[ਸਵਾਲ]

ਸਾਬਤ ਕਰੋ ਕਕ ਇਕਤਹਾਸ ਕਸਰਫ ਇੱਕ ਕਿਕਿਆਨ ਹੈ?

[ਜਵਾਬ]
ਇਕਤਹਾਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਕਿਕਿਆਨ ਮੂੰਕਨਆ ਜਾਾਂਦਾ ਹੈ ਕਕਉਕਾਂ ਕ ਇਹ ਕਿਕਿਆਨਕ ਕਿਧੀ ਦਾ ਪਾਲਣ
ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ ਅਤੀਤ ਬਾਰੇ ਸਬਤ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਾਇਮਰੀ ਸਰੋਤਾਾਂ, ਕਜਿੇਂ ਕਕ
ਦਸਤਾਿੇਜ਼, ਕਲਾਕਕਰਤੀਆਾਂ ਅਤੇ ਮੌਕਿਕ ਇਕਤਹਾਸ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਫਰ ਇਸ ਸਬਤ
ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਕ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੈ ਬਾਰੇ ਅਨੁ ਮਾਨ ਲਿਾਉਣ ਲਈ. ਇਹਨਾਾਂ ਧਾਰਨਾਿਾਾਂ ਨੂੰ
ਕਫਰ ਹੋਰ ਸਬਤਾਾਂ ਦੇ ਕਿਰੁੱਧ ਪਰਕਿਆ ਜਾਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋ ੜ ਅਨੁ ਸਾਰ ਸੋਕਧਆ ਜਾਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਕਤਹਾਸ ਆਪਣੇ ਸਬਤਾਾਂ ਦੇ ਕਿਸ਼ਲੇ ਸ਼ਣ ਕਿੱਚ ਿੀ ਕਿਕਿਆਨਕ ਢੂੰਿ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ ਅਤੀਤ ਕਿੱਚ ਪੈਟਰਨਾਾਂ ਅਤੇ ਰੁਝਾਨਾਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਅੂੰਕੜਾ ਕਿਸ਼ਲੇ ਸ਼ਣ,
ਤੁ ਲਨਾਤਮਕ ਕਿਸ਼ਲੇ ਸ਼ਣ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਰੀਕਕਆਾਂ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਰੋਤਾਾਂ ਦੀ
ਭਰੋਸੇਯੋਿਤਾ ਦਾ ਮੁਲਾਾਂਕਣ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਿੁਦ ਦੇ ਕਸੱਕਟਆਾਂ ਦੀ ਿੈਧਤਾ ਦਾ ਮੁਲਾਾਂਕਣ ਕਰਨ
ਲਈ ਇਹਨਾਾਂ ਤਰੀਕਕਆਾਂ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਿੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਹਾਲਾਾਂਕਕ, ਇਕਤਹਾਸ ਇੱਕ ਸਹੀ ਕਿਕਿਆਨ ਨਹੀ ਾਂ ਹੈ. ਅਤੀਤ ਬਾਰੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕੁਝ ਅਕਨਸ਼ਕਚਤਤਾ ਹੁੂੰਦੀ
ਹੈ, ਅਤੇ ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ ਕਦੇ ਿੀ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਨਹੀ ਾਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਕਕ ਉਹਨਾਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਸਬਤ ਲੱ ਭ ਲਏ
ਹਨ ਜਾਾਂ ਉਹਨਾਾਂ ਦੀਆਾਂ ਕਿਆਕਿਆਿਾਾਂ ਸਹੀ ਹਨ। ਕਫਰ ਿੀ, ਇਕਤਹਾਸ ਇੱਕ ਸਖ਼ਤ ਅਨੁ ਸ਼ਾਸਨ ਹੈ
ਜੋ ਅਤੀਤ ਦੀ ਜਾਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਕਿਆਨਕ ਢੂੰਿ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇੱਥੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਿੇ ਤਵਤਿਆਨ ਦੀਆਂ ਕੁ ਝ ਸਮਾਨਿਾਵਾਂ ਹਨ:
1. ਇਕਤਹਾਸ ਅਤੇ ਕਿਕਿਆਨ ਦੋਿੇਂ ਆਪਣੇ ਦਾਅਕਿਆਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਲਈ ਸਬਤਾਾਂ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰਦੇ
ਹਨ। ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ ਅਤੀਤ ਬਾਰੇ ਸਬਤ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਾਇਮਰੀ ਸਰੋਤਾਾਂ, ਕਜਿੇਂ ਕਕ
ਦਸਤਾਿੇਜ਼, ਕਲਾਕਕਰਤੀਆਾਂ ਅਤੇ ਮੌਕਿਕ ਇਕਤਹਾਸ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਿਕਿਆਨੀ ਕੁਦਰਤੀ
ਸੂੰਸਾਰ ਬਾਰੇ ਸਬਤ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰਯੋਿਾਾਂ, ਕਨਰੀਿਣਾਾਂ ਅਤੇ ਮਾਪਾਾਂ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
2. ਇਕਤਹਾਸ ਅਤੇ ਕਿਕਿਆਨ ਦੋਿੇਂ ਹੀ ਕਿਕਿਆਨਕ ਢੂੰਿ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਿਕਿਆਨਕ
ਕਿਧੀ ਸਬਤ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ, ਅਨੁ ਮਾਨਾਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ, ਅਨੁ ਮਾਨਾਾਂ ਦੀ ਜਾਾਂਚ ਕਰਨ, ਅਤੇ ਲੋ ੜ
ਅਨੁ ਸਾਰ ਅਨੁ ਮਾਨਾਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਦੀ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਪਰਕਕਕਰਆ ਹੈ। ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ ਅਤੀਤ ਦੀ
ਜਾਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਕਿਆਨਕ ਢੂੰਿ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਜਿੇਂ ਕਕ ਕਿਕਿਆਨੀ ਇਸਦੀ ਿਰਤੋਂ
ਕੁਦਰਤੀ ਸੂੰਸਾਰ ਦੀ ਜਾਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ।
3. ਇਕਤਹਾਸ ਅਤੇ ਕਿਕਿਆਨ ਦੋਿੇਂ ਪੀਅਰ ਸਮੀਕਿਆ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ
ਆਪਣਾ ਕੂੰਮ ਪਰਕਾਕਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਾਂ ਇਹ ਪੀਅਰ ਸਮੀਕਿਆ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੁੂੰਦਾ ਹੈ, ਕਜਸਦਾ
ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਕ ਦਜੇ ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ ਉਹਨਾਾਂ ਦੇ ਕੂੰਮ ਨੂੰ ਪੜਹਦੇ ਅਤੇ ਮੁਲਾਾਂਕਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ
 ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਕਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਕ ਕੂੰਮ ਦੀ ਚੂੰਿੀ ਤਰਹਾਾਂ ਿੋਜ ਕੀਤੀ ਿਈ ਹੈ ਅਤੇ
ਕਸੱਟੇ ਸਹੀ ਹਨ। ਕਿਕਿਆਨੀ ਿੀ ਆਪਣਾ ਕੂੰਮ ਪਰਕਾਕਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਦਜੇ
ਕਿਕਿਆਨੀਆਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੀਅਰ ਸਮੀਕਿਆ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਤਕ, ਇਤਿਹਾਸ ਅਿੇ ਤਵਤਿਆਨ ਤਵੱਚ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਅੰਿਰ ਵੀ ਹਨ:
1. ਇਕਤਹਾਸ ਇੱਕ ਸਮਾਕਜਕ ਕਿਕਿਆਨ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਕ ਕਿਕਿਆਨ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਕਿਕਿਆਨ ਹੈ।
ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਕ ਇਕਤਹਾਸ ਮਨੁੱ ਿੀ ਸਮਾਜਾਾਂ ਦੇ ਅਕਧਐਨ ਨਾਲ ਸਬੂੰਧਤ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਕ
ਕਿਕਿਆਨ ਕੁਦਰਤੀ ਸੂੰਸਾਰ ਦੇ ਅਕਧਐਨ ਨਾਲ ਸਬੂੰਧਤ ਹੈ।
2. ਇਕਤਹਾਸ ਕਿਕਿਆਨ ਿਾਾਂਿ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਕਉਕਾਂ ਕ ਇਕਤਹਾਸ
ਦੀਆਾਂ ਘਟਨਾਿਾਾਂ ਕਿਲੱ ਿਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਯੋਿਸ਼ਾਲਾ ਕਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਨਹੀ ਾਂ ਬਣਾਈਆਾਂ ਜਾ
ਸਕਦੀਆਾਂ। ਦਜੇ ਪਾਸੇ, ਕਿਕਿਆਨੀ, ਅਕਸਰ ਆਪਣੀਆਾਂ ਧਾਰਨਾਿਾਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਣ ਲਈ ਪਰਯੋਿਾਾਂ
ਨੂੰ ਦੁਹਰਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
3. ਇਕਤਹਾਸ ਕਿਕਿਆਨ ਨਾਲੋਂ ਿਧੇਰੇ ਕਿਅਕਤੀਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਕਉਕਾਂ ਕ
ਇਕਤਹਾਸਕਾਰਾਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਸਰੋਤਾਾਂ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਿਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਾਂ ਕਿਆਕਿਆਿਾਾਂ ਦੀ
ਿੈਧਤਾ ਬਾਰੇ ਕਨਰਣੇ ਕਰਨੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਕਿਆਨੀ, ਦਜੇ ਪਾਸੇ, ਅਕਸਰ ਹੋਰ ਬਾਹਰਮੁਿੀ ਸਬਤਾਾਂ
'ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਕਜਿੇਂ ਕਕ ਪਰਯੋਿਾਤਮਕ ਡੇ ਟਾ।
ਕੁੱਲ ਕਮਲਾ ਕੇ, ਇਕਤਹਾਸ ਇੱਕ ਅਨੁ ਸ਼ਾਸਨ ਹੈ ਜੋ ਅਤੀਤ ਦੀ ਜਾਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਕਿਆਨਕ ਢੂੰਿ
ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਾਂਕਕ, ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਿਣਾ ਮਹੱਤਿਪਰਨ ਹੈ ਕਕ ਇਕਤਹਾਸ ਇੱਕ ਸਹੀ
ਕਿਕਿਆਨ ਨਹੀ ਾਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਕ ਅਤੀਤ ਬਾਰੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕੁਝ ਅਕਨਸ਼ਕਚਤਤਾ ਹੁੂੰਦੀ ਹੈ।
-------------------------------------------------- ---------------------------------------------
----- --------
[ਸਵਾਲ]
ਇਕਤਹਾਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਿਕਸ਼ਆਾਂ ਕਿਚਕਾਰ ਕੀ ਸਬੂੰਧ ਹੈ?
[ਜਵਾਬ]
ਇਕਤਹਾਸ ਕਈ ਹੋਰ ਕਿਕਸ਼ਆਾਂ ਨਾਲ ਨੇਕੜਓ ਾਂ ਜੁਕੜਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਕਜਸ ਕਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:
1. ਸਾਤਹਿ: ਸਾਕਹਤ ਇਕਤਹਾਸਕਾਰਾਾਂ ਨੂੰ ਅਤੀਤ ਦੇ ਲੋ ਕਾਾਂ ਦੇ ਕਿਚਾਰਾਾਂ ਅਤੇ ਭਾਿਨਾਿਾਾਂ ਦੀ ਸਝ
ਪਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ ਕਕਸੇ ਿਾਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਾਕਜਕ ਅਤੇ
ਸੱਕਭਆਚਾਰਕ ਕਨਯਮਾਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਸਾਕਹਤ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
2. ਭੂ ਿੋਲ: ਭਿੋਲ ਇਕਤਹਾਸਕ ਘਟਨਾਿਾਾਂ ਦੇ ਭੌਕਤਕ ਸੂੰਦਰਭ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਕਿੱਚ ਇਕਤਹਾਸਕਾਰਾਾਂ
ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ ਮਹੱਤਿਪਰਨ ਲੜਾਈਆਾਂ ਦੇ
 ਸਥਾਨ ਜਾਾਂ ਿੱਿ-ਿੱਿ ਸਕਭਆਚਾਰਾਾਂ ਦੁਆਰਾ ਿਰਤੇ ਿਏ ਿਪਾਰਕ ਰਟਾਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ
ਭਿੋਲ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
3. ਰਾਜਨੀਿੀ: ਰਾਜਨੀਤੀ ਇਕਤਹਾਸਕਾਰਾਾਂ ਦੀ ਇਕਤਹਾਸਕ ਅਦਾਕਾਰਾਾਂ ਦੀਆਾਂ ਪਰੇਰਨਾਿਾਾਂ ਨੂੰ
ਸਮਝਣ ਕਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ ਇਹ ਸਮਝਣ ਲਈ
ਕਸਆਸੀ ਕਸਧਾਾਂਤ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਕ ਕੁਝ ਫੈਸਲੇ ਕਕਉ ਾਂ ਲਏ ਿਏ ਸਨ ਜਾਾਂ ਕੁਝ
ਘਟਨਾਿਾਾਂ ਕਕਉ ਾਂ ਿਾਪਰੀਆਾਂ ਸਨ।
4. ਅਰਥ ਸਾਸਿਰ: ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਇਕਤਹਾਸਕਾਰਾਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਾਂ ਆਰਕਥਕ ਕਾਰਕਾਾਂ ਨੂੰ
ਸਮਝਣ ਕਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਕਤਹਾਸਕ ਘਟਨਾਿਾਾਂ ਨੂੰ ਪਰਭਾਕਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ ਿੱਿ-ਿੱਿ ਸਕਮਆਾਂ ਕਿੱਚ ਿੱਿ-ਿੱਿ ਲੋ ਕਾਾਂ ਦੇ ਜੀਿਨ ਪੱਧਰ
ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਆਰਕਥਕ ਡੇ ਟਾ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
5. ਸਮਾਜ ਸਾਸਿਰ: ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਇਕਤਹਾਸਕਾਰਾਾਂ ਨੂੰ ਅਤੀਤ ਕਿੱਚ ਮੌਜਦ ਸਮਾਕਜਕ ਢਾਾਂਚੇ
ਅਤੇ ਸੂੰਸਥਾਿਾਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਕਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ
ਸਮਾਜ ਕਿੱਚ ਔਰਤਾਾਂ ਦੀ ਭਕਮਕਾ ਜਾਾਂ ਿੁ ਲਾਮੀ ਦੇ ਪਰਭਾਿ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ
ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
6. ਮਾਨਵ-ਤਵਤਿਆਨ : ਮਾਨਿ-ਕਿਕਿਆਨ ਇਕਤਹਾਸਕਾਰਾਾਂ ਦੀ ਅਤੀਤ ਕਿੱਚ ਿੱਿ-ਿੱਿ ਲੋ ਕਾਾਂ
ਦੇ ਸਕਭਆਚਾਰਾਾਂ ਅਤੇ ਰੀਤੀ-ਕਰਿਾਜਾਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਕਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ
ਲਈ, ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ ਮਾਨਿ-ਕਿਕਿਆਨ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਿੱਿ-ਿੱਿ ਸਕਭਆਚਾਰਾਾਂ ਦੇ ਧਾਰਕਮਕ
ਕਿਸ਼ਿਾਸਾਾਂ ਜਾਾਂ ਿੱਿ-ਿੱਿ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿੱਚ ਲੋ ਕਾਾਂ ਦੇ ਪਕਹਰਾਿੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਕਰ ਸਕਦੇ
ਹਨ।
ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਰੀਕਕਆਾਂ ਦੀਆਾਂ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣਾਾਂ ਹਨ ਕਕ ਇਕਤਹਾਸ ਹੋਰ ਕਿਕਸ਼ਆਾਂ ਨਾਲ
ਸਬੂੰਧਤ ਹੈ। ਇਹਨਾਾਂ ਿੱਿ-ਿੱਿ ਕਿਕਸ਼ਆਾਂ ਦਾ ਅਕਧਐਨ ਕਰਕੇ, ਇਕਤਹਾਸਕਾਰ ਅਤੀਤ ਬਾਰੇ ਿਧੇਰੇ
ਕਿਆਪਕ ਸਮਝ ਪਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਇਨਹਾਾਂ ਅਕਾਦਕਮਕ ਕਿਕਸ਼ਆਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਕਤਹਾਸ ਦਾ ਿਰਤਮਾਨ ਘਟਨਾਿਾਾਂ ਨਾਲ ਿੀ ਿੜਹਾ
ਸਬੂੰਧ ਹੈ। ਇਕਤਹਾਸ ਦਾ ਅਕਧਐਨ ਕਰਕੇ, ਅਸੀ ਾਂ ਕਪਛਲੀਆਾਂ ਘਟਨਾਿਾਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਾਂ ਅਤੇ ਨਤੀਕਜਆਾਂ
ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹਾਾਂ, ਜੋ ਮੌਜਦਾ ਚੁਣੌਤੀਆਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਉਹਨਾਾਂ ਦਾ ਜਿਾਬ ਦੇਣ ਕਿੱਚ ਸਾਡੀ
ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਇਕਤਹਾਸ ਇੱਕ ਿੁ ੂੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਕਦਲਚਸਪ ਕਿਸ਼ਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਆਲੇ
ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਸੂੰਸਾਰ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਸਿਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਕਤਹਾਸ ਦਾ ਅਕਧਐਨ ਕਰਕੇ, ਅਸੀ ਾਂ ਅਤੀਤ
ਅਤੇ ਿਰਤਮਾਨ ਦੀ ਡੂੰ ਘੀ ਸਮਝ ਪਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਾਂ, ਅਤੇ ਅਸੀ ਾਂ ਇਸ ਕਿਆਨ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਇੱਕ
ਕਬਹਤਰ ਭਕਿੱਿ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਾਂ।