მუხლის ან კოჭის
სახსრებითვის.
 სახვევის დადების შემდეგ დაზიანების ზემოთ და ქვემოთ შეამოწმეთ
მგრძნობელობა, ტემპერატურა, ფერი, განსაკუთრებით ხელისა და ფეხის
თითებზე. მისი შემოწმება სახვევის დადებამდე და მის შემდეგ
დაგეხმარებათ გაიგოთ მგრძნობელობის დაკარგვა დაკავშირებულია
არსებულ დაზიანებასათან თუ სახვევის კომპრესიათან.
 შეამოწმეთ სახვევის სიმჭიდროვე. სახვევის ქვეშ თითი ადვილად უნდა
თავსდებოდეს, მაგრამ არა ძალიან თავისუფლად.
 შეინარჩუნეთ დაზიანებული არე მოსვენებულ მდგომარეობაში.
დაზარალებულმა, მხოლოდ უკიდურესი აუცილებლობისას უნდა
იაროს.  არ დაადოთ ყინული.
 არ გაკვეთოთ ჭრილობა.

ცხოველის ნაკბენი შინაური ან გარეული ცხოველის ნაკბენმა შესაძლოა გამოიწვიოს

ინფექცია და რბილი ქსოვილების დაზიანება. ყველაზე სერიოზული გართულება კი
ცოფია. ცოფი გადაეცემა დაავადებული ცხოველის ნერწყვით. ცოფიანი ცხოველები
უცნაურად იქცევიან. მაგალითად გარეული ცხოველი, რომელიც ერიდება ხოლმე
ადამიანს, შეიძლება არც კი გაიქცეს ადამიანის დანახვაზე. ცოფიანი ცხოველი
შეიძლება გამოიყურებოდეს ნაწილობრივ პარალიზებულად, ან იქცეოდეს
აგრესიულად ან უცნაურად მშვიდად. მკურნალობის გარეშე, ცოფი სასიკვდილოა.
ყველას, ვისაც ცოფიანი ცხოველი უკბენს ესაჭიროება სამედიცინო დახმარება. ცოფის
დროს მკურნალობა გულისხმობს პერიოდულ ვაქცინაციას, რომელიც გააძლიერებს
იმუნურ სისტემას, დაავადებასთან შესაბრძოლებლად. თუ ვინმეს ცხოველმა უკბინა,
ეცადეთ გამოიხსნათ იგი ცხოველისგან, მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ თქვენ
საფრთხე არ გემუქრებათ. დამცავი ხელთათმანების გარეშე არ შეეხოთ ისეთ რამეებს,
252
რომელთაც კონტაქტი ჰქონდათ ცოფიანი ცხოველის ნერწყვთან. რას უნდა
მივაქციოთ ყურადღება ნაკბენის შესაძლო სიმპტომებია:

 ჩანაჭდევი კანზე  განაკაწრი კანზე

 სისხლდენა როდის დავრეკოთ 112-ზე დარეკეთ 112-ზე ან
ადგილობრივი სამედიცინო დახმარების ნომერზე თუ ადამიანს აქვს
სერიოზული სისხლდენა ან თქვენ ეჭვობთ, რომ ნამდვილად ცოფიანმა
ცხოველმა უკბინა. თუ შესაძლებელია, გაიხსენეთ როგორ
გამოიყურებოდა ცხოველი და სად ნახეთ ის უკანასკნელად. მიაწოდეთ
დეტალური ინფორმაცია სამედიცინო დახმარების პერსონალს. როგორ
მოვიქცეთ სასწრაფო დახმარების მოსვლამდე
 შეაჩერეთ სისხლდენა.
 არ გაასუფთაოთ ღრმა ჭრილობა. ჭრილობის დამუშავება უნდა მოხდეს
შესაბამისი სამედიცინო ხსნარებით და აღჭურვილობით.
 თუ სისხლდენა უმნიშვნელოა, ჩამობანეთ ჭრილობა წყლით და საპნით.
 პატარა ჭრილობის დროს გამოიყენეთ ანტიბიოტიკის მალამო, თუ
ადამიანი არ არის ალერგიული მის მიმართ და შემდეგ შეახვიეთ
ჭრილობა ნაჭრით ან ბინტით.
 დააკვირდით ინფექციის ნიშნებს.

ზღვის ბინადრების ნაკბენები

ზღვის ბინადრების ნაკბენები არ არის მხოლოდ მტკივნეული, მათ

შეიძლება გამოიწვიონ ადამიანთა დაავადება და ზოგიერთ შემთხვევაში
სიკვდილიც კი. დასუსხვის უარყოფითი ეფექტები მოიცავს ალერგიულ
რეაქციებს, რომლებიც იწვევენ სუნთქვისა და გულის პრობლემებს,
აგრეთვე დამბლას და სიკვდილს. შავ ზღვაში არსებული მედუზები
ისუსხებიან და იწვევენ ტკივილს, შესიებას და ქავილს. ისინი

253
 სიცოცხლისათვის საშიში არ არიან. რას უნდა მივაქციოთ ყურადღება
სავარაუდო სიმპტომებია:

 ტკივილი
 შესიება
 ალერგიული რეაქციის ნიშნები

როდის დავრეკოთ 112-ზე დარეკეთ 112-ზე ან ადგილობრივი სასწრაფო დახმარების

ნომერზე თუ პიროვნებამ არ იცის რამ უკბინა ან დასუსხა, აღენიშნება მკვეთრად
გამოხატული ალერგიული რეაქცია ან აქვს სუნთქვის გაძნელება. როგორ მოვიქცეთ
სასწრაფო დახმარების მოსვლამდე თუ თქვენ მოგიწიათ ზღვის ბინადრების მიერ
დასუსხული ადამიანის დახმარება:  მიმართეთ მაშველს, რათა რაც შეიძლება მალე
მოხდეს დაზარალებულის წყლიდან გამოყვანა. არ შეეხოთ ადამიანს შიშველი
ხელებით. გამოიყენეთ ხელთათმანები ნებისმიერი საცეცისა თუ ნექტრის
მოსაცილებლად.

 თუ თქვენ იცით, რომ ადამიანი დასუსხა მედუზამ, რაც შეიძლება

სწრაფად ჩამორეცხეთ ნაკბენი ადგილი ძმრით. ეს მოაშორებს ადამიანს
მედუზის საცეცს და შეწყვეტს შხამის შემდგომ მოქმედებას. გარდა
ძმრისა ასევე შეგიძლიათ გამოიყენოთ სოდიანი წყალი.
 არ დაზილოთ დასუსხული ადგილი, გამოიყენეთ სახვევი, სუფთა
წყალი ან სხვა საშუალება, რათა მოხდეს ტკივილის შემსუბუქება.
 საცეცის მოშორების შემდეგ იზრუნეთ ადამიანის ნატკენ არეზე.
ჩამობანეთ დაზიანებული მიდამო თბილი მტკნარი წყლით. შხამიანი
მცენარეები შხამიანი მცენარეები, როგორებიცაა მომწამვლელი სურო,
თუთუბო და შხამიანი მუხა ყოველწლიურად მილიონობით ადამიანს
ვნებს. ზემოხსენებული ტიპის მცენარეებთან შეხებით გამოწვეულ
გაღიზიანებას თავიდან აიცილებთ თუ დაიცავთ შემდეგ წესებს:

254
  მომწავლელ მცენარესთან შეხების შემდეგ საპნითა და წყლით
სასწრაფოდ დაიბანეთ შეხების ადგილი და მოიშორეთ ნებისმიერი
ქსოვილი, რითაც მოგიხდათ კონტაქტი ასეთ მცენარესთან.  სასწრაფოდ
გარეცხეთ შხამიანი მცენარის ცხიმით დასვრილი ქსოვილი, მანამ სანამ
ამ უკანასკნელის ქსოვილიდან მოშორება შეუძლებელი გახდება. ამის
შემდგომ კარგად დაიბანეთ ხელები.
 დაზიანებულ ადგილზე დაიდეთ საჭმელი სოდის წყალხსნარში
დასველებული სახვევი.
 თუ თქვენი ჯანმრთელობის მდგომარეობა უარესდება ან შესიება
ვრცელდება სხეულის ისეთ მიდამოზე, როგორიცაა სახე ან ყელი, ამან
შეიძლება გაართულოს სუნთქვა, ამიტომ აუცილებლად მიმართეთ
ექიმს. ექიმმა შეიძლება დაგინიშნოთ ანთების საწინააღმდეგო
საშუალებები, კორტიკოსტეროიდები ან სხვა მედიკამენტები
დისკომფორტის მოსახსნელად.

მეხი

ყოველწლიურად მეხის დაცემით, გაცილებით მეტი ადამიანი იღუპება, ვიდრე

ნებისმიერი სხვა ბუნებრივი კატაკლიზმის დროს, მათ შორის ქარბუქის, ქარიშხლის,
წყალდიდობის, ტორნადოს, მიწისძვრისა თუ ვულკანის ამოფრქვევის გამო. ამინდის
ეროვნული სამსახურის მონაცემებით მეხის გავარდნის გამო დაახლოებით 100
ადამიანი კვდება ყოველწლიურად, ხოლო ზიანდება 300. ელვის სისწრაფე
დაახლოებით წამში 150 კილომეტრამდეა. ყველაფერი მაღალი, იქნება ეს ანძა, ხე თუ
ადამიანი, შეიძლება გახდეს ელექტრო ნაკადის გზა. ელვის დარტყმამ შეიძლება
ადამიანი ჰაერში ააგდოს, დაუწვას ტანისამოსი და გამოიწვიოს გულისცემის
255
შეჩერება. ყველაზე მძლავრი ელვა დაახლოებით 50 მილიონი ვოლტისაგან შედგება.
ამ რაოდენობის ელექტროენერგია საკმარისი იქნებოდა 13 სახლის გასანათებლად.
მეხით გამოწვეული ტრავმის დროს ხშირია დამწვრობა, სახისა და თვალების
დაზიანება. მეხმა შეიძლება გამოიწვიოს უეცარი სიკვდილიც. თუ პიროვნება
გადაურჩება მეხის დაცემას, მან შეიძლება დაბნეულად დაიწყოს მოქმედება. ასეთ
დროს ადამიანმა შეიძლება აღწეროს ის ეპიზოდი, თუ როგორ დაეცა მეხი ან როგორ
გაიგო ჭექა-ქუხილის ხმა.

მეხის დაცემისგან გამოწვეული დაზიანებების პრევენცია რა უნდა გავაკეთოთ იმ

შემთხვევაში, როცა მოსალოდნელია მეხის ჩამოვარდნა:

 აირჩიეთ უსაფრთხო ადგილი.

 იცოდეთ ადგილობრივი ამინდის პროგნოზი, განსაკუთრებით
ზაფხულის პერიოდში.
 დაგეგმეთ ელვა საშიში ადგილიდან უკან დასაბრუნებელი სავარაუდო
დრო. თუ მოსალოდნელი ჭექა-ქუხილი საშიშია, ადგილობრივი
ამინდის სამსახური საზოგადოებას ურჩევს:
 გადადონ დაგეგმილი აქტივობები და ამისათვის არ დაელოდონ წვიმის
დაწყებას. ქუხილმა და ელვამ შეიძლება გამოიწვიოს მეხის დაცემა
წვიმის გარეშე.
 დააკვირდით ღრუბლების მდებარეობას და მოსალოდნელი წვიმის
ნიშნებს.
 წინასწარ შეარჩიეთ უსაფრთხო ადგილი და ჭექა-ქუხილის
გაგონებისთანავე გადაინაცვლეთ ასეთ ადგილზე.
 თუ შესაძლებელია სასწრაფოდ იპოვეთ თავშესაფარი მყარ, მტკიცე
შენობაში (არა ავტომობილის ფარდულში, ღია ავტოფარეხში, ან/და
რაიმე გადაფარებულ ადგილას) ან მთლიანად დახურულ მეტალის
ავტოტრანსპორტში, სრულად დახურული ფანჯრებით.
256
 როდესაც დაინახავ ელვას დაითვალე წამები თუ რამდენ ხანში გაიგონებ
ქუხილის ხმას. თუ ეს დრო არის 30 წამი ან ნაკლები მეხი არის
დაახლოებით 3 კილომეტრის სიშორეზე, ეს იმას ნიშნავს, რომ
დაუყოვნებლივ უნდა ნახოთ თავშესაფარი. საფრთხე გაცილებით დიდ
ხანს გრძელდება, ვიდრე ამას ადამიანები ვარაუდობენ. დაიცადეთ
დაახლოებით 30 წუთი უკანასკნელი ჭექა-ქუხილის გაგონებიდან,
ვიდრე დატოვებდეთ თავშესაფარს. თუ წვიმის დროს სახლში ხართ,
მოერიდეთ ფანჯრებს, რადგან არსებობს დაზიანების საშიშროება
ფანჯრის დამსხვრევის შემთხვევაში.
 მოსცილდით ელექტრო აღჭურვილობასა და დენის სადენებს
ჭექაქუხილის დროს.
 არ გამოიყენოთ სადენიანი ტელეფონი ან რადიომიმღები გადაუდებელი
შემთხვევის გარდა.  თუ მოსალოდნელია ძლიერი ქარიშხალი ჩადით
თქვენი სახლის ყველაზე დაბალ სართულზე. ელვითა და ჭექა-
ქუხილით გამოწვეული შტორმის დროს თავი შეაფარეთ უსაფრთხო
ადგილს შემდეგი მითითებების გათვალისწინებით:
 ჩადით დაბლობზე.
 არ გაჩერდეთ ტრიალ მდელოზე ან თავისუფალ სივრცეში.
 ეძებეთ ერთგვაროვანი საფარი, როგორიცაა დაბალი გორაკები ან
ერთნაირი სიმაღლის ხეები.  თუ ამ დროს ნაოსნობთ, აუცილებლად
გამოდით ნაპირზე და მოშორდით სანაპიროს.
 მოერიდეთ: o მეტალისგან დამზადებულ საგნებს o ნებისმიერ ნივთს,
რომელიც ელექტროენერგიის წყაროზეა მიერთებული o შემაღლებულ
ადგილებს და ობიექტებს, მაგალითად მაღალ ხეებს o ღია ადგილებს o
ნესტიან გვირაბებს o წყალუხვ ადგილებს o ისეთი ადგილებს, სადაც
ადრე ჩამოვარდნილა მეხი o გრძელ გამტარებს, როგოებიცაა

257
 მაგალითად მეტალის ღობეები თუ ჭექა-ქუხილისა და ელვის დროს
ვიმყოფებით ლაშქრობაზე კარვით, უნდა დავიკავოთ შემდეგი
უსაფრთხო პოზიცია:  დაჯექით ან ჩაიცუცქეთ პარალონზე ან დამცავ
ჟაკეტზე.
 მოიშორეთ მეტალის შემადგენლობის ნებისმიერი საგანი, მაგალითად
სალაშქრო ჭოკები.
 არ დაწვეთ მიწაზე, პირიქით ეცადეთ რაც შეიძლება ნაკლები შეხება
გქონდეთ მიწასთან.
 თუ გრძნობთ, რომ თმა ყალყზე გიდგებათ და სხეულში ჟრუანტელი
გივლით, ყურებზე მიიფარეთ ხელი, დახუჭეთ თვალები და თავი
მიიტანეთ მუხლებთან ახლოს.
 არ დაჯდეთ სხვა ადამიანებთან ახლოს. დაიცავით დისტანცია
დაახლოებით 15 ნაბიჯამდე, თუმცა თუ შესაძლებელია ყველას
თვალყური ადევნეთ. მეხის დაცემით გამოწვეული დაზიანებები მეხის
დაცემით გამოწვეული დაზიანებები არის საკმაოდ სერიოზული და
შეიძლება სასიკვდილოც კი აღმოჩნდეს. მან შეიძლება გამოიწვიოს
ადამიანის გულისა და ფილტვების გაჩერება, ნერვიული პრობლემები,
სიბრმავე, მეტყველების უნარის დაკარგვა, დამწვრობა, მოტეხილობები,
სმენის დაკარგვა და სხვა სახის ტრამვები. რას უნდა მივაქციოთ
ყურადღება ვამოწმებთ დაზარალებულს თავიდან ფეხებამდე, როგორც
ზურგის ასევე მუცლის მხრიდან და ვცდილობთ მეხის დაცემისას
განვითარებული ისეთი დაზიანებების აღმოჩენის როგორცაა:
 უგონოდ ყოფნა
 გაოცებული, დაბნეული მდგომარეობა
 სუნთქვის გართულება
 სუნთქვის შეუძლებლობა

258
  დამწვარი ადგილები კანზე ან სხვა ღია ჭრილობები

სხეულის სხვადასხვა სახის დაზიანებები მაგალითად მოტეხილობები, თუ

დაჟეჟილობები როდის დავრეკოთ 112-ზე დარეკეთ 112-ზე დაუყოვნებლივ თუ
დაადგენთ, რომ პიროვნება მეხის ჩამოვარდნისგანაა დაზიანებული. მაშინაც კი, თუ
ფიქრობთ, რომ დაზარალებული მალევე გამოჯანმრთელდება მაინც აუცილებელია,
პროფილაქტიკური სამედიცინო ჩარევა, რათა თავიდან ავიცილოთ სხვადასხვა
გართულებები. როგორ მოვიქცეთ სასწრაფო დახმარების მოსვლამდე  სასწრაფოდ
განახორციელეთ გულის არაპირდაპირი მასაჟი თუ ამის საჭიროება არსებობს.
გაუწიეთ დაზარალებულს დახმარება ნებისმიერ დაზიანებაზე, მათ შორის
დამწვრობის დროს. მზად იყავით ნებისმიერი გაუთვალისწინებელი
მდგომარეობისთვის და მოიქეცით შესაბამისად.

ტურისტულ ბილიკებზე შეიძლება შეგვხვდეს სიძნელეები და საშიშროებები.

ზოგიერთი მათგანი დაკავშირებულია რეალურ წინაღობებთან (უღელტეხილების,
ჭაობების და სხვათა გავლა), მეორენი შეიძლება დაკავშირებულნი იყვნენ ამინდის
ცვლილებასთან და ატარებენ

259
ეპიზოდურ ან საზონურ ხასიათს, მესამე, და ყველაზე მრავალრიცხოვანი კი
გამოწვეულია ტურისტების არასწორი მოქმედებებით.
საშიშროებები, ტრავმები და დაავადებები, განპირობებული ტურისტების არასწორი
მოქმედებებით
თერმული დამწვრობები. კოცონთან, საველე გაზქურებთან არაფრთხილი მოქცევა,
ცხელი საჭმლით სავსე ჭურჭლის გადაყირავება და მდუღარე წყლით დაწვა
მოგზაურობებში ტრავმების ძალზე გავრცელებული მიზეზებია.
თერმული დამწვრობის პროფილაქტიკა. დამწვრობასთან დაკავშირებული
ტრავმების თავიდან ასაცილებლად უნდა ვიხელმძღვანელოთ შემდეგი წესებით:
 კოცონის მორიგეებს უნდა ეცვათ ფეხსაცმელი, ხელთათმანები და გრძელი
შარვალი;

 კოცონზე ვედროს დასაკიდი გვარლი (ტროსი) უნდა იყოს საიმედო;

 მზა, ცხელი საჭმელი უნდა დაიდგას მხოლოდ ისეთ ადგილებში, სადაც მას
არავინ შეეხება;

 ზამთარში ჭურჭელი ცხელი საჭმლით თოვლში არ უნდა ჩავდგათ, რადგან ამ

უკანასკნელის დნობისას ის შეიძლება გადაყირავდეს;

 უნდა ვერიდოთ ნაპერწკლებიან შეშას;

 არ უნდა დავუშვათ თამაშობა და გართობა ცეცხლთან.

პირველი დახმარება თერმული დამწვრობისას. ალით დამწვრობისას, უპირველეს

ყოვლისა, უნდა ჩავაქროთ დაზარალებულზე ცეცხლმოდებული ტანსაცმელი
(გავახვიოთ ის მჭიდრო ქსოვილში, ან ჩავუშვათ წყალში, ან თოვლი მივაყაროთ) და
მერე სწრაფად გავხადოთ ეს ტანსაცმელი. მდუღარე წყლით ან ცხელი საჭმლით
დამწვრობისას სწრაფად უნდა გავხადოთ ცხელი სითხით გაჟღენთილი ტანსაცმელი.
მცირე სიდამწვრის დროს რეკომენდებულია დაშავებული ადგილის გაწმენდა
წყალბადის ზეჟანგში დასველებული ტამპონით, შემდეგ კი უნდა შევუხვიოთ

260
კალიუმის პერმანგანატის ხსნარში ან სასმელ სოდაში დასველებული სტერილური
ბინტით. პირველი და მეორე ხარისხის ლოკალური დამწვრობის შემდგომი
მკურნალობა მდგომარეობს კანის დამწვარი მონაკვეთების დამუშავებაში
სინტომიცინის ემულსიით ან ვიშნევსკის მალამოთი, ტურისტების დასახლებულ
ადგილებში გამოსვლისას კი მივმართოთ ექიმს. სხეულის მნიშვნელოვანი
ზედაპირის დამწვრობისას, ან ქსოვილების ღრმა დაზიანებისას (III, IV ხარისხის
დამწვრობა), დაზარალებული სწრაფად უნდა გადავიყვანოთ უახლოეს სამედიცინო
დაწესებულებაში. თუ დამწვრობა შეეხო კანის მონაკვეთს სახსრებთან ახლოს, მაშინ
ტრანსპორტირების წინ კიდურზე ადებენ სალტეს ხელთ არსებული მასალიდან;
გარდა ამისა რეკომენდებულია, დაზარალებულმა მიიღოს, ან უკეთესია, გაუკეთდეს
ინიექცია ტკივილგამაყუჩებლის და საგულე საშუალებების. წამლების უქონლობისას,
ექიმის ჩარევამდე დაზარალებულს შეიძლება მივცეთ მაგარი, ტკბილი ჩაი.
დამწვრობის დროს, პირველი ექიმამდელი დახმარების აღმოჩენისას არ უნდა
გაკეთდეს ისეთი რამ, რაც ხელს შეუშლის შემდგომ მკურნალობას. მაგალითად, არ
შეიძლება დამწვარ კანზე მიკრული ტანსაცმლის მონაკვეთების მოცილება, კანზე
გაჩენილი ბუშტების დარღვევა, დამწვარი ზედაპირის დამოუკიდებლად შეზეთვა
ზეთით ან ცხიმებით; არ უნდა გამოვიყენოთ ისეთი `ხალხური საშუალებები”,
როგორიცაა აბლაბუდა, ან შარდი. ამან შეიძლება გამოიწვიოს დამწვრობის
დაჭუჭყიანება, ან გააძლიეროს ქსოვილის დაზიანება.

261
ჭრილობები მჭრელი ან მჩხვლეტავი იარაღით. მოუხერხებელი ან
არადისციპლინირებული ტურისტის ხელში ნებისმიერი მჭრელი, ან მჩხვლეტავი
იარაღი ხდება პოტენციურად საშიში და შეიძლება გახდეს მიზეზი ჭრილობის
არსებობის. ჩვეულებრივ, ეს ხდება შეშის დამზადების დროს, ხელიდან ცულის ან
დანის დავარდნისას, ან უბრალოდ ცელქობისას.
ბასრი იარაღით ჭრილობების პროფილაქტიკა.
ტურისტებმა უნდა დაიცვან შემდეგი წესები:
 მარშრუტზე ცული, ხერხი, დანები უნდა წავიღოთ მხოლოდ შალითებში;

 შესვენებაზე ბასრი იარაღი მოვათავსოთ ერთ შეთანხმებულ ადგილზე;

 ღამით ბასრი იარაღი მოვათავსოთ კარავის ქვეშ;

 ცულით და ხერხით ვიმუშაოთ თათმანებით;

 დაუშვებელია ყველანაირი გართობა დაკავშირებული დანის ან ცულის ხეებზე

დარჭობასთან.

პირველი დახმარება ჭრილობების დროს.

მცირე ჭრილობის დროს ჭრილობიდან უნდა მოვაცილოთ ჭუჭყი წყალბადის
ზეჟანგით დასველებული ტამპონით. ჭრილობის ირგვლივ კანი დავამუშაოთ იოდის
ნაყენით, ან ბრილიანტის მწვანით, ჭრილობას დავადოთ ასეპტიკური ნახვევი.
გაკაწრულ ადგილებს შეიძლება დავაწებოთ ბაქტერიოციდული პლასტირი.
წამლების უქონლობისას, კანი უნდა მოვბანოთ ბენზინით, წყლით და საპნით.
ვენური ან კაპილარული სისხლდენისას, როცა სისხლი ფარავს ჭრილობას, ადებენ
დამწოლ ნახვევს ინდივიდუალური პაკეტის გამოყენებით; ამასთან დაზიანებული
კიდური უნდა ავწიოთ მაღლა.
არტერიული (პულსირებადი) სისხლდენა შეიძლება შევაჩეროთ ჭრილობის ზევით
სისხლძარღვზე ხელის დაჭერით. ძნელად შესაჩერებელი სისხლდენისას უნდა
გამოვიყენოთ ჩალიჩი (ჟგუტი). ჩალიჩის დადების სისწორე განისაზღვრება

262
სისხლდენის შეჩერებით და პულსის დაკარგვით პერიფერიისკენ; ჩალიჩის ნაცვლად
შეიძლება გამოვიყენოთ აგრეთვე ღვედი, თოკი, პირსახოცი, მაგრამ მათ ქვეშ
აუცილებლად უნდა ამოვუდოთ რამდენჯერმე დაკეცილი ხელსახოცი, მარლა და ა.შ..
ჩალიჩი უნდა იმყოფებოდეს კიდურზე არაუმეტეს 1_1,5 სთ; ამ დროის გავლის
შემდეგ ის უნდა შევასუსტოთ და თუ სისხლდენა არ შეჩერდა, რამდენიმე წუთის
შემდეგ ჩალიჩი კვლავ დავჭიმოთ. რეკომენდებულია, დაზარალებულისთვის
ტკივილგამაყუჩებლის ინიექცია და მისი მდგომარეობის შესაბამისად უახლოეს
სამედიცინო დაწესებულებაში გადაყვანა.
ჩირქოვანი ჭრილობების მკურნალობა, პირველ რიგში, ითვალისწინებს ჭრილობის
გათავისუფლებას ჩირქისგან; ამას ხელს უწყობს სუფრის მარილის მაგარი ხსნარის (1
ჩაის კოვზი მარილი 0,5 ჭიქა წყალზე) ნახვევი. რაც უფრო ძლიერაა დაჩირქებული
ჭრილობა, მით უფრო ხშირად უნდა გაკეთდეს შეხვევები, მაგრამ არა უმეტეს 2-
3_ჯერ დღეში. მას შემდეგ, რაც ჭრილობა გაიწმინდება ჩირქისგან და მისი ზედაპირი
გახდება ვარდისფერი, უნდა გადავიდეთ მალამოთი შეხვევებზე და ვცვალოთ ის, არა
უმეტეს, ერთხელ დღეში.

263
ცეცხლსასროლი იარაღით მიყენებული ჭრილობა.
თუ მგზავრობისას ტურისტს თან მიაქვს სანადირო თოფი (სამონადირეო ტურიზმის),
მასთან არაფრთხილ მოპყრობასა და ნადირობისას უსაფრთხოების წესების
იგნორირებას შეიძლება მოჰყვეს მძიმე ტრავმები ჭრილობებით და დამწვრობით.
ცეცხლსასროლი იარაღიდან მიყენებული ტრავმების პროფილაქტიკა. მარშრუტზე
გასვლამდე წესად უნდა მივიღოთ, რომ:
 თოფს ეხება მხოლოდ მისი პატრონი;

 მოგზაურობისას დაუშვებელია იარაღთან თამაში, მისი ლულის ხალხისკენ

მიშვერა;

 დაუშვებელია თოფის გამოყენება არადანიშნულებისამებრ, მაგალითად

საყრდენად, ან ბერკეტად;

 დასახლებულ პუნქტებში თოფი უნდა იყოს დაცლილი (განმუხტული) და

შეფუთული;

 ჩახმახის შემართვა შეიძლება მხოლოდ გასროლის წინ;

 არ შეიძლება სროლა ხმაურზე სიბნელეში, ან გაურკვეველი მიზნის არსებობის

დროს.
ნადირობის დრო და ცეცხლის მიმართულება ისე უნდა იყოს შერჩეული, რომ
ჯგუფის სხვა მონაწილეებიდან არავის შეეძლოს შემთხვევით მოხვედრა სროლის
არეში.
პირველი დახმარება ცეცხლსასროლი ჭრილობების დროს. დაზარალებულს უნდა
შეუჩერდეს სისხლდენა და ჭრილობაზე დაედოს სტერილური ნახვევი.
შესაძლებლობის შემთხვევაში დაჭრილს უკეთებენ შოკის საწინააღმდეგო
საშუალებებს, რომლებიც არის საველე აფთიაქში და გადაჰყავთ ექიმთან.
დამოუკიდებლად საფანტის მოცილება ან მკურნალობა სხვა საშუალებებით არ
შეიძლება.
კვების პროდუქტებით მოწამვლა და ნაწლავური დაავადებები

264
უხარისხო პროდუქტების მოხმარებამ შეიძლება გამოიწვიოს საკვებით მოწამლვა, ან
კუჭის მწვავე გაღიზიანება. დაავადების სიმპტომებია: შეტევითი ტკივილები მუცლის
არეში, ფაღარათი, გულისრევა, ტემპერატურის მომატება. რადგან საჭმელი მზადდება
ყველა ტურისტისთვის, მოწამვლამ შეიძლება დააზარალოს ჯგუფის დიდი ნაწილი
ყველაზე მოულოდნელ მომენტში. (მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ, რომ საკვებით
მოწამვლის ფარული პერიოდი რამდენიმე საათს გრძელდება).
კუჭის დაავადებები შეიძლება გამოიწვიოს აგრეთვე კვების რეჟიმის დარღვევამ, მათ
რიცხვში საკვების დიდი დაგვიანებით მიღებამ, მშრალმა კვებამ, ძალიან ცხელმა, ან
ცხიმიანმა საჭმელმა, ცუდმა წყალმა. განსაკუთრებით ხშირად ავადდებიან ახალბედა
ტურისტები, რომელთაც არ შეუძლიათ წყურვილთან ბრძოლა, იკლავენ წყურვილს
გაჭუჭყიანებული ნაკადულიდან, ჭაობიდან ან გუბიდან და ამით ორგანიზმში შეაქვთ
საშიში მიკრობები, ან ქიმიური ნივთიერებები.

265
კვების პროდუქტებით მოწამვლის პროფილაქტიკა.ასეთი მოწამლვის თავიდან
ასაცილებლად საჭიროა მარტივი ჰიგიენური წესების დაცვა. სალაშქრო პირობებში არ
შეიძლება მოხარშული ძეხვის, სახლში დამზადებული შეუმოწმებელი ხორცის და
რძის პროდუქტების მოხმარება, ამობურცული სახურავის მქონე (ბომბაჟიან) ქილებში
არსებული კონსერვების გამოყენება. სასმელი წყალი მხოლოდ სუფთა წყაროებიდან
უნდა იქნას აღებული და ადუღდეს. არ შეიძლება გახსნილი დაკონსერვებული
პროდუქტების მეორეჯერ მოხმარება, განსაკუთრებით მათი, რომლებიც იმყოფებიან
ლითონის გახსნილ ქილებში. არ შეიძლება მძაღე სუნის, არადამახასიათებელი ფერის
და სახის პროდუქტების ჭამა.
პირველი დახმარება კვების პროდუქტებით მოწამლვისას. პირველ რიგში უნდა
გაიწმინდოს კუჭი რამდენიმე ჭიქა თბილი, სოდიანი წყლის მიღებით. სანამ არ
დაიწყება გულისრევა, კუჭის რეცხვა უნდა გავიმეოროთ რამდენჯერმე, შემდეგ
მივცეთ დაზარალებულს სასაქმებელი, ღია ვარდისფერი კალიუმპერმანგანატის 0,5
ჭიქა ხსნარი. საჭიროა დიეტის მკაცრი დაცვა, მაგარი ცხელი ჩაის მიღება.ავადმყოფის
მდგომარეობიდან გამომდინარე, ის უნდა გადაყვანილ იქნას ექიმთან. ტკივილების
შემთხვევაში რეკომენდებულია საგულე და ტკივილგამაყუჩებელი საშუალებების
მიცემა.
კუჭის წვის (გულძმარვის), ტკივილების და ფაღარათობისას პირველი დახმარება.
მკურნალობა ითვალისწინებს კვების რეჟიმის დაცვას. გულძმარვისას უნდა
გამოირიცხოს ან შეიზღუდოს მჟავე პროდუქტები, შავი პურის ორცხობილა, კისელი,
კომპოტი, ტკბილეულობა, აგრეთვე შემწვარი ფრინველი და სანელებლები, მათ
რიცხვში მარილიც. უნდა მივიღოთ რძე, ბრინჯის, წიწიბურას, მანანას ფაფები.
გულძმარვას ამცირებს აგრეთვე სოდა, ან დაფქული ნახშირი (კარბოლენი). მუცელში
ტკივილის დროს კარგია ცხელი სათბური, პრეპარატებიდან კი – 1 ტაბლეტი
ბესალოლი 2_3-ჯერ დღეში, ანესტეზინი 1 ტაბლეტი.

266
კუჭის აშლილობისას ავადმყოფმა უნდა მიიღოს ფაღარათობის საწინააღმდეგო,
შემკვრელი საშუალებები
ქირურგიული დაავადებანი
კუჭ-ნაწლავის მწვავე დაავადებები არ უნდა შეგვეშალოს მუცლის ღრუს მწვავე
ქირურგიულ დაავადებებში (აპენდიციტი, გაუვალობა, წყლული და სხვა). მწვავე
აპენდიციტის ყველაზე დამახასიათებელი გამოვლენაა მუცლის ზედა არეში სუსტი
ტკივილები, გულის რევა, იშვიათად 1-2_ჯერ ღებინება. რამდენიმე საათის შემდეგ,
(ზოგჯერ კი მაშინვე) ტკივილები გადაადგილდება მუცლის მარჯვენა ნახევარში,
დაბლა; შეტევითი ტკივილები და ფაღარათი აპენდიციტისთვის დამახასიათებელი
არ არის. ექიმის დახმარებამდე უნდა გამოვიყენოთ სიცივე მუცლის მარჯვენა
მხარეზე (თოვლი, ცივი წყალი). მწვავე ქირურგიულ დაავადებებზე ვარაუდის დროს
აუცილებელია აბსოლუტური შიმშილი, არ შეიძლება ავადმყოფს მივცეთ
სასაქმებელი საშუალებები, არ შეიძლება სმა. ავადმყოფი სასწრაფოდ უნდა
გაიგზავნოს საავადმყოფოში.

267
კოჟრები და კანის დაზიანება
აღჭურვილობისადმი, განსაკუთრებით კი ფეხსაცმლისა და ტანსაცმლისადმი
სანიტარულ-ჰიგიენური მოთხოვნების დაუცველობა შეიძლება გახდეს ლაშქრობაში
კოჟრების, კანის გაყვლეფის, გაცრეცის მიზეზი. უფრო ხშირად ამით ზარალდებიან
ის ტურისტები, რომელნიც ატარებენ ძალიან ვიწრო შარვალს, ვიწრო ფეხსაცმელს
მაღალ ქუსლებზე (მოდის მოტრფიალენი), ან უქუსლო ფეხსაცმელს, ან სხვა,
ლაშქრობისთვის მოუხერხებელ ტანსაცმელს. ასეთ პირობებში ადვილად
წარმოიქმნება მტკივნეული გაცრეცვები; ეს შეიძლება შეემთხვას მათაც, ვინც არ იცავს
ლაშქრობაში სხეულის სისუფთავეს, ცუდად აწყობს ზურგჩანთას, დაუდევრად
იცვამს წინდებს, ან იცვამს დაუკემსავ წინდებს, შიშველ ფეხზე იცვამს ფეხსაცმელს.
კოჟრების, გაყვლეფის პროფილაქტიკა. ყველაზე მთავარია მოგზაურობის პირობების
შესაბამისად, სწორად შევარჩიოთ აღჭურვილობა, მოვირგოთ და შევამოწმოთ ის
მარშრუტზე გასვლამდე. მოგზაურობის დროს უნდა მოვახდინოთ სწრაფი რეაგირება
ამინდსა და სხვა პირობებზე და შესაბამისად ვცვალოთ ტანსაცმელი და მოძრაობის
ტემპი. არ უნდა დავუშვათ სხეულის ხანგრძლივი გადახურება, მოძრაობა სველ
ტანსაცმელში. ფეხსაცმელში, ან ტანსაცმელში მცირე უხერხულობის
შენიშვნისთანავე, უნდა შევეცადოთ გამოვრიცხოთ მისი გამომწვევი მიზეზი.
ამისთვის მიზანშეწონილია ტანსაცმლის, ფეხსაცმლის წინდების გამოცვლა. ზოგჯერ
შეიძლება გამოვიყენოთ ელასტური ბინტით კიდურების შეხვევა. ნავში ნიჩბის
მოსმისას აუცილებელია ხელთათმანების ტარება, ზურგჩანთასა და ზურგს შორის
რბილი საგნის დადება და ა.შ. პროფილაქტიკის საუკეთესო საშუალებას წარმოადგენს
რეგულარული ჰიგიენური პროცედურები და სხეულის სისუფთავის დაცვა.
პირველი დახმარება კოჟრების, გაყვლეფის, გაცრეცვის დროს. თუ გაყვლეფა
დროულად შევნიშნეთ, საკმარისია, ავიცილოთ მისი გამომწვევი მიზეზი და წავისვათ
კანზე დამარბილებელი, ანტისეპტიკური მალამო. კანის გაწითლების შემთხვევაში ის
უნდა გავიპოხოთ იოდის ნაყენით, ბრილიანტის მწვანეთი, ან სპირტით, შემდეგი

268
დატვირთვის დროს შემოვიხვიოთ ბამბა. თუ ეპიდერმისის განშრევებისა და მის ქვეშ
სითხის დაგროვების გამო წარმოიქმნა მტკივნეული ბუშტები, შეიძლება ბუშტების
ჩხვლეტა სტერილური ნემსით და მალამოთი შეხვევა.
დაჟეჟილობა, ღრძობა, მოტეხილობა, ტვინის შერყევა
მრავალი ტრავმის მიზეზი დაკავშირებულია ტურისტის არასწორ ქცევასთან, მის
უდისციპლინობასთან. მოგზაურობაში ყველაზე დიდი საშიშროება არის ტურისტის
უდისციპლინობა.
ტრავმატიზმის პროფილაქტიკა. უდისციპლინობით გამოწვეული ტრავმები მოიცავს
საკითხთა წრეს, დაკავშირებულს მოგზაურობის მომზადებასა და ჩატარებასთან.
ამაში იგულისხმება შეკავშირებული კოლექტივი, მეგობრებისადმი
პასუხისმგებლობა, საკუთარი თავის მიმართ მომთხოვნელობა და უსაფრთხოების
ნებისმიერი წესის დარღვევისადმი შეურიგებლობა. მარშრუტზე პროფილაქტიკის
ღონისძიებებს ეკუთვნის: ჯგუფის

269
უდისციპლინო წევრის დასჯა (მაგალითად არარიგითი მორიგეობა), უკიდურეს
შემთხვევაში დისციპლინის დამრღვევი შეიძლება მოიხსნას მარშრუტიდან.
პირველი დახმარება დაჟეჟილობის დროს. დაჟეჟილობა ხასიათდება რბილი
ქსოვილების დაზიანებით და შიგა სისხლჩაქცევებით. დაჟეჟილობისას
რეკომენდებულია დაზიანებულ ადგილას კანზე იოდის ნაყენის წასმა და მცირე
დროით ცივი კომპრესის დადება, შემდეგ კი შეხვევა. ტრავმის მეორე დღეს უკვე
სითბო უნდა გამოვიყენოთ. თავში, მკერდში, მუცელში დარტყმისას აუცილებელია
დაზარალებულის სრული სიმშვიდის უზრუნველყოფა, უნდა მივცეთ შოკის
საწინააღმდეგო საშუალებები და გადავიყვანოთ სამედიცინო დაწესებულებაში.
პირველი დახმარება ღრძობის დროს. საჭიროა არტაშანის დადება და
ტკივილგამაყუჩებლის მიცემა. სახსრების დამოუკიდებლად გასწორება არ არის
რეკომენდებული, რადგან მუხლის, იდაყვის და სახსრების ღრძობა ხშირად
შეთანწყობილია ძვლების წანაზარდების მოტეხილობასთან. აუცილებელია
დაზარალებულის ტრანსპორტირება სამედიცინო დაწესებულებაში.
პირველი დახმარება მოტეხილობის დროს მდგომარეობს ხელთ არსებული
მასალიდან არტაშნის დადებაში, რათა დავაფიქსიროთ გადატეხის ადგილი.
ავადმყოფს აძლევენ ტკივილგამაყუჩებელ და გადაჰყავთ სამედიცინო
დაწესებულებაში. უტყეო ადგილას არტაშნის დასადებად შეიძლება ვერაფერი
(ჯოხიც კი) ვერ მოიძებნოს. მაშინ დაზიანებული ხელი უნდა მივამაგროთ ბინტით
სხეულს, ფეხი კი ჯანმრთელ ფეხს. ღია მოტეხილობის დროს არტაშანის დადებასთან
ერთად ჭრილობის გარშემო კანი უნდა დავამუშაოთ იოდის ნაყენით, შევუხვიოთ
ბინტით და შეძლებისგვარად გავუკეთოთ ტკივილგამაყუჩებელი საშუალება.
განსაკუთრებით საშიშია ხერხემლის, თავის ქალის, მენჯის დაზიანება. ამ დროს
აუცილებელია ექიმის სასწრაფო ჩარევა, მაგრამ დაზარალებულის ტრანსპორტირება
სამკურნალო დაწესბულებაში შეიძლება მხოლოდ სრული სიმშვიდის პირობებში
(სპეციალურ საკაცეზე, ხის ფარზე და ა.შ.).

270
პირველი დახმარება ტვინის შერყევისას. ტვინის შერყევის დამახასიათებელი
ნიშნებია: გონების დაკარგვა (მოკლევადიანიც) და ღებინება, შემდეგ კი ძლიერი
თავის ტკივილი. დახმარების აღმოჩენა მდგომარეობს დაზარალებულისთვის სრული
სიმშვიდის შექმნაში, ავადმყოფს თავს წამოუწევენ და ადებენ ცივ კომპრესს თავზე.
უნდა შეიზღუდოს სითხის მიღება, კარგია ტკბილი ჩაი; უნდა მიეცეს
ტკივილგამაყუჩებელი საშუალება და გადაყვანილ იქნას საავადმყოფოში.
გულის წასვლა, გულსისხლძარღვოვანი უკმარისობა
ნაკლებნავარჯიშევი ტურისტების დიდმა ფიზიკურმა დატვირთვამ შეიძლება
გამოიწვიოს გულ-სისხლძარღვთა სისტემის უკმარისობა, რაც გამოიხატება მკვეთრ
სისუსტეში, გახშირებულ გულისცემაში, გულის არეში ტკივილში. ადამიანს
ულურჯდება ტუჩები, ცხვირი, თითის წვერები, უხშირდება პულსი. იგი გრძნობს
ჰაერის უკმარისობას.

271
გულის წასვლის მიზეზი შეიძლება იყოს ორგანიზმის გადახურება სალაშქრო
რეჟიმის დარღვევის გამო და საკვების მიღებამდე დიდი ინტერვალი; გულის წასვლა
შეიძლება გამოიწვიოს აგრეთვე შიშმა, სისხლის დაკარგვამ, ძლიერმა ტკივილმა, ან
მოტეხილობამ.
გულსისხლძარღვოვანი უკმარისობის პროფილაქტიკისთვის აუცილებელია
ტურისტის კარგი ფიზიკური მომზადება ლაშქრობისათვის, ტურისტის მიერ თავისი
ჯანმრთელობის შემოწმება სპეციალისტებთან და მათი რეკომენდაციების დაცვა,
კარგი აკლიმატიზაცია, მუშაობის და დასვენების რეჟიმის დაცვა მარშრუტზე.
პირველი დახმარება სისხლძარღვოვანი უკმარისობის დროს. დაზარალებული უნდა
მოვიყვანოთ ნახევრად მჯდომარე მდგომარეობაში, უზრუნველვყოთ მისი ფიზიკური
და სულიერი სიმშვიდე, გავათავისუფლოთ უხერხული ტანსაცმლისაგან, მივცეთ
საგულე, სპაზმისმომხსნელი საშუალებები. ტურისტი უნდა გავათბოთ და
ფრთხილად გადავიყვანოთ სამედიცინო დაწესებულებაში მჯდომარე ან მწოლარე
მდგომარეობაში, მაგრამ აწეული თავით.
პირველი დახმარება გულის წასვლისას. გულწასულ მდგომარეობაში (მკვეთრი
გაფითრება, ცივი ოფლი შუბლზე, თვალის დაბნელება, ყურებში ხმაური, გონების
დაკარგვა) დაზარალებული ისე უნდა დავაწვინოთ, რომ თავი ფეხებზე დაბლა
ჰქონდეს, ტანსაცმელი უნდა შევუხსნათ, მკერდსა და სახეზე მივასხუროთ ცივი
წყალი, ვასუნთქოთ ბამბა ნიშადურის სპირტით. გონზე მოსვლის შემდეგ
დაზარალებულს მივცეთ მაგარი ჩაი, ყავა, გულის საშუალებები.

ბინტისა და დოლბანდის გამოყენება ყველა ტიპის ღია ჭრილობას ესაჭიროება

გარკვეული სახის საფარი, სისხლდენის შეჩერებისა და ინფექციის შეჭრის თავიდან
აცილების მიზნით. ასეთი ტიპის საფარი შეიძლება იყოს მრავალი სახის მათ შორის
ბინტი და დოლბანდი. დოლბანდი არის საფენი, რომელიც იდება პირდაპირ
ჭრილობის ზედაპირზე, რათა შეიწოვოს სისხლი და თავიდან აგვაცილოს
ბაქტერიების შეჭრა ჭრილობაში. დოლბანდი უნდა იყოს სტერილური, უმეტესად
272
ფორებიანი, რათა ჰაერმა იმოძრაოს და არ მოხდეს ჭრილობის გადახურება. უფრო
დიდი ზომის დოლბანდები გამოიყენება დიდი ჭრილობებისთვის ან ერთ მიდამოში
არსებული რამდენიმე ჭრილობის დასაფარავად. ზოგიერთ დოლბანდს არ აქვს
წებოვანი ზედაპირი, რათა არ მოხდეს მათი ჭრილობაზე დაკვრა. წყალგაუმტარი
დოლბანდი ჭრილობას იცავს ჰაერისა და წყლიდან ინფექციის შეჭრისაგან. ამგვარი
დოლბანდი აგრეთვე სათანადო ინარჩუნებს ჭრილობაზე დადებულ მედიკამენტებს.
ბინტი არის მასალა, რომელიც გამოიყენება ჭრილობის შესახვევად. ბინტის
დახმარებით, ჭრილობაზე დადებული დოლბანდი ინარჩუნებს თავის ადგილს,
მოჭერის შედეგად წყდება სისხლდენა, ჭრილობა დაცულია მტვრისა და
ინფექციისაგან. თქვენ შეიძლება შეიძინოთ ბევრი სახის ჭრილობის საფარი, მათ
შორის:

 სხვადასხვა ზომის წებოვანი ლეიკოპლასტირი (მაგალითად სანტავიკი)

- წებოვან ლენტის ცენტრალურ ნაწილში დამაგრებული პატარა ზომის
მარლის ნაჭერი, რომელიც მსუბუქი ჭრილობებისთვის გამოიყენება.
 ბინტის მსხვილი კომპრესი, რომელზეც დამაგრებულია რბილი
საფენები. განკუთვნილია ძლიერი სისხლდენის შესაჩერებლად და
როგორც წესი სტერილურ პაკეტში არის განთავსებული.
 დახვეული ბინტი, რომელიც როგორც წესი მარლის ნაჭრისგან
მზადდება. იგი შეიძლება იყოს სხვადასხვა სიგანის 2,5-30 სმ-მდე,
სიგრძით კი 4-9 მმდე. ვიწრო ბინტი გამოიყენება ხელის ან მაჯის
შესახვევად. საშუალო სიგანის ბინტი მკლავის ან მუხლის შესახვევად,
ხოლო უფრო მსხვილი კი ფეხის გადასახვევად. დახვეული ბინტის
გამოყენებისას იმოქმედეთ შემდეგი წესების შესაბამისად:
 შეამოწმეთ ჭრილობის მიმდებარე ადგილების მგრძნობელობა,
სითბოუნარიანობა, ფერი, ზედა და ქვედა კიდურები განსაკუთრებით
თითები, ვიდრე გადაახვევდეთ ბინტს.
273
  აწიეთ დაზიანებული ადგილი მხოლოდ მაშინ, თუ არ ვარაუდობთ
ძვლის მოტეხილობის არსებობას და თუ ასეთი ქცევა
დაზარალებულისთვის არ იწვევს დიდ ტკივილს.
 შემოახვიეთ ბინტი სხეულის დაზიანებულ ნაწილს ისე რომ დოლბანდი
მთლიანად დაიფაროს და გადაცდეს რამდენიმე სანტიმეტრით. შემდგომ
შეკარით ან დააწებეთ ბინტი ისე რომ მყარად დაფიქსირდეს.
 ბინტით არ დაფაროთ ფეხის ან ხელის თითები, ასეთ შემთხვევაში
თქვენ შეგეძლებათ მიხვდეთ რამდენად მტკიცედაა შემოხვეული ბინტი.
თუ დაზარალებულს ფეხის ან ხელის თითები გაუფერმკრთალდება,
გაულურჯდება ან გაუნაცრისფრდება ნიშნავს, რომ ბინტი ზედმეტადაა
მოჭერილი და საჭიროებს ცოტა მოშვებას.

საკონტროლო კითხვები

1. რაში მდგომარეობს თერმული დამწვრობის პროფილაქტიკა და პირველი დახმარება?

2. როგორ ხდება ბასრი იარაღით მიყენებული ჭრილობების პროფილაქტიკა და პირველი
დახმარება?
3. რა იცით ცეცხლსასროლი იარაღით მიყენებული ჭრილობების პროფილაქტიკის და
პირველი დახმარების აღმოჩენის შესახებ?
4. რა იწვევს კვების პროდუქტებით მოწამლვას?

274
 თემა 12
თემატური ტურების ჩატარების მეთოდიკა
(საქალაქო ტურების მაგალითზე)

დღეისათვის მსოფლიოს მოსახლეობის ნახევარი, ანუ 3 მილიარდზე მეტი ადამიანი

ქალაქად ცხოვრობს. მიუხედავად იმისა, რომ აქ უფრო მეტად არიან ღარიბები და
მიუსაფარნი, მაინც ქალაქი ანდამატივით იზიდავს საცხოვრებლად სულ უფრო მეტ
ადამიანს და იგი ითვლება სოციალური ევოლუციის მამოძრავებელ ძალად, ქვეყნის
კულტურული თვითმყოფადობისა და კულტურათაშორისი გაცვლების არეალად.
საქალაქო რესურსების ოპტიმალურად გამოყენების მიზნით საჭიროა ღრმად იქნას
გააზრებული საქალაქო სივრცის დაგეგმვის საკითხები. ქალაქის გამოყენება უნდა
მოხდეს შრომითი, ფინანსური და მატერიალური რესურსების სწორი და
რაციონალური გამოყენების საფუძველზე.
მსოფლიოში მიმდინარე ურბანიზაციული პროცესები ხელს უწყობს ქალაქებში
მოსახლეობის ზრდის ტენდენციას და სულ უფრო მეტ ადამიანში აღძრავს ქალაქების
მონახულების სურვილს(UNWTO, 2016), შესაბამისად, საქალაქო ტურიზმის
აქტუალობა დღითიდღე იზრდება. ამ მიმართულების სტიმულირება
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ისეთი ისტორიისა და კულტურის მატარებელი
ქალაქისთვის, როგორსაც თბილისი წარმოადგენს. აღსანიშნავია, რომ თბილისი
აბრეშუმის გზის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ნაწილს წარმოადგენდა და
ვაჭრობისთვის საუკეთესო პირობებს აყალიბებდა. ამასთან, აქტიურად იზიარებდა
ევროპულ თუ აზიურ კულტურას და უნიკალურ ადგილობრივ კულტურულ
გარემოს ქმნიდა. დღემდე შემორჩენილი ძველი ქალაქის ურბანული განაშენიანება,
ეთნიკური სიჭრელე, მრავალფეროვანი მართლმადიდებლური, კათოლიკური,
სომხური თუ ებრაული საკულტო დანიშნულების ნაგებობები, მეჩეთები, 5 ს-ით
დათარიღებული ზოროასტრული ტაძარი ათეშგა, (რომელთა შესახებაც ცოტამ თუ
275
იცის), განსხვავებულ კულტურათა ჰარმონიულად თანაცხოვრების მაგალითს
წარმოადგენს და ქმნის უნიკალურ ტურისტულ ატრაქციას. საყურადღებოა ასევე
თბილისის გეოგრაფიული მდებარეობა. იგი კავკასიისთვის წარმოადგენს ერთგვარ
რეგიონულ ცენტრს. ვინაიდან, საქართველოზე გადის კავკასიისთვის მნშვნელოვანი
სახმელეთო და ენერგო მაგისტრალები, თბილისის გეოპოლიტიკური როლი
იზრდება, რადგან სწორედ აქ არის თავმოყრილი რეგიონული მნიშვნელობის
საერთაშორისო ორგანიზაციების უმეტესი ნაწილი. თუ გავითვალისწინებთ ასევე
სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის არსებულ პოლიტიკურ კონფლიქტს, შეიძლება
ითქვას, რომ თბილისი არის ერთადერთი ნეიტრალური ადგილი კავკასიური
ღონისძიებების ორგანიზებისთვის. ეს გარემოება ხელს უწყობს თბილისს გახდეს
აქტიური როგორც ბიზნეს, ასევე საკონგრესო ტურიზმის მიმართულებით. ქალაქს
შეუძლია შესთავაზოს ტურისტებს ისეთი მრავალფეროვანი აქტივობები, როგორიცაა
სხვადასხვა კულტურული ძეგლები და ღონისძიებები, მუზეუმები, სათავგადასავლო
ტურები, სპორტი, გართობა, რეკრეაცია, შოპინგი, ბიზნესი და სხვა. თბილისი მეტად
მიმზიდველია იმ თვალსაზრისითაც, რომ მის შემოგარენში მდებარეობს არაერთი
უძველესი ქალაქი, პოპულარული დასვენებისა თუ მოსალოცი ადგილი: მცხეთა,
სიღნაღი, გუდაური, ყაზბეგი და სხვა. შეიძლება აღინიშნოს სომხეთისა და
აზერბაიჯანის დედაქალაქების სიახლოვეც, რაც შესაძლოა გამოყენებულ იქნას
რეგიონული მასშტაბის ტურების ორგანიზებისთვის.

თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ქალაქს გააჩნია ამოუწურავი რესურსები ამ

მიმართულბის განსავითარებლად. გამომდინარე ქალაქის რესურსული
პოტენციალიდან, შესაძლებელია დამუშავდეს უაღრესად საინტერესო მარშუტები,
თუმცა ტურისტული კომპანიების მიერ შემოთავაზებული ტურების სია საკმაოდ
მწირია. ხშირ შემთხვევაში გულისხმობს მხოლოდ ძველი თბილისის მარშუტს.
სამწუხაროა, მაგრამ ფაქტია, რომ XVIII საუკუნემდელი თბილისის რეალობიდან,
მაშინ, როდესაც დედაქალაქის 16 საუკუნოვან ისტროიაზე ვსაუბრობთ, თითქმის
276
არაფერია შემორჩენილი თვით ძველ თბილისშიც. კრწანისის ომის შემდეგ ქალაქი
პრაქტიკულად განადგურდა. შემორჩენილია მხოლოდ საკულტო ნაგებობების
ნაწილი - სიონი, ანჩისხატი, მთაწმინდა, მეტეხი, ნარიყალა. შესაბამისად, რთულია
ჭეშმარიტი ისტორიის ადეკვატურად ფორმირება და შეთავაზება. ამავდროულად,
ვახუშტი ბატონიშვილის მიერ 1735 წელს გაკეთებული თბილისის გეგმის მიხედვით
შესაძლებელია საკმარისი სიზუსტით აღვადგინოთ ისეთი მნიშვნელოვანი
ობიექტების ადგილმდებარეობა, როგორიცაა მაგ: მეფისა და დედოფლის სასახლეები,
კარის ეკლესია, მეფის მოედანი, ბატონიშვილის სასახლე, მეფის საბაზიერო, ქალაქში
შესასვლელი ყველა კარი, ხიდი, ეკლესია და მრავალი სხვა საერო თუ საკულტო
დანიშნულების ნაგებობა. იმისათვის, რომ ძველი თბილისი თანამედროვე
ტურისტული ობიეტი გახდეს, აუცილებელია მოიძებნოს ამ ობიექტების სივრცული
მონიშვნის ფორმები. თანამედროვე მსოფლიოს დიდი გამოცდილება აქვს. მაგ:
ქ.ფილადელფიაში უკვე არარსებული ჯორჯ ვაშინგტონოს სახლი ,,მონიშნულია’’ და
საექსკურსიო ობიექტს წარმოადგენს. ასევე აღსანიშნავია ქ. ვერონა, სადაც
შესაძლბელია რომეო და ჯულიეტას როგორც სახლის ნახვა, ასევე საფლავის, თუმცა
ისინი მხოლოდ ლიტერეტურული პერსონაჟები იყვნენ. თბილისის ისტორიულ-
კულტურული ცენტრი - ეს არის ტერიტორია, სადაც პრაქტიკულად თავმოყრილია
ყველაფერი ის, რაც შეადგენს დედაქალაქის ისტორიულკულტურულ
მემკვიდრეობას. შესაბამისად, აქ შესაძლებელია განხრციელდეს თემატური ტურები
სხვადასხვა მიმართულებით, როგორიცაა მაგ: ევროპისა და საქართველოს
ურთიერთობის ისტორია თბილისის ქუჩებში, რუსული კულტურის გზები
თბილისში, მოდერნიზმი და თბილისი, თბილისი მულტუკულტურული ქალაქი,
თბილისური ცხოვრების წესი, თბილისი ქართული ლიტერატურის ცენტრი,
თეატრალური თბილისი, მუსიკალური თბილისი და ა.შ . ზემოთ ჩამოთვლილ
თემატიკას, რომელიც თბილისის კულტურისა და ტურიზმის კონცეფციაშია
განხილული(2004) შეგვიძლია დავამატოთ ასევე ისეთი მიმართულება, როგორიცაა

277
მაგალითად ,,თბილისის სადარბაზოები’’. თბილისის კულტურულ მემკვიდრეობას
შორის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია საცხოვრებელ სახლებს.
წერილობითი ცნობები მოწმობს თბილისურ საცხოვრებელთა მრავალგვარობას.
საცხოვრებელთა სოციალური დიფერენციაცია მკაფიოდ იყო გამომჟღავნებული.
ქართველი მეფის სასახლის სიდიდე და სიმდიდრე კარგადაა ცნობილი შარდენისა
და უფრო გვიანდელი ავტორების აღწერით. ვახუშტის თანახმად ,,მეფემან ვახტანგ
აღაშენა სახლი მშვენიერი, სრულიად სარკითა და მოოქროვილი, დიდმხატვრობითა,
ლაჟვარდითა და მარმარილოს კედლითა’’.

გთავაზობთ საქალაქო ტურების ჩატარების მეთოდიკას:

საფეხმავლო ტურების მომზადებისა და ჩატარების მეთოდოლოგია ეფუძნება ზოგად

მეთოდოლოგიურ მოთხოვნებს, მაგრამ ამავე დროს აქვს მასალის შერჩევის
ზოგიერთი მახასიათებელი, მარშრუტის აგება, მეთოდები, ღირსშესანიშნაობების
ჩვენება.

მოგეხსენებათ, ტურის ჩატარებისას ხდება გიდის მეთოდოლოგიური განვითარება.

მაგრამ ის განსაზღვრავს მხოლოდ სამიზნე პარამეტრს. ექსკურსიები, მისი ჩატარების
დრო, მარშრუტი, ძირითადი საკითხების ჩამონათვალი და აჩვენებს ობიექტებს და
იძლევა მეთოდურ მითითებებს. ყველა დანარჩენი დამოკიდებულია გიდზე. ასე,
მაგალითად, ხშირად გიდის წინ დგება ობიექტების ჩვენების თანმიმდევრობის
შეცვლის აუცილებლობა, რადგან ზოგჯერ თქვენ უნდა შეცვალოთ ტურის საწყისი
წერტილი. მაგრამ ყველა შემთხვევაში მოთხოვნები ლოგიკური და ქრონოლოგიური
თანმიმდევრობა ექსკურსიაში რჩება უცვლელი. ასევე შეუძლებელია ტურის დროის
შემცირება იმის გამო ძირითადი ჩვენების ობიექტების გამორიცხვა. ამცირებს
კოგნიტურობას ტურის ღირებულება. საფეხმავლო ტურის დროს, ტურისტებს აქვთ

გზაზე და ბუნებრივად დიდი რაოდენობით ობიექტების ნახვის უნარი. ტურისტებს

შეიძლება ჰქონდეთ კითხვები. გიდს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს ამომწურავი
278
ინფორმაცია ყველა ობიექტის შესახებ, რომელიც შეგხვდათ გზაზე მოძრაობის დროს
და არ შედის მარშრუტში.

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ჯგუფის შემადგენლობის გარკვევა.

ღირსშესანიშნაობების დამთვალიერებლები. ჯგუფში შეიძლება შედიოდნენ
სხვადასხვა პროფესიის და განათლების ადამიანები .ამის გათვალისწინებით
სიუჟეტი ისე უნდა იყოს სტრუქტურირებული, რომ ყველასთვის გასაგები იყოს.
სპეციალური გამოყენების თვალსაზრისით, სასურველია მათ დაუყოვნებლივ მივცეთ
ახსნა.

ნებისმიერი საფეხმავლო ტური შედგება სამი ნაწილისგან:

ა) შესავალი;

ბ) ძირითადი ნაწილი ან თვით ექსკურსია;

დ) დასკვნა

საფეხმავლო ტურში მისი დასაწყისი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. კარგად არის

ცნობილი, რომ გიდისთვის უცნობ აუდიტორიასთან კომუნიკაციის პირველი წუთები

ყოველთვის ყველაზე საპასუხისმგებლოა - თუ გიდის მიერ წარმოთქმული პირველი

სიტყვები მოსაწყენია, ექსკურსანტების მობილიზება მთელი ტურის განმავლობაში
რთული ხდება. რაც არ უნდა საინტერესო იყოს მასალა შესავალის ხანგრძლივობა
უნდა იყოს არაუმეტეს 4-6 წუთისა. ტურისტებს უნდა ჰქონდეთ ზოგადი წარმოდგენა
ქალაქზე. ობიექტი ზუსტად უნდა იყოს მითითებული როგორც სიტყვებით, ასევე
ჟესტით. გიდი ვერ გააგრძელებს თხეობას , სანამ არ დარწმუნდება ამაში ნაჩვენები
ობიექტები ყველასთვის ხილულია. ამავე დროს, შეგახსენებთ, რომ, რა თქმა უნდა,

ის, რაც მეგზურისთვის მიჩნეულია, ყოველთვის მაშინვე არ აღიქმება ტურისტების

მიერ, რადგანაც ტურისტები პირველად სტუმრობენ ქალაქს. დამთვალიერებლების
წინ იხსნება დიდი პანორამა, ბევრი ვიზუალური ობიექტი - და მათი ყურადღება,
279
ბუნებრივად იშლება. გიდის ამოცანაა დაეხმაროს მთავარის დანახვას, მობილიზებას

ექსკურსანტებს კონკრეტული მასალის აღქმაში. ყოველი ექსკურსიის მონაწილეები

ბევრ ახალს სწავლობენ არა მხოლოდ ექსკურსიაში შემავალი ობიექტების შესახებ,
არამედ დამხმარე ობიექტების, რომლებიც არ შედის მარშრუტში და გიდი აცნობთ
მათ.

არ არის საჭირო ტურისტების დიდი რაოდენობით გადატვირთვა ჰეტეროგენული

ინფორმაციით: თარიღები, სათაურები, სახელები, რიცხვები, ისინი უბრალოდ არ
დაამახსოვრდებათ. რა თქმა უნდა, შთაბეჭდილება განუზომლად დიდი იქნება თუ

გიდი შეარჩევს 3-4 გვარს გრძელი სიიდან არქიტექტორების, მეცნიერების სახელებს,

კულტურის მოღვაწეებს და სხვა გამოჩენილ ადამიანებს.

ქალაქში ფეხით ტურის ჩატარებისას ხშირად გიწევთ ისაუბრეთ წარსულში

კონკრეტულ ქუჩაზე მომხდარ მოვლენებზე.

იმისათვის, რომ ტურისტებმა ვიზუალურად და ფიგურალურად წარმოიდგინონ

ღონისძიებები, გიდმა უნდა გამოიყენოს მეთოდი ე.წ რეკონსტრუქცია, ანუ

სიტყვიერად ხელახალი შექმნა ადგილისა და ობიექტის იერსახის ისე, რომ როგორიც
იყო მოცემულ ეპოქაში. როცა ამა თუ იმ ხელახლა შექმნაზე ვსაუბრობთ, შეგვიძლია
გამოვიყენოთ ნაწყვეტები, მემუარები, ადგილობრივი ისტორიის ნარკვევები.

საქალაქო ტურზე ძალიან მიზანშეწონილია გიდის "პორტფოლიოს" გამოყენებაც.

დასკვნა ექსკურსიის ერთ-ერთი შემადგენელი ელემენტია. ის ეხმარება მსმენელთა

გონებაში სისტემატიზაციას დიდი და ექსკურსიის დროს მიღებული მრავალფეროვან
მასალა შესაძლებელს ხდის ნათლად ჩამოაყალიბეთ ზოგადი დასკვნები და მოკლედ
ჩამოაყალიბეთ ექსკურსიის ზოგადი შედეგი.

დასკვნა უნდა განხორციელდეს 4-5 წუთი.

280
 რაც შეეხება ჩვენებას, ჯგუფური განლაგების ორგანიზაცია არის ტექნიკა,
რომელიც განსხვავდება ობიექტისა და ჯგუფის მიხედვით. ექსკურსიამძღოლი
წინასწარ ეტაპზე განსაზღვრავს რამდენიმე ვარიანტს ჯგუფის განლაგებას შესახებ
ობიექტის შესასწავლად. ჯგუფური განლაგების ცვალებადობა აუცილებელია
ექსკურსიის დროს დაუგეგმავი სიტუაციების არსებობისას - განლაგების ნაკლებობა,
დიდი ჯგუფის არსებობა, კლიმატური პირობების შეცვლა, უსაფრთხოების
მოთხოვნები.
ჯგუფის მოძრაობის ორგანიზება მნიშვნელოვანი პროცესია როგორც ფეხით,
ასევე სატრანსპორტო ექსკურსიების დროს. ტურისტების ნებისმიერი მოძრაობა
სივრცეში უნდა იყოს დასაბუთებული, დაკავშირებული მარშრუტთან, ექსკურსიის
განრიგთან, ახსნა და მოტივირებული ტურისტებისთვის გიდის მიერ. ტურისტთა
მოძრაობა წინასწარ უნდა იყოს მომზადებული. იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს არ
კეთდება, ჯგუფის მნიშვნელოვანი ნაწილი ჩამორჩება და კარგავს ობიექტთან
გაცნობის შესაძლებლობას. შესავალ სიტყვაში რეკომენდებულია ჯგუფის
გაჩერებების რაოდენობის დასახელება, მათი მნიშვნელობის
ახსნა. ექსკურსიამძღოლი მოძრაობს ჯგუფის წინ, ან მის ცენტრში, განსაზღვრავს
მოძრაობის მიმართულებას ობიექტზე. მოკლე გაჩერებებისთვის ან ცალკეული
ობიექტების (სუვენირების მაღაზიები, ტაძრების) მონახულებისას გიდმა უნდა
აცნობოს ავტობუსის განრიგი და კონკრეტული ობიექტის სანახავად გამოყოფილი
დრო.
ჯგუფის გადაადგილების ტემპი დამოკიდებულია მის ასაკობრივ
შემადგენლობაზე, რელიეფზე, საგზაო ინფრასტრუქტურის ხარისხზე. ფეხით ტურში
ტურისტების გადაადგილების ტემპი ტრადიციულად ნელია, ვინაიდან ჩვენების
ობიექტები ერთმანეთის გვერდით არის განლაგებული. ჯგუფის მოძრაობის ზოგადი
ტემპის შესაბამისად აგებულია გიდის სიუჟეტიც. გიდი ხელმძღვანელობს
ტურისტების მოძრაობას და მარშრუტზე მათი დამოუკიდებელი მუშაობის
პროცესში, ადგენს ყველაზე საინტერესო კუთხეს.

281
 ავტობუსის მოძრაობის დაწყება ობიექტიდან ობიექტამდე იწყება მხოლოდ
მაშინ, როდესაც მთელი ჯგუფი იკრიბება ავტობუსში. ორგანიზატორი და ამ
შემთხვევაში არის გიდი, რომელიც ავტობუსში ბოლოს შედის.
ექსკურსიის დროის დაცვა. მეთოდოლოგიურ ტექნოლოგიურ რუკაში
მითითებულია ტურისთვის და მისი ცალკეული ობიექტებისთვის გამოყოფილი
დრო . ტურის მიმდინარეობისას დროის მენეჯმენტის დაცვა გიდის
პროფესიონალიზმის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი
მახასიათებელია. ორგანიზაციული შეუსაბამობის გამო ექსკურსიის დროის
გაზრდის თავიდან ასაცილებლად, გიდს უნდა ჰქონდეს ექსკურსიის რამდენიმე
დროებითი ვარიანტი.
ექსკურსიების უმეტესობისთვის შესაფერისი შედარებით ზოგადი მითითებების
გარდა, არსებობს გაიდლაინები ფეხით და ავტობუსით ტურებისთვის.
ქალაქის საფეხმავლო ტურის ჩატარების მეთოდოლოგია . საფეხმავლო ტურების
მომზადებისა და ჩატარების მეთოდოლოგია ეფუძნება ზოგად მეთოდოლოგიურ
მოთხოვნებს, მაგრამ ამავდროულად მას აქვს გარკვეული თავისებურებები მასალის
შერჩევის, მარშრუტის დაგეგმვისა და ექსკურსიის ობიექტების ჩვენების
მეთოდებში. ტურის წარმატება დამოკიდებულია არა მხოლოდ მის შინაარსზე,
არამედ ტურის მეთოდოლოგიურ განვითარებაზე, გიდის ოსტატობაზე.
ტურის ჩატარებისას თითოეული გიდი ხელმძღვანელობს მეთოდოლოგიური
შემუშავებით. იგი განსაზღვრავს ტურის მიზანს, მისი ჩატარების დროს, მარშრუტს,
შოუს ძირითადი საკითხებისა და ობიექტების ჩამონათვალს და იძლევა გარკვეულ
მეთოდოლოგიურ მითითებებს. ამავდროულად, მეთოდოლოგიური შემუშავება ვერ
ითვალისწინებს ყველა შემთხვევას, რომელიც შეიძლება წარმოიშვას პრაქტიკაში.
საფეხმავლო ტურის დროს ღირშესანიშნაობებს საშუალება ეძლევათ ნახონ
უამრავი ობიექტი გზაზე და, ბუნებრივია, ტურისტებს შეიძლება ჰქონდეთ
კითხვები. გიდს უნდა ჰქონდეს ამომწურავი ინფორმაცია ყველა იმ ობიექტის
შესახებ, რომელიც გვხვდება მარშრუტის გასწვრივ და არ შედის მარშრუტში. აქედან

282
გამომდინარე, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თითოეული ექსკურსიის გეგმის
წინასწარ დაფიქრება ტურისტების ამ ჯგუფის მოთხოვნების, მარშრუტის, ძირითადი
და დამატებითი ობიექტების ჩვენების შესაძლებლობების შესაბამისად. ამრიგად,
თითოეული ექსკურსიის ჩატარების გეგმა ერთსა და იმავე თემაზე შეიძლება
განსხვავდებოდეს კონკრეტული პირობების მიხედვით.
ექსკურსიაზე გიდის მზადყოფნა განისაზღვრება არა მხოლოდ თემის ცოდნით,
არამედ ამ კონკრეტული ექსკურსიის ჩატარების კარგად გააზრებული მკაფიო
გეგმით, ასევე მთლიანად ქალაქის შესახებ ცოდნის საკმარისი მარაგით. .
თითოეულ შემთხვევაში, გიდმა უნდა გაითვალისწინოს ჯგუფის მზადყოფნა და
სპეციფიკა და ექსკურსიის შინაარსის ზოგადი ორიენტაციის შენარჩუნებისას,
გაამდიდროს ის ახალი ფაქტებით, მაგალითებით, კონკრეტული ჯგუფისთვის
განსაკუთრებული ინტერესის დებულებებით.
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ინდივიდუალური და ჯგუფური
ტურისტებისგან შემდგარი ჯგუფის შემადგენლობის გარკვევა. ჯგუფში შეიძლება
შედიოდეს სხვადასხვა პროფესიისა და განათლების სხვადასხვა დონის
ადამიანები. ამის გათვალისწინებით სიუჟეტი ისე უნდა იყოს აგებული, რომ
ყველასთვის გასაგები იყოს. როდესაც გამოიყენება სპეციალური ტერმინები,
სასურველია მათ დაუყოვნებლივ მივცეთ განმარტება. შესადარებლად და
დასაკავშირებლად ძალიან კარგია იმ ქალაქებისა და ადგილების მასალა, საიდანაც
ჩამოვიდნენ ტურისტები.
საქალაქო თემატური ტურის დროს მასალის წარმოდგენის მეთოდში დიდი
მნიშვნელობა აქვს სიუჟეტის კომპოზიციას, ანუ იმ თანმიმდევრობას, რომლითაც
ხდება თემის ან ობიექტის შინაარსის გამჟღავნება. თითოეულ გაჩერებაზე სიუჟეტის
შემადგენლობა დიდწილად დამოკიდებულია ობიექტებზე და მათ შესახებ არსებულ
მასალაზე. თითქმის ყველა საფეხმავლო ტურში შეიძლება გამოიყოს სამი ან ოთხი
ცენტრალური, კვანძოვანი გაჩერება, რომლებზეც მეტი მასალა მოდის, ვიდრე

283
დანარჩენზე. ასეთ გაჩერებებზე მასალის სიმრავლე ასოცირდება თავად ობიექტების
მნიშვნელობასთან.
ამასთან, განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება სიუჟეტის კომპოზიციურად
სწორად აგების უნარს. იმ შემთხვევებში, როდესაც ქალაქის მნიშვნელოვანი ნაწილის
პანორამა ჩნდება დამთვალიერებლების წინაშე და მათ თვალწინ ბევრი ვიზუალური
ობიექტია, მეგზურმა უნდა შეარჩიოს ყველაზე მნიშვნელოვანი და გამოიკვეთოს
მათი ჩვენების და თხრობის ლოგიკურად და ქრონოლოგიურად გამართლებული
თანმიმდევრობა. მათ შესახებ. სიუჟეტის შემადგენლობა დიდწილად
დამოკიდებულია გიდის უნარზე.
ქალაქის პანორამული ხედით გიდი, ჟესტით, უპირველეს ყოვლისა, ხალხის
ყურადღებას აქცევს ქალაქის მდებარეობის თავისებურებებს, განლაგებასა და
თვალწარმტაცობას. ტურისტებს უნდა ჰქონდეთ ზოგადი წარმოდგენა ქალაქზე. ამას
მოჰყვება ტურით გათვალისწინებული ცალკეული ობიექტების კონკრეტული
დემონსტრირება.
გიდი ყოველთვის უნდა ცდილობდეს მიაწოდოს გარკვეული,
ტურისტებისთვის გასაგები, ღირსშესანიშნაობები. გიდი ვერ გააგრძელებს თხეობას,
სანამ არ დარწმუნდება, რომ ნაჩვენები ობიექტები ყველასთვის ხილულია. უნდა
გვახსოვდეს, რომ მნახველს დრო სჭირდება ობიექტის სწორად დასანახად.
იმ შემთხვევაში, როდესაც ტურში ობიექტი სკულპტურული ძეგლია, მის
საჩვენებლად გიდმა უნდა აირჩიოს ყველაზე მოსახერხებელი ხედის წერტილი (ან
წერტილები), დღის სხვადასხვა დროს ძეგლის განათების
გათვალისწინებით. საქალაქო ტური ქმნის ყველაზე ხელსაყრელ პირობებს მისი
შემოწმებისთვის, რადგან ბევრი ძეგლის ნახვა შესაძლებელია მხოლოდ რეალურად,
მხოლოდ მათ გარშემო შემოვლით. თუ ძეგლს რამდენიმე მხარეს აქვს წარწერები და
დრო არ იძლევა ყველას ჩვენების საშუალებას, აუცილებელია ამ ობიექტთან
დაკავშირებული ისტორიული მოვლენის შესახებ ტექსტის შეტანა სიუჟეტში.

284
 საფეხმავლო ტურების ობიექტების ჩვენების მეთოდოლოგია ზოგადად იგივეა,
რაც ექსკურსიების სხვა სახეობებში. მათი ჩატარებისას, ისევე როგორც ნებისმიერი
ექსკურსიის დროს, მთავარი მოთხოვნაა, რომ საგნების ჩვენება ექვემდებარებოდეს
ექსკურსიის ზოგად ამოცანას და თემას.
ექსკურსიის ერთ-ერთი კომპონენტია დასკვნა. ის ეხმარება მსმენელთა გონებაში
სისტემატიზაციას ექსკურსიის დროს მიღებული მრავალფეროვანი მასალისაგან,
შესაძლებელს ხდის მკაფიოდ ჩამოყალიბდეს ზოგადი დასკვნები და მოკლედ
ჩამოაყალიბოს ექსკურსიის ზოგადი შედეგი.
ვიზუალური საილუსტრაციო მასალის გამოყენება (ფოტოები, რეპროდუქციები
ნახატებიდან, გეგმები, რუკები, დიაგრამები) აცოცხლებს ექსკურსიას და ხელს
უწყობს თემის უკეთ გამჟღავნებას. ამავდროულად, საქალაქო საფეხმავლო ტურში
საილუსტრაციო მასალის გამოყენებას მთელი რიგი მოთხოვნები
აქვს. სახელმძღვანელომ არ უნდა შეცვალოს ორიგინალური ობიექტები, არამედ
მხოლოდ შეავსოს მათ შესახებ ამბავი. საფეხმავლო ტურის დროს აუცილებელია
გიდის "პორტფოლიოს" გამოყენება ქალაქის განვითარების გრძელვადიანი გეგმების
საჩვენებლად, სადაც მოხსენებულია ქალაქში მშენებლობის ზომაზე, მომავალი
შენობების პროექტები, ქუჩები, სკვერები, კვარტლები.
გიდის სიუჟეტი, საილუსტრაციო მასალასთან ერთად, საშუალებას აძლევს
მსმენელს უფრო ნათლად, ნათლად და კონკრეტულად წარმოაჩინოს ისტორიული
მოვლენები თუ სამომავლო პერსპექტივები. ფოტოების, დიაგრამების, გეგმების
რაოდენობა, როგორც პრაქტიკამ აჩვენა, არ უნდა აღემატებოდეს 10-15-ს, რადგან
ზედმეტმა საილუსტრაციო მასალამ შეიძლება გააჭიანუროს ამბავი და მიიფანტოს
ტურისტების ყურადღება, გადაიტანოს ისინი მთავარი - ნამდვილის აღქმისგან.
ძეგლები.
ტურის განმავლობაში მსმენელებს უჩნდებათ არაერთი შეკითხვა, რომელზეც
გიდმა უნდა უპასუხოს. კითხვებზე პასუხის გაცემა შესაძლებელია სხვადასხვა
ფორმატში. თუ დაისმება კითხვა, რომელიც აინტერესებს მთელი ჯგუფისთვის და

285
კითხვაზე პასუხი ხელს უწყობს თემის უფრო ღრმად გამჟღავნებას, თქვენ უნდა
უპასუხოთ მას ისე, რომ მთელმა ჯგუფმა გაიგოს. ამისათვის თქვენ უნდა
გაიმეოროთ კითხვა ხმამაღლა და დაუყოვნებლივ უპასუხოთ მას.
აუცილებელია, რომ ქალაქის ისტორიასთან დაკავშირებული კითხვები, თუნდაც
ის, რაც უშუალოდ არ არის დაკავშირებული თემასთან, ასევე გახდეს მთელი
ჯგუფის საკუთრება, მაგრამ უმჯობესია ასეთ კითხვებზე პასუხი გასცეთ პაუზების
დროს ან ტურის ბოლოს. , მათ არ უნდა დაარღვიონ სიუჟეტის ლოგიკური ჰარმონია.
კითხვებზე პასუხები უნდა იყოს ლაკონური, კონკრეტული, მაგრამ საკმარისად
სრული.
სასეირნო ტურის დროს ადამიანებთან ურთიერთობისას გიდის ემოციურად
მდიდარი, სწორი მეტყველება უმთავრეს როლს ასრულებს.
როგორც ნებისმიერი პროპაგანდისტი, მეგზურისთვის მთავარი იარაღი
სიტყვაა. მეგზურმა უნდა ისაუბროს ლაკონურად, ექსპრესიულად, ჰქონდეს კარგი
დიქცია, ზომიერი ჟესტი, შეეძლოს ხმის კონტროლი. არავითარ შემთხვევაში არ
უნდა იყოს მოთხრობილი სიუჟეტი ისეთი ფორმით, რომ იქმნება შთაბეჭდილება,
რომ გიდი წარმოადგენს ყურადღებით დამახსოვრებულ მასალას.
სააავტობუსო ტურის ჩატარების მეთოდოლოგია. საავტობუსო ტურები
ექსკურსიების ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული და ფართოდ გავრცელებული
ფორმაა. ეს აიხსნება როგორც ტექნიკური შესაძლებლობების გაფართოებით, ასევე
ადამიანების სურვილით მიიღონ მაქსიმალური ინფორმაცია მოკლე დროში, უკეთ
გამოიყენონ დასვენების დრო.
იმისდა მიუხედავად, რომ საავტობუსო ექსკურსიების ჩატარების მეთოდი
შეესაბამება ექსკურსიის მეთოდოლოგიის ყველა ძირითად პრინციპს, ავტობუსით
ექსკურსიები მოიცავს მათი ჩატარების უამრავ სპეციფიკურ ტექნიკას და მეთოდს.
ავტობუსი, ისევე როგორც სხვა სახის ღირშესანიშნაობების ტრანსპორტი, არა
მხოლოდ ამცირებს ჯგუფის ერთი ობიექტიდან მეორეზე გადაადგილების დროს,

286
არამედ მარშრუტს ნაკლებად დამღლელ ხდის, ამიტომ მანძილი აღარ არის
გადამწყვეტი ფაქტორი ექსკურსიის დაგეგმვაში.
საავტობუსო ტურები იძლევა შესაძლებლობას გამოიყენოს დიდი რაოდენობით
ვიზუალური მასალა თემის გამოსავლენად, როგორც ძირითადი, ასევე
დამხმარე. ზოგიერთ შემთხვევაში იქმნება უფრო ხელსაყრელი პირობები მასალის
ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით ჩვენებისთვის. ექსკურსია ბევრად უფრო
დინამიური ხდება და მისი განხორციელებისთვის გამოყოფილი დრო უფრო
ნაყოფიერად იხარჯება.
ამავდროულად, ერთი ობიექტიდან მეორეზე გადასვლისას იზრდება
ვიზუალური მასალის მოცულობა, რაც პირდაპირ არ არის დაკავშირებული
თემასთან. ამიტომ გიდისთვის უფრო რთულია ტურის თემატური აქცენტის
შენარჩუნება. გარდა ამისა, ის ყოველთვის არ არის თავისუფალი, აირჩიოს ყველაზე
შესაფერისი ადგილი ობიექტის საჩვენებლად, როგორც მართვის დროს, ასევე
გაჩერებებზე, რაც ყველგან შორს არის დაშვებული. ასევე უარესია ავტობუსის
ფანჯრებიდან ტერიტორიის დათვალიერების პირობები, ვიდრე ღია ცის ქვეშ.
სატრანსპორტო ექსკურსიის ჩატარების პროცესში გიდი გულისხმობს
ექსკურსიის ისეთ მომსახურებას, როგორიცაა სამოგზაურო ინფორმაცია. ექსკურსიის
ეს ფორმა გამოიყენება ექსკურსიის ჯგუფის დანიშნულების ადგილამდე მისვლის
პროცესში, ეს არის სიუჟეტი ექსკურსანტების მარშრუტზე მდებარე
ღირშესანიშნაობების, დასახლებების, საწარმოების, ისტორიისა და კულტურის
ძეგლების, ბუნების შესახებ. მოგზაურობის ინფორმაცია შეიცავს გარკვეულ მოკლე
ინფორმაციას მარშრუტის გასწვრივ მდებარე ობიექტების შესახებ, მოცემული
დოკუმენტური მითითებების, კომენტარების სახით. ობიექტების ჩვენება ამ
შემთხვევაში მეორეხარისხოვანია. როგორც წესი, ჯგუფის გასვლა ობიექტების
გასაცნობად არ არის გათვალისწინებული.

287
 სათანადოდ მომზადებული და ჩატარებული სამოგზაურო ინფორმაცია
მნიშვნელოვნად ავსებს ექსკურსიებს, აფართოებს მოგზაურობის მონაწილეთა
იდეებს რეგიონის შესახებ, სადაც ისინი იმყოფებიან.
საავტობუსო ექსკურსიები დიდ დროს მოითხოვს მგზავრობისთვის, რადგან
ყველაზე საინტერესო ღირსშესანიშნაობების ობიექტები, როგორც წესი,
ერთმანეთისგან საკმაოდ დიდ მანძილზე მდებარეობს.
ასეთ შემთხვევებში დროის კარგვის თავიდან აცილების მიზნით, ერთი
ექსკურსიის ობიექტებზე საგრძნობლად უფრო დიდ დატვირთვაზე უნდა წასვლა და
არა ექსკურსიების რაოდენობის გაზრდა. შედეგად, ჩნდება საჭიროება ერთ ტურში
ჩავრთოთ მთელი რიგი ქვეთემები ან ცალკეული ობიექტები, რომლებიც პირდაპირ
არ არის დაკავშირებული მთავარ თემასთან, მაგრამ საინტერესოა
ტურისტებისთვის. ამრიგად, საავტობუსო ექსკურსიების ჩატარების პირობები
ხშირად განსაზღვრავს მათ მრავალფეროვნებას.
ამ პირობებში ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ყველა კონკრეტული ქვეთემის
მასალა ან მოკლე მინიშნება ობიექტებზე იყოს მოცემული ძირითად თემასთან
გარკვეულ კავშირში და მკაცრად განსაზღვრული ადგილი დაიკავოს ექსკურსიის
კომპოზიციაში. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ტური გადაიქცევა არასისტემატურ
ამბავში.
საავტობუსო ექსკურსიები, მიუხედავად მათი ფართო გავრცელებისა, როგორც
წესი, იშვიათია მათი „სუფთა“ სახით როგორც ქალაქურ, ისე ქვეყნის
მარშრუტებზე. უფრო ხშირად ისინი გაერთიანებულია მოძრაობის
მეთოდით. მარშრუტის საცალფეხო მონაკვეთებზე, თუ შესაძლებელია,
წარმოდგენილია მთავარი თემის მასალა. შესაბამისად, საცნობარო მასალის
მნიშვნელოვანი რაოდენობა და ძირითადი, ისევე როგორც ზოგიერთი ქვეთემის
ნაწილიც კი, მოძრაობაში უნდა იყოს მოცემული. ეს მასალა დაფუძნებულია
გარკვეულ ვიზუალურ ობიექტებზე, წარმოდგენილია უფრო ლაკონური, მაგრამ
საკმაოდ სრული სახით, განზოგადებებითა და დასკვნებით.

288
 ობიექტის მნიშვნელობიდან და მისი ბუნებიდან გამომდინარე, გიდმა უნდა
მოძებნოს ოპტიმალური პირობები მისი ჩვენებისთვის. საავტობუსო ტურში
ობიექტების შემოწმება ხდება როგორც ავტობუსის მოძრაობისას, ასევე
გაჩერებებზე. ქალაქში ავტო-საფეხმავლო ტურების დროს, ზოგიერთ შემთხვევაში,
ობიექტი გამოფენილია მდგარი ავტობუსის ფანჯრებიდან. ამიტომ, ავტობუსის
გასაჩერებლად, ძალიან მნიშვნელოვანია, აირჩიოთ ადგილი, საიდანაც ობიექტი
ხილული იქნება ყველა ღირსშესანიშნაობისთვის.
იმის გამო, რომ ავტობუსიდან ხედვის კუთხე გაცილებით მცირეა, ვიდრე ღია
ცის ქვეშ, განსაკუთრებით მათთვის, ვინც ავტობუსის მოპირდაპირე მხარეს ზის
ობიექტისგან, შეუძლებელია დიდ ობიექტთან ახლოს სიარული.
ამ შემთხვევაში რეკომენდირებულია გაჩერდეთ ობიექტის მოპირდაპირე ქუჩის
ან მოედანზე. ობიექტების ნახვის პირობები ყველაზე ხელსაყრელია, როდესაც ისინი
ჩანს ავტობუსის გასწვრივ მარცხნივ ან მარჯვნივ. ამ შემთხვევაში ხედს არ უშლის
ხელს წინ მჯდომი მნახველები ან სავარძლების მაღალი საზურგე. ცუდია, თუ
ობიექტი მანქანის წინ არის, განსაკუთრებით ახლო მანძილზე. ავტობუსის უკან
მდებარე ობიექტის ჩვენება აბსოლუტურად მიუღებელია. თუ ქუჩის ან მოედნის
სავალ ნაწილზე შემოვლითი გზა ვერ შექმნის ჩვენებისთვის აუცილებელ პირობებს,
მიზანშეწონილია გააჩეროთ და ჯგუფი ავტობუსიდან გადმოიყვანოთ. ეს ტექნიკა
ასევე გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც ობიექტთან ან მის მახლობლად
გაჩერება აკრძალულია, ან ავტობუსიდან ყველა საჭირო ობიექტი არ ჩანს.
საავტობუსო ტურზე ჩვენების გასაძლიერებლად გიდი უნდა იყოს მკაცრად
განსაზღვრულ ადგილას. პრაქტიკით, ზუსტად არის დადგენილი - პირველი
ადგილი (როდესაც გიდი ზის) და მძღოლის კაბინაში (თუ ის დგას). მაგრამ ყველა
შემთხვევაში, სიუჟეტის დროს, გიდი აუდიტორიის წინაშე უნდა იყოს.
გადაადგილებისას ობიექტებთან მუშაობა განისაზღვრება ორი გარემოებით: ჯერ
ერთი, ჯგუფი არ შეიძლება განთავსდეს ობიექტთან მიმართებაში სხვანაირად,
ვიდრე საშუალებას იძლევა გზა და მეორეც, მნახველი მუდმივად მოძრაობს

289
ობიექტთან მიმართებაში. ამ პირობებში მეგზურმა მოძრაობის მარშრუტზე უნდა
მოძებნოს ობიექტის ჩვენების ყველაზე წარმატებული ადგილი, საიდანაც ის
ყველაზე კარგად ჩანს მთელი ჯგუფისთვის. ჩვენების ეფექტურობა დიდწილად
დამოკიდებულია თითოეული ობიექტის მახასიათებლებისა და მისი ჩვენების
პირობებზე მონაცემების სახელმძღვანელოს შესწავლაზე. ჩვენ მხედველობაში გვაქვს
ობიექტის მდებარეობის თავისებურებები, მისი განხილვისთვის ყველაზე
ხელსაყრელი ადგილის არჩევა, იმის გათვალისწინებით, თუ რა დრო იყო იგი
მნახველთა ხედვაში, ექსპრესიულობა, ზომა, ობიექტის დაშორება. ავტობუსი,
ორიენტაციის ტექნიკა. მეგზურმა კარგად უნდა იცოდეს როდესაც ობიექტი
გამოჩნდება ჯგუფის ხედვის ველში და შეძლებს გამოთვალოს მისი ისტორიის
დასაწყისი ობიექტის გამოჩენის დროისთვის. ამ ნაწარმოების ერთ-ერთი
მახასიათებელია მისი წინასწარი შემოწმება, ანუ მსმენელთა წინასწარი მომზადება
იმ ობიექტის აღქმისთვის, რომელიც მხოლოდ მცირე ხნით შეიძლება გამოჩნდეს
ხედვის არეში.
სანამ ავტობუსი მოძრაობს, გიდი ყოველთვის არ შეიძლება დაეყრდნოს იმ
ფაქტს, რომ შემდეგი ობიექტი მხედველობაშია. ასეთ პირობებში გიდი, რომელმაც
კარგად შეისწავლა მარშრუტი, ზუსტად განსაზღვრავს ობიექტის გამოჩენის
მომენტს. მას ეხმარება ისეთი ღირშესანიშნაობები, როგორიცაა ნაცნობი შენობები,
საგზაო ნიშნები, მოხვევები, გზის პროფილის ცვლილებები, მიმდებარე
ტერიტორიაზე და სხვა. საავტობუსო ექსკურსიებისთვის მომზადების ერთ-ერთი
მნიშვნელოვანი პირობაა მარშრუტის საფუძვლიანი შესწავლა, ობიექტების
საუკეთესო ხილვადობის მქონე ადგილების ზუსტი ცოდნა.
მოძრაობაში ობიექტების ჩვენება ასევე მოითხოვს სპეციფიკური ტექნიკის
გამოყენებას. ძალიან ხშირად, ავტობუსის ფანჯრიდან იხსნება ტერიტორიის ფართო
პანორამა მრავალი ობიექტით, რომლებიც იმსახურებენ ყურადღებას. მეგზურმა
პანორამის ჩვენების შემდეგ ჯგუფის ყურადღება უნდა გაამახვილოს ერთ კარგად
ხილულ ობიექტზე. შემდეგ კი, როგორც სახელმძღვანელოს გამოყენებით,

290
შეგიძლიათ სხვა ობიექტების ჩვენება. ასეთ პირობებში ჩვენება მოითხოვს მკაცრ
თანმიმდევრობას. ობიექტიდან ობიექტზე უსისტემო გადახტომა მიზანს არ აღწევს
და იწვევს იმედგაცრუებას ტურისტებში, რომლებსაც არ ჰქონდათ დრო
ორიენტირებისთვის. აქედან გამომდინარე, ძალიან მნიშვნელოვანია მსმენელების
ზუსტად ორიენტირება პირველ ობიექტზე ყურადღების გადატანით.
თუ რამდენიმე ობიექტი, რომლებიც საჭიროებენ ჩვენებას, განლაგებულია
ერთმანეთის მიყოლებით თანაბარ მანძილზე, მაშინ ჩვენება უნდა დაიწყოს
უახლოესიდან. ჩვენების საპირისპირო თანმიმდევრობა შესაძლებელია მხოლოდ იმ
შემთხვევაში, თუ შორეული ობიექტები გამოჩნდება ხედვის ველში და გაქრება
უფრო ადრე, ვიდრე ახლოს. იმ შემთხვევებში, როდესაც ობიექტი ცუდად ჩანს
ნისლის, წვიმის ან განათების პირობების გამო, როგორც ჩანს, არ უნდა დაკარგოთ
დრო მის ორიენტირებასა და ჩვენებაზე. თუ ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, თქვენ უნდა
მისცეთ ცნობა ამის შესახებ, შეატყობინოთ მისი მდებარეობა რომელიმე კარგად
ხილულ ობიექტთან მიმართებაში და შემდეგ, სიტყვიერი რეკონსტრუქციის
მეთოდის გამოყენებით, ხელახლა შექმნათ მისი გარეგნობა. თქვენ არ უნდა აჩვენოთ
ის, რასაც მთელი ჯგუფი ვერ ხედავს. თუ მეგზურმა გადაწყვიტა ჯგუფს ეჩვენებინა
ასეთი ობიექტი, მაშინ მან უნდა სთხოვოს მძღოლს მანქანის გაჩერება წინასწარ, რათა
ადამიანებმა ადვილად დაინახონ სანახაობა. კარგად ხილული ცალკეული
ობიექტების ჩვენება არ წარმოადგენს რაიმე განსაკუთრებულ სირთულეს. აქ
საკმარისია გიდის ერთი ჟესტი ან მოკლე ორიენტაცია ავტობუსთან ან მისი
მოძრაობის მიმართულებასთან დაკავშირებით.
ობიექტების ჩვენება გაჩერებებზე და სიუჟეტი აგებულია ისევე, როგორც ფეხით
ტურში. გადაადგილებისას ჩვენებისას ისინი ჩვეულებრივ შემოიფარგლებიან მოკლე
მითითებით. თუ ობიექტები ერთმანეთისგან შორს არის, ასეთი დახმარება შეიძლება
უფრო დეტალური იყოს. აუცილებელია მასალის საგულდაგულოდ შერჩევა და რაც
შეიძლება მოკლედ წარმოდგენა. ერთსიმბოლოიანი ობიექტების ჩვენებისას თავიდან

291
უნდა იქნას აცილებული გამეორება. ჯერ უნდა გავითვალისწინოთ, რა მასალის
მიცემაა უფრო მიზანშეწონილი თითოეული მათგანისთვის, რა აქცენტის გაკეთება.
ავტობუსში სიუჟეტი ტარდება, როგორც წესი, მიკროფონის დახმარებით,
რომელიც დიდ მოთხოვნებს უყენებს მეტყველებას - მის დიქციას, ხმის მართვის
უნარს. გიდის მეტყველების შეცდომები ხმის გაძლიერების გამო უფრო ხელშესახები
ხდება. სწორი ჟესტი ეხმარება მეგზურს, მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ
მიკროფონი ხელშია. ჟესტი კეთდება მიკროფონისგან თავისუფალი ხელით, რათა
სმენა არ გაუარესდეს. საავტობუსო ექსკურსიებში განსაკუთრებული მნიშვნელობა
ენიჭება გიდის უნარს, დაამყაროს ძლიერი კონტაქტი ჯგუფთან. გიდი პირველ
რიგში უნდა გაეცნოს ჯგუფს, მის ინტერესებსა და მოთხოვნებს, გაითვალისწინოს
მისი ასაკი, პროფესიული, ეროვნული შემადგენლობა, ისწავლოს როგორ
გაააქტიუროს მსმენელთა ყურადღება გრძელი მოგზაურობის დროს.
სიუჟეტის მოძრაობაში წარმართვისას გიდი მუდმივად უნდა აკონტროლებდეს
ჯგუფის რეაქციას. ძრავის ხმაურის გაზრდის გამო თავიდან უნდა იქნას აცილებული
ციცაბო და გრძელი ასვლები.
საავტობუსო ექსკურსიების წარმატება, განსაკუთრებით ხანგრძლივი, მოითხოვს
გარკვეული ორგანიზაციული და ტექნიკური პირობების დაცვას და
შესრულებას. ტური იწყება ჯგუფთან შეხვედრით. ყველაზე ხშირად, გიდი მიდის
მის ღირსშესანიშნაობების ავტობუსში. მან მოახერხა მძღოლის გაცნობა, მარშრუტის
გარკვევა, ერთობლივი მუშაობის ყველა შესაძლო ვარიანტი განიხილა გზის,
ამინდისა და სხვა პირობების მიხედვით. მას შემდეგ, რაც ჯგუფი დაიკავებს
ადგილს, გამოცხადებულია შესავალი. აუცილებელია, რომ ექსკურსიისტებმა
მოისმინონ გახსნის სიტყვა საქმიან და მშვიდ ატმოსფეროში, გაეცნონ ექსკურსიის
მარშრუტს და აუცილებელ ორგანიზაციულ მოთხოვნებს, რომლებიც აუცილებლად
უნდა დაიცვან. ვინაიდან ჯგუფი ხშირად უხდება მანქანიდან გადმოყვანას, მეგზური
უსაფრთხოების წესების დაცვაში ძალიან ფრთხილად უნდა იყოს. Პირველ რიგში,

292
 ქალაქგარე ექსკურსიების მეთოდოლოგია. ქალაქგარე ექსკურსიები არის
ექსკურსიის სერვისის ფორმა, რომელიც მოიცავს ქალაქის საზღვრებს გარეთ
მდებარე ღირსშესანიშნაობების ობიექტების მოზიდვას. ასეთი მარშრუტების
განვითარება აუცილებელია ექსკურსიების და ტურისტული ბიზნესის
განვითარებისთვის. ტურისტებისთვის, ისინი მოსახერხებელია, რადგან ისინი
ტარდება შაბათ-კვირას. კიდევ უფრო მოსახერხებელია, როდესაც მოგზაურობა
გრძელდება 2,5 ან 2 დღე. ამ ექსკურსიების თემატური დიაპაზონი დიდია, მაგრამ
აუცილებელია გამოვყოთ მთავარი თემა, შემდეგ კი ქვეთემები, რომლებიც ხელს
უწყობენ მთავარი თემატური ხაზის გაღრმავებასა და გაფართოებას.
მრავალსაათიანი ექსკურსიის მარშრუტის შედგენისას საფუძვლად აღებულია
მშენებლობის თემატური პრინციპი, მიზნები და ამოცანები და განისაზღვრება
მარშრუტის ინფორმაციული ღირებულება. ქვეთემები განისაზღვრება ჩვენების
ობიექტებით, ხაზს უსვამს ექსკურსიის მთავარ თემას და ორიენტაციას.
ქალაქგარე ექსკურსიები კლასიფიცირდება საექსკურსიო ბიზნესის მეთოდში
მიღებული ზოგადი სქემის მიხედვით.
თემატური ექსკურსიები ქალაქგარეთ იყოფა შემდეგ ჯგუფებად:
1) ისტორიული;
2) სამხედრო-ისტორიული;
3) ბუნების ისტორია;
4) საწარმოო და სამეურნეო;
5) ხელოვნებათმცოდნეობა;
6) არქიტექტურული;
7) ლიტერატურული.
ქალაქგარეთ ექსკურსიების თავისებურება არის მათი კავშირი ზოგად
ექსკურსიის პროგრამასთან. თუ მრავალდღიანი ექსკურსიის პროგრამა გულისხმობს
ქალაქის სრულყოფილ გაცნობას, მაშინ საგზაო მოგზაურობაც მრავალმხრივი უნდა
იყოს, ხაზგასმული იყოს მთავარი თემა და ქვეთემები. მრავალმხრივი ექსკურსია

293
ქალაქგარეთ ისტორიული და ლოკალური ისტორიული ხასიათისაა, მისი ძირითადი
თემებია: ბუნება, ეკონომიკა, ეკონომიკა და იმ რეგიონის ისტორია, რომლითაც
გადის საექსკურსიო მარშრუტი. ქვეყნის ექსკურსია, მათ შორის ქალაქის
ლიტერატურული ღირშესანიშნაობების დათვალიერება ლიტერატურულ მუზეუმ-
სამკვიდროში დათვალიერებით, განისაზღვრება როგორც ლიტერატურული.
ქვეყნის ექსკურსიის თემატური აქცენტის განსაზღვრა ასევე დამოკიდებულია
ტურისტების შემადგენლობაზე. დიდი ქალაქების ტურისტული კომპანიები
ქალაქგარე ექსკურსიებზე ემსახურებიან თავიანთი ქალაქისა და რეგიონის
მაცხოვრებლებს. ტურისტებს ემსახურებიან საკურორტო ქალაქების ტურისტული
ფირმები და ტურისტული ბაზების გიდები. სანამ ადგილობრივები ცდილობენ
გაიღრმავონ თავიანთი ცოდნა კონკრეტულ თემაზე, ტურისტებს ქვეყნის სხვადასხვა
კუთხიდან სურთ მიიღონ ზოგადი წარმოდგენა ამ ტერიტორიის
ღირსშესანიშნაობებზე. ამიტომ მათთვის ეწყობა მრავალმხრივი ისტორიული და
ადგილობრივი ისტორიული ექსკურსიები.
ქვეყნის ექსკურსიის დროს გიდის წინაშე დგას რთული ამოცანა. მან ობიექტის
ჩვენების და მის შესახებ მოთხრობის ზოგადი მეთოდოლოგიური მეთოდების
გამოყენებით უნდა ჩაატაროს აზრიანი ექსკურსია ავტობუსის გასწვრივ, რათა
თითოეული ქვეთემა გამოვლინდეს კონკრეტულ ობიექტებზე.
შესავალ სიტყვას, საიდანაც იწყება ნებისმიერი ექსკურსია, დიდი
ორგანიზაციული მნიშვნელობა აქვს ქვეყნის საექსკურსიო
მარშრუტზე. ღირსშესანიშნაობების დამთვალიერებლები, რომლებიც ხშირად
წარმოიდგენენ მოგზაურობის საბოლოო მიზანს, ყოველთვის ვერ აცნობიერებენ, რომ
გზა ქალაქისკენ ან მუზეუმისკენ შეიძლება გახდეს საინტერესო
ღირსშესანიშნაობად. თემატური აქცენტის, მთლიანი ექსკურსიის იდეის
განსაზღვრისას, გიდი ხაზს უსვამს თავად მოგზაურობის მნიშვნელობას და
მნიშვნელობას. ამაში ამოსავალი ისაა, რომ ტურისტების ყურადღება მიმდებარე
ტერიტორიასა და მის ატრაქციონებზე უნდა იყოს ორიენტირებული. დაგეგმილი

294
შესავალი არ შეიძლება შემცირდეს და განხორციელდეს მოგზაურობის
მიმართულებით. უხეში შეცდომაა შესავლის ლაკონურობა, როდესაც გიდი აცნობებს
მხოლოდ ექსკურსიის გეგმას. ასეთი ინფორმაცია არ ამჟღავნებს რაიმე იდეას, არც
ექსკურსიის თემა და არც ექსკურსიის შინაარსისადმი ინტერესის გაჩენას დიდად არ
უწყობს ხელს. შესავალს, როგორც წესი, 4-5 წუთზე მეტი არ უნდა
დასჭირდეს. ქვეყნის ექსკურსიაზე გიდმა შესავალში უნდა აცნობოს მთელი
ექსკურსიის პროგრამა, ბილიკის სიგრძე. გახსნის სიტყვა უნდა წარმოთქვას
ფეხზე. თუ ჯგუფი არ აღემატება 25 ადამიანს და გიდს აქვს ძლიერი ხმა, უმჯობესია
უარი თქვან მიკროფონზე. ეს ხელს უწყობს ჯგუფთან კონტაქტის დაუყოვნებლივ
დამყარებას.
გიდის ერთ-ერთი მოვალეობაა ტურისტების დასვენების
ორგანიზება. მეთოდოლოგიური შემუშავებით გათვალისწინებული დანარჩენი
ორგანიზებული უნდა იყოს მარშრუტის მეგზურის მიერ. გიდი ვალდებულია
გააფრთხილოს ტურისტები, რა ქცევის წესები უნდა დაიცვან
გზაზე. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს რეგიონის ბუნების დაცვის
იდეას. მთელი ქალაქგარე ექსკურსიის განმავლობაში მეგზურმა ოსტატურად უნდა
მოაწყოს ექსკურსიონისტის ყურადღება, დაემორჩილოს მას ზოგადი ექსკურსიის
ამოცანას. გრძელი მოძრაობა, ვიზუალური შთაბეჭდილებების სწრაფი ცვლილება -
ეს ყველაფერი ფანტავს ადამიანის ყურადღებას. გიდმა უნდა გაითვალისწინოს
ტურისტების განსაკუთრებული ფსიქოლოგიური ემოციური განწყობა და თხრობის
ტექნიკის ოსტატურად გამოყენებით შექმნას ვიზუალური გამოსახულება და
ემოციური განწყობა.
ქვეყნის ექსკურსიის ობიექტია თავად გზა: გზისპირა ლანდშაფტები, სხვადასხვა
დროის შენობები გზასთან ახლოს. თითოეულ გზას აქვს თავისი ისტორია,
მნიშვნელოვანია ექსკურსიაში წარმოაჩინოს მისი თანამედროვე მნიშვნელობა
რეგიონის, რესპუბლიკის, ქვეყნის ეკონომიკაში. გზის თემის გახსნისას გზამკვლევი
უნდა შეიცავდეს ისეთ ქვეთემებს, რომლებიც დამახასიათებელია ყოველი ქალაქგარე

295
ექსკურსიისთვის, როგორიცაა „გზის ისტორია“, „გზა ცნობილი ადამიანების
აღქმაში“, „გზის ექსპლუატაცია წარსულში, აწმყოში“. და მომავალი“. თავიდან უნდა
იქნას აცილებული ხანგრძლივ ლიტერატურულ ციტატებს, არ უნდა ბოროტად იქნას
გამოყენებული ლექსების ლიტერატურული მონტაჟი, ეს გადატვირთავს
ექსკურსიას. ყურადღება უნდა მიექცეს ასევე ქალაქგარეთ თემატურ ექსკურსიებზე
ე.წ საერთო ან ჯვარედინი ობიექტებს. მათ შორისაა საგნები, რომლებსაც, როგორც
ჩანს, პირდაპირი კავშირი არ აქვთ ექსკურსიის თემასთან, მაგრამ თავისთავად
საინტერესოა, თვალსაჩინო.
ქვეყნის ექსკურსიაზე, სიუჟეტი შეიძლება წინ უსწრებდეს თხრობას. მომხიბლავი
სიუჟეტით გიდი ამზადებს ტურისტების ყურადღებას ობიექტის აღქმისთვის.
თემატური ტურის ჩატარებისას, რომელიც მოითხოვს გიდის ფუნდამენტურ
ცოდნას, მაღალ ემოციურ სტრესს, უნდა იყოს სინთეზირებული მრავალი ჩვენების
ტექნიკა.
თითოეული საგარეუბნო მარშრუტი ხასიათდება დაახლოებით იგივე
კონსტრუქციით:
1) მარშრუტის მთავარი თემატური აქცენტი და მისი მშენებლობა;
2) დამატებითი მასალა;
3) ექსკურსიის პროგრამა ქალაქში, სადაც გადის მარშრუტი;
4) თავისუფალი დრო, რომელიც უზრუნველყოფს დასვენებას ქალაქში ან
ბუნებაში.
.

296
საკონტროლო კითხვები

1. რამდენ ხანს უნდა გაგრძელდეს გიდის შესავალი სიტყვა?

2. რა ფორმულირებით უნდა იქნეს წარმოდგენილი ექსკურსიის დასკვნითი ნაწილი?
3. დაასახელეთ საგარეუბნო მარშრუტების კონსტრუქციული თავისებურებანი
4. დაასახელეთ თემატური ქალაქგარეთ ექსკურსიების ძირითადი მიმართულებები

297
298