طرح و دیزاین مساجد- احدي

‫م‬ ‫س‬
‫طرح و مهند ی ساجد‬ ‫‪10‬‬

‫م‬
‫نویسنده‪ :‬انجنیر حمدضیاءاحدی‬
‫سنیله – ‪ 1398‬خورسندی‬
‫‪http://civil-constructions.blogfa.com/‬‬ ‫پدپده معماری‬
‫س‬ ‫ت‬‫یس‬ ‫فق‬ ‫س‬

‫هب انم آن که جده ط شا هء او ت!‬
‫‪1|Page‬‬
‫طرح و مهندسی مساجد‬

‫م‬
‫نویسنده‪ :‬انجنیر حمد ضیاء احدی‬
‫سنیله – ‪ 1398‬خورسندی‬
‫‪2|Page‬‬
‫مشخصات ك تاب‬
‫نام كناب‪ :‬طرح و مهندسی مساجد‬
‫نويسنده‪ :‬انجنیر محمد ضناء اجدی‬
‫ويراسنار‪ :‬انجنیر علی حسین رودکی‬
‫صفحه آراء‪ :‬عندالحمنل اد یب‬
‫طراح جلد‪ :‬الهه صدیقی‬
‫یعداد صفحات‪125:‬‬
‫شماره يشر‪ :‬چهارم‬
‫نارنخ يشر‪ :‬سننله – ‪ 1398‬خورسندی‬
‫ونالگ‪ :‬ندنده معماری‬
‫قيمت‪***** :‬‬
‫‪3|Page‬‬
‫یقدیم نامه‬
‫ن‬ ‫ح‬ ‫تطب‬

‫اين ارث هب مراجع که مسؤلیت طرح‪ ،‬دزیاين و یق مساجد چون وزارت ج‪ ،‬ارشاد و اواقف و ساری نهاد اهى خصوصی‪ ،‬دا ش گاه اهى دولتی‬
‫پی‬ ‫محق‬ ‫ه‬ ‫نش‬ ‫لم‬ ‫تعم‬

‫و خصوصی که رد آن یرات عام ا نفعه تدریس می گردند‪ ،‬هب دا جویان‪ ،‬اپیان انمه نویسان‪ ،‬ژپو شگران و ن ادکا یک ش ی‬
‫م‬ ‫ک‬‫ش‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫ق‬
‫هنم‬
‫گردد ات هب گوهن یک ر ود مناسب مورد کارربد قرار گیرد‪.‬‬
‫علم‬
‫هب غیر از قرآن کریم؛ جاى رتدید نیست که رد تدوين و تألیف ساری کتب و آاثر ی؛ کاستی و اشتبااهت موجود نباشد؛ اين بابت از‬
‫تخن‬
‫تک تک خوانندگان ارجمند پوزش می خواهیم‪ ،‬رد صورت ردیافت هرگوهن خالء و کاستی (امالئی و انشائی) و یا یکی ما را رد جریان گذاشته‬
‫سپاسگزار گردانید!‬
‫‪4|Page‬‬
‫سناس گزارى‬
‫رد ربارب همه الطاف و نعمات خداوند زبرگ باید سپاس گزار بود‪ ،‬سپاس گزارى هب زبان و دل انجام می گردد‪ ،‬پیامبر زبرگ اسالم ﷺ می‬
‫لف ع‬
‫فرماید که‪« :‬ايمان‪ ،‬يقین داشتن قلبی‪ ،‬گفتن ظی و مل هب دستورات الهی است»‪ .‬اگر چنین حالتی رباى انسان هب وجود بیاید که رد ربارب یافتهاه و‬
‫مح ّ‬ ‫نع‬ ‫مح‬
‫دادهاهى بوبش سپاسگزارى كند‪ ،‬رباى انسان افزایش مت و بت هب همراه دارد‪.‬‬
‫ّ‬ ‫نع‬ ‫نع‬ ‫نع‬

‫خداوند یکتا ﷻ رد قرآن میفرماید‪ :‬اگر شکر مت كنید‪ ،‬مت شما افزایش پیدا میكند‪» .‬افزایش مت رد رپتو سپاسگزارى است‪ .‬توجه‬
‫نع‬ ‫بیش‬ ‫نع‬

‫هب مت اه انسان را تر شاکر میكند‪ .‬اگر انسان ردیابد که رد چه مت اهيی غ رق شده است‪ .‬اگر رد محيط علم و دانش است بداند که چه افرادى‬
‫م‬ ‫علم‬
‫رد آرزوى اين محيط اهى ی و معنوى هستند که یا زمينه آن مساعد نیست و یا نیست‪ ،‬یا ام كاانت كم است و یا ش كالت زندگی هب آن اه اجازۀ‬
‫س‬ ‫ئ‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ط‬ ‫شت‬ ‫ف‬ ‫له‬ ‫ن‬ ‫مي‬ ‫گ‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫یس‬ ‫ن‬ ‫نگ‬ ‫ه‬ ‫تحصي نم‬
‫ل یدهد‪ .‬ما وهن و نده م باید قدر بداند رد زما ی که ی و سد ا ر ز هاش ا ی باشد‪ ،‬ر گان رد ا راف او ند و ورد تأ ید خداوند ا ت‬
‫نع‬
‫و اين مت انچیز نیست و باید سپاسگزار بود‪.‬‬
‫همس‬ ‫عق‬ ‫نع‬

‫انواع مت اه‪ ،‬تندرستی‪ ،‬فکر‪ ،‬اندیشه‪ ،‬ل‪ ،‬دين‪ ،‬رهبر‪ ،‬مال‪ ،‬رثوت‪ ،‬ر‪ ،‬فرزند‪ ،‬خوراكی اه و آشامیدنی اه‪ ،‬کشور و حكومت‬
‫نم‬ ‫نعم‬
‫اسالمی‪ ،‬هوا‪ ،‬آب و هزاران تی که از عهدۀ شمارش آن اه رب یآيیم‪ .‬بنارب همه موارد فوق؛ ستایش رپوردگار متعال را که رد تدوين و تألیف‬
‫تي‬
‫اين ارث یاریم کرد ات همت و تواانيی ن گارش و رت بش را داشته باشم‪ .‬ردود رب پیامبر گرامی اسالم که مسجد را م كان مقدس رباى عبادت مسلماانن‬
‫نج‬
‫ربگزید و سالمتی هب ا نیران که بهترين مسجد جهان را طرح‪ ،‬مهندسی و دزیاين می كنند‪.‬‬
‫‪5|Page‬‬
‫خوایندگان گرامی!‬
‫یس تم‬
‫مسجد تنها هب مفهوم م كان رپستش و سر گذاشتن هب ردگاه خداوند نیست‪ ،‬بلکه مسجد م كان مقدس است که زبرگی‪ ،‬شا تگی‪ ،‬یزى و اجتماعی بودن‬
‫اسالم را رد جامعه تبارز داده و موضوعات ارزشمند آموزش‪ ،‬رپورش‪ ،‬نظافت‪ ،‬جهاد‪ ،‬دادگرى و همه روش اهى اسالمی و انسانی را رد زندگی می آموزاند‪.‬‬
‫تح ق‬ ‫س ممث مک‬ ‫ئ‬

‫مساجد باید چنان طراحی گردند که تمامی مسا ل ساختمانی آن اپ خگو‪ ،‬ل و مل خواسته اه و قواعد معمار اسالمی باشد‪ .‬اينک پس از یق و ژپوهش‬
‫گس‬ ‫مک‬
‫ژرف؛ تالش ورزیدیم ات نسخه مل و پسندیده رد باره طرح‪ ،‬مهندسی و دزیاين مساجد تدوين و تألیف نمایم ات رد راستاى ترش و غنامندى معمارى مساجد رباى‬
‫طراحان و مهندسین رهنود مقدور و ردخور پسند باشد‪ .‬پیشنهاد می نمایم و هب جا می داينم که پیش از طرح و دزیاين مساجد حداقل یک مرتبه هب اين كتاب سر زبنید‪.‬‬
‫‪6|Page‬‬
‫پیش گفنار‬
‫هی‬
‫با وجود صداه مساجد که رد کشور افغانستان رباى عبادت و تدریس آموزش و رپورش دين اسالم اعمار گردیده است اتهنوز چ مسجدى بنارب خواسته اهى معمارى‬
‫كم‬ ‫مک‬ ‫هم‬

‫اسالمی ساخت نگردیده است‪ ،‬هب ین خاطر آیدیا ایجاد شد ات اين كتاب مل را رد جهت رفع نواقص‪ ،‬کاستی و ی اهى موجود رد ساختمان اهى مساجد رد راستاى طراحی‬
‫آن رپداخته شود‪.‬‬
‫مجتم‬ ‫مک‬
‫اين كتاب رباى خوانندگان هب گوهن مل ذهنیت می دهد ات رد راستاى طرح‪ ،‬مهندسی و دزیاين ع مراکز اسالمی هب وژیه مساجد؛ آیدیا و مفكوره عالی هب میان‬
‫تحق‬ ‫س‬
‫آید ات مساجد بعدى با شیوه نوين و انب بنارب معمارى اسالمی هب گوهن موردن که اپ خگوى همه خواسته اهى معمارى اسالمی باشد طرح گردد‪ .‬رد زمان یق و تألیف اين كتاب هب‬
‫تحق‬ ‫نم‬
‫موضوعات بی پیشينه و ارزنده جهت طرحرزیى مساجد آگاهی یافتیم که پیش از اين حتی تصورش را ی کردیم‪ .‬پس از یق و ن گارش ژرف ردیافتیم که مساجد اعمار شدهء‬
‫كم‬ ‫خ‬
‫دا ل کشور خیلی اه داراى بودى اهى معمارى است‪.‬‬
‫مک‬ ‫مخ‬
‫پس از مطالعه داه دست نوشت و كتاب اهى تلف هب گوهن سافت و اهرد و ساری کتب معمارى که رباى ن گارش اين كتاب ممد واقع می گردید اين كتاب مل و‬
‫تحق‬ ‫فص‬ ‫ض‬

‫وا ح را طی (‪ )9‬ل (‪ )124‬صفحه و (‪ )20512‬واژه هب اهتمام رسانیدیم‪ .‬رب بنیاد و دست یافت اه یق همه کشوراهى اسالمی داراى بهترين ساختمان اهى مراکز اسالمی و‬
‫ئي‬ ‫بیش‬
‫مساجد می باشند اما کشور اریان که تر رد جزئیات ساختمان مراکز اسالمی ن گاه شگرف دارند؛ دست آورداهى خوبی ان ل گردیدند که کتب و مقاالت آن اه رد ع رصه‬
‫تدوين و تألیف اين ارث مؤرث واقع گردید‪.‬‬
‫نج‬ ‫تکمي‬ ‫ً‬

‫تألیف و ربگ آراى اين كتاب حدودا یک سال را رد رب گرفت‪ ،‬پس از ل آن هب ا نیران و طراحان مراکز اسالمی پیشنهاد می گردد که پیش از اقدام‬
‫س‬ ‫مجتم‬ ‫نم‬ ‫عم‬

‫هب طرحرزیى مساجد اين كتاب را یق مطالعه وده و هب اساس ردیافت آیدیا اتزه یک ع کامل و همه جانبه را طرح و مهندسی نمايند ات اپ خگوى همه معیارات و نورم اهى مراکز‬
‫اسالمی هب سوهی جهانی باشد‪.‬‬
‫‪7|Page‬‬
‫َ‬
‫ُمق َّدمه‬
‫چنانچه از انم معمارى اسالمی پیداست که اين جریان با هب میان آمدن دين مبین و مقدس اسالم آغاز یافت و بنااهى مساجد‪ ،‬مدارس‪ ،‬آرام گاه اه‪ ،‬کاخ اه‪ ،‬ژداه‪ ،‬قلعه اه و‬
‫سم‬
‫غیره بول معمارى اين جریان می باشد‪ .‬مسجد از جمله م كان مقدس و یکتا رپستی است که هب منظور اسالم شناسی و عبادت ساخت می گردد و از جمله نیازمندى اهى الويت یافته جامعه‬
‫ئي‬ ‫جم‬ ‫نخس‬

‫اسالمی رد کره زمین هب شمار می رود‪ ،‬تین بار پیامبر زبرگ اسالم (صلی الله عليه و آل و اصحاب ا عین) جهت اداء نماز و آگهی دهی مسا ل اسالمی م كانی رباى نیایش و آموزش هب انم‬
‫مح‬ ‫نخس‬
‫مسجد قباء اعمار کرد که معمارى مسجد از آن زمان سرچشمه می گیرد‪ .‬تین طراح و معمار مسجد‪ ،‬پیامبر زبرگ اسالم ﷺ بوده و خاهنء آن حضرت ﷺ پس از رحلت فقط ل‬
‫تشخي‬ ‫سم‬ ‫ی‬

‫ص‬ ‫عبادت ربگزیده شد و هب تدر ج هب گوهن الگوى بنیادى همه مساجد اوليه اسالم ردآمد‪ .‬هب مروز زمان مساجد هب شیما و نما اهى گوانگون و مرغوب اعمار گردید که بول و نماد بنا اهى‬
‫نس‬
‫دهنده معمارى اسالمی عبارت از منار‪ ،‬محراب‪ ،‬گنبد‪ ،‬مقرنس‪ ،‬رواق‪ ،‬منبر‪ ،‬كتیبه‪ ،‬ايوان و غیره می باشد ات ظاهر و باطن ساختمان را ربجسته و سیماى معمارى اسالمی کامأل بت هب ساری‬
‫ساختمان اه متمازی نماید‪.‬‬
‫مجتم‬
‫با وجود صداه مسجد كهن و جدید که رد کشور (افغانستان) از گل خام و آهن کانکريت اعمار گردیده‪ ،‬اتهنوز ع مراکز اسالمی با همه خواسته اهى معمارى و مهندسی اعمار نگردیده است‬
‫م پل‬ ‫س‬ ‫مجتم مک‬ ‫هی‬

‫و ج یک نهاداهى حكومتی هب چنین ابت كار گام نبرداشته است ات ع مل مسجدى را بسازند که اپ خگوى همه نیازمندى اهى معمارى اسالمی باشد‪ .‬اينک می خواهیم طراح آیدیا مسجد کا کس‬
‫كم‬ ‫ح‬
‫باشیم ات مهندسین و معماران نهاد اهى ذریبط هب وژیه وزارت ارشاد‪ ،‬ج و اواقف رد اعمار اين بناء اه بازنگرى کرده نواقص و بودى اهى ساختمانی موجود رد مساجد را رد ساختمان اهى بعدى رد‬
‫نظر گیرند‪ .‬مساجد که اعمار می گردند حتی االم كان با رد نظرداشت همه خواسته اهى معیارى معمارى اسالمی طرح‪ ،‬مهندسی‪ ،‬دزیاين و اعمار كنند‪.‬‬
‫مسجد خاهن خداوند‪ ،‬نیا ش گاه و آموزش گاه پیامبر زبرگ اسالم ﷺ و م كان رهنمايی رباى مسلماانن است‪ .‬مسجد بهشت روى زمین و م كانی است که با حضور رد آن می توان هب‬
‫ی‬
‫ئي‬ ‫بیش‬ ‫نم‬ ‫مس‬ ‫ی‬ ‫نس‬

‫قدرت مطلقه الهی ات كا و اعتقاد کرد و با دا تن مسا ل و موضوعات اسالمی یر ت كامل انسانیت را طی ود‪ .‬آشنايی تر با اين م كان مقدس رد شناخت دين اسالم و مسا ل‬
‫ممث‬ ‫س‬
‫پیرامون آن هب انسان كمک می كند ات با ارادهء را خ رد اين م كان معنی واقعی انسان بودن را ردک و رد جامعه ل واقعی آن بود‪.‬‬
‫نج‬
‫ا نیر احدى‬
‫‪8|Page‬‬
‫یقریظ‬
‫مس‬
‫باكمال افتخار رت داریم که جهت نوشتن تقریظ ردباره تألیف ارث تحت عنوان "طرح و مهندسی مساجد" اقدام می نمایم‪ .‬ما هب خصوص از اين جهت خشنود‬
‫نخس‬ ‫هس‬
‫تیم که اين تین ارثیست که هب صورت اخص رد رابطه هب طراحی مساجد هب زبان ردى تحرری و آماده گردیده است‪.‬‬
‫يم‬
‫معمارى اسالمی منبع دا ی نوآورى اه‪ ،‬تجرهب اه و اندیشه اه رد بیش از یک هزار و چهار صد سال بوده است‪ .‬تأثیر مهندسی اسالمی را می توان با تأثیر معمارى ايتالیا‬
‫رب ارواپ‪ ،‬یا تأثیر مهندسی چین رد هر خاور دور مقایسه کرد‪ .‬فرم اه و فن آورى اهى مهندسی اسالمی و زتئینات آن ارثات خود را ات دور رتين کشور اهى غ ربی و شرقی هب جاى‬
‫گذاشته است‪.‬‬
‫پیش‬
‫مسجد رد لغت هب معناى سجده گاه و پیشانی است‪ ،‬و رد قرآن مجید؛ مسجد هب معناى اعم عبادت گاه اهى خداوند (ﷻ) هب کار رفته است‪ .‬شاخص رتين و رفته رتين‬
‫نس‬ ‫هم‬ ‫ّ‬

‫بناء اهى دوره مهندسی افغانستان بعد از ورود اسالم را می توان رد ساختمان مساجد ردیافت‪ .‬ا یت مسجد رد کشور‪ ،‬نشاهن اى از پذریش و اعتقاد مردم بت هب دين مقدس‬
‫خ تشکي‬
‫اسالم است‪ ،‬زریا رد دور افتاده رتين نقاط کشور ساختمان مساجد از جمله مهم رتين بناءاهى بافت اطراف ود را ل ی د ند که با ز ه ردم ناء ی وند‪.‬‬
‫ش‬ ‫م‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫ين‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫م‬
‫ض‬ ‫ش‬ ‫تحلي‬ ‫بخ‬

‫نویسنده ارث‪ ،‬رد البالى كتاب هذا طی هشت ش هب ل ساختار مساجد و فضاءء اهى مربوط هب آن و هب خصوص هب کل بسیار وا ح آن هب گذشته معمارى‬
‫نخس‬
‫اسالمی و اعمار تین مساجد دوران اسالم‪ ،‬مهندسی انواع مساجد‪ ،‬جای گاه مسجد رد اسالم‪ ،‬عناصر ساختمانی مسجد؛ نورم اهى مهندسی مساجد‪ ،‬ملحقات مساجد و زتئین و ظرافت‬
‫هنم‬
‫کارى رد مهندسی مراکز اسالمی هب خصوص مساجد رپداخته است که شاخص اهى اراَئ شده رد اين ارث می تواند ر ود ارزشمند رباى طراحان ردحین طرحرزیى مساجد رد کشور‬
‫قرار گیرد‪.‬‬
‫تحلي هم‬ ‫مح‬

‫رد اخیر با اظهار سپاس از نویسندهء ترم؛ باید یاد آور شد که تحرری اين ارث یک آغاز مثبت و خوبی جهت ارزیابی و ل چون بناء اه مهم است‪ .‬نیاز مبرم‬
‫سیس‬ ‫لع‬ ‫مح ح‬

‫است ات مراجع اکادمیک‪ ،‬وزارت ترم ج‪ ،‬ارشاد و اواقف و مؤسسات طرح و دزیاين مسئله اعمار مساجد را جدى گرفته و طرزا مل معیارى را شامل پالن اهى تم‬
‫معمارى کشور سازند‪.‬‬
‫‪9|Page‬‬
‫ت‬ ‫تکمي‬ ‫همچ‬ ‫نج ّ‬

‫رد خاتمه‪ ،‬الزم می دانیم از ا نیر محمد ضیاء احدى هب خاطر تحرری اين ارث و نین گیرایش و پشت كار وى رد پیش ربدن اين کار مهم ات مرحله ل اين ارث شکر كنیم و‬
‫هم‬
‫مؤفقیت اهى مزید رباى شان رد تهيه و تحرری دیگر چو آاثر ارزنده از خداوند متعال استدعا داریم‪.‬‬
‫و من الله توفیق‬
‫سعید کاکړ‬
‫پوهنوال دیپلوم ُم َح ّمد َ‬ ‫سلیمان عُثمانخیل‬
‫پوهنوال دیپلوم ُمهَندِس ُ‬
‫اُستاد و رئیس عُمومی پوهنتون پولی تخنیک کابُل‬ ‫آمر دیپارتمنت ُمهَندِسی پوهنتون پولی تخنیک کابُل‬
‫‪10 | P a g e‬‬
‫ل اول‬‫ص‬ ‫ف‬
‫معمارى و مهندسی مراکز اسالمی‬
‫‪11 | P a g e‬‬
‫‪ .1.1‬معمارى اسالمی‬
‫نخس‬ ‫ی‬ ‫حق‬

‫معمارى رد جهان اسالم یکی از زبرگترين جلوهاهى ظهور یک یقت هنرى رد کالبد مادى هبشمار میرود‪ .‬از دیدگاه اتر خ معمارى تین‬
‫تم‬ ‫نم‬
‫هنریست که توانست خود را با مفاهیم اسالمی سازگار وده و از سوى مسلماانن مورد جید قرار گرفت‪ .‬معمارى اسالمی هب عنوان یکی از‬
‫ب‬ ‫ی‬
‫کامیابرتين روش اه رد اتر خ معمارى جهان اق ل بازشناسی می باشد‪ ،‬رد ن گاه جامع میتوان ظرافت اهى ارزشمند و پویا را رد بناءاهى اسالمی‬
‫تشخي‬
‫ص کرد‪.‬‬
‫از دید معمارى؛ مساجد رد سراسر جهان شباهتاهى بسیار زندیک با هم دارند‪ ،‬با اين حال رد هر منطقهاى پذریاى وژیگی اهى معمارى و‬
‫هنرى آن منطقه نیز شده و تفاوت اه را با دیگر مساجد یافتهاند‪ ،‬بناربان معمارى مساجد هر کشور مبین وژیگیاهى معمارى بومی آن سرزمین می باشد‪.‬‬
‫نم‬ ‫معم ً‬ ‫فش‬

‫مساجد رد ابتداء بسیار رده اعمار می گردیدند و وال سقف حصیرى داشتند‪ .‬دریينه رتين وهنء مساجد با گنبد چارطاقی مربوط هب مسجد االقصی‬
‫می باشد که پیش از ظهور اسالم ساخته شدهاست‪.‬‬
‫‪12 | P a g e‬‬
‫رد اطراف گنبد بنااهى اسالمی يعنی رد ساقهء آن نورگیراهى زيبا وجود دارد که هب علت شدت و ضعف نور‪ ،‬طرحاهى بديعی را هب وجود‬
‫يم‬ ‫ً‬ ‫معم ً بغ‬

‫آورده است‪ ،‬اين نورگیراه که وال رد ل ايواناه نیز ساخت گردیده اند؛ اصطالحا هب آناه اپچنگ میگويند‪ ،‬رد اکثر مساجد قد ی جزء عنصر گنبد‬
‫مساجد می باشند‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫مهن ِدسی مسا ِجد‬
‫ی‬
‫مهندسی یا معمارى عبارت از هنریست که توسط آن مفكوره و آیدیااهى معمارى رد نقشه اه طراحی می گردند‪ ،‬چنانی که اتر خ می ن گارد هنر‬
‫ش‬
‫مهندسی مراکز اسالمی از زمان ظهور اسالم بسیار آسان هب کل از اش كال هب میان آمده است‪ ،‬جریان اهى پسا اسالمی روى معمارى و مهندسی‬
‫ح‬ ‫ح‬‫ل‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫ت ج م ممث‬

‫مساجد هب مرور و زمان دقت الزم کردند ات مام ا زاى ساجد ل و باز و نده وا ه اهى مارى ا ال ی باشد که ا مدا ه ا روز را ی ساجد هاد ه‬
‫ين‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ط‬ ‫م‬ ‫لل‬ ‫س‬ ‫ست‬ ‫خ‬ ‫كن‬ ‫گ‬
‫خ‬ ‫كمپل‬ ‫پیش‬

‫شده است و تمامی مساجد جهان رفته گام هب گام ربجسته و نمادين اعمار می گردند‪ .‬رد نهايت سعی و کوشش می گردد که کس مساجد رد دا ل کشور‬
‫تطب‬
‫طرح‪ ،‬مهندسی‪ ،‬دزیاين و یق گردند‪.‬‬
‫‪13 | P a g e‬‬
‫یخ‬
‫‪ .1.2‬اتر چه هنر اسالمی‬
‫گس‬ ‫ً‬
‫هنر اسالمی تقريبا با روى کار آمدن سلسلهء امویان رد سال ‪ ۴۱‬هجرى قمرى پدید آمد‪ .‬امویان رباى ترش شهر و ساخت مسجد جامع‬
‫ش‬ ‫نم‬
‫دمشق معماران رومی را ردخواست ودند ات معمارى بیزانس هب سرزمیناهى اسالمی وارد گردد که بعد اه ت كامل یافت و هب کل امروزى آن رد آمد‪ .‬و‬
‫ش‬ ‫هم‬
‫هب ین رتتیب هنر اسالمی رتكیبی از هنر سرزمیناهى همساهی هب وژیه بیزانس کل گرفت‪.‬‬
‫‪ .1.3‬معمارى اسالمی و کارکرد اهى مسلمان اه‬
‫پس از فتوحات و آشنايی اع راب با تمدن روم؛ مساجد با تأرث از معمارى و مهمرت از همه معماران اين تمدن‪ ،‬هب گوهناى دیگر توسط معماران‬
‫گس‬
‫اتزه مسلمان ساخت می گردید و آناه بودند که اين جریان را رد سرزمیناهى اسالمی ترش دادند‪ .‬با توجه با اح كامی نظیر حرمت ساخت کاخ‬
‫ی‬
‫رد اسالم‪ ،‬مذمت اشرافی گرايی و اسراف‪ ،‬مذمت افصله گرفتن رهبران جامعه اسالمی از مردم و مقایسه آن با معمارى را ج رد تمامی ادوار‬
‫خلفاى اسالمی از خلیفه سوم؛ يعنی حضرت عثمان (رض الله تعالی عنه) ات امپراطورى عثمانی اه؛ اين نکته را نشان میدهد که کاخسازى (با توجه هب‬
‫ً‬
‫حرمت ساخت آن) رد تمامی ادوار رد زمينه معمارى اسالمی رواج داشتهاست و اگر واقعا بخواهیم از دید اسالم هب آناه بنگریم‪ ،‬بنااهيی نظیر‬
‫لح‬
‫قصرا مراء رد هسپانیا‪ ،‬کاخ اخضر رد شام و تمامی دارالخالفهاه را می بایست رد زمره معمارى اسالمی لحاظ کرد‪ ،‬هر کدام از اين بنااهى یاد شده الگوى از هنر‬
‫معمارى اسالمی می باشد‪.‬‬
‫‪14 | P a g e‬‬
‫‪ .1.4‬رنگ رد هنر معمارى‬
‫گس س‬
‫از دری زمان رنگ؛ یکی از عناصر زتئینی رد معمارى می باشد زریا با رنگ عواطف و فرهنگ رد جامعه پیوند ان تنی دارد و بیانگر واقعیت‬
‫من‬
‫و رمز آنست‪ ،‬بناربان رنگ اه معانی گوانگون دارند که داراى ارثاهى مثبت و فی روانی نیز می باشند‪.‬‬
‫پ یش‬ ‫بش‬
‫با توجه هب تأثیر ژرف محيط و جای گاهی که انسان رد آن قرار می گیرد معماران جامعه رى از زماهن اهى ین نماى معابد را رد طرح و رنگ‬
‫اهيی که بتواند جذابیت مورثى داشته باشد مورد ربرسی قرار داده اند هب نحوى که رد دوره اهى گوانگونی پیش از اسالم رد معمارى و زتئینات معابد و رنگ اهى‬
‫هم‬ ‫گس‬ ‫هم‬

‫خاص مورد نظر قرار داشتند و تأثیر رنگ اه رد معمارى اسالمی ان كار انپذری است‪ ،‬از ا یت و تردگی معنايی زیادى ربخوردار می باشد‪ .‬چنان یکی از‬
‫عوامل و مولفه اهى مهم رد فضاءء سازى معنوى و روحانی می باشد‪ .‬رنگ اه عالوه رب آاثر و ابعاد ع رافنی از نظر روحی و روانی نیز ارث داشته و سبب‬
‫کی سم‬ ‫خم‬

‫نشاط و یا ودگی می گردد‪ .‬رنگ رد روان انسان حالتی متناظر با واقعیت فی و بولیک ایجاد می كند‪ ،‬رد هنر اسالمی از رنگ اه هب گوهن‬
‫سم‬
‫خردمنداهن استفاده می شود و اين استفاده با آگاهی از معناى بولیکی هر رنگ واكنش کلی ایجاد شده رد روان انسان رد ربارب حضور یک رتکیب یا‬
‫بیش‬
‫هورمونی از رنگ اه همراه می باشد‪ .‬استفاده سنتی از رنگ اه تر با هدف یادآورى واقعیت آسمانی اشیاء همراه است‪ .‬رد اين معنا‪ ،‬رنگ اه یکی از‬
‫سم‬
‫عناصرى هستند که معناى بولیکی آن اه باید هب نحوى رد نظر گرفته شوند و اين راهی است که بدان وسیله می توان معناى ردونی معمارى و هنر‬
‫‪15 | P a g e‬‬
‫نق‬ ‫نم‬
‫اسالمی را ردک ود‪ .‬هدف اين ژپوهش ش رنگ رد مساجد را ربرسی می كند‪ .‬بنارب فرموده اهى فوق می توان نتیجه گرفت که رد معمارى مساجد از‬
‫ئي‬ ‫ی‬ ‫پ یش‬ ‫صي‬

‫رنگ اهى ا ل هنر اسالمی استفاده نمايیم و اصول حاكم رب معمارى و هنر اسالمی ین را مدنظر قرار دهیم ات بتوانیم هب نتا ج مطلوبی ان ل آیم‪ .‬انگفته‬
‫صل‬ ‫بیش‬
‫نباید گذاشت که رد مساجد تر از دو رنگ سبز و آبی که نماد ح و آرامش ‪ -‬آموزش و رپورش است مورد کارربد قرار می گیرد‪.‬‬
‫معم‬
‫‪ .۱.5‬رد مساجد هر عنصر ساختمانی باید زبرگرت از حد ول باشد‪:‬‬
‫بخ‬ ‫کس‬
‫مسجد‪ ،‬خاهن ی است که ما باراه ردباره او تکرار میكنیم‪ :‬الله اکبر (خداوند زبرگرت از هر چیزى که تصور می كنید است) پس تمام شاه و‬
‫نم‬
‫نماداهى هب کار رفته رد مسجد نیز باید «زبرگ» و «زبرگرت» باشد‪ .‬يعنی نمازگزاران با دیدن کالنی مسجد‪ ،‬هب زبرگی خداوند یکتا بیندیشند‪ .‬هب گوهن وهن؛ اگر‬
‫مسجد ردخت داشته باشد‪ ،‬باید ردختان چون چنار‪ ،‬سییدار وغیره انتخاب شوند که پیکرشان «خیلی کالن» میشوند‪.‬‬
‫‪16 | P a g e‬‬
‫ئي‬ ‫عظ‬
‫ساختمان مسجد باید طورى طراحی گردد که با دیدن آن خیلی اه مت و زبرگی مالک خاهن را حساس نمایم‪ .‬یکی از دال ل حضور گلدستهاه و‬
‫گنبداهى زبرگ رد معمارى مساجد القاى حساس حقارت است‪ .‬باید همیشه گنبد کالن طراحی گردد و نکته مهم اين است که نمازگزار پیش از ورود هب مسجد‪،‬‬
‫ن گاهش هب آن گنبد بیفتد هن اين که اواخر پشتبام باشد و فقط از افصله دور دیده شود‪.‬‬
‫‪17 | P a g e‬‬
‫ل دوم‬‫ص‬ ‫ف‬
‫هم‬ ‫ی‬
‫اتر خ‪ ،‬فلسفه و ا یت مساجد‬
‫‪18 | P a g e‬‬
‫َ ََ َ‬
‫‪ .2.1‬فلسفه مس ِحد‬
‫مسجد ایجاد سكوى امنیت فکرى و آرامش رباى مردم جامعه است‪ ،‬مسجد رد اسالم هب عنوان اپی گاه و جای گاه رباى ربوز و ظهور اعتقادات‬
‫پ‬
‫دينی انسان اه هب وژیه دوستی با خداوند یکتا و ل ارتباط بین او و بندگان اوست‪ .‬رد قرآن کریم جای گاه مسجد وژیه و نیكو بیان شده و مقدس رتين‬
‫م كان رباى رپستش خداوند یکتاست‪.‬‬
‫خداوند متعال رد قرآن کریم می فرماید‪:‬‬
‫بگو‪ :‬رپوردگارم هب میاهن رويی [رد همه امور و هب اجتناب از افراط و تفریط] فرمان داده‪ ،‬و [امر فرموده]‪ :‬رد هر مسجدى [هب هن گام عبادت]‬
‫منق‬
‫روى [دل] خود را [آن گوهن] متوجه خدا كنید [که از هر چیزى غیر او طع شود]‪ ،‬و او را رد حالی که ايمان و عبادت را رباى وى از هر گوهن شركی‬
‫خالص می كنید بخوانید؛ همان گوهن که شما را آفرید‪[ ،‬پس از مرگ هب او] باز می گردید‪.‬‬
‫رد آیة دیگرى آمده است‪ :‬آباد کردن مساجد خدا فقط رد صالحیت کسانی است که هب خدا و روز قیامت ايمان آورده و نماز را رب اپ داشته و‬
‫زکات رپداخته و جزء از خدا نترسیده اند؛ پس امید است که اينان از راه یافت گان باشند‪.‬‬
‫سجده و سر گذاشتن‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫یس‬ ‫ت‬ ‫هس‬ ‫م‬‫ه‬ ‫ل‬
‫سجده‪ ،‬نشان تذل و خاکسارى رد ربارب خداوند و عالی رتين ردجه بندگی است‪ ،‬انسان با سجده‪ ،‬خود را رنگ با ی می كند « و لله جد‬
‫نح‬ ‫لسم‬
‫ما فی ا وات و االرض»‪ ( ،‬ل‪) . ۴۹ ،‬سجده بهترين حالتی است که انسان هب خدا زندیک می شود‪ .‬دين اسالم سجده را فرض گردانید ات آن‬
‫سبب شد که م كانی مقدس جهت هب جاى آوردن سجده رد نظر گرفته شود‪ ،‬بناربان مسلماانن رد اعمار مسجد کوشیدند ات رد آن سجده انجام گردد‪.‬‬
‫‪19 | P a g e‬‬
‫َ‬
‫‪ .2.2‬یعین جایگاه س ِحد‬
‫م‬
‫تع‬ ‫ئ‬
‫یکی از مسا ل مهم که توجه هب آن ضرورى است‪ ،‬يین نوع مرکزيت مسجد می باشد‪ .‬رد زمان پیامبر صلی الله عليه و آله مسجد النبی هب‬
‫عنون مسجد جامع و اصلی مدينه شناخته می شد‪ .‬و رد محله اهى گوانگون هم مساجد کوچکی وجود داشتند که رد آن مساجد هم اذان می گفتند و نماز ااقمه‬
‫می کردند‪.‬‬
‫رد معمارى اهى گذشته شهر اهى اسالمی هم‪ ،‬که مسجد زبرگی هب عنوان مسجد جامع ساخته می شد‪ ،‬و مساجد کوچکی رد اطراف آن با افصله بنا‬
‫می گردید‪ .‬اين امر زمينه ساز آن بود که مردم از سويی رباى اجتماعات زبرگ رد مسجد جامع گرد آيند و از سوى دیگر رباى عبادت از مساجد کوچک‬
‫لي‬ ‫پن‬ ‫مح‬

‫زندیک ل سكونت استفاده كنند و نمازاهى ج گاهن را رد آن بخوانند و هب د ل افصله زیاد مساجد زبرگ‪ ،‬از ثواب نماز رد مسجد محروم نمانند‪.‬‬
‫ی‬
‫رد انتخاب م كان مسجد مسائلی ذ ل رد نظر گرفته می شوند‪:‬‬
‫ّ‬
‫‪ .1‬م كان مسجد از جهت ت و عدم ا الف رد ورد ز ن باید ورد د ت رار رد‪ ،‬ز ن اه ی که رد ن ردم ه دا ه باشد و یا ا ن‬
‫ي‬ ‫شت‬ ‫ه‬ ‫شب‬ ‫م‬ ‫بی‬ ‫ي‬ ‫می‬ ‫گی‬ ‫ق‬ ‫ق‬ ‫م‬ ‫می‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫خ‬ ‫ی‬ ‫ل‬‫ح‬
‫هم‬
‫که صاحبان زمین رد واگذارى آن طیب خاطر نداشته باشند‪ ،‬رباى ساخت مسجد مناسب نبوده و واره اين شبهه رد اذاهن‬
‫مؤمنین خلجان ایجاد می كند‪.‬‬
‫‪ .2‬مسجد باید رد مرکز زندگی نمازگزاران احداث شود ات مردم هب راحتی بتوانند هب مسجد رتدد كنند و از معنويت آن بهره جويند‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ .3‬زمین رد حدى پیش بینی شود که رد رداز مدت رباى توسعه مسجد‪ ،‬ساحه کافی وجود داشته باشد‪.‬‬
‫ّ ت ّ‬
‫‪ .4‬بهتر است مسجد هب طايفه‪ ،‬گروه و یا دسته خاصی علق نداشته باشد که همه مردم با رغبت رد مسجد حضور یابند‪.‬‬
‫‪20 | P a g e‬‬
‫مح‬
‫‪ .5‬شایسته و بلکه بایسته است که مسجد زندیک ل اهى زشت‪ ،‬غیر نظیف‪ ،‬بدبوى‪ ،‬نفرت انگیز و خوف انک نباشد‪ .‬گاهی مسجد را كنار‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫هم‬
‫حمام و یا قبرستان بناء می كنند که هب شدت از جاذهب آن می کاهد‪ .‬رد اين جا توجه هب روايتی ا ت ا خاب كان منا ب رباى‬
‫س‬ ‫م‬ ‫نت‬ ‫ی‬
‫مشخ‬
‫مسجد را ص می كند‪.‬‬
‫‪ .6‬اطراف مسجد حتی االم كان داراى جاذهب و فضاءى مذهبی باشد‪ .‬گاهی دیده می شود کسبه و مغازه داران كنار مسجد و یا همسای گان آن‬
‫افرادى انباب بوده و با وضعیت و شئون مسجد انسازگارند‪.‬‬
‫مشخ‬
‫امروز نیز الزم است بانیان و مسجد سازان جای گاه مسجد مورد نظر خود را ص كنند که آیا مسجد جامع نیاز است یا مساجد فرعی‪ ،‬که نگرش‬
‫ئ‬ ‫تع‬ ‫ّ‬

‫هب هر یک‪ ،‬مقتضیات خاص خود را دارد‪ .‬پس از يین انتظار اجتماعی از مسجد‪ ،‬هب تناسب باید مسا ل گوانگونی را که بیان می شود رد نظر گرفته و رد‬
‫ّ‬ ‫ل‬
‫معمارى آن لحاظ كنند‪ ،‬یکن موارد بسیارى از وژیگی اه رد بناى همه مساجد باید مورد توجه باشند‪.‬‬
‫َ‬
‫‪ .2.3‬نارنخحه نخستین مس ِحد ا الم‬
‫س‬
‫گس‬
‫رد قرن چهارم هجرى نیز نفوذ معمارى كهن اش كانی و ساسانی رد کار ساختمان مساجد ترش یافت‪ ،‬از آن پس ايوان و گنبد که ساخت‬
‫گس‬
‫آن از دوره اش كانی اه آغاز شد و رد دوران ساسانی اه ترش یافته و هب گوهن اجزاى جدا انشدنی ساختمان مسجد رد آمد‪ .‬از آن جریان هب بعد نیز با‬
‫پنج‬
‫ربداشتن رديف اهيی از ستون شبستان اه‪ ،‬ايوان و گنبد ساخت می گردید و مساجد شبستانی هب ايوانی مبدل گردید که سرانجام رد اواخر قرن م و‬
‫شش‬ ‫ی‬
‫اوا ل قرن م سلجوقی اه؛ مساجد چهار ايوانی پدید آمد که حیاط مرکزى را با شبستان اهى گرداگرد آن احتوا می کرده و رد میان هر شبستان رد‬
‫چهار طرف مسجد چهار ايوان قرار می گرفت و رد پشت ايوان جنوبی پوشش گنبدى اعمار می گردید‪.‬‬
‫‪21 | P a g e‬‬
‫نخس‬
‫مسجد قباء تین مسجد رد اسالم‪ ،‬رد مدت چند روز ااقمت پیامبر زبرگ اسالم(ﷺ) پس از هجرت مکه رد روستا قباء رد سال اول هجرى تهداب رزیى‬
‫شخ‬ ‫یخ‬
‫گردید‪ .‬بنارب روایات اتر ی رد ساخت اين مسجد ص پیامبر زبرگ اسالم (ﷺ) زحمات فراوان کشیدند‪ .‬و از جمله اصحاب؛ سلمان افرسی‪ ،‬مقداد‬
‫بیش نق‬
‫بن اسود و عمار بن یاسر ترين ش را رد ساخت آن ايفاء کردند‪.‬‬
‫نخ‬ ‫ی‬
‫از فضاء ل اين مسجد رد آهی ‪ 10٨‬سوره توهب استنباط می گردد که ساختمان مسجد قباء از روز ست رب بنیاد رپهیزگارى تهداب گزارى شده‬
‫گس‬
‫است‪ .‬اين مسجد رد دوره اهى گوانگون باراه ترش یافت و بازسازى شد و اکنون رد حدود هفت هزار متر مربع مساحت دارد‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪ .2.4‬اهمیت مس ِحد‬
‫نش‬
‫مسجد کانون آموزشی و دا ی اندیشه و عقیده اسالمی یست که انسان را هب اپكی و ردستی فرا می خواند‪ ،‬رباى ربقرارى امنیت اجتماعی و‬
‫داشتن جامعهء سالم نیاز است که رد مسجد علوم اسالمی را فرا گرفته شود‪ .‬مقایسه میزان جرائیم رد جامعهء که از اسالم آگهی کامل دارند و دیگر جوامع‬
‫كم‬
‫مبین است که رد آن جامعه هب علت حا یت فرهنگ مادى معضالت فرهنگی و اجتماعی زیادى وجود دارد اما رد جامعه اسالمی واقعی با ارشادات و‬
‫‪22 | P a g e‬‬
‫ی‬ ‫گس‬ ‫ح‬

‫فرموده اهى اسالمی ل می گردند‪ ،‬بنا ًء مساجد با ترش و رتو ج فرهنگ اسالمی نگرانی اهى جامعه را اصالح کرده و زمينه زندگی آرام را مساعد می‬
‫گرداند‪.‬‬
‫‪ .2.5‬تجرهبنوگرايیردمعمارىمساجد‬
‫معمارى سنتی رد کشوراهى اسالمی مانند بسیارى دیگر از نقاط جهات هب وسیله معماران بومی که با روش اهى سنتی آموزش دیده بودند؛ طراحی و‬
‫اجراء گردیده اند‪.‬‬
‫اين معماران پس از ایجاد دانشکده اهى جدید معمارى و آموزش اکادمیک رد ردجه دوم قرار گرفتند و معماران آکادمیک وظیفه طراحی‬
‫ن‬
‫مساجد زبرگ و مهم را رد شهراه هب عهده گرفتند‪ .‬ن گاه معمارى مدرن همراه با معماران آکادمیک سل جدید رب روى طراحی بنااهى جدید‪ ،‬از جمله اين‬
‫مساجد‪ ،‬تأثیر داشته است‪.‬‬
‫َ‬
‫‪ .2.6‬در َوصف مس ِحد‬
‫مسجد م كان مطهر اسالمی و حوالی نجواى فرشت گان است؛‬
‫هی‬ ‫ئي‬
‫مسجد قطعه اى از بهشت‪ ،‬قدم گاه جبر ل‪ ،‬مقام پیام زبرگ اسالم‪ ،‬معمارى عبوديت‪ ،‬م كان توهبء که هب روى چ کس بسته نیست‪ ،‬مردمی‬
‫رتين اپی گاه مسلماانن‪ ،‬مقر زهد و رپهیزگارى و جارى رتين یادگار پیامبر زبرگ اسالم ﷺ است‪.‬‬
‫َ‬
‫‪ .2.7‬ط بفه یندی مس ِاجد‬
‫‪23 | P a g e‬‬
‫ی‬ ‫تقس‬
‫مساجد هب چهار دسته شهر‪ ،‬منطقوى‪ ،‬انحيه يی و محله يی یم گردند که هر یک هب شرح ذ ل تعريف می گردد‪.‬‬
‫مساجد شهرى‪ :‬شامل کليه مساجدى است که رد شهراه اعمار گردند ات وم مردم بتوانند از آن استفاده كنند‪ .‬اين مساجد رد مراکز‬
‫عم‬
‫‪2.7.1‬‬
‫مح‬
‫شهر اه رد یک ل خیلی اه زبرگ اعمار می گردند که داراى مساحت و گنجایش حداقل هس هزار تن نمازگزار را داشته باشد‪.‬‬
‫‪ .2.7.2‬مساجد منطقه اى‪ :‬مساحت اراضی مساجد منطقه اى حدود ‪ 2000‬متر مربع می باشد‪.‬‬
‫‪ .2.7.3‬مساجد انحيه اى‪ :‬مساحت ع رصه اين مساجد حدود ‪ 1000‬مترمر بع می باشد‪.‬‬
‫تقس‬ ‫مح‬ ‫م‬

‫‪ .2.7.4‬مساجد حله يی‪ :‬اين مساحد رد ساحات و ل که ااهلی آن خیلی اه كم باشد اعمار می گردند که هب دو دسته یم گردیده اند‪.‬‬
‫م‬
‫ب‪ -‬مساجد حله اى‪ :‬مساحت ع رصه اين مساجد حدود ‪ 500‬متر مربع می باشد‪.‬‬
‫كم‬ ‫م‬ ‫م‬

‫الف‪ -‬مساجد زری حله اى‪ :‬رد بسیارى از محالت عالوه رب یک مسجد محله مکن است مساجد کوچک با مساحت ع رصه تر از ‪500‬‬
‫معم ً‬
‫متر مربع وجود داشته باشد که وال از طريق وقف احداث می شوند و رد عین کوچکی و سادگی از فضاءى روحانی مطلوبی ربخوردار می باشد‪.‬‬
‫‪24 | P a g e‬‬
http://civil-constructions.blogfa.com/ ‫پدپده معماری‬
‫نجث اسالمی درناره مساجد‬
25 | P a g e
‫َ‬
‫م‬
‫‪ .3.1‬س ِحد از دندگاه قرآن‬
‫ست‬ ‫ئ‬
‫كتاب خدا؛ رباى مسجد جای گاه و فضیلت ارجمند اق ل است‪ .‬خداوند متعال رد قرآن کریم می فرمايند‪ :‬و چه کسانی م گاررت از کسانی می‬
‫باشند که از ربدن انم خدا رد مساجد جلوگیرى کردند‪ ،‬و رد خرابی آن اه کوشیدند؟ آانن را شایسته نیست که رد آن [مراکز عبادت] ردآيند‪ ،‬جزء رد‬
‫حال رتس [از عدالت و انتقام خدا]‪ .‬رباى آانن رد دنیا خوارى و زبونی و رد آخرت عذابی زبرگ است‪.‬‬
‫رد آهی دیگرى آمده است‪:‬‬
‫آباد کردن مساجد خدا فقط رد صالحیت کسانی است که هب خدا و روز قیامت ايمان آورده و نماز را رب اپ داشته و زکات رپداخته و جزء از‬
‫خدا نترسیده اند؛ پس امید است که اينان از راه یافت گان باشند‪.‬‬
‫َ‬
‫س‬ ‫م‬
‫‪ .3.2‬جایگاه س ِحد در چهان ا الم‬
‫بش‬ ‫منح‬
‫مسجد مهم رتين م كان معنوى‪ ،‬فرهنگی و فکرى است که می توان یث کانون هدايت و اقموس انسانیت ريت پذریفت‪.‬‬
‫مهم‬ ‫ی‬
‫روایات و احاديث اسالمی ردباره مسجد مسا ل بسیار ی را مطرح کرده اند که رب تمام مسلماانن االزمی یست ات آداب آن را رعايت کرده و رد راه‬
‫نشس‬ ‫لم‬ ‫هم‬

‫خشنودى رپوردگار و پیامبر زبرگ اسالم (ﷺ) عنايت داشته باشند و چنان فرموده است که حق مساجد هماان نماز تحيه ا سجد است؛ که پیش از تن هب‬
‫جاى می آورند؛ پیامبر زبرگ اسالم (ﷺ) فرمودند‪ :‬هر کس هب مسجدى از مساجد خدا رباى نماز می رود‪ ،‬رباى هر قدمی که رب میدارد هفتاد هزار حسنه‬
‫منظور شود و هب همان اندازه ردجاتش باال می رود‪.‬‬
‫‪26 | P a g e‬‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬
‫س‬ ‫م‬
‫‪ .3.3‬س ِحد مکان نوحند م لمانان‬
‫نخس‬
‫مسجد از جمله معدود معمارى یست که با اجتماع هب نوعی رد ارتباط است‪ ،‬از ساخت تین عبادت گاه مسلماانن اتکنون بیش از سیزده قرن‬
‫نق‬ ‫تصم‬
‫می گذرد رد دوره اهى گوانگون حكومت اهى اسالمی رد همه کشوراه مناسبات سیاسی و یم گیرى اهى هم گانی جامعه ش اساسی و زری بنايی داشته است‪.‬‬
‫کاراهى مربوط هب جامعه اسالمی رد مسجد مورد ربرسی قرار می گیرد و حتی م كان آموزش و رپورش رد روزگار پس از ظهور اسالم ات دوران حكومت‬
‫ك عم‬ ‫ً‬
‫بنی اميه عبارت از مساجد و احیاان رب ی از اما ن و ی و و ی وده ا ت‪.‬‬
‫س‬ ‫ب‬ ‫ص‬ ‫خص‬ ‫م‬ ‫خ‬
‫علم‬
‫رد مسجد نبوى و ساری مساجد اوليه اسالم؛ رد كنار اجتماع دينی و مذهبی؛ حلقه اهى ی ربگزار می گردید‪ ،‬بعداه رد مساجد‪ ،‬مانند مدارس‪ ،‬حجره اه‬
‫نم‬ ‫نش‬
‫رباى طالب و دا جویان ساخته شد که هنوز وهن بسیارى از اين گوهن مساجد رد ساری کشوراهى اسالمی ماندگار است‪ ،‬لذا مدرهس و مسجد‪ ،‬ربخالف‬
‫علم‬ ‫علم‬ ‫ً‬

‫اختالف رد مفهوم لغوى آن‪ ،‬غالبا از نظر مصداق‪ ،‬مترادف بوده اند‪ ،‬حتی مراکز ی مانند جامع االزهر مصر از جهت مذهبی عبادى و ی هب گوهن‬
‫ً‬
‫کانون زبرگی رباى آموزش و رپورش شناخته شد و متقابال مدارس نیز داراى مسجدى بودند که نماز رد آن ربگزار می گردید و هب هر حال صبغه و‬
‫رنگ مذهبی و عبادى خود را حفظ می کرد‪.‬‬
‫‪27 | P a g e‬‬
28 | P a g e
‫ل چهارم‬‫ص‬ ‫ف‬
‫انواع ساختمان مساجد‬
‫‪29 | P a g e‬‬
‫َ‬
‫‪ .4.1‬انواع مس ِاجد‬
‫مساجد هب هس نوع‪ :‬شبستانی‪ ،‬چهار طاقی و ايوانی دسته بندى شده که هر یک جداگاهن شناسايی می گردند‪.‬‬
‫َ‬
‫مس ِحد سیسنانی‬ ‫‪.4.1.1‬‬
‫تشکي‬ ‫بخ‬
‫اين مسجد از ش سرپوشیده رد جانب قبله و حیاط مرکزى و ايوان رد پیش روى و رد دورادور صفه ل یا ه ا ت‪ ،‬تاناه ضاءاهى‬
‫ف‬ ‫س‬ ‫ب‬ ‫ش‬ ‫س‬ ‫فت‬
‫صح‬ ‫ش‬
‫سرپوشیده و داراى ستوناهى یک کل و موازىاند که از یک طرف هب ن مسجد راه دارند‪.‬‬
‫َ‬
‫س ِحد چهار طاقی‬‫م‬ ‫‪.4.1.2‬‬
‫ش‬
‫اين مساجد شامل چهار ستون رد چهار كنار مربع کل می باشد که هب وسیله چهار قوس رد چهار جهت اصلی نمایان شده است و چون از‬
‫ش‬
‫چهار طرف باز بوده هب چهار طاقی انمیده شده است‪ .‬اين طرح ساده داراى چهار گوشواره‪ ،‬هب منظور ایجاد زمينه اى داریه اى کل رباى گنبد است‪.‬‬
‫ّ‬
‫اين فضاءء که رب روى آن گنبد مدورى با خیز كم و بدون ساقه قرار دارد‪ ،‬هب وسیله چهار ردگاه هب فضاءى خارج ارتباط می گیرد‪ .‬چهار طاقی را چهاررد و‬
‫چهارردوازه نیز انمیدهاند‪.‬‬
‫‪30 | P a g e‬‬
‫َ‬
‫س ِحد اِ نوانی‬‫م‬ ‫‪4.1.3‬‬
‫نم‬
‫مساجد ايوانی خود داراى اقسامی است که هب دو وهن آن رپداخته می شود‪:‬‬
‫‪ .1.6‬الف‪ :‬مساجد دو ايوانی؛‬
‫‪ .1.7‬ب‪ :‬مساجد چهار ايوانی؛‬
‫بیش‬
‫سلجوقیان رد كنار نوسازى ساری ساختمان اه؛ هب مسجد گیرایش تر داشتند‪ ،‬مساجد بی شمارى رد عصر شان هب یادگار گذاشتند‪ .‬مدارس و مساجد‬
‫تغ ش‬ ‫یخ‬ ‫مشخ‬ ‫ی‬

‫رد عهد سلجوقی اه هب چهار ايوانی تبد ل گردید اما دقیق ص نیست که از چه اتر ی مساجد دو ايوانی هب مساجد چهار ايوانی ییر کل کرد‪.‬‬
‫پنج ق ی‬ ‫م‬
‫ح‬ ‫ئی‬ ‫س‬‫م‬ ‫ّ‬
‫رد اين جریان موزائیک و کاشی اهى رباق رباى ف جد و زت ن راب و د واراه‪ ،‬ه اهى ر گارنگ رباى ره و ند ل اه‪ ،‬رش‬
‫ف‬ ‫ن‬ ‫ش‬ ‫ی‬ ‫ش‬ ‫ي‬ ‫ک‬
‫صح‬
‫اهى گران بها رباى ن سالن نماز هب کار می رفت‪ .‬کرسی اه و ديواره اه با مرمراهى رن گارنگ و طاق نماى محراب و كتیبه اه می آراستند و منبر را از‬
‫نق‬
‫چوب با ش و ن گار می ساختند‪.‬‬
‫نم‬
‫رد زتئین و آرایش بنااهى اسالمی وژیه هست که بيننده را هب جنب و جوش وا ی دارد بلکه رب عکس‪ ،‬رد ذهن وى زمينه اى را رباى کشف‬
‫عم ً‬
‫و شهود و ردون بینی فراهم می كنند‪ .‬زتئینات بناءاهى اسالمی وما با كنده کارى اهى كم فرو رفته انجام می پذرید‪.‬‬
‫‪31 | P a g e‬‬
32 | P a g e
‫فص نحی‬
‫ل م‬
‫عناصر و اجزاى ساختمانی مساجد‬
‫‪33 | P a g e‬‬
‫‪ .5.1‬عناصر ساختمانی مسجد‬
‫نخ‬ ‫سنج‬ ‫لم‬ ‫تعم‬

‫مساجد از جمله یرات عام ا نفعه شیما سالنی است که رد نیاز ی و الويت بندى ساختارى بناءاهى سرزمین اسالمی رد رده ست قرار می‬
‫نس‬
‫گیرند‪ .‬مساجد بت هب نفوس منطقه هب صغیره و كبیره دسته بندى شده اند که كبیره را مسجد جامع می انمند‪ .‬از دیدگاه مهندسی و معمارى اسالمی مساجد باید‬
‫سم‬
‫چنان طراحی گردند که سراسر رد تمامی عناصر و اجزاى ساختمانی و محلقات که رد مراکز اسالمی پدیدار می باشند؛ بول و نماد معمارى اسالمی رد نظر گرفته شوند‪ ،‬از‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫عم‬

‫ردب ومی محوطه آغاز ات محراب که جای گاه پیش نماز است تماما رد آن نشاهن اهى جریان معمارى اسالمی قطعا طراحی گردند‪.‬‬
‫بیش‬
‫قبأل ترين مساجد از معمارى گل خام بود‪ ،‬اما رد عصر کنونی از عناصر آهن کانکريتی رد حال ساخت قرار می گیرند‪ ،‬باید نوشت؛ اتهنوز‬
‫نج نم‬ ‫س‬

‫مساجد که رد کشور افغانستان اعمار گردیده است اپ خگوى همه خواسته اهى معمارى و مهندسی هب گوهن ستندرد و معیاراهى ا نیرى ی باشد‪ ،‬بناربان نیاز می‬
‫نج‬ ‫مسک مجتم‬ ‫ح‬

‫رود ات وزارت ج؛ ارشاد و اواقف رد هماهنگی با وزارت شهرسازى و ن ع را ز ا ال ی که با ه وا ت اهى ا رى کا أل طا ت دا ه باشد‬
‫شت‬ ‫بق‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫خ‬ ‫هم‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫ک‬ ‫م‬
‫کل‬ ‫مت ش‬
‫طراحی و دزیاين نمايند‪ .‬اجزاى ساختمان مسجد کل از محراب‪ ،‬منبر‪ ،‬منار‪ ،‬گنبد‪ ،‬رواق‪ ،‬ايوان‪ ،‬صفه‪ ،‬کرسی‪ ،‬کین‪ ،‬ردب ورودى‪ ،‬راهزينه و‬
‫غیره می باشند که ردباره هر یک هب رتتیب وضاحت داده می شود‪.‬‬
‫ئ‬
‫قبله کشور افغانستان هب استقامت حرم شريف رد سمت غ رب نسبتأ ما ل هب جنوب که هب زاوهی ‪ 13.5‬ات ‪ 14‬ردجه نظر هب کوردينات وضعيه‬
‫نس كم‬ ‫نس‬

‫محاسبه شده است‪ ،‬رد تهداب گذارى مسجد مد نظر می گیرند‪ .‬مساحت مساجد بت هب نفوس منطقه شمارش می شوند که رد حال حاضر بت بود‬
‫بیش‬
‫ساحه رد چندين طبقه طراحی می گردند‪ .‬رد ترين كتاب اه مساحت یکتن نماز گزار را ‪ 0.7‬رد ‪ 1.20‬متر ن گاشته اند که اندازه ‪ 1.20‬متر می تواند افصله‬
‫دو قطار نماز گزار را هب راحتی تأمین كند‪.‬‬
‫‪34 | P a g e‬‬
‫مش‬ ‫مش‬
‫عناصر ترک رد معمارى مساجد‪ :‬هب طور کلی مساجد داراى عناصر تركی هستند که آن اه را از ساری بنااه متمازی می سازند‪.‬‬
‫مش‬
‫عناصر معمارى ترک مساجد عبارتند از‪:‬‬
‫ِمحراب‬ ‫‪.5.2‬‬
‫محراب میان فرو رفتگی قوس دار است که رد وسط ديوار سمت قبله رد نظر گرفته می شود‪ ،‬محراب رد لغت هب معناى باالى خاهن‪ ،‬صدر‬
‫حتم‬ ‫م‬
‫جلس‪ ،‬جاى ایستادن پیش نماز‪ ،‬نشاهنى قبله یا جهت مکه است‪ .‬رب هر مسلمان ی است که رد اجراى مراسم دينی و عبادات اين جهت گیرى را‬
‫هب جا آورد‪ .‬محراب چه بسا حکم زنده نگه داشتن خاطرهى م كانی را دارد که پیامبر زبرگ اسالم (ﷺ) رد آن جا هب پیش نمازى میرپداختند‪.‬‬
‫بیش‬
‫محراب جايی است که ترين ن گاه نمازگزاران حین ورود هب سالن نمازخوانی هب آن است‪ ،‬اما با كمال تأسف رد فرهنگ ما محراب جاى‬
‫خ‬
‫نقاشی و میناتورى گل و بته است؛ گل كارى و نقاشی دا ل محراب حواس نماز گزار را هب سوى خود می کشاند؛ بنارب فرموده اهى اسالمی رد ربارب‬
‫خ‬ ‫نق‬
‫خداوند ایستادن و مواظب قلب و ذهن خود بودن اصل راز و نیاز با آفریدگار یکتاست‪ ،‬هب جاى ش و ن گاراهى متنوع دا ل محراب بهتر‬
‫بخ‬
‫است که از تون رنگ سبز باشد‪ .‬رنگ سبز آرامش ش است که نماز گزار را راحت می سازد ات حضورى عبادت كنند‪.‬‬
‫‪35 | P a g e‬‬
‫محراب باید خلوت باشد‬ ‫‪.5.2.۱‬‬
‫ً تع‬
‫واقعا جب آور است که كتاب خاهنء مسجد را رد مقر محراب می سازند‪ ،‬نمازگزار باید رد هن گام اداء کامأل حواسش هب اين باشد که فالن كتاب‬
‫من‬ ‫من‬
‫رد آنجا ان ظم قرار داده شده و یا فالن قرآن جلدش اپره شده و داه فکر دیگر‪ ...‬مساجد زیادى است که هب خاطر كتاب خاهن ان ظم‪ ،‬کل زيبايی‬
‫مجتم م حتم‬
‫محراب آن تحت تأرث قرار گرفته است‪ ،‬حاالنکه وجود كتاب خاهن رد ع ساجد ی ی باشد‪.‬‬
‫م‬
‫اولین محراب رد سال ‪ 2۴‬هجرى و دومین محراب رد سال ‪ 5۳‬هجرى‪ ،‬زمان عمر بن عاص‪ ،‬رد مسجد النبی ساخته شد‪ .‬محراب مقعر رد سال‬
‫قب‬ ‫ّ‬
‫‪ ۷۰۷‬میالدى وارد معمارى اسالمی شد که رد زمان‪ ،‬عمر بن عبدالعززی‪ ،‬بنایان طی مصرى را هب منظور بازسازى مسجد النبی هب مدينه فرا خوانده بودند که‬
‫مخ‬ ‫م‬
‫ح‬ ‫مجم‬ ‫نی‬ ‫ط‬‫قب‬ ‫ل‬ ‫ک‬ ‫ّ‬
‫اين بنایان طا ه و د وار رور هاى را که رد سااهى ی کار رده ودند رد د وار ه ز ا جاد ردند‪ .‬رد وع راب رد نااهى ف (ما ند ساجد و‬
‫م‬ ‫ن‬ ‫تل‬ ‫ب‬ ‫ک‬ ‫ی‬ ‫بل‬ ‫ق‬ ‫ي‬ ‫ب‬ ‫ک‬ ‫ی‬ ‫فت‬ ‫ف‬ ‫ي‬ ‫قچ‬
‫مدارس و آرام گاهاه) ساخت می گردند‪.‬‬
‫‪36 | P a g e‬‬
‫مقاصد محراب‬ ‫‪.5.2.2‬‬
‫تع‬ ‫مشخ‬
‫‪ o‬ص کردن قبله و يین جهت نماز؛‬
‫‪ o‬عطف توجه هب خداوند رد لفافهى عطف توجه هب خاهنى او؛‬
‫مشخ‬
‫‪ o‬ص کردن جای گاه پیش نماز رد مسجد؛ ات هر روز رباى پیدا کردن حد وسط مسجد هب جست و جو رپداخته نشود؛‬
‫‪ o‬م كانی رباى شناخت پیش نماز؛‬
‫هم‬ ‫ی‬
‫‪ o‬نیا شگران‪ ،‬محراب را چون ردوازهاى هب سوى عالم باال مینگرند‪ ،‬بنارباين هب هن گام نماز و دعاء ع روج روحانی آن اه هب سوى خداوند تواان‬
‫مؤرث است‪.‬‬
‫‪ .1.٨‬هب تعداد نمازگزاران دقت شود‪:‬‬
‫هی‬
‫متأسفاهن بسیارى از معماران تصور کردهاند که مسجد مملو از نمازگزار خواهد شد! بنارباين محراب را جايی الزم داشتهاند که چ وقت از آن‬
‫مح‬ ‫خ‬ ‫مج‬ ‫نم‬

‫استفاده یشود‪ ،‬چون بورند همه صف اه یک رقم شوند‪ ،‬همیشه جاى نماز پیش نماز را از دا ل محراب عقب می آورند‪ ،‬رد حالی که میشد ل‬
‫ه ب‬ ‫تن‬
‫محراب را طورى ظیم کرد ات پیش نماز هب مگی اق ل دید می بودند‪.‬‬
‫‪َ .5.3‬منارة‬
‫‪37 | P a g e‬‬
‫نق‬ ‫پخ‬ ‫معم ً‬

‫مناره ساختمان است رد اقلب ربج بلند و باریک که وال رد كنار مساجد رباى ش أذان ساخته می شوند‪ .‬رد گذشته اه منار ش راهنما رد‬
‫لي‬
‫كنار جاده اه و آغاز شهر اه و رد كنار مساجد و کاروان سراءاه و یا مدارس را ايفاء می کردند‪ .‬رد اين بناء هب د ل روشن کردن چراغ و یا آتش رب فراز‬
‫مح‬
‫آن رباى راهنمايی رهگذران که شب هن گام از راه اهى دور هب طرف شهر می آمدند هب مناره یا ل نور متوجه می شدند و یکی از شاخص اهى عمده و‬
‫اساسی شناخت مساجد هب شمار می روند‪.‬‬
‫ش‬
‫الگوى اصلی منارهاه ربج اهى کواته و مربع کل پیش از اسالم رد سورهی بود که رباى معابد یا مقاصد کلیسايی ساخته می شدند‪ ،‬مگر معماران‬
‫نخس‬
‫مسلمان رب ارتفاع آن افزودند و آن را هب بنااهى پله دار چند طبقهاى از نوع افنوساهى ردیايی رومی زندیکتر کردند‪ .‬تین مناره رد حدود سال ‪45‬‬
‫هجرى هب ردخواست والی ع راق رد مسجد جامع بصره ساخت گردید‪.‬‬
‫مق‬
‫رد دوره اسالمی ساخت مناره اه رد كنار مساجد یا بره اه رواج یافت‪ .‬مناره اه ابتدا منفرد و از جنس خشت اعمار می گردیدند‪ ،‬بعداه با آجر همراه‬
‫ی‬ ‫هم‬
‫با زتئینات آجرى و كتیبه ساخت می شدند‪ .‬رد ین زمان نیز مناره اهى زوجی هب وژیه رد دو طرف ايوان اهى گنبد دار رتو ج یافت که رد اين‬
‫حالت هب آن گلدسته نیز گفته می شود‪.‬‬
‫‪38 | P a g e‬‬
‫اجزاى ساختمان مناره‬ ‫‪.5.3.1‬‬
‫سط‬ ‫ش‬
‫الف‪ -‬اپهی یا سكو‪ :‬مربعی کل یا چند پهلو بوده که بدهن یا ساقه مناره رد وسط آن قرار میگیرد‪ .‬اپهی را رد جايی احداث می كنند که ح زمین‬
‫م‬ ‫ً‬
‫کامال سفت و حکم باشد‪ ،‬احداث اپهی مناره رب روى زمین سفت الزمه ساخت مناره است زریا اپهی باید تواانيی نگهدارى ساری اجزاء مناره را داشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫مق‬ ‫معم‬ ‫ش‬ ‫ش‬

‫ب‪ -‬ساقه یا بدهن‪ :‬هب کل استواهن یا مخروطی کل ساخته می شود‪ .‬ساقه یا بدهن مناره روى چنین اپهی اى که وأل داراى طع ‪ 4‬یا ‪ ٨‬وجهی است‬
‫ش‬ ‫ش‬
‫و هب کل مخروط انقص یا استواهن ساخت می گردد‪ .‬سپس سر پوش (جای گاه مؤذن) را هب کل بدهن مناره می سازند‪.‬‬
‫قس‬ ‫مهم‬ ‫بخ‬

‫ج‪ -‬سرپوش‪ :‬مربع و هشت گوش که مهمرتين ش منارهاست‪ .‬سرپوش ترين مت مناره است و جای گاهی است که‬
‫دعوت هب نماز رد آن صورت می گیرد‪ ،‬رد اطراف آن ديواره یا كتاره کواتهی می کشند و رد رأس مناره نیز سايبانی جهت حفاظت موذن و یا‬
‫بلندگو رد ربارب باد و باران ساخته می شود‪.‬‬
‫د‪ -‬رأس‪ :‬سايبان که هب اش كال گوانگون ساخته میشود‪.‬‬
‫ً‬
‫زتئین و منقوش و رنگین کردن منارهاه احتماال از نیمهى قرن سوم هجرى هب بعد مرسوم شد و آیات و احاديث نبوى رد اقلب زتئینات‬
‫نق‬ ‫گ‬
‫آجرکارى و چ ربى و کاشیاهى رنگی رب مناره اه ش بست‪ .‬اکنون مناره جزء جدايی انپذری اماكن اسالمی می باشد‪ .‬البته از مناره هب اش كال متنوع رد‬
‫اماكن مقدس ساری ادیان نیز مورد کارربد قرار می گیرد‪ .‬رد واقع وجود مناره هب پیش از اسالم باز می گردد که رد آن زمان از مناره هب عنوان چراغ‬
‫‪39 | P a g e‬‬
‫افنوس رد بیابان استفاده می شد‪ .‬هرچند تمام منارهاهى دنیاى اسالم شباهت اهى زیادى هب هم دارند اما باید اذعان داشت که فن معمارى هر کشورى‬
‫داراى وژیگی اهى هب خصوص می باشد‪.‬‬
‫کارربد مناره اه‬ ‫‪.5.3.2‬‬
‫مس‬ ‫مي‬
‫‪ o‬ل راهنما‪ :‬رباى راهنمايی کارواناه رد یر جادهاه و بلندگو جهت اطالع رسانی هب اداء نماز؛‬
‫‪ o‬اذانگويی و خبر رسانی‪ :‬م كانی رباى گفتن اذان؛‬
‫جم‬ ‫قب‬
‫‪ o‬مناره نماد پیروزى‪ :‬رد جنگ اهى ل از ظهور اسالم؛ منارهاه را از جمه سر انساناه و حیواانت میساختند‪.‬‬
‫مصالحه مورد استفاده‬ ‫‪.5.3.3‬‬
‫سی‬ ‫سم‬ ‫هم‬ ‫ً‬

‫رد گذشته مناره اه غالبا از مواد ساختمانی چون خشت و گل و پس از آن آجر و آهک ساخته می شد‪ .‬آهسته آهسته با پیدایش نت و خ‬
‫تغ‬
‫گول روش اهى سنتی طرح و اجراى اين ساختمان اه ییر کرد‪.‬‬
‫ئ‬
‫وسا ل دسترسی‬ ‫‪.5.3.4‬‬
‫جه ف ب خت ع ً ن پی‬ ‫بخ‬ ‫عم‬

‫ومی رتين وسیله دسترسی هب ش اهى فواقنی مناره زينه اهى ارتفاعی می باشد که هب ت رم و ا عاد سا مان مدات از وع مار چ ا مار ی‬
‫م‬ ‫ع‬
‫همی‬ ‫بع‬
‫گردد‪ .‬رد ضی موارد از زينه اهى سیار استفاده می شوند و گاه گاه مناره اه بدون وسیله دسترسی شگی اعمار می گردند‪.‬‬
‫‪40 | P a g e‬‬
‫باراهى وارده‬ ‫‪.5.3.5‬‬
‫نم‬ ‫تعم‬ ‫ب‬ ‫مجم‬

‫اين ساختمان اه رد وع تحت بار اهى مرده‪ ،‬باد و زمین لرزه قرار دارند‪ .‬با توجه هب کارربى ساختمان بار زنده اق ل توجهی هب یر وارد ی شود‬
‫نس‬
‫و می توان از ارث آن صرف نظر کرد‪ .‬با توجه هب بت ارتفاع هب قطر زیاد ساختمان هب وژیه رد انواع بلندرت الزم است ساختمان جهت بار باد و‬
‫میخ‬ ‫تحلي‬
‫زمین لرزه ل دينامیکی و از تهداب اهى نوع ی رد نظر گرفته می شوند‪.‬‬
‫انواع مناره اه‬ ‫‪.5.3.6‬‬
‫هس ل‬ ‫قب‬
‫از مناره اهى هب جاى مانده از دوران ل از اسالم با پالن اهى مربع چون منار فیروزآباد و منار نورآباد رو هب رو تیم یکن بعد از اسالم‬
‫مح معی مجتم مس ع‬ ‫هم‬ ‫عم ً‬

‫مناره اه وما مدور ساخت شد‪ .‬رد بدو امر اين مناره اه رد نقشه مساجد مستقر نبودند‪ .‬چون ربج اهى مجزائی افقد ل ن رد ع جد ل ی ردند‪.‬‬
‫ک‬ ‫م‬ ‫م‬
‫‪41 | P a g e‬‬
‫پنج‬
‫بدين رتتیب که از قرن اول ات قرن م منار هب صورت منفرد و گاه وصل هب بنا و گاه با افصله از بناء ساخته می شد و یا احداث بناء یا مسجد رد‬
‫تقس‬
‫اطراف منار رد دوره اهى بعد صورت می گرفت‪ .‬مناره اهى را می توان هب دو دسته منفرد و زوجی یم کرد‪.‬‬
‫‪( .5.3.7‬الف) مناره اهى منفرد‪:‬‬
‫تقس‬ ‫کـش‬
‫اين دسته از مـناره اه داراى بدن اهى بــلند و یده می باشند که از ن ـظر تنوع و فرم هب هس دسته یم می شوند‪:‬‬
‫‪ .1‬مناره اهى استواهن اى‪:‬‬
‫هب مناراهى استواهن اى که هب جز معدودى‪ ،‬اغلب داراى بدهن اى ساده و یا داراى زتیئنات اند یاد می گردند‪.‬‬
‫‪ .2‬مناراهى مخروطی‪:‬‬
‫مق‬ ‫سط‬ ‫ً‬

‫اين نوع مناره اه غالبا کشیده و هب صورت مخروط مالیم و موزون اعمار می گردند‪ .‬هب عبارت دیگر ح اقعده منار رد اپئین از طع فواقنی‬
‫بع‬ ‫نم‬ ‫پنج شش‬

‫آن زبرگتر است‪ .‬قرن م و م را می توان دوران شكوافئی معمارى مناره اه دانست‪ .‬زيبارتين وهن اهى ت كامل معمارى منار را رد ضی از‬
‫سط ش‬
‫مناره اهى زمان سلجوقیان می توان دید‪ .‬اين مناره اه دو یا هس طبقه اند‪ .‬هب عبارت دیگر اين مناره اه داراى هس ح کل سازى است که هر کدام‬
‫از دیگرى باریکتر و کواته رت هب روى هم قرار گرفته اند یا داراى دو یا هس مؤذهن و اتج می باشند‪.‬‬
‫‪42 | P a g e‬‬
‫‪ .3‬مناره اهى منشورى‬
‫رد اين نوع منار عبارتست از طرحی چند ضلعی که هر چه رو هب باال می رود از قطر اقعده آن کاسته می شود‪.‬‬
‫‪ .1.9‬ب‪ -‬مناره اهى زوجی‬
‫رد اواخر دوره سلجوقی منار هب دالئلی ساختمانی جزئی از بناى مسجد گردید‪ .‬رد اين هن گام مناره اه از دو سوى ايوان اصلی یا طرفین سر رد ورودى‬
‫نش‬ ‫نق‬
‫واقع شد با توسعه اى که رد ايوان اهى دوره اهى بعد صورت گرفت‪ ،‬مناره اهى زوجی ش مناسبی رباى مقابله با نیرواهى را ی که رد ااتق ايوان اه‬
‫نش‬
‫پدید می آید ايفاء کرد‪ .‬بدين صورت که نیرواهى را ی گنبد و طاق ايوان هب خصوص رد طاق ايوان اهئی داراى دهنه اهى وسیع و قوسدار‪ ،‬هب دو‬
‫لع‬ ‫عم‬ ‫ی‬ ‫عم‬

‫نیروى ودى و افقی تبد ل می شود‪ .‬نیروى ودى با نیروى عکس ا مل زمین توسط اپهی اهى خنثی می گردد‪ .‬رباى کاستن نیرواهى افقی از اجزاى‬
‫تظاهرى مانند منار که ایجاد یک نیروى اضافی می كند استفاده می شود‪ .‬رد‬
‫‪43 | P a g e‬‬
‫ُ‬
‫‪ .5.4‬گنندَ‬
‫مشخ‬
‫گنبد م كان هندسی نقاطی است که از دوران چفدى ص اطراف یک محور اقئم هب میان می آید‪ .‬اما رد زبان معمارى گنبد پوشش‬
‫معم ً‬ ‫سق‬
‫است که رب روى زمينه اى مدور رب اپى شود‪ .‬از دید کارربدى گنبد فی است نیم کروى یا مقعر که وال رد باالى پالن اهى مدور یا مربع و كثیر‬
‫االضالع‪ ،‬که با كمک گوشوار مدور می شود؛ تعبيه می گردد‪.‬‬
‫ً‬ ‫منح ش‬ ‫ّ‬

‫گنبد یا قبه یک عنصر ساختمانی نی کل است که غالبا رب فراز مساجد‪ ،‬معابد و یا آرام گاه اه ساخت می گردند‪ ،‬طوریکه از انم گنبد پیداست‬
‫شباهت رمزى با آسمان و ع رش داشته و هب خاطر دفع صدا اعمار می گردند‪.‬‬
‫تع‬
‫گنبد رد ادوار گوانگون مفهوم سیاسی و مذهبی پیدا کرده و هب بیرى نشان اپدشاه یا شاید نیت معماران زبرگنمايی منصب خالفت رد مساجد‬
‫ی‬
‫بوده است‪ .‬رد معمارى مساجد گنبد اهى گوانگون ساخت می گردند که اقسام آن قرار ذ ل است‪:‬‬
‫گنبد پیازى )‪(ONION DOME‬‬ ‫‪.5.4.1‬‬
‫گنبد پیازى همان گوهن که از انمش پیداست هب گوهن پیاز ساخت می گردد‪ ،‬اين گوهن گنبد اه اغلب رد قطر اندازهاى زبرگتر از ساق گنبد ردام‬
‫بیش‬
‫‪/drum‬دارند و ارتفاع آن اه از ع رض شان تر است‪ .‬اين مخروط پیازى ساختارى رنم هب سمت یک نقطه (اوج) دارد‪.‬‬
‫‪44 | P a g e‬‬
‫گنبد مقرنس )‪(CORBEL DOME‬‬ ‫‪.5.4.2‬‬
‫ش‬ ‫ش‬ ‫ی‬ ‫ش‬

‫مقرنساه هب کل طبقاتی که روى هم ساخته شده رباى آرایش دادن بناءاه و یا رباى آن که هب تدر ج از یک کل هندسی هب کل هندسی‬
‫تجس‬ ‫ی‬
‫دیگرى تبد ل شود‪ ،‬هب کار میروند‪ .‬مقرنساه را میتوان از جمله عناصر مؤرث رد ساختن گنبداه دانست‪ ،‬ردواقع مقرنس نوعی م هسبعدى و ربجسته‬
‫نق‬
‫شاهى هندسی معمارى و هنر اسالمی است‪.‬‬
‫گنبد بيضوى )‪(OVAL DOME‬‬ ‫‪.5.4.3‬‬
‫ش‬ ‫نس‬
‫گنبد بيضوى هب گوهن نیم بيضوى میان گود ساخت می گردد‪ ،‬ارتفاع گنبد بت هب اقعده آن خیلی اه زیاد می باشد و یا ربعکس آن هب کل‬
‫ی‬
‫هندسی تبد ل می گردد‪.‬‬
‫سهم‬
‫گنبد ی )‪(PARABOLIC DOME‬‬ ‫‪.5.4.4‬‬
‫منح شلجم‬ ‫سهم‬

‫گنبد ی ساختمانی هندسی است که نقاطی صفحه آن از یک خط و از یک نقطه هم افصله هستند‪ ،‬اين نی که ی هم انمیده می شود یکی‬
‫از مقاطع مخروطی می باشد؛ زریا از تقاطع یک صفحه و یک مخروط می تواند هب وجود بیاید‪.‬‬
‫گنبد چند گوش )‪(POLYGONAL DOME‬‬ ‫‪.5.4.5‬‬
‫منح‬ ‫قس‬
‫گنبد که از چند گوهش از مت اپیئن و ات انتهاى گنبد قوسی با شیب كم دارد که آن را صر هب فرد می سازد‪.‬‬
‫‪45 | P a g e‬‬
‫گنبد بادبانی )‪(SAIL DOME‬‬ ‫‪.5.4.6‬‬
‫عم‬ ‫ش‬
‫گنبد بادبانی را میتوان هب کل یک كمان که با چرخش محيط محور ودى مرکزى آن هب میان آمده تصور کرد‪ ،‬گنبد بادبانی هب گوهن بادبان‬
‫کش‬
‫تی که رد جهت باد ساخت می گردد اما جهت آن هب سمت آسمان رد نظر گرفته می شوند‪.‬‬
‫نعل‬
‫‪ .5.4.7‬گنبد بکی )‪(SAUCER DOME‬‬
‫ً نعل‬ ‫هم‬ ‫ش‬

‫اين گنبد از لحاظ کل ظاهرى خیلی اه فراخ و نظر هب ساری گنبد اه وار رد نظر گرفته می شوند؛ کامال شبيه بکی که ارتفاع گنبد اندک اما قطر اقعده‬
‫مجم‬
‫گنبد فوق العاده زیاد می باشد‪ ،‬حتی اين گنبد اه می توانند پوشش سراتسرى پیکر مسجد شوند که رد وع سقف ساختمان را تحت قلمرو خود می گیرد و‬
‫ً نعل‬
‫اکثرا گنبد بکی رد شیما اهى که داراى پالن داریوى باشند طرح می گردند‪.‬‬
‫‪ .5.4.٨‬گنبد چترى )‪(UMBRELLA DOME‬‬
‫ش ئ‬
‫اين گنبد از دو نماى ظاهرى و یا داخلی هب گوهن چترى طرح می گردند؛ قبرهغ اه از اقعده گنبد همانند شعاع آفتاب هب کل ما ل ات رأس گنبد رد‬
‫ئ‬
‫یک نقطه وصل می گردند که رد یک گنبد چندين قبرهغ ما ل رد نظر گرفته می شوند‪.‬‬
‫‪46 | P a g e‬‬
‫‪ .5.5‬گنبد انر‬
‫فرم اين نوع گنبد کروى است‪ .‬گنبد اين مساجد هب گوهن دو پوسته يعنی رد واقع دو گنبد رب روى هم اجراء می گردد‪ .‬رد گنبداهى دو پوسته‪ ،‬پوسته‬
‫ئ‬ ‫همچ‬ ‫معم ً‬

‫زریين وال باررب و پوسته روئین جهت نماسازى و نین مقابله با عوامل جوى است‪ .‬یکی از دال ل دو پوسته زدن گنبد هب لحاظ توجه و مقیاس‬
‫ً‬ ‫تطب‬ ‫همچ‬ ‫هم‬

‫ساختمان شهر است‪ .‬از آن جايی که گنبداهى زبرگ و بلند نشاهن ا یت ساختمان می باشند و نین اين گنبداه باید با مقیاس شهر یق كنند و رتجیحا‬
‫مخ‬ ‫قس‬
‫از مت اهى تلف شهر دیده شوند‪ ،‬لذا سعی می شود که گنبد فواقنی را بلند و مرتفع احداث كنند‪ .‬ولی رباى اين که مقیاس اتالر زری گنبد زیاد‬
‫لي‬ ‫كم‬ ‫عم‬

‫انهمگون نباشد و مانند تونلی ودى هب نظر نیاید‪ ،‬پوسته زریين رد ارتفاع ترى اجراء می شود‪ .‬د ل دیگر اين که‪ ،‬از ضخامت گنبد زریين که باررب است‬
‫هم لي‬ ‫كم‬

‫هر چه هب نوک گنبد زندیک می شود کاسته می گردد ات وزن گنبد‪ ،‬تر شود‪ .‬هب ین د ل روى گنبد هب صورت پله اى رد می آید‪ .‬البته گنبد دو پوسته از‬
‫ً‬ ‫ع‬ ‫نس‬ ‫خ‬

‫لحاظ کاهش تبادل حرارتی بین دا ل و خارج بنا بت هب گنبد یک پوسته ملکرد بهترى دارد‪ ،‬زریا هواى نسبتا راکد بین دو پوسته‪ ،‬مانند یک عايق از‬
‫حبس‬ ‫هی‬
‫تبادل حرارت پیش گیرى می كند ولی باید توجه داشت که چ فضاءى ی رد ساختمان نباید وجود داشته باشد زریا هب علت وجود رطوبت هوا و‬
‫ل خ‬ ‫ی‬
‫میعان رطوبت رد شب هن گام یا مواقع سرد‪ ،‬و تبد ل آن هب آب‪ ،‬باعث خراب شدن مصا ح از دا ل اين فضاء می شود‪ .‬بنارباين هواى‬
‫بین دو پوسته همیشه باید تهوهی شود‪.‬‬
‫‪47 | P a g e‬‬
‫انواع گنبداهى انر‬ ‫‪.5.5.1‬‬
‫عم‬ ‫منح‬
‫الف ‪ -‬گنبداهى نی‪ :‬از دوران کامل یک چفد حول محور ودى مار رب تیزه آن پدید می آید؛‬
‫عم‬ ‫منق‬
‫ب – گنبداهى رتاش دار‪ :‬از دوران طع یک چفد حول محور ودى مارربتیزه آن پدید می آید‪.‬‬
‫‪ .1.10‬گنبد رک‬
‫نم‬ ‫ً‬
‫گنبد رک هب صورت هرمی یا مخروطی است و غالبا رب روى یک اپهی استواهن اى و یا منشورى قرار می گیرد‪ .‬و از بهترين وهن اهى معمارى قرن‬
‫مح‬
‫چهارم هجرى قمرى سوب می شود از اين نوع گنبد جهت مقارب سالطین و امراى دوره سلجوقی نیز بسیار استفاده شده است‪.‬‬
‫‪ .1.11‬انواع گنبداهى رک‬
‫الف‪ -‬گنبد اورچین (پل كانی) ‪ :‬گنبد اورچین شبيه گنبد رک مخروطی است ولی روى آن پل كانی می باشد‪ .‬اين گنبد هب انم اهى گنبد پل كانی و‬
‫ن گلیس‬
‫رد ا ی هب انم گنبد آانانس خوانده می شود‪ .‬از اين نوع گنبد فقط جهت مقارب استفاده می شده است‪ .‬هب طور کلی‪ ،‬گنبداهى اورچین از نظر ساختار‬
‫تقس‬ ‫ش‬
‫فضاءيی‪ ،‬کل پالن و ارتباط هندسی ردون و بیرون گنبد هب دو نوع یم می شوند‪ .‬گنبداهيی که اقعده شان کوكبی است و آن اهيی که اقعده‬
‫شان كثیراالضالع است‪.‬‬
‫‪48 | P a g e‬‬
‫حجم‬ ‫ش‬
‫ب‪ -‬خرستوک (مخروطی) ‪ :‬گنبدى که هب کل یک مخروط کامل است‪ ،‬يعنی ی که از دوران کامل یک مثلث متساوى الساقین حول‬
‫نیم ساز زاوهی رأس آن پدید می آید‪ .‬تعريف دقیق رت عبارت است از م كان هندسی خطوطی که محيط داریه را هب نقطه اى باالى صفحه داریه و واقع رب‬
‫عم‬
‫محور ودى مار رب مرکز داریه وصل می كند‪.‬‬
‫هی‬
‫تناسبات گلدسته اه و مناره اه و سررد ايوان اه با گنبد‪ ،‬از یک هماهنگی موزون ربخوردار است؛ هب نحوى که بيننده‪ ،‬چ کدام را رب دیگرى‬
‫نم‬
‫ربرتى ی دهد؛ بلکه همه اين عناصر را هب گوهن واحد می نگرند‪ .‬رد م كاتب معمارى‪ ،‬شاخص اه و عناصرى وجود دارند که نمایانگر اهداف اصلی آن‬
‫حق‬
‫مکتب می باشند و رد یقت‪ ،‬اين شاخص اه یا مونومان اه‪ ،‬تعريف كننده شناخت بنا‪ ،‬ساختمان و اشخاص استفاده كننده از آن هستند که رد یک‬
‫ن گاه مفهوم را می رسانند‪.‬‬
‫ً‬ ‫لیس‬ ‫عم ً‬

‫اين مونومان (بنا) اه‪ ،‬رد همه م كاتب وما؛ و رد مکتب مونومانتا م خصوصا‪ ،‬ات آن جايی پیش رفته که هب گوهن شاخص اهى شهرى و سازمانی‬
‫يف‬ ‫ً‬ ‫مجم‬

‫نیز مطرح هستند و نگرش هب آن اه‪ ،‬تداعی كننده آن شهر یا سازمان و یا آن وهع می باشد؛ مثال با دیدن ربج ا ل کشور فرانسه همه ما هب فکر‬
‫اپریس می افتیم و با دیدن ديوار چین هب یاد کشور چین و با دیدن اهرام ثالهث مصر‪ ،‬هب یاد کشور مصر می رویم‪ .‬البته نباید معانی واالى گنبد و گلدسته را با‬
‫هم‬
‫مونومان اهى دیگر یکی دانست؛ مگر ین گنبد و گلدسته است که با یک ن گاه ‪ ،‬معانی توحید‪ ،‬رپستش و معرفت را رد ذهن تداعی می كند‪.‬‬
‫‪49 | P a g e‬‬
‫‪ .5.6‬مِ ن َیر‬
‫منبر جای گاه خطاهب می باشد‪ ،‬احتماأل واژه منبر را از ریشه ع ربی نبر هب معناى عالی و بلند دانستهاند‪ .‬منبر یادگار پیامبر زبرگ اسالمﷺ و فراگیررتين‬
‫رساهن جهت روشنگرى و بصیرت افزايی از آن زمان اتکنون رباى مسلماانن بوده است‪.‬‬
‫پیامبر زبرگ اسالم ﷺ رد آغاز رسالت هب صورت ایستاده و با تکيه رب ردختی (ستون حناهن) خطبه میخواند ات اين که رباى ایشان منبرى با هس‬
‫سخ‬
‫یا چهار پله ساختند‪ .‬رد ربخی منابع روايت از کلمه «منبر» رباى نرانی پیامبر زبرگ اسالم (ﷺ) یاد شده که شاید بتوان از آن ربداشت کرد که رد‬
‫ی‬
‫آن زمان منبر هب کار میرفته است‪ ،‬منبر رد طول اتر خ از کار آمدرتين عنصر مسجد بوده است و رتیبون حكومت اسالمی که از آن رباى اراَئ‬
‫خطبه و موعظه و اعالم مواضع سیاسی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی کار گرفته شده است‪.‬‬
‫ّ‬ ‫نق‬
‫م نش‬
‫رد ربخی دیگر از لاه آمده است که پیش از منبر‪ ،‬و ی از ل سا ه ودند که یا ر زبرگ ا الم ﷺ رب روى آن ی ت و ها رد سال‬
‫تن‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫مب‬ ‫پ‬ ‫ب‬ ‫خت‬ ‫گ‬ ‫ي‬ ‫سك‬
‫نش‬ ‫نش‬ ‫هف‬

‫تم هجرى قمرى بود که مردم منبرى چوبین ساختند و پیامبر رب آن ست‪ .‬خوب است که رد ست گاه منبر از مواد رنم کار گرفته شود‪.‬‬
‫‪50 | P a g e‬‬
‫هم‬
‫ا یت منبر‬ ‫‪.5.6.1‬‬
‫نق‬
‫منبر رد دوره اسالمی دو کارکرد اساسی آگهی رسانی و آموزش دهی از فرموده اهى اسالمی را هب عهده دارد که هب عنوان رساهناى با نفوذ‪ ،‬ش‬
‫متضم‬
‫ن‬ ‫بارزى ايفاء می نماید‪ .‬اين رساهن هب سبب اينکه فرستنده پیام داراى وجاهت دينی و جای گاهی داراى اعتبار می باشد‪ .‬کار واعظ از آن جا که‬
‫هم‬
‫یادآورى مسؤلیتاه و عنايت داشتن هب عوامل سعادت و شقاوت دارين بود‪ ،‬با ح كايت و داستاناهى آموزنده اخالقی همراه میشد و از ین رو بود‬
‫ِّ‬
‫که وعظ را علم تذکیر و قصص میخواندند و واعظ را هب اين جهت مذ ر یا قصه و ز ی ند‪.‬‬
‫ت‬‫گف‬ ‫م‬ ‫نی‬ ‫گ‬ ‫ک‬
‫‪ِ .5.7‬رواق‪:‬‬
‫معم ً‬ ‫صح‬
‫رواق فضاءى سرپوشیده ستون دار اطراف ن و حیاط مساجد است که وال رد پشت آن ديواراهى انتهايی مسجد قرار می گیرند‪.‬‬
‫صح‬
‫داههن اين گوهن فضاءاه رو هب ن است و رد ورودى مسجد را هب شبستان وصل می كند‪.‬‬
‫رواق داراى سقف و ستون که رد نهايت از یک سو مسدود می باشد و رد ساحات که اتبش روشنايی و گرمی خورشید بلند باشد؛ روشنايی‬
‫مجم‬ ‫خ‬
‫مناسب و رنم را هب دا ل انتقال می دهد‪ .‬فضاءى رواق رد وع یکی از كنترول كننده اهى نور رد معمارى است‪.‬‬
‫‪51 | P a g e‬‬
‫‪ .5.7‬اِ نوان‪:‬‬
‫مش‬ ‫پیش‬ ‫بخش‬

‫ايوان ی از عنصر ساختمانی مسجد که سقف دارد اما روى آن باز و بدون ردوازه و پ جنره می باشد و رف هب حیاط است وى ا هب‬
‫ه تشکي‬ ‫معم ً‬ ‫معم ً بخ‬ ‫نش‬

‫ست گاهی بلندرت از اطراف خود گفته میشود که وال رد ش بیرونی بنااه ساخته میشود‪ .‬ايواناه وال از یک طاق آ نگ ل ی وند‪ ،‬از هس‬
‫ش‬ ‫م‬
‫طرف بسته هستند‪ ،‬و هب سوى میان سرا باز میباشند‪ .‬ايواناه هب گوهن فضاءاهى ورودى و خروجی ساخته میشوند‪ ،‬رد حالی که رباى جریان یافتن هوا‬
‫هم‬ ‫تشکي‬ ‫پی‬

‫باز هستند‪ ،‬از اتبش آفتاب شگیرى میكنند‪ ،‬و هب عنوان یکی از اجزاى ل دهنده ا یت فوقالعادهاى دارد و هب بناء اهى مساجد و مراکز اسالمی‬
‫جس‬
‫رب تگی و شكوه میبخشند‪.‬‬
‫‪ .5.8‬ز ینه نا راه نله‬
‫ئ‬ ‫عم‬
‫زينه اه عنصر ساختمان است که ساختمان اهى ودى را هب گوهن دنداهن اهى ما ل و ارتفاعی وصل می كند و داراى قدم‪ ،‬خیز‪ ،‬مارش‪ ،‬چوک و‬
‫خس‬
‫كتاره می باشند‪ ،‬زينه اه رد مساجد و شفاءخاهن اه راحت می باشند ات افراد انتوان و سالمند هب هن گام باال و اپئین رفتن احساس تگی ننمايند‪.‬‬
‫‪52 | P a g e‬‬
‫مخ‬
‫یکی از نماداهى آرامش‪ ،‬رد فرهنگاهى تلف زينه است‪ ،‬زينه خیلی حرفاه رباى گفتن دارد‪ ،‬نمازگزاران با باال رفتن از زينه اه احساس‬
‫«ع روج» و باال رفتن رد پلهاهى انسانیت می كنند‪.‬‬
‫یک زينه پالن و دزیاين شده ى خوب باید هب گوهن آسان سريع و ردست ارتباط بین منازل جداگاهن ساختمان را تأمین کرده بتواند‪ .‬زينه‬
‫كن‬
‫باید رد ساختمان هب گوهنء گنجایش داده شود که از لحاظ روشنی و تهوهی و موقعیت مرکزى رد ساختمان مناسب باشد ات از ج و كنار ساختمان هب راحتی هب‬
‫دسترس قرار گیرد‪.‬‬
‫ینحره های نوری‬ ‫‪.5.9‬‬
‫‪53 | P a g e‬‬
‫طبی‬ ‫کل‬
‫پنجره اهى نورى‪ ،‬ارسی اه و یا کین اه وسیله تنوری عی ساختمان اند‪ ،‬با وجود نور انسان می تواند ماحول را بیبیند‪ ،‬نور خورشید جهت از بین‬
‫کل‬ ‫تم‬ ‫كم‬

‫ربدن میکروب و هواى افسده سودمند است؛ چون با اتبیدن ترين زمان دو ساعت فضاءى اماكن از میکروب اه ییز می شوند‪ .‬کین اه‬
‫کل‬
‫باید عايق صوت‪ ،‬گرما و سرما باشند‪ ،‬رد مساجد سرطاق کین اه هب گوهن كمان یا مثلث مانند اعمار می گردند ات زيبايی معمارى اسالمی را ربجسته رت بسازند‪.‬‬
‫َي َرن َده‬ ‫‪.5.10‬‬
‫خ عم‬ ‫حج‬ ‫ً‬

‫ربنده اه بعضا نظر هب م و مساحت مسجد رد استقامت مد ل ومی رد نظر گرفته می شوند ات نمازگزاران هب راحتی وارد مسجد شوند‪ ،‬ربنده اه رد‬
‫مح کف‬ ‫نم کف‬ ‫ت‬

‫مؤسم ربف‪ ،‬باران و حتی اتبش نور خورشید چتر بسا بی كلیف هستند ات نمازگزاران رد آن ردنگ وده ش اهى خود را هب آرامی رد ل شکن‬
‫طبی‬ ‫تم‬
‫گذاشته و یز وارد مسجد می شوند‪ .‬اگر رد كنار ردب وردى ربنده رد نظر گرفته نشود عی یست که نمازگزاران هب عجله وارد مسجد شده مقدار آب باران‬
‫‪54 | P a g e‬‬
‫کف‬ ‫بیش متص کف‬ ‫ح‬ ‫خ‬

‫و آلودگی بیرون را باخود دا ل مسجد مل می كنند‪ .‬خوب است که ربنده اه تر ل با شکن بوده و شکن اه حتی االم كان از سالن نماز خوانی‬
‫دوررت رد نظر گرفته می شوند‪.‬‬
‫‪55 | P a g e‬‬
‫ش‬
‫ل م‬‫ش‬ ‫ص‬ ‫ف‬
‫نورم های مهندسی مراکز اسالمی‬
‫‪56 | P a g e‬‬
‫نورم های مهندسی مراکز اسالمی‬ ‫‪.6.1‬‬
‫تثبیت نورم یکی از شاخص اهى اساسی اقتصادى است که رد جلوگیرى از مصارف بی هوده هب منظور استفاده مورث از مواد مصرفی با ارزش‬
‫بخ‬
‫می باشد‪ ،‬جهت رب آورده شدن آن؛ ش تثبیت نورم از سالیان رداز رد چارچوب وزارت اهى پالن‪ ،‬اقتصاد‪ ،‬معادن فعالیت داشت‪.‬‬
‫ع‬ ‫تحق‬ ‫كم‬ ‫هف‬

‫طوریکه رد بند تم ماده سوم اقنون ستندرد ملی تعريف گردیده است نورم یت اثبت است که رد نتیجه یق و تجرهب ملی توسط اداره ملی ستندرد‬
‫تعین و از طرف شوراى عالی ستندرد تصويب می گردد‪.‬‬
‫مستق‬
‫گنجایش سالن نمازخوانی هب اساس نورم اهى معمارى فی نماز گزار طورى تعین می گردد که صفوف نماز گزاران هب صورت قطار اهى یم که‬
‫یکی پس از دیگر رد عقب پیش نماز قرار می گیرند ات نماز گزاران ردحین اداء نماز رد صفوف مزاحم یکدیگر نشوند‪ ،‬بناربان افصله صف اه هب اساس‬
‫نورم ‪ 120‬سانتی متر تثبیت و تعین گردیده است‪.‬‬
‫عم ً‬
‫مساجد وما داراى سالن اهى زمستانی و اتبستانی بوده که اين خود موضوع اقتصاديت مساجد از نقط نظر مواد سوخت پیش بینی می نماید‪ ،‬مساجد‬
‫ب‬ ‫کل‬ ‫ً نم‬ ‫کل‬ ‫کل‬

‫داراى کین اهى سمت شمال جنوب و شرق بوده و هب سمت غ رب مسجد کین را قد کواته و یا قطعا ی گزارند‪ .‬کین اهى مقا ل قبله از شیهشه‬
‫گلدار نصب می گردد ات نمازگزار از طرف روربو مورد نمایش و دیدار قرار نگیرد‪.‬‬
‫‪ .6.2‬منانی یظری و اصول طراحی‬

‫مح‬ ‫هم‬
‫با توجه هب ا یت بناى مسجد هب عنوان با ارزش رتين بناى شهرى و ل اجتماع نمازگزاران‪ ،‬ردک مبانی طراحی مساجد با ارزش کشوراهى‬
‫لي‬
‫اسالمی از اهم وظائف طراحان می باشد و هب اين د ل ن كات زری باید مبناى کار طراحی قرار گیرد‪:‬‬
‫‪57 | P a g e‬‬
‫یخ‬ ‫من‬
‫اجتناب از طراحی غیر طقی الگواهى اتر ی؛‬ ‫‪.1‬‬
‫تن‬
‫تعريف مسجد هب عنوان فضاءى عبادت و بازشناسی کارکرداهى آن هب منظور ظیم ربانمه فزیکی طراحی؛‬ ‫‪.2‬‬
‫تج‬
‫رعايت اصل سادگی و رپهیز از مالت و زتئینات اضافی؛‬ ‫‪.3‬‬
‫قب‬
‫تبادل نظر با کارشناسان مرکز رسیدگی هب امور مساجد ل از شروع طراحی؛‬ ‫‪.4‬‬
‫ع‬
‫بازدید از حد اقل ‪ 5‬مسجد فعال با معرفی مرکز امور مساجد جهت مطالعات میدانی و آشنايی با ملکرد واقعی مسجد؛‬ ‫‪.5‬‬
‫ّ‬
‫تش ي‬
‫خ‬
‫رپهیز از نو آورى اهيی که از ص بناى مسجد می کاهد؛‬ ‫‪.6‬‬
‫حجم ع‬
‫رعايت اصل وحدت نظام ی و ملکردى فضاءاهى اصلی‪ ،‬جانبی و الحاقی مسجد هب عنوان موضوع واحد هب صورتیکه‬ ‫‪.7‬‬
‫ع‬
‫شاخص بودن مسجد از جهت منظر شهرى و ملکردى‪ ،‬غالب باشد؛‬
‫رعايت سلسله مراتب فضاءاهى اصلی‪ ،‬جانبی و الحاقی رد طراحی کلی؛‬ ‫‪.٨‬‬
‫رد مساجد محله اى حد اقل ارتفاع شبستان از کف ات زری سقف ( رد صورتیکه شبستان افقد نیم – متر از کف ‪ /‬طبقه‬ ‫‪.9‬‬
‫باشد ) ‪ 5‬متر و رد صورت وجود نیم طبقه حد اقل ارتفاع شبستان حدود ‪ 5‬زمین ات زری سقف هب صورتیکه ارتفاع مفید از کف ات زری سقف نیم‬
‫طبقه حدود ‪ 4‬متر باشد؛‬
‫حتی المقدور ورودى شبستان هب گوهن اى طراحی گردد که ورود نمازگزاران رو هب قبله باشد؛‬ ‫‪.10‬‬
‫رعايت توازن‪ ،‬تقارن و تعادل رد طراحی مسجد و فضاءاهى جانبی و الحاقی آن؛‬ ‫‪.11‬‬
‫حتی المقدور رعايت اصل طراحی انترری مسجد؛‬ ‫‪.12‬‬
‫‪58 | P a g e‬‬
‫رعايت تناسبات هندسی عناصر معمارى و اراَئ اهى مساجد شاخص رد طراحی‪.‬‬ ‫‪.13‬‬
‫َ‬
‫‪ .6.3‬ق بصدی مساحت که یظر به نوعیت مس ِحد‬
‫‪ .1.12‬الف ‪ -‬مساجد محله اى‬
‫نس سط‬
‫مساحت زمین مساجد محله اى حدود ‪ 500‬متر مربع می باشد که رب اين اساس بت ح اشغال انخالص کارربى اهى مساجد محله اى رد طبقه‬
‫ً‬
‫هم کف حدودا هب شرح زری است‪:‬‬
‫‪ – 1‬پیش فضاءء حداقل ‪ 2‬فيصد؛‬
‫صح‬
‫‪ – 2‬ن حداقل ‪ 12‬فيصد؛‬
‫‪ -3‬شبستان همکف ‪ 55‬فيصد؛‬
‫‪59 | P a g e‬‬
‫مح‬
‫‪ – 4‬ل رباى افراد که نماز تنها اداء می كنند‪ 2 .‬فيصد؛‬
‫مح کف‬
‫‪ – 5‬ل ش كن و ورودى شبستان ‪ 2‬فيصد؛‬
‫‪ – 6‬خدمات اهى بهداشتی ‪ 9‬فيصد؛‬
‫‪ – 7‬دفتر مسجد و م كان پیش نماز ‪ 3‬فيصد؛‬
‫‪ – ٨‬چاى خاهن و تحویلخاهن ‪ 3‬فيصد؛‬
‫‪ – 10‬فضاءى ارتباط دهنده ‪ 4‬فيصد؛‬
‫‪ – 11‬مساحت كتاب خاهن ‪ 6‬فيصد (مساحت كتابخاهن رد مسجد محله اى حدود ‪ 120‬متر مربع می باشد‪ ،‬حدود ‪ 30‬متر مربع آن می تواند رد طبقه هم کف‬
‫فقط هب منظور تأمین دسترسی اه جانمايی شود‪.‬‬
‫ب ‪ -‬مساجد انحيه اى‬ ‫‪.1.13‬‬
‫‪ - 1‬شبستان هم کف ‪ 50‬فيصد؛‬
‫صح‬
‫‪ – 2‬ن حد اقل ‪12‬فيصد؛‬
‫کف‬
‫‪ – 3‬اهل ورودى و شکن ‪ 5‬فيصد؛‬
‫‪ – 4‬سرویس اهى خدماتی بهداشتی‪ 7‬فيصد؛‬
‫‪60 | P a g e‬‬
‫‪ – 5‬دفتر مسجد و اطاق پیش نماز ‪ 3‬فيصد؛‬
‫‪ -6‬چاى خاهن و گدام ‪ 3‬فيصد؛‬
‫‪ -7‬فضاءى ارتباطی ‪ 4‬فيصد؛‬
‫‪ -٨‬كتاب خاهن ‪ 6‬فيصد ( مساحت كتابخاهن رد مسجد محله اى حدود ‪ 120‬متر مربع می باشد‪ ،‬حدود ‪ 30‬متر مربع آن می تواند رد طبقه همکف فقط هب منظور‬
‫تأمین دسترسی اه رد نظر گرفته شود)‪.‬‬
‫من‬
‫‪ .1.14‬ج – مساجد طقوى‬
‫‪ -1‬شبستان هم کف ‪ 40‬فيصد؛‬
‫‪61 | P a g e‬‬
‫صح‬
‫‪ -2‬ن حداقل ‪ 1٨‬فيصد؛‬
‫کف‬
‫‪ -3‬شکن و اهل ورودى ‪ 2.3‬فيصد؛‬
‫‪ -4‬چاى خاهن و گدام ‪ 3‬فيصد؛‬
‫‪ -5‬دفتر مسجد‪ ،‬اطاق پیش نماز و ساری مسؤلین ‪ 3‬فيصد؛‬
‫صح‬
‫‪ -6‬خدمات ی و وضوخاهن ‪ 7‬فيصد؛‬
‫‪ -7‬اطاق ورزش ‪ 2‬فيصد؛‬
‫‪ -٨‬فضاءى گردهمايی ‪ 1.5‬فيصد؛‬
‫مح‬
‫‪ -9‬ل زندگی خادم ‪ 2‬فيصد؛‬
‫مح‬
‫‪ -10‬ل نگهدارى کودکان ‪ 1.5‬فيصد؛‬
‫‪ -11‬اهل انتظار ‪ 1.5‬فيصد؛‬
‫‪ -12‬كتاب خاهن ‪ 6‬فيصد ( مساحت كتاب خاهن رد مساجد منطقه ايی حدود ‪ 240‬متر مربع می باشد که حدود ‪ 120‬متر مربع آن می تواند رد طبقه هم‬
‫کف بازسازى گردد)؛‬
‫خ‬
‫‪-13‬ردوازه اهى زانهن و مرداهن جدا باشند و رد سالن زانهن و مرداهن راه اهى رفت و آمد رد دا ل محوطه یکی نباشند‪.‬‬
‫بیش‬
‫‪ -14‬افصله دسترسی از حاشيه معبر ات ساختمان شبستان اگر از ‪ 15‬متر تر باشد؛ باید یک فضاءى باز ‪ 6*10‬متر رد زندیکی ساختمان شبستان‬
‫ایجاد شود؛‬
‫‪62 | P a g e‬‬
‫سیس‬
‫‪ -15‬استفاده از تم اهى اعالم و اطفاى حريق با توجه هب ظوابط سازمان آتش نشانی؛‬
‫مس‬ ‫طبی‬
‫‪ ‬تأمین نور و تهوهی عی رباى یراهى دسترسی هب شبستان اصلی؛‬
‫مس‬ ‫نم‬
‫‪ ‬خود دارى از پیچیده ودن یر اهى ارتباطی اتمین دید مناسب هب فضاءى باز جهت باال ربدن کیفیت دسترسی اهى مسجد‪.‬‬
‫‪ .6.4‬رعايت حقوق همسای گان‬
‫‪ ‬عدم ساهی اندازى روى ساختمان و فضاءاهى باز ساختمان همساهی؛‬
‫مش‬
‫‪ ‬تعبيه پنجره اهى رف هب ساختمان همسای گان رد ارتفاع باالرت از یک طبقه؛‬
‫عم‬ ‫مش‬
‫‪ ‬نما سازى ديواراهى جانبی رف هب همسای گان و دید وم؛‬
‫قبي‬
‫‪ ‬رعايت عدم مزاحمت رباى همسای گان رد نصب و استفاده از اتسیسات م كانیکی والکتریکی(از ل لوله اهى آب باران‪،‬‬
‫هواکش اه ‪ ،‬بلندگواه و ‪.)..‬‬
‫‪63 | P a g e‬‬
‫‪ .6.5‬نورم های معناری يرای طراحی مساجد‬
‫‪ ‬قرارگیرى مسجد رد مرکزيت تقسیمات هس گاهن (محله‪ ،‬انحيه و منطقه)؛‬
‫مح‬
‫‪ ‬م كان یابی ل مساجد جدید رد معارب اصلی جهت سهولت دسترسی؛‬
‫جم‬ ‫م‬
‫‪ ‬رعايت افصله ‪ 500‬متر بین مساجد حلی ( رباى استفاده حدود ‪ 2000‬ات ‪ 5000‬نفر عیت محله)؛‬
‫تي‬ ‫مث‬
‫‪ ‬عدم ساخت مساجد رد مجاورت کارربى اهى انسازگار و خطرساز ل اتنک ل؛ خطر انک و‪...‬‬
‫‪ ‬م كان یابی مساجد دور از آبگیر اه‪ ،‬زمین اهى مستعد رانش و لغزش زندیک کوه و نقاط پست؛‬
‫‪ ‬م كان یابی مسجد رد محيط اهى خوش آب و هوا و شاخص شهرى؛‬
‫قس‬
‫‪ ‬جدا سازى بدهن مسجد‪ ،‬هب وژیه مت شبستان و محراب‪ ،‬با ديوار همساهی و رعايت افصله مناسب جهت حفظ حریم مسجد؛‬
‫ی‬
‫‪ ‬احتیاط رد طراحی و ساخت هب سبک غ ربی که سبب رتو ج فرهنگ بي گاهن می شود؛‬
‫‪64 | P a g e‬‬
‫‪ ‬طرح مسجد باید ساده باشد و از زتئینات کاخ گوهن خود دارى گردد؛‬
‫صح‬
‫‪ ‬ن مسجد اگر جزء مسجد باشد ساخت حوض و کاشت ردخت رد آن جازی نیست ولی اگر جزء مسجد قرار داده نشده باشد با رعايت‬
‫م‬
‫صلحت مانعی ندارد؛‬
‫م‬
‫‪ ‬ساخت مناره ى بلند و ديواراهى بلند شبستان مسجد مانعی ندارد منتها افراد و كلفین باید شريعت را رعايت نمايند؛‬
‫صح‬
‫‪ ‬مسقف کردن حیاط ( ن) مسجد جهت ااقمه ى نماز رد زمستان و اتبستان جائی که احتیاج هب سقف دارد مانعی ندارد؛‬
‫‪ ‬خوبست ات سرویس اهى بهداشتی را رد كنار ردب (ورودى) بسازند؛‬
‫‪ ‬اپیین ربدن سرویس اهى بهداشتی رباى پیش گیرى از سرايت نم و رطوبت مانعی ندارد؛‬
‫‪ ‬مساحت جاى نماز رب اساس ‪ 0 / ٨5‬متر مربع جا رباى هر نمازگزار (‪ )1.20*0.7‬تثبیت گردیده است که اين روش رد تمامی مساجد‬
‫جهان محاسبه می گردد؛‬
‫ش‬ ‫معم ً مستطي ش‬

‫‪ ‬سالن نماز خوانی وال ل کل و یا مربع کل‪ ،‬اغلب با یک گنبد مرکزى و رد جهت مکه یا (قبله) طراحی می گردند؛‬
‫كم‬
‫‪ ‬ترين بلندى سالن نمازخوانی چهارمتر محاسبه شده است‪ ،‬خوب است که رد کل ارتفاع اه بلند رد نظر گرفته شود؛‬
‫‪ ‬ردوازه اهى ورودى باید نظر هب مساحت مسجد رد چندين نقاط رد نظر گرفته شود‪.‬‬
‫‪ .6.6‬نورم هاى طراحی وصوء جابه‬
‫تع‬
‫رباى يین تعداد مبرز یا تشناب فورمول زری مورد استفاده قرار گیرد فيصدى از تعداد افراد نمازگزار رد زمان أذان = تعداد مبرز × مدت‬
‫زمان تخليه ‪ × K‬یا مدت زمان أذان‪.‬‬
‫‪65 | P a g e‬‬
‫‪ .1‬مدت أذان ات ااقمه ‪ 15‬دقیقه؛‬
‫‪ .2‬مدت قضاء حاجت – وضوء کردن ‪ 5‬دقیقه؛‬
‫‪ .3‬تعداد افراد استفاده كننده رد زمان أذان ربارب ‪ 20‬فيصد تعداد کل نمازگزاران محاسبه می گردد‪.‬‬
‫تع‬
‫رباى يین تعداد شیراهى دستشويی وضوءخاهن اه فورمول زری مورد استفاده قرار گیرد‪:‬‬
‫فيصدى تعداد نمازگزار * مدت زمان أذان * مدت زمان وضوء = تعداد شیراهى دست شويی‪.‬‬
‫تعم‬
‫‪ ‬طراحی یر مسجد هب عنوان نماد و نشاهن شهرى هب گوهن اى صورت گیرد که رباى یافتن آن نیاز هب اتبلوى راهنما نباشد؛‬
‫‪ ‬رعايت هماهنگی و توجه هب نور رپدازى ردونی و بیرونی؛‬
‫‪ ‬رعايت هندسی و ابعاد متناسب با فضاءى مسجد؛‬
‫‪66 | P a g e‬‬
‫‪ ‬ام كان دسترسی مورتاهى كمک رسان از معبر اصلی هب مسجد؛‬
‫قب‬
‫‪ ‬ربرسی کیفیت ابنيه مجاور زمین مسجد از نظر خطرات احتمالی و اراَئ گزارش آن ل از شروع طراحی؛‬
‫‪ ‬رعايت ظوابط و مقررات ملی ساختمان رد طراحی مارهش اه و چوک زينه؛‬
‫صح‬
‫‪ ‬تأمین خروجی اهى اظطرارى و سطوح باز اطراف و ن مسجد جهت ام كان تخليه سريع مردم رد حالت بحرانی‪.‬‬
‫ئ‬
‫رد صورت احداث آشپزخاهن رد تهكوى نیاز است ات مسا ل زری رد نظر گرفته شود‪:‬‬
‫سط‬
‫‪ .1‬ارتفاع سقف حداقل یک متر از ح صفرى بلند باشد؛‬
‫‪ .2‬جهت تأمین نور مناسب مساحت روشندان اه ‪ 25‬فيصد رد نظر گرفته شود؛‬
‫ئ‬
‫‪ .3‬مسا ل دودکش اه‪ ،‬هواکش اه با رعايت ستندرد تعبيه شود؛‬
‫‪ .4‬حداقل ع رض مارش ‪ 3‬متر‪ ،‬ع رض پته زنيه ‪ 30‬سانتی متر‪ ،‬بلندى یا خیز زينه (‪ )1٨-12‬سانترمتر باشد‪.‬‬
‫‪67 | P a g e‬‬
‫ه‬
‫فصل مي‬
‫ف‬
‫ملحقات مساجد‬
68 | P a g e
‫َ‬
‫‪ .7.1‬ملحقات س ِحد‬
‫م‬
‫تعم‬ ‫بع‬ ‫مجتم مک‬ ‫تعم‬ ‫فش نم‬

‫مساجد تنها رد سالن نمازخوانی رده ی گردند‪ ،‬یرات مساجد باید ع مل مراکز اسالمی باشد که ضی از ساختمان اه و یرات دیگرى‬
‫تعم‬ ‫مک‬
‫نیز از جمله ملحقات آن هب شمار می روند که مساجد هب آن اشد نیاز دارد و بدون آن معمارى مساجد ان مل است‪ ،‬انگفته نباید گذاشت که یرات‬
‫نم‬ ‫س‬ ‫تطب‬ ‫خ‬

‫مساجد رد دا ل کشور افغانستان دزیاين و یق گردیده اند اتهنوز ردکل اپ خگوى همه خواسته اهى معمارى اسالمی ی باشند‪ .‬با رد نظرداشت معمارى‬
‫مپل‬
‫اسالمی هب جاست که مساجد کا کس مطابق معیار و ستندرداه هب گوهن همه جانبه طرح و مهندسی گردیده و نماد مراکز اسالمی را رد سرزمین مسلماانن ربجسته رت‬
‫بیش‬ ‫نم‬
‫جلوه دهند‪ .‬رد رپوژه اهى مساجد بودجه الزم مصرف می گردند اما پیکر ساختمان بازگو كننده جریان و الگوى اسالمی ی باشد‪ ،‬باید رد اين مورد توجه تر‬
‫ی‬
‫صورت گیرد ات مراکز اسالمی هب گوهن شاید و باید هب ديتا ل زری نظر معماران و مهندسین ی كایک هب جزئیات طرح و دزیاين گردند‪.‬‬
‫َ‬
‫‪َ .7.2‬حناط مس ِحد‬
‫حیاط رد معمارى فضاءيی است که رباى دو کارربد رد نظر گرفته می شود‪:‬‬
‫صح‬
‫‪ .1‬ن و زمین دورادور و خود ساختمان را محافظت می كند؛‬
‫صح‬
‫‪ .2‬ن رباى گل كارى و ردخت كارى مورد کارربد قرار می گیرد‪.‬‬
‫مشخ‬ ‫تقس‬
‫ربخالف دسته بندى اهيی که رد رابطه با معمارى مساجد صورت گرفته است یم بندى حیاط مساجد رد معمارى اسالمی و هب گوهن ص سیر‬
‫صح‬ ‫نس‬ ‫ً‬ ‫یخ‬

‫اتر ی و تنوعات بومی آن تقريبا بدون مطالعه هب جا مانده است‪ .‬با اين حال رد ارتباط با موقعیت حیاط بت هب زمین مسجد ن مساجد را می‬
‫توان رد دسته بندى زری خالصه کرد‪:‬‬
‫‪69 | P a g e‬‬
‫‪ .1‬حیاط یک طرفه؛‬
‫‪- 2‬حیاط مرکزى؛‬
‫گس‬
‫‪- 3‬حیاط مرکزى ترده؛‬
‫‪- 4‬حیاط دو طرفه‪.‬‬
‫مح‬ ‫ع‬
‫پیرامون حیاط رواق اهيی رد یک‪ ،‬دو‪ ،‬هس و یا چهار جبهه می ساختند که عالوه رب جنبه اهى مل کرد آن اتكیدى رب صور بودن‬
‫فضاءى حیاط بود‪ .‬رواق اه رد جهت قبله ع ریض شده و شبستان مسجد را هب وجود می آوردند‪.‬‬
‫صح‬
‫ن هب عنوان یکی از عناصر شاخص رد رتکیب معمارى‪ ،‬که هب سبک ع ربی رد طراحی معمارى مساجد شناخته شده است و هب عنوان‬
‫ی‬ ‫صح‬
‫پیش ربآمدى رباى ورود هب شبستان می باشد‪ ،‬ورود هب ن رد جهت قبله است و رد نتیجه ورود هب شبستان مسجد هب تدر ج و هب اطمینان صورت‬
‫می گرفت‪.‬‬
‫‪70 | P a g e‬‬
‫‪ .1.15‬الف ‪ -‬حیاط مرکزى‬
‫کیف‬
‫مرکزيت رد اسالم نمادى از وحدت است و بنارباين بازاتب دهنده یتی است که رد بطن آن وحدت نهفته می باشد‪ .‬رد بیان‬
‫ش‬
‫وحدت و انع كاس آن از طريق مرکزيت‪ ،‬فضاءاهى رپ و خالی مسجد‪ ،‬هر یک هب گوهن اى هب کیفیت كلی و فضاءيی مجهز می شوند‪ .‬فضاءى بسته با‬
‫سم‬ ‫ش‬ ‫صح‬ ‫صح‬

‫گنبد و فضاءى باز یا ن با قرارگیرى رد مرکز زمین‪ ،‬ن مربع كلی که بولی از ثبات و اپیدارى است‪ ،‬زمانی رد مرکز مسجد قرار می گیرد که هب‬
‫ع‬
‫عنوان یک عنصر نظم دهنده هب مسجد مل کرده و فضاءى اطراف را تحت اتثیر خود می داشته باشد‪.‬‬
‫‪71 | P a g e‬‬
‫گس‬
‫‪.1.16‬ب ‪ -‬حیاط مرکزى ترده‬
‫تغ‬
‫آنچه که سبب ییر اساسی رد کیفیت فضاءيی حیاط رد معمارى اسالمی شد اضافه کردن ايوان هب آن بود‪ ،‬ايوان هب عنوان فضاءيی‬
‫خ‬ ‫خ‬
‫بین دا ل و خارج بناء هر دو کیفیت دا ل و خارج را دارد‪ .‬با اين حال طراحی ايوان اهى مساجد رب محوراهى مرکزى حیاط نشان دهندهء یکپارچگی‬
‫بین حیاط و ايوان است‪ .‬رد مقایسهء رابطه بین ايوان با فضاءاهى بسته و باز مسجد ارتباط بصرى و فضاءيی زندیک رتى با فضاءى باز (حیاط)‬
‫ربقرار می نماید و هب عنوان جزء از حیاط معناى خود را اافده می كند‪ .‬هب عبارت دیگر اين فضاءى باز حیاط است که هب سوى فضاءاهى بسته تداوم و‬
‫تشکي‬ ‫گس‬ ‫خ‬ ‫گس‬

‫ترش یافته و هب دا ل آن اه نفوذ می نماید‪ .‬اين ترش و نفوذ که می تواند هب وسیله ى ايوان (که رباى خواندن نمازاهى انفرادى‪ ،‬ل حلقه‬
‫مح تجم‬
‫اهى ردس‪ ،‬ل ع و مذاکرات و مباحثات‪ ،‬دعا و نیایش استفاده می شود‪ ).‬می افزاید‪.‬‬
‫‪72 | P a g e‬‬
‫صح‬ ‫بیش‬ ‫گس‬

‫ترش حیاط هب وسیله ى چهار ايوان رد چهار سو‪ ،‬فضاءى باز ترى رد رابطه با حیاط مرکزى ایجاد کرده و رب مرکزيت ن تأكید می نماید‪.‬‬
‫ی‬ ‫من‬ ‫من‬ ‫ً‬

‫طرح چهار ايواهن که اصالتا سبکی اریانی است و هب گوهن ايوان اهيی ان ظم رد اتالر مورد کارربد قرار گرفته اند‪ .‬هب گوهن ظم رد دوره ى اسالمی تبد ل شده و‬
‫پس از سلجوقیان رد ساخت مساجد متداول می شود‪.‬‬
‫ُ‬
‫‪ .7.3‬سالن نماز خوانی‬
‫مخ‬ ‫لم‬ ‫تعم‬

‫مسجد از جمله یرات عام ا نفعه نوعی سالنی هب شمار می رود‪ ،‬سالن که رباى اداء نماز جماعت هب گوهن پالن اهى تلف طرح و دزیاين می‬
‫گردند‪ .‬مساحت رباى یک تن نماز گزار ‪ 0.٨5‬متر مربع يعنی (‪ )1.20*0.70‬متر محاسبه و جهانی شده است‪ .‬بناء مسجد فقط هب سالن نمازخوانی‬
‫گ‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫هم‬ ‫خگ‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫مجتم‬ ‫نم‬
‫خالصه ی شود‪ ،‬باید ع ساجد که اپ وى ه وا ه اهى مارى ساجد اند رح و ند ی ردند‪.‬‬
‫ه‬‫م‬ ‫ط‬ ‫ست‬ ‫خ‬
‫‪73 | P a g e‬‬
‫َّ‬
‫‪ُ .7.4‬صفه‬
‫صفهء مساجد نظر هب مساحت سالن و زبرگی آن رد نظر گرفته می شود‪ ،‬صفه اه بنارب هب موقعیت جغراقیايی افغانستان هب سمت شرق‪،‬‬
‫ً‬
‫جنوب و شمال طرحرزیى می گردند که از آن جهت اداء نماز رد هن گام ازدحام و یا رد اداء نماز جنازه مورد کارربد قرار می گیرد‪ .‬اکثرا صفه از سنگ مرمر‬
‫و یا چپس کارى جهت مرغوبیت آن زتئین گردیده و رد اطراف آن گلهاى زینتی با گلدان اه تعبيه می گردند‪.‬‬
‫‪ .7.5‬دنوار محوطه‬
‫‪74 | P a g e‬‬
‫لي‬
‫ديوار یکی از عناصر یا بدهنء مهم معمارى مسجد است که هب د ل پیروى از طرح و نقشه اولین مسجد جهان (مسجدالنبی) فضاءيی راحت را هب‬
‫نش‬ ‫ی‬
‫تفر ح و ساهی ینی مهیا می سازد‪ .‬نماى اهى داخلی و خارجی ديوار محوطه باید بازگو كننده معمارى اسالمی بوده نما با طاقچه اهى رواق دار با مدنظرداشت قبرهغ‬
‫ً‬ ‫نق‬ ‫عم‬

‫اهى ودى با مواد ساختمانی چون مرمر و رخام زتئین گردیده که قبرهغ اه با سر ستون و زریستون اه كندن کارى و ش کارى می گردند‪ .‬بعضا نماى‬
‫گ جس تمثي‬ ‫مش‬ ‫هم‬ ‫کل‬

‫ديوار محوطه را شبيه نماى خارجی کین اهى مسجد نیز می سازند ات رد عناصر مسجد خوانی و تناظر ترک هب وجود آمده و معمارى اسالمی را هب وهن رب ته ل‬
‫نماید‪.‬‬
‫‪ .7.6‬سالن دعاخوانی‬
‫كم‬
‫رد كنار مسجد بهتر است که سالن مراسم دعاخوانی هب گوهن جداگاهن پالن گذارى گردد‪ .‬رد افغانستان از ارث بود جاى رد سالن نماز‪ ،‬ردس‬
‫نم‬ ‫ئ‬
‫خوانی‪ ،‬دعاخوانی وغیره مسا ل اسالمی را انجام می دهند که از دیدگاه معمارى مراکز اسالمی ردست ی باشد‪.‬‬
‫‪75 | P a g e‬‬
‫جم‬ ‫مجم‬
‫آاننیکه جهت مراسم سوگوارى گردهم آمده تالوت می كنند و وهع دیگرى که هب اداء نماز می آيند با آرامش خاطر و حواس ع نماز اداء کرده‬
‫ً‬ ‫کف‬ ‫هم‬ ‫نم‬

‫ی توانند و چنان اراكین حكومتی با ش اه وارد مسجد می شوند که بنارب توصيه اهى اسالمی بی حرمتی پنداشته می شود‪ .‬اين سالن ظاهرا شبيه مسجد و‬
‫مساحت آن نظر هب نفوس ساحه و نوعیت مسجد طرحرزیى می گردد‪.‬‬
‫‪ .7.7‬مکان غسل و نکفین‬
‫یش‬ ‫بیش‬ ‫ب‬ ‫حتم‬ ‫غ‬

‫یکی از ضروریات مهم رباى مسجد م كان تکفین و سل میت می باشد‪ ،‬مرگ امر ی و غیر اق ل كتمان است‪ ،‬تر رد خاهن اهى راه ی‬
‫غ‬ ‫غ‬
‫سل و تکفین میت ام كان انپذری نیست؛ هب جاست که میت رد اين م كان سل و تکفین گردد‪.‬‬
‫ً‬ ‫مح‬ ‫مشم غ‬

‫اماكن تکفین ول سل خاهن‪ ،‬ل تکفین و عجالتا سردخاهن می باشد که مساحت ستندرد اين اماكن خیلی اه مناسب طرحرزیى می گردند ات‬
‫ه‬
‫مگی هب راحتی وظیفه شان را انجام دهند‪.‬‬
‫‪76 | P a g e‬‬
‫‪ .7.8‬طعام جابه‬
‫مت ش‬
‫طعام خاهن هب م كانی گفته می شود که رد آن غذا می خورند‪ ،‬طعام خاهن کل از سالن طعام خورى‪ ،‬آشپزخاهن‪ ،‬چاى خاهن و انبار ذخیره می باشد‪.‬‬
‫نم‬ ‫تم‬ ‫ً کس‬

‫طعام خاهن رد مساجد باید هب گوهن اعمار گردد که عالوه از مسوولین مسجد دیگران هم بتوانند از آن مستفید شوند‪ ،‬مثال اگر ی گرسنه و یز نباشد ی تواند نماز‬
‫غ‬ ‫ض‬
‫حضورى و با توا ح اداء كند؛ خوب است که افراد وارد مسجد شدند هب راحتی سل و یا وضوء بگیرند و شکم خود را سیر كنند و سپس ربوند نماز بخوانند‪ .‬اگر‬
‫نم‬
‫رد مساجد همیشه طعام پخته ی شود‪ ،‬افراد خییر اين کار را رد روزاهى جمعه و عیدين راه اندازى نمايند ات هب نظافت فقراء حتی االم كان رسیدگی صورت‬
‫گیرد‪ ،‬اين بهترين دلجويی و نوازش از طرف افراد خییر هب فقراء و مساكین محله می باشد‪.‬‬
‫‪77 | P a g e‬‬
‫‪ .7.9‬كناب جابه‬
‫سم‬ ‫مجم‬
‫هب وهعاى از اطالعات‪ ،‬منابع و خدمات اطالعاتی گفته میشود که هب وسیله نهاد اهى ر ی‪ ،‬خصوصی و یا انفرادى نگهدارى و مدریيت می‬
‫مت ش‬ ‫مجم‬
‫شود‪ .‬كتاب خاهن هب وهعء از انبار كتاب اه اطالق می گردد‪ .‬كتاب خاهن کل از سالن مطالعه‪ ،‬م كان كتابدار‪ ،‬م كان المارى و ذخاری کتوب که از‬
‫پی‬
‫آن هب راحتی یافت و هب مراجعین شکش می گردد؛ می باشد‪ .‬با ایجاد كتاب خاهن رد مساجد هب كتاب ارج گذاشته می شود و طالب مسجد کتب مطلوب‬
‫ن‬ ‫هم‬
‫را هب راحتی هب دست آورده می توانند و چنان سل جوان هب مطالعه روى می آورند و فرهنگ ردس خوانی رد آوان زندگی رباى کودکان و‬
‫ن‬
‫نوجواانن زتريق و ذهنیت سازى می گردد‪ .‬رد جهت غنامندى كتابخاهن اه از طرف نهاداهى حكومتی و اشخاص خییر حمايت صورت می گیرد ات سل‬
‫اهى آينده هب شگوافى دست یابند‪.‬‬
‫تح‬
‫رد اين كتاب خاهن اه می شود مرکز قیقات علماى خبره ایجاد گردد ات روى رسم و آئین اهى مبتذل و غیر اسالمی که رد جامعه مروج است‬
‫هم‬ ‫تصم‬ ‫ح‬

‫جهت ل آن یم گرفته شود و از طريق منارب هب اذاهن عامه سفارش گردد و چنان اختالافت مذهبی که رد مغاریت با اح كام اسالمی موجود‬
‫علم ح‬
‫است هب روش اهى اسالمی و ی ل و اصالح گردد‪.‬‬
‫‪78 | P a g e‬‬
‫َ‬
‫‪ .7.10‬اماکن رهايشی مسوولین س ِحد‬
‫م‬
‫مستق‬ ‫ع مستق‬ ‫ً مستق‬

‫فضاءاهى الحاقی رتجیحا ل از مسجد که داراى ملکرد ل و نیاز هب ارتباط یم با فضاءءاهى اصلی مسجد ندارند مانند اماكن رباى پیش‬
‫مح‬
‫نماز‪ ،‬خطیب‪ ،‬واعظ‪ ،‬مؤذن‪ ،‬خادم‪ ،‬نگهبان‪ ،‬باغبان و ل صندوق الحسنه و غیره افراد االزمی رد نظر گرفته شوند ات اين همه مسوولین ردآن بودو‬
‫خ‬ ‫نم‬ ‫تطب‬ ‫نم‬

‫باش وده و وظايف خویش را مطابق الیحه یق نمايند‪ .‬ی شود که افراد فوق الذکر رد دا ل سالن نمازخوانی بخوابند و بی وضوء شوند و جاى‬
‫ش‬ ‫ق‬ ‫ن‬ ‫خ‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫م‬

‫ج‬ ‫س مس لی ً‬
‫م‬ ‫پ‬ ‫ش‬ ‫م‬ ‫ن خ ن ه نج كن خ ً جی‬
‫ماز وا ی را م س ند‪ .‬ا الاق رت ح داده ی ود ات ر ناه وو ن کا ال زا و دوررت از سا ن ماز وا ی رار داده ود‪.‬‬
‫سم‬ ‫نم‬ ‫يم‬ ‫مجم‬

‫هب وهع افراد که دا ی ربایشان نیاز نیست سرپناه ضرورت ی باشد‪ ،‬مانند آشپز‪ ،‬داکتر وغیره‪...‬می توانند رد اواقت ر ی حضور هب هم‬
‫ئ‬ ‫تشکي‬ ‫ح‬

‫رسانند‪ ،‬رد اين باره خوب است که وزارت ارشاد‪ ،‬ج و اواقف ل مناسب نظر هب نوعیت مساجد ردج نماید ات از همه مسا ل مساجد هب گوهن شایسته‬
‫نس‬ ‫مجم‬
‫رسیدگی صورت گیرد و هر یک را معاش توصيه نماید ات یک وهع افراد جامعه بت هب افراد ساحه و یا ماحول مسجد احساس مسولیت ايمانی کرده و‬
‫مجم‬ ‫ً‬
‫بعضا رباى یک وهع فرصت کار و امرار زندگانی مساعد خواهند گردید‪.‬‬
‫‪ .7.11‬درمایگاه‬
‫‪79 | P a g e‬‬
‫معم ً‬ ‫مخت‬ ‫بخش‬

‫ردمان گاه یا کلينیک ی از مراکز بهداشتی است که هب ردمان بیماران یا مراقبت سراپيی ص می گردد‪ ،‬وال ردمان گاه م كانی است که هب‬
‫قبي‬ ‫بس نم‬

‫ردمان بیماران می رپدازند اما ربخالف شفاءخاهن بیمار را ترى ی كند‪ .‬اين ردمان گاه می تواند رباى بازرسی از ل فشار خون‪ ،‬چربی‪ ،‬شکر وغیره‬
‫پن‬
‫بیمارى اهى سالمندانی که بی کارند و رد نمازاهى ج گاهن سهم می گیرند‪ ،‬رباى تثبیت گروپ خون آنعده جوااننی که توانمندى بازدهی خون رباى قربان‬
‫نم‬
‫جنگ را دارند و یا رباى کودکان که نظافت را رعايت ی كنند و سبب بیمارى شان می شوند ات آانن را رباى نظافت و اپکیزگی توصيه و سفارش‬
‫ئ‬ ‫مت ش‬
‫می كنند؛ ایجاد می گردند و وجود ساختمان ردمان گاه که کل از اماكن بهداشتی‪ ،‬اضطرارى وغیره مسا ل بهداشتی و ردمانی است الزمی می باشد‪.‬‬
‫از لحاظ معمارى طراحی داخلی ردمان گاه هب گوهن اصولی و کارربدى انجام شود‪ ،‬دکوریشن آن نباید بیمار را خسته كند‪ .‬اين ردمان گاه اه فراهم با كمک‬
‫ی‬
‫اهى اوليه که رد حاالت غیر مترقبه افراد آسیب پذری و یا مصدوم می شوند یارى می رسانند و حتی افراد که قضاء می كنند‪ ،‬وقوع و اتر خ مرگ شان را‬
‫نم‬
‫ثبت دفتر وده و آمار مقتدیان وافت یافته مسجد را ردج آرشیف می نمايند‪.‬‬
‫مهمان سراء‬ ‫‪.7.12‬‬
‫‪80 | P a g e‬‬
‫مهمان سراء ساختمانی که رباى مهماانن و یا مسافران ااقمتی یا جاى رباى یافتن خوراكی و نوشیدنی است‪ ،‬رد اين مهمان سراء اه می‬
‫هی‬
‫شود از افراد که زند مسوولین مسجد می آيند و یا مسافران بی بضاعت که از کراهن اه و داهت وارد شهر می شوند‪ ،‬چون چ جاى را بلد نیستند می توانند‬
‫ك‬ ‫ئ‬ ‫تج‬ ‫ً‬

‫موقتا شبی را رد آن بگذرانند‪ .‬رد آن اماكن هیزات و وسا ل خیرهی هب منظور مراسم مذهبی نیز رد نظر گرفته می شود‪ .‬البته رباى اماكن مکی رد مساجد‬
‫ً‬
‫کال مساحت بسیار انچیز وضع شده است ات همه را بتوانند رد یک بالک تعبيه كنند‪.‬‬
‫‪ .7.13‬خوض زپنتی‬
‫مح‬
‫آب مظهر اپکیزگی و نظافت است‪ ،‬خوب است که یک حوض متناسب رد وسط محوطه رد نظر گرفته شود‪ .‬معماران ل حوض را رد جايی‬
‫خ‬ ‫بخ عظم‬

‫رب می گزینند که الاقل تصوری ش ا ی از بناء هب وژیه ايوان اه و طاق نمااهى زيبا که داراى زتئینات و رنگ اهى گوانگون هستند رد دا ل آن‬
‫مجس‬
‫م گردد‪ .‬حوض عالوه رب کارربدى که رباى وضوء ساخت می گردد از جمله وسیله زینتی نیز هب شمار می رود‪ .‬حوض اه با روهی کارى الجوردين‪ ،‬تنوری‬
‫م بخ‬ ‫خ‬ ‫ً‬ ‫مخ‬ ‫بس‬

‫مصنوعی رنگه که هب سولر تگی دارد با آبشاراه و شرشره اهى تلف تعبيه می شوند و رواان یک و ه ی اه آرا ش ش رباى ا سان اه ا ت‪.‬‬
‫س‬ ‫ن‬ ‫ل‬‫ی‬ ‫یل‬‫س‬
‫‪81 | P a g e‬‬
‫‪ .7.14‬درب ورودی‬
‫ً‬
‫بعضا ردب اهى ورودى زبرگ سالن نمازخوانی رد سمت قبله جاگذارى می گردند‪ ،‬يعنی زمانی دارید نماز میخوانید‪ ،‬همه افرادى که وارد مسجد‬
‫میشوند یک هب یک حواس شما را دیگرگون می كند‪ ،‬حتی همه کسانی که رد حیاط بازى میكنند ویا وضؤ میگیرند فکر نمازگزار را هب خود جلب می كنند‪.‬‬
‫بهترين حالت اين است که افراد از پشت نمازگزاران وارد مسجد شوند و ردوازه اه رد خالف قبله جاگزارى گردند‪.‬‬
‫مس ً‬ ‫ب‬ ‫ً‬

‫اکثرا ردوازه را رد روربوى محراب تعبيه کرده اند‪ ،‬خوب است که دوات ردوازه متناظر رد ديوار مقا ل محراب که تقیما روربوى محراب نباشد رد‬
‫چش کس‬
‫نظر گرفته شود‪ ،‬که خطیب و یا واعظ رد زمان وعظ رد منبر متوجه بیرون از مسجد نباشد و یا اشخاص که وارد مسجد می شوند هب م ی که رد باالى منبر‬
‫تکمي‬ ‫هم‬ ‫هم‬

‫است نخورد هب ین منظور فکرش دنبال بیرون مسجد و ورود مردم نبوده و راحت هب وظیفه خود بپردازد‪ .‬و چنان زمانی که همه صف اه ل ی‬
‫م‬
‫‪82 | P a g e‬‬
‫ب‬
‫گردند تنها صف آخر می ماند‪ ،‬نظر هب روش نماز باید صف اه از وسط بسته شوند‪ ،‬زمان که صف آخر از مرکز بسته شد مقا ل ردب رپ می شود و دیگران‬
‫تکمي‬ ‫نم‬
‫ی توانند هب دو سمت صف آخر مسجد وارد شوند که صف آخر ان ل باقی می ماند بناربان خوب است که دو و یا چندين ردوازه متناظر رد محراق‬
‫ديوار مخالف قبله رد نظر گرفته شوند‪.‬‬
‫مح‬
‫ش‬ ‫ت‬ ‫م‬ ‫م‬
‫ل ورود زانن و ردان باید فاوت با ند‬ ‫‪.1.17‬‬
‫هم‬
‫اين یک افتضاح رد طراحی است که ردوازه ورودى زانن و مردان رد یكجا باشند! ین مانده که رد مسجد هم رد لحظات مزدحم مرد و زن هب‬
‫ئ ج نس‬
‫هم مالیده شوند‪ ،‬حاال دیدن همدیگر رد بدو ورود هب مسجد و احتمال انحراف ذهن آناه هب مسا ل یتی و حتی یک جا نماز خواندن شایسته نخواهد بود‪.‬‬
‫‪83 | P a g e‬‬
‫شمالگیر‬ ‫‪.7.15‬‬
‫جهت جلوگیرى از ورود هواى گرم و سرد اهل ورودى که شمالگیر رد آن تعبيه شده باشد نیاز است ات لحظات که نمازگزاران وارد مسجد می‬
‫شوند هب راحتی نماز هب اپ دارند و فضاءى داخلی سالن نمازخوانی از هواى بیرون متأرث نگردد‪.‬‬
‫کف‬
‫شکن‬ ‫‪.7.16‬‬
‫صح‬ ‫خ عم کف‬
‫جايی که رد زندیکی مد ل ومی ش اه را از اپ رد آورند‪ ،‬اين یکی از نیازمندى اهى نمازگزاران رد هن گام ورود هب ن محوطه مسجد می باشد‪،‬‬
‫کف‬ ‫کف‬
‫شکن اه خیلی اه دور نباشند که ات رسیدن هب سالن نمازخوانی از سردى و گرمی زمین اذيت شوند و هن زندیک باشد که بوى ش وارد سالن گردد‪ ،‬يعنی‬
‫کف‬ ‫کف‬
‫شکن رد كنار وضؤخاهن باشد و وضؤخاهن توسط شبستان هب سالن نمازخوانی مسجد راه داشته باشد ات نمازگزاران پس از کشیدن ش وضوء گیرند و یا اپى‬
‫تم نم‬
‫اهى شان را یز وده سپس وارد سالن گردند‪ .‬حراست از نظافت مسجد مسوولیت ايمانی و انفرادى مسلماانن است ات رد آن عنايت داشته‬
‫خ‬ ‫ً‬
‫باشند‪ .‬بعضا افراد رد دا ل مسجد سر و ریش خود را شاهن می كنند‪ ،‬آیا الزم می بينید که باالى موى اهى ریخته شده سجده كنید؟! خوب است که از هر ن گاه هب‬
‫خ‬ ‫ً‬ ‫تم‬ ‫هم‬

‫نظافت و اپکیزگی مسجد خیلی اه دقت گردد و واره فرش اه و جاى نماز یز گردند‪ .‬اکثرا المارى اهى بوت را رد دا ل سالن نمازخوانی جا هب جا می كنند‬
‫که ااهنت افحش هب جای گاه مسجد است‪.‬‬
‫کش‬
‫اندازه اهى فکن را رد تصاوری زری مالحظه می فرماید‪.‬‬
‫‪84 | P a g e‬‬
‫‪ُ .7.17‬وصوءجابه‬
‫ض‬
‫وضوخاهن باید رد جاى وا ح و مناسب رد نظر گرفته شود؛ زمانی که نمازگزاران وارد محوطه می شوند بالافصله وضؤخاهن را ردیابند‪ ،‬خوب است که‬
‫صح‬
‫وضؤخاهن دور رت از ساحه سالن مسجد اعمار گردد و هب ن محوطه مزاحمت ایجاد نکند‪.‬‬
‫وضوخاهن نباید بیش از حد دور یا زندیک باشد‪ ،‬تجرهب نشان میدهد؛ اگر وضوخاهن بیش از بیست قدم با ردب ورودى مسجد افصله داشته باشد‪،‬‬
‫عم‬ ‫متص‬ ‫ً‬ ‫ً‬

‫نهايتا انگذریید ات یک شیر آب كنار ردب ورودى تعبيه كنید که كهن ساالنکه حوصله ندارند‪ ،‬آن جا وضؤ بگیرند! بعضا وضؤخاهن ل هب ردب ومی‬
‫نم‬ ‫نخ‬
‫مسجد است که رد گام ست وارد آن شده و سپس از آن عبور وده وارد سالن نماز می گردند‪ .‬اين ردست نیست که اول وارد وضؤخاهن شوید‪،‬‬
‫چم‬ ‫صح‬ ‫نم‬ ‫تع‬

‫بوى فن دستشويی را استشمام وده سپس وارد مسجد گردید‪ ،‬خوب است که نمازگزار وارد ن شود و از زيبايی اهى گل بته اه‪ ،‬حوض‪ ،‬ردختان‪ ،‬ن‬
‫مس ً خ‬ ‫ً‬
‫سبز و آواز رپندگان حظ ربده اختیارا وارد وضؤخاهن می شوند و یا وضوء دارند تقیما دا ل سالن می گردند‪.‬‬
‫مح شس‬ ‫صح‬ ‫معم ً‬ ‫صح‬

‫وضوءخاهن و حوض آب رد كنار یا وسط ن طراحی میشدند و وال ارتباط هب سرویس بهداشتی از طريق ن مقدور است‪ .‬ل تن‬
‫ً‬
‫اپ رد سرویساهى بهداشتی حتما باید تعبيه شود و گرهن باید منتظر بوى اپاه رد سجاده سالن نمازخوانی بود‪.‬‬
‫‪85 | P a g e‬‬
‫‪ .7.18‬نارکننگ‬
‫صح‬ ‫نج‬ ‫م‬

‫یکی از ش كالت جدى امروزى نماز گزاران بنارب نبود توقف گاه مورت رد مساجد می باشد که نیاز می رود ات ا نیران رد ن محوطه و یا بیرون از‬
‫پن‬ ‫ً‬ ‫معض‬ ‫من‬

‫آن توقف گاه اهى ظم طراحی كنند ات ل راه بندان و مسدود ساختن خیابان اهى شهرى را رد روزاهى جمعه‪ ،‬عیدين و قسما نماز اهى ج گاهن رد نظرداشته‬
‫مجتم مک‬
‫باشند‪ .‬نظرداشت توقف گاه رد مساجد زبرگ شهرى یک از شه كارى اهى مهندسین و معماران ع مل مساجد رد معمارى مراکز اسالمی می باشد‪ .‬رد‬
‫ی تغ‬ ‫كم‬
‫صورت بود زمین می توانند تهكوى اهرا توقف گاه مساجد بسازند ات هب ساحات سبز و تفر ح گاه اه ییر وارد نگردد‪.‬‬
‫‪86 | P a g e‬‬
‫‪ .7.19‬یقرنحگاه کودکان‬
‫م‬
‫چی زيباست که رباى گیرایش و عالقمند سازختن کودکان هب مساجد‪ ،‬حلی رباى فرزندان نماز گزار رد نظر گرفته شود ات کودکان همراه‬
‫بیش‬
‫بست گان شان هب مسجد می آيند رد آن جا مشغول شوند و انگیزه و اشتیاق مسجد آمدن شان تر گردد‪.‬‬
‫یناده روها‪:‬‬ ‫‪.7.20‬‬
‫خ‬
‫رد دا ل محوطه و چهار اطراف ساختمان مسجد نیاز است ات پیاده رواه جهت عبور و مرور ساخت گردند‪ ،‬اين پیاده رواه از قطعات مواد‬
‫کش‬ ‫سط‬
‫ساختمانی رنگه و ح ردشت روهی ی می گردند ات نمازگزاران كهن سال رد یخبندان موسم زمستان اپشنه نخورده ات سبب انکسار اعضاء بدنشان‬
‫نش‬
‫نگردد‪ ،‬خوب است که دو طرف پیاده رواه با قطعات مواد ساختمانی ربجسته رت زتئین گردند ات سبزه اه و گل اه روى آن ر نشوند‪.‬‬
‫‪87 | P a g e‬‬
‫رازهای معماری در ساحنار مساجد‬ ‫‪.7.21‬‬
‫الف‪ -‬آسمان‬ ‫‪.1.1٨‬‬
‫م‬
‫یکی دیگر از چیزاهيی که انساناه با دیدن آن زبرگی خداوند متعال هب یادشان میآيند؛ آسمان است‪ .‬مکن است بگويند پ جنرهء رو هب‬
‫تغ‬
‫خاهن مردم باز میشود و اين یک نوع رپیشانی را رد پی دارد اما یک معمار هوشمند میتواند زاوهی دید پنجره را طورى ییر دهد که رو هب آسمان باز شود؛ ات هب‬
‫سوى خاهن همساهی اه مزاحمت نکند‪.‬‬
‫شاید الزم باشد حیاط را پشت محراب رد نظر گرفت ات اگر پنجرهاى کار میشود‪ ،‬آسمان حیاط دیده شود‪ .‬خوب است که ارتفاع کرسی بلند‬
‫گرفته شود ات نمازگزار متوجه بیرون نبوده و با حواس راحت مشغول عبادت باشند‪.‬‬
‫‪88 | P a g e‬‬
‫‪ .1.19‬ب‪ -‬ساحه سبز‬
‫خ‬
‫معمارى مساجد باید هب گوهن انجام پذرید که نمازگزار زمانی که وارد محوطه میشوند احساس كنند که دا ل بهشت شده اند‪ ،‬پس چه خوب که با ورود هب‬
‫ً‬
‫محوطهء مسجد‪ ،‬نظاره گر ساحات سبز چون ردختان و گل اهى زبرگی باشند که رتجیحا نهر آبی رد زری آناه جارى است و چی خوشايند است که جايی رد‬
‫حیاط رباى الهن رپندگانی تعبيه گردد ات صداى آناه نیز رد بدو ورود هب مسجد شنیده شود‪.‬‬
‫مس‬
‫بهتر است دو طرف یر حركت افراد ات سالن اهى مسجد‪ ،‬دو رديف باغچه تعبيه شود و رد آناه از گلاهى همیشه سبز ب كارند‪ .‬و یک ساهی‬
‫ی‬
‫بان طو ل از دهن ردوازه حیاط ات اهل ورودى با چایله انگور تعبيه شود ات رد شدت اتبستان از ساهی و میوه آن استفاده صورت گیرد‪ ،‬وجود ردختان‬
‫‪89 | P a g e‬‬
‫بیش‬ ‫تجم‬
‫مثمر ع رپندگان خوش خوان را تر می سازد و خوب است که رد مناطق سردسیر هب جاى ردختان همیشه بهار ردختان مثمر غ رس گردند‪.‬‬
‫آنچنانیکه از زيبايی اهى جنت وصف شده است باید محوطه و اطراف مسجد هم حتی االم كان زتئین و مرغوب باشند‪.‬‬
‫ج‪ -‬آب‬ ‫‪.1.20‬‬
‫مشخ‬ ‫تم‬
‫آب رد فرهنگ همه ملتاه نماد اپكی و یزى است (و ص است که مردم هب مسجد می آيند که روح شان را شستو شو دهند ات اپک و‬
‫نم‬ ‫يم‬ ‫بیش‬ ‫تم‬

‫یز شوند)‪ .‬رد محوطهء ترين مساجد قد ی حوض آب تعبيه می گردید که آن رباى وضوء رد نظر گرفته ی شود که بگويیم رد قرن ‪ 2۱‬وضوخاهن اه با‬
‫عج‬
‫ام كاانت پیش رفته ساخت می گردند‪ ،‬پس نیازى هب حوض آب چیست‪ .‬حوض هب خاطر احساس یبی است که آب روان هب انسان آرامش‬
‫میبخشد‪.‬‬
‫م‬ ‫ً‬ ‫نخس‬

‫پس تین چیزى که باید مد نظر باشد اين است که ورودى مسجد با حیاط شروع شود و اين حیاط حتما حوض آب داشته باشد‪ ،‬مکن رپسیده شود که اگر‬
‫كم‬ ‫كم‬ ‫من‬

‫حوض؛ آب روان نداشته باشد كثیف میشود و تأثیر فی میگذارد؛ اما با ی هوشیارى میشود حوض را طورى طراحی کرد که رسیدگی هب آن تر صورت‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫كم‬ ‫ً‬

‫گیرد و یا اگر نیاز هم باشد زمانگیر نباشد‪ .‬مثال میتوان نوعی سقف رب روى حوض تعبيه کرد که تر آفتاب بگیرد و یا سريعا تخليه شود‪ ،‬ضمنا میدانید که روان‬
‫بودن آب مانع گندیدن آن می گردد‪.‬‬
‫‪90 | P a g e‬‬
‫فصل هس مي‬
‫زینانی و طراقت های مراکز اسالمی‬
‫‪91 | P a g e‬‬
‫‪ .8.1‬يزپین و طراقت کاری در معماری اسالمی‬
‫زتئینات رد معمارى رشته تجزهی انپذری است‪ ،‬زتیینات یک عنصر اضافه شده هب یک ارث هنرى که هب منظور بلند ربدن زيبايی شناسی؛‬
‫شناسايی شده است‪ ،‬زيبايی وسیله یست که بناربان معمارى چهره اه و نمااه را ربجسته رت جلوه می دهند‪.‬‬
‫من‬
‫فضاء و عناصر مساجد باید صفات خداوند متعال را رب مبناى احديت و صفات جالليه و جماليه و عدل عکس سازند و اش كال و فرم اه اين‬
‫معانی را القاء کرده و رد ربط با اين معنااه قرار گرفته و جنبه قوسی پیدا كنند‪.‬‬
‫یس‬ ‫نق‬ ‫گ‬

‫معماران مسلمان رد جهت شفاف سازى مساجد و سیر ماده هب روح از چ ربى‪ ،‬گلبرى‪ ،‬کاشی کارى ایجاد ش رب آجر‪ ،‬خوشنو ی و ایجاد‬
‫سط‬
‫روزهن رد ح و بازى با نور استفاده می کردند‪.‬‬
‫‪ .8.2‬هیر يزپنتی‬
‫‪92 | P a g e‬‬
‫ش‬
‫هنراهى زتئینی رد بنااهى اسالمی‪ ،‬نشاهن اى از کشف و شهود را رد پی دارد و رنگ اه و کل اهى موزون و قوس اهى صعودى و زنولی که از‬
‫نم‬
‫راز آفرینش رپده رب می دارد؛ هر کدام هب بيننده آرامش می بخشد‪ ،‬هب گوهن وهن اقعده هشت وجهی گنبد‪ ،‬كناهی از کرسی الهی و نیز عالم فرشت گان و اقعده‬
‫مربع و چهارگوش‪ ،‬نماد جهان جسمانی روى زمین است‪.‬‬
‫رد طرح و مهندسی نمااهى خارجی و داخلی همه عناصر و بدهن اهى ساختمانی مساجد تالش گردد ات هریک نماد اسالمی رد ساختار و پیکر آن حک‬
‫نق‬ ‫ً‬
‫گردد‪ .‬نمااهى دلربا و نمادين مراکز اسالمی کال زيبا و خیلی اه ربجسته اند‪ ،‬معماران می توانند حتی حوض اهى زینتی و کرد اهى گل را چنان ش و ن گار دهند‬
‫ً‬
‫که کال بازگو كننده و مبین معمارى اسالمی معاصر باشند‪.‬‬
‫‪ .8.3‬رنگ در هیر معماری‬
‫گسس‬ ‫بش‬
‫از دری زمان رنگ یکی از عناصر زتئینی رد معمارى بود زریا با رنگ عواطف و احساسات و فرهنگ ر پیوند ان تنی دارد و بیانگر واقعیت‬
‫من‬ ‫هم‬
‫و رموز ردونی اوست هب ین خاطر رنگ اه معانی متفاوتی را هب همراه دارند که داراى ارثاهى مثبت و فی می باشند‪.‬‬
‫با توجه هب اتثیر شگرف محيط و جای گاهی که انسان رد آن قرار می گیرد هب خاطر ایجاد محيط آرام و شاد معماران جامعه از قدیم االیام نماى معابد‬
‫مخ‬
‫را رد طرح اه و رنگ اهيی که بتواند جذابیت مورثى داشته باشد مورد ربرسی قرار داده اند هب نحوى که رد دوره اهى تلف پیش از اسالم رد معمارى و‬
‫گس‬ ‫هم‬
‫زتیینات معابد و رنگ اهى خاص مورد نظر بوده اند و اتثیر رنگ اه رد معمارى اسالمی‪ ،‬ان كار انپذری است و از ا یت و تردگی معنايی زیادى ربخوردار‬
‫می باشد و یکی از عوامل و مولفه اهى مهم رد فضاء سازى معنوى مسجد می باشد‪.‬‬
‫‪93 | P a g e‬‬
‫خم‬
‫رنگ اه عالوه رب آاثر و ابعاد ع رافنی از نظر روحی و روانی نیز ارث داشته و سبب نشاط و یا ودگی می گردد‪ .‬رنگ رد روان انسان‪ ،‬حالتی‬
‫سم‬ ‫کی سم‬

‫متناظر با واقعیت فی و بولیک ایجاد می كند‪ .‬رد هنر اسالمی از رنگ اه هب گوهن خردمنداهن استفاده می شود و اين استفاده با آگاهی از معناى بولیکی هر‬
‫نق‬
‫رنگ و واكنش کلی ایجاد شده رد روان انسان رد ربارب حضور یک رتکیب یا هورمونی از رنگ اه همراه می باشد‪ .‬هدف اين ژپوهش ش‬
‫صي‬
‫رنگ رد مساجد را ربرسی می كند و رد اپیان می توان نتیجه گرفت که رد معمارى مساجد از ا ل رتين رنگ اهى هنر اسالمی استفاده نمايیم و اصول‬
‫ی‬
‫حاكم رب معمارى و هنر اسالمی که از گذشته اثبت بوده را مدنظر قرار دهیم ات بتوانیم هب نتا ج مناسب دست یابیم‪.‬‬
‫‪ .8.4‬یعارف و کاريرد رنگ در معماری اسالمی‬
‫مح‬
‫از دیدگاه روان شناسی چهار رنگ آبی‪ ،‬سبز‪ ،‬سرخ و زرد نمایان گر نیازاهى اساسی رد روان انسان است‪ .‬نیازاه هب عشق‪ ،‬بت‪ ،‬کار‬
‫ه هم‬ ‫جست‬
‫و پیروزى و جوى آينده و رسیدن هب اهداف و آرزواه؛ مگی ا یت روانی وژیه دارند‪.‬‬
‫اسالم رد هنر راه خالقیت را باز گذاشته و تالش ورزیده است انسان را رد قید مادیات رد اسارت نگیرد‪ .‬هنر اسالمی داراى عنصرى‬
‫تمثي‬
‫است که رد وراى زمان و م كان میگنجد و آن اصل اول دين اسالم است‪ .‬پس هنر اسالمی از راه ل و نماد وارد ع رصه هنر می شود و هدف‬
‫تمث‬ ‫عم‬
‫آن‪ ،‬یارى انسان رباى شناخت اصل خویش است‪ .‬رنگ رد اسالم رپماهی و غنی از فحواى یق باطنی و یلی یا قدسی و معنوى است‪ .‬رنگ‬
‫نس‬
‫اهيی که رد اين میان بت هب ساری رد معمارى مساجد استفاده شده اند (سبر‪ ،‬آبی‪ ،‬زمردى‪ ،‬الجوردى‪ ،‬فیروزه اى‪ ،‬سرخ و زرد) رنگ اهى هستند که‬
‫بیش‬
‫ترين تأثیر را باالى معمارى اسالمی می گذارند‪.‬‬
‫‪94 | P a g e‬‬
‫‪ .٨.4.1‬سفید‬
‫بیش‬
‫رنگ سفید که رد تر موارد فضاى داخلی و پیاده رواهى مساجد را میپوشاند‪ ،‬نشان از قداست و اپكی و آرامش است‪ .‬رنگ سفید رد‬
‫ش‬
‫معمارى اسالمی‪ ،‬کل واحد و توحیدى هب خود می گیرد و رد جهت بیان حاالت قدسی و نیایش گرى هب کار می رود‪ .‬رنگ سفید رپ معنارتين رنگ رد‬
‫عالم روحانی است‪.‬‬
‫آبی‬ ‫‪.٨.4.2‬‬
‫بخ‬ ‫عم‬
‫رنگ آبی قی دارد که بینهايت و هب جهان خیالی و دستنیافتنی وا می دارد‪ .‬قدرتش رد كنشپذریى است و نیرويی آرام ش‬
‫هم‬ ‫ی‬
‫است‪ ...‬امروزه‪ ،‬چراغربقاهى آبی رنگ رد آسا ش گاهاه رباى آرام کردن بیماران هب کار می رود و چنان رنگ ديواراهى مراکز اسالمی را آبی‬
‫و آسمانی رد نظر می گیرند‪ .‬آبی داراى قدرتی است همانند قدرت طبیعت رد زمستان‪ .‬هن گامی که همه جواهناه و رویش اه رد ظلمت و سكوت پنهان می‬
‫شوند‪ .‬آبی همیشه ساهی دار است و رد نهايت زبرگی خود هب اتریکی میگراید‪ ...‬آبی روان را هب امواج ايمان‪ ،‬هب بیانتهاى روح سوق می دهد‪ .‬آبی‬
‫چي سم‬
‫رباى ما هب مفهوم ايمان و رباى نيی اه بول فناانپذریى است‪.‬‬
‫الجوردى‬ ‫‪.٨.4.3‬‬
‫الجوردى رنگ عالم مثال است و وسعت ردون و بی کرانگی آسمان را نشان می دهد‪ .‬رد کاشیکارى مانند آسمان فضاء را می‬
‫نق‬ ‫نج‬
‫پوشاند و نقوش زرد و انر ی رد میاهن آن مانند ستارگان رد آسمان می ردخشند و ش و ن گاراهى گیاهی‪ ،‬آدمی را هب خیال بهشت می ربد‪ .‬خطوط‬
‫سم‬ ‫نق‬ ‫نق‬

‫آناه قداست و آیات نور را رد ربدارند‪ .‬بدين گوهن است که کالم و ش رد هم مینشينند و هر ش و ن گار بول و نماد چیزى از آن عالم مثال می‬
‫‪95 | P a g e‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫شود‪ .‬اکثرا رد مراکزاسالمی رد فراز گنبداه‪ ،‬رواقها‪ ،‬ايوانها و ظاهرا زمينه كتیبه اهرا از کاشی اهى الجوردى کار می كنند و یا رنگ الجوردى ارتباط دهنده‬
‫روان هب آسمان است رد نظر می گیرند‪.‬‬
‫‪ .٨.4.4‬قرمز‬
‫مخ‬
‫رنگ سرخ هب شدت میردخشد و هب آسانی اتریک و خاموش نگردیده بسیار انعطاف پذری است و هب حاالت تلفی رد میآید‪ .‬اين‬
‫مي‬ ‫ش‬ ‫بیش‬ ‫تنف‬ ‫نب‬

‫رنگ ض را سريع کرده فشار خون را باال می ربد و س را تر میسازد‪ .‬بیانگر نیروى حیاتی‪ ،‬فعالیت عصبی و معناى آرزو و همه کلاهى ل و‬
‫ً‬
‫اشتیاق را دارد‪ .‬قرمز نشانگر آرزوى شدید رباى همه چیزاهيی است که شدت زندگی و كمال تجرهب را رد پوشش خود دارند‪ .‬قسما از اين رنگ اه رد تنوری‬
‫تجم‬
‫مصنوعی اماكن و نمااهى خارجی مراکز اسالمی کار می گردد که تنوری آن از طرف شب هب ع كنندگان چنگ می زند و شورش ایجاد می كند ات‬
‫آانن هب اشتیاق وارد عبادت گردند‪.‬‬
‫‪96 | P a g e‬‬
‫‪ .٨.4.5‬زرد‬
‫رنگ زرد از جمله روشن رتين رنگاهست که صفات آن عبارتند از‪ :‬روشنی‪ ،‬بازاتب‪ ،‬کیفیت ردخشان‪ ،‬شادمانی زودگذر می باشد‪،‬‬
‫ت‬ ‫سه‬
‫رنگ زرد‪ ،‬نمایانگر توسعه طلبی بالمانع‪ ،‬ل گرفتن یا سکین خاطر است‪ .‬از لحاظ نمادى‪ ،‬مشابهت گویا و دلپذری هب نور آفتاب دارد‪ ...‬از لحاظ‬
‫خشش‬ ‫سم‬
‫بولیک با فهم و داانيی ارتباط داشته و نشان از دانش و معرفت است‪ .‬زرد طاليی‪ ،‬رنگی است منور با رد ی مالیم‪ ،‬بدون وزن و ان‬
‫م‬
‫متعادل؛ رنگی است که رد گذشته هب جاى نور و روشنی هب کار میرفته است‪ .‬اين رنگ خلوط با رنگ سرخ رد چراغ اه و تنوری و زتئین داخلی مراکز‬
‫قبي‬
‫اسالمی از ل كتابخاهن و سالن آموزشی کودکان که بازگو كننده دانش و معرفت است مورد کارربد قرار می گیرد‪.‬‬
‫‪ .٨.4.6‬سبز‬
‫رنگ سبز رد حد افصل زرد و آبی قرار دارد و رتكیبی از اين دو رنگ می باشد که نشاندهنده ارضاى آرامش و امیدوارى است‪ .‬رنگ‬
‫فص‬ ‫ی‬
‫سبز‪ ،‬آمیزشی از دانش و ايمان است‪ .‬سبز متما ل هب زرد‪ ،‬احساس جوانی و نیروى بهار میآورد‪ .‬و هب اين علت رد ل بهار شادى‪ ،‬تصورى‬
‫ی‬
‫جداى از دیگر مواقع دارد‪ .‬رنگ سبز متما ل هب آبی‪ ،‬حالت روحانیت را نشان می دهد‪ .‬سبز رنگ حرم پیامبر(ص) است‪ .‬روايت است که‬
‫یس‬
‫رد هن گام زنول وحی‪ ،‬افق آسمان هب رنگ سبز نمایان شد‪ .‬رنگ سبز زندگی و ز تن و آرامش دهنده است‪ ،‬سبز مطلق‪ ،‬آرامرتين رنگ‬
‫ً خ‬ ‫لي هم‬ ‫هی جنبش‬

‫اهست کانون چ ی نیست و هب د ل ین ساكن ماندن کسالت آفرين می شود و هب اين علت با رنگ اهى دیگر می نشیند‪ .‬اکثرا دا ل‬
‫هم‬
‫محراب از ین رنگ کار گرفته می شود‪.‬‬
‫‪97 | P a g e‬‬
‫‪ .٨.4.7‬فیروزه اى‬
‫نف‬
‫رنگ فیروزه اى دید را قوى میكند‪ ،‬انزايی از بین میرود‪ ،‬ع زت و سالمت س میآورد‪ ،‬پس فیروزهاى را رب کاشیاهى گنبد و منارهاه هب‬
‫ب‬ ‫نم‬
‫کار میربدند رباى تداوم ساختمان و قوى ودن دید باطنی بازدید كنندگان و عبادت كنندگان بهتر است‪ .‬منبر و ديوار اهى مقا ل قبله را فیروزه اى‬
‫نق‬
‫رد نظر می گیرند ات رد جهت تقويت دید و سالمتی نمازگزاران ش ربجسته را ايفاء نماید‪.‬‬
‫‪ .8.5‬كتی َنه (کَتیبَة)‬
‫نخ‬ ‫نق‬
‫نوشتهاى که رب باالى ردوازه یا ديوار ساختمان مسجد و یا ديوار محوطه روى سنگ یا کاشی ش و یا حک شده باشد كتیبه می نمامند‪ ،‬رد ست كتیبه‬
‫ً‬ ‫گ‬
‫اه با آجر چینی و چ ربى اه و اکنون با کاشی معرق و یا کاشی خشت اغلب هب رنگ سفید رب زمينه الجوردى و بعضا كتیبه اهى حجارى شده از سنگ‪،‬‬
‫‪98 | P a g e‬‬
‫نق‬ ‫مخ ً‬
‫صوصا سنگ مرمر ساخت و ظرافت کارى می گردد‪ .‬كتیبه اه با انواع خطوط زتئینی کوفی و ثلث رب اماكن مذهبی ش می شوند و گويی اين خطوط زيبا‬
‫تحس‬ ‫مجم‬ ‫چش‬ ‫نق‬

‫همراه با ش و ن گاراهى متنوع زیبنده و انحنااهى م نواز‪ ،‬همه و همه وهع و گل چینی را هب وجود می آورند که ین هم گان را رب می انگیزد‪.‬‬
‫‪ .8.6‬نورگیر ها‬
‫نورگیر یا نور رپدازاه رد اطراف و یا رد ساق گنبد اه ساخت می گردند که هب علت شدت و ضعف نور طرح اهى بديعی را هب وجود آورده و رب‬
‫بیش‬ ‫ً‬ ‫معم ً بغ‬

‫زيبايی مساجد گنبددار افزوده اند‪ ،‬اين نورگیر اه که وال رد ل ايوان اه نیز اعمار می گردند و اصطالحا هب آن اپچنگ گفته می شود که رد ترين مساجد‬
‫اپچنگ اه جزء عناصر گنبداه می باشند‪.‬‬
‫نق‬
‫نورگیراه از مواد کاشی‪ ،‬سنگ‪ ،‬خشت پخته و چوب ساخت می گردند و داراى ش اهى هندسی می باشند‪ .‬یکی از زيبارتين پنجره اهى نورگیر‬
‫ع‬
‫پنجره اهى مشبک چوبی است که با طرح اهى متنوع گره سازى‪ ،‬ملکردى رد پنجره اه و رد اهى ارسی دارند‪.‬‬
‫‪99 | P a g e‬‬
‫َمق َ‬
‫صوره‬ ‫‪.8.7‬‬
‫مح‬ ‫مق‬
‫صوره یا حجاب و حافظ اطراف محراب‪ ،‬معنی اطاق کوچک را اراَئ می كند و بهتر باید نوشت که اطاق کوچک صورى رد جلوى مسجد‬
‫مق‬
‫و محراب بوده که پیش نماز رد آن میایستاده است‪ .‬صوره یک ردیچه مشبک داشت که نمازگزاران تنها از آن ردیچه پیش نماز را دیده می‬
‫مق‬ ‫نخس کس‬ ‫ی‬

‫توانستند‪ .‬ربخی از اتر خ نویسان معمارى اسالمی حضرت عثمان بن عفان را تین ی دانستهاند که صوره را رباى امنیت پیش نماز رد‬
‫نم‬
‫ساختمان مسجد افزود وده بود‪.‬‬
‫‪100 | P a g e‬‬
‫اِ نیرير‬ ‫‪.8.8‬‬
‫تعم‬
‫از دیدگاه مهندسی و معمارى فضاى داخلی ساختمان اه و یرات نظر هب کارربد آن اه طراحی می گردند ات چی گوهن ظرافت کارى و زتئین‬
‫طبی‬ ‫لم‬ ‫تعم‬

‫گردند‪ ،‬مساجد از جمله یرات عام ا نفعه اند که رد یک شباهن روز بار بار مورد کارربد قرار می گیرد‪ ،‬نیاز است که رد باره تنوری عی و مصنوعی‪ ،‬انتخاب‬
‫کل‬
‫رنگ‪ ،‬نقاشی و كندن كارى‪ ،‬میناتورى ردب و کین‪ ،‬زتئینات عناصر ساختمانی هر کدام هب گوهن جداگاهن ظرافت کارى و نماد اهى معمارى اسالمی ربجسته و‬
‫ً‬
‫مرغوب ربگزیده شوند ات همه فضاء اهى داخلی رباى اشتراک كنندگان قطعا خوشايند و دلپذری باشد‪.‬‬
‫ً‬ ‫ی‬ ‫بیش‬

‫سقف اه تر با قند ل و پکه مزين می شدند‪ ،‬خوب است که پکه قطعا حذف گردند ات صداى آن هب نمازگزاراه مزاحمت ایجاد نکند و هب‬
‫کل‬
‫عوض اریكندیشن افزود گردد‪ ،‬کین اه با شیشهء دوال و شمالگیر از گرمی و سردى پیش گیرى می كنند‪ .‬رد ديواراه زندیک هب سقف با كتیبهء از آیات‬
‫بیش‬ ‫کش‬
‫قرآن از چوب و یا سنگ اهى مصنوعی روى ی رباى زینت افزايی داخلی مهم است‪ .‬رد آاثر اهى اسالمی تر كتیبه با آیات قرآن رد نمااهى‬
‫خارجی مزين می گردد‪.‬‬
‫‪101 | P a g e‬‬
‫مق‬ ‫خ‬ ‫کل‬

‫چوکات اهى ردب و کین اه كندن كارى و میناتورى می گردند‪ .‬اپهی اهى که رد دا ل سالن اه قرار می گیرند باید داراى طع داریوى مملو از‬
‫ع‬
‫سرستون‪ ،‬زری ستون و ظرافت کارى اهى که همه بازگو كننده معمارى اسالمی است باشد‪ ،‬باید یاد آور شد که از رنگ سبز استفاده هب مل آمده و از‬
‫استفاده رنگ اهى روغنی که انع كاس دهنده تصوری است خوددارى می گردد‪ .‬نقاشی اه هم خوبند اما روى کارى‪ ،‬كندن کارى و ظرافت کارى رد اموز‬
‫زتئیناتی جای گاه وژیه دارد‪.‬‬
‫طبی‬ ‫بیش‬
‫ترين مساجد که مورد بهره ربدارى قرار دارند تنوع تنوری عی و مصنوعی رد آن هب کار رنفته است‪ ،‬حتی رد محراب روشنی نباشد ردست‬
‫نم‬ ‫چش‬
‫م پیش نماز آن را دیده ی تواند‪ ،‬وجود پ جنره اهى نورى‪ ،‬نورگیراه و اپچنگ اه الزمیست و باید چنان تنوری مصنوعی رد نظر گرفته شوند که اشتراک‬
‫چش‬ ‫خس‬ ‫بیش‬ ‫خس‬

‫كنندگان احساس تگی نکنند‪ ،‬ترين وسیله تگی چراغ اهى مهتابی اند و نور سفید م را خسته می سازد‪ ،‬رد گزنش رنگ نور چراغ و رنگ داخلی‬
‫من‬
‫سالن مسجد رد نهايت دقت گردد ات رازاهى بهداشتی و ظرافت معمارى هب گوهن ظم و قبول شده مورد کارربد قرار گرفته شود‪.‬‬
‫‪102 | P a g e‬‬
‫کل‬
‫رد گزینش رنگ سقف و ديواراه‪ ،‬مساحت کین اه و ردوازه اه‪ ،‬نوعیت و رنگ فرش و سقف باید خیلی اه دقت شود ات نمازگزار هب جاى‬
‫بیش لچس‬ ‫نس‬ ‫خ‬ ‫خس‬

‫تگی و کسالت احساس آرامش و رضايت داشته و هب هر اندازه که دا ل مسجد باشند گیرایش آن اه بت هب مسجد تر و د پتر گردد‪ .‬رباى طرح‬
‫ً‬ ‫تعم‬
‫اين همه ظرافت و زيبايی هب معمارى مراکز اسالمی نیاز است ات مهندسین و معماران کارفرما و مجرب توظیف گردند ات رد طرح و مهندسی یرات کامال‬
‫دقیق بوده و نورم و معیارات مراکز اسالمی را رعايت نمايند‪.‬‬
‫‪َ .8.9‬سقف‬
‫تعم‬ ‫نس‬
‫بت هب ساری یرات ارتفاع مسجد هب زيبايی آن می افزاید و سالن اهى نمازخوانی باید مرتفع دزیاين گردند‪ ،‬هر چقدر ارتفاع مسجد بلندرت باشد‬
‫بخ‬ ‫من‬
‫زيبايی داخلی ظم رت جلوه می كند‪ ،‬حتی اگر الزم شد مسجد چندين طبقه باشد‪ ،‬باید محراب و ش جلوى آن ات سقف باشد و سپس انتهاى مسجد (با‬
‫شرط توجه هب نکته بعد) چند طبقه شود‪ .‬سقف مسجد نظر هب نحوه طراحی آن باردنظرداشت ظرافت کارى معمارى اسالمی افزارکارى‪ ،‬کاربندى و‬
‫منح‬
‫مقرنس کارى می گردد که هر کدام آن زيبايی صر خود را نظر هب انترری و نماى داخلی سالن مسجد دارا می باشد‪.‬‬
‫‪103 | P a g e‬‬
‫ََُ‬
‫‪ .8.10‬مقريس کاری‬
‫نق مهم‬
‫یکی از عناصر زتیینی معمارى که رد زيبا ساختن بنااهى اسالمی هب وژیه مساجد ش ی دارد مقرنس کارى است‪ .‬مقرنس اه که شباهت زیادى‬
‫ی‬ ‫تعم‬ ‫ش‬

‫هب الهن زنبور دارند‪ ،‬رد بنااهى اسالمی هب کل طبقاتی که روى هم ساخته شده رباى آرایش دادن نماى داخلی و خارجی یر و یا رباى آن که هب تدر ج از‬
‫ی‬ ‫ی‬ ‫ش‬ ‫ش‬

‫یک کل هندسی هب کل هندسی دیگرى تبد ل شود؛ هب کار می روند‪ .‬اين مقرنس اه را می توان از جمله وسا ل مورث ساختن گنبد اه دانست‪ ،‬که بعداه‬
‫بیش‬ ‫مح‬
‫تواى نظرى اوليه را از دست داده و تر رباى زتئین محراب و ايوان هب کار می رود‪.‬‬
‫‪104 | P a g e‬‬
‫کاریندی (رشمی یندی)‬ ‫‪.8.11‬‬
‫ک‬ ‫مجم‬
‫وهع باریکه طاق اهى موربی یا ج خمیدگی است که از تقاطع آن اه جهت زدن طاق‪ ،‬هب منظور ایجاد پوشش استفاده می كنند‪.‬‬
‫گ‬
‫اقلب اين باریکه طاق اه با استفاده از نی و چ هب دست می آید‪.‬‬
‫اگر کاربندى هب گوهن پوشش دوم مطرح باشد‪ ،‬جهت اتصال بین پوشش کاربندى با سقف اصلی رد داههن اهى زبرگ‪ ،‬اکثر اواقت از ساز و‬
‫تقس‬ ‫معم ً بخ‬

‫(طنابی است از الیاف خرما و نی) استفاده می كنند‪ .‬کاربندى اه وال هب دو ش عمده اقلب شاقولی و سر سفت یم می شوند‪.‬‬
‫‪105 | P a g e‬‬
‫‪ .8.12‬قرش‬
‫رد سالن نمازخوانی مساجد کف ساختمان باید از نوع اپركتی باشد ات از رطوبت جلوگیرى نماید ات نمازگزاران از ارث آن هب امراض روماتیزم‬
‫ً‬ ‫هم‬
‫گرفتار نشوند‪ .‬و چنان فرش اهى مساجد خصوصا رد سالن نمازخوانی چیزى ضرورى است که تهيه می گردد ات نمازگزار هب راحتی نماز بخواند‪ ،‬تجرهب نشان‬
‫میدهد که فرش سجادهاى هر چند که رد روزاهى اول قشنگرت هب نظر میرسد اما رد گذشت زمان هب ارث کارربد بیش از حد ن كات که اپى و زانو تماس‬
‫بیش‬
‫تر دارند فرسوده می شوند و حالت زشت و انپسند را هب خود می گیرد‪ ،‬خوب است که از جنس و کیفیت عالی ربخوردار باشد ات هب زودى مورد فرسایش‬
‫ً‬ ‫قش‬
‫قرار نگیرند‪ .‬پیش از تعبيه فرش‪ ،‬مواد فوم که رباى رنم بودن و راحتی ر زریين فرش خیلی اه خوب است رد صورت نبود کف اپركیتی حتما رد نظر‬
‫گرفته می شود‪.‬‬
‫رنگ فرش اه می توانند از نوع رنگ اهى گرم چون سبز تیره‪ ،‬جگرى و یا زمردى ربگزیده شوند ات نمازگزاران رد آن احساس راحتی‬
‫نم‬
‫وده دلگیر نشوند‪ .‬حتی جاى نماز اه باید نظر هب زيبايی تیر و بیر فرش گردند ات نمازگزار هب آسانی واعظ را دیده بتوانند‪ ،‬باید طراح رباى اين باریکی اه و ظرافت‬
‫مجس‬ ‫مجم‬
‫کارى توجه نمايند ات رد وع مسجد با زيبايی اهى اسالمی م و آماده گردد‪.‬‬
‫‪106 | P a g e‬‬
‫ه‬‫ه‬ ‫ن‬
‫فصل م‬
‫ته‬ ‫تن‬ ‫ی‬ ‫گ‬ ‫ی‬ ‫س‬ ‫ک‬‫ی‬ ‫تخن‬
‫موضوعات ی رما ش‪ ،‬رما ش‪ ،‬وری و وهی‬
‫‪107 | P a g e‬‬
‫‪ .9.1‬ی نوير طن بعی و مصنوعی‬
‫هم‬
‫نور انسان را اقرد هب دیدن اشیاء ماحول گردانیده و چنان جهت از بین ربدن میکروب و هواى افسد که هب تندرستی آسیب می رساند‬
‫خ‬ ‫تعق‬ ‫ً‬

‫قطعا مورث است‪ ،‬از دید بهتاشتی حداقل دوساعت نور آفتاب جهت یم میکروب اه رد دا ل اماكن سفارش شده است‪ ،‬توسط پنجره اهى نورى‬
‫چش‬ ‫طبی‬ ‫سط‬ ‫طبی‬

‫سالن اه و اماكن تنوری عی شده که از روى مساحت ح اماكن محاسبه می گردند‪ .‬تأمین نور عی باالى م مورث و مفید است اما رد تأمین نور مصنوعی‬
‫من‬ ‫ّ‬ ‫ئ‬

‫مساجد از مسا ل دیگرى که باید مورد توجه قرار گیرد تأمین الزم صورت گیرد‪ .‬نور مناسب و ظم رد جذب مردم هب مسجد مؤرث است و هم رباى‬
‫ت‬
‫آموزش و رپورش‪ ،‬بلیغ دين و ارتباط با مردم تأثیر هب سزايی دارد‪ .‬انگفته نماند که رنگ نور باالى روان انسان ارثگزار است‪ ،‬رد تأمین نور داخلی‬
‫کوشش گردد ات از چراغ اهى دلخراش و دلگیر استفاده صورت نگیرد‪.‬‬
‫‪ .9.2‬گرمايش و سرمايش‬
‫‪108 | P a g e‬‬
‫پ یش‬ ‫پیش‬ ‫ی‬

‫مسا ل گرمایش و سرمایش رد مساجد خیلی اه مهم است که رد عصر کنونی تکنالوژى رفته اين همه چالش اهى ین که رد مساجد سالن اهى‬
‫مح‬ ‫ح نم‬
‫زمستانی و اتبستانی رد نظر می گرفتند ل وده است و رد هر حالت شمالگر رد ل ورودى رد نظر گرفته می شود‪.‬‬
‫لي‬ ‫لي‬
‫رد گذشته اه کاشی کارى مساجد از یک سو هب د ل كنترول ربودت و حرارت و از سوى دیگر هب د ل زيبايی کار می گردید؛ مگر امروزه هب‬
‫تج‬ ‫ئ‬
‫راحتی می توان با وسا ل مدرن سرمایش و گرمایش مساجد را هیز کرد و از مصارف بیهوده دورى جست‪ .‬گاهی هزينه زیادى رباى کاشی کارى‬
‫معض‬ ‫ح‬ ‫هی‬ ‫ن‬

‫محراب مسجد انجام می شود اما مردم از سرما و گرما و یا کف پوش مسجد ر ج می ربند و چ کس هم هب فکر ل اين ل نیست‪ .‬امروزه می توان‬
‫ي عص م ت نم ست ك یش هم‬ ‫ّ‬
‫زيبايی اهى بیرون مسجد را هم با هزينه خیلی كم و با ابت كارات و خال ت ر ط با زمان و ا كاانت ا ن ر ر ب ود‪ .‬د گاه اری ند ن و نان‬
‫چ‬ ‫م‬ ‫تب‬ ‫م‬ ‫قی‬
‫صح‬ ‫نس‬
‫تأمین شبکه مرکزگرمی بت هب پکه اهى چتی و بخارى اهى مواد سوخت ی و موردن است‪ .‬کارربد عايق سرما و گرما رد تمامی بدهن اهى ساختمانی‪ ،‬پنجره‬
‫سم ح‬ ‫تن‬ ‫تج‬ ‫خ‬

‫اهى نورى‪ ،‬مد ل اه و ساری هیرات رباى ظیم گرمایش و سرمایش نیز می تواند حتی االم كان نقيصه مو ی را ل و اصالح کرده و محيط مطلوب را‬
‫خ‬
‫رد دا ل اماكن فراهم می سازد‪.‬‬
‫‪ .9.3‬ی بظيم صوت داجلی و جارحی مساجد‬
‫بش‬ ‫هم‬ ‫ی‬ ‫بش‬ ‫مهم‬

‫نیایش از ترين نیازاهى معنوى ر هب شمار می رود‪ .‬هب وجود آمدن نیا ش گاه رد شهراه نشان از ا یت و توجه وژیه جوامع رى رد طول‬
‫مهم‬ ‫بش‬ ‫ی‬

‫اتر خ هب اين نیاز ربجسته دارد‪ .‬رد اين میان اسالم نیز هب عنوان دينی جامع که تمام نیازاهى رى را مدنظر دارد و مسجد را هب عنوان ترين مرکز‬
‫اجتماعی و عبادى مسلماانن مطرح می كند‪.‬‬
‫‪109 | P a g e‬‬
‫هم لي سیس‬ ‫هم‬

‫مساجد و اماكن مذهبی هب علت ریشه اهى دينی مردم کشورمان از ا یت بااليی ربخودار است‪ .‬هب ین د ل تم صوت و صداى‬
‫پخ‬ ‫سیس‬ ‫تف‬ ‫نق‬

‫مناسب‪ ،‬ش وژیه اى رد انع كاس و هیم رباى شنوندگان ايفاء می نماید‪ .‬تم صوتی مساجد و اماكن مذهبی شامل ش اذان و ااقمه نماز رد‬
‫سخ‬
‫مساجد‪ ،‬نرانی‪ ،‬وعظ و ربگزارى ربانمه اهى مذهبی می باشد‪.‬‬
‫سیس‬
‫‪ .9.3.1 .1.21‬رباى انتخاب تم صوتی مساجد هب چه ن كاتی باید توجه شود؟‬
‫صح‬
‫‪ .1‬صداى یکنواخت‪ :‬یک مسجد از فضاءاهى چون ن (ورودى مسجد)‪ ،‬ايوان (فضاى بیرونی مساجد)‪ ،‬شبستان‪ ،‬گنبد‪ ،‬مناره و محراب‬
‫قس‬ ‫حج‬ ‫پخ‬ ‫تشکي‬

‫ل شده است‪ .‬رد هن گام ش اذان می بایست صداى موذن هب گوهن یکنواخت و با م مناسب رد تمامی مت اهى مسجد شنیده‬
‫شود‪.‬‬
‫سیس‬ ‫تج‬
‫‪ .2‬انتخاب هیرات کار آمد یکی دیگر از موارد مهم رباى دستیابی هب تم صوتی مناسب می باشد‪:‬‬
‫سی‬
‫الف‪ :‬بلندگو یا ا یکر‬
‫ش‬ ‫سیس‬
‫انتخاب بلندگوى مناسب رباى تم صوتی مساجد بسیار مهم است‪ .‬با توجه هب ارتفاع زیاد و فضاء گنبدى کل مساجد می بایست از‬
‫بلندگواهى متناسب بهره گرفت‪ .‬بلندگواهى ستونی رباى جلوگیرى از بازاتب صدا بهترين گزينه رباى مساجد هستند‪ .‬البته هب غیر از نوع‬
‫س نس‬ ‫هم‬
‫بلندگو توجه هب کیفیت ساخت و اپرامتراهى فنی بلندگو نیز حازئ ا یت است‪ .‬اپ خ فرکا ی‪ ،‬توان و شدت صوتی از اپرامتراهى اصلی‬
‫است که باید رد نظر گرفته شود‪.‬‬
‫ب‪ :‬آمپلی افری (تقويت كننده صدا)‬
‫‪110 | P a g e‬‬
‫صدا رسانی هب بلندگواه از طريق آمپلی افریاهى صوتی صورت می گیرد‪ .‬نظر هب اين که فواصل بلندگواه از یکدیگر رد مساجد کالن و زیاد باشد؛‬
‫هم‬
‫تعداد بلندگواه نیز زیاد می باشد توجه هب نحوه انتقال سیگنال صوتی حازئ ا یت وژیه اى خواهد بود‪.‬‬
‫میکس‬
‫ج) ر صدا‪:‬‬
‫تج‬ ‫میکس‬ ‫میکس‬ ‫تج‬

‫تمامی هیزات صدا توسط صداربدار هب وسیله ر كنترول می گردد‪ .‬ر صدا رب اساس هیزات صدا (مانند تعداد میکروفون و‬
‫میکس‬ ‫میکس‬ ‫میکس‬

‫تعداد بلندگواه) و ام كاانت ضرورى (مانند تعداد کاانل‪ ،‬افکت‪ ،‬اکوالزیر و ‪ ) ...‬انتخاب می گردد‪ .‬راهى صدا هب دو دسته ر دیجیتال و ر‬
‫تقس‬
‫آانلوگ یم می شوند‪.‬‬
‫د) مایکروفون‪:‬‬
‫ی‬
‫مایکروفون وسیله اى است که صدا را هب سیگنال الکتریکی تبد ل می كند‪ .‬مایکروفون اه انواع ساختارى متفاوت (مانند دينامیک‪ ،‬خازنی‪،‬‬
‫نت‬ ‫ی‬ ‫سی تقس‬ ‫م‬ ‫سی‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫ن‬‫همچ‬

‫ریبون و ‪ )...‬دارند‪ .‬ن از ر ظا رى هب دو د ه رو ن اهى ی م و رو ن اهى مدار م ی وند‪ .‬ا خاب ما رو ون رب اساس‬
‫ف‬ ‫ک‬‫ی‬ ‫ش‬ ‫م‬ ‫ف‬ ‫ک‬‫ی‬ ‫ب‬ ‫ف‬ ‫ک‬‫ی‬ ‫ست‬ ‫ه‬ ‫نظ‬
‫سول و ‪ ...‬انتخاب می شوند‪.‬‬

‫مواردى چون الگوى قطبی‪ ،‬میزان حساسیت‪ ،‬سازی كپ‬
‫ّ‬ ‫هم‬
‫امروز بلندگو و دست گاه صوتی مسئله فرعی و اضافی نیست که چنان بعد از ساخت مسجد هب آن توجه شود؛ بلکه الزم است هب گوهن اى‬
‫ّ‬
‫ساختمان مسجد طراحی شود که بلندگواهى متعدد رد همه جا وجود داشته باشد ات صداى یکنواخت‪ ،‬شنوندگان را آرامش بخشد‪ .‬باید از بلندگو اهى اصل و قوى‬
‫ّ‬ ‫ن‬
‫هب کار گرفته شود‪ ،‬عده اى که زندیک هستند از صداى گوش خراش آن ر ج می ربند و عده دیگرى که با افصله نشسته اند گاهی متوجه مطالب گوينده‬
‫نم‬
‫ی شوند‪.‬‬
‫‪111 | P a g e‬‬
‫پخ‬ ‫ی‬ ‫پن‬ ‫ً‬

‫اکثرا رد مساجد نماز اهى ج گاهن و ساری نمازاهى دیگر چون رتاو ح از طريق بلندگو اه ش می گردند که اتهنوز دانشمندان اسالم روى اين موضوع‬
‫ی‬ ‫پن‬ ‫ً‬ ‫پخ‬ ‫پن‬

‫تمرکز نکرده اند‪ .‬خوب است که أذان ج وقت‪ ،‬نمازاهى عیدين و جمعه از طريق بلندگو اه ش گردند‪ ،‬اما رد بسیارى مساجد کال نمازاهى ج گاهن و رتاو ح‬
‫نش‬ ‫پخ‬
‫ش می گردند که سبب ر صوت هب مردم محله می گردد‪ .‬خوب است که صوت اهى خارجی خاموش و تنها صوت داخلی مساجد رباى‬
‫نمازگزاران روشن باشند‪.‬‬
‫سیس‬
‫‪ .9.3.2‬تم فرکانس امواج رد أذان‬ ‫‪.1.22‬‬
‫مقادری موجود رد حکم همسایگی مسجد‪ ۴۰‬رديف خاهن از هر طرف پشت‪ ،‬جلو‪ ،‬راست و چپ می باشد‪ ،‬لذا از اين جهت فرکانس امواج‬
‫رباى صداى اذان ات ‪ ۴۰‬رديف خاهن ربارب است با ‪ 2۰۰۰۰HZ‬و ‪ ۹۰dB- ۱۰‬و میانگین هر قدم متعادل انسانی؛ حداکثر افصله زمانی بین‬
‫پخ‬ ‫پخ‬
‫شنیدن اذان و رسیدن هب مسجد عبارت است از استاندارد زمانی حداکثر ‪ 5‬دقیقه ش قرآن کریم مقدمه اذان و ‪ ۱۰‬دقیقه ش اذان از‬
‫بلندگوى مسجد می باشد؛ مدت زمان کافی رباى رسیدن هب مسجد هب آخرين رديف از خاهن اه(رديف ‪ ۱5 )۴۰‬دقیقه می باشد‪.‬‬
‫‪112 | P a g e‬‬
‫‪ .9.4‬تهوبه‪:‬‬
‫پ یش‬ ‫پیش‬ ‫ی‬

‫مسا ل تهوهی رد مساجد خیلی اه مهم است که رد عصر کنونی تکنالوژى رفته اين همه چالش اهى ین که رد مساجد سالن اهى زمستانی و اتبستانی‬
‫متع‬ ‫حتم‬ ‫ح‬

‫رد نظر می گرفتند ل شده است‪ ،‬تهوهی و تخليه هواى انمطبوع از سالن نمازخوانی‪ ،‬ساری اماكن و وضوء خاهن ی می باشد‪ ،‬رد موجوديت هواى فن‬
‫لس‬ ‫خ‬ ‫هی‬ ‫ً مح متع‬ ‫هی‬ ‫نم‬

‫انسان ی تواند چ کارى انجام بدهد و یا از جلب م كان می کاهد‪ ،‬طبعا ل که فن و بدبوى باشد چ کس رد آن دا ل نشده و حتی د رد می‬
‫شود‪ ،‬که ایجا می كند ات مسئله تهوهی اشد نیاز گردد‪.‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫بعضا مردم با اپى مرطوب وارد سالن مسجد می گردند که اين رطوبت جذب فرش شده و بعدا محيط را بوى انک می سازد‪ ،‬اين جاست که‬
‫مح‬ ‫ن‬ ‫ً‬ ‫ئ‬

‫مسئله تهوهی و رد نظرداشت مسا ل بهداشتی رد اماكن مساجد قطعا الزامی پنداشته می شود‪ .‬وجود هواکش و مگیر اه رد وضوء خاهن اه‪ ،‬تشناب اه و ل ورودى و‬
‫حتم‬ ‫خ‬
‫دكت تهوهی رد دا ل سالن نمازخوانی ی پنداشته شده است‪.‬‬
‫‪113 | P a g e‬‬
‫‪ .9.5‬عانق کاری‬
‫مس ً‬ ‫تشع‬
‫با ردنظر داشت شع آفتاب‪ ،‬گرمی‪ ،‬سردى‪ ،‬صدا ‪ ،‬نم و باران و ربف بهتر است که رد هر عناصر که تقیما تحت شرایط جوى قرار‬
‫می گیرد؛ رد آن عايق کارى مراعات گردد‪ ،‬آهن چارد اهدى گرمی می باشد بنارب آن استعمال عايق حرارت رد پوشش ضرورى می باشد ‪ .‬کار اهى‬
‫پی‬ ‫غی همچ‬

‫عايق رطوبت هب منظور حفاظت عناطر کانکريتی‪ ،‬سنگی‪ ،‬فلزى و ره و ن رباى رى از وذ آب اهى زری ز ی‪ ،‬ر و ت ود نا ر سا ما ی‬
‫ن‬ ‫خت‬ ‫ص‬ ‫ع‬ ‫خ‬ ‫ب‬ ‫ط‬ ‫ن‬ ‫می‬ ‫نف‬ ‫ی‬‫گ‬ ‫ش‬ ‫ی‬ ‫ن‬
‫هم‬
‫و چنان از اتثیر عوامل مضره و دیگر آب اه اجراء می شوند‪.‬‬
‫عايق رطوبت از نقطه نظر طريقه ایجاد و رتتیب مواد یکه هب کار ربده می شوند چنین دسته بندى می گردد‪:‬‬
‫قبي‬
‫‪ )1‬عايق اهى رنگی از ل قیر و مواد سنيتیک‪.‬‬
‫‪ )2‬عايق اهى سرشی از مواد رولی و ورقه اى هب اساس قیر‪ ،‬الیاژاهى قیر و یا پولی میراه‪.‬‬
‫سم س‬ ‫پلس‬
‫‪ )3‬عايق اهى نوع تر مانند نتی‪ ،‬ا فلتی و ازیوماتی‪.‬‬
‫ست‬
‫‪ )4‬عا يق اهى ورقی افربیکه اى مانند ورق اهى فلزى و پال یکی رباى عايق کارى رطوبت عناطر نوع افربیکه اى که با اتثیرات شدید میخانیکی‬
‫مح‬ ‫میخ‬ ‫قبي‬

‫روربو می شوند از ل تهداب اهى ی‪ -‬بلول اه‪ ،‬صوالت سنگ چوهن‪ ،‬کانکريت از عايق داراى خاصیت جذب استفاده می گردد‪.‬‬
‫تشع‬ ‫ئ‬ ‫تعم‬

‫رد عناصر ساختمانی یرات مساجد رباى جلوگیرى از مسا ل سرما‪ ،‬گرما‪ ،‬شع آفتاب‪ ،‬صوت وغیره رباى عايق کارى از مواد ساختمانی که‬
‫قبي‬ ‫ئ‬
‫مسا ل عايق رد آن ردنظر گرفته شده است از ل خشت اهى میان خالی و سوراخدار رباى ديواراه‪ ،‬ازیوگام رباى فرشها و ديواراهى تحت‬
‫قبي پش‬
‫االرضی و کف اماكن که با آب سرو کار دارند‪ ،‬عايق گرما رد پوشش اهى نهايی از ل م شیشه يی‪ ،‬کاک و کرش سفید‪ ،‬مدنظرداشت ردوازه اهى دو‬
‫‪114 | P a g e‬‬
‫حتم‬ ‫تعم‬ ‫هم‬ ‫کل‬

‫الهی و کین اهى شیشه دو الهی و چنان ساختمان گنبد اهى دو پوسته از نوع گنبد انر رد یرات مساجد ی و ضرورى می باشد ات نمازگزاران و کودکان‬
‫تعم‬ ‫مخ‬
‫جهت فراگیرى دورس اسالمی رد مواسم تلف از یرات مساجد هب گوهن راحت استفاده نمايند‪.‬‬
‫‪115 | P a g e‬‬
‫نای نوشت‬
‫ی‬‫سلی ت ظی گ مع نجنی تعم‬ ‫س‬ ‫ج‬ ‫ی‬‫ن‬‫نج‬ ‫گ‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫ک‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ط ح مجتم‬
‫ق‬
‫رباى را ی ع ساجد و را ز ا ال ی فارش ی ردد ات ا ر وان خدارپ ت و با ه و ف ردد‪ .‬مار یا ا ر که رات‬
‫ً‬ ‫نم‬ ‫نم‬

‫معیارى اعمار وده است یتواند که مسجد معیارى باهمه خواسته اهى آن بسازد‪ ،‬شاید ابدا وارد مسجد نشده است ات با کاستی اه و نواقص آن آشنايی‬
‫داشته باشد‪.‬‬
‫تم‬
‫از طرفی دیگر آدماه که پیررت میشوند‪ ،‬جزئیات رباى شان خیلی مهم نیست! اين که مواهى شان ژولیده باشد‪ ،‬لباس شان یز نباشد و‬
‫من‬ ‫هم‬
‫غیره‪ ،‬دیگر چه ا یتی دارد!؟ اين که نمازگزاران آسمان را از پنجره ببينند یا هن‪ ،‬اين که كتاب خاهنى رد روربوى قبله ان ظم باشد و امثال هم رباى‬
‫ً هم‬
‫آناه اصال ا یتی ندارد‪.‬‬
‫ً‬
‫یک جوان که وژیگی اهى اسالمی و انسانی رد کردار و گفتارش نهفته است و حتما رد رشته عمران پویاى دانش است؛ می شود رد مهندسی‬
‫و طراحی مساجد كمک نماید ات همه وژیگی اهى معمارى اسالمی رد آن مدنظر گرفته شود‪ .‬بنارب ارشادات اسالمی اين كتاب را هب عنوانی (صدقهء جارهی) هب‬
‫نم‬ ‫نج‬
‫ا نیران و خوانندگان آن تألیف‪ ،‬تدوين و آماده ودیم ات رد ع رصه معمارى اسالمی خدمتی ارزنده انجام داده باشیم‪.‬‬
‫تم‬ ‫نخي‬
‫رد آخر از استاد زبرگوار جناب پوهنوال ديپلوم مهندس سلیمان عثما ل؛ آمر ديپار نت مهندسی و استاد دانشمند جناب پوهنوال ديپلوم محمد سعید‬
‫علم‬ ‫ب‬ ‫ن‬ ‫عم‬

‫کاکر؛ رئیس ومی دا ش گاه پولی تخنیک کا ل اظهار سپاس و امتنان می نمایم که با ن گاشتن تقریظ هب اين ارث ی ارج گذاشته و رباى ما افتخار بخشیدند‪.‬‬
‫‪116 | P a g e‬‬
‫زندگی نامه و آموزه های کاری نويسنده‬

‫ُ‬
‫محمد ضناء اجدی م نولد اندراب‪-‬یعالن‪ ،‬آموزش نافنه لیسهء محمد علم ق بض زاد و دايش آموحنه نولی نخننک کانل می ناسد‪ .‬مقاله ها‪ ،‬رساله ها و كناب‬
‫های زنادی در عرصه معماری يری یب‪ ،‬نأل بف و ندوین نموده و از طرنق رسابه انیریتی (ندنده معماری) به گوبه روزمره به دسیرس همگان قرار داده اشت‪.‬‬
‫‪ .1‬در سال ‪ 2008‬منالدى منحیث انجنیر ساخوى در يروژه ساهراه کشم‪-‬ق بض آناد وال یت ندحسان مرنوط شموان ‪ LBG -‬يراى كمیر از نك سال‬
‫انحام وط بفه نموده که در یطن نق اجزاء و ط بقات يسیر سرك فعالیت های موير را انحام داده اشت؛‬
‫‪ .2‬در سال ‪ 2009‬منالدى منحیث انجنیر ساخوى و ماپن نور به یعداد دو يروژه مكیب دهانی نا مراکز نحف بقانی سان در سولگره وال یت نلخ که از سوى كمینه‬
‫سوندن يراى افعايسنان یطن نق می گردند به تهره يردارى سیرده اشت که از سوى قربه داران سولگره لوح یقدير نیز به دشت آورده اشت؛‬
‫‪ .3‬در سال ‪ 2010‬منالدى منحیث انجنیر ساخوى و كنیرولر به یعداد سه يروژه مكیب دهانی در ورسج وال یت نحار که از سوى كمینه سوندن يراى افعايسنان‬
‫یطن نق می گردند به تهره يردارى سیرده اشت؛‬
‫‪ .4‬در سال ‪ 2010‬سه ناب يرق کوجك آنی ‪ MHP‬از سوى وزارت احناء و انكساف دهات نمونل می گردند در جال وال یت نحار یطن نق کرده اشت؛‬
‫‪ .5‬از سال ‪ 2011‬منالدى نا ‪ 2013‬منحیث ماپن نور و كنیرولر يروژه هاى انكساقی والنات و مرکز در رناشت عمومی طرح و نوحند وزارت اق بصاد انحام وط بفه‬
‫نموده که صدها يروژه انكساقی را در والنات و مرکز نازدند و یظارت کرده اشت‪ ،‬درمورد دشت آورده هاى نی ساینه ى را به وزارت اق بصاد به ارمعان‬
‫آورده اشت؛‬
‫‪ .6‬در سال ‪ 2014‬یظر به درایت و اسبعداد کاری‪ ،‬رهیرى وزارت اق بصاد او را منحیث سريرشت آمریت انجنیرى رناشت مالی و جدمات نوط بف نمود که‬
‫در این مدت به یعداد سه يروژه یعمیر ادارى رناشت هاى اق بصاد در والنات مندان وردك‪ ،‬ینخسیر و دانكندى را مديریت و به تهره يردارى سیرده اشت‪.‬‬
‫همحنان مراق یت کننده یعمیر ايستن نوت يروژه سازی وافع شهر نو کانل نوده که به هزینه ‪ 117‬منل نون افعانی از نودجه انكساقی وزارت اق بصاد نمونل می‬
‫ن‬
‫گردند کمنل و در سال ‪ 1393‬رشمأ نوسط اراکین نلند نابه دولت نازگسانی و به تهره يرداری سیرده سد‪ .‬که یظر به این همه فعالیت از رهیری مقام‬
‫وزرات لوح یقدير به دشت آورده اشت؛‬
‫‪ .7‬یظر به نالش و درایت کاری از سال ‪ 1393‬خورسندی نا ماه قوس ‪ 1396‬منحیث آمر طرح و ديزاین در رناشت يروژه سازى وزارت اق بصاد از طرنق‬
‫رفایت آزاد کامناب و به کار ادامه داد‪ ،‬در این مدت اسناد ديزاین دها يروژه انكساقی را ارزنانی نموده که در پننحه نازهم از سوى رهیرى وزارت اق بصاد‬
‫مورد سنايش قرار گرقت‪ .‬و همحنان روى مساینل دسوار و مسكالت هاى یطن نق شهرك و یندهای يرق که در جال یطن نق هسنند نازدند و یظارت می‬
‫نماند؛‬
‫‪ .8‬از نارنخ اول ماه قوس ‪ 1396‬خورسندی مسبفيما به آمریت ديزاین ساحيمان های رناشت نحلنل های اق بصادی و سرنک سازی زيریناها ای بقال‬
‫يست گردنده که در ارزنانی اسناد ديزاین و یظارت از کار قزنکی يروژه های انكساقی انحام وط بفه می نمود‪.‬‬
‫‪117 | P a g e‬‬
‫ارتباط با ما‪:‬‬ ‫‪.1.23‬‬
‫ناند نوشت که درصورت کدام پیسنهاد‪ ،‬ای بقاد و ارسال سؤاالت و نوافص این كناب به يسانی های زير رخوع نموده آن را يرای ما یقرسنند!‬
‫آدرس انیریتی (‪)http://civil-constructions.blogfa.com/‬‬
‫انمنل آدرس(‪)engzia.ahady@gmail.com‬‬
‫آدرس وانیر و وايس أپ – (‪) 0093799025577‬‬
‫منابع مأخذ‬ ‫‪.1.24‬‬
‫‪ .1‬مهندس کوروش محمودی‪ ،‬مساجد؛ اطالعات معماری‪ 2006 ،‬ویرایش چهارم‪ ،‬ناشر آینده سازان – شهرآب؛‬
‫‪ .2‬مهندس کورش محمودی دده بیگلو‪ ،‬بیژن شادپی‪ ،‬مساجد؛ عناصر و جزئیات ساختمانی‪ 2002 ،‬ویرایش دهم‪ ،‬ناشر شهرآب – آینده‬
‫سازان؛‬
‫‪ .3‬پرایس‪ ،‬کریستین‪ ،‬تاریخ هنر اسالمی‪ ،‬ترجمه مسعود رجب نیا‪ ،‬انتشارات امیر کبیر‪ ،‬چاپ دوم‪ ،‬تهران؛‬
‫‪ .4‬تقدسی نیا‪ ،‬خسرو‪ ،134٧ ،‬مَسجِد ها‪ ،‬موسسه انتشاراتی ائمه؛‬
‫فتح ا‪...‬یف‪ ،‬ش‪.‬س‪ ،13٧5 ،‬گونه شناسی معماری مساجد در جمهوری آذربایجان‪ ،‬ترجمه لیال ربن رشه‪ ،‬دفتر پژوهش های فرهنگی‪،‬‬ ‫‪.5‬‬
‫چاپ صهبا‪ ،‬تهران؛‬
‫‪ .6‬ماهنامه دینی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی مَسجِد‪ ،13٨6 ،‬شماره ‪ ،11٨‬چاپ طرح و نقش‪ ،‬تهران؛‬
‫‪ .٧‬انترنت – پدیده معماری‪.‬‬
‫‪118 | P a g e‬‬
‫صفحه‬ ‫فهرشت عناوین‬

‫تقدیم نامه‪4......................................................................................................................................................................‬‬
‫سپاس گزارى ‪5................................................................................................................................................................‬‬
‫سخن نویسنده برای خوانندگان گرامی! ‪6................................................................................................................................‬‬
‫پیش گفتار ‪7....................................................................................................................................................................‬‬
‫ُمقَدَّمه ‪8..........................................................................................................................................................................‬‬
‫تقریظ ‪9..........................................................................................................................................................................‬‬
‫فصل اول ‪11 .......................................................................................................................................................................‬‬
‫مِ عماری اِسالمی ‪12............................................................................................................................‬‬ ‫‪1.1.‬‬
‫سجد ‪13.....................................................................................................................................‬‬
‫ُمهندِسی َم ِ‬ ‫‪.1.2‬‬
‫تاریخچه هُنر اسالمی ‪14................................................................................................................‬‬ ‫‪1.3.‬‬
‫معماری اسالمی و کارکرد های مسلمان ها ‪14.........................................................‬‬ ‫‪1.4.‬‬
‫رنگ در هنر معماری ‪15.............................................................................................................‬‬ ‫‪1.5.‬‬
‫صر ساختمانی باید بزرگتر از حد معمول باشد‪16.. :‬‬
‫در مساجد هر عُن ُ‬ ‫‪.1.6‬‬
‫فصل دوم ‪18 .......................................................................................................................................................................‬‬
‫سجد ‪19.....................................................................................................................................‬‬ ‫فَل َ‬
‫سفَه َم ِ‬ ‫‪2.1.‬‬
‫‪19‬‬ ‫سجده‬
‫سجد ‪20.......................................................................................................................‬‬
‫تعین جایگاه َم ِ‬ ‫‪2.2.‬‬
‫سجد اسالم ‪21.................................................................................................‬‬
‫تاریخچه نخستین َم ِ‬ ‫‪.2.3‬‬
‫اَهمیت َم ِ‬
‫سجد ‪22.......................................................................................................................................‬‬ ‫‪.2.4‬‬
‫تجربهنوگراییدرمعماریمساجد ‪23.............................................................................................‬‬ ‫‪.2.5‬‬
‫سجد‪23...............................................................................................................................‬‬
‫صف َم ِ‬
‫در َو ّ‬ ‫‪.2.6‬‬
‫ساجد ‪23.........................................................................................................................‬‬
‫طبقه بندی َم ِ‬ ‫‪2.7.‬‬
‫ساجد شهری‪24.................................................................. :‬‬
‫َم ِ‬ ‫‪2.7.1‬‬
‫ساجد منطقه ای‪24.............................................................. :‬‬
‫َم ِ‬ ‫‪.2.7.2‬‬
‫ساجد ناحیه ای‪24............................................................... :‬‬
‫َم ِ‬ ‫‪.2.7.3‬‬
‫ساجد محله یی‪24................................................................ :‬‬
‫َم ِ‬ ‫‪.2.7.4‬‬
‫‪24‬‬ ‫ساجد محله ای‪:‬‬
‫ب‪َ -‬م ِ‬
‫‪24‬‬ ‫ساجد زیر محله ای‪:‬‬
‫الف‪َ -‬م ِ‬
‫فصل سوم ‪25 ......................................................................................................................................................................‬‬
‫سجد از دیدگاه قرآن ‪26................................................................................................................‬‬
‫َم ِ‬ ‫‪3.1.‬‬
‫سجد در جهان اسالم‪26.............................................................................................‬‬
‫جایگاه َم ِ‬ ‫‪3.2.‬‬
‫سلمانان ‪27...............................................................................................‬‬
‫سجد مکان توحید ُم َ‬
‫َم ِ‬ ‫‪3.3.‬‬
‫‪119 | P a g e‬‬
‫فصل چهارم ‪29 ....................................................................................................................................................................‬‬
‫ساجد ‪30........................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .4.1‬انواع َم ِ‬
‫سجد شبستانی ‪30.............................................................................................................................‬‬
‫َم ِ‬ ‫‪4.1.1.‬‬
‫سجد چهار طاقی ‪30.....................................................................................................................‬‬
‫َم ِ‬ ‫‪4.1.2.‬‬
‫سجد اِیوانی ‪31...................................................................................................................................‬‬
‫َم ِ‬ ‫‪4.1.3‬‬
‫‪31‬‬ ‫الف‪ :‬مساجد دو ایوانی؛‬
‫‪31‬‬ ‫ب‪ :‬مساجد چهار ایوانی؛‬
‫فصل پنجم ‪33 ......................................................................................................................................................................‬‬
‫سجد ‪34.........................................................................................................................................‬‬
‫ناصر ساختمانی َم ِ‬
‫ع ِ‬ ‫‪َ .5.1‬‬
‫مِ حراب ‪35..................................................................................................................................................‬‬ ‫‪5.2.‬‬
‫مِ حراب باید خلوت باشد ‪36.......................................................‬‬ ‫‪5.2.1.‬‬
‫مقاصد محراب ‪37..................................................................‬‬ ‫‪.5.2.2‬‬
‫‪37‬‬ ‫به تعداد نمازگزاران دقت شود‪:‬‬
‫َمنارة ‪37.............................................................................................................................................................‬‬ ‫‪.5.3‬‬
‫اجزای ساختمان َمناره ‪39.........................................................‬‬ ‫‪.5.3.1‬‬
‫کاربرد َمناره ها ‪40................................................................‬‬ ‫‪.5.3.2‬‬
‫مصالحه مورد استفاده ‪40.........................................................‬‬ ‫‪.5.3.3‬‬
‫َوسائل دسترسی ‪40.................................................................‬‬ ‫‪.5.3.4‬‬
‫بارهای وارده ‪41...................................................................‬‬ ‫‪.5.3.5‬‬
‫انواع مناره ها‪41...................................................................‬‬ ‫‪.5.3.6‬‬
‫(الف) مناره های منفرد‪42...................................................... :‬‬ ‫‪.5.3.7‬‬
‫مناره های استوانه ای‪42........................................................ :‬‬ ‫‪.1‬‬
‫منارهای مخروطی‪42............................................................ :‬‬ ‫‪.2‬‬
‫منارههای منشوری ‪43............................................................‬‬ ‫‪3.‬‬
‫‪43‬‬ ‫ب‪ -‬مناره های زوجی‬
‫ُگنبَد ‪44..............................................................................................................................................................‬‬ ‫‪.5.4‬‬
‫ُگنبَد پیازی )‪44............................................ (ONION DOME‬‬ ‫‪.5.4.1‬‬
‫ُگنبَد ُمقَرنَس )‪45........................................ (CORBEL DOME‬‬ ‫‪5.4.2.‬‬
‫ُگنبَد بیضوی )‪45........................................... (OVAL DOME‬‬ ‫‪.5.4.3‬‬
‫ُگن َبد سهمی )‪45.................................... (PARABOLIC DOME‬‬ ‫‪.5.4.4‬‬
‫ُگن َبد چند گوش )‪45.............................. (POLYGONAL DOME‬‬ ‫‪.5.4.5‬‬
‫ُگنبَد بادبانی )‪46.............................................. (SAIL DOME‬‬ ‫‪.5.4.6‬‬
‫ُگنبَد نعلبکی )‪46........................................ (SAUCER DOME‬‬ ‫‪.5.4.7‬‬
‫‪120 | P a g e‬‬
‫ُگنبَد چتری )‪46.................................... (UMBRELLA DOME‬‬ ‫‪.5.4.8‬‬
‫ُگنبَد نار ‪47...........................................................................‬‬ ‫‪.5.5‬‬
‫انواع ُگنبَدهای نار ‪48..............................................................‬‬ ‫‪.5.5.1‬‬
‫‪48‬‬ ‫ُگن َبد رک‬
‫‪48‬‬ ‫انواع ُگن َبدهای رک‬
‫مِ ن َبر ‪50..............................................................................................................................................................‬‬ ‫‪.5.6‬‬
‫اَهمیت مِ نبَر ‪51......................................................................‬‬ ‫‪.5.6.1‬‬
‫ِرواق‪51........................................................................................................................................................... :‬‬ ‫‪.5.7‬‬
‫اِیوان‪52............................................................................................................................................................ :‬‬ ‫‪.5.7‬‬
‫زینه یا راه پله‪52......................................................................................................................................‬‬ ‫‪.5.8‬‬
‫بَ َرن َده ‪54.............................................................................................................................................................‬‬ ‫‪.5.9‬‬
‫پنجره های نوری ‪53..............................................................................................................................‬‬ ‫‪.5.10‬‬
‫فصل ششم ‪56 ......................................................................................................................................................................‬‬
‫نورم های مهندسی مراکز اسالمی ‪57................................................................................‬‬ ‫‪6.1.‬‬
‫مبانی نظری و اصول طراحی ‪57...............................................................................................‬‬ ‫‪.6.2‬‬
‫سجد ‪59.............................................................‬‬
‫فیصدی مساحت که نظر به نوعیت َم ِ‬ ‫‪6.3.‬‬
‫‪59‬‬ ‫الف ‪ -‬مساجد محله ای‬
‫‪60‬‬ ‫ب ‪ -‬مساجد ناحیه ای‬
‫‪61‬‬ ‫ج – مساجد منطقوی‬
‫رعایت حقوق همسایگان ‪63......................................................‬‬ ‫‪.6.4‬‬
‫نورم های معیاری برای طراحی مساجد ‪64.......................................................................‬‬ ‫‪.6.5‬‬
‫نورم هاى طراحی وضوء خانه ‪65.......................................................................................‬‬ ‫‪6.6.‬‬
‫فصل هفتم ‪68 ......................................................................................................................................................................‬‬
‫سجد ‪69......................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .7.1‬ملحقات َم ِ‬
‫سجد ‪69.............................................................................................................................................‬‬
‫َحیاط َم ِ‬ ‫‪.7.2‬‬
‫‪71‬‬ ‫الف ‪ -‬حیاط مرکزی‬
‫‪72‬‬ ‫ب ‪ -‬حیاط مرکزی گسترده‬
‫سالُن نماز خوانی ‪73..............................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.3‬‬
‫صفَّه ‪74.............................................................................................................................................................‬‬
‫ُ‬ ‫‪.7.4‬‬
‫دیوار محوطه ‪74......................................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.5‬‬
‫سالن دعاخوانی ‪75....................................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.6‬‬
‫مكان غسل و تکفین ‪76..........................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.7‬‬
‫طعام خانه ‪77...............................................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.8‬‬
‫کتاب خانه ‪78..............................................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.9‬‬
‫‪121 | P a g e‬‬
‫سجد ‪79..........................................................................................‬‬
‫اماکن سرپناه مسوولین َم ِ‬ ‫‪7.10.‬‬
‫درمانگاه‪79.....................................................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.11‬‬
‫مهمان سراء ‪80............................................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.12‬‬
‫حوض زینتی ‪81..............................................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.13‬‬
‫درب ورودی ‪82.......................................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.14‬‬
‫‪83‬‬ ‫محل ورود زنان و مردان باید متفاوت باشند‬
‫شمالگیر ‪84..........................................................................‬‬ ‫‪.7.15‬‬
‫کفشکن ‪84............................................................................‬‬ ‫‪.7.16‬‬
‫ُوضوءخانه ‪85.............................................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.17‬‬
‫پارکینگ ‪86....................................................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.18‬‬
‫تفریحگاه کودکان ‪87..............................................................................................................................‬‬ ‫‪.7.19‬‬
‫پیاده روها‪87......................................................................................................................................:‬‬ ‫‪7.20.‬‬
‫رازهای معماری در ساختار مساجد‪88..................................................................................‬‬ ‫‪.٧.21‬‬
‫‪88‬‬ ‫الف‪ -‬آسمان‬

‫‪89‬‬ ‫ب‪ -‬ساحه سبز‬
‫‪90‬‬ ‫ج‪ -‬آب‬
‫فصل هشتم ‪91 .....................................................................................................................................................................‬‬
‫تزئین و ظرافت کاری در معماری اسالمی ‪92.........................................................‬‬ ‫‪8.1.‬‬
‫هنر تزئینی ‪92.....................................................................................................................................‬‬ ‫‪8.2.‬‬
‫رنگ در هنر معماری ‪93.............................................................................................................‬‬ ‫‪8.3.‬‬
‫تعارف و کاربرد رنگ در معماری اسالمی ‪94.............................................................‬‬ ‫‪.8.4‬‬
‫سفید ‪95...............................................................................‬‬ ‫‪.8.4.1‬‬
‫آبی ‪95................................................................................‬‬ ‫‪.8.4.2‬‬
‫الجوردی ‪95.........................................................................‬‬ ‫‪.8.4.3‬‬
‫قرمز ‪96..............................................................................‬‬ ‫‪.8.4.4‬‬
‫زرد ‪97...............................................................................‬‬ ‫‪.8.4.5‬‬
‫سبز ‪97...............................................................................‬‬ ‫‪.8.4.6‬‬
‫فیروزه ای ‪98.......................................................................‬‬ ‫‪.8.4.7‬‬
‫کتیبَه (کَتیبَة) ‪98.......................................................................................................................................‬‬ ‫‪.8.5‬‬
‫نورگیر ها ‪99..............................................................................................................................................‬‬ ‫‪.8.6‬‬

‫قصوره‪100 ..................................................................................................................................................‬‬
‫َ‬ ‫َم‬ ‫‪.8.7‬‬
‫اِنتریر ‪101 .........................................................................................................................................................‬‬ ‫‪.8.8‬‬
‫سقف ‪103 ..........................................................................................................................................................‬‬
‫َ‬ ‫‪.8.9‬‬
‫‪122 | P a g e‬‬
‫ُمقَرنَس کاری ‪104 ...................................................................................................................................‬‬ ‫‪.8.10‬‬
‫کاربندی (رسمی بندی) ‪105 ..............................................................................................................‬‬ ‫‪.8.11‬‬
‫‪ .8.12‬فرش ‪106 ..........................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .9.1‬تنویر طبیعی و مصنوعی ‪108 .....................................................................................................................................‬‬
‫‪ .9.2‬گرمایش و سرمایش ‪108 ............................................................................................................................................‬‬
‫‪ .9.3‬تنظیم صوت داخلی و خارجی مساجد ‪109 ......................................................................................................................‬‬
‫‪ .9.3.1‬برای انتخاب سیستم صوتی مساجد به چه نکاتی باید توجه شود؟ ‪110 .............................................................................‬‬
‫‪112‬‬ ‫‪ .9.3.2‬سیستم فرکانس امواج در أذان‬
‫‪ .9.4‬تهویه‪113 ............................................................................................................................................................. :‬‬
‫‪ .9.5‬عایق کاری ‪114 ......................................................................................................................................................‬‬
‫پای نوشت ‪116 ...............................................................................................................................................................‬‬
‫زندگى نامه نویسنده ‪117 ....................................................................................................................................................‬‬
‫‪118‬‬ ‫ارتباط با ما‪:‬‬
‫منابع مأخذ ‪118 ...............................................................................................................................................................‬‬
‫واژه نامه‪Error! Bookmark not defined. ......................................................................................................................:‬‬
‫که تو خشنود باشی و ما رست گار‬ ‫خداوندا چنان كن سرانجام کار‬
‫‪123 | P a g e‬‬
124 | P a g e

طرح و دیزاین مساجد- احدي

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

طرح و دیزاین مساجد- احدي

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫م‬ ‫س‬

‫طرح و مهند ی ساجد‬ ‫‪10‬‬

‫س‬ ‫ت‬‫یس‬ ‫فق‬ ‫س‬

‫طرح و مهندسی مساجد‬

‫ن‬ ‫ح‬ ‫تطب‬

‫پی‬ ‫محق‬ ‫ه‬ ‫نش‬ ‫لم‬ ‫تعم‬

‫ّ‬ ‫نع‬ ‫نع‬ ‫نع‬

‫نع‬ ‫بیش‬ ‫نع‬

‫همس‬ ‫عق‬ ‫نع‬

‫تح ق‬ ‫س ممث مک‬ ‫ئ‬

‫كم‬ ‫مک‬ ‫هم‬

‫آن رپداخته شود‪.‬‬

‫تحق‬ ‫فص‬ ‫ض‬

‫تدوين و تألیف اين ارث مؤرث واقع گردید‪.‬‬

‫نج‬ ‫تکمي‬ ‫ً‬

‫س‬ ‫مجتم‬ ‫نم‬ ‫عم‬

‫اسالمی هب سوهی جهانی باشد‪.‬‬

‫ئي‬ ‫جم‬ ‫نخس‬

‫تشخي‬ ‫سم‬ ‫ی‬

‫ساختمان اه متمازی نماید‪.‬‬

‫م پل‬ ‫س‬ ‫مجتم مک‬ ‫هی‬

‫ئي‬ ‫بیش‬ ‫نم‬ ‫مس‬ ‫ی‬ ‫نس‬

‫نس‬ ‫هم‬ ‫ّ‬

‫ض‬ ‫ش‬ ‫تحلي‬ ‫بخ‬

‫تحلي هم‬ ‫مح‬

‫سیس‬ ‫لع‬ ‫مح ح‬

‫معمارى کشور سازند‪.‬‬

‫ت‬ ‫تکمي‬ ‫همچ‬ ‫نج ّ‬

‫نخس‬ ‫ی‬ ‫حق‬

‫نم‬ ‫معم ً‬ ‫فش‬

‫می باشد که پیش از ظهور اسالم ساخته شدهاست‪.‬‬

‫يم‬ ‫ً‬ ‫معم ً بغ‬

‫ح‬ ‫ح‬‫ل‬ ‫م‬ ‫مع‬ ‫ت ج م ممث‬

‫خ‬ ‫كمپل‬ ‫پیش‬

‫‪ .1.3‬معمارى اسالمی و کارکرد اهى مسلمان اه‬

‫معمارى اسالمی می باشد‪.‬‬

‫‪ .1.4‬رنگ رد هنر معمارى‬

‫هم‬ ‫گس‬ ‫هم‬

‫کی سم‬ ‫خم‬

‫ئي‬ ‫ی‬ ‫پ یش‬ ‫صي‬

‫م كان رباى رپستش خداوند یکتاست‪.‬‬

‫خداوند متعال رد قرآن کریم می فرماید‪:‬‬

‫لي‬ ‫پن‬ ‫مح‬

‫مؤمنین خلجان ایجاد می كند‪.‬‬

‫افرادى انباب بوده و با وضعیت و شئون مسجد انسازگارند‪.‬‬

‫ئ‬ ‫تع‬ ‫ّ‬

‫ی‬ ‫گس‬ ‫ح‬

‫اجراء گردیده اند‪.‬‬

‫مساجد‪ ،‬تأثیر داشته است‪.‬‬

‫مسجد م كان مطهر اسالمی و حوالی نجواى فرشت گان است؛‬

‫تقس‬ ‫مح‬ ‫م‬

‫كم‬ ‫م‬ ‫م‬

‫نجث اسالمی درناره مساجد‬

‫رد آهی دیگرى آمده است‪:‬‬

‫نشس‬ ‫لم‬ ‫هم‬

‫منظور شود و هب همان اندازه ردجاتش باال می رود‪.‬‬

‫علم‬ ‫علم‬ ‫ً‬

‫رنگ مذهبی و عبادى خود را حفظ می کرد‪.‬‬

‫چهارردوازه نیز انمیدهاند‪.‬‬

‫‪ .1.6‬الف‪ :‬مساجد دو ايوانی؛‬

‫‪ .1.7‬ب‪ :‬مساجد چهار ايوانی؛‬

‫تغ ش‬ ‫یخ‬ ‫مشخ‬ ‫ی‬

‫‪ .5.1‬عناصر ساختمانی مسجد‬

‫نخ‬ ‫سنج‬ ‫لم‬ ‫تعم‬