5.

950

481
 HUGONIS GROTII

DE

E I
JUR BELL

AC PACIS

LIBRI TRES ,.

In quibus Jus Nature & Gentium , item Juris

Publici præcipua explicantur .

CUM COMMENTARIIS

GULIELMI VANDER MUELEN ,

Domini d'Oudt - Brouckhuysen , Decani D. Marie , Aggerum , qui

inferiorem Lecca partem coërcent , Præfe&ti ; &c.

ACCEDUNT

Et Auctoris Annotata , ex poftrema ejus ante obitum cura;

Joan Fred. Gronovii Nota in totum opus.
Heinert . Not.
TOMUS TERTIUS.

OPTIMI CONSVLTORES MORTVI

ABlocksF

AMSTELEDAMI ,

Apud JANSSONIO-WAESBERGIOS & WETSTENIOS.

clǝ lɔ CCIV.

Cum Privilegio Illuftr. & Prap. Ordd. Hollandiæ & Weftfrifia.

 J

I
N
S
I
G
N
I
A

E
I
N
E
R
T
I
N
. A
 Tendiu, 9.10

PRÆF
PR Æ FΑΤΙΟ .

Andem adfpirante labori noftro fummo Numine ,

commentationem paucis abhinc annis fufceptam ,

confecimus & abfolvimus. Gratulor mihi de fumma

cuncta moderantis benevolentia ,

erga me quod
& vitam & valetudinem & otium > divina equidem

munera , mihi largitus fuerit , quæ nifi cumulatim in

me contuliffet Omnipotens , nulla mihi fpes reliqua fuiffet aliquan-

do ad exitum perducendi , in fummi & fine exemplo Viri HU-

GONIS GROTII de Jure Belli Pacis eruditiffimum opus ,
commentaria. Rerum enim ufus docet , quam breve ſæpe vitæ

fpatium & exiguum curriculum , quam incertum, quot quantifque mu-

tationibus expofitum , quibus tanquam navis maris procelloſi flucti-
bus huc illuc jactamur , & fæpius a fcopo & fine tanquam a por-

tu , ad quem tendimus , abducimur. Alii valetudine imbecilli ftu-

diis incumbere , & præclaro aliquo opere memoriam fui quam ma-

xime longam efficere , fumma cum animi ægritudine impediuntur.

Nonnunquam temporum iniquitas & acerba fata obfiftunt , ne

Mufas colere , & honeftis diſciplinis animum imbuere liceat. Id

genus impedimenta avertit a me Omnipotens , & me voti com-

potem fecit ; ( nihil enim arduum mortalibus duce & aufpice Deo )

quamobrem merito immortales me ipfi gratias debere dictat mihi

tot beneficiorum fibi confcius animus. Non inficior Bellonam fæ-

pius Mufis bellum indixiffe & fuperiore & currente hoc feculo , quo
nil nifi bellorum tumultus & armorum ftrepitus exaudiuntur , lon-

ge lateque graffatur miles , & quafi furore atque rabie plufquam

ferina agitatus , ferro & incendiis devaftat atque evertit poffeffio-
nes , oppida , templa , nihil intactum a fævitia & bellica violen-

tia , facra juxta atque profana deripiuntur. Verum a finibus no-

ftris , ab aris focifque , a natali folo , ab hac urbe , in qua natus

& bonis artibus excolendis operam dare mihi contigit , infeſtiſſi-

mi & crudeliffimi hoftes non humana , fed divina ope de-

pulfi , ita ut foris quidem bellum , domi vero pax & otium , bo-

narum artium altrix , floreat. Suftinenda quidem nobis graviffi-

ma belli onera , quibus magis magifque imminuuntur fui cuique

reditus , verum & hæc æquo animo ferenda , falva patria , falva

libertate , quæ uti a majoribus accepta , ita intacta & illibata po-
* 2 fteris
 PRÆFATI O.

fteris relinquenda ; falva cuique fortunarum fuarum poffeffione ; ſalva

denique ab omnibus falfis fictifque ceremoniis & fuperftitionum ma-

culis purgatæ Religionis ufura. Facile enim cætera incommoda

compenfantur harum rerum pretiofiffimarum confervatione & per-

ceptione , pro quibus bonus civis ne quidem vitam ipfam profun-

dere recufaturus. Non temere , non jufta fine caufa , fed neceffi-

tate coacti bellum fufcepimus , ut obfifteremus improbis eorum-

dem conatibus , qui fibi Orbis imperium , quafi avitum quoddam

patrimonium , vindicare per fas & nefas animum induxerunt ,

quamobrem regnandi gratia fanctiffima jura violare non erubefcunt ,

quorum ab obfervantia , humanæ focietatis confervatio , tum etiam

commerciorum cultura , quæ genti cum gente intercedit , pendet ,

qua fublata , brevi actum effet de genere humano. Quippe quem-

admodum in ſtatu naturali tum etiam civili , homo hominis ope

indiget , ad tuendam vitam , & fefe fuftentandum eo quo velit mo-

do ; adjuvare vero fefe invicem nequeant , nifi focietatis , concor-

diæ atque amicitiæ vinculo fibi jungantur , & quafi in unum cor-

pus coalefcant , commutatione officiorum , & deferendo in com-

mune quod omnium poffet indigentiæ ac ufui infervire , vitæque

tranfigendæ rationem commodiorem ornatioremque reddere ; ita

etiam poftquam humanum genus in varios cœtus & diverfas natio-

nes divifum , eadem neceffitas & vitæ ratio gentem genti devincit
fibi mutuo auxilio effe , & commercia inter fe exercere : cum enim

non omnia omnis ferat tellus , vix commode vita tranfigi poteft
fublata commerciorum cultura ; tollitur vero diftracta difcordiis &

bellis focietate. Unde facile perfpici poteft humani generis fum-

mopere intereffe , ut tanquam communes hoftes , junctis viribus

coërceantur , debellentur , atque opprimantur , qui divina atque

humana jura , quæ focietatem , amicitiam , pacem atque concor-

diam tuentur , longe lateque fines propagandi & regnandi gratia ,
ne-
pedibus obterunt , aliena animo devorant , & tanquam fua ,

fcio quo juris titulo , fibi vindicant. Atque ubi dolus , fallacia vel

calliditas injuſtam nequit præftare poffeffionem , vi & armis eam fi-

bi acquirere fumma ope nituntur. Cujufmodi immoderata domi-

nandi cupido fi Regibus , iifque , qui fummæ rerum præfunt , tra-

&
tandi imperii regula ac norma foret , incertæ omnes poffeffiones ,
incerta rerum dominia , verum fingulis momentis expofita prædæ

atque invafionibus eorum , qui plus viribus pollent. Quid futura

major illa gentium focietas , nifi magnum latrocinium ? Redibit

prifcum illud feculum , quo vivebatur ex rapto , nec hofpes ab ho-

Ipite tutus erat. Quid , quæfo , fuit in caufa , cur fanguineus Ma-
vors , in omnes fere terrarum plagas qua patet Orbis , arma cir-

cumferat , & ubique cruenta Bellona graffetur , nifi tua , Ludovice ,

nullis vel naturæ vel gentium jure quafi fuis cancellis circumſcripta
domi-
 PRÆ FAT I O.

dominandi libido ? quæ adeo te cepit , ut neque fidei fanctimonia ,

neque jurisjurandi religio , duplex vinculum nodo Gordio for-

tius , quo non homo homini duntaxat , verum confcientia Deo

quam arctiffime alligatur , ad præftanda & implenda , quæ fœde-

re , pacto vel conventione promiffa , te avocare potuerit a doloſo

& fraudulento confilio , quod animo tuo conceperas ad eludendum

& rumpendum pactum de futura fucceffione Caroli II. Hifpaniarum

Regis , cum Britannis Belgifque pio ex voto initum , ad tollendas

controverfias , quæ fuper tam luculenta hereditate aliquando mo-

veri potuiffent , & Marte arbitro dirimi folent. Verum latebat

anguis in herba. Deo gratias agimus , quod detexerit & patefecerit

conditas infidias , & in noftri vicinorumque interitum conflata con-

filia , Patriæ noftræ Patribus , qui , nulla interpofita mora , tanta

promtitudine , tanta fagacitate & alacritate animi , omnia , quæ

defenfioni patriæ & libertatis atque religionis infervire poterant ,

parabant , ut nihil deeffet , quod a diligentiffimo patrefamilias pro

familiæ fuæ confervatione ac tutela curari potuiffet. Pangunt foe-

dera , muniunt urbes , conſcribunt milites , armamentaria inftru-

unt ; nobifcum in belli focietatem coire follicitant Romanorum

Imperatorem , Britannos aliofque Principes , quorum fummopere

intereſt ut frangantur Gallorum vires , fi femetipfos in ſecuritatem

afferere velint. Quis enim non perfpicit , nunquam pacem diu-

turnam futuram , nifi attritis Gallorum viribus , utpote qui iis fre-

ti , id unice intendunt , ne aliqua gens vel natio ab eorum impe-

rio intacta vel devicta maneat ; de caufæ juftitia parum folliciti ,

modo intentionis aciem obtineant. Sed fefellit vota eventus ; ob-

fiftunt Gallorum machinationibus Britanni , Germanorum corda-

tiores Principes , Belgæ , & fibi mutuo opem , tanquam ad com-

mune extinguendum incendium , pollicentur , utpote qui facile per-

fpiciebant , fubactis proximis , cum acceffione virium fortiores ad

fe tranfituros Gallos , & proximam quamque victoriam inftrumen-

tum ſequentis futuram . Nec caruit fucceffibus fociale fœdus , con-

tractum ad cujufque imperii , libertatis , fortunarumque defenfionem.

Stat itaque a noftra parte caufæ juftitia , quæ multum valet in bel-

lo , plurimum vero apud Deum , juftitiæ acerrimum vindicem ,

quamobrem non abfque ratione nobis propitium fore confidimus :

bellum enim fufcepimus, ut in tuta pace vivere liceret , quæ omnis jufti
fuum cum
belli finis ; quamobrem & Auctor nofter concludit opus

monitis ad pacem , tanquam finem operis fui , quod de bello tum

de pace tractat , adeo ut ftatuat in tota belli adminiſtratione non

poffe fecurum Deo & fidentem animum retineri , nifi femper in

pacem profpectet ; pacem autem factam quibufcunque legibus omni-

no fervandam ob fidei fanctimoniam , folliciteque cavendam non

tantum perfidiam , fed & quidquid animos exafperat. Utinam hæc

Deus
 PRÆ FATI O.

Deus infcriberet cordibus eorum , quorum res Chriſtiana in manu

eft , conftantius fefe res humanæ haberent , neque plus hominum

ferrum & arma , quam naturalis fatorum conditio raperet. Nul-

la enim falus bello , contra nomen pacis dulce eft , & ipfa res fa-

lutaris , eaque non modo ii , quibus natura fenfum dedit , fed etiam

tecta atque agri lætari videntur. Quamobrem Silius Italicus :

Pax optima rerum

Quas homini noviffe datum eft : pax una triumphis

Innumeris potior ! pax cuftodirefalutem

Et cives aquare potens .

Similiter Prudentius :

Pax plenum virtutis opus , pax fumma laborum

Pax belli exacti pretium eft , pretiumque pericli ;

Sidera pace vigent , confiftunt terrea pace ;

Nil placitumfine pace Deo , non munus ad aram.

Oro itaque Deum , pacis & belli arbitrum , ut bellum , quod

hodie tot inter nationes exarfit , tantaque cum humani fanguinis

effufione geritur , cum tuta ac diuturna pace , quam vel iniquam ,

bello æquiffimo potiorem , fcribit Tullius , commutare velit , no-

ftramque Rempublicam diu in pace confervet , ejufque tutelam

fufcipiat adverfus omnes inimicos , ad nominis fui gloriam , Eccle-

fiæ firmamentum , puriorem Religionem profitentium tutiffimum

refugium atque aſylum .

HUGO-

1
 Fol. I

HUGONIS GROTII

DE JURE BELLI AC PACIS

LIBER TERTIUS.

CAPUT I.

Quantum in bello liceat , regulæ generales ex jure naturæ : ubi

& de dolis & mendacio.

I.
L.ORRdo fequentium. re in repugnantia cum jure alterius , quod ex-
II. Regula prima: licere in bello qua ad fi- plicatur.
nemfunt neceffaria : explicatur. XII. Et oftenditur licitum effe falfum loqui apud
III. Secunda :jus non tantum exprincipio, fed & infantesamentes :
caufis in bello fubnafcentibus fpectari. XIII. Et cum is decipitur ad quem fermo non
IV. Tertia quadam confequi fine injuria qua eft, quem extra fermonem decipere liceret :
ex propofito non licerent : cui cautio additur. XIV. Et cumfermo eft ad eum qui velit ita decipi :
V. Quid liceat in eos qui hoftibus res fubmini- XV. Et cum qui loquitur utitur jure fuperemi-
frant, per diftinétiones explicatur. nente in fibifubditum :
VI. An dolo uti in bello liceat. XVI. Forte & cum vitam innocentis aut par
VII. Dolus in actu negativo per fe non eft illi- aliquid tueri aliter non poffumus.
citus.
XVII. Apud hoftes licitum falfiloquium qui
VIII. Dolus in actu pofitivo diftinguitur ineum fenferint auctores.
quifit per actus liberefignificantes ; & per actus XVIII. Non extendendum hoc ad verba promit-
fignificantes velut ex conventione: oftendi- tentia.

tur dolum prioris generis licitum effe. XIX. Nec ad juramenta.

IX. Infecundo genere indicatur quæftionis diffi-
cultas.
X. Non omnemufurpationem locutionis qua fcia-
tur in alium fenfum accipienda , effe illici-
tam .
XI. Mendacii qua illicitum1 eft formam confifte-
XX. Generofius tamen effe , ac Chriftiana fim-
plicitati convenientius , falfiloquio in hoftem
quoque abftinere : quod per fimilia illuftratur.
XXI . Non licere nobisquenquam impellere ad id
quod nobis licet, ipfi non licet.
XXII . Licere tamen uti opera ultro oblata .

1.
T qui bellum gerant , & quibus ex caufis belligerare li-
ceat vidimus. Sequitur expendamus quid quantumque in

E bello liceat , & quibus modis : quod aut nude fpectatur ,

aut ex promiffo antecedente. Nude , ex naturæ primum,

deinde ex Gentium jure. Quid ergo natura liceat videamus.

A II.
 R
E
B
I I 11
L II 1.
2 S. .
Vict. de
II. 1. Primum , ut jam ante diximus aliquoties , ea quæ ad finem
jurebelli. ducunt in morali materia , æftimationem intrinfecam accipiunt ab
1. 15 .
ipfo fine : quare quæ ad finemjuris confequendi funt neceffaria , ne-

ceffitate fumpta non fecundum Phyficam fubtilitatem fed moraliter ,

ad ea jus habere intelligimur. Jus dico illud quod ftricte ita dici-
tur ,
& facultatem agendi in folo focietatis refpectu fignificat. Qua-
·
re fi vitam aliter fervare non poffum , licet mihi vi qualicumque ar-

cere eum qui eam impetit , etiamfi forte is peccato vacet , ut nota-

vimus alibi : quia jus hoc non proprie ex peccato alterius oritur , fed
ex jure quod mihi pro me natura concedit.

Vict. de 2. Quin & rem alienam ex qua certum mihi periculum imminet

jur.bell. citra culpæ alienæ confiderationem invadere poffum : non tamen

n. 13. & dominus fieri : id enim ad eum finem accommodatum non eft : fed
39.0
55 . cuftodire donec fecuritati meæ fatis cautum fit : quod ipfum quoque

Lib. II. tractatum eft à nobis alibi . Sic rem meam quam alius detinet eripere
C. II . ei naturaliter mihi jus eft : & fi id difficilius , aliud tantundem valens :
¶.10.
ut & debiti confequendi gratia : quibus ex caufis dominium quoque

fequitur , quin alio modo læfa æqualitas reparari nequit.

Silv.in 3. Sic ubi jufta eft punitio , jufta etiam vis omnis fine qua ad pœ-
verbo bel- nam veniri non poteft : & omne quod pœnæ pars eft , ut rerum cor-
lum . p.I.
7. 10. ruptio per incendium aut aliter , intra juftum fcilicet & qui peccato
prima. refpondeat modum .

COMMENTARIUS.

Gimus de perfonis , qui , vel civili. Circumfcribitur itaque hifce cancel-

belli gerendi poteftatem lis libertas naturalis , quæ homini facultatem
habent ,
quales funt , tribuit ea agendi & fufcipiendi quæ velit ; ve-
qui nullum fuperiorem run cum non fufficiat ad bellum jufte geren-
agnofcunt > & proin- dum, quod fufceptum ab eo , qui belli geren-
de fibi jus dicunt , tum di poteftatem habet , nec etiam quod fit jufta
etiam de caufis , quæ bel- ex caufa illatum , fed oportet quoque ut omnes
li fufcipiendi facultatem actus , qui occafione belli gerendi & perficien-
tribuunt : quamvis enim quifque fui juris in di fufcipiuntur , cum juftitia conveniant , quam
ftatu naturali conftitutus nullum habens fuperio- in ftatu belli obfervandam dictat ratio. Vi-
rem judicem , in quo conftituti Reges ac Prin- dendum itaque quantum in bello liceat , &
cipes , & iis parem poteftatem habentibus , ha- quibus modis. Quos Auctor confiderat prout
bent libertatem faciendi quæ velint , attamen vel nude , nulla interveniente pactione vel con-
hæc facultas non eft infinita , ut alibi annota- ventionc , quæ aliquando ampliorem facultatem
vimus , fed circumfcripta legibus naturalibus , agendi concederet , quam competeret jure fuo
unde non latius fefe extendit quam jus ac fas utenti , aliquando multum detrahit naturali agen-
permittit; quamobrem non habere videtur bel- di libertati , ex fola natura primum , deinde
li gerendi facultatem , qui non habet juftam gentium lege , neceffitate humana exigente, ta-
belli inferendi caufam , ubi hæc non fubeft , cito confenfu gentium introducta ex eodem
deficit quoque facultas belli fufcipiendi. Quip- fonte & principio , unde naturæ jus , profluente ,
pe , ut alibi annotavimus , quæ facta lædunt fcilicet rationis dictamine , vid. quæ annotavi-
pictatem , juftitiam , & contra bonos mores mus lib. 1. cap. 1. §. 14. fefe habent ; vel qua-
funt , nec facere nos poffe credendum. Aliud tenus accedente promiffo , hoftibus facto , quod
eft aliquid de facto in actum deducere , & aliud agendi legem & regulam præfcribit promittenti ,
eft de jure aliquid agere. Quæ vetita , ca fa- fcilicet , ne aliter agat quam promiffione defi-
ciendi nemini facultas competit ; quippe eo ipfo nitum. In omnibus verum negotiis & actibus
quod vetantur , eripitur facultas ea faciendi ; humanis illud fibi locum vindicat axioma , quod
omnia autem injufta per fe & illicita & pro- qui jus habet ad confequendum finem etiam fa-
inde agere vetita , quæ repugnant juri naturali cultatem habet ea adhibendi media , quæ ad fi-
nem
 CAPUT I. S.11.111.

nem confequendum funt neceffaria , cujufmodi | uti miles vel fubjectus Principis aut populi ,
media in morali materia æftimationem intrin- quicum in ftatu belli vivimus ; eft enim fur
fecam accipiunt ab ipfo fine , ut inquit Auctor ; confervandi medium neceffarium , & proinde
verum mihi dicendum potius videtur æftimatio- illud adhibere jure poffum. Verum quid fi in-
nem accipere a neceffitate ; neceffitas , quæ jufte invaſus vitæ tuendæ caufa adverſarium qui-
omnem legem frangit , ea , quæ per fe illicita , dem qualicunque vi arcere poffim , tanquam
& proinde facere non poffumus , aliquando li- medium fini confequendo inferviens illud adhi-
cita efficit , & nobis jus tribuit ad facienda , bendi mihi facultas conceffa videri debet , imo
quæ abfque præfenti neceffitate facere nefas vero fi neceffarium , id eft , fi nullum aliud ex-
effet. Poffet enim aliquando finis obtineri per di- pediendæ falutis medium ratio fuppeditet, quod
verfi generis media; ad bonum finem confequen- examinandum , præfertim quoties actus , cum
dum mala quandoque poffent adhiberi media. focii læfione conjunctus , atque proinde jura fo-
Finis bonus ctiam bonis & juftis mediis confe- cietatis humanæ & cognationis naturalis violare
qui debet ; jufta autem media non folum ea , videtur ; ejufmodi enim actus tanquam medium
quæ fini confequendo infervire poffunt , verum jufti naturam non induit , nifi neceffitate exi-
quæ neceffario etiam infervire debent. Jufta gente quafi extortus. Quamobrem fi fuga mi-
neceffitas reddit juftum , quicquid ea exigente hi poffum confulere , & alia ad manum funt
fufcipitur in quacunque caufa & ob qualecun- remedia , quibus me abfque tam gravi damno
que negotium , five publicum five privatum , & læfione proximi in fecuritatem afferere va-
uti annotavimus lib. 2. cap . 2. §. 10. Jus ha- leo , utique non poffum jure uti violentis ,
beo ad me tuendum & confervandum ab inte- quamvis ad finem bonum & juftum , qualis eft
ritu ; ergo etiam jus habeo ad media , quæ huic confervatio mei ipfius , obtinendum , adhi
fini inferviunt. Fruftra enim jus ad finem ha- beantur , quia ceffat neceffitas. Quamobrem
bet , cui jus ad media neceffaria denegatur , un- jufte demum eum agere annotavimus dict. loc.
de confequens eft , cum unufquifque fe qui eodem modo , quo agit , neceffum habet ,
confervandi jus habeat , ut etiam habeat unde fequitur eorum , quæ in morali materia
utendi omnibus mediis & agendi omnem ad finem ducunt > æftimationem intrinfecam
actionem , fine qua confervare fe non poteft. non tam ab ipfo fine , cui confequendo infer-
Quænam autem media neceffaria fint ad con- vire poffunt , quam ex neceffitate five neceffaria
fervationem vitæ & membrorum fuorum , quif- cum finis confecutione habent connexionem.
que dijudicare debet , Hobel. cap. 1. § . 8. de Hinc colligere eft, quomodo qui bellum pium
cive. Sed forte quis me invadit , & in vita gerit , habet facultatem five jus occupandi lo-
difcrimen fuo impetu adducit , quod evitare cùm , qui fitus eft in folo pacato , id eft , ter-
non poffum , nifi interempto adverfario , uti- tii alicujus vici , qui neutri belligerantium fa-
que tanquam medium neceffarium licet mihi vet vel opituletur , ob periculum imminens ,
invaforem qualicunque vi arcere , imo e medio non imaginarium & fictum fed certum evi-
tollere , fin nulla alia reliqua expediendæ falutis tandum , neceffitate exigente , vid. quæ com-
ratio , etiamfi peccato vacuus , qui me impetit , ' mentati fumus lib. 2. cap. 2. §. 10.

III. Sciendum fecundo eft ; jus noftrum non ex folo belli prin-
cipio fpectandum , fed & ex caufis fubnafcentibus , ficut & in judiciis

poft litem conteftatam jus fæpe parti novum paritur. Sic qui fe aggre-
gant me impetenti , five focii five fubditi , in fe quoque jus tuendi me

mihi porrigunt. Sic qui bello fe mifcent quod injuftum eft , præfertim

fiipfi id injuftum effe fcire poffunt ac debent , obligant fe ad fumptus

& damna refarcienda , quia culpa damnum dant. Sic qui bello fine

probabili ratione fufcepto accedunt , ipfi quoque pœnæ meritum con-

trahunt , pro ratione injuftitiæ quæ ipforum actui ineft . Ita Plato

probat bellum μέχρι δ' ἂν οἱ αἴτιοι ἀναγκασθῶσιν ὑπὸ τῶν ἀναιτίων ἀλγέντων δῖναι δίκην ,

donec hi qui fontes funt cogantur infontibus malo affectis pœnas dare.

COMMENTARIUS.

On folum me adverfus illum , qui directe focios five fubditos , tanquam accefforia fui
Nme invadit, veljuris mei injuftus eft pof principalis, cujus generis omnes caufæ fubna-
feffor , tueri vi & armis poffum , tum etiam fcentes , quæ mihi occafione belli fufcepti da-
damni dati & injuriæ reparationem exigere , ve- mnum inferre poffunt, a parte adverfa eas omnes
rum idem mihi jus competit erga adverfarii mei avertere poffum , vi & armis tum etiam damni
A 2 гера-
 4 LIBER IIL S. III. IV.

reparationem & compenfationem petere non teri intulit , eft quafi juris mei poffeffor injuftus
folum ab eo , qui eft caufa principalis cur mei donec mihi fatisfecerit fumptus , quos in mi-
defenfionem fufcipere neceffum habuerim , ad- litiain erogavi , belli calamitates , quas fuftine-
verfum injuftam invafionem & impetum mei re debui , damna , quæ mihi ac fubditis occa-
aggrefforis , præfertim , fi ipfe id injuftum effe frone belli illata , facultatem mihi tribuunt exi-
fcire poteft vel debet , fibi imputet , quod fe gendi jure perfecto eorum reparationem , quafi
immifcuerit bello injufto temere : damnum adverfarius mihi eripuiffet , quod belli occafio-
enim , quod quis culpa fua dedit , reparandum ne mihi abeft , quamvis non rei mex poffeffor,
ipfi incumbit , tum fumptus , quos erogari ne- auctor tamen damni dati , & eatenus videtur
ceffum fuit ad bellum gerendum , refarciendi , mihi abftuliffe, quod confervaffem atque poffe-
ut indemnis præftetur , qui ad fui defenfionem diffem, fi injufto bello me non fuiffet aggreffus.
vel juris confequendi caufa bellum fufcipere de- Sic etiam poenæ meritum contrahunt , qui fine
buit. Exigit ejufmodi indemnem præftationem probabili ratione bello accedunt , cum injufti-
juftitia diſtributiva , ut fcilicet temeritatis fuæ tiæ ejufdem fiant participes , etiam eundem
pœnas det , qui jufta fine caufa belli gerendi effectum & vim fentiunt : non repugnat enim
occafionem præbuit. Imo juftitia expletrix juftitiæ , quæ fuum cuique tribuit , ut focii
idem exigit , quippe qui culpa fua damnum al- ejufdem delicti fiant ejufdem pœnæ participes.

IV. 1. Obfervandum tertio , ad jus agendi multa confequi indi-

recte & extra agentis propofitum , ad quæ per fe jus non effet . in fui

Vit.d. defenfione quomodo id locum habeat explicavimus alibi . Sic ut no-

libro
num. 27. bis jusconfequamur,
ftrum fi tantundem
eft, fub obligatione tamen reftituendi ejusaccipere
poteft, plus
accipi nonpretium no-
quod redun-

dat. Sic navis piratis plena , aut domus latronibus , tormentis peti

poteft , etiamfi intra eandem navem aut domum fint pauci infantes ,

mulieres , aut alioqui innocentes quibus inde creetur periculum. Nec

Ad Publ . reus eft mortis aliene , inquit Auguftinus , qui fuæ poffeffioni murum cir-

epift. 154. cumduxit , fi aliquis ex ipforum ufu percuffus intereat.

2. Sed ficut antehac monuimus fæpe , non femper ex omni parte

licitum eft quodjuri ftricte fumpto congruit .

· Sæpe enim proximi ca-

ritas non permittet ut fummo jure utamur. Quare etiam quæ extra

propofitum accidunt , & accidere poffe prævidentur , cavenda erunt ,

nifi multo majus fit bonum quo noftra actio tendit , quam malum id

quod metuitur , aut nifi in pari bono & malo multo major fit fpes bo-
ni quam mali metus , quod prudentiæ arbitrandum relinquitur : fed
ita ut femper in dubio ad eam partem quæ alteri magis quam fibi con-

fulit , ut tutiorem , inclinandum fit. Sinite crefcere zizania , inquit opti-

mus magifter , ne dum ea evellere vultis evellatis & triticum. Multos occidere &

indifcretos , inquit Seneca , incendii ruine potentia eft. Docent nos hi-

ftoriæ quam feria pœnitentia, Ambrofio monente , talem vindictæ

immodeftiam Theodofius expiaverit.

3. Nec fiquid Deus interdum facit tale , id nobis in exemplum

trahendum eft , ob pleniffimum illud dominii jus quod ille in nos
habet , nobis vero alteri in alterum non conceffit , ut alibi notavi-

mus. Et tamen ille ipfe Deus , hominum fuo jure dominus , ob pau-

ciffimos bonos parcere folet quamvis magnæ malorum univerſita-

•
ti , & eo fuam , qua judex eft , æquitatem teftatam facit , ut Abra-

hami cum Deo colloquium de Sodomis aperte nos docet. Et ex his

quidem generalibus regulis cognofci poteſt quantum in hoſtem li-

ceat naturaliter.

COM-
 CAPUT I. S. IV. S

COMMENTARIUS.

Offunt aliquando cafus exiftere , quibus il- ne alienum, ut mihi potius ,quam alteri in pari
aer Vid.
lud , quod per fe & fua natura, id eft , caufa confulam , idque tutius opinor.
moraliter malum eft , ita ut nunquam bonum quæ annotavimus cap. 1. lib. 2. Quamobrem
fieri poffit, per accidens aliquando fequi po- nec recte rationis dictamini , nec æquitati vel
teft ad ufum aut defenfionem mei juris extra charitati Chriftianæ repugnare mihi videtur , fi
peccati labem , neque ideo teneor temperare ob res repetendas , injuriam vindicandam , cri-
ab ufu juris mei. Per accidens autem aliquid men expiandum ejufdem auctores vi & armis
peccatum fequi dicitur ad alium actum liberum , aggrediar , etiamfi belli calamitas & incommo
cum ad ufum rei , ad quam jus habeo , fequi- da etiam ad bonos & innocentes perveniat , ne-
tur aliquis effectus , ad quem producendum , que contrarium docet Chriftus Matth. 13.30..
extra ullum ufum rei , jus non haberem. Cau- fi fano fenfu verba illa interpretemur : vult
fa per fe in moralibus eft , quicquid caufalitate enim Chriftus , ut in puniendo homines faci-
vera & reali fluente in effectum ad aliquid norofos , vindicando injuriam, expiando crimi
producendum aptum eft , etiam extra ufum na atque flagitia , utamur prudentia & modera-
rei , ad quam jus habemus. Quicunque autem tione ; prudentia adhibenda , ne cum zizania in
pofteriori modo peccati actum committit , is totum eradicare nitentes , fimul etiam triticum
femper peccat ; qui autem priori modo aliquid cui ita
evellamus , cui admixtum , ut evelli ne-
ita admixtum
perpetrat , quod fi extra tales circumftantias queat , quin eradicetur & triticum , itaque fa-
commiffum foret, graviffimumpeccatum effet , tius eft ut finamus zizania crefcere cum tritico.
ille citra peccati labem talem effectum evenire Sed notandum quod Dominus non fimpliciter ,
finit > uti differit vir ampliffimus Lambert. vetuit evellere zizania , fed adjicit rationem , di-

Velthuyfen differt. de princ. juft. & decor. At- cens : Neforte zizania colligentes , eradicetis &
que cum eo confentiunt plerique Moralifte , triticum. Itaque quoties nullum fubeft pericu-
Leffius , Molina , de Lugo aliique plurimi. lum eradicandi una cum zizania five lolio triti-
Vid. quæ annotavimus cap. 1. §.4. ubi ex Ca- cum , fed potius periculum fit , ne ipfum triti
jetano allegavimus , quod occidere innocentem per cum evellatur vel fupprimatur relicto lolio , ni-
accidens , dando operam rei licita & neceffaria , hil vetat quo minus jam opportunum malo ad-
non effe contra jus naturale , divinum vel huma- hibeatur remedium , etiamfi inde damni quid
num. Et ftatim allegatus vir ampliffimus : triticum fentiat , quatenus lolium eradicando
Cum ad tuendam fanitatem & corporis integrita- tritici etiam quota pars una evellatur, ne indies
tem jus habeam , quicquid fequetur actionem fua accrefcendo & multiplicando penitus abforbea-
natura fubordinatam ifti confervationi , & ad tur ; eadem prudentia & moderatione utendum
quam actionem ex lege confervationis fui jus ha-qui fummæ rerum præfunt Regibus atque fum-
beo, & qua actio per caufam vere moralem effi- mis magiftratibus in puniendo fontes & homi-
nes facinorofos , expiandis criminibus & vin-
cacem producendi effectum confervationi appofitum ,
illud citra peccatilabem fequi ad meam actionem dicandis injuriis vi & armis : cum enim mali
permitto. Exempla , quæ hanc quæftionem illu- femper admixti bonis nullufque cætus homi-
ftrare poffunt , occurrunt apud Moraliftas , num, nullaque focietas , quin ex probis & im-
quos ftatim citavimus. Sed poffumus ali- probis conftet , optime monet ne ob quæcun-
quando in ejufmodi cafus incidere , quibus po- que crimina vel qualemcunque injuriam ftatim
to renunciare , quam
tius videtur huic juri ftri& ad arma con volemus & poenam expofcamus ,
eo uti charitas enim qua proximum profequi qualis moderatio & patientia tum potiffimum
Chriſtiana dictat doctrina , & cognationis na- locum obtinet , fi infontes & innocui magna
turalis vinculum , quo homines quam arétiffime inde damna paffuri vel eafdem pœnas fubituri :
fibi devincti , adeo ut quifque non propriæ hoc enim cafu charitas , quam commendat &
duntaxat, fed & focii five proximi faluti atque naturalis cognatio & Chriftiana doctrina fuade
utilitati confulere vi ejufdem cognationis tenea- re videtur , ut potius perferamus , fi qua nobis
tur , fuadere videtur ne jure noltro in proximi injuria illata , & vindictam patientia defunga-
innocentis damnum abutamur , nifi multo ma- mur , quam ut ftricto utamur jure , & noxii
=
jus fit bonum , quod intendimus , quam malum , juxta infontes fine difcrimine eadem pœna affi-
quod metuimus , five fpes boni major quam ciantur, ac iifdem calamitatibus obruantur. In
facultatem habet jure fuo utendi , ita tamen deliberationem hic cadunt illæ regulæ & nor-
quod ejus , qui
ut ma , quas tradit Auctor lib. 2. 24. §. 5.
in dubio femper inclinemus ad eam partem , Ante omnia vero examinandum & ponderan-
quæ alteri magis quam fibi confulit , ut tutio- dum, quid expediat Reipublicæ vel focietati ,
rem ; quod ita interpretandum cenfeo , fi da- cui præfunt , atque delicti naturam & injuriæ
mnum quod perferendum alteri confulendo vel atrocitatem infpicere incumbit Principi vel fum-
parcendo non admodum grave : ordinata enim mis magiftratibus , ut poffet conftare num ex
charitas incipit a fe ipfo , ut alibi annotavimus , ejufdem impunitate non majus malum Reipu-
quifque fibi proximus , quamobrem neca ratio blica immineat , quam bonum confequimur fit
A 3 in-
 6 LIBER IIL S. IV. V.

infontibus parcamus pœnam remittentes & in- Rivetus : In refponfionibus Dei animadvertendum
juriam vindicare omittentes. Cum enim im- eft , conceffionem illam de tota civitate confervan-
perium nihil aliud quam cura falutis aliena , da , in gratiam non tanturn quinquaginta , fed
incumbit Regibus , magiftratibus ac judicibus etiam decem juftorum regulam non facere , quotief-
providere , ne parcendo hominibus facinorofis cunque talis numerus piorum alicubi fupereft ,
publicæ fecuritati noceant. Equitas quidem Deum judicia fua contra locum illum dilaturum.
Itricto juti præferenda , præfertim noftro in ca- Specialisfuit conceffio Abrahamo facta , qua tra-
fa : verum hæc regula ita attemperanda , ne ju- hi non debet in confequentiam perpetuam , quafi ad
ftitia , quæ crimina expiari & injuriam vindica- id Deus ex juftitia vel æquitate teneretur : id enim
ri exigit , publica tranquillitatis & fecuritatis a mifericordi voluntate totum pendebat . Nes
maximum munimentum tollatur. Quemadmo- femper & ubique id expediret aut conveniens effet,
dum nec quifque privato juri fuo renunciare po- ut propter exiguum bonorum numerum , magna
teft , quoties inde fibi noceret & confervationi impiorum multitudini Deus parceret. Quod certe
propriæ damnum adferret , dictante ratione , nunquam Deus abfolute in Verbo fuo promifit.
quemque propriam falutem alienæ præferre opor- Habet nihilominus hæc Dei facilitas , unde cogno-
tere. Exemplum , quod nobis imitandum pro- fcamus propenfiffimam ejus voluntatem erga fuos,
ponit Auctor , defumptum ab æquitate , qua in quorum gratiam etiam impiis bene facit , &
Deus , judicis perfonam induens , uti voluit , eorum precibus etiam in iis , que juftitiamfuam
dum ob pauciflimos bonos magnæ malorum remorari videntur , fe flecti finit. Sed tota hac
univerfitati peperciffet , ut patet Gen. 18. neu- inquifitio nonfine fpeciali Dei providentia directa
tiquam in confequentiam trahi debet > quafi fuit, permiffumque ut ad numerum ufque decimum
Principes & magiftratus falva juſtitia fefe idemAbrahamus defcenderet. Hoc enim maximefa-
ad exemplum componere ac gerere poffent at- cit ad juftitia divina aquitatem commendandam ,
que deberent , propterea quod non tam juftitiæ quia exaggeratur hoc modo maxime gentis illius
vel æquitatis , fed fummæ divinæ erga homines malitia. Sic Jerem. cap. 5. verf. 1. Percutite ,
mifericordiæ documentum eft , non tam ad inquit, plateas urbis Jerufchalaimorum , & vi-
imitandum nobis exemplum propofitum , quam detejam, atque cognofcite , & difquirite inpla-
ut admiremur Dei clementiam , qui tantæ ci- teis ejus , an inveniatis virum , qui exerceat jus ,
vitati , imo omnibus quinque urbibus , in qui- requirat fidem , & condonabo illi. Vid. com
bus quafi communi confenfu horrenda admit- ment. in Pentateuchum ad dict. l. fummi Theo-
tebantur facinora atque flagitia , parcere vo- logi Franc. Burmanni. Quæ Auctor nofter
luiffet , fi quinquaginta innocentes , imo vel de exercitio pleniffimi dominii , quod Deus
decem tantum intaminati a tantis flagitiis repe- habet in creaturas , difputat , de iis egimus
riri potuiffent. Optime refpondet doctiffimus lib. 2. cap. 21. §. 5.

V. 1. Sed & quæftio incidere folet quid liceat in eos qui hoftes non

funt , aut dici nolunt , fed hoftibus res aliquas fubminiftrant. Nam
& olim & nuper de ea acriter certatum fcimus , cum alii belli rigo-
rem , alii commerciorum libertatem defenderent.

2. Primum diftinguendum inter res ipfas. Sunt enim quæ in bello

tantum ufum habent , ut arma : funt quæ in bello nullum habent

ufum , ut quæ voluptati inferviunt : funt quæ & in bello & extra bel-
lum ufum habent , ut pecuniæ , commeatus , naves , & quæ navibus
T
Procop. adfunt. In primo genere verum eft dictum Amalafuinthæ ad Juftinia-
1. Gotth .
num , in hoftium effe partibus qui ad bellum neceffaria hofti admini-
ftrat. Secundum genus querelam non habet. Sic Seneca tyranno gra-

tiam fe relaturum ait , fi beneficium illi , neque vires majores datu

:{
rum eft ad exitium commune , neque confirmaturum quas habet , id

autem eft quod reddi illi fine pernicie publica poffit : quod expli-

cans addit : pecuniam quæfatellitem ftipendio teneat nonfubminiftrabo ; nifi mar-

mora veftes defiderabit , nihil oberit cuiquam id quo luxuria ejus inftruitur : mi-

litem & arma nonfuggeram. Sipro magno petet munere artifices ſcena & quæ feri-

tatem ejus emolliant , libens offeram. Cui triremes eratas non mitterem , lufo-

Lib. 1. rias , & cubiculatas , & alia ludibria regum in mari lafcivientium mittam. Et Am-
6.30.
brofiojudice largiri ei qui confpiret adverfus patriam non eft probabi-
de Off.
lis liberalitas .
3. In
 CAPUT I. S.v. 7

3. In tertio illo genere ufus ancipitis diftinguendus erit belli ſtatus.

Nam fi tueri me non poffum nifi quæ mittuntur intercipiam , neceffi-

tas , ut alibi expoſuimus , jus dabit , ſed ſub onere reſtitutionis , niſi

caufa alia accedat. Quod fi juris mei exfecutionem rerum fubvectio Can.in .
Ita quo-
impedierit , idque fcire potuerit qui advexit , ut fi oppidum obſeſſum rundam ,

tenebam , fi portus claufos , & jam deditio aut pax exfpectabatur, te- &c. ad
liberan-
nebitur ille mihi de damno culpa dato , ut qui debitorem carceri ex- dam.de

emit , aut fugam ejus in meam fraudem inftruxit : & ad damni dati Judais.

modum res quoque ejus capi , & dominium earum debiti conſequen-

di caufa quæri poterit. Si damnum nondum dederit fed dare voluerit , Silv.in
verbore-
, ftitutio.p
jus erit rerum retentione eum cogere ut de futuro caveat obfidibus ' .
pignoribus , aut alio modo. Quod fi præterea evidentiffima fit hoftis 3. §. 12 .

mei in me injuftitia , & ille eum in bello iniquiffimo confirmet , jam

non tantum civiliter tenebitur de damno , fed & criminaliter , ut is

quijudici imminenti reum manifeftum eximit : atque eo nomine li-

cebit in eum ftatuere quod delicto convenit , fecundum ea quæ de pœ-

nis diximus. quare intra eum modum etiam fpoliari poterit.

4. Et has ob caufas folent a bellum gerentibus publicæ fignifica-

tiones fieri ad alios populos , tum ut de jure caufæ, tum etiam ut de

fpe probabili juris exequendi appareat .

5. Hanc autem quæftionem ad jus naturæ ideo retulimus , quia ex

hiftoriis nihil comperire potuimus ea de re jure voluntario gentium

effe conftitutum. Romanos qui Carthaginenfium hoftibus commea- Polyb.1 .

tus attulerant, ipfi Carthaginenfes aliquando ceperunt : eofdem iidem

Carthaginenfes repetentibus Romanis reddiderunt. Demetrius cum Plut. De-

Atticam teneret exercitu , jamque vicina oppida Elufina & Rha- metrio,
mnuntem cepiffet , Athenis famem facturus , navis frumentum infer-

re parantis & magiftrum & gubernatorem ſuſpendit , atque eo modo

deterritis cæteris potitus urbe eft.

COMMENTARIVS.

D omnem a nobis vim & injuriam depel- tam tuendam , vel bellum gerendum præfidia &
APenda
lendain , quæcunque adhibendi media fa- neceffaria inftrumenta aut perdere , aut quæfita
cultatem largita eft nobis natura, quamobrem occafione capere vel præripere,ut deftituantur re-
nulla eis querclarum jufta caufa , qui nobis vim bus ad bellum gerendum neceffariis , & quantum
inferunt , vel inferre animum induxerunt , poffumus hoftibus eripiamus belli irritamenta ,
quando ad defenfionem noftri eos oppugnamus ut ita dicam , & facultatem nobis nocendi ,
& debellare conatur , ejufmodi media adhi- eafque ad anguftias redigamus , ut arma depo-
bendo, que idonea arbitramur ad vires opefque nere , & nobifcum in amicitiam redire , & in
hoftium , quantum poffumus , atterendas & di- pace & otio vivere , quam bellum gerere fatius
minuendas , quemadmodum in bello privato is, fibi ducat : co enim animo bellum fufcipi opor-
qui nulla laceffitus injuria , in aliquem impe- tet , ut bona pax obtineatur : nulla enim falus
tum facit, co ipfo ei , quem invadit , dat jus , bello. Sed hæc quidem a jure gentium , quo
id eft facultatem quandam moralem adverfus bella introducta , ca fcilicet , quæ fufcipiuntur
fe in infinitum , fcilicet eo ipfo invafus nanci- juftam ob caufam , (jufta caufa ex injufta offen-
fcitur jus fefe tuendi quavis ratione adverfus vim fione nafcitur , quoties itaque hæc præcedit ,
& injuriam fibi intentatam ; ita quoque neuti- toties belli fufcipiendi juftam caufam nancifcitur
quam repugnat rationis dictamini vel belli legi- is , qui læfus eft , fruftra tentatis benignioribus
bus hoftium munimenta , urbes , naves, por- remediis , ita ut ad horrida arma tanquam uni-
tus , viros , annonam & quæcunque vel ad vi- cum atque ultimum juris noftri confequendi
medium
8 LIBER III. S.v.

medium confugere neceffitate exigente coga- mis , telis , equis , pecunia , aliave qua re ad-
mur ) non aliena opinio. Sed quæritur an co- juvarit , atque crimen læfæ majeftatis com-
dem etiam jure liceat uti in eos , qui hoftes non mittit. 1.4. ff. ad leg. Ful. majeft . Nec movet
funt aut dici nolunt , fed hoftibus res aliquas quod cum utroque belligerantium pacem &
fubminiftrant , non tam alteri nocendi cupidi- amicitiam colat co enim cafu neutrum juvare
ne , quam quidem lucri faciendi fpe ducti ? In oportet , quippe alteri opem ferre nequit
hac quæftione definienda caute admodum pro- quin alterum lædat. Quamobrem prudenter
ccdit Auctor nofter , primum diftinguendo in- Elifabetha, Angliæ Regina , Hanfiaticis civita-
ter res ipfas, quæ cum non fint ejufdem gene- tibus conquerentibus , naves fuas a claffe fpo-
ris & qualitatis , ita nec eandem licentiam vel liatas Anglica contra fœdus , quo cavetur, ut
idem jus circa earundem capturam & interce- illæ civitates tuto poffent effe amicæ etiam ho-
ptionem nobis concedere atque tribuere vide- ftibus Angliæ , & cum iis habere commercia :
tur rationis dictamen & belli leges , quæ ex co- non effe hoc colere cum utrifque amicitiam , fi
dem quafi fonte fuo profecta agendi normam alteros lædas , juves alteros refpondit : at imohoc
belligerantibus præfcribunt atque dictant. Non effe auxiliari hoftibus , & cum hoftibus adverfus
equidem Auctoris noftri diftinctionem rejicio ; alios facere. Alberic. Gentil. dict . loc . Nec
verum nonnunquam cafus incidere poffe mihi diftinguendum hic puto cum Zeiglero , an fub-
' videntur , quos excipere quam obfervare po- miniftratio illa fiat privato nomine a negotian-
tius effe prudentia & ars belli gerendi fuaderet. tibus , an vero nomine publico & a Principe
Quæ ab una parte , a qua belli ftat rigor & de- utriufque amico. Quafi illo cafu excufatius
fenfionis favor , adferri poffent argumenta huic delinqueretur , nec tam hoftilis animus quam
inniti videntur fundamento. Quod cuique na- lucri cupiditas præfumitur , atque hinc mitius
tura conceffit libertatem , qua quifque munitus , cum eis agendum. Hæc vero non fine aliqua
omnia , quæ fibi nocitura videntur , a fe po- hoftilitate geri res poterit. Quippe actus iſte
teft arcere mala , quamobrem quidquid hoftium idem , damnum quod inde alteri adfertur idem ,
vires , copias & opes augere poteft, illud tan- Principis confenfus non mutat naturam actus ,
quam mihi noxium futurum quavis ratione in- factum non animi intentionem fpectare debe-
tercipiendi & præripiendi facultatem habeo mus , quifque privatus non minus quam Prin-
unde illud afportatur vel advehitur nulla ratione ceps vel magiftratus ignarus effe non debet offi-
habita intercipiendi enim facultas non funda- cii , quod cuique imponit neceffitatem , ne
tur in conditione mercium , vel qualitate ne- cum alterius damno commoda fua augeat , quod
gotiantium , fed belli jure , defenfione fui , quæ fi facere cupiat , alteri jus nancifcitur avertendi
cuique tribuit facultatem moralem adverfus ho- damni , quod fibi imminet. Quod fi non ani-
ftem in infinitum , id eft , omnia adhibendi mo, faltem actu hoftem fe gerit , quamobrem
ejufmodi media , quæ ad imminens vel præfens quod hoftilia a me patiatur , conqueri nequit :
vitæ , corpori & fortimis periculum evitandum & nullum enim juris vinculum nos adftringit , ut
depelindum idonea funt ; non perfona vel locus noftro cum damno focius fiat locupletior , lex
a quo fed ad quem afportant in deliberationem naturalis , quæ fui confervationem & defenfio-
cadit , nec tantum earundem ufus naturalis , fed nem cuique commendat , contrarium fuadet.
& artificialis , qui ex applicatione humana ad Sed ab altera parte urgetur commerciorum li-
hunc vel illum finem confequendum ipfi acce- bertas & neceffitas , utpote quæ ad vitam com-
dit, fpectandus venit, quo fieri poteft , ut di- mode tuendam multum confert , imo fola at-
ftinctio Auctoris noftri nullum, cafu illo exiften- que unica humanæ indigentiæ fublevandæ ratio ;
te , habeat ufum , nec juftam vectores querela quippe cum omnia non omnis ferat tellus vitæ
caufam habent , quafi non tam hoftis quam ipfi , tuendæ præfidia & neceffaria , natura quafi du-
quibufcum pax & amicitia intercipienti inter- ce commercia & negotiationes inftitutæ , ut
cedit damnum fentiunt ; quippe fibi imputent , alter alterius inopiæ & indigentiæ fubveniret ,
quod lucri faciendi caufa co merces fuas afpor- quamobrem oportet , ut earum fummus fit fa-
tant. Damnum , quod quis fua culpa fenfit , vor , & proinde falva cuique & intacta maneat
damnum non effe videtur , non debuiffent igna- cas exercendi facultas. Iniquum enim vide-
ri effe juris , quod in bello fibi locum vindicat : tur , ut vicinorum diffidia & controverſiæ ,
ignorantia enim juris hujus publici nemini pro- cæteris , qui corum non funt participes , nego-
deffe debet. Cui etiam accedit , quod & ho- tiandi auferrent libertatem. Non enim ad unius
ftium partibus fefe adjungere videtur , qui fub- vel alterius bello furentis nutum orbis huma-
miniftrat ea, quæ ad bellum gerendum neceffa- nus circumagendus. Sed hifce reponi poffunt;
ria , vel faltem hoftibus utilia , qui hoftem ad- quod quemadmodum fingulis in ftatu natura
juvat facit fe ipfum , hoftem , non fecus atque vitam degentibus fegregem facultatem largita
alius quilibet , qui hofti quodvis auxilium affer- eft natura femetipfum confervandi & tuendi ,
ret. Alberic. Gentil. de jur. bel. lib. 2. cap. ita quoque divifo in varias focietates & gentes
Hoftis cenfendus , qui facit quod hofti mortali genere , cuique genti ac nationi tan-
placet. Et in exercitu hoftium effe cenfetur , quam eodem in ftatu viventi facultas compe-
qui exercitui hoftium neceffaria ad bellum ad- tit adhibendi omnia media , quibus fe tueri po-
miniftrat. Sic hoftium in numero habetur cu- teft adverfus omnem vim & injuriam fibi illa-
jus opera hoftes populi Romani commeatu , ar- tam vel imminentem. Quemadmodum quiſ-
que
 CAPUT I. S. V. VI .
9
que fibi proximus , ita quoque propria falus & tractari meretur non folum ab eo , cujus in
fecuritas fuprema cuique lex , quæ abrogari vel perniciem & damnum alteri belligerantium bel-
mutari nulla ratione poteft ; quamobrem pofi- li inftrumenta five alterius generis merces fub-
to , gentes conveniffe tacite vel expreffe com- miniftrat , fed a fingulis membris eodem modo
merciorum libertatem cuique falvam & inta- tractari oporteret. Si hæc fola atque unica fere
tam fore , idque etiam cujufque gentis com- pacis confervandæ ratio tantum valeret apud
&
modo & faluti infervire , co tamen eripi ne- eos , qui fummæ rerum præfunt , quantum im-
quit facultas naturalis , qua cuique integrum perii fines propagandi cupido , & auri facra fa-
ad fui defenfionem & confervationem ejufmo- mes , divitiarum atque fortunarum augenda-
di adhibere remedia , quibus poffit fe in fecu- rum per fas & nefas fceleratus amor , Bellona
ritatem afferere & malum depellere : quamob- non tam longe lateque circumferret horrida ar-
rem , fi quis in me impetum faciat , eum vi & ma. Verum medium tenuere beati , mihi vi-
armis , imo dolo debellare vel e medio tollere detur focietatis humanæ confervatio efflagitare
nulla vetant jura , nec proinde mihi auferunt neque nimis ftrictam , neque amplam commer-
libertatem intercipiendi ea , quæcunque hoftem cii libertatem , unde folet quarundam rerum in-
vel audaciorem vel potentiorem paratioremque terdici commercium , quarum in numero belli
redderent ad me invadendum , fi mihi liceat inftrumenta , aliæque id genus merces , quæ
effugere periculum & malum imminens , qua- hoftem reddunt audaciorem & fortiorem , &
re nec etiam intercipere quæ mihi noxia futura vulgo dicuntur marchandifes de contrabande
>
prævideo , eadem cura incumbit civitatum re- quarum fpecies exprimuntur & enumerantur in
toribus , quæ fingulis hominibus , vel in fta- tractatu maritimo inter Galliæ Regem , Fœdera-
&
tu naturali familiæ patribus , fcilicet , ne quidti Belgii Ordines Ann . 1646. & 1650. & in-
civitas vel Refpublica detrimenti capiat , non a ter Hifpaniarum Regem & dictos Ordines anno
civium duntaxat, fed etiam exterorum pravis ma- 1650. Aitſema Hiftor. lib. 26. & 30. Ejus-
chinationibus & concuffionibus. Quamobrem modi conventiones & pacta tollunt controver-
fi armorum in hoftilem regionem , fi commeatuum , fias , quæ quandoque tempore belli de mercium
fi pecunia & annona invectio Reipublica detri- advectarum intercipiendarum jure poffent mo-
mentum aliquod, morando belli exitu , vel confir- veri. Nulla vero conventione facta , quifque
mando in nos hofte, allatura eft : boni militia du- manet fui juris , id eft , facultatem habet diju-
cis non videtur , eam rem in negligendis habere. dicandi quid licet in eos , qui hoftes quidem
Atque hac fola funt tempora , quibus avertendi non funt , fed adjuvant quibufcum in ftatu bel-
vel invadendi aliena plauftra vel navigia, facul- li vivimus , cujufmodi licentia certis quibufdam
tatene jura in manus porrigunt. Nec vituperio regulis circumfcribi nequit , fed pro diverfa
bellanti datur , quod juris gentium confenfus fecit. temporum facie & neceffitate vel contrahitur
Cyriac. Lentul. de jur. bel. & pac. Cui etiam vel extenditur , ita ut quandoque merces , quæ
accedit , quod humanæ focietatis , & proinde cu- voluptati inferviunt , neceffitate exigente , in-
jufque gentis , quaterius pars & membrum ejus- tercipere licitum , quorundam opinio , nec ea a
dem focietatis , fummopere interfit , ut pax & vero aliena mihi videtur: neceffitate enim pre-
concordia floreat vigeatque , qua nullum arctius mente , licita fiunt , quæ , eadem non exiften-
vinculum ad focietatem tuendam , & proinde te , illicita viderentur , quamobrem omnem le-
commercia & negotiationes exercendas magis gem frangere dicitur ; Que voluptati inferviunt
idoneum remedium excogitari poteft ; quam- merces : ut funt navicula luforia , ferica veftes,
obrem , ea diftraéta quorundam diffidiis & hiftriones, & omnes fcenica artifices , minus
difcordiis , cæteræ fumma ope niti debent , ut invidia & periculi habent. Poteft tamen tempus
communis falutis & utilitatis tuendæ caufa par- incidere , quo ne talia quidem deliciarum genera
tes diftractæ ad pacem & concordiam ample- admittere ex ufu obfidentium fit . Ut fi obfeffi mol-
Atendam quavis ratione inducantur vel oratione liufcule educati , talium rerum defiderium non fe-
vel neceffitate ; fi fruftra tentata illa , altera ad- rant , fi cum voluptate conceffafervire , quam du-
hibenda ad hanc vero neceffitatem redigere riter vivere in libertate malint. Nutu enim tem-
facillimi negotii eft , interrupto omni cum bel- porum hac talia gubernantur , ad quem circumagi
ligerantibus commercio , ut tandem deftituti virum prudentem, & rebus applicare confilia,
vel vitæ vel belli gerendi omni fubfidio & ap- non pænitenda folertia eft. Cyriac. Lentul. de
paratu , á belli furore ad faniorem mentem re- jur. bel. acpac. Unde perfpicimus , quod pau-
dire neceffum habeant. Quod fi quis vel odio lo ante diximus , Auctoris diftinctionem ali-
percitus, vel lucri cupiditate ductus difcordiam quando exceptionem pati poffe , in cæteris ejus-
fovet , ille tanquam focietatis humanæ hoftis dem opinioni fubfcribimus.

VI. 1. Modum agendi quod attinet , vis ac terror maxime propria

bellorum . An & dolis uti liceat , quæri folet. Nam Homerus quidem
dixit hofti nocendum :

ήὲ βίη , ἢ ἀμφαδὸν , nè
Η δόλω , nè ἢὲ κρυφηδόν .

Sive dolo , feu vi manifeſta , clamve palamve.

B Et
 ΙΟ LIBER III. S.VI.

Et Pindari eft : xindè av e ----

Δοντ᾿ ἀμαυρῶσαι τὸν ἐχθρόν .

Quidvis agendo fcilicet hoftica

Delenda vis eft.

Apud Virgilium quoque dictum illud ,

Dolus an virtus quis in hofte requirat ?

fequitur ipfe , Ripheus juftiffimus unus

Quifuit in Teucris & fervantiffimus æqui.

Et legitur hoc ipfum imitatus fapientiæ nomine nobiliffimus Solon .

Lib.xv. Silius in rebus Fabii Maximi :,

Exin virtuti placuit dolus .

Luc.Phil. 2. Apud Homerum Ulyffes viri fapientis exemplum , plenus ubi-
Xenophon que fraudium in hoftem : unde Lucianus regulam elicit , laude dignos
de Cyri
qui hoftem fallunt. Nihil utilius in bello dolis Xenophon dixit , &
dere Brafidas apud Thucydidem præclaram imprimis laudem effe ex belli

equeftri.
Thuc..v.. furtis : & apud Plutarchum Agefilaus , hoftes decipere & juftum & li-

Plutarch. Citum effe. Polybius , quæ vi fiunt in bello minoris cenfenda , quam
Apoph. quæ ex occafione & dolo : & ex eo Silius Corvinum fic inducit lo-
Polyb.
2. IX. quentem :
Lib. v.
Bellandum eft aftu : levior laus in duce dextra.
Plut. Atque ita cenfuiffe ipfos illos feveros Laconas notat Plutarchus , ac
Marcel. majorem etiam victimam ab eo immolatam qui dolo, quam qui aper-

to Marte rem confeciffet. Idem Lyfandrum magni facit árárais à Toλ-

λà diawoníkλovтa TỸ wоdéux , pleraque belli dolis variantem . Et in Philopomenis

laudibus ponit , quod Cretenfium difciplina inftitutus fimplicem il-

lum ac generofum bellandi morem dolis ac furtis miſcuiffet. Ammia-

ni eft : Nullo difcrimine virtutis ac doli , profperos omnes laudare debere bello-
rum eventus.

L.1.5.3 . 3. Jurifconfulti Romani bonum dolum vocant, fi adverfus hoftem

D. dedo- quis machinaretur : & alibi , nihil intereffe vi quis an fallacia pote-
lo. L.Ni-
bil. D. de ftatem hoftiumevaferit : δόλος & ψεκτός , μια τρατιωτικός notat ad Iliados O Eu-

captivis. ſtathius. Inter Theologos Auguftinus : Cum juftum bellum fufcipitur , vi

Quast.x.
Super aperta pugnet quis aut ex infidiis , nihil ad juftitiam intereft. Et Chryfoftomus,

Jofue. 1. maxime laudari Imperatores qui fraude victoriam quæ fiiffent.

de Sa-
cerdotio. 4. Sed nec defunt fententiæ quæ fuadere videntur partem contra-

riam , quarum nonnullas infra adferemus. Quæftionis hujus defini-

tio pendet ex eo , an dolus in genere fit femper malorum , in quibus

locum habet non effe faciendum malum ut eveniat bonum , an ex iis

quæ vitium non habent univerfaliter ex fuapte natura , fed quibus ac-
cidere etiam poteft ut bona fint.

COMMENTARIUS.

Uo funt decertandi genera , tefte Cicero- judice per difceptationem controverfia dirimun-
DU
ne ; unum per difceptationem , alterum tur , obtinet ; hoc in ftatu naturali locum fibi
per vim : illud in focietate civili , ubi coram vindicat, quamobrem & ftatus belli dicitur , in
quo
 CAPUT I. S.VI. II
quo folent Martis aufpiciis , id eft, vi & armis adhibitam. Atque eo fenfu accipiendum , cum
lites determinari ; quippe cum in eo ftatu quif- inquit Florentinus 1. 26. ff. de captiv. & poft-
que fui juris eft, & homines fibi æquales , non lim. reverf. Nihil intereft , quomodo, captivus
alia juris perfequendi inter litigantes ratio reli- reverfus eft : utrum dimiffus , an vi vel fallacia
qua , quam per vim & arma , fruftra tentatis poteftatem hoftium evaferit. Nihil intereft , ſci-
benignioribus remediis ; recte itaque certatio licet quod jus poftliminii concernit , quomodo
per vim bellum definitur , quia præliis & cer- captivus reverfus eft , utrum dimiffus , an vi vel
tamine decertatur ; modum itaquc agendi quod fallacia poteftatem hoftium evaferit, dummodo
attinet , proprium eft armorum & belli vi & ipfis non dederit fidem , nec fingulariter cum
terrore omnia mifcere : vis enim & arma hor- eis convenerit. Multum enim hoc cafu inter-
rorem & terrorem incutiunt. Unde Ovid. effe oftendit exemplum Attilii Reguli in l. 5. S.
I. met.
3. ff. eod. Zeiglerus comment. ad h. 1. Dolus
Savior ingeniis & ad horrida promptior arma. itaque bonus > quem admittunt Jurifcon-
Verum an dolis uti liceat quæri folet , non de- fulti , nihil nifi folertia eft , qua quis utitur ob
funt , qui id licitum affirmant , ut ex eorum te- hoc ipfum , ut alterius dolum excludat , puta
ftimoniis , quos Auctor citat , apparet. Hinc adverfus hoftes aut latrones. Sic malitiam ma-
confiliis & aftu res externas moliri , arma autem lam dixit Plautus Aulul, act. 2. fc. 2. quafi qua-
procul habere , placuit Tiberio fimulandi artis dam malitia poffet effe bona , quod abfurdum
egregie perito Imperatori , Tacit. annal. 6. vid. videtur :
& 12. cap. 32. Sic laudem meretur Germa- Certe adepol equidem te civemfine mala omni
nicus , quod plura confilio & aftu quam vi per- malitia
fecerit. Et Drufus haud leve decus quæfivit Semper fum arbitratus nunc arbitror.
illiciens Germanos ad difcordiam. Idque ma- Ita Cic. lib. 13. epift. Bonam benevolentiam
gis placuit Tiberio , quam fi bellum per acies hominum dixit. Dolus itaque bonus eft folertia ,
confeciffet , Tacit. 2. annal. Præferunt alii aftutia & calliditas peccato vacua , & proinde
bellatores apertos , qui nihil ex occulto, nihil ex bonus vocatur , quamobrem in genere non eſt
infidiis agendum putant , veritatis cultores, frau- femper malorum , quæ nunquam facienda , ut
dis inimico. Viros enim fortes & honeftos , ma- inde bona eveniant : quamobrem enim dolus
gnanimos , quales effe decet belli duces , eofdem malus fi nullus bonus ; fed & antiquos etiam in
bonos & fimplices , veritatis amicos , minime- bonis rebus eodem ufos tradit Feftus : unde
que fallaces effe oportet , tefte Cicerone 1. offic. adhuc dicimus , fine dolo malo , nimirum quia
cap. 19. Turpem dolo quafitam gloriam, ftatuit folebat dici & bonus. Dolus late fumptus eft
Ifd. lib. 18. Atque hunc belli gerendi morem exequutio folertia feu aftutia , dicendo , fa-
antiquum Romanos Senatores approbaffe apud ciendo aut omittendo aliquid, quo recte aut
Livium videre eft lib . 42. cap. 47. Cum nega- non recte alius decipiatur in aliquo , idque five
rent per infidias & nocturna pralia , vel fimula- in damnum fit illius , five non. Quo fit , ut
tam fugam improvifofque ad incautum hoftem re- dolus interdum in bonam , interdum in malam
ditus , vel ut aftu magis quam vera virtute gloria- fumatur partem , ut cum Labeone Ulpianus 1.
rentur > bella majores geffiffe . Indicere prius 1. §. 1. ff. de dolo ait : atque in malam par-
quam gererefolitos bella , denuntiare etiam , inter- tem fumptus , dolus malus nuncupatur , ut §.
dum locum finire, in quo dimicaturi effent. Ea- feq. idem Ulpianus fubjungit , idque ad diffe-
dem fide indicatum Pyrrho Regi , Medicum vi- rentiam doli in bonam partem fumpti. Soler-
ta ejus infidiantem : eadem Falifcis vinctum tra- tiæ enim vel aftutiæ duo funt fines , agere ho-
ditum proditorem liberorum Regis. Hac Roma - nefte, quod laudandum , vel male , quod vi-
na effe , non verfutiarum Punicarum , neque calli- tuperandum. Prior actio doli boni nomine venit ;
ditatis Graca , apud quos fallere hoftem quam altera dolus malus dicitur. Vid. Molin. de juft.
vi fuperare gloriofius fuerit . Interdum in prafens & jur. tract. 2. difp. 293. Huc pertinere exi-
tempus plus profici dolo quam virtute : fed ejus de- ftimat dolum, quo Paulusfe ufum profitetur cum
mum animum inperpetuum vinci , cui confeffio ex- Corinthiis Epift. 2. ad Cor. 12. dicens : Cum
preffa fit , fe neque arte , neque cafu , fed collatis effem aftutus , dolo vos cepi. D. Thom. 2. 2. pu-
cominus viribus jufto ac pio bello effe fuperatum. tat abufive hic aftutiam & dolum in bonam par-
Verum quemadmodum non omnem dolum , tem capi , q. d. artificiofa folertia & cauta pru-
aftutiam & calliditatem in bello approbamus, dentia ego vos a gentilifmo ad Chriftianifmum
ita nec improbamus dolum aut calliditatem , converti. Eodem quoque genere doli ufus eft
quæ perfidiæ & mendacii maculis adfperfa non Salomon 3. Reg. 3. quando contendentibus co-
eft. Huc pertinet diftinctio Jurifconfultorum ram fe mulieribus circa infantem , cujufnam ea-
inter dolum malum & bonum , dolum malum ; rum filius effet , juffit dividi puerum me-
definiunt enim machinationem quandam alterius dium , ut veritas manifeftaretur. Quod pri-
decipiendi caufa , cum aliud agatur , aliud fimule- mum exemplum attinet , perperam illud adduci
tur , quæ Servii definitio videtur Labeoni nimis putant fanioris Theologia antiftites ad diſtin-
ftricta› cum poffit etiam fine dolo malo aliud ctionem dictam confirmandam. Primo quia
agi , aliud fimulari. Itaque ipfe definit : Omnem Apoftolus hoc ipfum a fe removet 1.Theff.2 . verf.
calliditatem , fallaciam , machinationem ad cir- 3. tum etiam quia Apoftolus loquitur ex hypo-
cumveniendum , fallendum , decipiendum alterum ' thefi calumniantium > qui fcilicet dicere po-
B 2 terant
 12 LIBER TIL S. VI . VII.

terant dolo fcilicet & arte circumveniffe Apo- Verba hæc per mimefin ufurpat Apoftolus, q
ftolum Corinthios , alios fubornando , qui ac- d. Ipfi obtrectant mihi dicentes , Paulus per fe
ciperent pro Paulo , cum ipfe videri vellet nihil quidem nihil in fumptum exigit admittitve , fed
quicquam accipere a fuis auditoribus. Occur- dolo vos capit , quia fcilicet Titum & alios fub-
rit Apoftolus objectioni , quæ ex adverfo move- mittit , qui vos veftraque emungunt . Vid. a
ri poterat , quafi diceret Apoftolus : Sed non- Lapid. comment. in eand. epift. Alterum proin-
nulli vos fuggefferunt > quamvis nullam unquam de exemplum magis probat intentionem Aucto-
mercedem acceperim a vobis ob Euangelii pradi- ris , utpote quod ad illas fraudes interpretes per-
cationem; me tamen dolo & clam vos magna pe- tinere affirmant , quibus uti magiftratum bono
cunia emunxiffe. Si verum hoc eft oftendite, anpe- fubditorum & medicamenti vice vult Plato de
cuniam a vobis accepi per eos , quos ad vos mifi. Rep. lib. 5 .
Hammond. Paraphraf. in 2. epift. ad Corinth.

VII. Notandum igitur , dolum alium confiftere in actu negativo ,

L...
dolum alium in actu pofitivo. Doli vocem etiam ad ea quæ in negativo actu

malum. confiftunt extendo , Labeone auctore , qui ad dolum fed non malum
D. de refert , ubi quis per diffimulationem tuetur fua vel aliena. Haud du-
Dolo ma-
lo. bie crude nimis a Cicerone dictum eft : ex omni vita fimulationem diffi-

De Off·3⋅ mulationemque tollendam. Nam cum nec quæ fcias nec quæ velis omnia

aperire aliis tenearis , fequitur ut diffimulare quædam apud quof-

dam , id eſt tegere & occultare , fas fit, Licet , inquit Auguftinus ,

veritatem occultare prudenter fub aliqua diſſimulatione . Et neceffariam hanç

Libro
contra omnino atque inevitabilem , his præfertim quibus reſpublica com-
mend. miſſa eſt , non uno loco fatetur ipfe Cicero. Exemplum ad hanc
C. 10.
Th. 2.2 . rem infigne præbet Jeremiæ hiftoria capite xxxv111 . Is enim Pro-
9.40. art. pheta a rege interrogatus de obfidionis eventu , apud proceres , regis

3.in refp. poftulatu , hoc ipfum prudenter occultat , aliam interim caufam ,
quan
71.art. nec falfam tamen , colloquii adferens . Et huc quoque referri poteſt

7.Silv. quod Abrahamus Saram fororem , id eft ex ufitatotum loquendi more

in verbo
bellum.p. propinquam confanguineam vocat , matrimonium diffimulans.

1.num.9. Cic. pro Milone & l.v11 . ep. 9. pro Cn. Plancio. Gen. xx . Th. 2.2.qu. 110 art. 3. in refp.

COMMENTARIUS.

Onnulli hanc doli diftin&

tionem rejiciunt , te exigente ea quandoque ufi viri pii , ut teftan-
dolum negativum accurate dolum effe ne- tur exempla ab Auctore allegata. Huc ctiam
gantes , fed eft tantum veritatis aliqua occulta- referri poteft exemplum Pauli Pharifæum ſe ар-
tio, quæ licita; prudentiæ quippe eft nonnulla pellantis. Act . 23.6. Non effe mendacium , cum
fubticere , quod abfque dolo fit, ubi dicendi ve- filendo abfconditur verum , fed cum loquendo pro-
ri nulla obligatio adeft. Verum doli vocabu- mitur falfum , inquit Auguft. contra mendacium
lo fumpto co fenfu , quo Auctor utitur , nul-cap. 10. Imprimis hæc diffimulandi ars neceſſa-
lam video rationem , cur illam diftinctionem ria atque inevitabilis hifce qui imperium tractant
rejiciunt. Dolum omnem machinationem , & fummæ rerum præfunt , quos nec aliter poffe
calliditatem & fallaciam ad alterum decipien-teftatur Cicero pro Milone : Nefcit enim regna-
dum adhibitam definivimus , qui vel malus fire , qui nefcit diffimulare , atque ab co fæpius
perverſe , vel bonus fi recte adhibeatur , fi ve- pendet Reipublicæ falus & confervatio. Ve-
ro dolus per calliditatem recte poteft defcribi rum notandum cum Pufendorfio , quod & fo
vel definiri , fequitur etiam dolum in actu nega- diffimulare & occultare veritatem five tacere,
tivo , id eft , diffimulatione vel occultatione mendacium proprie loquendo vocari nequeat , ubi
veritatis confiftentem , dolum effe ; quippe cum nullum præfertim fignum fermoni aquipollens fueris
confiftere dicit Labeo , vel in machinatione , quæ adhibitum ; ex alia tamen caufa reticentiam &
eft fraus in verbis , vel fallacia, quæ fit men- occultationem veritatis in crimen cadere poffe, pu-
tiendo , vel calliditate , fcilicet aliquid reticen- tafi per eam impediatur bonum , quod quis procu
do , diffimulando , occultando. Hujufmodi rare , aut concilietur malum , quod averruncare
fimulatio nihil aliud eft quam folers confilium , tenebatur. Verum notandum hic præfupponi
quod falva Dei gloria & illæfa juftitia fufcipitur obligationem , five juris vinculum , quo quis ad-
& exercetur Zeigler. Quamobrem neceffita- ftringitur aliquid præftare vel facere, quod

exigi
 GAPUT I. S. VII . VIII.
13
exigi ab illo poterat ; quippe fepofito hoc jure , tur , non prodit , atque refpondent , non effe
diffimulatio vel occultatio in crimen non cadit. proprie & ftricte mendacium , quia nihil verbis
Moraliſte dubium hoc ponunt , an fcilicet men- exprimitur , fed effe peccatum omiffionis , quia
dacii nominę veniat , fi quis tacendo vel occul- omittitur veritas tempore , quo poteft & debet
tando veritatem , quam alioqui confiteri tene- exprimi. Azor. inft. moral. p.3. lib. 13.

VIII. 1. Dolus qui in actu pofitivo confiftit , fi in rebus , fimula-

tio ; fi in fermone , mendacium vocatur. Quidam inter hæc duo hanc

conftituunt differentiam , quod dicant voces naturaliter figna effe in-

tellectuum , res non item. Sed contra verum eft , voces natura ipfa &

citra hominum voluntatem nihil fignificare , nifi forte vox fit confufa

& avapopos , qualis in dolore , quæ ipfa rei magis appellatione venit
quam locutionis. Quod fi hoc dicatur , hominis naturam hanc effe

peculiarem fupra animantes cæteras ut conceptus animi poffit aliis in-

dicare, & ad eam rem voces repertas,verum quidem dicitur,fed adden-

dum eft , non folis vocibus tale fieri indicium , fed & nutibus , ut apud L. Labeo.

mutos , five illi nutus aliquid habent cum re fignificata commune ipfa s fin.D.
natura ,
five tantum ex inftituto fignificant : quibus nutibus pares funt Sup.leg.

notæ illæ quæ non voces lingua figuratas fignificant , ut Paulus Jurif- L. Non

confultus loquitur , fed res ipfas , five ex aliqua convenientia ut notæ de obl..D
hieroglyphicæ , five mero arbitratu ut apud Sinenfes. act.

2. Alia igitur hic adhibenda diſtinictio eſt, qualem adhibuimus ad

tollendam ambiguitatem in voce juris gentium. Diximus enim jus

gentium dici , & quod fingulis gentibus placuit fine mutua obligatio-
ne , & id quod mutuam obligationem in fe continet. Voces ergo ,

& nutus , & notæ quas diximus , reperta funt ad fignificandum cum

mutua obligatione , quod Ariftoteles dixit xarà qua res aliæ non De inter-

item. Hinc fit ut rebus aliis uti liceat etiamfi prævideamus futurum ut pr. c. 4.

alter inde falfam concipiat opinionem . Loquor de eo quod intrinfe-

cum eft , non de eo quod accidit. Itaque exemplum ponendum eft

ubi nullum fequitur inde nocumentum , aut ubi nocumentum ipfum

fepofita doli confideratione licitum eft.

3. Prioris exemplum eft in Chriſto , qui apud comites Emauntinos Luc.

porewaleta ire longius , id eft fpeciem prætulit ituri longius, nifi malimus xxxv. 28.

vere quoque voluiffe eum ire longius, fub conditione tamen nifi magno

nifu retineretur , quomodo & Deus multa velle dicitur quæ non funt :

& alibi Chriſtus ipfe dicitur voluiffe præterire Apoftolos navigantes , Mare.
nempe nifi impenfe rogaretur navem afcendere . Alterum exemplum VI.48.

dari poteft in Paulo qui Timotheum circumcidit , cum fatis fciret Ju-

dæos hoc ita accepturos , quafi circumcifionis præceptum , quod re-

vera abolitum jam erat , adhuc obligaret Ifraëlis pofteros , quafique

ita fentirent ipfi Paulus & Timotheus : cum tamen hoc non quæreret A.RVI.

Paulus , fed tantum familiarius cum Judæis verfandi facultatem fibi 3.

& Timotheo præbere. Neque vero circumcifio , fublata lege divina ,

ex inſtituto amplius fignificabat talem neceffitatem , 1 neque malum

quod inde fequebatur erroris ad tempus , dedocendi poftea , tanti erat,

B 3 quanti
 14 LIBER IIL
S. VIII.

quanti illud bonum quo Paulus tendebat : nimirum Euangelicæ veri-

tatis infinuatio. Hanc fimulationem Patres Græci fæpe vocant oixovouíav.

de qua egregia exftat fententia Clementis Alexandrini , qui de viro

bono agens fic ait : ἐπὶ τῶν πλησίον ὀφελείᾳ μόνη ποιήσει τινὰ a
ἃ 8x
ἐκ ἂν προηγεμένως αὐτῷ

paxín ; ob utilitatem proximi faciet quædam quæ fponte alioquin acprimaria inten-

Livius V. tione nonfaceret. Tale in bello Romanorum illud , qui de Capitolio pa-

nem in hoftium ftationes jecerunt ne fame premi crederentur.

Jofue. 4. Exemplum pofterioris eft in ficta fuga , qualem Jofue fuis præ-
VIII.
Silv. in cepit ad Hajum expugnandum , & alii duces fæpe. Nam hic quod fe-

verbo bel-quitur nocumentum licitum effe ponimus ex belli juftitia ; ipſa autem
lum.p. 1. fuga ex inſtituto nihil fignificat , quanquam hoftis eam accipit ut fi-
n. 8.
gnum pavoris , quod alter cavere non tenetur , utens fua libertate huc

vel illuc eundi , & magis minufve celeriter, & hoc vel illo geftu habitu-
ve. Eodem referri debet eorum actus qui hoftium armis , fignis , ve-
ftibus , velis ufi paffim leguntur.

5. Hæc enim omnia ejus funt generis ut a quovis pro arbitrio etiam

contra confuetudinem ufurpari poffint , quia confuetudo ipfa fingu-

lorum arbitrio non quafi confenfu communi introducta eſt , qualis
confuetudo neminem obligat.

COMMENTARIUS.

Olus in actu pofitivo confiftens fit , quan- colloquitur , fignificandam , habeat ideam ; quip-
Dous qui
do extrinfeco figno , five verbis five factis pe abfque ejufmodi idea vox nihil aliud quam,
aliter atque alter putat , utimur , id vero fi in fonus inanis. Sed unde in intelle&u hominis
rebus confiftit fimulatio, fi in verbis menda- primæ illæ ideæ , quæ animo repræfentant ejus-
cium appellari folet. Leffius fimulationem de- modi voces & verba , quæ enunciantur , hanc
finit mendacium in actionibus vitæ : nimirum vel illam habere fignificationem , & proinde
cum quis per has intendit aliud fignificare , quicum colloquor de hac vel illa re , habere fer-
quam interius animo fentit , fumpto fcilicet monem , an ab impofitione & arbitrio hominis
mendacii in latiori fignificatione vocabulo. Ve- huic vel illi rei impofita ? fed unde illa impoſi-
rum cum fimulatio quandoque licita effe poteft , tio , nifi prius aliqua menti idea innata , homi-
ut ftatim videbimus , mendacium verum nun- nem informans de natura ejufdem rei , cui im-
quam , quia per fe & fua natura malum , hinc ponenda,hinc toties conveniunt rebus nomina fæ-
recte inter hæc duo differentiam D. D. ftatuunt , pe fuis ; quippe nulla præexiftente in mente &
verum in quo illa confiftat ambigitur , nonnul- intellectu idea , vix ullam ejufmodi convenien-
li eam effe dicunt , quod voces naturaliter funt tiam perfpiceremus ; verum cum rerum naturæ
figna intelle&
tuum , res non item. Sed contra conveniens vox in altero eandem excitat ideam ,
verum effe Auctor nofter ftatuit , dum voces evenit ut mentem alterius intelligat dum
natura ipfa citra hominum voluntatem nihil fermone utitur , quæ ideæ , rei ſubjectæ notan-
fignificare affirmat , nifi forte vox fit confufa , da convenit , de qua difputatur , quamobrem
qualis in dolore , quæ ipfa magis rei appellatio- non videntur mihi a vero aberrare, qui dicunt ,
ne venit quam locutionis , cui opinioni cur voces naturaliter effe figna intellectuum , quod
fubfcribere nequeam , hæc me movet ratio , fcili- ita interpretor , quod natura quafi duce ejus-
cet quod Dei non hominis inventum fermonem modi voces rebus impofitæ , quas articulatim
mihi perfuadeo, quemadmodum facultatem lo- pronunciando rem fubjectam notam faciunt , ita
quendi & verba enunciandi ad Deum tanquam ut alter intelligat animi conceptus. Ex natura
primum principium & ejus auctorem referi- itaque objecti & intrinfeca aliqua neceffitate ,
mus , ita quoque fermonem ab eadem origine non ex mero hominum arbitrio atque inftituto
derivamus. Quid autem eft fermo nifi fignum in rerum voces & appellationes tanquam ab origi-
vocibus five verbis five loquela confiftens , quo ne , attamen non prima repetendas exiſtimo. Pri-
quis conceptus & animi cogitata alteri commu- mævæ linguæ auctorem , unde & cæteræ dima-
nicat. Ut vero alter ea intelligat , oportet , ut narunt , fummum Numen ftatuo , qui imme-
candem elocutionis five verborum aut vocum , diate cam primis hominibus infufit , quam ex
quibus utitur ad mentem fuam illi , quicum ipfis geniti deinde ufu audiendi addifcerent ,
quod
 CAPUT I. S. VIII. 15

quod factum mihi videtur , cum mentem ipfo- faltem in vita curfu fuum præftare poffunt ufum, )
rum illuminavit intelligentia five cognitione il- quod haud multo aliter eveniffe crediderim , quam
Jarum rerum, quæ voce vel verbis exprimeban- quando Apoftoli linguis , quas antea ignoraverant ,
tur , ex illorum cum re fubjecta perfpicua con- loqui cœperunt. Is linguam callere dicitur , qui
venientia five relatione , quæ vel ex ipfa rei na- animi fenfa verbis ea lingua ufitatis efferre poteft ,
tura , vel figura & forma , feu aliis id genus quod longo ufu folet acquiri : at Apoftoli in fe id
propriis qualitatibus , five intrinfecis five ex- fubito divinitus invenerunt , quod non nifi tempo-
trinfecis , perfpiciebatur. Sic Adam non teme- re alii homines confequuntur ; quo pacto etiam Ada-
re , fed fumma ratione vocabula animantibus mus & Heva creati funt , cum eodem loquendi
impofuiffe, ex peculiari ipforum natura defum- habitu , quem nos aliquot annis contrahimus. Qui
& diferte ipforum proprietates exprimen- ergo mentem humanam mirabile corporis opifi-
tia > ut ad primum vocabuli fonum mox natura cium formare potuit , idem cum probe fciret , quid

cujufque intelligeretur , Sacræ teftantur paginæ. requireretur ut fermones inter eos haberi poffent ,
Unde autem ejufmodi nominis cum rebus con- quod ufus in aliis creat , primis paremibusfine mo-
venientia , nifi prius in mente exiftat rei intel- ra dedit. Ac fane abfque eo dono Deum ipfos
ligentia five notitia. Cur conjugem viraginem alloquentem intelligere non potuiffent , nec rei fu-
five potius viram appellare voluit , nifi quod iffent fpreti divini moniti , quod non magis quam
genus a viro duceret , quia de viro fumpta ; bruta potuiffent intelligendo affequi : uti differit vir
erat quippe ex offibus viri ædificata. Sic etiam doctiffimus Joan. Clericus comment. in Genef.
Hevam five Havam nominavit uxorem fuam , cap. 2. Unde egregie falluntur , qui nullam
quia mater omnium viventium Hava , linguam homini congenitam affirmant. Non
quod a vixit. Unde oi LXX. Eva , quod , autem neceffum fuit, ut cum eodem habitu lo-
ut eft ab aliis obfervatum , nomen erat mulie- quendi Adami pofteri nafcerentur ; quippe fatis
ris apud Græcos , ut ratio nominis primi paren- ipfis provifum , dum cloquendi & pronuncian-
tis etiam Græcis liqueret , cap. 4. 1. ubi nulla di articulatim verba facultate cuique congenita ,
eft nominis Græcè efferendi caula , fidem Intt. verborum vim & proprietatem ufu & adfuetu-
Evav eam vocant, Cleric. comment. in Gen.cap. dine percipere & addifcere poffent a parentibus ,
3. Quomodo quafo fe mutuo intelligere & vel iis , quibus educationis cura incumbebat ,
animi fenfa fibi invicem communicare , tum nati natæque. Qua ratione fermo & lingua ad
etiam cum Deo colloqui potuiffent vetuftiffimi feros nepotes , uti etiam ad nos , & alias natio-
mortalium, nifi prius intus vim & proprieta- nes deinceps quafi per propagationem pervenit,
tem verborum percepiffent. Unde vero ejus- non quidem eadem , quod ad dialectum , ve-
modi intelligentiam habuere , nifi ab eodem rum non omnino diffimilis , quantum fignifica-
auctore , a quo & enunciandi , quæ vellent , tionem & denotationem attinet. Itaque femel
verba , facultatem & potentiam nacti ? An infufa & congenita lingua fufficiebat ad eru-
prius cum Creatore fuo de verborum fignifica- diendum mortale genus fermonem , quæ homi-
tione convenerunt , vel ipfi 1excogitarunt lo- nem homini devincit & focietatem tuetur ; non
quelam five orationem & nomina , quibus ani- inficior , poftquam in varias gentes & nationes
mi fenfa ad placitum exprimerent ? Nonne idem divifum mortale genus , fimul quoque ortas va-
ille, qui primo homini os pofuit , etiam in rias linguas , id eft , coeperunt novæ dialecti
co fermonem & loquelam pofuit ; itaque non formari , unde nova quafi lingua oritur , non
ad hominis , fed Numinis placitum nomina in- origine , fed flexione & pronunciatione humana.
venta & rebus impofita , five quafi cum rebus Quamobrem omnes, quotquot funt in orbe ter-
ipfis nata , quibus naturæ & qualitatibus con rarum "primæ linguæ , originem fuain debere
fentanca nomina
" indita. Quamobrem recte lingua Hebraicæ ftatuit vir eruditione florentiffi-
Cratylus apud Platonem Rebus fingulis natura mus Vitringa obfervat. lib. 1.cap.6. tanquam quæ
ineffe rectam nominis rationem. Neque id effe ex ea , veluti matre fua, nata fint , fivemediate five
nomen quod quidem ex conftitutione vocant , dum auéros ac proinde probabile effe , in linguis
vocis fua particulam quandam pronunciant. Sed omnium populorum fupereffe fpecimina & argumen-
rectam rationem aliquam nominum & Gracista, ex quibus probari poffit , illas ex Orientalibus
Barbariseandem omnibus innatam. A Deo itaque linguis emanaffe. Et fane, inquit, ne bec qui-
edocti primi mortalium , non pacto vel conven- dem noftra collectio fallit. Offendi poteft , & de-
tione linguam conftituerunt , aut excogitarunt , monftratum jam eft a viris doctiffimis , omnes lin
fed infulam & innatam elocuti. Sunt ex Veted guas alias orbis terrarum originem debere Hebraa ,
ribus & Recentioribus , qui eas fe mutuo primum fc. Afiaticis , qua magnam inter fe habent affinita-
non intellexiffe , linguam non nifi fenfim in tem : Superfunt enim in omnibus linguis manife-
ventam exiftiment. Verum ut ad pleraque vocdasindicia rudera lingua Hebræa Ita non
bula rerum, quorum nullus eis erat ufus , quod ab humano arbitrio , vel aliqua conventione vo-
attinet, concedi hoc poteft : ita in fumme neceffa- cum & nóminum fignificationes, fine qua nul- 3
riis , non videtur Deus jis maxima cum moleftia lus fermonis ufus aut commercium haberi po
inveniendam reliquifle. Gum adulti uterque effent teft, petenda; fed derivanda a primava lingua
a Deo creati creatus fimul in illis loquendi harca Deo primis hominibus infufa , quam ex ipfis
bitus, faltem in pracipuis , J quidni etiam in geniti deinde addidicerunt, Sic Celticam at-
cateris, qua ad beate vivendum conducunt , vel que Teutonicam aut Germanicam linguam ,
quæ
 16 LIBER III. S. VIII .

quæ in Bélgica & Germanica hujus temporis , bet. Veritas rem quamlibet fignat fuo nomine..
aut in Wallica Britannorum , magnam partem , Verum mihi videtur , mendacium non folum
licet non abfque mutatione notabili , fervatur , confiftere in difconvenientia orationis vel fer-
omnino natam effe ex Hebræa probat vir do- monis cam mente & animi fenfu , verum opor-
&
tiffimus ex manifeftiffima convenientia , quæ tet , ut quis etiam habeat voluntatem falfum
eft inter Hebræam & Belgicam tam in voci- enunciandi & alterum decipiendi. Itaque duo
bus quam in phrafibus , ita ut cædem voces ean- femper ad mendacium requiruntur ; primo ut
dem rem denotantes fæpius occurrant in utraque enunciatio fit falfa & contraria veritati ; fecun-
lingua. Sic Have , ex vel y apoy do ut adfit voluntas falfum enunciandi , & pro
agrum acker / ubi & plura ejufmodi fpecimina vero alii obtrudendi : unde Moraliftæ nonnulli
vid. Non inficior interjecto tempore voces no- definiunt mendacium , quod fit fignificatio vo-
vas inventas , & nomina nova pro objectorum cis cum voluntate fallendi vel decipiendi au-
varietate etiam arbitrio humano feu confuetudi- dientem . Poteft quis enunciationem proferre ,
ne & ufu rebus impofita, verum id tantum pro- quam falfam novit , itaque nec ipfe eam pro
bare intendo , vim determinativam hoc vel illud vera amplectitur , neque aliis tanquam veram
fignificandi , ex qua alter intelligit animi noftri perfuadere animum habet , quamvis falfum quid
conceptus , id eft, certam in animo ideam ex- pronunciet , mendacii tamen notam non incur-
citandi vocabulis quafi a natura ineffe , atquerit , quia abeft animus decipiendi & fallendi au→
proinde non ex mero hominum arbitrio atque dientem , ea , quæ dicit , non intelligentem.
inftituto deducendam , fed divini Numinis fum- Sed quæritur, an non etiam rebus ipfis & fa-
mæ adfcribendam fapientiæ , quæ homines edo- &tis mendacium admittitur ? Et dicendum vi-
cuit fermocinari inter fe , dum facultatem ipfis detur , quibus fignis etiam nutibus , rebus ipfis
dedit pronunciandi articulata voce rerum voca- ac factis , quibus utimur ad mentem noftram
bula , cujus vim & proprietatem ex earundem alteri fignificandam, mentiri poffe. Unde Mo-
natura & qualitate perfpiciebant , ita ut fingu- raliftæ , mendacium late acceptum , dicunt
læ res quafi propria fibi nomina imponenda pro- effe fignum aliquod , exterius repræfentans ali-
derent , unde certam femper fignificationem ter , quam credit & intendit is , qui utitur eo ,
habere folent , ita ut ille , ad quem fermonem quamobrem ad mendacium rediguntur hypo-
dirigimus , certus effe poffit de animi noftri in- crifis fictio , fimulatio , fraus , infidiæ. Huc
tentione & fenfu , itaque in verborum fignifi- pertinet Jurifconfultorum dicterium , factis non
catione acquiefcendum , & nihil ultra requiri- minus quam verbis , imo fortiorem mentis fenfum
tur , ut veram dicentis mentem intelligamus , edi ; quare ergo nec iifdem mendacium com-
atque candem effe dubitari nequit , quam quis mitteretur ? Verum ftricte accepto mendacio ,
verbis præ fe tulit ; quamobrem verba funt ani- convenit folum vocibus , quas ut rerum notas
mi & voluntatis noftræ indicia & teftes , unde in fermone ufurpamus , cam præ cæteris ani-
de viro candido , fincero & veritatem amante mantibus homini facultatem peculiaremfummus
prædicare folemus Belgico fermone , hy heeft rerum Opifex largitus eft , ut aliis conceptus
fijn hert op de tong / id eft , qui agit & in- animi poffit voce & fermone indicare , atque
tendit vel credit id , quod fermo exterior fonat , hac ratione focietatem & commercia cum fui fi-
& opponitur ei , qui aliud habet in lingua mili colere : ejus enim vinculum ratio & ora-
promptum , aliud in pectore claufum. Unde tio , tefte Cicerone ; fi vinculum fit , oportet ut
facile perfpicimus , quomodo quis dici poteft fit vera , fincera , & abfque omni fuco & fimu-
homo verax & fallax. Quemadmodum autem latione producta , quæ animi index & interpres
perpetua & indifpenfabilis illa obligatio , qua effe poteft , nifi conveniat cum interioribus
tenemur mendacium & fallaciam fugere , & animi cogitationibus , atqui focietas nequit con-
veritatem profiteri , eodem juris vinculo tenc fervari aut coli , nifi fibi invicem homines fuos
mur agere & intendere , quicquid fermone ex- conceptus fuafque cogitationes perfpiciant , quod
preffimus , neque nihil exteriore fermone pro- fit oratione & fermone , fequitur , natura ipfa
ferre , quam id, quod intendere animum in- dictante , orationem & loquelam homini datam ,
duximus , unde viri boni , honefti , probi & ut veritatem in omni fermone profiteretur , ut-
veraces dicimur. Patet autem animus ex ver- pote quæ nihil aliud eft quam cogitationum ,
bis , ex fermone verborum , itaque enunciatio fenfuum & orationis cum re ipfa confenfio
producit illam obligationem in actum , qua mendacium vero fugeret , tanquam orationis
quis agere tenetur , uti verba fonant, five quod abufum , & focietati diftrahendæ caufam præ-
fignificant , quia verborum fignificationi con- bens , & ipfi naturæ repugnans , quæ fermo-
veniens operari & agere , eft verum profiteri. nem nuncium cogitationum humanarum effe
Pendet quidem a cujufque arbitrio & voluntate voluit. Cui accedit , quod inter homines ex-
eloqui an filere velit , fed neceffitatis eft , quo- fufcitat diffidentiam , dum fidem tollat , qua fub-
ties eloquitur , ut verum dicat , id eft , verba lata , corruit focietatis humanæ fabrica : oratio-
cum intentione & mente conveniant , nec men- nis enim finis primarius refpicit maxime focie-
dacii nota fefe liberat , quod fe alio ſenſu verba tatem, quæ homini cum homine natura inter-
1 pronunciaffe dicat , quam quo alter ea accepit; cedit ; quippe fi fibi tantum natus effet , nihil
quippe verborum fignificationem receptam fe- ea opus , cum quifque fefe , etiam tacentem ac
qui, non alienam in fuo cerebro conflare de- mutum , fatis intelligat , quod tamen fermo no-
fter
 CAPUT I. S. VIII. 17

fter debeat effe veritati congruus , id eft , con- æquales , alter in alterius perfonam vel actiones
fentiens cum animi cogitationibus , ad ejus quo- nihil juris habet , nifi pacto vel conventione fi-
que auctorem referri debet , qui nullum alium bi quid juris acquifiverit , quod fecus in fermo-
in finem homini eloquendi per verba & voces ne , qui verbis & vocibus conftat certam figni-
animi conceptus poteftatem & aptitudinem con- ficationem habentibus per fe & fua natura , &
ferre potuit , quam ut hac ratione veritatem proinde mutuam obligationem producunt , qua
proferret ; atqui illa confiftit in orationis cum homines fibi devincti , iifdem tanquam fignis
animi cogitatione & intentione convenientia ; fallere nefciis uti ad animi cogitata fibi invicem
ergo nunquam alio fenfu vel alia mente verba communicanda , ita ut quoties has vel illas vo-
& voces enunciare nobis licet , quam qui men- ces quis enunciaverit , ex earundem intellectu
ti noftræ confentaneus ; quæ autem fit mens ftatim judicare poffim quid illis denotare & fi-
noftra , ex verborum fignificatione per enuncia- gnificare voluerit , & proinde fidem adhibere
tionem feu orationem patefacta intelligitur. Ex loquenti , rem fefe ita habere , ut fonat fermo ,
quibus perfpicitur , altius derivandam mendacii vel animum habere eadem agendi , præftandi
originem & naturam , quam ab humano arbi- atque faciendi , quæ elocutus ; quod fi fecus ac-
trio & quafi pacto & conventione fuper verbo- ciderit , mendacem , fallacem hominem dicimus ,
rum fignificatione & ufu facta , ab ipfa natura utpote cujus aliena ab animi fenfu oratio. Et
fcilicet , five fummo rerum arbitro & moderato- quamvis , ut dicere incepimus , circa ufum alio-
re Deo , veritatis fonte , qui , quemadmodum rum fignorum , quibus animi cogitationes quan-
vetuftiffimis mortalium linguam infudit , unde doque indicare folemus , major libertas, notan-
paulatim cæteræ derivatæ , quemadmodum ab dum tamen neque hifce decipere vel fallere li-
una familia genus humanum , in tot gentes & citum , quoties verborum loco adhibemus ad
nationes divifum , originem traxit , ita quoque animi fenfa alteri fignificanda , qui intelligendi
obligationem ipfis impofuit , ne quid infidiofe , ea & judicandi jus habet, & nobis obligatio in-
ne quid fimulate, ne quid fallaciter eloqueren- cumbit faciendi , ut ille noftram fententiam in-
tur ad illum cnim finem deftinatus fermonis telligat , ejufmodi fimulationes mendacium re-
ufus , quoniam ipfe Deus verus eft. Atque dolent & ejus naturam imitantur. Unde pa-
hæc Dei veritas omnis quoque veritatis origo tet illum , qui pro fermone aliis fignis , nutu
& caufa in creaturis eft. Ab idea enim illa motuque membrorum utitur , codem juris vin-
Dei & fumma ejus voluntate , qua rerum natu- culo verum dicere adftringi , quo tenetur ille ,
ras & effentias tales vel tales effe voluit , tales- qui voces & verba , etiamfi nullum inde nocu-
que intelligit , nihil potuit deflectere , ut in- mentum alter paffurus , atque ita nobifcum fen-
"
quit fummus Theologus Francifc. Burman. Sy- tire videntur fanioris Theologiæ antiftites.
nopf.lib. 1. cap. 24. Nec ab ea & nos deflectere Agnofcimus fimulationem proprie dictam habere
oportet , utpote qui naturas & effentias eodem rationem mendacii , cum nihil aliud fit quam men-
modo cognofcimus talefque intelligimus , quo darium in exteriorum factorum fignis confiftens ,
nobis revelatæ , atque ab ejufmodi intellectu inquit Revet. comment. in Exod . cap . 20. Quam-
denominationes & appellationes , hinc voces , vis enim , ut paulo ante notavimus , facta na-
hinc arborum fignificationes ad rem non tam turaliter nullam habeant fignificationem , nifi
repertæ , quam quidem cum ipfius rei idea quafi cam, quam quifque velit, quoties tamen in lo-
innatæ & infufæ videntur. Quod fi quis ejuf- cum fermonis fuccedunt, cum obligatione ani-
modi derivationem & nominum impofitionem mi noftri fenfa alteri fignificanda conjuncta ,
ad pofteros propagatam , tacitam conventionem , aliter agere non licet , quam nos acturos alter
quatenus ufu & confuetudine a pofteris recepta , ex factis intelligit. Unde colligimus , Chriſti
appellare velit , per me licet. Quod res alias exemplum nullius fraudis vel malitiæ aut men-
attinet, quibus aliquando loco verborum & dacii nota adfperfum. Finxit vel fimulavit five
vocum ad mentem noftram exprimendam uti fpeciem præ fe tulit Chriftus fe iturum longius ,
poffumus , & quoque nonnunquam folemus ad- nulla hic obligatio , qua tenebatur Chriftus di-
hibere , circa earum ufum amplior libertas no- fcipulis fignificare quo ufque progredi habebat
bis competit , utpote que non certam femper animum : factum enim hoc erat a certæ figni-
natura fua & per fe , fed dubiam quandoque & ficationis vinculo omni modo liberum , poterat
ambiguam , quia pendet ab arbitrio utentis , fi- ufurpari ad fignificandum quod libuit , quem-
gnificationem continent , non imponunt illam admodum cætera omnia libera , quod comites
neceffitatem vel obligationem , qua quis tenetur ex eo aliam conceperunt opinionem , quam in-
codem modo & in eodem fenfu & intellectu tendit Chriftus , non ex Chrifti perfuafione , fed
iifdem uti ; quippe nullo jure devinctus fum, eorum pependit arbitrio. Defcribere placet ,
ut ad alterius arbitrium ejufmodi figna arbitra- quæ Auctor nofter commentatus ad hunc lo-
riam , ut ita dicam , fignificationem habentia , cum : Dico igitur facta naturaliter nullam habere
in eo fenfu adhibeam , quem alter ex eorundem fignificationem , nifi eam quam quifque velit : nam
ufu poffet concipere , nifi jus aliquod præci- ex inftituto fignificationem non habent , nifi ea fa-
etiam
puum in meas actiones haberet, quo poffet acta , qua lege divina aut humana , fub qua
me exigere , ut hoc non alio modo eafdem ad- pacta comprehendo , ad certam fignificationem re-
hiberem , quo exinde de animi mei fenfis judi- ftringuntur , & proinde alio fignificatu ufurpari
care poffit; atqui homines in ftatu naturali fibi licite non poffunt. Catera omnia liberafunt a cer-
C 14
 18 LIBER III. S. VIII. IX.

ta fignificationis vinculo , etiamfi plerumque foleant | non ad fallendum difcipulos , fed ad eos explo-
ad hanc aut illam rem fignificandam ufurpari. Ex- randos , an flagrarent defiderio fui retinendi.
empli caufa fuga folet quidem plerumque ut pa- Poteft etiam dici, Chriftum ulterius progredi in
voris indicium accipi ; attamen etiam non paventi animo habuiffe , & progreffurum fuifle ; nifi
fugere licet ; Circumcifio folet accipi ut nota fe ob-
precibus difcipulorum retentus fuiffet , quam
ligandi Judaicis ritibus; aliter tamen cam ufur- interpretationem Auctor ibidem approbare vi-
pavit & recte Paulus , cum Timotheum voluit detur. Altera tamen refponfio ratione non de-
circumcidi. Ita progredi paffus aliquot ( quod hic ftituitur. Quod circumcifionis actum attinet ,
fecit Chriftus ) corpufque in greffum componere , poterat tunc temporis circumcifione libere uti
quamquam itineris ulterioris propofitum fignificare Apoftolus , quia erat actus per fe indifferens ,
foleat , licite tamen ufurpatur etiam extra tale pro- aliud quid intendit Apoftolus , quam id, quod
pofitum , quia actus talis ad quem unufquifque na- ex illo actu opinabantur Judæi , quod perperam
turaliterjus habet, neque ulla lege ad illam figni- factum Pauli interpretabantur , quafi co figni-
ficationem eft adftrictus. Sed objicit fibi Autor , ficare vellet , circumcifionis præceptum nondum
quod forte aliquis dicturus , fi non ex parte mate- abolitum & proinde adhuc obligare Ifraëlis po-
ria , fcilicet ipfius actus vel facti, certe ex parte fteros , præter intentionem Apoftoli accidit , ut-
forma , id eft , intentionis , eſſe vitium. Hoc pote qui noviffime Petro in faciem reftiterat
enim agi , ut, qui id videt , decipiatur opinando. Antiochiæ , dum circumcifioni videbatur nimis
Verum id negandum arbitratur. Nam quod hic favere , Galat. 2.3 . fed prudenter hac cere-
intenditur a Chrifto eft major utilitas ſpectantium , monia ufus eft Apoftolus alium in finem , ſci-
neque talis opinatio ex tali actu ſpectato inevitabi- licet , ut Judæi converfi , qui hifce ceremoniis
liter fequebatur : poterant enim opinari & aliud pertinaciter adhuc addicti , in fide contineren-
quippiam. Ponamus fane fciffe eum aliter illos tur , tum etiam quia fperabat Timothei opera
quam res habebat opinaturos , nec impediffe : nihil multos ex Judæis nondum converfos ad Chri-
in eo vitii eft, fi quisfciat nec impediat quod im- ftum poffe converti, quorum nonnulli rigidio-
pedire non tenebatur. Hic autem Chriftus non te- ribus illis fententiis occupati confuctudinem fer-
nebatur hoc impedire , quia id impediri illorum monemque ejus declinaturi fuerant , fi fciffent
non intererat , imo ipfius intererat non impediri. incircumcifum. Perperam autem ftatuit Au
Erat hæc fimulatio Chrifti inftructionis & ex- tor quafi malum erroris inde fecutum fuiffet :
&
plorationis , quæ omni vitio caret , ut inquiunt nulli enim errori caufam præbuit , fed eludebat
Theologi , quemadmodum & ea quæ fit caute- hac ratione opinionem , quam fibi de neceffita-
læ & induftriæ caufa , quæ in ftratagematibus te circumcifionis fingebant Judæi. Paulus Ti-
bellicis magnum quandoque ufum præftat , & motheum circumcidit , ut circumcifionem circumci
a Deo etiam approbatur , de qua Jof. 8: 5,6,7. fione expugnaret, inquit Chryfoftomus.
Simulabat Chriftus fe velle ulterius progredi ,

IX. 1. Gravior eft difputatio de illis notis , quæ , ut ita dicam , in

commercio hominum verfantur , in quo genere proprie mendacium

fitum eft. Multa enim funt contra mendacium in facris literis . Ver-

bum mendax odio habebit juſtus , id eft , vir bonus , Proverb. x111 : 5 . Fal-
filoquentiam verbum mendax amove a me , Proverb . xxx: 8. Perdes loquen-

tes mendacium , Pfal. v: 7. Ne mentimini alter alteri , Coloff. 111 : 9. Et

hanc partem rigide tuetur Auguftinus : & funt etiam inter Philofophos
& Poëtas qui cum eo fentire videantur. Notum illud Homeri :

Ille mihi invifus pariter cum faucibus Orci ,

Cujus mens aliud condit quam lingua profatur.
Sophocles :

Aliena vero proloqui nunquam decet :

At vera certam fi cui peftem ferunt ,

Huic danda venia eft fi facit quod non decet.
Cleobulus :

Mendacium odit quifquis animitus fapit :

Ariftoteles dixit : καθ' αυτὸ τὸ μὲν ψεῦδος φαῦλον καὶ ψεκτὸν , τὸ δὲ ἀληθὲς καλὸν καὶ ἐπαινετόν :

perfe mendacium turpe atque vituperabile , veritaspulchra ac laudabilis.

2. Nequetamen deeft in alteram quoque partem auctoritas : pri-

mum
 CAPUT I. S. IX. 19

mum in facris litteris exempla laudatorum hominum fine reprehen-

fionis nota : deinde veterum Chriſtianorum pronuntiata , Origenis ,

Clementis , Tertulliani , Lactantii , Chryfoftomi , Hieronymi ,

Caffiani , imo pene omnium ut ipfe fatetur Auguftinus , ita diffen-

tiens , ut tamen magnam quæftionem , latebrofam tractationem , difputationem

inter doctos alternantem ( hæc enim omnia ipfius verba funt ) agnofcat.

3. Inter Philofophos aperte hinc ftant Socrates & difcipuli ejus Plato 1 .
Plato , Xenophon , & alicubi Cicero , & fi Plutarcho ac Quintilia-
11.
v.de
no credimus , Stoici , qui inter fapientis dotes ponunt mentiri ubi & rep.
quomodo oportet : neque videtur diffentire aliquot in locis Ariſtote- Xenoph.
les , cujus illud xat' avrò quod diximus exponi poteft communiter , quarto.
fi- Socrat.

ve re ſpectata fepofitis circumftantiis. Interpres autem ejus Androni- Plut.de

Stoico-
cus Rhodius de Medico apud ægrotum mentiente fic ait : aware µèv , dwa- rum con-
Tewv dè ¿x ésïv: decipit quidem , at deceptor non eft : Caufam addit : yag Téños exes trar.

τὴν ἀπάτην τῇ νοσέντος , ἀλλὰ τὴν σωτηρίαν : non enim propofitum fibi habet decipere , fed Quint.
XII.I.
Nic.
fervare ægrotum.
4. Quintilianus , quem dixi , hanc ipfam partem defendens , ple- vII . 3 .
IV.
raque effe ait, quæ non tam factis quam caufis eorum vel honefta fiant , Nic. 8.

vel turpia. Diphilus

Quod pro falute dicitur mendacium

Mejudice habere nil poteft incommodi.

Quærenti apud Sophoclem Neoptolemo ,

Non tibi videtur turpe falfiloquentia ?

Refpondet Ulyffes ,
Non , fi falus nafcatur ex mendacio .
Cui fimilia ex Pifandro & Euripide adferuntur. Et apud Quintilia-

num lego : Nam & mendaciumdicere etiam fapienti aliquando conceffum eft. Eu-

ftathius Metropolita Theffalonicenfis ad fecundum Odyſſeæ: ↓ úra ጾ -

' naspòv ¿ œoqòs : mentietur fapiens re urgente : ubi & ex Herodoto & Ifocrate
Tà

teftimonia adfert.

COMMENTARI U S. 1

Iximus paulo ante , ftricte acceptum menéuique notæ tum etiam apud profanos fcripto-
dacium convenire folum vocibus , quas ut res , occurrunt : Labia mendacia effe abominatio-
rerum notas in fermone ufurpamus; poffe etiam nem Domino , " teftatur Regum fapientiffimus ,
fieri mendacium nutibus & geftibus , fuperius Proverb. 12.22. Noli velle mentiri omne menda-
diximus , fcilicet , quoties hifce utimur vice cium, Ecclefiaftic. 7. Eadem eft communis omni-
verborum. Quamobrem Moraliftæ plerique um Theologorum & Canoniftarum opinio ,
⚫ nomine locutionis comprehendunt omnem fi- nunquam effe licitum mentiri. Fufe id docet
•
gnificationem , five verbis fiat , five geftu , fi- Auguftinus libris duobus ad Confentium , quo-
ve alia ratione , modo tanquam fignis ad animi rum alter de mendacio , & alter contra mendaci
fenfa fignificanda utimur , & proinde certam um omne enim mendacium per fe malum.
fignificationem illis imponere volumus , ut al- Auguft. Enchirid . dd Laurentium cap . 22. Omne
ter nobis fidem habeat. Quæritur autem , an inquit , mendacium , ideo dicendum eft , effe pec-
aliquando hifce fignis , vocibus imprimis ad catum , quia homo non folum quando fcit ipfe quid

aliquid aliud fignificandum uti liceat , quam in-
tus credimus & intendimus , & proinde, an men-
tiri quandoque licitum , difputatur. Multa con-
fra mendacium , tum in Sacris literis , quæ
verum fit , fed etiam fi quando errat & fallitur
ficut homo , boc debet loqui quod animo gerit , fi-
ve illud verum fit , five putetur & non fit. Omnis
autem qui mentitur contra id , quod animofentit ,
C 2 Loquitur
 20 LIBE R III.
S. IX. X.

loquitur voluntate fallendi. Et ntique propterea pub: Deo quidem indecens & inutile effe menda-
funt inftituta, non per quafe invicem homines fal- cium ; hominibus vero quandoque utile & neceffa-
Lant, fed per qua in alterius quifque notitiam , co- rium , ut eo, tanquam medicamento , utantur. Ean-
gitationes fuas proferat. Verbis igitur uti ad fal- dem quoque fententiam approbare videtur Chry-、
laciam non ad quod inftituta funt , peccatum eft. foft. lib. 1. de Sacerdotio. Hieronymus , Theo-
Quam rationem etiam adfert Aquinas 2.24.110. doretus aliiqué plures. Imo adeo communis hæc
Voces , inquit, naturaliter funt figna intellectus , olim fuit fententia , ut pene omnibus videretur ,
innaturale igitur & indebitum quod aliquis voce quod , ubi nemo læditur, pro falute mentiendum ,
fignificet id, quod non habet in mente. Unde uti teftatur Auguftinus quaft. 68. in Levit. Men-
Philofophus Ethnicus concludit Ariftot. Ethic. dacio utendum effe quafi belleboro , ad difcrimen
lib. 4. cap. 2. Omme mendacium eſſe per fe pravum aliquod magnum depellendum , inquit Caffianus.
fugiendum. Dicere , aliqua mendacia effe ju- Verum hifce objectionibus reponimus, primo
fa , eft dicere , aliqua effe jufta peceata , & per quod fanctorum Virorum exempla nobis imi-
boc aliquajufta effe , qua injufta funt ; inquit Au- tari licet , quatenus cum voluntate divina con-
guft. cap. 15. contra mendac. Et Gregor. mo- fentiunt : fuerunt enim homines , uti & nos
ral.lib. 18. cap. 4. Omne mendacium iniquitas & proinde non vixerunt abfque peccato ; fe-
eft, quia ab aquitate difcrepat , quicquid a verita- pties enim cadit juftus uno die , nec defunt ex-
te difcordat. Turpiffimum apud Perfas habeba- empla fanétorum Virorum , qui graviffima ad-
tur , mentiri , tefte Herodoto lib. I. miferunt peccata. Leges divinæ nobis agendo-
Et Phocylides : rum norma funt , non exempla , fi cum legi-
Mendacia noli dicere , fed vera omnia loquere. bus non habent convenientiam. Quod vero ob-
Noli aliam in corde occultare fententiam , & ftetrices & Rahab meretrix remunerationem ac-
aliam proferre. ceperunt a Deo , non eo factum , quia menti-
LIVEt Homer. Iliad. A. tæ , fed ab una parte propter amorem erga po-
Ne mentiaris cum fcias vera dicere. pulum Dei, & fidem erga homines, quos hofpitio
Et Menander Comicus Poëta": " exceperat:pietatem & mifericordiam erga infantes
Profecto intolerabilis res eft , mendacia loqui. ab altera. Non eft in eis remuneratafallacia ,
Hinc viris bonis & honeftis nihil magis dete- fed benevolentia , benignitas mentis , non iniquitas
ftatum atque exofum, quam mendacium , unde mentientis , ut inquit Auguftinus de mend. cap.
in turpiffimis femper habitum illud objici viro 15. Optime monet idem , quod , quandofimilia
gravi & honefto , Quid miferius eft homini libe- falta vel exempla legimus in Scripturis Sanctis ,
ro, quam vocari mendacem , Sophocles Trachi- non quia facta credimus , ideo facta credamus,
niis. Hæc nota inuritur Cretenfibus apud Cal- ne violemus præcepta , dum paffim fectamur exem-
limachum , quod femper mendaces , hymn.inJo- pla. Item : Conftat , quod non omnia , qua afanctis
vem verf.8. Mentiri quandoque licitum , tum vel juftis Viris legimus facta , transferre debemus
Sacræ Scripturæ exemplis , tum quorundam Pa- in mores : fed etiam hinc difcere , quam late
trum auctoritate confirmare nituntur, quem in pateat , & ad quos ufque perveniat , quod Apo-
finem adferunt exempla multa fanctorum Viro- ftolus ait ; Fratres etfi præoccupatus fuerit homo in
rum , qui , exigente neceffitate non folum aliquo delicto , vos , qui fpirituales, eftis, inftruite
diffimularunt veritatem , fed etiam ea dixerunt , ejufmodi infpiritu lenitatis. Diftinguenda fem-
quæ a veritate aliena noverant... Qualia occur- per virtus actionis a vitio & nævo ei adhærente
funt multa in Genefi , in Patriarcharum hifto- & modo quo fit , ut ajunt Theologi. Cui ac-
ria ,
ut Abrahami , Ifaaci , Jacobi , Jofephi , cedit, quod , cum mendacium fit per fe & fua
obſtetricum in Ægypto. Nec defuere Patres , natura malum , nulla ratione fieri poffit bonum
qui putaverunt licitum quandoque mendacium , vel licitum , etiamfi finis , cujus obtinendi cauſa
quoties fcilicet videtur neceffarium ad evitan- adhibetur , fit bonus ; quippe , ut paulo ante di-
dum grave aliquod incommodum vel damnum , cere incepimus , non funt facienda mala , ut in-
aut obtinendum majus bonum: atque hanc in de bona eveniant ; finis bonus quærendus me→
opinionem adductum Origenem patet ex cjufdiis licitis , nec ullæ circumftantiæ externæ
dem fcriptis in 6. Stromatum , ubi approbat poffunt mutare rem per fe malam , ut ajunt
fententiam Platonis , quam tuetur lib.3 . de Re Theologi.

X. 1. Tam diffidentium fententiarum conciliatio forte aliqua re-

Th. 2: 2. periri poterit ex largiore , aut ſtrictiore mendacii acceptione. Neque

qu . 110. hic mendacium fumimus quatenus & imprudenti accidit , quomodo
art. I. in
refp. Gell , mendacium dicere & mentiri apud Gellium difcernuntur : fed de eo

xi.c.xi. agimus quod fcienter profertur cum fignificatione, quæ mentis conce-

ptui , five in intelligendo, five in volendo , difconveniat. Nam quod

primo na autous verbis & fimilibus notis indicatur , funt mentis con-

ceptus ; ideoque non mentitur qui dicit rem falfam quam veram exi-

ftimat ,
 CAPUT I. S. x. 21-

ftimat , fed qui dicit rem veram quidem , fed quam falfam putat, men-

titur. Significationis ergo falfitas id eft, quod ad communem menda-

cii naturam requirimus. Cui confequens eft cum vox aliqua aut fer-

monis complexio eft Toxunus , id eft , plures uno fignificatus admittit ,

five ex vulgi ufu , five ex artis confuetudine , five ex figura aliqua in-

telligibili , tunc fi animi conceptus uni iftarum fignificationum con-

gruat , non admitti mendacium , etiamfi putetur is qui audit in aliam

partem id accepturus.

2. Verum quidem eft talem locutionem ufurpatam temere non

probandam : fed poteft ex accedentibus caufis honeftari : puta , fi id

pertineat ad erudiendum eum qui curæ noftræ eft traditus , aut ad evi-
tandam iniquam interrogationem . Prioris generis exemplum ipſe
Chriftus dedit , cum diceret , Lazarus amicus nofter dormit ,
quod Apo- Joh. x1 :
II.
ftoli accipiebant tanquam de dormitione fomni diceretur. Et quod 11 :
de Templo inftaurando ipfe dixerat , intelligens hoc de fuo corpore , 20, 21 .
Luc.XXII :
Judæos fciebat accipere de Templo proprie dicto. Sic & cum Apo- 30.
ftolis adinftar Phylarcharum apud Hebræos fedes eximias & regi pro- Matth.

ximas duodecim promitteret , & alibi vini novi potationem in patris XXVI :25 .
A&
t.1 : 6.
regno , fatis fciviffe videtur non aliter hoc ab illis accipi , quam de
regno aliquo hujus vitæ , cujus fpe ad ipfum momentum Chrifti ad

cœlum afcenfuri pleni erant. Idem alibi per fabularum ambages po-

pulum alloquitur , ne audientes ipfum intelligerent , nifi fcilicet ani-

mi attentionem talem ac docilitatem afferrent qualem afferri par erat.

Pofterioris ufus exemplum ex profana hiſtoria dari poteft in L. Vi- Tac. An-

tellio , cui Narciffus inftabat , aperiret ambages & veri copiam face- nal.x1 .

ret : fed non ideo pervicit , quin fufpenfa & quo duceretur inclinatu-

ra refponderet. Dictum Hebræorum huc pertinet : TY ON

PINW
" NS DNI 2010 ; fi quis norit uti perplexiloquio , recte : fin mi-
·nus , taceat.

3. Contra accidere poteft , ut tali loquendi genere uti non modo il-

laudabile fit , fed & improbum , puta , cum Dei honos , aut amor pro-
ximo debitus , aut reverentia adverfus fuperiorem , aut rei quæ agi-

tur natura , exigunt , ut quod animo cogitatur, omnino patefiat : ficut

in contractibus diximus id aperiendum, quod natura contractus intel-

ligitur exigere : quo fenfu non incommode accipi poteft Ciceronis il-

lud , tollendum effe ex rebus contrahendis omne mendacium , defumptum ex ve- Demofth.
terilege Attica xarà Tv ayopár ádenden ; quibus in locis mendacii vox vi- in Lepti
nem.
detur ita laxe accipi ut etiam obfcuram locutionem includat . Atnos

proprie loquendo a mendacii notione idipfum jam exclufimus.

COMMENTARIUS.

Uoniam , ut ftatim annotavimus , menda- ftra mihi elaborare videtur Auctor, ut diffiden-
cium exifua natura peccatum eft , & non tium fententiarum aliquam conciliationem re-
poteft effe niſi malum , fequitur nulla ratione periret. Largior vel ftrictior mendacii acceptio
bonum vel licitum fieri poffe , & proinde fru- neutiquam hanc conciliationem pariet. Quip-
C 3 pe ,
 22 LIBER III S.x.

pe , ut optime inquit Zeiglerus , quod ex fua fermonem habet , ingenerare opinionem alie-
natura vitiofum & malum , nunquam poteft nam a fuis animi cogitationibus , ipfe Auctor
tam late capi , ut fub eo comprehendatur res li- talem locutionem temere ufurpare diffuadet ,
cita. Nullus dubito , quin Auctor mihi con- quoniam proxime ad mendacium accedit , imo
ceffurus , mentiri , & verum dicere , fibi e diame- fub eo merito comprehenditur ; quippe , fi ejuſ-
tro effe oppofita , alterum fub notione mali , al- modi locutio omni prorfus mendacii vel fallacia
terum fub notione boni , utrumque habens ne- nota caret , cur non omni tempore , loco &
ceffitatem moralem , ex natura utriufque pro- cafu ea uti licitum ? atqui certis tantum cafibus
fluentem , hoc obligationem parit , qua tene- abfque mendacii vel fallacia nota ejufmodi fer-
mur illud in fermone fugere , hoc agere , ita ut monis ufum approbat Auctor , fcilicet , acce-
in codem loco vel una fede morari nequeant. dentibus caufis quibufdam , quæ vitium locu-
Sed hæc duo extrema , quæ nullum habent in- tioni alias adhærens tollunt , quales cafus ponit
termedium , quemadmodum nec inter virtutes Auctor. Verum paulo ante diximus , quod
& vitia datur aliquod tertium , ita ut fi vel mi- nullæ circumftantiæ poffunt rem per fe & natu-
nimum a virtute deflectamus , vitium contrahi- ra fua malam mutare. Mendacium femper eft
mus : actiones enim , quæ ab homine profici- mendacium , quia fua natura malum , & pro-
fcuntur , alterutrius vocabulo comprehenduntur. inde femper illicitum. Quemadmodum fcri-
Idem in fermone obtinet , ita ut oratio noftra ptum mendax non mutuatur veritatem a lecto-
vel vera vel falfa effe debeat , ideoque vel fub re , fic nec mendax affertio ab auditore , ita nec
mendacii , vel veritatis vocabulo , comprehendi perfonæ qualitas aut conditio , quicum nobis
debeat , continens moralem turpitudinem , & res eft, neque locus vel tempus , nec res alia
proinde illicitum , vel bonitatem & femper lici- mutare poffunt naturam actus , in quo confiftit
ta . Non inficior mendacium confiftere in men- mendacium. Itaque , quamvis nobis res fit cum
tis cum oratione difcrepantia , five fignificatio- tyrannis , cum latronibus , aut non refpondendum ,
nis falfitate , fed etiam affirmo hac fignificatio- aut ,fi refpondeamus , major habenda eft veritatis
ne fumpto mendacii vocabulo , per fe & fua ratio , quam vita noftra vel aliena , ut inquit
natura femper illicitum , tum etiam confequen- Rivet. in decal. Quamobrem non erubefco er-
tiam , quam ex illis præmiffis format Auctor , roris infimulare Pufendorfium , qui ftatuit cum
approbare nequco , quafi fermo ambiguus non quibufdam Moraliftis : Si cui animi fenfa omnino
mendacii nomine venire poffet , quia non dif- indicare non tenebar , ubi filentio defungi non li-
crepat mens ab oratione : omnis fermo illicitus , cet , nihil prohibere , quo minus falfam opinionem
qui ad alterum dolofe circumveniendum & frau- pro fimplici ignorantia propinem ,fi prater errorem
dandum adhibetur , in quo formale mendaciiiftum nullum aliud confequitur damnum , quo ipfe
confiftit , quamobrem fub mendacii vocabulo indignus eft. Verum quidem , neminem teneri
recte poteft comprehendi. Nulla circumftan- totam mentem fuam aperire , etfi verum fit ,
tix ambiguitatem fallacem licitam reddunt. quia tamen tenetur mendacium fugere , debet
Fallacem voco , quia ea utimur ad decipiendum vel denegare refponfum , aut fi refpondeat, ve-
five fallendum proximum ; quippe volunt æqui- re & fimpliciter refpondere , & ad mentem in-
vocationum patroni , licere in certis cafibus cum terrogantis , non attenta illa diſtinctione , an
proximo agere , ut ut ad ipfius.
ipfius mentem non re- jure rogati vel contra jus. Cuivis competit jus
fpondeamus ; fed ita ludamus verbis ambiguis interrogandi alterum , atque etiam exigendi re-
& æquivocis, ex quibus apud nos intelligamus, fponfionem veram , fi refpondere non denegat ;
quidem veram enunciationem , fed ei , cum verum non habet quifque facultatem cogendi
quo nobis res eft , verba demus , ex quibus no- alterum invitum , ut ad interrogationem refpon-
vimus eum contrarium intellecturum , nec ali- deat. Obligatio verum dicendi in omni fermo-
ter poffe. Quid hoc aliud quam mendacium ne non ab humana conventione vel jure homi-
admittere , quamvis refpondeat animi conceptus num ab arbitrio & voluntate originem ducente ,
uni iftarum fignificationi , adeft tamen animus derivanda ; fed divina voluntate petenda, quæ eum
cum , ad quem fermonem dirigimus , per am- in finem homini loquendi facultatem dedit , ut
biguitatem verborum decipere , & in eo excita- ore fuo verum enunciaret : imo profluit hæc
re intellectum a fenfu & mente noftra alienum. obligatio quafi ex ipfa divina effentia , cujus ad
Nihil enim intereft , utrumfimplici mendacio , an imaginem conditi, quæ, cum ipfa veritas , ita
per ambiguum fermonem me decipias , inquit quoque ad ejufdem exemplum veraces effe nos
Pufend. lib.4. cap. 1. præfertim , cum ambiguus oportet , non folum ore , fed & mente ac ani-
fermo , fiquidem propofito tuo debet infervire , ita mo ; quippe in convenientia unius cum altero
fit conformandus , ut popularem magis fenfum ego confiftit veritas , ut jam annotavimus ; hæc au-
arripiam, abftrufior & minus frequens tuis cogi- tem obligatio immutabilis & indifpenfabilis ,
tatis refpondeat. Aliter fi uterque fignificatus aque quamobrem nulla caufa , nulla perfonæ conditio
eft dominans , nemo facile erit tam fupina negli aut qualitas, nulla loci vel temporis mutatio ali-
gentia , quin interroget , in quampartem dictum il- quo modo diffolvere poteft illud vinculum , quo
lud accipi velis? A mendacii itaque crimine tenemur femper & ubique animum in lingua
haud abfolvendum puto , qui fermone ambiguo promptum habere , id eft , veritatem liquido
ea mente utitur , ut vera animi fenfa fub hoc abfque ullo dolo profiteri & dicere , quocun-
quafi velo tegere poffet, & in altero , quicumque in ftatu , loco, conditione pofiti , five ju-
re
 CAPUT I. S.x. 23
re five contra jus interrogati. Quemadmodum luntas & animus falfum enunciandi & decipien-
autem Deus femetipfum abnegare non poteft , di , ita qui ambiguo fermone utitur abfque vo-
ita nec permittere homini , qui ad fuam imagi- luntate & confilio fallendi , omni crimine va-
nem conditus, ut vel minimum averitate dif- cuus : quod enim actum vitiofum reddit eft ani-
cedat , & proximum fuum fallat , imo etiamfi mus & voluntas peccati proprium fubjectum.
nullum inde fentiat damnum , attamen neceffi- Sic, qui dicit rem veram , quam falfam putat,
tas verum dicendi , qua homo eft , ei incum- mentitur , quia animus & voluntas mendacium
bit, imo non loqui duntaxat exteriore fermo- admittendi adeft. Ambiguus fermo non illici-
eo falfum pro
ne, fed etiam voluntate & affectu. Ubi vero tus , nifi quatenus abutimur , ut co
iſta voluntas & affectus , quoties quis fermone vero obtrudamus proximo, Vitium igitur vel
ambiguo tanquam velo ad animi fenfa tegenda peccatum confiftit in animo & intentione ejus
utitur atque caufam præbet errori & falfa opi- qui loquitur ambigue vel obfcure , & eatenus
nioni , in quam alter ex fermonis ambiguitate mentitur , fi non directe , faltem indirecte , imo
incidit. Quid opus ambiguitate , quoties liqui- directe eo fenfu , de quo ftatim difputavimus ,
do & abfque verborum fuco nudam veritatem admittit enim id , in quo crimen & peccatum
dicere & profiteri poffumus. Hinc etiam & confiftit , id eft , intendit proximum fallere &
fimplicem fermonem nobis Chriftus commen- decipere ac in errorem deducere , atque ita fer-
dat , quod ex naturæ lumine etiam Ethnici per- monis ufum in abufum convertit ; nihil autem
fpicere potuere. Unde Cicero quod verum huic fimile occurrit in cafu de quo difputavi-
fimplex fincerumque fit , id naturæ hominis effe mus. Sic quandoque perfpicimus quidem illa ,
aptiffimum. Ab hac fimplicitate naturæ huma- quæ dicturi , plures uno fignificatu admittere
næ propria recedunt impoftores , fophifta , am- attamen eloquimur , perfuafi in eadem fignifi-
bigui fermonis , ad fallendum & decipiendum catione accepturum , quæ animi noſtri conce-
proximum , artifices callidi & aftuti. Verum ptui congruat , idque eo magis confidimus , quia
forte quis refpondet , verba effe mentis indicia , eadem fignificatio magis propria & congrua fub-
ad veritatem igitur fufficit fi menti dicentis re- jecta materiæ, de qua fermo , atque illa , quam
fpondeant etfi non refpondeant menti interrogan- alter conceptui noftro attribuit; quod fi aliter
tis , mendacium non admitti videtur cujus ora- eveniat, id imputandum vel ftoliditati , vel fæpi-
tio vel fignificatio verborum cum mente & in- us præcipiti & nimis feftivo judicio ejus , quem
tentione convenit ; atqui in fermone ambiguo alloquimur ; non mentiri videmur cum in fenfu
mentis conceptus congruit fignificationi ; ergo. vero & maxime proprio , quem verba faciunt ,
Verum quid juvat , verba nobis vera effejuncta accipiamus , nec facimus injuriam his , quibus-
cum mentis noftræ fenfu , fi nihilominus per ea cum loquimur , quoniam ipfi etiam poffunt ac-
effectum falfitatis intendamus , qui eft fallere cipere in codem fenfu , in quo nos loquimur :
proximum , & in errorem eum deducere. Ri- quod fi in alio accipiant , fibi imputent : nos
vet. dict. loc. Imo vero mendacii nomine recte enim jure noftro utimur , cum non obligamur
venit; quippe fi fignificationis falfitatem , id eft, ad eloquendum in eo fenfu , ad quem ipfi ver
diffenfum cum mente , ad communem menda- ba accipiunt , alium fenfum habentia fecundum
cii naturam requirat Auctor , re vera mendacium nos. Azor. inftit. moral. p. 3. lib. 13. cap. 3.
admittit , qui verba ambigua enunciaffe illa in Huc referri poteft exemplum quod Chriftus ipfe
fignificatione videri vult , in qua alter ea acce- dedit Joh. 11. verf. 11. cum diceret : Lazarus
pturum perfpicit, cum tamen aliam in pectore amicus nofter dormit. Non fugiebat Chriftum ,
claufam habet , unde mentis & orationis difcor- cui omnia mentis arcana & cogitata fuorum di-
dia , mendacii primarium requifitum , in quo fcipulorum nota , Apoftolos de fomno naturali
ejufdem natura , ut ipfe ftatuit Auctor, potiffi- verba fua interpretaturos , tum etiam id quod
mum confiftit. • Quod attinet exempla que ad- de templo inftaurando prædixerat , in ſignifica-
ducit Auctor nofter , non obftare mihi videntur. tione aliena a mente fua accepturos , nihilomi-
Concedo facile & Auctori & Pufendorfio , omni nus ufus eft locutione ejufmodi , quæ occafio-
vitio carere ambigue aut obfcure loqui ad eum nem præbuit errori , in quem incidebant Apo-
quem informare , aut cujus profectus explorare ftoli , verum fibi imputent; fi diligenter Chri-
vis; fi hic finis magis ifthoc modo , quam per fti verba & fermonem examinaffent Apoftoli ,
apertum fermonem queat obtineri : abeft enim facile percipere potuiffent verum ejus fenfum
hic animus fallendi difcipulum, per ejufmodi idque eo magis , quia non inufitatus hic loquen-
explorationem non fallere fed potius cavere fal- di modus ; Hebræi mortem molliore fomni vo-
laciam intendit : nos enim fermonem habemus cabulo indicabant , quemHoratius perpetuum ſo-
de ambigua oratione cum animo fallendi con- porem appellat , unde fepulcreta zosμinτýpiα cœ-
juncta , & contra confcientiam prolata. Non meteriavocantur , quod mors noftra dormitio
oinnem enim damnamus ambiguum fermonem, quædam fit , e qua fimus noviffimo die excitan-
fed cum, qui proficifcitur ex animo alterum fal- di. Huc pertinet illud :
lendi & decipiendi parato : fi enim nulla in fer- Stulte ,quid eft fomnus gelida nifi mortis imago?
mone & convictu hominum ambigua locutio li- Ipfe Auctor nofter in annotat . ad Euang. Joh.
cita effet , præftaret obmutefcere quam eloqui. cap. 11. verf. 11. Sed fi yavaw in fomnum da-
Quemadmodum non mentitur , qui dicit rem ri , Hebræis erat mori ; nihil a confueto fer-
falfam , quam veram exiftimat , quia abeft vo- mone abiit Chriftus , cum dixit ivwvíeiv ย a
fomno
24 LIB III
ER [ . X.XI.
fomno excitare , pro a morte ad vitam reduce- docendi genus ad erudiendum falutis & verita-
Quod alterum loquendi modum attinet , tis myfteria indoctum & imperitum vulgus aptif-
ifte quidem ambiguus , quippe & de ædificiis fimum leviffimus enim error in hifce , quæ
dicitur excitare. In hunc fenfum ufurpatum vi- animæ falutem fpectant , periculi plenus , quam-
dere eft apud Suetonium in Caligula : Et indi- obrem fumma cura & diligentia adhibenda , ne
cium victoria altiffimam turrim excitarunt. Sic ejufmodi erroribus præbeatur occafio ; idem
& apud alios clafficos auctores excitare urbem. charitas exigit a quovis ratione proximi , quem
Verum in quo fenfu nofter Servator ufurpabat, pari amore , quo erga nofmetipfos affecti
facile intellexiffent Apoftoli , fi diligenter at- plecti tenemur, & proinde ejus falutem non fc-
tendiffent & verba' & geftus : nonnulli enim In- cus atque noftram quantum valemus procurare
terpretes ftatuunt , cum hæc verba enunciaret , devincti , fumma opc niti nos decet , ne , dum
Solvite templum hoc , digito tetigiffe corpus fu- ipfi aditum ad illam adipifcendam aperire cona-
um. Sane verba ejufmodi demonſtrationem in- mur , ambiguo fermone vel verborum fuco uta-
dicare videntur. Unde Lud. Capellus : Chri- mur , qui aliquo modo proximum a vera & re-
ftus cum hac diceret , non templum lapideum , in &a falutis & veritatis via feducere poffet. Neu-
t
quo ipfe cum Judais erat , fed feipfum digito in- tra vero obligatione Chriftum devinctum puta-
tento videtur omnino demonftraffe , ficuti cum in- mus, alium , quam ufus eft , loquendi modum
fra 6. 50. Capernaitis dicebat: rós esivo Tos adhibere , ad evitandum errorem , in quem for-
ó in т sрavõxaτabαívwv,digito pariter demonftra- te incidere poffent Apoftoli , in aliam partem
bat. Sed notandum , quod cafus extare poteft , accepturi fua verba , non agebatur hic de falu-
quo ab omni prorfus ambiguitate , etiam illa , te per fidem in Chriftum obtinenda , & proin-
quæ vitio carere diximus , in fermone vitare de- de nec Paftoris nec Doctoris , cujus eft media ad
bemus ; fcilicet , quoties arctior quædam obliga- illam adipifcendam docere & interpretari munus ,
tio nobis neceffitatem imponit , ut animi co- ut clariorem & magis liquido loquendi modum
gitata , quantum fieri poteft , liquido expona- exigebat , ne errori exponerentur , quem facile
mus , aut omnis prorfus erroris occafio tollatur , evitare potuiffent , fi diligenter fermonem &
in quem proximus poffet incidere ; ejufmodi verba attendiffent. Sed diligentius hæc Theo-
obligatio impofita quibus cura incumbit provi- logis examinanda relinquimus , & Cafuiftis ,
dere , ut falutis quærenda & obtinendæ veram qui ex profeffo hanc materiam tractare folent ,.
rationem cognofcant , quibus cam monftrare ad illorum caftra lectorem remittimus, cui for-
muneris fui , quo funguntur , ratione tenentur , taffe non fatisfaciunt , quæ de hac quæftione de-
uti Paftores & divinorum oraculorum publica libavimus.
auctoritate Interpretes conftituti. Simpliciffimum

XI. 1. Ad communem ergo mendacii notionem requiritur , ut

quod dicitur , ſcribitur , notatur , innuitur , intelligi aliter nequeat ,

quam in eum fenfum qui a mente proferentis difcrepet. Huic autem

notioni laxiori ſtrictior mendacii , qua naturaliter illicitum eft , figni-

ficatio differentiam aliquam propriam adjiciat neceffe eft , quæ , fi

recte res infpiciatur , faltem fecundum communem gentium exiſti-

mationem , nulla videtur alia dari poffe præter repugnantiam cum

jure exiſtente ac manente ejus ad quem fermo aut nota dirigitur : nam

fibi neminem mentiri , ut maxime falfum proferat , fatis conftat. Jus

hic intelligo non quodvis & rei extrinfecum , fed quod proprium fit

huic negotio atque cognatum. Id autem nihil eft aliud quam judican-

di libertas , quam homines colloquentes his quibus colloquuntur de-

bere , quafi pacto quodam tacito intelliguntur. Hæc enim nec alia eft
mutua illa obligatio quam homines introduci voluerant , fimul atque

fermone notifque fimilibus uti inftituerunt , nam fine tali obligatione

inane fuiffet tale repertum .

2. Defideramus autem ut quo tempore fermo fit , jus illud fubfi-

ſtat ac maneat : fieri enim poteft ut jus quidem fuerit fed fublatum fit ,

aut tollatur ex alio jure fuperveniente , ficut debitum acceptilatione

aut conditionis ceffatione. Tum vero requiritur ut jus quod læditur

ejus fit quicum loquimur , non alterius , ficut & in contractibus inju-
ftitia
 CAPUT I. S.XI. 25

ftitia non naſcitur nifi ex læfo jure contrahentium . Huc forte non

male referas , quod veriloquium ad juftitiam refert poft Simonidem

Plato , & quod mendacium , illud vetitum , facræ literæ fæpe de- Lib. 1. de
ſcribunt teftimonio five elocutione adverfus proximum , & quod ipfe Repub.

Auguftinus in mendacii natura conftituenda ponit fallendi volunta-

tem. Et Cicero quæftionem de veritate eloquenda referri vult ad ju- 1.off.

ftitiæ fundamenta .

3. Tolli autem videtur poffe jus quod diximus , ficut confenfu ejus

quicum agimus expreffo , ut fi quis prædixerit fe falfa dicturum &

alter permiferit , ita & tacito æquave ratione præfumto , aut oppo-

fitione juris alterius quod communi omnium judicio multo plus va-
leat. Hæc recte intellecta multas nobis fuppeditabunt illationes quæ

ad concilianda ſententiarum fupra defignatarum diffidia non parum

valituræ fint .

COMMENTARI
US.

Aud faniori de mendacii natura doctrinæ >

ra ipfis loqui tenemur : ceflat enim obligatio di-
quam in præcedentibus §§ . tradidimus, con- cendi verum ceffante pacto , fublata caufa effe-
venire mihi videntur , quæ Auctor in hoc §. de &us tollitur. Nec non vel ratione tertii , ad
ſtrictiori mendacii fignificatione tradit , com- quem fermo dirigitur, mendacium non admit-
munem in eo confiftere ftatuit , ut quod fcribi- titur , etiamfi ille falfam inde hauriat opinio-
tur, notatur , innuitur, aliter intelligi nequeat , nem, & quæ funt ejufmodi aliæ , quas fuo loco
quam in cum fenfum , qui a mente proferentis examinabimus. Atque ita decumanam ad men-
difcrepat. Sed egregie mihi videtur falli Au- tiendum vel faltem ne de nomine rixari videamur ,
tor & cum eo Pufendorfius , ftatuens menda- contra mentem & oppofiti confcientiam loquendi
&
cium in communi five largiori hac fignificatio- falfumque , quoties obligatio tacito & communi
ne non eſſe naturaliter illicitum , & proinde ne- humani generis pacto fufcepta ceffet , fignificandi
ceffitate exigente aliquando licite ufurpari poffe , aperiunt , inquit celeberrimus Theologus Joh.
qualem illationem ex iis , quæ fequuntur , fa- Henr. Heideggerus ; Unde vero , pergit , con-
cile deducere poffumus. Strictiori enim men- ftitit Grotio , quibus conditionibus primi mortales
dacii fignificatione contineri moralem ejufdem inter fe convenerint , ne mutuis fermonibus adfal-
tiorem autem figni- laciam uterentur ? quos pacto fuo cancellos circum-
turpitudinem affirmat , ftri&
ficationem derivat a repugnantia cum jure exi- fcripferint ? quos limites fixerint , ad quos , nec
ftente ac manente ejus , ad quem fermo aut no- ulterius , dicenda veritatis obligatio pertineret ?
ta dirigitur. Igitur fublato hoc jure falfum lo- quis mente captos ? quis hoftes? quis injufte vel
qui , docere & circumvenire fermone proxi- otiofe interrogantes exceperit , ut eos , quoties libe-
mum , mendacii crimine vacat. Hoc jure in- ret , falfis locutionibus in fraudem inducere licet.
telligitur judicandi libertas, quam homines collo- Nos vero ab eadem caufa , a qua loquendi fa-
quenteshis quibus cum colloquuntur debent, ac cultatem & linguæ originem , qua nobis invi-
quafi pacto quodamtacito judicantur ; quod vide- cem animi fenfa aperiremus , derivamus , obli-
licet homines a rerum primordio convenerint , ut gationem quoque deducimus , quæ nobis ne-
inter fe fine fuco ac fallacia colloquerentur , ceffitatem imponit vera loqui , quem in finem
nec fibi mutuis verborum aliorumque fignorum oratio nobis conceffa , a quo recedere nobis
præftigiis erroris neceffitatem objicerent. Ve- neutiquam licet , quoniam , ut paulo ante anno-
ritatis proinde naturam in convenientia fermo- tavimus , ejufmodi finis profluit ex ipfa natura
nis cum pacto vel conventione humana , obli- divina : cum enim Deus fit ipfa veritas , idque
gationem ad veritatem loquendam inducente ; neceffarium attributum effentiæ fuæ , etiam ne-
mendacii vero proprie dicti in repugnantia cum ceffum, ut a nobis exigat obligationis iftius
pacto & jure exiftente ac manente ejus , ad complementum , quod confiftit in fermone ve-
quem fermo vel nota dirigitur , collocant. Un- ro & fimplici , abfque ullo fuco aut fallacia ,
de variæ illationes profluunt , quas in fequenti- quæ Deo exofa , quia repugnat effentiæ fuæ , &
bus §§ . proponit Auctor ; fi mendacii proprie proinde obligatio femper & ubique eundem
reum non effe putat , qui infanti vel amenti ali- producit effectum , nullam difpenfationem ad-
quid falfi dicat : quemadmodum hi rationis , ita mittit, quemadmodum divina natura, ejufdemque
quoque pacti incapaces , & proinde nullum jus attributa , omnis mutationis expers, ita quoque
cum his intercedit vi pacti interpofiti , quo ve- nullam pati poteft ejufmodi obligationem , quæ
D
 26 LIBER III S. XI. XII.

ex eadem immediate defcendit , & ob commu- & proximum non fallere , cui cadem obligatio
nicationem divinæ imaginis homini naturalis , tribuit jus perfectum , quo obligationis comple-
quamobrem nec tempus, vel locus , aut ftatus , mentum a focio fuo exigere poteft , non ex vi
vel conditio adveniens , vel ullus cafus fingi po- interpofiti pacti , fed humanæ focietatis lege ,
teft , quo ceffaret obligandi caufa. Hinc alii tum etiam conditionis fuæ ; quippe , ut diximus ,
veram mendacii vetiti caufam ex ipfa rei natura eo ipfo quod homo fit animal rationale , condi-
derivant , quia habet in fe moralem turpitudi- tus ad imaginem Dei , loquendi facultate præ-
nem , veritas vero moralem rectitudinem ; illa ditus , veritatem in fermone proferre Deo de-
turpitudo confiftit in repugnantia actionis cum vinctus , cui obligationi renunciare nequit ,
imagine divina , hujus rectitudo in convenien- etiamfi alter remitteret ; quippe cum fit immu-
tia cum cadem; atqui eidem conveniens & con- tabilis , & perpetuam obligandi caufam habeat ,
gruum debeat effe , quicquid fufcipimus vel ejus vinculum facto humano nequit diffolvi , aut
agimus , fequitur mendacium femper fugien- aliqua ratione laxari , ea , quæ divini , five ju-
dum , contra veritatem fectandam , cujufmodi ris naturalis funt , humano arbitrio vel imperio
ratiocinatio nos docet , obligationem , qua ve- non fubjacent. Verum femper dicere & loqui
rum loqui & mendacium fugere tenemur , per- eft neceffitas moralis indifpenfabilis ; quia , ut
peram a pacto & conventione humana mutatio- diximus , profluit ex immutabili caufa : quam-
ni obnoxia derivari : atque proinde jus , quod obrem nulla circumftantiæ fingi poffunt vel ex-
inter colloquentes eft , & quo fibi mutuo ve- cogitari , quæ huic neceffitati vel adderent ali-
rum dicere devincti , perpetuam habet caufam , quid , vel detraherent. Verum dicere femper
eamque immutabilem. Quamobrem Scriptura & abfolute abfque ulla limitatione vel exceptio-
omnem veritatem fine ulla exceptione commen- ne & mendacium fugere nobis incumbit : fi
dat , & omne mendacium prohibet. Accedit , enim per fe malum mendacium , femper illici-
inquit ftatim laudatus Theologus , quod nemo tum . Verum non diutius hifce immorabimur ,
fine injuria Dei mentiri poteft , quia homo aliquid nullus dubito , quin animum ad ea , quæ difpu-
cogitans vel loquens , cogitare vel loqui debet , ut tavimus , attendenti , facile apparebit , quam
creatura Dei , ad imaginem ejus condita. Cum longe a vero aberrant , qui mendacii & verita-
igitur aliquid loquitur , non ut imago Dei , non ut tis notionem a pacto & inftituto humani gene-
tefte creatore Deo fuo , nomen Dei in vanumfu- ris deducunt , quam latum campum fraudibus &
mit ; adeoque Deum dedecorat , & injuria afficit , impofturis aperiunt exceptiones , quas exco-
Cum porro veritas non aliud fit , quam recta ra- gitarunt , ut quis impune falfum poffet eloqui
tio, & quicquid extra recta rationis prafcriptum & decipere proximum , fummo cum humanæ
exorbitat ,, peccatum fit , mendacium omne per fe focietatis detrimento , & fummi Numinis con-
illicitum & vitiofum effe colligitur. Cumque Deus temptu & læfione fanctitatis ejus , qui a no-
conditor hominis eidem fermonis ufum concefferit , bis exigit, ut ejus ad exemplum nos compone-
ut ejus fubfidio animi fecretio neque nifi coramfo- remus , ut infifteremus veritatis viæ , & in to-
lius Dei oculis nudirefupinati involutam no- tius vitæ curfu fincere ac candide cum proxi-
tionem explicaret, atque focialia animantia focie- mo , id eft , omnibus hominibus cujufcunque
tatem mutuam colere valerent ; divinum ifthoc in- generis , conditionis ac fexus , focietatem &
ftitutum & nobiliffimum humana focietatis com- amicitiam coleremus , utpote quod ar&
tiffimum
modum mendacium penitus intervertit. Vide quæ ejufdem vinculum eft : conjungit enim animos ,
paulo ante difputavimus. Ex hifce perfpici- & proinde parit amicitiam & concordiam fincc-
mus, neutiquam tolli poffe jus illud , five ob- ra & fimplex illa vivendi ratio ; contra , diftra-
ligationem naturalem , qua tenemur vera loqui , &tionem animorum parit fimulatio ac fallacia.

XII . Primum eſt , etiamfi quid dicatur quod falfam habeat figni-
ficationem infanti aut amenti , in eo mendacii culpam non effe. Vi-

detur enim communi omnium hominum fenfu permiffum effe :

Lucret.
Ut puerorum ætas improvida ludificetur.

Et Quintilianus de pueris locutus : utilitatis , inquit , eorum gratia multa

fingimus. Ratio proxima eft , quia cum in infantibus & amentibus non

fit judicii libertas , non poteft eis circa eam libertatem injuria fieri.
XIII . 1. Secundum eft , quoties fermo ad eum dirigitur qui non

decipitur , etiamfi tertius inde falfam hauriat perfuafionem , nullum

effe mendacium : Non ratione ejus ad quem fermo eft : quia illi li-

bertas manet integra , plane ut illis quibus id intelligentibus fabula

vii.de narratur , aut apud quos profertur fermo figuratus , xar' sipwveíav aut xað”
Berief. Jepov , quæ figura , ut Seneca ait , ad verum mendacio venit : &
23 .
Quin-
 CAPUT I. S. XIII.XIV. 27

Quintiliano ementiens fuperjectio dicitur. Neque ratione ejus qui

obiter id audit ; quia cum eo non agitur , ideoque nulla eft ad illum
obligatio. Imo fi ipfe fibi opinionem informat de eo quod non ipfi ſed
alteri dicitur , habet quod fibi non alteri rem imputet. Quippe , fi

recte judicare volumus , illius refpectu fermo non fermo eft , fed res
quæ fignificare quidlibet poteft.

2. Nihil ergo peccavit aut Cato Cenforius , qui fociis auxilia fal- Liv.
XXXIV.
fo eft pollicitus , aut Flaccus , qui hoftium urbem ab Æmilio expu- App.

gnatam aliis narravit , quanquam eo hoftes decepti funt : cui rei fimi- Hifp.

lem de Agefilao narrat Plutarchus. Nihil enim hic dictum hoftibus :

nocumentum autem quod inde fecutum eft , extrinfecum quid eft , &

per fe non illicitum optari aut procurari . Ad hoc genus Chryfofto-

mus & Hieronymus retulerunt Pauli fermonem , quo Antiochiæ Pe-

trum ut nimium judaizantem reprehendit . Cenfent enim Petrum fa-
tis intellexiffe non id ferio fieri : interim vero confultum infirmitati

adítantium.

XIV. 1. Tertium eft , quoties certum eft eum ad quem fermo eſt
libertatis fuæ in judicando læfionem non ægre laturum , imo gratias
habiturum eo nomine , ob commodum aliquod quod inde affequitur ,

tunc quoque mendacium ftricte dictum , id eft , injuriofum , non com-

mitti , ficut furtum non perpetraret qui ex præfumta domini volun-

tate rem ipfius exiguam confumeret,ut inde magnam eidem utilitatem

pararet. In his enim que adeo certa funt , præfumta voluntas pro ex-

preffa habetur. Volenti autem conftat injuriam non fieri. Sic ergo

videtur non peccare , qui aut ægrotantem amicum perſuaſione non

vera folatur , ut Arria Pætum filio mortuo , quæ hiftoria eft in Plinii
epiftolis : aut in prælio periclitanti ex falfo nuntio animum addit ,

quo incitatus victoriam & falutem fibi pariat , ac fic deceptus non ca-
piatur , quemadmodum Lucretius loquitur.

2. Democritus : &λntopudeúeiv xpeòv öær Awtov : Omnino veriloquio utendum eſt

ubi id eft melius. Xenophon : qíaus dínasov ižaæatāv , iwì dè dyabṣ : amicos decipe-

re licet , ipforum bono. Et Clemens Alexandrinus concedit feúdeobas iv Depa-

πείας μέρει , mendacio uti pro remedio. Maximus Tyrius : καὶ ἰατρὸς νοσὄντα ἐξαπα
:
τῆς καὶ ςρατηγὸς τρατόπεδον , καὶ κυβερνήτης ναύτας , καὶ δεινὸν ἐδέν. Et Medicus agrotum ,

imperator exercitum , gubernator nautas decipit : nec quicquam in hoc mali

ef. Rationem reddit ad Platonem Proclus : τὸ γὰς ἀγαθὸν κρεῖττόν ἐςι τῆς ἀληθείας,

nam quod bonum eft , id vero eft melius. Tale illud apud Xenophontem , fo- iv. Soori

cios jamjam adfore ; & Tulli Hoftilii , fuo juffu circumduci Alba-
num exercitum : & Quinctii Confulis , ut hiftoriæ loquuntur , falu- Livius

bre mendacium , hoftes ab altero cornu fugere : ac fimilia paffim libre

XXXIV
apud Hiftoricos. Notandum autem eft , læfionem judicii in hoc ge-
nere eo minoris effe , quia ferme momentanea eft , pauloque poft
aperitur veritas.

D 2 COM-
28 LIBER III. S. XIV.

COMMENTARIUS.

Um infantes & amentes funt ejufdem fo- queat , alterque mendacii crimen contrahat , cum
Cent cietatis membra , ejufdemque humanæ con- nulla fit inter eum & tertium obligatio ex jure
ditionis participes , cujus adulti & mentis com- illo perfecto defcendens , quo tenetur ejufmodi
potes ; idem ipfis jus quæfitum videtur , quo fermone uti , quo tertio etiam mentem fuam in-
gaudent & fruuntur alii fibi æquales focii ; quip- dicaret : imputet enim fibi , quod fefe immi-
pe qua funt homines , id juris habent , ut ne ab fcet rebus ad fe non pertinentibus : obligatio
aliis decipiantur : eft enim illa obligatio enim illa incipit competere ex actu colloquii , &
univerfalis, quæ homini cum homine interce- proinde non excedit colloquentes , modo nul-
dit , cujus vi alter ab altero exigere poteft , ut, lum cum tertio mihi intercedat negotium , fer-
quidquid dicat , fit verum, quod fi facere omit- moque habitus iftud omnino non concernat.
tit , alieni juris violator eft , quia non præftat , Prafupponitur enim , inquit Pufendorfius , pri-
quod jure perfecto alteri præftare devinctus eft ; vatum duntaxat negotium geri inter me & alte-
itaque licet id ipfum non percipiant infantes vel rum , neque id quidquam ad tertium ſpectare. Er-
amentes , co non tollitur crimen vel injuria , go alter hand quidquam ficto fermone decipitur ,
quæ falfiloquio affidua comes. Cui etiam ac- qui ex eo fatis animum meum percipit , non fecus
cedit , quod deflectit a fine , qui fuit in cau- acfi intelligenti fabulam narrem , aut ironico vel
fa , cur fupremus hujus univerfiConditor homi- hyperbolico fermone utar. Adverfus tertium au-
ni orationem & loquendi facultatem tribuerit , tem ideo mendacii culpa non contrahitur , quia cum
ut alibi annotavimus. Cum vero finis ifte ex eo nihil eft negotii, adeoque nullum ipfi jus , ut
morali neceffitate profluat, nunquam homo fe- qua mea fit mens , intelligere debeat." Ac fi ipfe
metipfum poteft folvere obligatione , qua tene-, opinionem fibi format de eo , quod non ipfifed alteri
tur fermone ifti fini convenienti uti , id eft , ve- dicitur , habet quod curiofitati fue imputet. Vc-
ro , fincero & ab omni fuco & diffimulatione rum , cum fæpe in actibus & negotiis huma→
alieno. Quamobrem nec Pufendorfio ratio , nis exceffus committantur , recte monet Pufen→
quam tradit Auctor nofter , placet : Nam, ut dorfius , non abutendum hac affertione , & pro-
de infantibus potiffimum dicam , inquit , mani- inde cavendum , ne a duobus ex conventione
feftum eft equidem , hactenus illis deeffe faculta- captentur ejufmodi occafiones , ut tertius aliquis
tem judicandi , quod , quæ iifdem narrantur , aut hoc modo ludibrio habeatur. Nam , inquit,
alio modo repræfentantur , fimpliciter & incaute fi vel maxime tertius illis plenum jus non habeat
arripiant, nec per ratiocinia verum a falfo difcer- me intelligendi ; lex tamen humanitatis & cari-
nere norunt. Quia tamen , qua funt homines , id tatis requirit , ut ne meus fermo occafionem præbeat
juris habent , ut ne ab aliis ladantur , utque hu- ipfi damnum prater meritum accipiendi. Imo &
manitatis officia recipiant, & peculiariter, a paren- juris naturæ præceptum id ipfum exigit , ne al
tibus atque educatoribus potiffimum bonis fententiis teri per alterum noceatur. Tum etiam huma-
imbuantur; & vero utique tenent facultatem ad- næ focietatis lex eft , ne alteri per alterum da-
prehendendi faltem res faciles. Omnino cenfendum mnum inferatur præter meritum. Ita ut omni-
eft , illos eodem cum adultis hactenus jure frui , ut no diftinguendum velit Pufendorfius , utrum ali-
que indicari ipfis debent , ita proponantur , quo quis citra fuam culpam aliorum fermonem perci-
intelligi ab iifdem poffunt. Verum quia obratio- piat, an vero ex petulantia aut maligna cura alio-
nis imbecillitatem & affectuum impetum nudam rum fecretis immineat. Igitur , inquit , affertio
veritatem fere afpernantur ; ideo perfabulas doce- ifthac competit potiffimum in wpaxesas , qui infi-
ri, aut fictis terriculamentis coerceri eos expedit , diofis auribus clanculum aliorumfermones fublege-
quoufque citra inania rerum foliditatem capere & re fatagunt. Horum importunam curiofitatem , ubi
aftimare norint. Inde non ut ludibrio habeantur , penitus tacere non placet , folemus amoliri, di-
aut noxa afficiantur , adverfus illos figmenta ad- verfum ad rem non pertinentem injiciendo fer-
hibemus , fed quia ratione magis feria doceri com- monem , vel etiam de compacto fabellam referen-
mode nequeunt. Recte doctiffimus Zeiglerus ra- do , quam dum ipfe magnum fe excepiffe arcanum
tionem proximam , cur in iftiufmodi falfiloquio ratus aliis propinat , ludibrio habeatur , modo nul-
non fit culpa mendacii , hanc effe ftatuit , quia lum praterea ipfi aut aliis damnum inde nafcatur.
non provenit ex dolo & voluntate fallendi ac Verum , vehementer dubito , an in foro con-
decipiendi proximum : mendacium enim ab Au- fcientiæ illud permiffum cenferi debeat , tum
guftino definitur , quod fit voluntaria falfi enun- etiam juris naturæ præcepto conveniat , quod
ciatio fallendi caufa : abeft vero hic animus fal- dictat , neminem lædendum ; atqui hac ratione
lendi , abeft omnis dolus. Quod alterum ca- videtur lædi alterius honos atque exiftimatio
fum attinet , dicimus , jus illud perfectum , quo cui non fecus ac vitæ parcendum; ergo. Quod
quis exigere poteft a focio , quicum collo- tertium attinet exemplum, nulla mendacii culpa
quitur vel fermonem habet , ne quis ficto fer- contrahitur , quia abeſt dolus , infpiciendus ani-
mone utatur, quo alter decipiatur , colloquen- mus & voluntas : Deus enim , qui cordium di-
tes tantum obligat , ita ut fi tertius forte ad- ligentiffimus fcrutator , juxta intentionem &
ftans , ad quem fermo non dirigitur , falfam in- mentem homines judicat , animo contrahitur
de hauriat perfuafionem , fe deceptum queri ne- ' culpa , non facto. Finis , quem in hoc cafu
inten-
 CAPUT I. S. XV. XVI . 29

intendimus , nihil doli vel mali continet , fed fus mendacii culpa vacant ejufmodi fermones
in commodum & bonum proximi tendit , quod qui ad finem illum confequendum viam ape-
non fecus ac proprium procurandum dictat recta riunt. In tali cafu , inquit Pufendorfius , non
ratio , atque humanitatis & caritatis officium exi- minus ad ingenium & conditionem audientis at-
git. Atqui huic fatisfieri nequit, nifi ejufmodi temperandus eft fermo , quam Medico pharmacum
fermone adhibito , fequitur , quod omni pror- ad vires & complexionem agroti.

XV. 1. Quartum & fuperiori affine eft , quoties qui habet jus fu-

pereminens in omnia jura alterius , eo jure bono ipfius five proprio

five publico utitur.

Et hoc maxime fpectaffe videtur Plato , qui im- 111.de
Rep.
perium habentibus concedit falfum dicere. Idem cum Medicis modo
dare videatur , modo adimere , difcrimen hoc adhibendum videtur ,

ut priore loco Medicos intelligat publice ad hoc vocatos , pofteriore

eos qui privatim id fibi arrogant. Deo tamen , quanquam jus fum-

mum in homines habenti , non convenire mendacium recte agnofcit

idem Plato , quia infirmitatis nota eft ad talia confugere.

2. Exemplum forte inculpatæ falfiloquentiæ , laudante etiam Phi-

lone , dari poterit in Jofepho , qui regia vice imperans fratres pri-
mum quafi exploratores , deinde quafi fures , ficte nec ita fentiens ac-

cufat. Et in Solomone , qui fapientiæ divinitus datæ fpecimen de-

dit , cum apud mulieres de partu litigantes voces eas protulit quæ vo-
luntatem fcindendi infantis fignificarent , cum animus ei longiffime

a tali voluntate abeffet , & veræ matri fuum partum attribuere vellet. Lib.11:

Quintiliani eft dictum : aliquando exigit communis utilitas ut etiam falſa de- 18.
fendantur.

XVI. Quintum effe poteft , quoties vita innocentis aut par ali-

quid aliter fervari , & alter ab improbi facinoris perfectione aliter

averti non poteſt : quale fuit factum Hypermneſtræ , quæ hoc nomine
laudari folet ,

Horat.
Splendide mendax , & in omne virgo
.III.
Nobilis avum.
Carm. 2.

COMMENTARIUS.

Uoniam , ut fupra annotavimns , falfum vetat , iftis legibus non numerari debeat , quæ
loqui & mentiri continet moralem turpi- vetandi moralem habet neceffitatem; fequitur ,
tudinem, naturaliter & per fe vetitum eft ; quod æque fuperiorem ac civem alligatum falfiloqui-
autem fua natura malum , nunquam abfque pec- um fugere , & quia obligationis caufa morali-
cato poteft admitti , cujufcunque ftatus & con- ter perpetua nullam admittit difpenfationem five
ditionis fit agens. Univerfalis enim eft lex illa ratione agentis, five temporis vel loci , aut con-
moralis, qua tenemur malum fugere & bonum ditionis vel ftatus : quamobrem nullum jus fu-
fequi , omnes obligans homines, nemine exce- pereminens , nulla dignitas vel poteftas efficere
pto. Refpectu enim Dei & legum divinarum poteft , ne lex illa in negotiis & actibus huma-
omnes homines fibi æquales , ita ut ne quidem nis , a quocunque peraguntur , vel proficifcun-
abfque læfione fanctitatis fuæ fummus Legiflator tur , locum fibi vindicat. Jus fupereminens ,
aliquem poffet folvere ejufmodi legum vinculo , quod habet fummus imperans , tollere nequit
quæ quafi immediate ex fanctitate profluunt, ca, quæ juris naturalis funt five divini neceffa
cujus generis funt omnes leges naturales five di- rii , verfatur illud circa ea , quæ dependent ab
vine , quæ moralem neceffitatem continent, & humana poteftate , & juris pofitivi funt , quæque
proinde earum virtus vel in imperando, velve- fpectant focietatem civilem , ejufque guberna-
tando confiftat ; atqui lex , quæ falfum loqui tionem & regimen. Habet quidem fummus
D 3 impe-
 30 LIBER III S.XVI . XVII .

imperans jus fupereminens in perfonas , bona , fendit veritas , ut propter alienam utilitatem illa
actiones & jura civium , quatenus relationem non violatur adulterando , & violatur ifta men-
habent ad focietatem ejufque adminiftrationem ; tiendo. Non ideo mendacium poterit laŭdari ali-
verum jus illud neutiquam fefe extendit ad ea , quando , quia nonnunquam pro falute quorundam
quæ fpectant juris divini neceffarii præcepta ; ut- mentiamur. Unde nec etiam ob vitam inno-
·
pote quæ non fubjacent difpofitioni hominis. centis , aut par aliquid fervandum , mentiri lici-
Regum timendorum in proprios greges , tum putamus , quia non poffunt ullæ circum-
Reges in ipfos imperium eft Jovis. ftantiæ aliquid per fe & fua natura malum lici-
ut canit Horatius lib. 3. Od. 1.
1. Eft ergo in
in ge- tum efficere , ut fupra annotavimus. Unde
nere & fanétitas Regum , qui plurimum inter ho- optime Auguftinus : Quid fi ad te homo confu-
mines pollent , & ceremonia Deorum , quorum giat , ut mendacio tuo poffet a morte liberari ? illa
ipfi in poteftate funt. Non tollitur vitium ac pec- mors , quam ftulti timent homines , qui peccare
catum , quod actum comitatur , eo quod hac ra- non timent , non animam , fed corpus occidit , fic
tione vel privatorum commodo , vel communi Dominus in Euang. docet. Unde pracepit ne ipfa
utilitati confulitur : oportet enim ut id fiat per timeatur; os autem quod mentitur , non corpus oc-
legitimos tramites; non funt facienda mala , ut cidit , fed animam , quomodo ergo , inquit , non
eveniant bona , uti fupra annotavimus. Nec perverfiffime dicatur , ut alter corporaliter vivat ,
ideo , inquit Auguftinus Enchirid. cap. 22. ul- debere alterum fpiritualiter mori. Quod exem-
lum mendacium putandum eft , non effe peccatum , pla ab Auctore adducta attinet , refpondent In-
quia poffumus aliquando alicui prodeffe mentiendo. terpretes , Jofephum non egiffe afferendo , fed
Poffumus enim & furando alicui prodeffe , fi pau- explorando & inquirendo ; quemadmodum ita-
per , cui palam datur , fentit commodum , di- que Judex non mentitur interrogando reum de
ves, cui clam tollitur , non fentit incommodum. facto propenfus in veritatem ; ita nec Jofephus.
Nec ideo tale furtum quifquam dixerit non effepec- Alii dicunt , rationem Jofephi fuiffe imperati-
catum . Poffumus & adulterando prodeffe , fi ali- vam, non indicativam , non autem nifi indica-
qua , nifi ad hoc ei confentiatur , appareat aman- tivam effe veram vel falfam. Sic & Salomon ,
do moritura , & fi vixerit pænitendo purganda ut ad notitiam veræ materiæ perveniret, fapien
nec ideo peccatum negabitur tale adulterium . Si ter diffimulavit animi intentionem.
autem merito nobis placet caftitas , quid quafo of-

XVII. 1. Latius quam quæ jam diximus patet quod paffim ftatu-

unt fapientes , apud hoftem falfo fermone uti licere. Sic regulæ de
Lib.11 . non mentiendo exceptionem nifi adverfus hoftes addit Plato , Xeno-
de rep. I.
11.de phon , Philo inter Judæos : inter Chriftianos Chryfoftomus. Quo

Cyriin forte non male referas quod in facris litteris extat Jabefitarum in ob-

fit.. fidione mendacium , & factum non diffimile Prophetæ Elifæi : &
Socr. Phi- Valerii Levini , qui Pyrrhum a fe interemtum jactabat.
lode
migr. 2. Ad tertiam , quartam , & quintam obfervationem earum quas
Abr.
Chryf.L..jam pofuimus pertinet Euſtratii Metropolita Nicaenfis locus ad fex-
de Sac. tum Nicomachiorum : ο εὖ βολευόμενος ἐκ ἐξ ἀνάγκης ὁ ἀληθεύων ἐςὶν, ἐςὶ γάρ ποτε τὸν
I Sam . ὀρθῶς βολευόμενον καὶ περὶ αυτῇ τῇ ψεύδος βαλεύσασθαι , ἵν᾽ ἐπιτηδες ψεύδεται πρός τινα ἢ ἐχθρὸν ὄν
II.
τα , ἵνα σφάλῃ αὐτὸν , ἢ φίλον ἵν᾽ ἐκκόψῃ αὐτὸν ἀπὸ κακῖ , καὶ τέτων τὰ παραδείγματα ἐν ταῖς
2 Reg.
VI: 18. isopíass tonná. Qui recte confultat non utique & verum dicit . Fieri enimpoteft ut quis
&
fag. recte confultans hoc ipfum confultet quo pacto de induftria mentiatur , aut hofti ut eum

fallat , aut amico ut eum a malo liberet : quarum rerum exemplis plenæ funt hifto-

ria. Et Quintilianus , fi ab homine occidendo graffator avertendus fit ,

aut hoftis pro falute patriæ fallendus , quod alias in fervis reprehen-
dendum fit , fore ait in ipfo fapiente laudandum.

Th. 2 : 2. 3. Non placent hæc fcholæ actorum paulo ante feculorum , ut quæ

qu . 110. unum ex veteribus Auguftinum ferme in omnibus fequendum fibi de-

art. I.
legerit . Sed eadem ſchola tam ab omni ufu abhorrentes admittit in-
03.
Covar . in terpretationes tacitas , ut dubitari poffit an non fatius fit adverfus quof-

c. quam- dam falfiloquium admittere in iis quos diximus cafibus , aut eorum

patisin aliquibus , ( nihil enim definiendum hic fumo ) quam ifta a falfilo-

quio
 CAPUT I. S.XVII. 31

quio tam indifcrete eximere : ut cum dicunt , nefcio , intelligi poffe 6.p.1.
nefcio ut dicam , non habeo , intelligi poffe ut tibi dem ; & id genus Soto
5.2.15
de .
alia quæ fenfus communis repudiat , & quæ fi admittantur jam nihil juftitiav.
obftabit quominus qui quid affirmat id ipfum negare , qui negat affir- 9. 6. art.
2. Tolet.
mare dicatur . lib. IV.

4. Veriffimum quippe eft nullam omnino effe vocem quæ non am- c. 21. lib.
V.C. 58.
biguum recipiat , cum omnes præter fignificatum quem vocant pri- Leff.lib.

mæ notionis , alterum habeant fecundæ , eumque varium fecundum 11. deju

varias artes , tum vero alios quoque ex tranflatione ac fimilibus figuris . Aitia
c. 42. .
Neque magis eorum commentum probo , qui , quafi vocem non rem dub.9.
exhorrefcerent , joca vocant ea quæ vultu ac pronuntiatione maxime
feria proferuntur.

COMMENTARIUS.

Ullam video rationem cui hæc illatio in- | proinde neutiquam permittere poteft , ut , qua-
nixa; quippe , fi per fe & fua natura men- lia in tempora incidamus , & quocunque in fta-
dacium malum , & proinde illicitum , nullæ tu collocati fimus , aliquid a nobis proficifcere-
poffunt excogitari aut fingi circumftantiæ , quæ tur , quod fanctitati , id eft , naturæ five effen-
moralem illam turpitudinem , mendacio infepa- tiæ fuæ repugnaret, quod idem effet ac fi femet-
rabiliter & quafi effentiale quid inhærentem , ab ipfum abnegaret. Notandum vero , quod hic
eo poffunt excludere vel feparare , eoque fubla- difputamus de fermone afferente ; quippe fupra
to licitum reddere. Quamvis belli ftatus fo- haud negavimus , hoftem nonnunquam fallere
cietatem diftrahat , & proinde etiam officia , quæ licitum per alia figna & facta , quæ non deter-
ejus intuitu præftanda , quibufcum eam colimus , minatam & certam , uti verba , habent fignifi-
ceffare videntur , quorum in numero collocan- cationem. Quod attinet exemplum Jabefita-
da obligatio , qua tenemur alteri tribuere , quod rum , ftatuunt Interpretes , non commififfe
jure perfecto a nobis poterat exigere , cujus ge- mendacium Jabefitas , propterea quod tantum
neris veracitas , non tollit tamen ea , quæ funt conditionem propofuerunt hofti , fcilicet , fe
juris naturalis perpetui five divini neceffarii , egreffuros ad hoftes, promittunt , fi nullæ fibi
homini , quatenus eft animal rationale , & ad fuppetia a cæteris Ifraëlitis mitterentur. Interea
divinam imaginem condito neceffitatem impo- autem prudenter fuppetias promiffas diffimula-
nentia , ut vitæ fuæ curfum ad eam normam & runt, qualis diffimulatio licita , ut hoftes impe-
regulam componat , quod quafi immediate ex il- rati reperirentur , ac eo facilius obruerentur.
la communicatione divinæ imaginis profluit. Vide annotationes marginales ad h. 1. Neque
Atqui , ut fupra annotavimus , Deus eft verus exemplum Elifæi hic quadrat ; quippe non men-
Deus , unde fides ac veracitas appellatur , ne- titur Propheta , quia nihil ab eo dictum , quod
ceffum eft , ut in omnibus dictis ac factis , omni- a vero alienum , quoad rei eventum. Quæren-
que commercio , quod nobis intercedit cum no- tibus viam , qua Elifæum invenirent , refpon-
ftri fimillimis , veritatem fectemur , a qua , det, non eam effe , fiquidem Samariam tende-

quoties recedimus , abnegamus imaginem , ad bat, nec illam civitatem , ex qua jam exiverat ,
quam fumus conditi. Quemadmodum autem pollicetur vero , fe cos ducturum ad virum ,
nunquam cam poffumus deponere ; ita nec ullus quem quærebant , promiffum implevit ducendo
cafus exiftere poteft , qui nobis libertatem con- eos Samariam > ubi agnoverunt Prophetam.
cedit falfo fermone uti , utpote qui e diametro Recte Auctor reprehendit deteftandas illas men-
repugnat obligationi , quæ ob ejufdem divinæ tales refervationes , quas aliqui , ut inquit Pu-
imaginis communicationem homini incumbit. fendorfius , fœdo plane artificio excogitarunt , in
Ita ut, etiamfi ftatus belli officiorum illorum contrarium torquendo apertorum verborum fenfus ,
præftationem , quæ intuitu focietatis humanæ etiam circa illas res , ubi verum dicendi obligatio
homo homini debet , quodammodo tollere vi- erat , & que juramento confirmantur affertiones.
detur , & proinde auferre hofti jus illud , quodPer quas hoc quidem efficitur , ut extrinfecus affir-
facultatem concedit exigendi a focio comple- mare quis videatur , quod in animo fuo negare in-
mentum obligationis iftius , qua nobis invicem ftituit , & vice verfa. Quo ipfo omnis fermonis
tenemur in colloquio &fermonis commerciove- ufus corrumpitur , ut nemo amplius certus effe
ritatem loqui , manet tamen devinctus quifque poffit , in quam partem alterius verba debeat acci-
noftrum abftinere mendacio , propter relatio- pere. Quanquam & abfurdum plane fit hoc in-
nem quam habemus ad Deum , qui odit omne ventum. Cum eniminftitutus fit fermo , ut, quod
falfiloquium , quia repugnat fanétitati fuæ ; & in animo habemus , efferatur ; cogitationum autem
noftra-
 LIBER III. S. XVII. XVIII. XIX.
32
noftrarum, quamdiu non proferuntur , in vita hu- | ea verba demus , ex quibus novimus eum fen-
mana nullus fit effectus : quomodo igitur tacita illa , fum menti noftræ oppofitum intellecturum , nec
& a communi ufu abhorrens refervatio mentalis aliter poffe . Hoc artificium mentiendi , inquit
poffit tollere effectum illum , quem prolata verba Theologus celeberrimus Rivetus , docuerunt im-
alias producere funt apta ? Enimvero ficut oratio primis Jefuita , quem videfis lector comment. in
propter alios inventa eft , non ut fibi quifque loque- Decal. Hi Jefu fociorum nomine & typo infla-
retur : ita ejufdem veritas & falfitas ex iis afti- ti , qui & fidem hæreticis , hoc eft , hominibus a
matur , qua exprimuntur , non ex iis quæ fuppri- factione & confpiratione fua abhorrentibus obftri-
muntur , ut una eademque oratio expreffis & fup- &tam , publica etiamfummi Magiftratus auctorita-
preffis verbis conftare non poffit, ut inquit doctif- te communitam jure violari afferunt , & perfide
fimus Heideggerus Corp. Theolog. Chrift . l . 14. praxi doctrina analoga , quotiespoffunt, violant :
feit. 4. Non difplicet tamen hæc ars Jefuitico- inauditam illam aquivocandi & partem orationis
rum ordini , aperte docentes , licitum certis in in mente refervandi , uti vocant , praxim & do-
cafibus cum proximo agere , ut ad ipfius men- trinam horrendam in mundum invexerunt , uti
&
•
tem non refpondeamus , fed ita verbis ludamus teftatur Heideggerus Corp. Theolog. Chrift.loc. 14.
ambiguis , & talia in mente refervemus , ex fect. 4. ubi videbis argumenta quibus mendacio-
quibus apud nos intelligamus quidem veram rum & mentalium refervationum patroni mi-
enunciationem , fed ei , cum quo nobis res eft , litant.

XVIII . Sciendum vero quæ de falfiloquio diximus ad afferentem

fermonem , & quidem talem qui nulli nifi publico hoſti noceat , non

ad promittentem referenda. Nam ex promiffione , ut jam modo di-

cere cœpimus , jus fpeciale ac novum confertur ei cui fit promiffio :

idque inter hoftes etiam locum habere fine ulla hoftilitatis jam exi-

ftentis exceptione , neque tantum in promiffis expreffis, fed & in taci-

tis , ut in colloquii poftulatione oftendemus, cum ad eam partem , quæ
de fide in bello fervanda eft, ventum erit.

XIX. Illud quoque ex fuperiori quæ de jurejurando fuit, differtatio-

ne repetendum eft , five id affertivum fit , five promiffivum , vim ha-

bere excludendi omnes exceptiones quæ ex perfona ejus quicum agi-

mus peti poffent , quia non cum homine tantum , fed & cum Deo res
eft , cui perjusjurandum obligamur etiamfi homini jus nullum naſci

poffit. Ibidem & illud diximus , non ficut in alio fermone , ita in ju-
rato , ut a mendacio excufemur admitti interpretationes verborum

quafvis non plane inufitatas : fed omnino veritatem requiri eo in fen-

fu quem homo exaudiens intelligere fide optima exiftimatur : ut pla-

ne deteftanda fit illorum impietas , qui ut pueros talis , ita viros jure-
jurando fallendos afferere non dubitabant .

COMMENTARIUS.

Idetur mihi Auctoris noftri exceptio veniente , ex quo alter animi mei fenfa & co-
ejufmodi argumentum nobis fuppeditare , gitationes intelligere poteft ; itaque mendacium
fcilicet , idem jus , quod ex promiffis acquiri- fugerent, & veritatem fe& tarentur , quæ eft fi-
tur, quoque promittens obligatur fidem fervare , nis orationis & fermonis ; cujufmodi pactum vel
& præftare quod promifit , falfiloquio non il- conventio non enervatur vel tollitur bello , quia
ludendum, etiam fi hofti facta fit promiffio. Fides hoc pactum infeparabiliter parique paffu cum
fermone & colloquio ambulat ; itaque ubi col-
etiam hofti fervanda , ut fi conftitutus fit cum hofte
aut locus, aut dies pralio , adverfus juftitiam pu- loquium & fermonis ufus , ibi ftatim vim fuam
tetur, aut loco prævenire aut tempore , inquit Am- efficaciter producit ; imo , quoties fermone quis
brofius lib. de off. cap. 29. Etiam defcendit ex utitur , toties ex ifto actu , non fecus atque ex
pacto & conventione , qua , juxta Auctoris no- promiffione , novum jus oritur quafi tacito ex
Itri opinionem, homines fe invicem adftrinxe- pacto vel adjuratione tacita, quæ fermoni tan-
runt & fibi quafi fidem dederunt , ut oratione & quam affidua comes adhæret , obligationem pro-
fermone uterentur cum animi intentione con- ducens dicendi verum. Ita argumentatur do-
&iffimus
 CAPUT I. S.xx. 33
tiffimus Theologus Joan . Coccejus :
& Necefe ut in nomine & timore Dei , tanquam bonus vir,
eft , inquit , hominem pra fe ferre in fermone & tanquam verax doctor , tanquam Filius Dei , ut
in fatis , quod fit homo conditus ad fimilitudinem Salvator mundi vobifcum loquor , ad eam adju-
Dei. Quando homo loquitur & poftulat fibi cre- rationem veftram vobis libere palam refpondeo
di , licet nihil dicat , tacite fignificat , dignum Amen. Omni itaque fermoni ejufmodi adju-
homine effe , quia homo eft , non mentiri , & qui ratio annexa , vim habet excludendi omnes ex-
mentitur indignum effe , qui honoretur & laude- ceptiones , quæ ex perfona ejus , quicum agi-
tur. Quando homo quid agit , neceffe eft eum mus , peti poffunt ; quod multo magis obtinet ,
agere , ut judicandum ab omnium confcientia. ubi jusjurandum interpolitum , atqui ita dupli-
Ita homo hominem in commercio omni tacite adju- | ci vinculo fides adftringitur ; quia non cum ho-
rat, ut veritatem dicat , ut non infidietur; vi- minibus , fed & cum Deo res eft , cui per jus-
ciffim , qui vera loquitur, qui bene agit , ut habea- jurandum obligamur : fed eadem obligatio de-
tur
pro bono viro. Ita fit ut qui commercium ha- fcendit ex fermone fimplici afferente , quippe
bent , fibi invicem quafi Amen dicant ad mutuam fermone utentes non homini , fed & Deo obli-
adjurationem. Hoc fecutus Chriftus , fæpenumero gamur verum dicere , ob rationes a nobis fupra
aperte fermoni fuo præfatur ; Amen dico vobis . q . allegatas.
d. Quod tacite a me in animis veftris contenditis ,

XX. 1. Scimus etiam fraudium , quas conceffas naturaliter dixi-

mus , genera quædam a populis aut hominibus nonnullis repudiata :

fed id non accidit ob injuſtitiæ opinionem , fed ob eximiam quandam

animi celfitudinem , interdum & virium fiduciam . Exftat apud Elia-

num dictum Pythagoræ , duabus rebus hominem ad Deum proxime

accedere , vera femper loquendo , & benefaciendo aliis : & apud

Jamblichum veracitas dux dicitur ad omnia divina humanaque bona.

Ariftoteli , ὁ μεγαλόψυχος παρησιαςικὸς καὶ ἀληθευτικός , magnanimus verum & libere lo- Nic. 1v :
I.
qui amat. Plutarcho tò eúdertas deλowpewès fervile mentiri. Arrianus de Ptole- Lib. I.
mæo : καὶ αυτῷ βασιλεῖ ὄντι αἰσχρότερον ἢ τῷ ἄλλῳ ψεύσασθαι ἦν : Et ipfi , utpote regi ,

turpius mentiri quam alii cuivis. Apud eundem Alexander : vas tòv Baosnéa Lib. VII .
ἄλλο τι ἢ ἀληθεύειν πρὸς τὰς ὑπηκόες : non debere regem apud fubditos aliud quam verum

eloqui. Mamertinus de Juliano : Mira eft in Principe noftro mentis linguæque

concordia . Non modo humilis & parvi animi , fed & fervile vitium fcit effe menda-

cium ; vere ; cum mendaces homines aut inopia aut timor faciat , magnitudinem

fortunæ fuæ Imperator qui mentitur ignorat. Laudatur Plutarcho Ariftidis

φύσις ἱδρυμένη ἐν ἤθει βεβαίῳ καὶ πρὸς τὸ δίκαιον ἀτενὴς , ψεῦδος δ᾽ ἐδ᾽ ἐν παιδιᾶς τινι τρόπῳ προσω
κεμένη
ingenium morum conftantia præditum , & jufti tenax , mendacii etiam in

jocofugiens. De Epaminonda Probus : adeo veritatis diligens ut nejoco quidem

mentiretur.

2. Quod profecto Chriftianis eo magis obfervandum eft , quia

ipfis non fimplicitas tantum imperata eft Matth . x: 16. fed & vanilo-
quentia interdicta Matth. x11 : 36. & is in exemplum propofitus in cu-

jus ore dolus inventus non eft. Lactantius : Itaque viator ille verus acjuftus
non dicit illud Lucilianum :

Homini amico acfamiliari non eft mentiri meum .

Sed etiam inimico atque ignoto exiftimabit non effe mentiri fuum : nec aliquando com-

mittet , ut lingua interpres animi a fenfu cogitatione difcordet. Talis eſt in

Philoctete Sophoclis Neoptolemus ὑπερβάλλων ἁπλότητι καὶ εὐγενείᾳ , generofa

fimplicitate excellens , ut recte notavit Dion Pruſæenfis , qui Ulyffi ad do-

los hortanti fic refpondet :

Ego audiens que doleo , Laërta fate ,

E Implere
 34 LIBER III.
S. XX . XXI .

Implere factis oderim multo magis :

Nam fic nec ego fum natus ut fallacias

Secter , nec olim genitor , ut perhibent , meus :

At fum paratus vi mera , non fraudibus
Pertrabere raptum
.

Euripides Rhefo :

Generofus animus hoftibus furtim necem

Inferre nefcit.

3. Sic Alexander furari negabat fe velle victoriam . Et Achæos ab-

Lib. 1x. horruiffe ab omni in hoftes fraude narrat Polybius , ideo quod eam de-

mum firmam cenſerent victoriam , quæ , ut Claudiani verbis ſenſum

ejus exprimam ,

Confeffos animo quoque fubjugat hoftes.

Tales Romani ferme ad ufque belli Punici fecundi finem. Ælianus
ἴσασι Ῥωμαῖοι ἀγαθοὶ εἶναι καὶ ἐ μὲν διὰ τέχνης καὶ ἐπιβολῆς καταγωνίσασθαι τὰς ἐχθρός :

Romanis propria eft virtus , non per aftus & vafritiem quæfita victoria. Unde
cum Perfeus Macedonum Rex deceptus effet fpe pacis , negabant ve-

teres fenatorum fe agnofcere Romanas artes : majores nunquam ut

aftu magis quam virtute gloriarentur bella geffiffe : non verfutiis Pu-

nicis , non calliditate Græca , apud quos fallere hoftem quam vi ſu-

perare gloriofius foret. Tum illud addebant : Interdum in præfens tempus

plusprofici dolo quam virtute , fed ejus demum animum in perpetuum vinci , cui con-

feffio expreffa effet fe neque arte, neque cafu, fed collatis cominus viribus juſto ac pio

Ann. 1. bello effefuperatum . Etiam ferius apud Tacitum legimus : non fraude , ne-
II.
que occulte , fedpalam & armatumpopulum Romanum hoftes fuos ulcifci. Tales
Scho- etiam Tibareni , qui prælii quoque locum & tempus condicebant.

liaftes
11. A- ad Quod & de Græcis fui temporis apud Herodotum prodit Mardonius.

pollonii.
COMMENTARIUS.

Principium mendacii exiguum habet gratia : apud Curtium lib. 4. cap. 13. Latrunculorum &
circa finem vero furum ifta folertia eft , quam pracipitis mihi : quip-
Turpe fane lucrum , malumque pariter pe illorum votum unicum eft , fallere. Et apud Ar-
Nafcitur; eft autem plane inhoneftum , fi cui rian. Furtivam victoriam cum turpitudine effe con-
mendacium adhæreat juntam , Alexandri effe aperto Marte , non aſtu
Viro, & aboreprimum egreditur. Theognid. victoriam confequi. Tribuit quoque hanc animi
Et Arift. lib. Elenchor. Duo funt opera fapientis , magnitudinem antiquis Romanis Livius lib. 42 .
quorum unum eft , non mentiri , de quibus novit : Sic Helvetii , apud Jul. Cæfar. de bell. Gall.
alterum vero, mentientem manifeftari poffe . Idem lib. 1. cap. 13. fe a patribus majoribus didiciffe ,
lib.4 . Ethic. Omne mendacium pravum eft teftantur, ut magis virtute, quam dolo contende-
fugiendum. Sic Rex Perfarum Darius , fiducia rent , aut infidiis niterentur. Teftatur hoc ipfum
virium nihil aftu agere volebat , affirmans fuis , de Gallis Hirt. de bel. Afric. Gallos homines
occulta confilia victoria furtiva convenire, Juftin. apertos , minimeque infidiofos , qui per virtutem,
lib. 11. cap. 6. Et Parthorum Rex Sapor apud non per dolum dimicare confueverunt. Et ex Græ-
Ammianum 17. 10. Illud apud nos nunquam cis Achæi olim a nectendis dolis adeo abhorrue-
acceptum fuit , quod afferitis vos Romani exfultan- runt , ut nec hoftes fuos vellent per fraudem

tes, nullo difcrimine virtutis ac doli , profperos vincere, tefte Polybio lib. 13 .
omnes laudari bellorum eventus. Et Alexander

XXI. Ad modum agendi & illud pertinet , quod quicquid alicui

facere non licet , ad id eum impellere aut follicitare non liceat . Pro
exem-
 CAPUT I. S. XXI . XXII .
35

exemplo fint hæc : regem fuum occidere fubdito non licet , nec op-

pida fine confilio publico dedere , nec fpoliare cives. Ad hæc ergo

fubditum , qui talis maneat , permovere non licet. Semper enim qui

alteri peccandi caufam dat peccat & ipfe. Nec eft quod regerat quis-
quam , ipfi qui talem hominem ad facinus impellit , actum talem ,

puta hoftis interfectionem , effe licitum. Licet enim id ei facere , ſed

non eo modo. Bene Auguſtinus : Nihil intereſt utrum ipfe fcelus admittas ,
an alium propter te admittere velis.

XXII. Aliud eft fi quis opera fponte nec fuo impulfu peccantis ad

rem fibi licitam utatur : quod iniquum non effe Dei ipfius exemplo

alibi probavimus. Transfugamjure belli recipimus , id eft , L. 51. D.

inquit Celfus ,
de acq.
contra jus belli non eft ut eum admittamus qui deferta hoftium parte rerum
noftram eligit. dom.

COMMENTARIUS.

Auctor nofter ftatuit , quod , quid- eogitare debemus. Hac eft natura clara vox &
Rquid alicui facere non licet , ad id cum naturalis lex , non finensillud ignorari, quod tibi
impellere vel follicitare non liceat , de ejufmo- non vis fieri. Hicjuftitia ftatus integer, nonfa-
di re fermonem habens , quæ naturali honefta- &tura aliis , quod fibi fieri nolit : nec aliis negatu-
ti & fanis gentium moribus repugnat , & pro- ra , quod fibi fieri velit. Quod tibi ab amico fieri
inde in acum deduci nequit , quin agens fefe non vis , amico ne feceris. Quod tibi abhofte fie-
peccati labe commaculet. Cujus generis funt , ri non vis , hofti ne feceris. Diverfum vero ob-
veneno interficere , aut proditorie ad cædem tinere , Auctor ftatuit , fi quis fponte fuam ope-
Regis vel Principis fui follicitare & corrumpe- ram offerat : cum enim hoc cafu citra noftram
re animos civium vel fubje& torum. Licet qui- follicitationem peccet , nihil impedimento eft ,
dem hoftem tollere e medio , fed non omni cur non ejufdem opera falva confcientia ad rem
modo. Quamobrem non minus peccant aucto- nobis licitam uti poffimus ; verum vehementer
res ejufmodi facinoris , quam ipfi exfecutores , dubito , an Chriſti doctrinæ , tum etiam chari-
conductores non minus faciunt turpiter, quam ipfi , tatis regulæ conveniat , quod hic prodit Auctor ;
qui turpitudinis fua mercedem accipiunt , ut in- utpote quæ a nobis exigit , ut proximum in er-
quit Bodin. de Repub. lib. 2. Et merito , natu- rorem lapfum in rectam viam reducamus , avo-
rali honeftate & gentium jure publicæ fecurita- cemus a malitia & peccato , imo quodammodo
ti confulente , vetantur ejufmodi doli & infi- peccati fit particeps , qui fponte peccantis opera
diæ : Nam , ut recte inquit Alberic. Gentilis , utitur ; primo videtur approbare malitiam uten-
cujus vita poterit effe tuta , fi neceffe fuerit a civi- do , quafi bonum effet medium , ejufdem ope-
um & domefticorum quoque infidiis metuere. Si ra peccati labe infecta , ad confequendum finem
namque corruptela hac ab auctoritate tanta , quan- fibi propofitum , atque ita occafionem præbet
ta eft juris gentium , adprobetur , nihil jam eft, peccanti , perfeverandi in malo fuo propofito.
quod falutem noftram tueatur. Si hac perturbare Et omnino dubitare licet , inquit Zeiglerus , «-
omnia volumus, & permifcere, totam vitampe- trum fatis conveniat juri naturali , quod transfuga
riculofam , infidiofam infeftamque redderemus. recipiatur , quandoquidem id potius jubet lex divi-
Commune eft hoc malum , communis metus , com- na moralis , que naturalem interpretatur , ut fa-
mune periculum. Non quid hofti accidere volue- mulos & miniftros cujufque confirmemus , quo in
rimus , fed, quid nobis in tali re metuendum fit , fide & minifteriofubfiftant.

E. 2 CA-
 R
E
B
I L
36 L II S.I
.

CAPUT II

Quomodo jure gentium bona fubditorum pro debito imperan-

tium obligentur : ubi de repreffaliis .

I. NAturaliter hæredexfacto
em. alieno neminem te- V.quando
Locum habere hoc poft jus denegatum ; e-
idfactum cenferi debeat : ubi oftendi-
II. Jure tamen Gentium introductum ut de-
pro tur rem judicatam proprie jus non dare aut
bito imperantis teneantur res & actus fubdi- adimere.
torum . VI. Vitam non obligari.
III. Exemplum in prehenfione hominum : VII. Diftinétio ejus quod in hac materia eft Ju-
IV . Et rerum . ris Civilis & Gentium.

I. 1.
Eniamus ad ea quæ ex jure defcendunt gentium . Ea

partim ad quodvis bellum fpectant , partim ad certam

belli fpeciem. A generalibus aufpicemur. Mero natu-

ræ jure ex facto alieno nemo tenetur nifi qui bonorum
L. unica. fucceffor eft : ut enim cum oneribus bona tranfirent fimul cum domi-
C.ut nul-
luser niis rerum introductum eft. Imperator Zeno æquitati naturali contra-
vic. C.
utuxor rium dicit ut pro alienis débitis alii moleftentur. Hinc tituli in jure Ro-

pro mar. mano , neuxor pro marito , ne maritus pro uxore , ne filius pro pa-

nefil. tre , ne pater vel mater pro filio conveniantur .

pro patre. 2. Nec quod Univerfitas debet finguli debent , . ut diferte loquitur
totis ti-
tulis.
Ulpianus : nimirum fi Univerfitas bona habeat ; alioqui enim tenen-
L. 7. tur non finguli , fed qua pars funt univerforum. Seneca : Si quis pa-

S.1.D. triæ meæ pecuniam credat , non dicam me illius debitorem , nec hoc as alienum
quod cu- 6
profitebor ad exfolvendum tamen hoc portionem meam dabo. Supra dixerat :
jufque
univers. Unus e populo non tanquampro mefolvam , fed tanquam propatria conferam. Et :

nomine.
Lib. VI . finguli debebunt non tanquam proprium , fed tanquampublicipartem. Hinc fpe-
de Benef. ciatim jure Romano conftitutum , ut nullus ex vicanis pro alienis vi-
C. 20. pro alienis
canorum debitis teneatur ; & alibi nulla poffeffio alterius
d.l.uni- debitis etiam publicis conveniri præcipitur : & in Novella Juftiniani
Cap.19

ca , C. ut vetantur évexupiaspol , id eſt , pignorationes pro aliis , addita cauſa ,

nullusex
vicanis quod rationem non habeat , alium quidem effe debitorem , alium
1. XI . vero exigi ; ubi & hujufmodi exactiones odiofæ vocantur. Et Rex
L.4
.
C.de Theodoricus apud Caffiodorum , fædam vocat licentiam alterum pro
exec. altero pignorandi.
exactio-
nibus l.
XII . COMMENTARIVS.
No. 52.
0137
Um , ut alibi notavimus , juris vinculum , quo vel perfona , vel bona no-
Lib. IV.
homines natura,conditione ftra obligantur , eft imperii & dominii iftius di-
var.epift . & ftatu fibi funt æquales , minutio , oportet ut interveniat factum vel con-
fic æquali quoque jure & fenfus ejus , cui ejufmodi obligatio imponitur.
libertate gaudent , quæ cui- Quamobrem conveniens juri naturæ , ut nemo
que concedit imperium & pro facto alieno teneatur , quoniam nemo , ni-
dominium in femet ipfum fi fuo ex facto , obligari poteft , cum quifque
& bona fua , cui nihil de- fui juris eft , liber arbiter & moderator rerum
trahi poteft , nifi quantum quifque ipfe detra- fuarum. Si quis alieno ex facto teneretur , ar-
here voluit , alterique deferre. Atqui omne gumentum effet , fui non fuiffe juris , utpote qui
pati
 CAPUT I.. S. I.
37

pati neceffum habuit, ut fibi obligatio impona- um in perfonam , fimul quoque eminens obti-
tur. Si bonorum fucceffor , five hæres , non net dominium in ejus bona & fortunas : acceffo-
ex alieno , fed fuo facto tenetur , quia hæredi- rium enim fequitur naturam fui principalis.
tatis aditio eft actus, qui provenit ex propria vo- Quemadmodum vero fummum imperium con-
luntate, quo fufcipit in fe onera & incommoda tinct facultatem dirigendi eorum , qui parent ,
hæreditatis , quemadmodum etiam gaudet com- actiones , ut ad unum eundemque finem , id
modis & emolumentis , quæ ex eadem capere eft , cominunem falutem tuendam utilitatemque
poteft ; itaque fuo facto fefe obftrinxit tacito promovendam , colliment ; ita quoque defert
quafi pacto ad omnia debita folvenda ; potuiffet fummo imperanti dominium in bona parentium.
hereditatem repudiare , fi placuiffet , fed , cam [ Cui etiam accedit , quod in perfona patrisfami-
adeundo , commoda & incommoda in fe trans- lias univerfa familia confiftit , quæ , quamvis ex
fert : nihil enim magis naturali æquitati conve- diverfis partibus & membris conflata , confide-
niens , quam ut bona fimul cum oneribus tranf- rari debet tanquam unus homo , unum aliquod
cant, & proinde,qui eorundem poffeffionem & do- totum ; quamobrem , quidquid agit vel contra-
minium fibi acquifierit , etiam debita fibi applicat hit ejufdem caput , id ex voluntate omnium
tam activa quam paffiva, quemadmodum bona affe- egiffe videtur ; quoniam fine ejufmodi confpi-
eta pro onere , fic etiam tranfmittunt illud ad ratione & concordia animorum familia fubfifte-
quemcunque poffefforem. Sed , quemadmo- re diu non poffet ; ita ut obligatio , quæ ipfis ex
dum poffeflio & aditio facti eft & voluntatis ; actu capitis five patrisfamilias impofita , quafi
ita etiam obligatio ex eadem defcendens , quam fibi ipfi impofuerint , atque ita quoque fuo ex
fibi imponit hæres ad fatisfaciendum creditori- confenfu & facto obligati videantur ; quod ta-
bus : unde patet , ex fuo, non alieno facto te- men non neceffum ut valida fit obligatio , quia ,
neri. Hac naturali æquitate niti ifti tituli Au- ut jam diximus , fummum in perfonam impe-
&tori videntur, ne uxor pro marito , ne filius pro rium hanc facultatem includit. Ex iis , quæ dif-
patre conveniatur , nifi & ipfi confenferint , at- putavimus , facile conftat , ex fabrica focietatis
que ita actus unius concurrat cum actu alterius ; civilis , que fummo imperio tanquam bafi &
quoniam obligatio profluit ex confenfu & facto fundamento fuo innititur , profluere idem jus
agentis , non egreditur perfonam ejus , nec ab eandemque facultatem , quam familiæ capiti in
ea recedit. Verum , mihi videtur jus naturale ftatu naturali concedit atque tribuit ratio. Alibi
potius contrarium dictare , quia æqualitas illa hic enim annotavimus , mortales ea mente in focie-
ceffat , cum maritus fibi matrimonio acquirat tatem civilem coaluiffe , ut vitam , corpus , mem-
imperium & poteftatem in perfonam & bona bra , atque poffeffiones & fortunas , in ftatu
uxoris, tum etiam per matrimonii copulam tam naturali facinoroforum hominum pravis machi-
arcte fibi devinciuntur, ut, in unam quafi car- nationibus & infidiis expofitas , in fecuritatem
nem coadunati , unam eandemque perfonam re- affererent , quod fieri commode nequibat , nifi
præfentare videantur, & proinde omnia fiunt renunciarent libertati naturali , quæ cuique tri-
utriufque communia , & quafi unum idemque buebat fummum imperium & dominium plenum
conficitur patrimonium ex utriufque facultatibus in fe bonaque fua , nullamque aliam præfcribe-
atque fortunis , unde idem juris vinculum & ne- bat vivendi & agendi normam , quam propriam
xusunitum patrimonium afficit naturaliter pro de- voluntatem propriumque arbitrium , fummum-
bito a marito contracto , multo magis id obtinet que conftituerent imperium , cui unufquifque
in perfona filii vel liberorum , qui cum patre fuam voluntatem ita fubjiceret , ut pro volun-
pro una eademque habentur perfona , idque tate omnium & fingulorum habendum effet ,
quamdiu funt membra & partes familiæ paternæ , quidquid de iis rebus quæ neceffariæ ad com-
& fubje& ti imperio , imo & dominio patris , ita munem falutem, & fecuritatem tuendam ille
ut , neceffitate exigente , vendendi & oppigne- vellet , ita ut una effet omnium voluntas ; cu-
randi liberos , facultatem haberet, quamvis re- jufmodi unio focietatis civilis genitrix ac mater
gulariter dominium nifi in res irrationales & habenda , & tanquam una perfona confideratur ,
animales competat , & proinde homines in do- cujus voluntas , ex fubmiffione , pro voluntate
minio effe dici nequeunt ; atque in eo differt habenda ipforum omnium , ut fingulorum per-
conditio liberorum a conditione uxoris , quod fonis , viribus , facultatibus uti poffit , ad de-
Ita >
imperium mariti in perfonam uxoris non tam fenfionem & fecuritatem communem.
amplum, quanvis in bona uxoris idem. An- penes quem fummum imperium , penes cum
notavimus alibi , quod , antequam homines coetus quoque facultas iis utendi mediis , quæ ad fi-
inter fe celebrare & in focietates coalefcere cœ- nem illum confequendum conducere arbitratur ;
perunt , divifum fuiffe mortale genus in diverfas quidquid vero ad illum obtinendum agit , quaſi
familias, cujus caput & princeps paterfamilias , ex voluntate omnium egiffet , omnes cives li-
fummum habens imperium in cætera familia gat. Actus itaque imperantis funt actus civita-
membra, uxorem , liberos & fervos, tum etiam tis , quia eam repræfentat, & qua Princeps no-
dominium eminens in eorundem bona. Im- mine civitatis agit omnia ; & proinde ex facto
perio enim in perfonas corumque actus coha- imperantis obligati & cives. Quod fi ejufmodi
ret ejufmodi dominium in bona, ? quæ tanquam facultas obligandi fubditos actibus & voluntati
accefforium domini five poffefforis confideran- ejus, quem focietati tuendæ præfecerunt, cum
da , & proinde , qui fummum habet imperi- fummo imperio fimul delata non effet , fed quif-
E 3 que
 R
BE
LI III. S. I. II .
38
que fibi arrogare poffet arbitrium acta publi- tione & fine in focietatem civilem coeuntium
ca fuo diffenfu diffolvendi , focietatis civilis fa- tacite fefe obligandi ad ea , quæ fuperior nomi-
brica ftatim mutaretur in confufam multitu- ne civitatis egerit , voluntas & animus luce cla-
dinem & inordinatum chaos ; quare ex inten- rius apparet.

H. 1. Hæc quanquam vera funt , tamen jure gentium voluntario

induci potuit , & inductum apparet , ut pro eo quod debet præftare

civilis aliqua focietas , aut ejus caput , five per ſe primo , five quod alie-

no debito jus non reddendo fe quoque obftrinxerit , pro eo teneantur

& obligata fint bona omnia corporalia & incorporalia eorum qui tali

focietati aut capiti fubfunt. Expreffit autem hoc quædam neceffitas ,

quod alioqui magna daretur injuriis faciendis licentia , cum bona im-

perantium fæpe non tam facile poffint in manus venire privatorum

Inft.de qui plures funt. Eft igitur hoc inter jura illa quæ Juftinianus ait uſu

Fur.nat . exigente , & humanis neceffitatibus a gentibus humanis conftituta .

Th. 2 : 2. 2. Non autem ita hoc naturæ repugnat , ut non more & tacito
qu.40. confenfu induci potuerit , cum & fidejuffores fine ulla caufa ex folo
art. I.
Molin. confenfu obligentur. Et fpes erat facilius membra ejuſdem ſocietatis

difp.120. a fe mutuo jus confequi poffe , & indemnitati fuæ confulere , quam
Ꮼ 121 .
externos , quorum multis in locis exigua habetur ratio : deinde , com-
Valentia
difp.3 . modum ex hac obligatione commune erat omnibus populis , ita ut

q. 16. qui nunc eo gravaretur , alio tempore indidem fublevari poffet.

num. 3 .
Navar. 3. Receptum autem hunc morem non tantum apparet ex bellis
c. 27 . plenis quæ populi populis inferunt : in his enim quid obfervetur ,
num.
136. oftendunt denuntiationum formulæ : Populis prifcorum Latinorum , ho-

Liv.lib . minibufque prifcis Latinis bellum indico facioque : & in rogatione : Vellent , ju-

1. Lib.
XXXI . berent Philippo regi Macedonibufque qui fub regno ejus effent bellum indici : & in

Gell.. decreto ipfo , Populus Romanus cum populo Hermundulo hominibufque Her-
XVI .'
mundulis bellum juffit ; quod ex Cincio eft in re militari : & alibi ; Ho-
cap. 4. ftis fit ille , quique intra præfidia ejusfunt : verum etiam ubi ad eam belli ple-

Livius nitudinem nondum ventum eft , fed tamen violenta quadam juris ex-
lib.
XXXVIII. ſecutione , id eſt bello imperfecto , opus eft , idem videmus uſur-

&alibi. pari . Pharnabazo Regis Perfarum fubdito dicebat olim Agefilaus :

Plut. Ἡμεῖς , ὦ Φαρνάβαζε , καὶ φίλοι ὄντες πρότερον βασιλέως , ἐχρώμεθα τοῖς ἐκείνε πράγματι φιλικῶς .
Agef. & Καὶ νῦν πολέμιοι γεγονότες , πολεμικῶς : ἕν ἦν καὶ σε τῶν βασιλέως κτημάτων ὁρῶντες εἶναι βελόμε-
Xen.hift. ναν eixótws dià oỡ Bráwtoμev Exeivov. Nos , Pharnabaze , cum amici Regis effemus
Gr . Iv .
amice nos erga ea quæ ipfius erantgerebamus , & nunc cum hoftes fimus fa&ti hoſti-

liter nosgerimus. Quare cum tu effe velis inter ea quæ Regis funt , jure per te il-
lum lædimus.

COMMENTARIUS.

Mo dictat & ipfa ratio , quæ naturali æquita-
ti favet ob rationes jam adductas , ut pro co
quod debet præftare civilis aliqua focietas , aut
ejus caput, quod nomine civitatis agit omnia ,
quæ ejufdem adminiſtrationem & gubernatio-
nem fpectant , teneantur & obligata fint bona
omnia corporalia & incorporalia corum , qui
ejuſdem membra & partes funt , aut capiti fub-
jecti. Et magnopere focietatis humanæ & cu-
jufque gentis ac civitatis intereft , ut ejufmodi
jus vigeat , ne femper vi & armis id genus debi-
ta exigere & ftatim in bellum ruere integras
gentes , ad reparandum damnum civi illatum ,
neceffum foret. Verum , quæri poteft , an
omnia
 CAPUT II . S. II. III.
39
omnia debita a Principe contracta , cujufcunque laudabiliter facturos , fi & hoc cafu Principi fa-
fint generis & quacunque ex caufa debeantur , cultatibus fuis fubveniant , & debita talia agno-
cives & fubjecti in fe folvenda fufcipere tene- fcant , non minus atque liberi , qui patris prodigi
antur ? An vero ea duntaxat , quæ publici com- creditoribus fatisfaciunt , & ipfi obligati non funt,
modi & communis defenfionis atque utilitatis ne teneantur , ab hæreditate paterna ex benefi-
promovendæ, vel etiam fecuritatis tuendæ cau- cio Pratoris abftinere queunt. Poffunt itaque fub-
la contracta ? Intereffe enim videtur , num im- jecti conveniri pro debitis fui Principis & uni-
penfæ voluptuariæ , vel an utiles & neceffaria , verfitatis , poteft in eorum bona & perfonas
in caufa fuerint debiti contracti. Quemadmo- exfecutio fieri , non repugnante naturali æqui-
dum boni paftoris eft , tondere pecus , non au- tate , funt quafi eodem vinculo ligati , qui quafi
tem deglubere ; ita poteft quidem Princeps bo- eandem cum Principe & univerfitate perfonam
na & perfonas civium obligare ad folvenda debi- conftituunt , ob arctiffimum unionis vinculum ,
ta ad ufum & fecuritatem tranquillitatemque quod civitati vel ejus capiti intercedit cum fub-
Reipublicæ tuendam contracta , fed dilapidare , jectis & civibus , quo rupto diffolvitur quoque
& ad animum fuum ad cujufvis generis volupta- focietatis fabrica. Quemadmodum ex conjunctio
tes & luxus pronum explendum neutiquam de- ne in corpus civile factum eft , ut , quæ uni infer-
bet. Non videtur adeo amplumipfi conceffum tur injuria per extraneos , ea totam civitatem vi-
imperium , & proinde debita ob hanc caufam deatur tangere : ita non iniquum vifum , fingulos
contracta non tanquam nomine civitatis , cujus veluti in fubfidium pro debito civitatis obligatos
repræfentat perfonam , fed fuo contracta videri effe ; cum quod eo nomine illi erogarint , a civita-
debent , deftituitur hoc cafu confenfu populi , te fua ipfis fit refundendum. Pufend. lib . 8. cap.
qui præfumi nequit eo ufque voluntatem fuam 6. Hinc in bellis indicendis non Principi , fed
fubmififfe voluntati Principis. Collecta quando omnibus civibus atque fubjectis fit denuntiatio ,
de juftis caufis , in publica utilitate vel etiam vera ut apparet ex denuntiationum formulis , corun-
jus collectandi habentis neceffitate fundatis , non dem bona belli jure diripiuntur , devaftantur
apparet , cenfentur effe odiofa , utfervitutisfpeciem capiuntur, quidquid delirant Reges , plectuntur
habentis, & interpretatio contra eas fieri debet , ut Achivi . Neque repugnat ejufmodi juris exfe-
ait Sixtin. de Regal. lib. 2. cap. 14. n.56 . Ve- cutio naturali æquitati, cum nulla alia juris per-
rum , monendi cives , ne abutantur hac doctri- fequendi via inter gentes & nationes , neque de
na, fi debita illa ob impenfas voluptuarias con- injuria fibi illata queri poffunt fubjecti , utpote
tracta non multum excedant ærarii vires,præftat ut qui , dum civitatis commodis fruantur , ut ejuf-
ca in ſe ſuſcipiant cives , quam corum folutio- dem quoque incommoda perferant , non ini-
nem declinando majeftatem Principis contume- quum videtur; idque eo magis , quia co ipfo,
liæ exponerent. Quando vero certum eft& ma- quod ejufdem civitatis membra fiunt , non igno-
nifefto conftat , prodige & profufiffime vitam a rant qualis conditio provenit apud eos , qui in
Principe actam fuiffe , atque debita ab eo contracta eandem focietatem coalefcunt, & proinde taci-
inerti luxui ac prodigis epulis inferviiffe , ut de te in fe fuaque jura illa deferunt , quæ neceffi-
Vitellio tradit Suetonius , cui non minus fin- tate & ufu exigente , ratio inter gentes confti-
guli apparatus quadringentis millibus nummûm tuit. Sed & ubi ad belli plenitudinem non
conftiterunt. Non tenentur quidemfubditi debi- ventum eft , vel dum violenta juris exfecutione
ta iftiufmodi in fe recipere , aut exfolvere , ut ait five bello imperfecto opus eft , idem obfer-
Zeigl. de jur. majeftat. Monet tamen , pie vatur.

III. 1. Ejus quam dico exfecutionis fpecies erat quam Athenienfes

vocabant ανδροληψίαν , de qua fic habebat lex Attica ; εάν τις βιαίῳ θανάτῳ
αποθάνη , ὑπὲρ τέτε τοῖς προσήκεσιν εἶναι τὰς ἀνδροληψίας , ἕως ἂν ἡ δίκας τῇ φίνες ὑπόσχωσιν , ἢ

τὲς ἀποκτείναντας ἐκδῶσι . Τὴν δὲ ἀνδροληψίαν εἶναι μέχρι τριῶν , πλέον δὲ μή : id eft , Si quis

morte per vim illata obierit , pro eoproximis ac neceffariis jus efto hominesprehenden-

di , donec autpoenafumatur de cæde aut homicida dedantur : liceat autem tres tan-

tum homines prehendere , non ultra. Hic videmus pro debito civitatis , quæ

obligatur , fubditos fuos qui aliis nocuerunt plectere , obligari jus

quoddam incorporale fubditorum , ipfam fcilicet libertatem moran-
di ubi velint & agendi quod velint , ita ut in fervitute interim fint do-

nec civitas id faciat quod facere tenetur , id eft puniat fontem. Quan-
quam enim Ægyptii , ut ex Diodoro Siculo difcimus , difputabant
Corpus five libertatem pro debito obligari non debere , nihil tamen in
eo eft naturæ repugnans ; & mos non Græcorum tantum , fed & alia-
rum gentium in contrarium valuit.
2. Ari-
 ER
40 LIB III. S. III .

2. Ariftocrates Demoftheni coævus decretum rogaverat , fi quis

Charidemum occidiffet eum abripere undecunque liceret ; & fi quis

obfifteret is hoftium effet numero . Hic multa reprehendit Demofthe-

nes : primum quod non diftinxerit Ariftocrates inter cædem juſtam

& injuftam ; cum & juſta aliqua effe poffit : deinde quod non exigit

ut prius poftuletur judicium : præterea quod non eos apud quos facta

fit cædes , fed eos qui homicidam recipiunt teneri velit . Verba De-
mofthenis funt : Ὁ μὲν νόμος , ἂν μήτε δίκας ὑπίσχωσι παρ' τις ἂν τὸ πάθος γένηται , μήτε

τὰς δεδρακότας ἐκδίδωσι , κελεύει κατὰ τέτων εἶναι τὸ ἀνδρολήψιον κατὰ τριών . Ὁ δὲ τέτες μὲν
αθώος παρῆκε , καὶ ἐδὲ λόγον πεποίηται περὶ αὐτῶν ἐδένα , τὸς δὲ τὸν ἤδη πεφευγότα , φήσω γάρ
ἔτω , κατὰ τὸν κοινὸν ἀνθρώπων νόμον , ὃς κεῖται , τὸν φεύγοντα δέχεσθαι , ὑποδεξαμένες ἐκσπόνδος

εἶναι γράφει ἐὰν μὴ τὸν ἱκέτην ( male editur οικέτην ) ἔκδοτον διδῶσιν . Lex,fi apud quos ca-

des evenit neque jus reddant nequefontes dedant , adverfus eos dat trium hominumpre-

benfionem. At hic hos quidem relinquit intactos , ac ne mentionem quidem eorum fa-

cit. At eos qui jam fuga elapfum , ita enim rem ponam , fufceperunt fecundumjus

omnium hominum quodfugientes vult poffefufcipi , hos vult effe hoftium loco ut fup-

plicem dedant. Quarta reprehenfio eft quod Ariftocrates rem ftatim ad

plenum bellum deducit , cum lex prehenfione contenta fit .

3. Ex his primum illud & fecundum & quartum ratione non caret.
At tertium illud , nifi ad folum eventum cædis cafu aut ob fui tutelam

factæ reftringatur , non eft ut non oratorie magis & argumenti cauſa

quam ex vero & jure fit dictum. Nam jus gentium ut fupplices fufci-
Lib. 11. piantur & defendantur , ut fupra diximus , ad eos tantum , quibus for-
C. XXI . tuna , non crimen , obftat, pertinet .
S. 7.
4. Cæteroqui par jus eft eorum apud quos crimen eft factum , &

corum qui fontem punire aut dedere recufant. Atque adeo aut illa

ipfa lex , qua utitur Domefthenes , interpretationem eam quam di-

co ex ufu recepit , aut adverfus cavillationes tales expreffius poftea ad-

pofita : horum enim alterum quin fit non negabit qui attenderit ad il-

Lib. Iud Julii Pollucis : ἀνδρολήψιον δὲ ὅταν τις τὲς ἀνδροφίνες καταφυγόντας ὥς τινας άπασα
VIII. Hominum prehen
τῶν μὴ λαμβάνῃ , ἕξεσιν ἐκ τῶν ἐκ ἐκδιδόντων ἄχρι τῶν τριῶν ἀπαγαγεῖν .
c. 6.
fio eft , quoties quis homicidas qui ad aliquos confugerunt non recepit cum id poftula-

verit. Namjus eft tres hominesprehendendi adverfus eos qui dedere recufant. Nec

aliter Harpocration : ἀνδροληψία τὸ ἁρπάζειν ἄνδρας ἐκ τινὸς πόλεως . Ἐνεχύραζον γὰρ

τὴν ἔχεσαν πόλιν τὸν ἀνδροφόνον , καὶ μὴ προϊεμένην αὐτὸν εἰς τιμωρίαν . Τus hominum prehen-

fionis eft jus rapiendi aliquos ex urbe aliqua. Nam in eam civitatem , quæ homicidam
teneret , nec pœnæ dederet , pignoratione utebantur.

5. Simile huic eft quod ad recuperandum civem injuria manifeſta

captum , civitatis apud quam id factum eft cives retinentur . Sic Car-

Livius thagine quidam impedierunt ne Arifton Tyrius caperetur , hac addi-

libro ta caufa : idem Carthaginienfibus & Tyri in aliis emporiis , in qua frequenter
XXXIV.
commeent , eventurum.

COM
 CAPUT II. S. III. IV. V. 4L
f.

COMMENTARIUS.

Eprefaliarum jus antiquis non" plane igno- formulis reprefaliarum , ut ftatim videbimus.
Rep fuife, nec infolitum , exilla exlecu- Quamvis videantur reprefaliæ ad exemplum au-
tionis fpecie conftat , quam Græci avdpoantíav drolepfia inductee , attamen non eft per omnia il
vocant : erat enim androlepfia jus quoddam op- lis fimilis. Androlepfia proprie fiebat auctori-
pignerandorum hominum , quando cædes pa- tate eorum , qui ultionem necis poftulabant ,"
trata erat , & auctor cædis non reddebatur a ci- neque alio modo , quam ob cædis injuriam. At
vitate , in quam refugerat vel ubi erat : tum enim enim reprefaliæ pro rebus allatis & injuria five
liccbat , ut patet ex lege Attica , quam Auctor damno dato debitoque nondum foluto concedi
adducit, ex ejus civitatis civibus tres capere do- folent , idque non ex propria , fed fuperioris
nec reum redderent. Alii exprimunt hoc jus auctoritate , Principis fcilicet , in cujus dominio
per clarigationem , quod reprehendit merito Bu- eft is, cui damnum injufte datum ,
daus , melius clarigatio refpondet per omnia

IV. Alia executionis violentæ fpecies eft ivexpuòs five pignoratio in-

ter populos diverfos ; quod jus reprefaliarum vocant recentioers Juris

confulti , Saxones & Angli Withernamium , & Galli etiam , ubi a Bal.111.
Rege impetrari id folet , literas Marcæ. Locum autem habet , ut con. 58.
Bart.de

ajunt Jurifconfulti , ubi jus denegatur. repref.q.

V. I. Quod fieri intelligitur non tantum fi in fontem aut debito- ti
5.ad ter-
um n. 9.
rem judicium intra tempus idoneum obtineri nequeat , verum etiam

fi in re minime dubia ( nam in dubia re præfumptio eft pro his qui ad

judicia publice electi funt ) plane contra jus judicatum fit ; nam aucto-
ritas judicantis non idem in exteros quod in fubditos valet. Etiam in-

ter fubditos non tollit quod vere debebatur : Verus debitor , licet abſolutus

fit , natura tamen debitor permanet : inquit Paulus Jurifconfultus : Et cum L.60.
D. de
per injuriamjudicis domino rem que debitoris nonfuiffet abftuliffet creditor quafi obli- cond , in-
gatam fibi , & quæreretur , an foluto debito reftitui eam oporteret debitori , Scævola deb. L.
reftituendam probavit. Hoc intereft , quod fubditi exfecutionem etiam Refori-

injuſtæ fententiæ vi impedire , tum.S.1.

aut contra eam jus fuum vi exfequi li- D. de di-

exteri autem jus ha- fra.pign.

cite non poffunt , ob imperii in ipfos efficaciam :
Innocen.
bent cogendi , fed quo uti non liceat quamdiu per judicium fuum pof- Ꮼ Pan .
fint obtinere. inc.ple-
1 rique de immu. Ecc . Soto l . 111.q.4. art. 5. Jac. de Canibus , Anchar. Dominic. Franc. in c. 1. de injuriis in 6.
Fulg. Salic. in auth. C. de act . & obl. Jac. de Bellovif. in Auth. Ut nonfiantpignora. Sil. in verbo repref. Bart.
in tract. de repref. Guido Papa q. 32. Gall. de pign.c.1.n.5 . Vict. de jure belli , n. 41. Covar. c.peccatum.p.11.§.9.

2. Tali igitur de caufa aut corpora aut res mobiles fubditorum ejus

qui jus non reddit capi poffe non quidem natura introductum eft , fed

moribus paffim receptum. Vetuftiffimum exemplum eft apud Home-

rum Iliados a , ubi Neſtor narratur ob ereptos patri equos Elidenfium

pecora & armenta cepiffe pri inavouevos ut Poëta loquitur , ubi jó

interpretatur Euftathius τὰ ἀντὶ τινῶν ῥυόμενα , ὅ ἔςιν ελκόμενα καὶ ἀντὶ τῶν προαρίσα-
#bérτwv ȧpwαCóμeva.
σθέντων άρπαζόμενα. Sequitur deinde in narratione , convocari edicto ad

jus fuum perfequendum omnes eos quibus aliquid ab Elidenfibus de-

bebatur , nimirum ,
Μή τις οἱ ἀτεμβόμενος κίοι ἴσης .

Ne quis jufta fibi parte careret.

F Aliud
 42 LIBER III S.v.

Liv.l.11 . Aliud exemplum eft in hiftoria Romana de Romanorum navibus ,

quas pro bonis Tarquiniorum Cumis Ariftodemus Tarquiniorum

Halic. hæres retinuit. Famulos , jumenta , pecunias retenta dixit Halicar-

lib.v11 . naffenfis . Et apud Ariftotelem Oeconomicon fecundo de decreto Car-

thaginienfium ad prehendendas exterorum naves es aúnav éxe , ut ibi

loquitur , fi quis jus prehendendi haberet. C

COMMENTARIUS.
D

Eprefaliarumvocis originem deducunt DD. etiam accedit , quod quandoque ex caufa , licet
Reverbo,
a verbo Gallico reprendre , & reprise , abfit culpa , quem puniri poffe conftat c. Qua-
quod eft iterum aliud pro re fua accipere , & niam 5. fi vero aut lite non conteft . dift, c. Ami-
injuriam in damno & facto confiftentem poftu- quo de privil. Puer natus Davidi ex illicito
lare ut refarciatur. Eoque nomine licet capere coitu , parentis ob crimen a Deo exftinctus.
& retinere res & bona corum , five etiam per- z Reg. 12. Sic infantes Sodoma , abfque ullo
fonas, apud quos ille , qui damnum dedit vel proprio peccato , ་pariter cum adultis peccatori-
injuriam intulit , & proinde ad ejufdem repara - bus eafdem dedere poenas , & igne confumpti
tionem faciendam obligatus , commoratur & funt. Genef. cap. 19. Quæ quidem 'divina ju-
degit, cum , qui fummæ rerum præfunt , inter- dicia , quamvis hominibus imitari non liceat ,
pellati , juftitiam denegant donec fatisfiat, ut recte admonent DD. nifi quatenus manife-
impetrato prius fui Principis in eam rem con- ftis ex caufis procedunt , ideoque hulla lege ,
fenfu is enim folum vi fummi imperii id con- quacunque ex caufa, quis debeat corporali pœ-
cedere poteft , cum aliquam occationem belli na affici ob alterius delictum , tamen ex caufis,
præbeat. Vocantur hæ præhenfiones five re- & propter Reipublicæ utilitatem ; quoque ma
prefaliæ clarigationes apud Livium , id eft, re- gis homines a delictis deterreantur , humanæ
rum repetitiones , quarum ufum & ritum alibi leges poterint poena pecuniaria , publicatione
ex veterum monumentis annotavimus. Vo- bonorum , vel fimili punire etiam illos , qui non
cantur in Gallia iftæ clarigationes droict de mar- deliquerunt. Ajala de jur. offic. bell. lib. x.
que, marg a voce Germanica marca aut marck, cap, 1. Ut conftitutum in filiis & nepotibus co-
quæ fignificat limitem , quia eo jure utimur inrum, qui crimen læfæ majeftatis divinæ vel hu
limitibus contra extraneos. Hinc olim cum Le- manæ admiferunt , utpote qui infamia notantur ,
gati & Feciales clarigatum , id eft , raptas res , & plectuntur publicatione bonorum. Verum,
clare repetitum mitterentur , hac formula ute- antequam reprefaliæ conceduntur , juftam præ-
bantur : Audi Jupiter , audite fines , audiatfas . cedere caufam oportet ; caufa autem legitima
Quæri folet , an jus reprefaliarum æquitati na- erit , fi injuriæ præcedant , vel prædationes ,
turali conveniat? Quidam illud acerrime impu- quæ, dum refarciri poftulantur , contemnun-
gnant , verum rationes admodum lubrico nituntur; quippe ob ejufinodi denegationem juftitiæ
tur fundamento : iniquum enim exiftimant & legitimum bellum indici poteft. Sic olim Ro-
a juftitia alienum , ob alterius culpam & crimen mani Illyricum bellum fufceperunt , quod Illyrii
innocenti pœna infligi , quoniam oportet ut poe- navigantes , qui Romanæ ditionis erant , infefta-
na fuos teneat auctores : jure enim divino veti- rent, nec conquerentibus illis per Legatos fa-
tum , infontem & juftum occidere , atque fan- tisfacerent , tefte Polybio lib. 2. Hift. Requi
citum , quod filius nonportabit iniquitatem patris , runt etiam DD. ut caufa non legitima duntaxat
pater non portabit iniquitatem filii. Non acci- fit , fed etiam fatis gravis : Non enim conceden .
dentur patres pro filiis a nec fibi pro parentibus ,
de funt reprefalia ob modicas privatorum injurias
fed unufquifque pro peccato fuo morietur. Deutr. & damna , fed talis requiritur lafio , qua vergit
cap. 24. Verum ex iis , quæ paulo ante difpu- in publicum detrimentum . Quemadmodum nec bet-.
tavimus de focietatis civilis fabrica ejufque ar- lum fufcipiendum ob modicam lafionem privato il-
&iffimo vinculo , quæ inter fingulos cives & latam , cum plurima uti inter privatos , ita etiam
univerfitatem aut civitatem intercedit , ita ut inter gentes ac nationes quotidie committantur , que
unum quafi totum conftituunt , unam eandem- conniventia magis & contemptu , quam afpera ali-
que perfonam repræfentare videntur , perfpici- qua vindicta tolluntur. Et fatius quandoque erit ,
mus , non tam ob alienam , quam propriam ut de fuo Princepsfubjectisfuis , ab extraneo lafis,
culpam pœnam pati cives confentire enim fubveniat , quam ut reprefalias decernendo , par
hac ratione videntur omnes alterius Reipublicæ eas hoftem fibi concitet. Zeigler. de jur. majeftat.
cives circa factam injuriam & ratum habere da- lib. 1. cap. 34. Verum, uti ftatim noravimus ,
mnum , quod datum eft. Quamobrem non re- antequam reprefaliæ concedantur , non requiri-
pugnat juftitiæ , fi adverfus eam gentem violen- tur duntaxat ut conftet de injuria illata & damno
ta ejufinodi juris exfecutio ufurpatur , quæ vel dato , verum etiam conftare debet de juftitia
vindicare negligit, quod a fuis improbe factum denegata in judiciis partis adverfæ , fcilicet , re-
eft , vel reddere , quod injufte ablatum eft. Cui quifitum fuiffe dominum loci vel Principem,
qui
 CAPUT MI. S.V. VI . VII .
43
qui non cognofcit fuperiorem, vel populum aut jus facit inter litigantes , fed propter tacitam con-
Rempublicam cui commiffa hæc , ut jure fta- ventionem partium , qui hanc litis finienda ratio-
tuant in civem vel fubditum , pro fpoliato vel nem elegerunt , aut etiam propter auctoritatemju-
injuria affecto , qui poftulat , fibi non fatisfa- ris gentium , quod fententiis judicum iftam vim
&
tum ad crebram ipfius requifitionem. Sed dedit, ut jus faceret. Caterum , inquit , in theft
quæritur, an tum etiam denegata juftitia dici ipfa nihil diffentio a Grotio , & parum intereſſe
poffit , cum judex fui quidem copiam facit & puto inter omnimodam juftitia denegationem, &
actorem audit , reum tamen abfolvit , cum con- malitiofam contra manifefta jura fententia pronun-
demnare debuiffet ? Denegari juftitiam , ait Au- ciationem. Exiftente igitur jufta caufa & dene-
cor nofter , non tantum, fi infontem aut debito gata juftitia , accedente auctoritate Principis ,
remjudicium intra tempus idoneum obtineri nequeat , qui bellum folus & marcham inferre poteft ,
verum etiam in re minime dubia plane contra jus tum homines , tum res & bona capi poffunt :
judicatum eft ; nam auctoritas judicantis non idem ceffant enim jura , quibus prohibetur ne alius
in exteros, quod in fubditos valet. Verum hanc pro alterius debito conveniatur & pœna tenea-
rationem rejicit doctiffimus Zeigler. dejur. ma tur. Quippe tunc agitur in concives Reipu
jeftat.lib. 1. cap. 34. Non enim, inquit , propter blicæ domini denegantis ut in noxios & debito-
auctoritatem judicantis valida eft fententia , & res, ut dicere incepimus.

VI . Vita autem fubditorum innocentium ut ex tali caufa oblige-

tur , forte creditum fuit apud aliquos populos , eo nimirum quod cre-

derent unicuique hominum jus vitæ plenum effe in fe , & id ad rem-

publicam potuiffe transferri , quod minime effe probabile , nec fanio-

ri Theologiæ confentaneum , alibi diximus . Fieri tamen poterit non

ex intentione fed ex accidenti ut occidantur qui juris exfecutionem

per vim volunt impedire. Sed id fi prævideatur , ex caritatis lege

omittendam potius juris perfecutionem alibi oftendimus , cum ex ea

Lib. 11.
Liq
lege , Chriftianis præfertim , pluris effe debeat vita hominis quam c. 1.q.12 .
res noftra , ut alibi demonftratum eft . ~ 13.

COMMENTARIUS.

Otavimus alibi , poteftatem , quam quis tuto , cui unufquifque confentire praefumitur , poteft
habet in femetipfum , adeo late non pate- quis ex caufa , licet fine culpa afficipœna pecunia-
re , ut vitam fibi ipfe poffet adimere aut ad adi- ria , non etiam corporali. Ajala lib. 1. cap. 4.
mendam obligare , quamobrem pignorationum Caterum , inquit , quemadmodum in bello non li
five reprefaliarumjus non extendendum ad offen- cet ex profeffo innocentes occidere , fæminas fcili-
fionem perfonarum innocentium , qui omni il- cet nec infantes , fic quoque in hifce pignorationi-
lati damni culpa vacui , verum bonorum & re- bus quamvis innoxii offendi non poffint , fed tan-
rum tantum. Quemadmodum enim quis folo con- tum bona eorum capere liceat , permittit tamen
fenfu fe poteft fubjicere damno bonorum , non autem conditio rei , ut ex accidenti occidantur , fi qui-
membrorum vel corporis , fic quoque lege vel fta- dem aliter pignorationes ifta exerceri non poffunt.

T
VII. 1. Cæterum non minus in hac materia quam in aliis caven-

dum eft , ne confundamus ea quæ juris gentium funt proprie & ea

quæ jure civili aut pactis populorum conftituuntur .

2. Jure gentium fubjacent pignorationi omnes fubditi injuriam Dec.conf.

facientes , qui tales funt ex caufa permanente , five indigenæ five ad- 352.Bal.
· 1.3.de off
.
venæ , non qui transeundi aut moræ exiguæ caufa alicubi funt. In- affeff.

troductæ enim funt pignorationes ad exemplum onerum , quæ pro ex-

folvendis debitis publicis inducuntur , quorum immunes funt qui tan-

tum pro tempore loci legibus fubfunt. A numero tamen fubditorum

jure gentium excipiuntur legati , non ad hoftes noftros miffi , & res

corum.

3. Autjure civili populorum fæpe excipt folent perfonæ mulierum

F 2 &
 44 LIBER LIL S. VII.

& infantium ; corum vero qui literis operam dant & ad mercatus veni-

unt etiam res. Jure gentium fingulis pignorandi jus eft , ut & Athenis

ivävdpontig . Jure civili multorum locorum peti id folet alibi a poteftate

fumma , alibi a judicibus . Jure gentium ipfo facto dominium rerum

captarum acquiritur ad fummam debiti & fumptuum , ita ut refiduum

reddi debeat. Jure civili folent citari quorum intereft res publica au-

ctoritate divendi aut addici iis quorum intereft. Sed hæc atque alia

peti debent ab his qui jura civilia tractant , & nominatim in hac ma-

teria a Bartolo , qui de reprefaliis fcripfit.

Æg. Re- 4. Illud hic addam , quia ad juris hujus fatis per fe rigidi emolli-
giusde
actibus tionem pertinet , eos qui non folvendo quod debebant , aut jus non

fupern. reddendo caufam dederunt pignorationibus , ipfo naturali ac divino

difp.x.
du.7.n. jure teneri ad refarcienda damna aliis quibus eam ob cauſam aliquid
1
117. decedit.

COMMENTARIUS.

Pignorationi fubjacent omnes fubditi injuriam
facientes , five advenæ, five indigenæ ; ex-
cipiuntur vero peregrinantes , excipiuntur item
Legati , atque res eorum. A reprefaliis quo-
que immunes effe corumque nuntios , dum ad
Academias eunt , vel domum revertuntur, juf-
fit Imperator Fridericus in Authent. Cod. nefilii
pro patr. Quemadmodum ctiam mulieres &
infantes; in jure quoque Pontificio cautum ex-
preffe , reprefaliis non teneri Clericos. Obfer- penfis judicialibus & captionis legitimis.
vatur etiam in reprefaliis , ut creditor , qui per-
fonam vel bona alterius negotiatoris reprefaliis
fuppofiti ceperit , non poffit fibi retinere , fed
debeat in publicam cuftodiam ducere , & bona
capta teneatur ejus loci judici exhibere ubi capta
funt , qui confignabit repertorio & publica au-
&
toritate vendi & fatisfieri creditori vel credito-
ribus jubebit , & fi quid fupra debitum fuper-
eft, eo minus reddendum erit , deductis im

CAPUT III

De bello juſto five folenni jure Gentium , ubi de indictione.

1.
1. BEllum folennejuris Gentium eſſe inter di- |
verfos populos.
II. Diftinctio populi quamvis injuſte agentis api-
ratis latronibus.
III. Mutationem interdum incidere.
IV. Requiri ad naturam belli folennis ut aucto-
rem habeat eum qui fummam poteftatem ha-
beat: quod quomodo intelligendum .
V. Requiri & denuntiationem .
VI. Quid in denuntiatione fit juris natura, quid
proprium juris Gentium , diftincte explicatur.
VII. Denuntiatio alia conditionata , aliapura.
VIII. Que in denuntiationibus fint juris civilis,
non Gentium .
IX. Bellum alicui indictumfimul indictum effe
ejus fubditis & fociis qua ipfum fequuntur :
X Nonquaper fe confiderantur : quod exemplis.
illuftratur.
XI. Caufa cur denuntiatio ad effectus quofdam
requiratur.
XII. Hos effectus non reperiri in aliis bellis.
XIII. Bellum , an ſimulatque indictum eft , geri
poffit.
XIV. An indicendum ei qui jus legationis vie
lavit.

I. I.
Upra dicere incepimus juftum bellum apud probos au-
&
tores dici fæpe non ex caufa unde oritur , neque ut alias

ex rerum geftarum magnitudine , fed ob peculiares

quofdam juris effectus . Quale autem fit hoc bellum

optime intelligitur ex hoftium definitione apud Romanos Jurifcon-

L. Hoftesfultos. Hoftes funt qui nobis , aut quibus nos publice bellum decernimus : cæte-
deverbor. ri latrones aut prædones funt , ait Pomponius : nec aliter Ulpianus : Ho-
fign.
ftes
 CAPUT I II. S. I. II. 45

ftes funt quibus bellum publice populus Romanus decrevit , vel ipfi populo Roma- L.Hoftes.
no ; cæteri latrunculi vel prædones appellantur. Et ideo qui a latronibus captus D. de ca-
ptivis.
eft fervus latronum non eft , nec poftliminium illi neceffarium eft. Ab hoftibus L. Poft-

autem captus , puta a Germanis & Parthis , &fervus eft hoftium , & poftliminio limini-
um , S. 2 .
ftatumpriftinum recuperat . Et Paulus : Apiratis aut latronibus capti liberiperma- "
D.de
nent. Accedat illud Ulpiani : In civilibus diffenfionibus quamvis fæpe per eas capt. L.

reſpublica lædatur non tamen in exitium reipublicæ contenditur : qui in alterutras fiquisin-
genuam.
partes difcedent vice hoftium non funt eorum inter quos jura captivitatum aut poft - ¶. 1. cod.

liminiorum fuerint : & ideo captos , & venundatos pofteaque manumiffos placuit it.

Supervacuo repetere a Principe ingenuitatem , quam nulla captivitate amiferant.

2. Illud tantum notandum , fub exemplo populi Romani quemvis

intelligi qui in civitate fummum imperium habeat. Ille hoftis eft , ait
Cicero , qui habet rempublicam , curiam , ærarium , confenfum & concordiam ci- Philipp.
IV.
vium , rationem aliquam fi res ita tulerit pacis & fœderis.

COMMENTARIUS.

U&tor nofter fupra lib. 1. lenni five juſto effentialia requifita neceffaria
cap.3 . §. 4. fermonem ha- funt, ad confequendum peculiares quofdam ju-
bet de bello publico , quod ris effectus. Primo, ut geratur auctoritate &
vel folenne eft ex jure mandato fummorum imperantium , penes quos
gentium , vel minus folen- in civitate eft fumma poteftas , & proinde belli
ne. Bellum folenne bel- pacifque arbitrium. Alterum , ut publice de-
lum juftum dici folet ; ju- cretum atque indictum fit. Unde hoftes dicun-
ftum , quia habet omnia, tur , quibus populus Romanus publice bellum
requifita , quæ dictat ratio adhibenda , ideoque decrevit. Vid. comment. lib. 1. cap. 3. §.4.
ufu a gentibus recepta. Duo vero in bello fo-

II. 1. Non autem ftatim respublica aut civitas effe definit fi quid

admittat injuftum , etiam communiter , nec cœtus piratarum aut la-

tronum civitas eft, etiamfi forte æqualitatem quandam inter fe fervent,

fine qua nullus cœtus poffet confiftere. Nam hi criminis caufa focian-

tur : illi etfi interdum delicto non vacant juris tamen fruendi cauſa

fociati funt , & exteris jus reddunt , fi non per omnia fecundum jus na-
turæ , quod multos apud populos ex parte quafi obliteratum alibi

oftendimus , certe fecundum pacta cum quibufque inita ; aut ſecun-

dum mores. Sic Græcos , quo tempore mari prædas agere pro licito

habebatur , abſtinuiffe a cædibus & populationibus nocturnis , & a

raptu boum aratorum, notat ad Thucydidem Scholiaftes . Alios etiam Lib. 1.

populos , itidem ex rapto viventes , ubi ex mari domum fe receperant

mififfe ad dominos ut rapta fi vellent æquo pretio redimerent , memo-

Lib.xr.
rat Strabo. Ad tales pertinet & ille Homeri locus Odyffeæ &.

Καὶ μὲν δυσμενέες καὶ ἀνάρσιοι , οἵ τ᾽ ἐπὶ γαίης

᾿Αλλοτρίης βῶσιν , καί σφιν ξεὺς ληίδα δώης
Πλησάμενοι δέ τέ νῆας ἕξαν οἰκόνδε ἕκαςος ,
Καὶ μὲν τοῖς ἔπιδος κρατερὸν δέος ἐν φρεσὶ πίπτει .

Ipfi etiam raptus avidi , qui aliena pererrant

Littora , conceffu Superùmm ſi præda reperta eſt ,

Navi-
F 3
 T ·
46 LIBER III. S. II. III.

Navibus impletis abeunt , & vela retorquent :

Quippe Deos metuunt memores fandi atque nefandi.

2. Principale autem pro forma eft in moralibus : & ut recte Cice-
roni dictum eft de Finibus quinto , ex eo quod maximas partes continet latif-

fimeque funditur , tota res appellatur : cui convenit illud Galeni , dò̟ T
ai
πλεονεκτῶντος ἐν τῇ κράσει γίνονται αἱ προσηγορίαι . Idem talia fæpe vocat όνομαζόμενα
nar Expάτnow . Quare crude nimis dictum eft ab eodem Cicerone de re-

publica tertio , ubi injuftus eft rex , ubi injufti optimates , aut ipſe
populus , non jam vitiofam fed nullam effe rempublicam : quam fen-

DeCiv. tentiam Auguftinus corrigens , Nec ideo tamen , ait , vel ipfum non effe po-
Deil.xIx.
6.24. pulum , vel ejus rem dixerim non effe rempublicam, quamdiu
manet qualifcunque
multitudinis rationalis cœtus rerum quas diligit concordi communione fociatus. Cor-
pus morbidum corpus tamen eft : & civitas , quanquam graviter
ægrota , civitas eft quamdiu manent leges , manent judicia , & quæ
alia neceffaria funt ut ibi jus exteri confequi poffint non minus quam

Boryfthe- privati inter fe. Rectius Dion Chryfoftomus , qui legem ( eam præ-
nitica & fertim
de lege. quæ jus Gentium facit ) dicit effe in civitate ut mentem in cor-

pore humano : ea enim fublata civitatem non effe amplius. Et Ari-

ftides , in ea qua Rhodios ad concordiam hortatur , oftendit etiam
cum tyrannide leges multas bonas poffe confiftere . Ariftoteles quinti
de republica capite nono ait , fi quis nimium intendat vim paucorum

aut populi , primo vitiofam fieri rempublicam , poftremo nullam .

Exemplis rem illuftremus.

3. A latronibus captos capientium non fieri fupra dicentem audi-

vimus Ulpianum. Idem captos a Germanis ait libertatem amittere.

Atqui apud Germanos latrocinia quæ extra civitatis cujufque fines fie-

bant , nullam habebant infamiam , quæ verba funt Cæfaris . De

Lib.v. Venedis Tacitus : Quidquid inter Peucinos Fennofque filvarum ac montium
De mo-
rib. erigitur , latrociniis pererrant. Idem alibi Cattos nobilem Germaniæ po-

Germ. pulum latrocinia agitaffe dicit. Apud eundem Garamantes latrociniis

Annal.
fœcunda gens , fed
XII. Hi- gens tamen. Illyrici fine difcrimine mari prædas

for. Iv. agere foliti , de iis tamen triumphus fuit : Pompejo de piratis non
i
1
App.Ill. fuit. Tantum difcrimen eft inter populum quantumvis fceleratum ;

& inter eos , qui , cum populus non fint , fceleris caufa coëunt.
III . Poteft tamen mutatio incidere , non in fingulis tantum , ſi-

cut Jephthes , Arfaces , Viriatus ex prædonum ducibus jufti duces

A
facti ſunt , ſed etiam in cœtibus , ut qui prædones tantum fuerant

De
DeiCiv.
lib. aliud vitæ genus amplexi civitas fiant. Auguftinus de latrocinio locu-
IV.C. IV . tus : Hoc malum fi in tantum
perditorum hominum acceffibus crefcit , ut & lo-
ca teneat , fedes conftituat , civitates occupet , populos fubjuget , regni nomen
affumit.

COMMENTARIUS.

On ftatim civitas pro cœtu latronum ha- ce recepit. Quemadmodum cœtus latronum ci-
benda , quæ nonnulla injuſta velut publi- vitatis dignationem non fortitur , licet ipfi inter ſe
Spe
 CAPUT I I I.
S. III. IV. V. 47
fpeciem quamdam juftitiæ fervent , fine qua eo- ciantur , illi ut æquo jure fruantur, honefte vi-
rum focietas fubfiftere non poffet ; quippe fi in vant , fuum cuique tribuant , huic fundamento
dividendis fpoliis non fervarent proportionem , niti debet omnis civilis focietas. Fuerunt gen-
quam juftitia præfcribit , bellis & præliis facile tes , quæ piraticam publice exercuerunt , eo
diftrahentur , & in mutuam perniciem advola- quod opinionis errore hanc vitæ agendæ rationem
rent. Populus eft cœtus multitudinis rationalis , non prorfus repugnare bonis moribus, fibi per-
rerum quas diligit concordi communione fociatus. fuadebant ; fic Normanni vetuftiffimorum tempo-
Quacunque tamen diligat , fi cœtus eft multitudinis rum opinione piraticam in laudo ponebant , tefte
non pecorum , fed creaturarum rationalium ca- Emyl. 3. Franc. Belli tamen jura non amitte-
rum qua diligit, communione concordi faciatus eft , bant , quæ inter diverfos populos & gentes bel-
non abfurde populus nuncupatur ; tanto utique me- ligerantes obtinere folent, juftum cum iftis bel-
Lior quanto in melioribus ; tantaque deterion , quan- lum, quia bellum indicendi & gerendi faculta-
to eft in deterioribus concors. Auguft. de civit: tem habent ; quorum in numero omnes populi
Dei lib. 19. cap. 24. Quemadmodum quædam ac gentes legitime in unam eandemque focieta
gentes aliis moratiores , ita mores , inftituta, tem juris fruendi caufa coaliti , ut jam dicere
& vitæ agenda ratio maxime diverfa , quæ , fi incepimus , cujufmodi facultas denegata prædo
cum ratione conferatur , fæpius ab omni æqui- nibus & latronibus in exitium generis humani
tate & juftitia aliena , attamen non . definunt ta- natis , nifi talis fiat mutatio , ut, qui piraticam
men frui eo jure, quod genti cum gente inter- & latrocinia exercebant , moratiorem & cum ra-
cedit. Corpus morbidum corpus tamen eft , tione magis convenientem vivendi modum am-
ut inquit Auctor , mores pravi apud gentes plexi , jufti regiminis formam impofuerint fo
quafdam recepti civilis focietatis fabricam non cietati , in quam convenerunt . Interdum enim
diffolvunt, quæ P confiftit in illa conjunctione ex pradone optimum Regem extitiffe , & qui pi-
vel confociatione , ut ita dicam , liberorum ho- rata omnium maximus antea fuiffet , in bonum
minum fub una eademque fumma poteftate ju- Principem evafiffe legimus , ut inquit Bodin. lib.
ris fruendi & communis utilitatis caufa viven- 1. cap. 1. de Repub. Certe quidem , inquit , mul-
tium : Juftitiæ enim fruendæ caufa bene mora-
ti graffatores Regum, appellatione digniores habiti
tos Reges olim conftitutos legimus. Alium
funt, quam eorum plerique , qui regalia fceptra
longe finem collimat piratarum & latronum fo- tenent , qui fue diritatis ac immanitatis probabi-
cietas : hi enim alienas res invadendi caufa fo- lem caufam nullam habent.

IV. Summum autem imperium qui habeant diximus fupra , unde

intelligi & hoc poteft , fi qui pro parte habeant , pro ea parte juftum

bellum gerere : multoque magis eos qui non fubditi fed inæqualiter
funt fœderati , quomodo inter Romanos & eorum focios , quanquam Cajet. 2 :

fœdere inferiores , Volfcos , Latinos , Hifpanos , Ponos omnia ju- 2.9.40.

art. I.
Ati belli exercita ex hiftoriis difcimus .

V. Sed ut juftum hoc fignificatu bellum fit , non fufficit inter fum-
mas utrinque poteftates geri : fed oportet , ut audivimus , ut & pu-
blice decretum fit , & quidem ita decretum publice ut ejus rei fignifi-

catio ab altera partium alteri facta fit , unde promulgata prælia dixit
Ennius . Cicero Officiorum primo : At belli quidem æquitas fanctiffime fe-

ciali populi Romani jure præfcripta eft : ex quo intelligi datur, nullum bellum effe

juftum nifi quod aut rebus repetitis geratur aut denuntiatum ante fit & indictum.

Minus plene vetus fcriptor apud Ifidorum : Juftum bellum eft quod ex edi- Lib. 1.

Eto geritur , rebus repetitis autpropulfandorum hominum caufa. Sic Livius bel- Lib.XXXI.
hum palam & ex edicto gerere dixit , in jufti belli deſcriptione . Et cum
narraffet Acarnanas agrum Atticum effe populatos : Irritatio animorum

eaprimafuit : pofteajuftum bellum decretis civitatum ultro indicendofactum.

COMMENTARIUS.

Elli gerendi facultatem nemini competere, quippe, cum bellum præcipuum fit ex illis ne-
BE &
notavimus lib. 1. cap. 3. §. 4. quam ei , gotiis , quibus univerfa civitas periculo poffet
qui in focietate civili fummæ rerum præeft ; involvi , oportet ut fufcipiatur ab eo, cui cura
deman-
 B ER
48 LI III. S. v. V
viI.

demandata , ne Refpublica aliquid detrimenti hoftium fines ferentem , & non minus quam tri-
capiat. Quamobrem jure Romano cautum, le- bus puberibus præfentibus dicentem : Quod po-
ge majeftatis eum teneri , qui injuffu Principis puli prifcorum Latinorum , hominefque prifci La-
bellum gefferit, delectumve habuerit , aut exer- tini populo Romano Quiritium bellum fecerunt , de-
citum comparaverit. l. 3. ff. ad Leg. Jul. ma- liquerunt. Quod populus Romanus Quiritium bel-
jeft. Eft itaque fummi imperii effectus jus ge- lum cum prifcis juffit effe , Senatufve populi Roma-
rendi belli , unde fequitur , qui non habet fum- ni Quiritium cenfuit , confenfit , confcivit , ut bel-
mam poteftatem , ei nec belli gerendi facultas lum cum prifcis Latinis fieret ; ob eam rem ego
competit. Vid. quæ commentati fumus lib. 1 . populufque Romanus populo prifcorum Latinorum
cap. 3. §. 4. Ut vero juftum fit bellum & fo- hominibufque prifcis Latinis , bellum indico facio-
lenne , duo requifita , ut paulo ante notavimus ,
que. Quod ubi dixiffet , haftam infines eorum emit-
adeffe oportet : primo , ut geratur inter fummastebat. Refert Gellius lib. 16. Fecialem populi
utrinque poteftates ; fecundo , ut publice de- Romani bellum indicentem hoftibus , telumque
cretum fit atque indictum. Huc pertinet folen- in agrum corum jacientem , ita loquutum : Quod
nis illa apud Romanos belli indicendi formula , populus Romanus , hominefque populi Hermunduli
quam alibi defcripfimus. Quamobrem nullum bellum fecere deliquereque, quod populus Romanus
bellum juftum , ait Cic. 1. off . nifi quod aut pro Hermundulo , hominibufque Hermundulis bellum ·
rebus repetendis geratur , & ante denuntiatum aut indico facioque. Ita nec Græcos abfque denun-
indictum fit. Livius ait lib. 1. apud antiquos ex tiatione bellum fufcepiffe , videre eft apud Eu-
confenfu morem indicendi bellum fuiffe per Fe- ripid. in Phanif.
cialem , haftam ferratam fanguine præuſtam ad

VI. 1. Quæ loca & alia de belli promulgatione agentia ut intelli-

gantur , accurate diftinguenda funt quæ jure naturæ debentur , quæ

natura non debentur fed honefta funt , quæ jure gentium requiruntur

ad effectus juris gentium proprios , & quæ præterea ex peculiaribus

populorum quorundam inftitutis veniunt.

Naturali jure , ubi aut vis illata arcetur , aut ab eo ipfo qui deli-
quit pœna depofcitur , nulla requiritur denuntiatio. Et hoc eft quod
Lib. 1. Sthenelaidas ephorus dicit apud Thucydidem : & dixais ddè nógois diampitéa

μὴ λόγῳ καὶ αὐτὲς βλαπτομένες : non eft quod verbis & judiciis difceptemus ultra verba

Lib. I. laefi. Et Latinus apud Halicarnaffenfem : τὸν ἄρχοντα πολέμε πᾶς ὁ προπαθών.

duveta : bellum inferentem is qui impetitur afe repellere folet. Et Ælianus ex Pla-

tone ait , quod ad propulfandam vim fufcipitur bellum , non a cadu-

ceatore fed a natura indici . Hinc Dion Chryfoftomus in ea quæ eſt ad
Nicomedienfes , πόλεμοι ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖσον ἀκήρυκτοι γίγνονται . pleraque bella fine de-

nuntiatione fufcipiuntur. Nec ob aliam caufam Livius Menippo præfecto

Antiochi objicit quod Romanos quofdam cæcidiffet nondum aut in-

dicto bello, aut ita commiffo ut ftrictos gladios aut fanguinem ufquam

factum audiffent : eo ipfo oftendens ex his duobus alterum potuiffe

ad facti defenfionem fufficere. Neque magis per naturæ jus indictio

neceffaria eft , fi dominus rei fuæ manum injicere velit.

2.
At quoties pro re una res alia , aut pro debito res debitoris in-

vaditur , multoque magis fi res eorum qui debitori fubditi funt occu-

pare quis velit , interpellatio requiritur , qua conftet , alio modo fie-
ri nequire ut noftrum aut nobis debitum confequamur. Jus enim illud
non primarium eft , fed fecundarium & furrogatum ut alibi explicavi-

mus. Sic etiam antequam fummam poteftatem habens impetatur ex

debito aut delicto fubditi , interpellationem oportet intercedere quæ

illum in culpa conftituat , ex qua aut damnum dare cenfeatur aut &

ipfe delinquere , juxta ea quæ a nobis fupra tractata ſunt.

3. Verum
 CAPUT III. S. VI . 49

3. Verum etiam ubi jus naturæ non præcipit talem interpellatio-

nem fieri , honeſte tamen & laudabiliter interponitur , puta ut ab of-

fendendo abftineatur , aut delictum pœnitentia & fatisfactione expie-

tur , fecundum ea quæ de tentandis rationibus belli vitandi diximus :

quo & illud pertinet ,

Extrema primo nemo tentavit loco.

Et præceptum quod Deus Hebræis dedit , ut civitatem oppugnandam Deut . xx.

prius ad pacem invitarent : quod cum fpecialiter illi populo datum II.
fit,male a nonnullis cum jure gentium confunditur. Neque enim erat

illa qualifcumque pax , fed fub lege ſubjectionis & tributi. Cyrus

cum in regionem Armeniorum perveniffet , antequam noceret cui-

piam , mifit ad regem qui debitum ex fœdere tributum & militem exi-

gerent : νομίζων φιλικώτερον εἶναι ὅτως , ἢ μὴ προειπόντα πορεύεσθαι , humanius id exifti-

mans quamfi ultra duceret nihilprædicens , ut in ea hiftoria Xenophon loqui- Hiftor.

II.
tur. Cæterum jure gentium ad effectus illos peculiares omnibus cafi-
bus requiritur denuntiatio , non utrinque , fed ab altera partium.

COMMENTARIVS.

Um defenfio opponatur alterius invaſioni , | humanitas exigit , ut debitorem aliquoties ver-

Chullade denuntiationem jura exigunt , cum bis interpellemus , antequam obtorto collo in
natura & res ipfa unicuique arma ad falutem in jus rapiatur ; quod etiam locum habet , fi quis
hujufmodi cafu expediendam concedat. Quem- rei fuæ › quam alius abftulit & jam detinet ,
admodum citatio in foro tolli aliquando poteft manum injicere velit , nifi id fiat in continenti.
ex caufa ; ita etiam in bello hæc omitti denun- Hinc Deus populo fuo præceptum dedit , ut ci-
tiatio : fic bellum ob defenfionem fufceptum vitatem oppugnandam prius ad pacem invitarent ,
denuntiationem non exigit, nec ea neceffaria , quod jure naturali fundatum , & proinde non
cum his bellum infertur , qui jam hoftes haben- Hebræis peculiare , fed fummis imperantibus ,
tur : quid enim opus denuntiatione , fi hoftes qui jus belli gerendi habent commune , quod
fumus & habemur , quidquid demonftratæ rei ad fui obfervantiam alligat qui nullum fuperio-
additur fatis demonftratæ , fruftra eft. Alberic. rem agnofcunt : dictat enim ratio, ut jam dice-
Gentil. de jur. bell. lib. 2. cap. 2. Idem dicendum , re incepimus , mollioribus utendum remediis
quoties contra rebelles & defectores arina fu- antequam violenta eaque extrema adhibeantur ,
muntur : gentium enim jus cum illis non obfer- tum etiam focietas atque cognatio naturalis >
vatur ; ita Campanis & Fidenatibus , defectori- quæ homini cum homine intercedit , exigit , at-
bus , Romani bellum non denuntiarunt. Non que charitas Chriftiana poftulat , ut prius mo-
opus quoque effe renuntiare amicitiam , tradunt neamus proximum de fatisfactione , quam jure
Feciales , cum Legatis repetentibus res pluries petimus ob injuriam vel damnum nobis illa-
ex nec effent redditæ , nec fuiffet aliter fatisfa- tum , ante quam vi & armis eum adoriamur , nul-
Aum. Geritur etiam bellum nec indictum , fi la denuntiatione facta , id eft , nullo deliberan-
injuriæ durat factio , vel jam fiat , id eft , fi in di tempore hofti dato , num cedere vel conten-
continenti quis fefe opponit injuriæ , eamque dere velit. In eum qui jure agere fatisfacere
depellere conatur eo ipfo quo infertur ; tum paratus eft, nefas bellum fumere, tanquam in in-
cnim defenfio jufta opponitur injuſte offenfio- jurium , apud Thucyd. lib. 1. Quamobrem ne-
ni , verum poftquam illata, & temporis inter- minem generofi & ingenui animi facto Roma-
vallum intercefferit, mihi videtur requiri natu- norum applaufurum mihi perfuadeo, a quibus
rali jure denuntiationem , antequam vi & armis Carthagini , focia civitati , tertio bello Punico ,
aggrediamur , qui injuriam nobis intulit , ut fe- fimul indictum fimul illatum bellum eft. Non
cum poffit deliberare adverfarius , an cedere , habenda pro denuntiatione jufta & jure gentium
id eft , fatisfacere, & damnum illatum refarcire five naturali legitima , quæ cum damno illato
velit ; an contendere , & bellum exfpectare. vel inferendo conjungitur. Quemadmodum in
Omnia prius experiri , quam armis uti , fapien- foro civili citato conceditur aliquod fpatium ,
tem decet : tentanda enim prius benigniora & ad fe inftruendum & de caufa refpondendum ,
molliora remedia , antequamviolenta adhibean- ita & æquitati confentaneum , ne poft factam
tur, &, quantum fieri poteft, humano fangui- denuntiationem , ftatim ad arma convolemus &
ni parcendum. Quemadmodum in foro civili bellum actu inchoemus ; fed fpatium relinquen-
G dum
 50 LIBER III.
S. VI . VII.
dum ei , cui indi&
tum eft , ut fe quoque adver- randum , bellum indicatur , fed fatis eft ad præ-
fus vim præparare , vel an cedere malit , delibe- fidium aliquod denuntiare , ut Feciales conful-
rare poffit. Per quas perfonas apud Romanos ti , primum cum Philippo & iterum cum Anti-
indicere bellum folitum , quaque utebantur de- ocho bellum denuntiandum effet , decreverunt,
nuntiationis formula , & cujufmodi folennitates modo ad notitiamRegis , vel corum , penes quos
adhibitæ , alibi dictum , quæ noftris aliarumque fuminum rerum arbitrium , perveniat , vel per-
gentium moribus fere in defuetudinem abierunt : venire potuerit. Quemadmodum in caufis , quæ
neceffaria quidem ipfa indictio , fed nulli certa foro civili tractantur , fi non fit occafio vel fa-
perfonæ Fecialium vice fungentes ad bellum cultas perfonaliter infinuanda citationis , fufficit
denuntiandum neceffariæ , ut olim apud Roma- fi ea fiat ad domum vel noviffime per edictum.
nos; poteft enim indictio vel per Legatos , vel 1.4. §. 5.ff. de damn. inf. Hinc aliquando per
fcripto publico ficri , in quibus caufæ belli fuf- publicos tibicines Indictionem fieri , teftatur re-
cipiendi folent exprimi . Verum notandum, non rum ufus.
effe neceffum, ut ipfi Regi , cum quo bellige-

VII. 1. Sed hæc denuntiatio aut conditionata eft aut pura. Con-

ditionata , ubi cum rerum repetitione conjungitur. Rerum autem

repetitarum nomine jus feciale comprehendebat non tantum vindi-

cationem ex jure dominii , fed & perſecutionem ejus quod ex cauſa

civili aut criminis debetur , ut recte explicat Servius . Inde illud in

formulis , reddi , fatisfieri , dedi ; ubi dedi , ut alibi diximus , intelligen-

dum eft, ni punire fontem malint ipfi qui conveniuntur. Hanc rerum

repetitionem dictam effe clarigationem teftis eft Plinius . Conditio-

Lib . VIII. nata eft denuntiatio apud Livium , Eam fe injuriam nifi ab ipfis qui fece-
Lib. I. rint dematur , ipfos omni vi depulfuros effe. & apud Tacitum ,ni fupplicium in

Annal. malos præfumant , ufurum promifcua cæde : & vetus ejus exemplum in Sup-
plicibus Euripidis , ubi Thefeus caduceatori hæc dat mandata ad
Creontem Thebanum :

Vicina Thefeus qui tenet regni fola

Humare pofcit mortuos : quod fi datur ,

Sic amica faciet gens Erechtidum tibi.

Hacfi probantur , tum refer retro pedem :

Sin nemo paret , verba fint hæc altera :

Jam mox ut arma pubis expectent meæ.

Papinius in ejufdem rei narratione :

Aut Danais edice rogos , aut prælia Thebis.

Polybius hoc vocat púa xaraya , Romani veteres condicere. Pura de-

nuntiatio eft quæ fpecialiter indictio aut edictum , ubi aut bellum jam

alter intulit ( & hoc eft quod apud Ifidorum dicitur bellum propul-
fandorum hominum caufa ) aut ea deliquit ipfe quæ pœnam me-
rentur.

2. Interdum autem conditionatam pura fubfequitur , quanquam

id neceffe non eft fed ex fuperabundanti. Hinc illa formula : Teſtor

populum illum injuftum effe , neque jus reddere. Et altera : Quarum rerum , li-

tium , caufarum condixit Pater patratus populi Romani Quiritium Patri patrato

populi prifcorum Latinorum , hominibufque prifcis Latinis , quas res necfolve-

runt , nec fecerunt , quas res dari , fieri , folvi oportuit , puropioque duello quæ-

rendas cenfeo , confentio , confcifcoque. Et tertium carmen : Quodpopuli priſci

Latini adverfus populum Romanum Quiritiumfecerunt , deliquerunt , quod Popu-

lus
 CAPUT III S. VII. VIII.
51

lus Romanus Quiritium bellum cum prifcis Latinis juffit effe , Senatufque Roma-

nus Quiritium cenfuit , confenfit , confcivit : ut bellum cum prifcis Latinisfieret ,

ob eam rem egopopulufque Romanus populo prifcorum Latinorum bellum indico , fa-

cioque. Hoc autem cafu ita ut dixi non effe præcife neceffariam denun-

tiationem ex eo quoque apparet , quod ad proximum præfidium rite

fieret ,ut feciales in Philippi Macedonis & poftea in Antiochi cauſa Liv. I.
XXXI.
confulti refponderunt , cum prima denuntiatio ipfi facienda effet qui XXXVI .

bello petebatur. Imo & belli in Pyrrhum indictio facta eft uni mili-

tum Pyrrhi , idque in circo Flaminio , ubi is miles locum emere dicis

caufa jubebatur , ut Servius narrat ad nonum Æneidos.

3. Supervacuæ obfervationis & hoc argumentum eft , quod bel

lum fæpe utrinque indictum eft , ut Peloponnefiacum a Corcyrenfi-

bus & Corinthiis , cum ab altera parte indictum effe fufficiat.

COMMENTARIUS.

Mnem denuntiationem conditionatam effe æquius primum. Extrema nemo primo tentavit
OM
vel ex eo liquet , quod ea fit , ut ftatim loco. In vindicando criminofa eft celeritas , ait
notavimus , ut tempus deliberandi relinquatur P. Syrus. Quamobrem Romani res raptas repe-
ei , cui denuntiatio facta , an fponte præftare tere folebant prius , aut alias injurias emendari ,
velit, quod præftare tenetur, vel debet ex con- quibus fe affectos exiftimabant. Per clarigatio-
tractu vel obligatione , ex maleficio vel quafi , nem repetitas res raptas , apud Arnobium. Quid
aut fi injuriam depellere , vel vitium punire, autem fit clarigatio , notavimus lib. 2. cap. 1. §.
& fpes emendandi reliqua eft , fit fub conditio- 2. Rerum autein raptarum nomine non dunta-
ne denuntiatio , nifi a bello deftiterint , vel vi- xat rapina crimen , fed & omne damnum
tium ipfi emendarint. Vid. Felden , Zeigl.com- omnem injuriam contineri , ftatuunt DD. cum
ment. Quid autem eft ut renunties amicitiæ , Auctore.
denunties inimicitiam & bellum , nec tentes jus

VIII. A more autem & inftitutis quorundam populorum non a ju-

re gentium funt , caduceus apud Græcos , fagmina & hafta ſangui-

nea apud Equicolas primum, & horum exemplo apud Romanos ,

renunciatio amicitiæ & focietatis fiqua interceffiffet , poft res repeti-
tas triginta dies folennes , hafte miffio iterum , & alia id genus , quæ

cum his quæ proprie juris gentium funt confundi non oportet. Nam
& horum magnam partem fuo tempore ufurpari defiiffe docet nos
Arnob.
Arnobius : imo jam Varronis ævo quædam omittebantur. Punicum 1. II.
bellum tertium fimul indictum , fimul illatum eft.
Et Mecenas apud cont.
Gent.
Dionem quædam horum vult propria effe ftatus popularis . Varro
l. Iv.de
COMMENTARIU S. lingua
1 Latina.

Olennitates, quæ ad bellum indicendum ad- habet effectus. Cavendum vero , ne in harum
hibentur, pendent a cujufque populi & gen- folennitatum numero collocemus temporis in-
tis arbitrio & voluntate , non funt ille requifi- tervallum , quod oportet intercedere antequam
ta denuntiationis five indictionis effentialia , bellum actu inchoetur , definitio temporis five
quemadmodum effentiale belli folennis requi- fpatii arbitraria quidem videtur , fed juris gen-
fitum ipfa denuntiatio , & proinde ex jure gen- tium eft , ut aliquod fpatium atque modicum
tium five naturali æquitate promanans, quam- intercedat , uti paulo ante dictum. Quorfum
obrem omitti nequit in bello jufte & legitime enim denuntiatio , fi inter denuntiandum per-
decernendo & fufcipiendo , quod fuos peculiares cufferis ?

Sin G 2 IX . In-
 52 LIBER IIL S. IX. X. XI.

IX. Indictum autem bellum ei qui imperium in populo fummum

habet , fimul indictum cenfetur omnibus ejus non fubditis tantum fed

& qui fe focios adjuncturi funt , ut qui acceffio fint ipfius , & hoc eft

Bald.ad quod ajunt recentiores Jurifconfulti diffidato principe diffidatos ejus

1.2. C. de adhærentes. Nam indicere bellum vocant diffidare , quod intelli-
Serv.
n. 70. gendum eft de eo ipfo bello , quod adverfus eum cui indictum eſt , geri-

tur ; quomodo bellum Antiocho indictum cum effet , Ætolis fepara-

Livius li- tim indici non placuit , quod ipfi palam ſe Antiocho adjunxiffent :
bro xxxv1. Etolos ultro fibi bellum indixiffe , refpondebant feciales .

X. At eo bello abfoluto , fi ob auxilia fuppeditata populus aut rex

alter bello impetendi fint , ut effectus juris gentium confequantur ,

opus erit nova indictione . Jam enim non ut acceffio fpectatur , fed ut

principale aliquid. Ac propterea recte dictum , non fuiffe juſtum jure

gentium bellum aut Manlii in Gallogræcos aut Cæfaris in Ariovi-

ftum : non enim jam ut acceffio alieni belli , fed principaliter impe-

tebantur , quam ad rem ficut ex jure gentium indictio , ita ex jure

Romano novus populi Romani juffus defiderabatur. Nam quod in
rogatione contra Antiochum dictum erat : vellent , juberentque cum An-
Livius
libro tiocho rege quique fectam ejus ſecuti eſſent , bellum iniri : quod & obfervatum in
XXXVI .
decreto adverfus regem Perfea , videtur intelligi debere quamdiu cum
Lib.
XLII. Antiocho aut Perfeo bellum effet , & de his qui re ipfa ei bello ſe im-
mifcerent.

COMMENTARIUS.

Iximus paulo ante , focietatem civilem feu | focietatis fabrica , & plane interiffe videtur ,
unitatem confiderari tanquam unum ali- quia impoffibile ut totum fubfiftere poffet , ſub-
quod totum , cujus partes tam arétiffimo fibi vin- lata unione partium , ut alibi notaviinus. Alia
culo conjunctæ , ut habeatur pro una eademque vero in ratione fundatum , quod eadem indictio
perfona univerfa civitas , five ille qui fummæ effectum quoque fuum protendit ad focios ac
rerum præeft & proinde civitatem repræfentat , adhærentes ejus, qui fummam in civitate pote-
omnia ejufdem membra feciffe videtur ; fic ftatem habet : femetipfum enim hoftem decla-
etiam quidquid civitas patitur , etiam omnia pa- rat, qui hofti meo fert opem , atque itafibi ul- ,
tiuntur membra , quæ civitatem conftituunt; tro bellum indicit, id eft , dat mihi facultatem
unde falus civitatis eft & falus fingulorum , & ut adverfus fe belli jure vi & armis uti poffim
calamitas ejufdem quoque communis fingulis ad meam defenfionem; imo nulla hic indictione
partibus. Quamobrem recte argumentatur Au- opus mihi videtur , quia quoad focios & adha-
ctor, indicto bello ei , qui fummum imperium rentes defenfionem duntaxat fufcepiffe videor ,
in populo habet, ob arctiffimum illud unionis quæ nullam denuntiationem exigit , uti annota-
vinculum , etiam indictum cenferi fubditis : una vimus § . 6. Offenfio enim procedit ab illis , qui
enim eademque perfona civitas feu Princeps & fe hoftibus meis adjungunt, cui opponitur ju-
fubje&
ti ; unde , quidquid fit Principi , fit uni- fta defenfio . Verum alia ratio , fi bello pri-
verfæ focietati & fingulis ejufdem membris , & mario abfoluto , hi , qui auxilia & opem tulere ,
quidquid membro infertur , civitati illatum cen- bello impetendi funt: cum enim jam actoris ,
feri debet, quia totum læditur læfa parte fua. ut ita dicam , partes fuftineamus , & injuriam
Nulla hic poteft fingi partium feparatio vel di- mihi illatam vindicare animum induxerim
ftinctio , & proinde nec diverfi actus , quin fta- oportet , ut belli præcedat nova denuntiatio.
tim diffolveretur totum , quo diffoluto corruit Auctoris quoque non rejicienda ratio.

XI. Caufa autem cur gentes ad bellum illud quod jure gentium ju-
Alb. ſtum diximus denuntiationem requirerent , non ea fuit quam adfe-
Gent. lib.
runt nonnulli , ne quid clam aut dolo agerent , id enim ad fortitudi-
I.C. 2 .
nis
 CAPUT III. S.XI. XII.XIII.XIV. 53

nis præſtantiam magis quam ad jus pertinet ; ficut nationes quædam

etiam prælii diem & locum condixiffe leguntur : fed ut certo conſta-

ret non privato aufu fed voluntate utriufque populi aut populi capitum
geri bellum : nam inde nati funt effectus peculiares , qui neque in

bello adverfus prædones , neque in eo quod rex gerit in fubditos lo-

cum habent. Ideo Seneca diſtincte dixit : Indicta bellafinitimis , aut ge- Lib. 111
deira.
fta cum civibus.
C. 2.
XII . Nam quod notant quidam & exemplis docent , etiam in bel- Ayala.

lis talibus capta fieri capientium , verum eft , fed ex una dumtaxat 41.c. 5.

parte , idque ex jure naturali , non exjure voluntario gentium , ut

quod gentibus tantum profpicit , non his qui fine gente funt , aut

pars gentis. Errant & in eo ,

quod putant bellum fui tuendi aut rerum Alb.
Gen. d.l.
tuendarum ergo fufceptum indictione non egere ; nam eget omnino : II.C.2
.
non quidem fimpliciter , fed ad eos quos dicere cœpimus , & mox ex-
plicabimus effectus.

COMMENTARIUS.

Liam caufam fupra allcgavimus , quam Au- quem non refidet fummum imperium , vel pau-
Actor ftatuit , fcilicct, ut deliberandi tempusi nonnulli cives privato aufularium appar
habeat ille , cui facta denuntiatio , an fponte bellum fufcipiunt , juftum illud five folen-
præftare velit, quod exigitur vel petitur , an ne dici nequit , quia abfque auctoritate & con-
vero ultimum velit experiri juris perfequendi re- fenfu ejus fufceptum , qui belli gerendi pote-
medium , id eft , cedere , an contendere malit ; ftatem habet ; neque etiam bene ordinata & le→
tum etiam æquitatis naturalis rationem poftulare gibus fuis fuo imperio fundata Refpublica di-
diximus , ut molliora prius tentemus remedia ci poteft , ubi quifque jura fummæ majeftatis
antequam violenta atque extrema illa , que fo- audet violare impune , fed confufa hominum
cietatem humanam diftrahunt ac diffolvunt , ad- multitudo; neque etiam ejufmodi focietas diu
hibeamus. Præterquam quod non convenit vi- fubfiftere poteft , ubi quifque fummum rerum
ro bono , id eft , juftitiam & æquitatem colen- arbitrium fibi vindicat , utpote quæ in partes
ti , facere aliquid clam , quia fic aufertur quod diftrahitur & ad interitum properat ; itaque fem-
eft juris naturalis : utique neceffaria eft denun- per præfumptio eft bellum geri non privata ,
tiatio , quoniam clam fit quod non denuntiatur , fed populi voluntate ; idque eo magis , quia vix
quod non ad notitiam perducitur ejus cujus in- paucorum facultates fufficiunt ad belli onera fu-
tereft , ut inquit Alberic. Gentil. de jur. bell. ftinenda : rari enim admodum Craffi , qui fru-
Rationem , quam Auctor adfert , mihi non vi- &tibus fuis exercitum alere poffunt. Bellum fui
detur in bene conftituta Republica vel civitate tuendi caufa fufceptum indictione non egere ,
locum fibi vindicare poffe : bellum enim mo- fupra annotavimus ; & alias fequeretur , ut in-
vendi privative , ut ita dicam , competit Princi- quit Zeiglerus , quod fi populus aliquis ab alio
pi nullum fuperiorem agnofcenti , vel fummo populo repetente obrueretur , antequam indictio
magiftratui , quam facultatem nemo fibi arro- fieri poffet , quod nullus horum effectuum lo-
gare poteft falva auctoritate & majeftate fummi cum haberet , quod falfum.
imperantis. Quamobrem fi quis Dux , penes

XIII. Ne illud quidem verum , non ftatim atque indictum eft in-

ferri bellum poffe ; quod Cyrus in Armenios , Romani in Carthagi-

nenfes , ut modo diximus , fecerunt : nam indictio nullum poſt ſe tem-

pus jure gentium requirit. Poteft tamen fieri ut ex naturali jure tem→

pus aliquod requiratur ex negotii qualitate puta cum res repeti-

tæ funt , aut pœna in nocentem poftulata , & id negatum non eft.

Tunc enim id dandum eft tempus quo quod petitum eft commode
fieri poffit .

XIV. Quod fi jus etiam legationum violatum fit , non ideo tamen
1
. denun-
G 3
 LIBER III . S.XIV.
54

denuntiatione opus non erit ad eos quos dico effectus , fed fufficiet

eam fieri quomodo fieri tuto poteft , per literas fcilicet : quomodo &
citationes & denuntiationes alias fieri mos habet in locis minus tutis.

COMMENTARIUS.

lo ante diximus , poft factam denuntia- | lum , fi non triginta dierum , modicum tamen ,
Paulo em
tionem , non ftatim ad arma & hoftilitatem quantum fufficit ad deliberation & concipien-
du m em
progredien ; verum naturalem dictare æqui- dam refponfion , uti inquit Zeiglerus.
tatem , ut intercedat temporis aliquod interval-

CAPUT IV.

De jure interficiendi hoftes in bello folenni , & alia vi in corpus.

I. BElli folennis effectus generaliter exponun - X. Etiam ad captos , & quovis tempore :
tur. XI Etiam ad eos qui fe dedere volunt , nec reci-
II. Vox licere diftinguitur in id quod impune fit piuntur:
nec tamenfine vitio , & in id quod vitio ca- XII . Etiam ad deditos fine conditione.
ret , etiamfi id non facere virtutis fit alicu- XIII. Perperam id jus ad caufas alias re-
jus: additis exemplis . ferri , ut ad talionem , pertinaciam defenfio-
III. Effectus belli folennis in fua generalitate con- nis.
fideratos referri ad licere impunitatis. XIV. Porrigi & ad obfides.
IV. Cur tales effectus introducti fint. XV. Jure Gentium vetitum veneno quenquam
V. Teftimonia de his effectibus. interimere :

VI. Ex hoc jure interfici e offendi omnes qui in- XVI. Aut tela , aut aquas aliquas veneno infi-
tra fines hoftium funt. cere :
VII. Quid fi eo ante bellum venerint ; XVII. Non aquas aliter corrumpere.
VIII. Subditos hoftium ubique offendi , nifi lex XVIII . Percuſſoribus uti an contra jus Gentium
alieni territorii obftet. fit , diftinguitur.
IX. Jus hoc offendendi etiam ad infantes & XIX. Stupra an fint contrajus Gentium.
fæminas porrigi:

I.
D illud Virgilii :

Tum certare odiis , tum res rapuiffe licebit.

Servius Honoratus , cum juris fecialis originem ab Anco

Martio & ulterius ab Æquicolis petiiffet , fic ait : Si quando

homines aut animalia ab aliquagente rapta effent populo Romano , cumfecialibus ,

id eft , facerdotibus , qui faciendis præfunt fœderibus , proficifcebatur etiam Pater

patratus , & ante fines ftans clara voce dicebat belli caufam , & nolentibus res ca-

ptas reftituere , vel auctores injuriæ tradere , jaciebat haftam , quæ res eratpugnæ
principium , & jam licebat more belli res rapere. Ante autem dixerat : Vete

res lædere res rapere dicebant , etiamfi rapine nullum crimen exifteret : fimiliter

fatisfacere res reddere dicebant. Quibus docemur belli inter duos populos

corumve capita indicti effectus quofdam effe proprios , qui bellum

ex fua natura non fequuntur ; quod cum iis optime convenit quæ ex
Jurifconfultis Romanis modo attulimus.

II. 1. Sed quod dixit Virgilius licebit videamus quo pertineat . Ins
terdum enim licere dicitur id quod rectum ex omni parte piumque

eft , etiamfi forte aliud quid fieri poffit laudabilius , quale eft illud
I Cor.VI. Pauli Apoftoli : πάντα μοὶ ἔξεσιν , ἀλλ᾽ ἐ πάντα συμφέρει. Omnia illius fcilicet
17.
generis cujus funt de quibus agere cœperat & acturus erat ) licent mihi ,
fed
 CAPUT IV. S. II. 55

fed non omnia expediunt. Sic licet matrimonium contrahere , fed lauda-
bilior eft ex pio propofito cælebs caftitas , ut ad Pollentium ex eodem Ad Pol-
lentium
Apoftolo differit Auguftinus. Repetere quoque nuptias licet , fed lau- lib . I.c.
dabilius eft uno contentum effe matrimonio ; ut recte hanc quæftio- 15.

nem explicat Clemens Alexandrinus. Chriftianus conjux paganam Lib. t.

conjugem licite relinquere poteft , ut fenfit Auguftinus , ( quod qui- c. 18.

bus circumftantiis verum fit , difcutere non eft hujus loci ) fed & po-

teft retinere : itaque addit ille : Vtrumque quidem pariterlicitum eft per ju

ftitiam que coram Domino eft: & ideo nihil horumprohibet Dominus ,
fed non utrum-

que expedit. Ulpianus de venditore cui poft diem præftitutum vinum li- z. 1. §.

cet effundere ; Si tamen cum poffet effundere non effundit , laudandus eft potius. Licet D.
2. Alias vero licere aliquid dicitur non quod falva pietate & offi- deperic.
& com .
ciorum regulis fieri poteft , fed quod apud homines pœnæ non fubja- rei vend.

cet. Sic apud populos multos fcortari licet : apud Lacedæmonios &
Ægyptios etiam furari licebat. Apud Quintilianum eft , Sunt quædam Lib.111 .
non laudabilia natura , fed jure conceffa , ut in XII tabulis , debitoris corpus in- c.8 .
(
ter creditores dividi licuit. Eft autem hæc vocis licere fignificatio minus

propria, ut recte notat Cicero Tufculanarum quinta de Cinna loquens:

Mihi contra non folum eo videtur mifer quod ea fecit , fed etiam quod ita ſe gef-

fit ut ea facere ei liceret : etfi peccare nemini licet , fedfermonis errore labimur :
id enim licere dicimus , quod cuique conceditur : Recepta tamen ; ut cum

idem Cicero pro Rabirio Pofthumo judices fic alloquitur , Quid deceat

vos non quantum liceat vobis fpectare debetis : fi enim quod liceat quæritis

poteftis tollere e civitate quem vultis.

Sic Regibus dicuntur omnia licere

quia funt debuvo , exemti a pœnis humanis , ut alibi diximus. At Re-

gem five Imperatorem informans Claudianus recte ait :

1.
Nec tibi quid liceat , fed quid feciffe decebit L
Occurrat.

Et Mufonius caftigat Reges , μὴ τὸ καθήκει μοι λέγειν μεμεληκότας , ἀλλὰ τὸ ἕξεσί μοι , Decl.l.

qui in more habent dicere boc mibi licet , non hoc me decet. III.
V.
3. Eoque fenfu fæpe opponi videmus quod licet & quod opor-

tet , ut a Seneca patre in controverfiis non femel. Ammianus Mar- Am.l.

XXX.
cellinus : Sunt aliqua quæ fieri non oportet , etiamfi licet. Plinius in epi-
Plin. l.v.
ftolis : Oportet quæ funt inhonefta non quafi illicita fed quafi pudenda vitare.
Cicero ipfe oratione pro Balbo : Eft enim aliquid quod non oporteat etiamfi li-

cet. Idem pro Milonefas effe ad naturam , licere ad leges refert . Et in de- Deel.
clamatione patrisQuintiliani eft, aliud effejurafpectare, aliud juftitiam. CCLI .

COMMENTARIUS:

Etat quidem jus naturæ , ceffitate exigente , in qua conftituti videmur,

tum etiam focietatis huma- quoties juris perfequendi caufa , benignioribus
næ & cognationis natura- tentatis remediis , nulla alia ejus , quod nobis
lis , quæ homini cum ho- debetur , confequendi ratio reliqua , nifi vis &
arma , ut alibi notavimus. In focietate civili ,
mine intercedit , leges di-
tant , ne alterum lædamus
& in qua judicia vigent , judicis interventu , id eft ,
vel in perfona ejus vel re- per difceptationem confequitur quifque quod
bus , verum perperam illud fuum eft , abfque omni armorum ftrepitu & vi :
extenditur ad ejufmodi læfionem , quæ fit ne verum inter cos, qui nullum judicem agno-
fcunt ,
 ER
56 LIB TIL S.11.111 .

fcunt, fi qua oriatur controverfia de meo & tuo , tranfgreffi pœnas dant : id tamen fit non quaſi ho¬
Martis arbitrio , id eft , jure belli componi ac fi injuriam fecerint , fed ob violatum ducis impe-
determinari folet , quæ tamen non minus jufta rium , fervanda difciplina militari. Sic &
& jure naturæ licita juris fui obtinendi ratio , qui in bello folenni ultra , quam naturali lege con-
licet conjuncta cum læfione proximi , atque ca, ceffum , cadibus aut rapinis fæviit › pro homicida
quæ in foro pro tribunali inftituitur & fufcipi- aut raptore haberi , autpuniri non folet , fi ifte ad
tur, ut alibi notavimus. Sibi imputet , qui me tertium pacatum forte delatus fuerit. Ex quibus
ad illam neceffitatem fua culpa redegit , ut ex- perfpicimus , non omnia , quæ in bello licita ,
tremum & violentum ejufmodi remedium ad- refpondcre æquitati naturali & rationis dictami-
hibere neceffum habeam , damnum quod quis ni. Quamobrem recte Auctor diftinguit vocem
fua culpa fentit , damnum non effe videtur , qui licere in id , quod recte fit , quod ex omni parte
me injuria afficit ftatim poteftatem mi- pium eft , & in id , quod impune fit . Significa-
hi præbet recufans reddere vel fatisfacere , vel tio , quæ primo loco defcripta , referrem ad illa
præftare , quod jure exigo, quantum in fe bel- bella , quæ jufta ex caufa fufcepta , altera refpi-
li adverfus ipfum fufcipiendi , & proinde bellijure cit effectus belli folennis, quatenus geritur ab
utendi facultatem concedit , id eft , fe ut hoftem eo , qui jus belli habet , & proinde eofdem effe-
quocunque damno , vexatione , injuria , incen- & tus habet , qui belli folennis proprii. Licitum
dio offendere , ut inquit celeberrimus Grono- in bello impune offendere , occidere , diripere ,
vius. Abftinendum tamen , Chriſtiana nobis devaftare , & quocunque damno afficere ho-
dictat charitas & humanitas ab immani illa fævi- ftem , verum in pio , id eft , jufta ex cauſa , ſuſ-
tia , quæ feris & belluis potius quam hominibus
cepto bello , omni ex parte licito tum in foro
convenit. In bello etiam ufu venit , ne quid poli , tum etiam foli , qualis caufa talis effectus,
nimis , bellica licentia humanitate temperanda , caufa jufta juftos producit effectus temperata li-
quamvis ille, qui mihi juftam belli caufam præ- centia. Inbello non jufta ex caufa fufcepto , iidem
buit , concedit facultatem vim contra fe ex- quidem effectus locum habent , quatenus impune
ferendi in infinitum , aut quantum mihi videa- hoftem lædere licitum tum in perfona , tum in re-.
tur ; ratio tamen dictare videtur , ne humanam bus , etiam non repugnante ratione , quia taci-
prorfus naturam exuamus , ultra modum fævien- tus gentium præcedit confenfus , verum non
do in eos , qui ejufdem originis & rationis par- caret vitio actus primus , ejufmodi licentiæ caufa
ticipes ; habet etiam licentia bellica fuos limites , deftituítur , quia juftitia fcilicet intrinfeca & mo-
quibus circumfcribitur in foro confcientiæ , quos rali , quæ actus hominum in foro poli coram
in foro humano non tam follicite obfervari re- Deo juftificat. Actus primus eft belli denun◄
rum ufus docet, in quo hoftis pro lubitu in hoftem tiatio vel indictio , quæ jufta ex caufa fieri de-
ejufque corpus & bona impune graffatur ; im- bet , dictante ratione , quamvis extrinſeca non
pune, quatenus modum excedens nullam pœ- careat juftitia , quatenus & juftum bellum dici-
nam patitur in foro foli ; quippe cum licentia mus , quod auctoritate publica geritur , licet
bellica humana lege ad certum modum non de- forte non jufta ex caufa fufceptum , & proinde
finita, juftum excedere nequit , qui in infini- iidem juris effectus ex utroque bello defcendunt
tum in hoftem graffatur , ubi nulla lex , nulla in foro humano. Nam & juftum bellum , id
legis tranfgreffio, & proinde nulli pœnæ locus , eft , folenne dici poffe , quamvis ex injufta cau-
cui legis tranfgreffores fubjacent. Hoc fenfu fa fufceptum , modo indictum ab eo , qui belli
impune quis adverfus hoftem omnia experitur , gerendi poteftatem habet, jus gentium conce-
quatenus jure belli immunis ab omni pœna , dit , uti notavimus lib. 1. cap.3 . §.4. Quam-
quam, eadem patratus adverfus focium , patere- obrem Alciatus , Bellum indictum a Principe , fi-
tur. Obfervandum, inquit Pufendorfius , quam- ve ex cauſajuſta , ſive injuſta , femper diciturju-
quam militibus frequenter a ducibus folent leges ftum quoad populos & quoad effectus liciti belli.
prafcribi , quoufque hofti debeant nocere , quas ubi

III . Hoc ergo modo lædere hofti hoftem licet & in perſona & in

rebus : id eft non ei tantum qui ex jufta caufa bellum gerit , quique

lædit intra eum modum quem naturaliter conceffum initio hujus libri

diximus , fed ex utraque parte & indiftincte : ita ut eam ob caufam

homi-
nec puniri poffit in alio forte territorio deprehenfus tanquam

cida aut fur ; nec bellum ipfi ab alio talis facti nomine inferri . Hoc

fenfu apud Salluftium legimus : cui omnia in victoria lege belli licuerunt.

COMMENTARIUS.

Uoniam bellum, quod publica auctorita- ptum , etiam juftum & folenne eft jure genti-
Qte geritur, quamvis ex jufta caufa fufce- um , fequitur etiam effectus belli folennis in co
habere
 CAPUT IV. S.III. IV. 57
habere locum , & proinde iifdem gaudent qui | effectus , gentium tacito quafi confenfu intro .
militant in bello folenni , quatenus impune læ- ducta , quamobrem qui ea patitur nullam que-
dere hoftem jure belli poffunt , & in perfona rendi juftam habet cauſam , & proinde nec ra-
& in rebus : diſtracta enim focietate , fublata tionem cur puniret eum a quo damnum pallus
amicitia , & commercio interrupto , evanefcit fuo forte in territorio deprehenfum : ubi enim
illa obligatio ad ejufmodi præftanda & exhiben- nullum crimen , ibi nec poenæ locus ; verum
da officia , quæ intuitu focietatis & amicitiæ ac qui ejufmodi facinora in bello juſto & folenni
cognationis naturalis præftanda cuique naturæ le- committit , ea admittit lege petimittente; ergo
ges impofuerunt. Et hoc fenfu dicere poffu- extra legis poenam ejufmodi actus. Sed aliud
mus , in ftatu belli inter ftrepitum armorum dicendum , fi intrinfecam juftitiam fpectemus
non exaudiri leges. Occidere , invadere , de- cum relatione ad tribunal divinum , ea non
ripere aliena, vetant leges , imo graviffimas abfolvit ab homicidio, a furto , qui ex injufta
pœnas conftituunt in eos , qui id genus admittit bellum fufcipiet caufa , & auctor eft , ut tan-
facinora. Introducto vero ftatu belli , non im- tuin fanguinis humani profundatur , nec etiam
pune quis hoftem tollit e medio , aliena invadit culpa vacuum & proinde a pœna homicidii &
& devaftat, verum quo quis plures interemit , rapine immunem pronunciarem , qui in bello ,
majus damnum hofti intulit , co majori laude & quod ex caufa injuſta ſuſceptum non ignorat ,
præmio dignus habetur. Hæc funt belli jura & militat.

IV. Caufa cur id gentibus placuerit hæc fuit ; quod inter duos po-

pulos de jure belli pronuntiare velle periculofum fuerat aliis populis ,

qui ea ratione bello alieno implicarentur , ficut Maffilienfes in caufa

Cæfaris & Pompeji dicebant , neque fui judicii neque fuarum eſſe vi-

rium difcernere utra pars juftiorem haberet caufam ; deinde , quod

etiam in bello juſto vix fatis cognofci poteft ex indiciis externis , quis

juftus fit fe tuendi fua recuperandi aut poenas exigendi modus , ita ut
omnino præftiterit hæc religioni bellantium exigenda relinquere ,

quam ad aliena arbitria vocare. Achæi in oratione ad Senatum apud

Livium : Quonam modo ea quæ jure belli acta funt in diſceptationem veniunt ?
Præter hunc effectum licentiæ , id eft impunitatis , eft & alius , domi- XXXIX.
Libro

nii fcilicet , de quo pofterius agemus .

COMMENTARIUS.

Uemadmodum in ftatu naturæ homines preflo vel tacito interveniente , peculiares qui-
Qubi aequales, ita poftquam mortale genus dam effectus ei affignati. Unde liquet , cur gen-
in gentes & nationes divifum , quafi in eodem tibus placuit , ut iifdem belli commodis & effe-
ftatu viventes fibi æquales , cum autem par in &
tibus gauderent utrique belligerantes , licet for-
parem nullum habeat imperium , five in per- te ab utraque parte non jufta ex cauſa ſuſceptum :
fonam , five res , vel actiones , nullo jure quis exigit enim ejufmodi confenfum & placitum
fibi arrogare poteft cum effectu judicium de al- ipfe rerum humanarum ftatus , ipfaque neceffi-
terius actionibus , num cum juftitia & re& ta ra- tas , æquales pari poteftate parique jure gaudent ,
tione conveniant nec ne , atque juxta earundem unde fummarum poteftatum actus nemini funt
cum ea convenientiam vel difconvenientiam pe- obnoxii , quia inferiores in fuperiorem nullum
culiares quofdam juris effectus tribuere vel de- habent imperium, nec par etiam in parem , uti
negare agenti . Ejufmodi facultas præfupponit dictum. Recte itaque Maffilienfes in caufa
fubordinationem five imperium in alterius per- Cæfaris & Pompeji dicebant , fui non effe judi-
fonam , & proinde quoque in actus , qui ab il- cii difcernere utra pars juftiorem haberet cau-
lo proficifcuntur , cujufmodi imperium tollit fam; præterquam quod fit admodum periculo-
æqualitatem, & proinde fimul confiftere ne- fum fefe immifcere rebus alienis. Quemadmo-
queunt. Quemadmodum itaque quifque fui dum itaque non ab alterius pendet judicio , num
juris eft & arbiter ac moderator rerum fuarum, jufte vel injufte quis alterum ad bellum provo-
ita etiam actionum , quatenus quid jure fibi age- carit , ita nec deftitui poteft effectibus jufti bel-
re vel facere licet ipfe dijudicat , fibique appli- li , fcilicet folennis , & quidem effectu licentiæ ,
cat ejufmodi effectus , qui vel naturaliter ex na- id eft , impunitatis. Verum nec hanc licen
tura actus profluunt, five ifti effectus immedia- tiam infinitam ftatuo; quippe fi conftat ex me-
te actum comitantur, five facto & confenfu ex- ra malitia , ex aliena occupandi & invadendi ,
H &
 R
BE
58 LI
& finitimos debellandi & fines propagandi in-
jufta libidine Regem vel Principem bella ex
bello ferere , non impunitam ejufmodi licentiam
habendam exiftimo , & eam fatis juftam caufam
puto ad bellum adverfus ejufmodi invaforem de quo infra difputandi erit locus.
fufcipiendum. Præter hunc effectum impuni
III.
S. IV. V. VI .
tatis , eft & alius , dominii fcilicet : quæ enim
ab hofte capiuntur , capientis dominio cedunt ,
quamobrem juftus dominii acquirendi titulus ac
modus bellum quacunque ex caufa fufceptum ,

V. 1. Illa autem quam nunc tractare cœpimus lædendi licentia

primum ad perfonas porrigitur : de qua multa exftant apud probos

auctores teftimonia. Græcum eft proverbium ex tragœdia Euri-

pidis :
Καθαρὸς ἅπας τοι πολεμίες ὃς ἂν κτάνῃ .

Purus profecto eft quisquis hoftem occiderit.

Itaque more Græcorum antiquo cum his qui extra bellum occidiffent

hominem , lavare , potum fumere , multoque magis facra facere fas

non erat ; cum his qui in bello , fas erat. Et paffim occidere jus belli
Lib.xxvI . vocatur. Marcellus apud Livium : quicquid in hoftibus feci , jus belli de-

Lib. xxx . fendit. Apud eundem Alcon ad Saguntinos : Sed hæc patienda cenfeo

potius , quam trucidari corpora veſtra : rapi , trabique ante ora veftra conjuges ac
Libro liberos belli jurefinatis . Idem alibi cum narraffet Aftapenfes occifos ; ad-

dit , factum jure belli. Cicero pro Dejotaro : Tibi vero inimicus cur effet a

quo cum vel interfici belli lege potuiffet , regem fe & filios fuos conftitutos effe

meminiffet ? Et pro M. Marcello : Nam cum ipfius victoria conditionejure omnes

Comm . occidiffemus , clementiæ tuæ judicio confervati fumus. Cæfar Hæduis fignifi-
librovII. cat fuo beneficio confervatos quos jure belli interficere potuiffet. Jofephus in bello

Judaico : καλὸν ἐν πολέμῳ θνήσκειν , ἀλλὰ πολέμε νόμῳ , τῇ τ' ἔσιν ὑπὸ τῶν κρατέντων : Pul
chrum in bello occumbere , fed belli jure , id eft vitam adimente victore. Papinius :

Nec querimur cafos : hæc bellica jura , vicefque

Armorum.

2. Jure autem belli cum dicunt hi fcriptores , non tale intelligi

quod actum culpa omni liberet , fed qualem dixi impunitatem , ex

Ann. 1. aliis locis apparet . Tacitus dixit in pace caufas & merita ſpectari , ubi bel-
lum ingruat innocentes ac noxios juxta cadere. Idem alibi : Nec illis aut ho-
Hift.
III.
norare eam cædem jus hominum , aut ulcifci ratio belli permittebat. Neque ali-

ter ſumendum jus belli quod abftinuiffe Achivos Ænea & Antenore
memorat Livius , eo quod pacis auctores femper fuiffent. Seneca in
tragœdia Troadibus :

Quodcunque libuit facere : victori licet.

Et in epiftolis : Quæ commiffa capite luerent , tum quia paludati fecerunt lauda-
Epift.
XCVI . mus : & Cyprianus : Homicidium cum admittunt finguli , crimen eft. Virtus
Epift. 11. vocatur cum publice geritur. Impunitatem fceleribus acquirit non innocentiæ ra-

tio , fed fævitiæ magnitudo. Deinde : Confenfere jura peccatis , & cœpit effe

Iv. Inft. licitum quod publicum eft. Sic Lactantius Romanos ait legitime injurias
6.9.
intuliffe. Nec alio fenfu Lucanus : Jufque datum fceleri.
Pharfal.
I.
VI. Late autem patet hoc jus licentiæ , nam primum non eos

tantum comprehendit qui actu ipfo arma gerunt , aut qui bellum
mo
 CAPUT IV. S. vi.vII . VIII . 59

moventis ſubditi ſunt , fed omnes etiam qui intra fines ſunt hoſti-

les : quod apertum fit ex ipfa formula apud Livium , Hoftis fit lle , Lib.

quique intra præfidia ejus funt. Nimirum quia ab illis quoque damnum XXXVIIi.
& alib
metui poteft , quod in bello continuo & univerfali fufficit ut locum palim.

habeat jus de quo agimus : aliter quam in pignorationibus , quæ ,

ut diximus , ad exemplum onerum impofitorum ad luenda civitatis

debita introductæ funt : quare mirum non eft , fi , quod Baldus no- Adl.v.
D. de ju-
tat , multo plus licentiæ fit in bello quam in pignorandi jure. Et ftitia.

hoc quidem quod dixi in peregrinis , qui commiffo cognitoque bel-

lo intra fines hofticos veniunt , dubitationem non habet.

VII. At qui ante bellum eo iverant , videntur jure gentium pro

hoftibus haberi, poft modicum tempus intra quod difcedere potue-

rant. Nam fic Epidamnum obfeffuri Corcyræi peregrinis primum Thuc.1.x.

difcedendi faciebant copiam , denuntiantes alioqui p ro hoftibus
pro
futuros.

COMMENTARIUS.

Ure naturæ & gentium permiffum diximus grinis , qui commiffo cognitoque bello intra fi-
hofti hoftem lædere & in perfona & in re- nes hofticos veniunt : hi enim videntur fefe im-
J
bus. Læfio autem , quæ perfonæ infertur , mifcuifle & caufam approbaffe , ut inquit do-
non tantum ad capturam & vulnera , fed etiam &
tiffimus Gronovius , & proinde hoftilem quo-
cædem permittitur. Apud Scythas , qui nullum que induxiffe animum; caufa facit hoftem , quia
hoftem interfeciffet in acie , libare , id eft , quis fe hofti aggregaverit , ita ut quantulocun-
facrificare non licebat. Quamobrem Scævola que momento quis in hoftico fit , fi illic appre-
apud Livium : Hoftis hoftem occidere volui. Et hendatur , hoftis erit. Alberic. Gentil. lib. 2 .
Honeftum nocere hofti , pronunciat Cic. 3. off
. cap. 22. Idem dicendum qui ante bellum eo ive-
Hoftis vero nomine non tantum comprehendi- rant : nam & hi impune lædi ac interfici
mus milites , vel eos , qui actu ipfo arma ge- poffunt ; quippe & hi jure gentium pro hoftibus
runt, aut qui belli moventis imperio parent , habentur , polt modicum fcilicet tempus , intra
fed omnes qui commorantur vel inveniuntur in- quod difcedere potuerunt : tacite enim fefe ho-
tra fines hoftiles, quia non abfque ratione præ- ftes declarare videntur , qui facultatem difceden-
fumuntur lædendi quoque animum habere occa- di ipfis conceffam amplecti recufant ; quam ipfis
fione data , unde & ab illis damnum imminens offerendam antequam tanquam hoftes habendi
avertere omni ratione jure belli licet : indicto dictare videtur humanitas. Ita Saul Amalecitas
enim bello civitati , indictum omnibus ejufdem hereditarios hoftes , penitus excifurus , Kenitas ,
incolis , tam civibus & fubjectis , quam pere- ut ex eo loco emigrarent , hortatus eft.

VIII. 1. Qui autem vere fubditi funt hoftium , ex caufa fci-

licet permanente , cos offendere ubique locorum jure hoc gentium

licet , fi ipforum perfonam refpicimus . Nam cum alicui bellum

indicitur , fimul indicitur ejus populi hominibus , ut fupra oftendi-

mus in formula indictionis : fic & in decreto , Vellent juberent Phi- Livius
libro
lippo regi Macedonibufque qui fub regno ejus effent bellum indici. Hoftis au- XXXI .

tem qui eft , ubique fecundum jus gentium impeti poteft . Eu-
ripides :
Νόμος γὰρ ἐχθρὸν δρῶν ὅτε λάβης κακῶς.

Ubicumque prenfum jura lædi hoftem finunt.

Marcianus Jurifconfultus : Transfugas licet , ubicumque inventi fuerint , L. 3. in
fine D.ad
quafi hoftes interficere. 1.
2. Interfici ergo poffunt impune in folo proprio , in folo hoftili , ficCorn.de
ariis.
H 2 in
 ба LIBER III. S. VIII.IX.

in folo nullius , in mari . In territorio autem pacato quod eos interfi-

cere aut violare non licet , id jus non ex ipforum venit perſona , ſed
ex jure ejus qui ibi imperium habet. Nam civiles focietates conftitue-

re potuerunt in eos qui in aliquo funt territorio nihil per vim agi nifi

judicio tentato : ficut ex Euripide citavimus ,

Si crimen iftis aliquod hofpitibus ftruis ,

Jus impetrabis : vi quidem hinc non abftrahes.

Ubi autem judicia vigent , ibi perfonarum fpectantur merita ; & cef-

fat jus iftud promifcuum nocendi quod inter hoftes introductum dici-
Libro mus. Narrat Livius feptem triremes Pœnorum fuiffe in portu ejus di-

XXVIII . tionis cui Syphax imperabat , cui pax eo tempore erat cum Cartha-

ginenfibus Romanifque ; adveniffe eo cum duabus triremibus Sci-

pionem , opprimique a Pœnis potuiffe priufquam portum intrarent ;

fed vento acriore illatas in portum antequam Pœni anchoras moli-
rentur : tum vero Pœnos nihil aufos in regio portu.

COMMENTARIUS.

Ere fubditidicuntur , qui in olticolaris nem renuat, ceffante vero judicio , recuperat
ac penates fuos conftituerunt ac jus civitatis quifque facultatem fibi jus dicendi , vel etiam
habent, cos ubique locorum interficere , corum- partes belligerantes fe ejus cognitioni fubmittere
que res capere jure gentium licet , fi ipforum nolint. Potior igitur caufa eft jus imperii quod
perfonam refpicimus : nam de territorio alia habet dominus pacati territorii , & quod reve-
quæftio. Quo vero in loco hoftem invadere & renter habere debent partes controvertentes , &
invafum intercipere licet , tradit Auctor ; nec in co civiles focietates conveniffe dicendum , ut
diftinguuntur hic loca privata a publicis , pro- cuique Principi in fuo territorio illæfa & invio-
fana a facris & religiofis. Sic Joabum in taber- lata effet majeftas ; maxime vero violaretur , fi
naculo Domini juxta altare occidere juffit Salo- quis auderet publicam fecuritatem tranquillita-
mon. Huc pertinet illud Euripidis ; temque perturbare ; cum autem ca potiffimum
Hunc , qui facinorum confcius, nec legibus confiftat in co, ut quifque fit tutus ab invafio-
Fidens ad aras volvitur fupplex Deum, ne & offenfione alterius privati , eidem imperio
Trahere ad tribunal nulla relligio mihi. ſubjecti , five ex caufa permanente , five pro
Malafemper aquum ferre , qui fecit mala. tempore quamdiu eodem in territorio commora-
Sed quæritur , an idem liceat in territorio alie- tur, tanquam perturbator publicæ tranquillitatis
no? Alienum territorium fecuritatem præftat , & fecuritatis habendus , qui privata auctoritate
inquit Albericus Gentilis , quamobrem tra- in alterum impetum facit & lædit , fundatum in
ditur > quod capta in alieno territorio non hac tacita conventione , quæ naturali ratione in-
efficiantur capientium , itaque reftituenda fint nititur, Pauli Jurifconfulti refponfio in l. 176. ff.
domino territorii repetenti , neque movet , de. R. J. ubi ftatuit , non effe fingulis conceden-
quod ubi principium fugæ factum fit , ibi lice- dum , quod per magiftratus publice poffit fieri, ne
bat capere : nam mutato territorio mutatur po fit occafio majoris tumultus faciendi. Quam-
teftas. Sic judicatum , ut Hifpani a Gallis ho- obrem in bene conftituta civitate nemini fibi
ftibus fugientes in territorium Anglorum , non jus dicere licet , & propria auctoritate vim ali-
fierent hoftium perfequentium. Et exemplum cui inferre , ubi judicia vigent , præterquam
renovatum vidimus in Hifpanis itidem fugien- quod foli Principi competat , vel quibus de-
tibus a claffe Anglica hoftica in littus Gallicum mandavit , fummum imperium , quod jus vitæ
anno octavo & octogefimo. Verum recte fta- & necis comprehendit , tum etiam fupremum
tuit Zeiglerus , rationem , quam Auctor adfert , dominium in bona & res non duntaxatfubdito-
veram effe cur non licet eos interficere vel rum , fed & omnium qui in fuo territorio moran-
offendere , qui in pacato territorio inveniuntur tur , quamobrem nemini privato licet aliquem
hoftes ; quippe , ut inquit , fieri poteft , ut vel lædere vel in perfona fua vel rebus , nifi publi
ipfa Refpublica media in territorio fuo cognitio- ca auctoritate munitus.

IX. 1. Cæterum ut ad rem redeam , quam late licentia ifta fe pro-

tendat vel hinc intelligitur , quod infantium quoque & feminarum
cædes
 61
CAPUT IV. S. 1x.

cædes impune habetur , & ifto belli jure comprehenditur. Non huc

adferam quod Hesbonitarum feminas & pueros Hebræi occiderunt , Deuter.

& quod idem fieri imperatur in Cananæos , & quorum connexa cum 11.34.
Cananæis caufa : Dei ifta funt opera , cujus in homines jus majus eft Deuter.
xx. 16.
quam hominum in beftias , ut alibi differuimus. Illud propius acce-
dit ad teftandum morem communem gentium , quod in Pfalmo bea- Pfalmo

tus dicitur fore qui Babyloniorum infantes petræ allidet , cui par eft cxxvI .
Homericum illud :
1010 καὶ νήπια τέκνα

Βαλλόμενα προτὶ ἄςυ ἐν αινῇ διηοτῆτι .

Illifaque corpora terræ

Infantum , favus dum concutit omnia Mavors .

2. Thraces olim capta Mycaleſſo feminas quoque & infantes oc-

ciderunt , narrante Thucydide. Idem de Macedonibus cum The- Lib.1 .

bas cepiffent narrat Arrianus . Romani capta llurgi urbe Hifpaniæ ,

ἔκτειναν ὁμαλῶς καὶ παιδία καὶ γυναῖκας , fine difcrimine interemerunt etiam mulieres &

pueros , quæ verba funt Appiani.

Germanicus Cæfar Tacito narratur Lib. An.
I.
vicos Marforum ( Germaniæ is populus ) ferro flammiſque perva-

ſtaſſe , additurque : non fexus , non atas miferationem attulit. Titus Ju-

dæorum etiam pueros & feminas in fpectaculo feris laniandos propo-

fuit. Et tamen hi duo ingenio minime fævo fuiffe creduntur : adeo

fævitia illa in morem verterat. Quo minus mirum fi & fenes interfi-

ciuntur , ut a Pyrrho Priamus. An. 11 .

COMMENTARIUS.

Icendum mihi videtur jus naturale & divi- jure aliquando innocentes juxta nocentes inter-
num dictare , ne infontem & juftum occida- ficere , fcilicet , quoties ad eam neceffitatem re-
mus , Exod. 22.7 . tum etiam fpeciale edictum , dacti belligerantes , ut nec victoriam deportare
quod licentiam in bello limitat & moderatur , nec civitatem expugnare atque in poteftatem re-
exftat Deut. 20. 13. quo vetitum , inulieres at- digere alia ratione queant. Salus enim publica
que infantes occidere. Ipfe quoque Auctor li- anteponenda quorundam innocentium interfe-
centiam, quam quifque jure belli habet læden- tioni. Si innocentium caufa parcendum effet
di omnes qui intra fines hoftiles funt ex metu hoftibus , vix unquam caftra hoftium oppugna-
damni , quod ab illis inferri poffet , deducit §. 6. re licitum foret , cum femper nonnulli innocen
vel fi aliquid damni a fœminis , faltem nullum tes immixti fontibus. Dicendum igitur , aliud
a pueris vel infantibus metuendum, & proinde effe ex intentione & animo occidere innocen-
nec etiam licentiam eos interficiendi adeo late tes , aliud neceffitate coactus quafi invitus ad
patere dicendum arbitror , uti etiam Auctor cap. deportandam victoriam & debellandum hoftem ,
11. illis parcendum ftatuit. Iis itaque parcen- vel éxpugnanda oppida innocentes juxta nocen-
dum quantum fieri poteſt , recta ratione , & divi- tes interficere. Hoc licitum & permiffum tum
no jure fancitum. Femina nomen hoftis nonca- naturali tum divino jure , illud in foro exteriori
pit , inquit Seneca . Cum captivis & fœminis duntaxat , quatenus poenæ humanæ non fubja-
gerere bellum non foleo , armatus fit oportet quem cet. Verum objici nobis poffèt, quod fi per
"
oderim : dicebat Alexander Curt. Lib. 3. Arma le vetitum & illicitum parvulos & fœminas tan-
habemus non adverfus eam atatem , cui , etiam quam innocentes interficere , neceffitate non
captis urbibus parcitur , fed adverfus armatos , in- exigente , qui potuit Deus permittere , imo
quit Camillus apud Livium lib. 5. Excipienda imperare , ut Hesbonitarum fœminas & pueros
vero mulieres , quæ virorum munia agunt , ut occiderent Hebræi , eodemque jure in Cana-
de Amazonibus traditum. Verbum itaque lineos fævirent? Hæc Hac Dei opera funt , cujus in
cere ab Auctore eo fenfu fumitur , quatenus im- homines majus jus eft , quam hominum in be-
pune fit in foro exteriori & hominum judicio. ftiás , quafi Deus ex jure abfoluti dominii in
Evenire tamen poteft , ut licitum etiam fit omni homines , innocentem perdere & internecioni
dare
H 3
 62 LIBER Í V. S. IX. X. XI .

dare pro lubitu poffet , falva juftitia & fanctita- | num tractamus , viis hominum hic infiftimus.
te divina , quemadmodum homo ex jure domi- Imo viam illam oftendimus , quam inire & illi
nii , quod habet in beftias eas occidendi , de- infiftere nos voluit Deus. Illa extraordinaria
ftruendi falva confcientia & illæfa juftitia facul- Moyfis facta , Dei juffa , non funt nobis rapien-
tatem habet. Quemadmodum nulla intercedit da in confequentias , inquit Alberic. Gentil. de
homini cum beftiis juris communio , quatenus jur. bel . cap. 21. Via mea non funt via veftra
fumpto juris vocabulo co fenfu , quo fignificat neque cogitationes mea cogitationes veftra , ipfe
regulam & normam agendorum quæ docet & inquit Jehova. Perperam vero pro communi
nos informat de iis , quæ facere vel permittere more adducit Auctor Pfalmiftam : nam & ipſe
debemus in totius vitæ curfu , id eft, in natu- hunc morem fatis inclementem pronunciat com-
rali vel focietate civili degentes , lædere vel in- ment. ad h. l. qui odio impiarum gentium pro
juria affici dici nequeunt , quoties cas occidimus illo tempore excufabatur. Recte Ofiander :
& in ufum noftrum convertimus , neminem Hac non dicuntur per modum probati ufus genti-
lædere dictat præceptum narurale , refpiciens um , fed per modum pradictionis & vaticinii.
animal rationale , ideoque hominem juris fub- Quod fcilicet Deus daturus fit Perfis & Medis
jectum capax. Verum quidquid agit Deus , fucceffum , quibus ufurus fit ad vindicandas inju-
juftitiæ refpondet, quemadmodum eft ipfa jufti- rias , quas Ifraëlita acceperunt a Babyloniis , tum
tia, ita nihil agit quin conveniat juftitiæ , nec etiam quia juftum Dei judicium hic exponitur ,
aliter agere falva fanctitate fua poffet. Omnes quod ipfe exerciturus fit. Beatum pronunciant
ejus viæ juftæ funt , voluntas Dei juftitia fum- fancti eum populum , quem excitabit Domi-
ma; atqui juftitiæ repugnat innocentem punire nus , ut rependat juftitiam impiis , qui fummam
& internecioni dare. Dicendum non ex jure in populo Dei crudelitatem exercuerant ; Bea-
dominii abfoluti , fed juftitiæ juffiffe , ut omnes tum quoque populum pronunciant , qui Baby-
iftos populos fine ullo fexus vel ætatis difcrimi- loniorum infantes faxo illiferit. Adjuvare di-
ne delerentur: graviffimis enim peccatis inqui- gnetur Dominus illas manus , quæ fevere vin-
'nati jam dudum acerbiffimas poenas promeriti dicabunt vicem noftram , & fine mifericordia
erant , vid. quæ annotavimus cap. 20. S. 4 lib. fic difperdant , ut nunquam amplius crefcas , ut
2. Verum notandum , quod juifa ejufmodi ex- ne lactentibus in te parvulis parcere velint , fed
traordinaria nobis non tanquam exemplar ad imi- omnia occidant. Alias fummam redolet cru-
tandum proponit , quafi eodem modo cum ho- delitatem in turbam imbellem & innoxiam fæ-
ftibus agendi nobis facultas. Nos jus homi- vire.

X. 1. Ne captivi quidem ab hac licentia exempti. Pyrrhus apud

Troad. Senecam ex recepto tunc more :

Lex nulla capto parcit aut pœnam impedit.

In Cyri Virgiliana belli lex hæc dicitur etiam in feminas captivas.

Ita enim ibi Scylla :

At belli faltem captivam lege necaffes.

Sed & illo Senecæ loco de femina , Polyxena nimirum , occiden-

da agebatur. Hinc illud Horatii :

Vendere cum poffis captivum , occidere noli.

Adelph. Ponit enim licere : & Donatus , fervos dictos qui fervati effent quum
act. 2.
eos occidi oporteret jure belli : ubi illud oporteret , improprie , pro lice-
fcen. I ret pofitum videtur. Sic a Corcyræis interfecti captivi ex Epida-

Lib. 1. mno , narrante Thucydide. Sic quinque millia captivorum ab An-

Ap. An- nibale occifa . Apud Hirtium bello Africano Scipionem fic allo-
nib.Dion.
XLVII. quitur centurio Cæfarianus : Tibi gratias ago , quod mihi vitam incolu

mitatemque belli jure capto polliceris.

2. Nec tempore ullo excluditur poteftas occidendi tales fervos ,

id eft , bello captos , quantum ad jus gentium pertinet : etfi legi-

bus civitatum hic magis , illic minus adftringitur.

XI. Quin & fupplicum occiforum paffim occurrunt exempla ,

ut ab Achille apud Homerum , apud Virgilium Magonis & Tur-

ni : quæ ita narrari videmus ut defendantur fimul illo quod dixi
belli
 CAPUT ´´ IV. · S.XI.XII. 63

belli jure. Nam & Auguftinus laudans Gothos qui fupplicibus & 1.deci
in templa perfugientibus pepercerant : Quod belli jure fieri licuiffe , vit.Dei.
ait 92..

illicitum fibi effe judicarunt. Nec qui fe dedunt femper recipiuntur , ut

in pugna ad Granicum Græci qui Perfæ militabant : apud Tacitum Anm.

Ufpenfes veniam liberis corporibus orantes : quod afpernati , inquit ,

funt victores , ut belli potius jure caderent. Nota & hic belli jus.
XII. Sed & acceptos in deditionem fine conditione ulla legas Dion.
XLV.
interfici ; ut a Romanis Pometiæ principes , a Sulla Samnites , a
Liv. II.
Cæfare Numides , & ipfum Vercingentorigem : imo mos hic fer-

me perpetuus Romanorum in hoftium duces , five captos five de-

ditos , ut triumphi die occiderentur , quemadmodum Cicero nos

docet quinta Verrina , Livius tum alibi tum libro xxvIII . Taci-
tus Annal . XII . & alii multi. Eodem Tacito memorante Galba de- Hift. 1 .

cimari juffit quos deprecantes in fidem acceperat : & Cæcina in de-

ditionem accepto Aventico in Julium Alpinum e principibus , ut
concitorem belli animadvertit cæteros veniæ vel fævitiæ Vitellii

reliquit.

COMMENTARIUS.

Ui enim mortem nobis moliuntur , ut & afflictare afflictos. Imò fi nimis durum vi-
QU morte afficiantur digni funt. Quamobrem fum Chriftianis captos in fervitutem redigere ,
jure belli & occidi poteft captivus , nifi vitám quamobrem jus iftud gentium de captivis in eos
ipfi fervare promiffum. Ex ejufmodi promiffo non obfervatur , multo magis in captivos fævi-
nova oritur obligatio , qua tenemur fidem fer- re vitamque ipfis adimere nefas habetur ; man-
vare. Quod fervabantur a Romanis , fructuum fit tamen inter Chriftianos mos captivos cufto-
percipiendorum caufa , non legis neceffitate oc- diendi donec pretio redimantur , de quo conve-
cidere captivum vetantis factum. Unde Ho- nire folent belllgerantes , & habita ratione mu-
ratius : neris , quo quifque fungitur in bello , certum
Vendere quum poffis captivum , occidere noli: pretium, quo fe redimere poffunt captivi , pa-
Serviet utiliter. Sine pafcat durus , aretque : to definiri folet. Idem de iis , qui fe in de-
Naviget , ac mediis hyemet mercator in undis : ditionem dederunt veniamque petierunt, ftatu-
Annona profit : portet frumenta, penufque. endum. Notat Alciatus in l . 239. ff. de V.S.
Ejufmodi enim promiffio vel expreffe, vel tacite non licere hoftem poftquam captus eft , feque
fieri poteft. Expreffe quandoque fit , cum ca- dedidit , occidere , fed tantum arma adhuc te-
ptivo vitæ confervationem imploranti eam pro- nentem , neque fe volentem dedere. In dedi-
mittimus. Tacite vitam condonaffe videtur, titium autem fævire nefas effe , neque id bonos
qui fervorum numero captivum adfcribit , ejuf- Imperatores unquam permififfe. Sermonem
que minifterio utitur. Hinc fervos a fervando hic habemus de fupplicibus, qui fine conditio-
dictos teftantur Jurifconfulti. Quamobrem cum ne fefe dediderunt : nam iis , qui cum condi-
femel bello captos in fervos recepimus , ferva- tione fefe dediderunt , ignofcere fides etiam a
re debemus , non occidere , quia , qui vitam fe- nolentibus exigit. Exempla , quæ in contra-
mel alicui condonavit cum adimere poffet , eum rium ex profanis hiftoriis adducuntur , non de-
nifi ex nova fuperveniente caufa occidere ne- cet imitari Chriftianos , quos lex caritatis rectius
quit, uti recte contra Auctorem noftrum fta- inftituere oportet. Auctor etiam habet fermo-
tuit Henninges. Clementia vero & Chriftia- nem non de eo , quod per fe juftum & hone-
na caritas , quæ etiam in bellis locum habere ftum , fed 8 quod impune facere licet; quippe
debet, quæ geruntur inter Chriftianos , nobis jus gentium naturali æquitate deftitutum , fub-
fuadet , ut in mitiorem femper partem incline- nixum pravis moribus , vix juris nomine venirê
mus , nec tam attendamus quid jure belli face- poteft, neque etiam defunt exempla & veterum
re licet , quam quid fuadente æquitate , clemen- teftimonia , quæ noftræ fententiæ favent. Omni-
tia & caritate, qua proximum etiam nobis for- um tum in cives, tum peregrinos , maximum eft
te infidiantem , amplecti debemus, facere opor- peccatum , quum peccatur in fupplices , inquit Pla-
tet. Repugnare autem videtur cum clemen- to 5. de LL. Par eft delictum , fi quis & fuppli-
tiæ , tum etiam caritati , ut , cujus vitam fer- cem hofpitem malo afficiat , inquit Heliodus.
vare poffumus falva noftra , eum occidamus. Supplices facrofanctos & contra eorum violato-
Non eft magni animi infultare victis , premere res iram Dei implacabilem teftatur Paufanias.
XIII. r.
 64 LIBE III. S. XIII .
R

XIII. 1. Solent interdum hiftorici caufam interfectorum hofti-

um , captorum præfertim aut fupplicum , referre aut ad talionem ,

aut ad pertinaciam in refiftendo : fed hæ caufæ , ut alibi diftinximus ,

fuaforiæ magis funt quam juftifica. Nam talio jufta & proprie di-

&
ta in eandem perfonam quæ deliquit exercenda eft , ut intelligi
poteft ex his quæ de pœnæ communicatione dicta funt fupra. Con-

tra vero ex bello plerumque id quod talio dicitur in malum redundat

corum quorum in eo quod accufatur nulla eft culpa . Cujus morem fic
defcribit Diodorus Siculus : έ γὰρ ἡγνόεν δι αυτῶν τῶν ἔργων μαθόντες , ὅτι τοῖς δια-
πολεμᾶσι κοινῆς τῆς τύχης ὑπαρχέσης , ἀμφοτέρες κατὰ τὰς ἥττας τοιαῦτα ἀνάγκῃ παθεῖν , οἷα ἂν
сит
αυτοὶ πράξωσιν εἰς τὰς ἀτυχήσαντας . Neque enim ignorabant ipfis rebus edofli ,

bellantium par fit fortuna , alterutris fi male rem geffiffent id expectandum quod

ipfi in victos ftatuiffent. Apud eumdem Philomelus dux Phocenfium ,

διὰ τῆς κολάσεως τὰς ἐχθρὸς ἐποίησε μεταθέσθαι τῆς ὑπερηφάνε καὶ δεινῆς τιμωρίας : pari pana
exacta effecit ut hoftes afuperbo & infolenti fupplicio temperarent .

2. Pertinax vero ftudium in partes nemo eft qui fupplicio di-

1 Gath . gnum judicet , ut apud Procopium Neapolitani Belifario refpon-

dent ; quod tunc maxime obtinet cum partes illæ aut a natura affi-
gnatæ aut honefta ratione electæ funt. Imo tantum abeſt ut in eo

crimen fit , ut pro crimine habeatur fi quis præfidio decefferit , præ-

Polyb. fertim veteri jure militari Romano , quod hic nullam ferme admit-
lib . 1.
VI. tebat metus aut periculi excufationem. Præfidio decedere apud Roma-

Lib.xxiv. nos capitale eft , ait Livius. Ob utilitatem ergo fuam quifque fummo
illo rigore , ubi vifum eft , utitur : defenditur autem rigor ille apud
homines eo gentium jure de quo nunc agimus .

COMMENTARIUS.

Poffunt aliquando cafus exiftere , quibus fe- inquit Auctor , delicti auctorem tenet . Quem-
verius in fupplices & captivos confulendum admodum delictum perfonale eft , ita nec pœ-
fuadet publica falus , nec diffuadet juftitia , fci- na debet egredi perfonam delinquentis , licet
licet , fi nobis bellum fit cum iis , quibus fævi- lex jubeat , ut quifque pro fuo duntaxat , non
tia & crudelitas bellandi norma & regula , ut alterius peccato luat mortem & plagas : 4 exigit
codem jure in eos, quo in nos ufi , utamur. Non enim talio , ut quifque patiatur quod ipfe fecit ;
repugnat juftitiæ, fed conducit quandoque falu- verum an revera culpa talis in bello aliena , du-
ti communi ejufmodi talionis ufus , ut hac ra- bitare merito licet , inquit Zeiglerus ; quippe ,
tione avocentur a crudelitate & fævitia. Sic ta- ut inquit Albericus Gentilis , non dici hic va-
lionem precatur urbi Chaldeorum Pfalmifta 137 let , non illos effe fe , qui crudeliter egerint ,
Filia Babylonis mifera ! beatus qui retribuet tibi adeoque non effe tractandos crudeliter. Nam
retributionem tuam , quam retribuifti nobis. Sum- unum corpus funt hoftes , ut unum corpus eft
mam quippe in populo Dei crudelitatem exer- exercitus. Unum corpus eft eorum , qui ab
cuerant , viciffim ergo & ipfis vaftationem mul- una parte faciunt pacem : alterum eorum , qui
to crudeliffimam fancti imprecantur , quam jure ab altera parte ; & fic ab una parte qui bellum
talionis pati merebantur. Eamque eo fignifi- faciunt ; & finguli tenentur , etiamfi delictum
cant , quod beatum pronunciant cum populum, ab univerfis patratum fit. Velim tamen , in-
quem excitabit Dominus , ut rependat juftitiam quit , mifericordiorem erga hos effe hoftem , qui
impiis, eandem menfuram repenfurus tibi , ôBa- vere alieno laborant vitio. Refiftendi vero per-
bylonia, qua nobifcum impie egifti. Vos illifi- tinaciam nonnunquam feverius punire , juftitiæ
ftis parvulos noftros faxo , nec in te parvulos par- non repugnare mihi videtur , præfertim fi urbs ,
cituros hoftes , fed omnia occidant precamur. arx vel caftellum, nec natura , nec arte muni.
Durum quidem videtur nocentes juxta innocen- tum , toti exercitui vel copiarum magno nume
tes eidem pœnæ fubjici , & alienæ culpæ reos ro cedere recufat cui refiftere longe impar ; ejuf-
alios agi : talio enim jufta & proprie dicta , ut modi pertinacia fumma malitia eft, & fanguinis
huma
 CAPUT IV. S.XIII.XIV. XV. 65
•
humani profundendi illicitæ libidinis nota , quæ fortibus in pretio magis & honore , quam odio
pœnam meretur : Homini non eft homine prodige habenda.
utendum, inquit Sencca Epift. 86. Alias viris

XIV. Idem jus & in obfides ufurpatum , nec in eos tantum qui Plut.de
fe obligaverant quafi ex conventione , fed & in eos qui ab aliis tra- claris
mulierib.
diti. A Theffalis occifi olim ducenti quinquaginta , a Romanis Diony

Volfci Aurunci ad trecentos . Notandum autem folitos obfides dari vi . Tac.

Ann. XII.
etiam pueros , ut a Parthis , quod & a Simone Macchabæorum uno I Mac-

factum legimus , & feminas ut a Romanis Porfenæ temporibus , & ca. xIII.
17.
a Germanis narrante Tacito.
Hift.IV.

COMMENTARIUS.

Nar
Brides funt ,qui fidei publicæ fervanda cau- | bello Lucenfibus a pacto defcifcentibus
fa Principi aut Duci exercitus dantur. Sive fes tamen , ut magni erat animi , obfides domum
illi fefe fponte ex amore erga patriam obtule- remifit , neque pretium libertatis ullum depofcens ,
rint, five a civitate ſelecti fuerint , in illud ve- neque per id ullas conditiones civitati extorquens.
niunt periculum , ut fi civitas , fidem hofti da- Agath. lib. 1. Goth. com. Quod fi ipfi peccarent
tam , fallat , etiam occidi poffint , & quidem obfides , tum non foret fententia atrox , qua obfides
plures interfectos teftantur exempla ab Auctore damnaret. Quando obfides , inquit Molina , da
adducta. Verum in eorum pedibus eo fenten- ti innocentes funt , quia vel non funt doli capaces ,
tiam , qui ab interna morali juftitia eorundem vel in caufa non fuerunt , ut Princeps , aut Refpu
internecionem alienam ftatuunt: non enim ipfis blica , qua illos dedit , fidem frangeret , neque ul-
imputandum , quod pactum violatum , fed Rei- lo dolo ufi funt , interfici non poffe propter peccatum
publica. Quamobrem atrox vifum optimis Im- fui Principis aut Reipublica ; tametfi retineri ac
peratoribus, in obfides ad internecionem ufque fervituti fubjici poffint. Si vero nocentes fint, in-
animadvertere , præfertim nihil fraudis occul- terfici poffunt , modo culpa tanta pœna fit di❤
tantes nihil acerbi committentes. Gothico
gna.

XV. 1. Sicut autem jus gentium permittit multa , eo permit-

tendi modo quem jam explicavimus , quæ jure naturæ funt vetita ,
ita quædam vetat permiffa jure naturæ. Nam quem interficere li-

ceat , eum gladio an veneno interimas nihil intereſt , ſi jus naturæ

refpicias : jus inquam naturæ : nam generofius quidem eft ita oc-

cidere ut qui occiditur fui defendendi habeat copiam : fed non de-
betur hoc cuiquam qui mori meruit. At jus gentium , fi non omni-
um certe meliorum jam olim eft , ne hoftem veneno interficere li-

ceat : qui confenfus ortus eft ex refpectu communis utilitatis , ne

pericula in bellis quæ crebra effe cœperant nimium intenderentur.

Et credibile eft a regibus id profectum , quorum vita ab armis an-

te alios defenditur a veneno minus quam aliorum tuta eſt , nifi

defendatur juris aliqua religione & metu infamiæ.

2. Clandeftina fcelera vocat Livius de Perfeo loquens : nefas bro
Livius li
XLII.
Claudianus agens de infidiis in Pyrrhum a Fabricio rejectis , & Ci- debello
cero fcelus eandem hiftoriam tangens. Communis exempli inter- Gild.

effe ne tale quid admittatur ajunt Confules Romani in epiftola ad off

L..III.
111.
Pyrrhum quam ex Cl . Quadrigario recitat Gellius : apud Valeri- c.8.
Lib.y.
um Maximum eft , armis bella non venenis geri debere. Et Tacito me- 6.5.

morante , cum princeps Cattorum Arminii mortem veneno pro- Ann. 11,

mitteret , rejecit Tiberius , ea ſe gloria æquans prifcis imperatori-

1 bus.
 66 LIBER III S.XV.XVI.XVII .

bus. Quare qui licitum volunt hoftem veneno occidere , ut ex Ve-

11. Conf.getio Baldus , refpiciunt merum naturæ jus ; illud autem quod a
188.
gentium voluntate ortum trahit prætervident.
XVI.:
.r . Diſtat a tali veneficio nonnihil & ad vim accedit pro-

pius , fpicula veneno inficere & geminare mortis caufas , quod de

Getis tradit Ovidius , de Parthis Lucanus , de Afris quibufdam Si-

lius , & nominatim de Æthiopibus Claudianus. Sed hoc quoque

contra jus eft gentium non univerfale fed gentium Europæarum &

Salisb. fi quæ ad Europa melioris cultum accedunt. Quod recte a Salisbe-

VIII. 20. rienfi obfervatum eft , cujus hæc funt verba : Nec veneni , licet videam

ab infidelibus aliquando ufurpatam , ullo unquam jure indultam lego licentiam.

Ideo ferrum infamare veneno dixit Silius.
2. Nam & fontes veneno inficere , quod ipfum quoque aut non la-
Lib. 2.
tet aut non diu latet , Florus ait effe non tantum contra morem majo-
rum ,
fed & contra fas Deûm : ficut jura Gentium Diis affcribi aucto-

ribus folere alibi quoque a nobis annotatum eft. Neque vero mirum

videri debet , fi ad minuenda pericula tales fint quædam bellantium

Strabo l. tacitæ conventiones , cum olim Chalcidenfibus & Eretrienfibus ma-

X.
nente bello convenerit µ¿ña cóλois , ne miffilibus uti liceret.
XVII . Cæterum non idem ftatuendum de aquis fine veneno ita
Pauf.l.
ult. corrumpendis ut bibi nequeant , quod Solon & Amphictyones le-

Front. guntur in barbaros juftum cenfuiffe : & Oppianus de Pifcatu , quar-

L.III. to , ut fuo fæculo folitum commemorat. Id enim perinde habetur
Æfch.de
maleob. quafi avertatur flumen , aut fontis venæ intercipiantur , quod & na-
leg. tura & confenfu licitum eft.

COMMENTARIVS.

Uod quarundam gentium mores introdu- jus gentium vocatur ejufmodi licentia non gen-
Querunt , id non ftatimjus gentium nuncu- tium juri in recta ratione fundata ,fed pravæpave
pandum , verum quod præeunte rationis difcur- confuetudini adfcribenda , uti ftatim diximus.
fu conſtitutum , recte juris gentium nomine ve- Quamobrem , quamvis agens in foro humano
nit. Jus gentium & naturale eadem in ratione nulli pœnæ obnoxius , attamen in foro divino
fundatum, quamobrem fibi oppofita effe ne- confcientia reum peccati eum facit, & proinde
queunt. Alibi notavimus jus gentium a jure a pœna non immunem pronunciat. Ex qui
naturæ non differre , nifi quibufdam circum- bus perfpicimus quæ jure naturæ vetita , ca nun
ftantiis & intervenientibus mediis , quæ ad illud quam aliquo jure permitti poffe quafi licita.
inducendum adhibentur. Unde quædam im- Verbo licere ea in fignificatione fumpto , qua
mediate ex jure natura profluentia , quædam aliquid recte , jufte & honefte , tum in foropo
mediate , id eft , neceffitate humana exigente , li , tum etiam foli fieri dicimus. Quæ autem per-
duce ratione conſtituta dicuntur. Quamobrem miffa jure naturali , nullam agendi vel omit-
mihi non videtur jus gentium fano fenfu dici tendi moralem neceffitatem continentia , exi-
poffe, quod pravis quarundam gentium mori- gente neceffitate humana , vetari poflunt impu
bus introductum , juri naturali oppofitum , & ne. Sed vehementer dubito, an in eorum nu-
proinde rationis dictamine deftitutum, imo eidem mero , quæ jure naturæ permiffa , gentium vero
contrarium. Quamobrem jus gentium perpe- vetita funt , haberi poteft exemplum quod ad-
ram ab Auctore nuncupari mihi videtur , quod ducit Auctor ; omne illud quod honeftati & bonis
permittit multa , quæ jure naturæ vetita; nullum moribus repugnat , tum etiam inhumanum vide
jus humanum licita & honefta efficere poteft , tur , nec jure naturæ permiffum ftatuo ; atqui họ,
quæ jure naturæ vetita. Sin autem quædam na ftem veneno interficere bonis moribus & hone

turæ jure illicita , licite fieri permittunt gentium ftati repugnare videtur; ergo nec permiffumjure
mores , fcilicet quoad impunitatem , perperam naturæ dicendum; quod honeſtati & bonis mori-
bus
 CAPUT IV. S.XVII . 67

bus contrarium probat tot gentium moratiorum non unice id intendunt , fed eo boni Im-
confenfus , quæ hoc genus hoftem interficiendi peratoris intentionis aciem collimare oportet ,
improbarunt, ut conftat ex eorum teftimoniis ut hac ratione inducatur hoftis › pacem &
ab ipfo Auctore allegatis , proprius occidendi amicitiam renovare potius, quam manus conferere
modus in bello per arma, non ea quæ venena- & in ftatu belli vivere , eo animo hofti damnum
ta funt , adeóque & certam mortem adferunt , inferendum , neceffitatem non animum ad no
quamvis non lethale vulnus ; fed ejufmodi quæ cendum & fæviendum pronum caufam belli effe
lethalia quidem vulnera inferunt , fed non omnia, oportet , quoties vero , neceffitate exigente , bel-
non inhumanum , nec charitati & naturali cogna- lum fufcipiendum , parcendum , quantum fieri
tioni repugnat, quæ non penitus fublata , indicto poteft , humano fanguini , idque cuique grega-
bello , quia natura adverfatur ejufmodi bellum , rio incumbit militi naturæ dictamini obedienti .
quod ad humanum genus penitus delendum vide- Si venenis uti permiffum naturæ jure , quid bel-
turfufceptum. An & honeftum & viro forti con- lum quam fanguinolenta carnificina , & latro-
veniens clandeftine > nulla fui defenfione reli- num fociata multitudo. Quamobrem apud gen-
Яa adverfario , veneno hoftem tollere ? bellum tes, faltem moratiores deteftata hæc debellandi ra-
enim eft per vim certatio , venenum vero a vi tio,non ob cam duntaxat quam Auctor adfert cau-
diftinguit Ulpianus l. 1. ff. de S. C. Silan. fi ve- fam, verum quod ratio ipfis dictabat, bella armis ,
neno non per vim necatus , nefas effe , dicit Flo- non venenis gerenda. Quamobrem Flor. lib. 2 .
rentinus hominem homini infidiari , l . 3. ff. de Mixtis nefas , veneno fontibus infamem fecit vi-
Juft. Jur. Vim vi repellendam , non infi- & toriam , nam contra fas Deum , moresque majo-
cior quod liceat hoftem interficere , fed non rum medicaminibus impuris facrofanita Romana
quovis modo , vinci fatius quam malo more vin- arma violavit , neque enim ita eft ad victoriam in-
cere, inquit Salluft. Cui etiam accedit , quod cumbendum , qui fcelefte & impie factorum nomen
omnis intentio directe tendens ad interficien- declinas. Si per fe nefas id credidere gentes ,
dum hominem & humanum fanguinem profun- quî naturæ jure permiffum dici poteft ? Quam-
dendum repugnat juri divino & naturali , quod obrem & in co convenêre & tacito quafi una-
vitæ hominis parcendum dictat : fi intentio ejuf- nimi confenfu gentes , faltem moratiores , hanc
modi mala ; ergo & actus, qui intentioni con- licentiam illicitam duxerunt , uti teftantur tefti-
fequendæ conveniunt , quid aliud intendit quam monia ab Auctore adducta. Laudat Ambrofius
proximum , fui fimilem , e medio tollere , nul- factum Fabricii , cujus mentionem hic facit Au-
la vitæ tuendæ fpe reliqua. Non inficior in bel- &
tor : Praclare , inquit , ut qui virtutis certamen
lo juſto id licitum , verum oportet ut illa inten- fufceperat , nollet cum fraude vincere, & victoriam
tio fit conjuncta cum defenfione fui , five animo fine honeftate turpem pronunciabat. 3. off. 14. Et
fe vitamque tuendi , etiam cum internecione ad- ipfe Pyrrhus de Fabricio : Ille eft Fabricius, qui
verfarii , fi nulla fe ratione aliter tueri poteft , difficilius ab honeftate , quam fol a fuo curfu aver-
vim & periculum a fe depellere quidem inten- ti poffet. Quod honeftati contrarium fimul quo-
dit , verum fi vulnus hofti infligendo fefe expc- que naturæ jure vetitum oportet. Vides quan-
dire & periculum evadere poffet, præfumendum tum momenti fit in modo , ut factum probetur?
virum juftum & pium confcientiæ dictamini ob- Adulterum ferro , non veneno , licet occidere :
temperantem , tum etiam generofum, qui ani- non hoftem veneno , non malis artibus ; nufquam
mi magnitudinem non exiguo habet in pretio, vi- enim non improbat malitiam lex : tela tincta ve-
tæ hominis parciturum , intendit hic vitam tue- neno in bellis interdicta. Quod lex permittit
ri quacunque ratione & quocunque modo po- ut fiat , id non ftatim qualibet via efficis , uti diffe-
teft , alter primario videtur intendere hoftem oc- rit Erafmus. Itaque nec fpiculis aut telis vene-
cidere , & quidem nulla fpe evadendi ipfi reli- natis uti fas eft , unde de Getis notat Ovid. 1 .
Eta. Qualis intentio , uti diximus , repugnare de Pont. quafi & juri naturæ & gentium melio-
nobis videtur tum divino tum juri naturæ , & rum moribus contrarium :
proinde etiam idem vetat ejufmodi adhibere me- Qui mortis favo geminent ut vulnere caufas
dia,, q
uæ huic intenti inferv ,t
iunt anquam u-
h Omnia vipereo fpicula felle linunt.
oni
mani gener confe per fe exitio . Non Et de Ethiopibus Claudianus.
is rvatio f a
homin , fed bellu nin
is arum atura in alterius exi- Athiopum geminata venenis vulnera.
tium prona , homin h c g , Infame fcelus vocat Silius Syl. 3.15.
es ominum aufa enerati
ut fe mutu adjuv , & f i b i i n v icem p r o def- fcelerataque fuccis
o arent
fent ; quam
obre homo naturæ obediens homi- Spicul dirige , & ferru infam
a re m are veneno .
m
ni nocer non poteft , & proin
e de naturam huma- De fontib
us
idem dicen
dum
nefas hoc effe con
nam exuiff oport , qui bellu i
e et arum nftar im- traqu mores majo
e rum teftatur Florus , ut fta-
minet exitio fui fimili . Forta q u i s mihi re- tim annot . Genui venen tellus : fed
s ffe avi t a
ponet , hunc effe belli effec
tum , quod , fi al- quis inveni illampursate homi
t r nem ? cum arbore exa-
teri alteri inter
us itum accelerare illicitum ; ergo cuant , liment c e
que ornua lephanti
& faxo rhino-
nec fufci bellu , utpot quod ejufm cerotes , & utroqu apri denti ficas : fciam a
piend m e o- e um que d
di licent c um b . Non in- nocen a
iam oncedit elligeranti dum nimalia : quod tamen eorum telafua ,
b
ficior bellig intend o us m except homin , veneni ; nos & fagitt ungim
era ere mnibus ediis o e s as us
hofte & inimintes debel , q od fieri nequit , ferro ipfi nocent a
m cum lare u ius liquid damus , nos & flu-.
nifi vi & armis , quæ mort
em inferunt , verum mina infici
I 2mus
, rerum natura eleme
ta
.
nXVIII .
 68 LIBER IIL S.XVIII .

XVIII. I. An vero hoftem interficere immiffo percuffore per jus

gentium liceat quæri folet. Sed omnino difcrimen adhibendum eft in-

ter percuffores qui fidem expreffam vel tacitam violant , ut fubditi in

regem , vafalli in ſeniorem , milites in eum cui militant , recepti ut

fupplices aut advenæ aut transfugæ in eos qui receperunt , an vero

nulla teneantur fide , quomodo Pipinus Caroli Magni pater uno co-

mitatus fatellite trajecto Rheno hoftem in cubiculo interfeciffe narra-

tur : quod & a Theodoro Ætolo in Ptolemæum Ægypti regem fimili

modo tentatum refert Polybius , & avavdpov Tónμnv , virilem audaciam vo-

Liv.lib. cans. Talis & ille laudatus ab Hiftoricis Q. Mutii Scævolæ conatus ,
II.
quem ipfe fic defendit , hoftis hoftem occidere volui. Porfena ipfe in hoc

Lib.III. facto nihil nifi virtutem agnofcit. Valerius Maximus pium ac forte
c. 3 . propofitum vocat : laudat & Cicero pro P. Sextio.
2. Nimirum hoftem occidere ubivis licet , non naturæ tantum ſed

& gentium jure , ut fupra diximus : nec refert quot fint qui faciant

aut patiantur. Sexcenti Lacones cum Leonida caftra hoftilia ingreffi

Justin. recta tentorium regis petebant. Paucioribus idem licuit. Pauci erant
II. qui Marcellum confulem ex infidiis circumventum occiderunt : &
Livius
lib.xxvII. qui Petilium Cerialem parum abfuit quin in lecto confoderent.
Tac. Laudat Eleazarum Ambrofius , quod elephantem fupereminentem
Hift.v. cæteris adortus eft , arbitratus ei infidere regem. Neque tantum
DeOff. 1.
cap.40. qui hæc faciunt fed & qui aliis faciendi auctores funt jure Gentium

Liv. lib. inculpati habentur. Scævolæ ad audendum fuerunt auctores illi in

II. bellis adeo fancti veteres Romani ſenatores.

3. Neque movere quenquam debet quod deprehenfi tales exqui-

fitis fuppliciis affici folent : nam id ipfum non eo venit quod in jus

gentium deliquerint , fed quia eodem jure gentium in hoftem quid-

vis licet gravius autem aut levius malum ftatuit quifque pro fua

L.3.q. utilitate. Nam fic & exploratores , quos mittere jure gentium haud
ult.adl. dubie licet , quales mifit Mofes , qualis fuit ipfe Jofue , deprehenfi
Corn.de
Sicaris peffime tractari folent ; ( ἔθος της κατασκόπες κτείνειν , mos eft exploratores

Pun. interficere , ait Appianus ) jufte interdum ab his qui manifefte

:
juſtam habent bellandi caufam ab aliis vero licentia illa quam

dat belli jus. Quod fi qui reperiuntur qui tali opera oblata uti no-
luerint , id ad animi celfitudinem & virium apertarum fiduciam ,

non ad jufti injuſtive opinionem referendum eft .

4. At de his percufforibus quorum facto perfidia ineft aliter cen-

fendum , neque enim ipfi tantum contra jus Gentium faciunt , fed

& qui eorum utuntur opera : quanquam enim in rebus aliis , qui
malorum opera in hoftem utuntur , peccare cenfeantur apud Deum ,
non autem apud homines , id eft , in gentium jus , quia ca in
parte :

Mores leges perduxerunt in poteftatem fuam :

Zib. VIII. Et decipere , ut Plinius loquitur , pro moribus temporum prudentia eft : ta-
men
 CAPUT IV. S.XVIII. 69

men intra jus interficiendi conftitit hæc confuetudo. Nam hic qui Epiftola
fed & ad Rufi-
aliena utitur perfidia , violaffe jus non naturæ tantum , gen- num.

tium creditur. Hoc docent illa Alexandri ad Darium : Impia bella Curt.

fufcipitis , & cum habeatis arma , licitamini hoftium capita. Et mox : qui ne lib.1v.

belli quidem jura in me fervaveris. Alibi : ad internecionem mihi perfequendus Lib . 1v.
eft , non ut juftus hoftis , fed ut percuffor veneficus. Eodem referendum

illud de Perfeo : Non juftum apparere bellum regio animo , fed per omnia Liv.1.
XLII .
clandeftina graffari fcelera latrociniorum & veneficiorum . Marcius Philip- Liv. l.
pus de iifdem factis Perſei agens : Ea omnia quam Diis quoque invifa XLIV

effent , fenfurum in exitu rerum fuarum. Pertinet huc illud Valerii Maxi- Lib. IX.

mi : Viriati cædes duplicem perfidiæ accufationem recepit , in amicis quod eorum c.7.

manibus interemtus eft ; in Q. Servilio Cæpione Confule , quia is fceleris hujus

auctor impunitate promiffa fuit : victoriamque non meruit , fed emit.

5. Caufa cur hic aliud quam in rebus cæteris placuerit ea ipfa eft

quam de veneno fupra attulimus , ne nimium intenderentur pericu-

la corum maxime qui eminent. Negabat Eumene credere , fe , quen- Juft.lib.

XIV.
quam ducum fic velle vincere , ut ipfe in fe exemplum peffimum ftatueret. Apud Lib.x11 .
b.XII .
eundem cum Beffus Dario manus intuliffet , dicitur exempli & com-

munis regum omnium effe caufa : & Oedipus regis Laji cædem vin-

dicaturus apud Sophoclem fic ait :

Κείνῳ προσαρκῶν ἦν ἐμαυτὸν ὠφελῶ :

Et apud Senecam in ejufdem argumenti tragœdia :

Regi tuenda eft maxime regum falus.

Confules Romani epiftola ad Pyrrhum : Communis exempli & fidei viſum

eft , ut te falvum velimus.

6. In bello ergo folenni , aut inter eos qui belli folennis indicendi

jus habent , id non licet : extra vero bellum folenne habetur pro li-
cito codem Gentium jure. Sic in Gannafcum defectorem ſtructas in-
fidias tales degeneres negat Tacitus. Curtius Spitamenis perfidiam An. x1 .

minus ait invifam effe potuiffe , quia nihil ulli nefaftum in Beffum Lib.VII .

interfectorem regis fui videbatur. Sic & in latrones & piratas perfidia

vitio quidem non caret , fed apud gentes odio eorum in quos com-
mittitur impunita eſt.

COMMENTARIUS.

Eri militis, imo viri generofi effe puto
cum Tacito , + palam &- armatum , hoftes
fuos ulcifci , & ex condicto cum illis congre-
diens debellare .
Vir nemo mentis alta clanculum
Velitoccidere hoftem.
Apud Euripidem in Rhefo. In ftatu belli more
agendum. Jure querebatur Alexander patrem
fuum ab iis interfectum effe , quos ingentis pe-
cuniæ fpe ad illud facinus patrandum follicita-
verant, tum etiam percufforem in fe emere vo-
luiffe Darium, unde illis tanquam probrum ob
jicit, quod impia bella fufciperent , & quum
tanta haberent arma , licitarentur hoftium capi
ta. Curt.lib.4. cap. 1. Latrocinia hæc dixit Li-
vius , jufta bella negavit. Sic veteres Romani
afperati funt hanc belli gerendi aftutiam. Quam-
obrem laudatum a Senatu factum Fabricii , quod
perfugam, qui ipfi pollicitus erat , fi præmium
fibi proponere vellet , fe , ut clam veniffet , fic
clam in Pyrrhi caftra rediturum eumque vene-
no necaturum , reducendum ad Pyrrhum cura-
verat , utpote qui maghum dedecus & flagitium
judicabat , qui cum laudis certamen fuiffet , eum
non virtute fed fcelere fuperatum. Cic. offic.
3. cap. 22. Sic etiam David cum Saule bellum
1 3 gerens,
 70 LIBER I Î I.A. S.XVIII . XIX.

gerens , cum ipfi accafio femel & iterum facul pla demonftrant ab Auctore adducta ; verum
tatem præbuiffet cum nullo negotio interficere , non exemplis , fed rationibus juftitiam & ho-
noluit. Quamvis hoftem interimere non jura neftatem metiri oportet. Recte Hieronymus :
belli duntaxat , fed etiam jus divinum & natu- Nihil omnino nos agimus , qui nos per multitudi-
ræ permittat , attamen turpitudinis & fceleris nis exempla defendimus. Quid ratio dictat , quid
quid continet infcium nec opinantem e medio viro generofo & magnanimo conveniat ſpectan
tollere , in bello virtuti locum relinqui oportet , dum. Non a veteri mea fententia con-
quamobrem aperta vi agere decet fortem & ge- tra Scavolam difcedo , inquit Albericus Genti-
nerofum militem. Q. Servilio vitio datum lis , injuftitia eum condemno. Condemnati late
fuit , quod Viriatum per fraudem & infidias & in hiftoriisfum ficarii illi , qui propriumque fecere
domefticos percuffores fuftuliffet : quamobrem hoc infame nomen fibi , qui hoftem publicum
dicebatur victoriam non tam meruiffe , quam occidere quomodocunque perfuafiffimum licitum
emiffe , Valer. Max . lib. 9. cap. 7. Flor. lib. 2 . opinabantur. De publica inimicitia fit privata ,
cap. 17. Notati Hifpani a Guicciardino , qui dum caput unum fic petitur. Nam fi in acie fic
Bartholomæum Alvianum , Padua Venetorum fit , fi in expeditionibus extra caftra , & per oc-
urbi olim præfectum , immiffis percufforibus , cafiones & per pugnas etiam in caftris : tum nihil
occidere voluere. Tanto fono diffimili i modi imputabitur hofti , qui ducem hoftium a caligato
della militia prefent dalla virtu de gli antichi , i non difcernit. Et paulo poft : Non eft proban-
quali non che fubornaſſero i percaſfori , rivelevano dum illud Baldi , hoftis bene interficitur ubique.
al nimico , fe alcuna fceleretezza fi trattava con- Non fane ubique , quemadmodum nec omni modo.
tra lui , confidando fi di paterlo vincere con la virtu. Cur autem ejufmodi ficarii deprehenfi exquifitis
Neque turpitudinem & fcelus atque perfidiam fuppliciis affici folent , nifi quod ejufmodi faci-
facti tollit Auctoris diftinctio , quia per fe & nus juri gentium , quod ratione & æquitate fun-
natura fua turpe mihi videtur nec fcelere & per- datum , repugnat , & proinde exofum , qui ra-
fidia omnino vacuum , quamvis turpius & fce- tionis dictamini obtemperant ; quippe co jure
leratius quod cum fidei expreffe vel tacitæ vio- interdictum paulo antea ftatuimus , in hoftem
latione conjunctum. Sceleris nec infamiæ ex- ultra modum fævire , habet etiam licentia belli-
pers ejufmodi facinus notat Cicero , paulo ante ca fuos limites , ultra quos tranfilire nefas ha-
ab Auctore adducto , nec ipfi duntaxat qui tur- betur , cos definit ratio , quam & gentium ju-
pitudinis fuæ mercedem accipiunt , fed & co- ris fundamentum diximus. Quamobrem David
rum conductores eadem nota infigniri meren- acerbe animadvertit in percuffores Ifchbofchethi
tur. Non me fugit cjufmodi facinus alias gen- filii Saulis inimici fui . 2. Sam. 4.
tes , & quidem Romanos adprobaffe , ut exem-

XIX. 1. Stupra in feminas in bellis paffim legas & permiffa & im-

permiffa. Qui permiferunt , fpectarunt injuriam folam in alienum

corpus , cui fubjacere quicquid hoftile eft juri armorum non incon-

gruens judicabant. Melius alii , qui non folam injuriam fed ipfum
efferatæ libidinis actum hic confiderarunt , & quod is neque ad fecu-

ritatem pertineat , neque ad pœnam , ac proinde non bello magis

quam pace impunitus effe debeat ; atque hoc pofterius jus eft gen-

Auguft . tium non omnium , fed meliorum. Sic Marcellus antequam Syracu-
de Civ. fas caperet legitur geffiffe curam pudicitiæ etiam in hofte fervandæ.
Dei ,
libro II. Scipio apud Livium & fua & populi Romani intereffe ait , ne quid quod

Lib.xxvI . ufpiam fanctum effet apud ipfos violaretur. ufpiam , id eft , apud moratiores

populos. Diodorus Siculus de Agathoclis militibus : Te T is guvaïmas

"Cęews xal wapavoµías dwérxovτo , ne a mulieribus quidem vim nefariam abftinebant.

Libro v1 . Ælianus cum narraffet a Sicyonis victoribus feminarum ac virginum

Var. hift. Pellenæarum pudicitiam proſtitutam , fic exclamat : dypιúτaтa Tauτα 2

ὦ Θεὸς ἑλλήνιοι , καὶ ἐ δὲ ἐν βαρβάροις καλὰ , κατάγε τὴν ἐμὴν μνείαν. Crudelia hac per

Deos Græcia , & quantum memoria complector ne ipfis quidem barbaris probata.

-- 2. Atque id inter Chriſtianos obfervari par eft , non tantum ut di-

fciplinæ militaris partem , fed & ut partem juris Gentium : id eft ut

qui pudicitiam vi læfit , quamvis in bello , ubique pœnæ fit obnoxius.

Deut. Nam nec Hebræa lege impune quifquam id tuliffet , ut intelligi po-
XXI. IO.
e09750 teft
 CAPUT IV. S.XIX. 71

teſt ex ea parte quæ de captiva ducenda , neque vendenda poftea ,

conftituit. Ad quem locum Becchai magifter Hebræus : Voluit Deus

ut caftra Ifraelitarum fint fancta , non projecta in fcortationes & abominationes

cæteras ut caftra gentium. Arrianus cum narraffet captum Roxanes amore

Alexandrum , ἐκ ἐθελῆσαι ὑβρίσαι καθάπερ αἰχμάλωτον , ἀλλὰ γῆμαι γὰρ ἐκ ἀπαξιῶσαι ,

noluiffe ea ut captiva per libidinem abuti , fed matrimonio dignatum , adjicit

factilaudationem. Plutarchus de facto eodem : éx übpirev ὕβρισεν , ἀλλ' ἔγημε Qiño-
, ánλ' tynµe φιλο

sóqws , non per libidinem abufus ea eft , fed uxorem duxit , ut dignum philoſopho.
Et Torquatum quendam , quod hoftili virgini vitium obtuliffet , Ro-

manorum decreto in Corficam deportatum annotavit Plutarchus . Parall.

COMMENTARIUS.

Uamvis vita hominis & pudicitia æquojure , runt. Captivarum pudicitiæ curam , captis Sy-
munita tum divino , tum etiam naturali & racufis, habuit Marcellus , tefte Plutarcho in
pofitivo adverfum omnem vim & injuriam , quam ejus vita. Totila Gothus capta Urbe vetuit ,
homines improbi ei inferre meditantur , attamen ne ulla vitiaretur foedareturque fœmina , tefte
majorem licentiam circa illam , quam hanc jura Procopio ; imo nec impunitum ejufmodi faci-
concedunt , licet vitam adimere hofti , pudici- nus voluere ; miffus enim in exilium fuit Va-
tiæ vero vim inferre vetat jus gentium caufa lerius Torquatus , qui captivam ftupro coin-
enim jufta & finis cum honeftati conveniens & prefferat. Tradit Appianus lib. 1. bell. civ. Ser-
homini facultatem tribuens proximum interfi- torium integram cohortem , quamvis Romanam ,
ciendi concurrit cum violentia , quæ eft vitæ re- infamem id genus flagitiis concidiffe. Cujuf-
rum tum defenfio , tum recuperatio , quæ omni modi exempla nos docent non duntaxat apud
jure permiffa. At vero honeftatem mulierum Chriftianos > fed gentes quoque moratiores ,
attaminare per fe & fua natura injuftum fuit quamvis non imbuti Chriftianorum doctrina,
femper : quid enim peccavit pudicitia , ut in ex rationis attamen lumine edoctas , nefas effe
hofte vim patiatur, neque caufa jufta neque fi- pudicitiæ vim inferre , & fœminas ullo pacto
nis honeftati convenit : caufa enim libido illici- lædere. Lege Hebræa olim etiam vetitum , ne
ta , & finis ei fatisfaciendi cupido. Omnis quis captivam comprimeret , nifi folenniter con-
enim coitus illicitus nulla præcedente conjugali jux facta effet , ut videre eft Deut. 21. 10. Tra-
pactione. Si pueris & fœminis parcendum di- dit vero Seldenus fuiffe etiam Hebræos , qui
Etat naturalis æquitas , eafque occidere prohi- ftatuunt, captivæ gentilis unica , quam Ebræus
bet , eadem quoque vetat earum pudicitiæ vim quis in fua prædæ forte , bello ultroneo felici-
inferre , quam fœmina honefta non vitam juxta ter gefto, acceptam ftatim deperiret , domum-
duntaxat æftimat , verum ejus damnum majus que duceret , concubitum unicum fuiffe per-
exiſtimat vitæ amiffione. Alexander vi&ti ho- miffum , ita tamen ut fine nuptiis eundem non
ftis uxorem , facie inclyta mulierem vetuit in omnino iteraret , neque aliter poftea ac in lege
confpectum fuum deduci , 零 ut eam ne oculis fuis præfcriptum eft, cam, tametfi jure belli ancilla
quidem contingeret , Gell. lib. 6. cap. 8. Cujus fuiffet , haberet. Verum cum ejufmodi per-
exemplum Belifarium imitatum fuiffe tradit Pro- miffio nullibi exftat in Sacra Scriptura , fine
copius , etiam tutatus captivas eft : quæ viola- ejufmodi auctoritate loqui erubefcimus.
tores pudicitiæ fuæ victores dominos pereme-

CA U
PU T V.

De rebus vaſtandis eripiendifque.

I. III. Et religiofas; addita itidem cautione.

hoftium corrumpi rapi
II. REsian facras:quodquomodo intelligendum . IV. Doli quiafanus hic permiff.

1. On effe contra naturam fpoliare eum quem honeftum eft

necare , dixit Cicero. Quare mirum non eft fi jus gentium offic.
N
corrumpi ac rapi permiſerit res hoftium quos interficere 111 .

permiferat. Polybius itaque Hiſtoriarum quinto , jure belli compre-

hendi
13
 72 LIBER III. II..
S.1.11

hendi ait ut munitiones hoftium , portus , urbes , viri , naves , fru-

&us , & fi qua funt fimilia , aut eripiantur aut corrumpantur. Et apud

Lib.xxx1. Livium legimus , eſſe quædam belli jura , quæ ut facere ita pati fit fas : fa-

ta exuri , dirui tecta ; prædas hominum pecorumque agi. Ipfas urbes totas di-

rutas , aut mœnia folo æquata , populationes agrorum , incendia ,

fingulis ferme paginis apud hiftoriarum fcriptores invenias . Et no-

Ann. tandum licere hæc & in deditos. Oppidani , inquit Tacitus , portisfpon-
XIII . te patefactis fe fuaque Romanis permifere , quod falutem ipfis tulit : Artaxatis

ignis immiffus.

COMMENTARIUS.

I vita hominis eft res inæfti- agere , quæ furor ac rabies fuadet. Cicero pro
mabilis , eaque hoftem pri- domo , bellum hoc horrificum, nefarium , omni
vare poffimus jure belli , imbutum odio dicit , quod parietibus , tectis
multo magis licet res ho- columnis , poftibus infertur. Jus divinum He-
ftium , quæ vitæ tuendæ & bræis moderamen utile docet & præcepit, quam-
beate & fecure tranfigenda obrem non omnis generis arbores exfcindere
inferviunt, rapere , deripe- permittit , Deut. 20: 19, 20. Vetat enim fic in
re, corrumpere & devafta- homines fævire , ut ad urbium expugnationes ,
re , aliaque his fimilia facere, per quæ hoftium arbores quoque fructiferas difperdant ad valla
vires debilitari fuæ vero confirmari poffunt , fa- machinafque parandas , in exitium civium &
ta uruntur , arbores exfcinduntur , urbes ever- pofterorum. Non præter neceffitatem quando-
tuntur, prædia ruunt , naves igne confumuntur, que utile deftruendum : nec fine caufa damnum
fructus devaftantur , hæ funt calamitates belli , alicui inferendum. Injuftum eft iram in homines
quas pati fas eft. Verum & hic modum fervan- conceptam effundere in ea qua nulli malo caufam
dum æquitatis & humanitatis ratio dictare mihi dant , inquit Philo libro de humanitate. Talio
videtur , non quid fummo jure , fed æquitate vero , tum etiam hoftis pertinacia fæpe fuit in
temperato licet fpcctandum. Quamobrem iis , caufa , quod arma non fervant modum , nec
quæ ad hominum commoditates & ufus natura temperari vel reprimi poteſt ſtricti enfis ira. Ma-
largita eft , fi aliter militiæ ratio expediri potuit , lum pro malo reddere juftum & laudabile, ut
parcendum. Aliter dicendum, fi tanquam me- inquit Ariftoteles. Inexpertus belli , qui non in-
dium neceffarium ad hoftem debellandum atque telligit , quod qui alium malo afficit , etiam , ub
hac ratione pacem obtinendam ejufmodi vafta- ferat , rationis eft , ait Pindarus. Que acerbi-
tiones adhibentur ; verum fæviendi libido & tas, fi idem fiat in te , quod tu in alio feceris ,
aliena deripiendi fceleratus amor nil moderabile inquit Sex. Cæcilius apud Gellium ; hac ra-
fuadet, hac fatisfaciendi cupidine cum imperan- tione fæpius cruentiffimi hoftes debellati . Tra-
tes tum etiam gregarii milites inflammati , quafi dit de Thracibus Flor. lib. 3. cap. 4. cruentiffi-
furibundi advolant ad devaftandos agros , domos mis hoftibus , quod fuis moribus domiti , quip-
evertendas , comburendas , & cætera id genus pe in captivos igne , ferro fævitum.

II. 1. Neque jus gentium merum , fepofita officiorum aliorum

confideratione , de quibus dicemus infra , facra excipit , id eft , quæ

L.cum Deo aut diis dicata funt. Cum loca capta funt ab hoftibus , omnia definunt

Loca.D. facra effe , ait Pomponius Jurifconfultus. Sacra Syracufarum victoriapro-

dereli-
fana fecerat , ait Cicero Verrina quarta. Caufa hujus eft , quod quee
giofis.
facra dicuntur , revera non eripiuntur humanis ufibus , fed publica
funt : facra autem nominantur a fine cui deftinata funt. Signum ejus

quod dico eft , quod cum quis populus alteri populo aut Regi fe dedit ,
tum etiam ea dedit quæ divina dicuntur , ut ex formula apparet quam
Lib. 1. citavimus alibi ex Livio : cui convenit illud in Amphitruone Plauti :
cap.III.
Urbem , agrum , aras , focos , feque uti dederent.
4.8.
Deinde :

Deduntque fe , divina , humanaque omnia.

2.Et
 CAPUT V. S. II. 73

2. Et ideo Ulpianus publicum jus etiam in facris ait confiftere.

Paufanias Arcadicis ait morem fuiffe Græcis barbarifque communem ,

ut res facræ arbitrii eorum fierent qui urbes cepiffent. Sic Jovis Her-

cæi fimulacrum Troja capta conceffum Sthenelo , multaque alia ejus

moris exempla commemorat Thucydides lib. IV.: Tòv vópov Toís éλλNσiv elvαs ,
ὧν ἂν ᾖ τὸ κράτος τῆς γῆς ἑκώσης , ἤν τε πλέονος , ἤν τε βραχυτέρας , τέτων καὶ τὰ ἱερὰ ἀεὶ γίγνεσθαι .

·
Jus hoc apud Græcos effe , ut qui imperium obtineant in terra aliqua magna aut

parva , eorum fint & templa. A quo non difcrepat illud apud Tacitum : Ann. x .

Cunetas cæremonias Italicis in oppidis , templaque , & numinum effigies , juris at-
que imperii Romani eſſe.

3. Quare & populus ipfe mutata voluntate poteft ex facro profa-

num facere : quod non obfcure indicant Jurifconfulti Paulus & Ve- L. inter
nulejus : & temporum neceffitate videmus res facras ab his qui facra- Apulan-
tem .
' verant , in belli ufus converfas ,
ut a Pericle fub pollicitatione refti- s. fa-
•
tuendi tantundem , a Magone in Hifpania , a Romanis bello Mithri L.conti-
crum. &

datico , a Sulla , Pompejo , Cæfare , atque aliis factum legimus. nuus. T.

Apud Plutarchum Tiberius Gracchus : ἱερὸν καὶ ἄσυλον ἐδὲν ὅτως ἐςὶν , ὡς τὰ τῶν cum quis.
D.de
θεῶν ἀναθήματα . Χρῆσθαι δὲ τέτοις καὶ κινεῖν καὶ μεταφέρειν ὡς βέλεται τὸν δῆμον ἐδεὶς κεκώλυκε . verb.

Nihil tam facrum fanctumque eft quam quæ Deorum honori dicantur. Et his tamen oblig.

uti populum , hæc tranfmovere nemo prohibet. In controverfiis Senecæ patris

legimus , Pro republica plerumque templa nudantur , & in ufum ftipendii do-

na conflamus. Trebatius Jurifconfultus temporum Cæfaris : profanum Macr.

quod ex religiofo vel facro in hominum ufum proprietatemque converfum eft . Hoc Sat. 111 .

ergo gentium jure ufus Germanicus in Marfos , narrante Tacito , pro- Ann. 1 .

fana fimul &facra , celeberrimum illis gentibus templum , quod Transfanæ vo-
cabant , folo quantur. Pertinet huc illud Virgilii ,

Colui veftros fi femper honores ,

Quos contra Eneade bello fecere profanos.

Deorum donaria capi a victoribus folere notavit Paufanias : & Cicero Lib . vIII .
Ver. 111.
belli legem id vocat de P. Servilio loquens , Signa , inquit , & ornamen
•
ta ex urbe hoftium vivirtute capta , belli lege atque imperatorio jure fuftulit.

Sic Livius templorum ornamenta quæ Syracufis Marcellus Romam Lib. xxv.

advexit parta ait belli jure. C. Flaminius pro M. Fulvio : Signa ablata & xxxIx.

cætera facta quæ captis urbibus foleant. Fulvius quoque in oratione belli
jus hoc ipfum appellat. Et Cæfar in oratione apud Salluftium referens Sall. Cat.
cap.51:
quæ victis folent accidere , ponit , & fana fpoliari. 6.
wolld
Qui A
COMMENTARIUS
I COROS
O GILMA
Acra, Deorum templa , & loca facris faci- rum civilium , quibus fua ætate concutiebatur
undis deftinata apud nonnullas gentes tanta Refpublica , calamitates , a quibus nec intacta
in veneratione habebantur ut iis quoque par- Deorum templa & ara , od. 35. lib. 1.
cendum in bello exiftimaverint. Sic Alexander Eheu cicatricum & fceleris pudet
cavit , ne templa , ne luci Thebis violarentur Fratrumque ; quid nos dira refugimus
excifis , ut tradit Suidas. . Sic Brutus facras - Etas? quid intactum nefafti
des, quotquot potuit, ab incendio belli con- 12 Linquimus? unde manus juventus
fervavit , tefte Appiano. Dolet Horatius bello Metu Deorum continuit ? quibus ...
K Pep
 74 L IBER
Pepercit,aris?
Verum ejufmodi reverentia magis quarundam
gentium fuperftitione , quam folida ratione niti
videtur , quamobrem nec etiam univerfalis quafi
innata , quemadmodum religio . Unde quan-
doque nec templis , nec aris pepercerunt Egy-
ptii , Affyrii , Perfe , Babylonii , imo nec ipfi
Romani , quamvis eorum fumma erga Deos re-
verentia & pietas , quamobrem gloriabantur fo-
la religione , & in Deis colendis reverentia or-
bis imperium obtinuiffe . Hinc quot facrilegia
Romanorum" tot trophau , tot Dii quot de gentibus
triumphi. Sermonem habemus de gentilium
templo rum fortunis : templum enim Hierofoly-
mit anu m Craffum pacis tempore fpoliaffe , Pom -
pej um jure victoriæ ingreffum , Titum belli ju-
re deleviffe , neminem fugit , qui in veterum
monumentis non plane hofpes . Sacra dicuntur
templa , ædificia , loca cultui divino atque ita
quafi fummo Numini dicata , facra a fine cui
deftinata appellantur , quia facris " inferviunt ,
revera autem , quod ejufmodi qualitas iis impo-
nitur , non ufibus humanis eximuntur , verum
in commercio privatorum effe definunt , non
co quafi intrinfeca qualitate mutata nefas effet
privatorum attactu contaminari ; verum quia ei ,
qui fummæ rerum præeft , placuit , lócum illum
privatorum commercio eximere & publico ufui
deftinare , cujufmodi placitum imperii cujufque
finibus terminatur . Subjacet tamen dominio &
commercio Principis five fummi imperantis ,
I
itaque humani juris effe non definit , fed privati .
Quamobrem , quemadmodum ex impofitione
imperantis confecratio , ita ex ejufdem arbitrio
pendet exauctoratio : nihil enim magis natura-
le quam ut unumquodque eodem modo diffol-
vatur quo colligatum , juxta juris regulam . Hinc
profanum appellatum quod ex religiofo , vel
facro in hominum ufum proprietatemque con-
verſum eſt , Macrobius lib. 3. cap.3 . Profanum
eft, quod cum fanctum effet , poftea in ufum homi-
num & extra fanum venit , ut inquit Aggenus
Urbicus in comment . ad Jul. Frontinum de li-
mitibus agrorum. Sin autem ejufmodi difpofitio
falva manet fummo imperanti , quodnam juris
A Vinculum ligaret hoftem , rebus facris parcere ,
1272 vel tanquam profana eorundem proprietatem ac
ufum fibi acquirere , & pro lubitu de iis difpor
nere , fi manent in commercio ac difpofition
12 hominis fübjecta , ut res cæteræ cedunt dominio
victoris , & ejufdem in poteftatem redigi pof
funt. Subjectorum & civium dominio & pro-
inde commercio exemptæ non univerfitatis , non
hoftis , quemadmodum extra territorium jus di-
centi impune non paretur , ita ejufinodi quali-
tatis impofitio , ab eo , qui fummo ornatus im-
perio , profecta , non mutat rei naturam quoad
modum acquirendi dominii jure gentium five
naturali introductum , qualis eft occupatio in
bello . Quæ ex hoftibus capimus abfque difcri-
mine jure gentium ftatim noftra fiunt , inquit
Jurifconfultus §. 17. Inft. de Rer. Divif. Verum
alii ftatuunt per confecrationem Deo jus pecu-
liare in res confecratas acquiri , utpote qua re-
II. S.II.
nunciatum juri & dominio , quod quifque vel
privatus vel Refpublica in cam habebat , atque
ita humanis juribus eximi. Quamobrem nullius
effe dicitur , quod donatur Deo , divinique ju¬
ris fit , quia ad Deum rediit , quafi nunquam
fuerit hominis. Hinc Moyfes Levit. 27. Omne
inquit , quod Domino confecratur , five homo , fi-
ve animal , five ager , non vendetur , neque re-
dimi poterit . Quicquid femel fuerit confecratum
fanctum fanctorum erit Domino. Et fcriptum
Ezechiel 48. Et non venundabunt ex eo , neque
mutabunt , neque transferentur primitia terra , quia
fanctificata funt Domino . Et Ulpianus : Resfacra
non recipit aftimationem. Et Paulus in 1.83 . §. 4.
ff. de V. O. Sacram vel religiofam rem inutiliter
ftipulor. Verum refpond . quod Deus habet fum-
mum ac fupereminens & æquale jus ac domini-
um tum in homines , tum etiam res in ufum
hominis creatas , cui ex facto vel opera humana
nihil poteft accedere . Quamobrem confecratio
nihil juris confert Deo in rem confecratam ,
quod antea non habuit , fed tantum fecernit rem
a commercio & poffeffione , promifcuoque ufu
privatorum , quamdiu infervit fini , cui deſtinata ;
quod teftimonia ex Sacris paginis adducta attinet,
refponderi mihi poffe videtur , quod diftinguen-
dum inter confecrationem per votum factam , &
fimplicem rei ad facra obeunda deftinationem .
Qui rem devovit Deo , eam omnino abdicat eo
animo , ut femper Deo confecrata maneat ; ita
ut nihil omnino juris in cam fibi refervet . At
noftro cafu non tam rei dominium abdicatur ,
quam ejus ufus , manente proprietate penes Rem
publicam vel civitatem , cujus ufui infervit ,
quatenus facrorum peragendorum cura incubuit
ei , qui fummæ rerum præeft. Unde populus
vel Princeps populi nomine mutata voluntate
poteft ex facro profanum facere , modo profpi-
ciat , ne quid detrimenti capiat ecclefia , & ha-
beat , quæ ad divinum cultum neceffaria ; cui
etiam accedit , quod hic conftat de exprefla Dei
voluntate , remfibi confecratam hominum com-
mercio eximere volentis . Quamobrem quemad-
modum Deus in peculiarem fibi populum adfci-
verat Ifraëlitas , ita & fuis fundavit legibus Rem-
publicam , quæ ejufdem propriæ , quarum ad
exemplar fuas quidem componere alii quoque
populi facultatem habent , verum neceffitatis
non eft eafdem obfervare , nifi quatenus cum
recte rationis dictamine habeant convenientiam.
Multas Hebræi habebant leges ceremoniales,
cultum divinum fpectantes, quæ cum Reipu-
blice interitu evanuerunt. Neque etiam res fa-
cras ufibus humanis & poteftati ac arbitrio
fummi imperantis omnino exemptas dicendum
jure divino ; quippe exigente neceffitate in com-
mercio iterum recipi poterant. Hinc etiam
facra abalienarunt Reges. Sic Joël Itazaëli Re-
gi Syriæ tulit omnia fanctificata , & univerfum
aurum quod inveniri potuit in thefauris templi
Domini , ut conftat z Reg. 12 verf . 18. Sic
!
quoque Hifaia dedit omne argentum quod re
pertum fuerat in domo Domini , Regi Affyrios
rum , ut a ſe recederet , cap. 181 verf. 15. Et
Deus
 CAPUT V. S.II. 75
Deus ipfe tradidit vafa facra Nebucadnezari . pla nudantur & in ufum ftipendii dona conflamus ,
Dan. 1. verf. 2. Non vero putandum , Reges ait Seneca controv. lib. 4. Ita rabiofi hominis ac
optimos thefauros facros fuiffe contrectaturos , fi plane furentis eft , ea devaftare , quæ nec pro-
corum poteftati & arbitrio exemptos agnovif- priis rebus emolumenti , nec hoftibus detri-
fent. Verum notandum, quod quamvis nega- menti quidquam adferunt , quorum in numero
ri nequeat , res facras fubeffe Principum impe- templa ; in mitiorem hic potius partem inclina-
rio, & proinde ab eo juftam ob caufam aliena- re, quam ftricto bolli jure uti æquitatis & hu-
ri & in ufum profanum converti poffe , tum manitatis rationi magis confentaneum exiftimo ,
etiam cedere victori devicto Principe vel popu- nifi jufta exiſtat caufa , ut cum templa hoftibus
lo , cujus in poteftate funt , exinde non fequi , funt pro arcibus & caftellis : tum enim eodem
quod etiam vaftari & diripi , & incendio deleri modo, quo cætera munimenta , tractari licitum.
jure poffunt. Ufus enim non confiftit in de- De Hierofolymitano Titum cum præcipuis du-
vaftatione & deftructione rei , fed applicatione cibus deliberaffe , apud Zonaram legimus , at-
ad finem , cui infervire poteft. Quemadmo- que alios cenfuiffe , belli jure uti oportere , nec
dum fuperftitionem redolet ftatuere rerum fa- ulli rei parcendum effe ; alios vero fic diftinxiffe ,
crarum Deo devotarum & confecratarum domi- ut , fi Judæi de templo bellarent , comburere-
nium plane amitti , atque adeo extra omne com- tur , nec jam templum haberetur , fed caftellum .
mercium conftitui , ut ne quidem fumma exi- Idem quoque licitum ftatuunt publici juris peri-
gente neceffitate imperanti liceret cas vendere , ti , quando hoftes non ante pepercerunt talionis
oppignerare , vel alio modo alienare, & in pu- jure, fi jam ufui profano inferviunt , jam funt
blicum ufum convertere fuadente communi fa- impedimenta ad victoriam reportandam.
lute & utilitate. Pro Republica plerumque tem-

4. Illud tamen verum eft , fi quo in fimulacro numen aliquod in-

effe credatur , id violari aut corrumpi nefas ab iis qui in ea perfuafio-

ne conveniunt : & hoc fenfu impietatis aut læfi etiam gentium juris

accufantur interdum qui talia commiferunt , nimirum ex talis opinio-

nis pofitione.
Aliud eft fi hoftes non idem fentiant : ficut Judæis non Deut.
VII.5.
permiffum tantum fed & præceptum eft gentium fimulacra abolere ;

nam quod fibi accipere vetantur , id eam caufam habet quo magis
Hebræi fuperftitiones gentium deteftarentur , impuritatis admoniti

ipfo contactus interdicto ; non quafi alienis facris parceretur , quo-

modo Jofephus exponit , Romanis haud dubie blandiens ; ficut & in

expofitione præcepti alterius , de non nominandis gentium diis : quod

ille ita explicat quafi illis obloqui vetarentur , cum revera honoris
caufa aut fine abominatione cos nominare lex non fineret. Sciebant

quippe Hebræi Dei certiffimo monitu in fimulacris illis non habitare ,

aut Dei fpiritum , aut bonos Angelos , aut vim aftrorum , ut deceptæ
gentes exiftimabant , fed pravos & humano generi infeftos Dæmo-

nas : ita ut recte dixerit Tacitus in Judæorum inftitutis defcribendis , Hift. 5 .

profana illis omnia quæ apud nos facra. Non mirum ergo eft fi templa pro-
fani cultus a Maccabæis incenfa non femel legimus. Sic & Xerxes 1I Macc.

cum fimulacra Græcorum corrupit nihil fecit contra jus gentium , etfi v.x.
Afc.Ped.
multum id ad invidiam exaggerant Græci fcriptores. Nam Perfæ inver.
non credebant in fimulacris effe ulla numina , fed Deum effe Solem ,

& portionem ejus aliquam ignem. Lege Hebræa , ut idem Tacitus

recte , templi limine præter Sacerdotes arcebantur.

5. At Pompejus ,
eodem auctore , templum jure victoria ingreffus eft : De Civ.
Deilib.
aut , ut Auguftinus rem eandem narrat , non devotione fupplicis fed jure XVIII.

victoris : bene ille quod templo pepercit , & rebus templi , quanquam c. 45.
ut Cicero diferte ait , pudore & obtrectatorum metu , non religione : Pro
Flacco.
K 2 male
 R
BE
76 LI III S. II. III.

male quod ingreffus eft , quippe contempto vero Deo , quod & Chal-

Dan.v. dæis exprobrant Prophetæ : quam etiam ob caufam quidam factum

23.
arbitrantur fingulari Dei providentia , ut is quem dixi Pompejus qua-

fi in confpectu Judææ trucidaretur ad Caffium Egypti promonto-

Bell.
rium ; at fi fpectes opinionem Romanorum , nihil in eo factum con-

Jud.lib. gentium . Sic idem Templum excidio datum a Tito Jofephus

VI . c. 24. tra jus
&.34. " memorat , additque factum tự rỡ modéµs vóμw .

COMMENTARIUS.

Ubfcribo Auctoris opinioni , ftatuentis , fi circumfcriptam credendum , fed diffufam per uni
So
quo in fimulacro numen ineffe credatur , ab- verfum terrarum orbem perfuafum nobis. Sin
ftinendum effe ab illius corruptione , quia cum autem oculis videri nec manibus palpari poffit ,
contemptu & vituperio divini Numinis conjun- quia fpiritus , qui ex imagine difci poffet , quo-
tus ejufmodi actus , quamvis opinionis errore
& modo fimulacris includi , quod nonnulli inter
feductus fibi fingat numinis præfentiam , peccat Gentiles agnoverunt. Effigiem Dei formamque
› fi contra confcientiam erroneam agat. quærere , imbecil litatis humana , putavit Plinius
Dictat nobis confcientia omni reverentia & ve- Hift. nat. lib. 2. cap . 7. Nihil magis exofum
neratione dignum , quod fummum Numen vo- Deo , quam ejufmodi fuperftitio , utpote quæ
camus , quali modo nobis illud repræfentamus , divinam effentiam in humanam mutabat , & pro-
nihil refert : in mente enim &perceptione con- inde quam obnoxiam exiftimabat iifdem imbe-
fiftit idea Dei , quæ innata animo , fimul quo- cillitatibus & vitiis , quibus inquinatum huma-
que homini quafi ingenerat metum & reveren- num genus , ut de Diis fuis finxere gentes , a
tiam erga illud , quod numen effe credit. Qui veri Dei notitia aberrantes. Quamobrem ne
numinis exiftentiam & præfentiam fibi perfua- impunita ejufmodi idololatria foret , Deus præ-
det , ftatim convictus , honorem & reverentiam cepit , ut extirparentur qui ea contaminatiffimi
ipfi exhibere fefe alligatum , ifta obligationis populi , & quidquid idololatriæ inferviebat , de-
perfuafio adeo connexa opinioni , quæ cuique lendum & fubvertendum decernit. Hinc Ju-
innata de numinis alicujus exiftentia & præfen- dæis non permiffum , fed etiam præceptum gen-
tia , ut femper pari paffu ambulent , imo pofito tium facra abolere Deuter. 7:25 , 26. aras fub-
uno & alterum poni neceffum. Ipfe argumen- vertendo , confringendo ftatuas , lucos fucci-
tatur alibi fummus Jehova , fi Deus fum , ubi- dendo , fculptilia comburendo , Deuter. loc. cit.
nam honor & reverentia mihi debita. Ita quid- 12 : 2 , 3. Confulere volens omnipotens be-
quid quis pro numine colat , tenetur venerari . nigniffimus populo fuo peculiari , procul abji-
Miferrimus quidem qui fibi opinionis errore fin- cere omnibus modis præcepit , ne iis contami-
git Deum , qui Deusnon eft , attamen quia credit naretur. Recte Auctor reprehendit Jofephum ,
verum effe Deum , tenetur ei exhibere honorem quod Diis alienis non maledicendum exiftima-
& reverentiam debitam. Et hoc fenfu recte Au- verit , quafi iis aliqua debeatur reverentia. Ve-
&torftatuit , fi quo in fimulacro numen ineffe cre- tat quidem Moyles , ne quis Diis maledicat ,
datur , id violari & corrumpi nefas ab iis , qui in vel detrahat , ut interpretatur Hieronymus Exod.
ca perfua-fione conveniunt. Aliud eft , fi hoftes 22:28. verum per Deos intelligendi Judices &
aliter fentiunt ; qui verum Deum norunt , ejuf- Sacerdotes , apud quos lex erat. Tremell . in-
que effentiam & naturam in Sacra Scriptura tan- telligit Magiftratus , penes quos eft adminiftra-
quam in tabella delineatam atque depictam in- tio civilis & ecclefiaftica. Senfus itaque eft ,
neque Principi populi , neque Magiftratibus ,
tueri poffunt, cumque nil nififpiritum effe fciunt ,
& proinde nec oculis intueri , nec manibus pal- qui ab co poteftatem habent , maledicas aut de-
pari poffe , aut loco aliquo circumfcribi vel in- trahas ; eis quippe honor debetur & reverentia ,
cludi ; quamobrem non afpectu nobis alioque quia Dei vice funguntur , a quo omnis pote-
fragili fenfu comprehendendus , fed mentis ocu- ftas , unde & Dii appellantur. Et hoc fenfu
lis intuendus , ut ait Lactantius . Hinc non certo Deorum nomen occurrit cap. praced.
loco , templis vel delubris ejufdem præfentiam

III. Quod de facris diximus idem & de religiofis intelligi debet ,

nam hæc quoque non mortuorum funt fed viventium , five populi ali-

cujus five familiæ. Quare ficut facra loca ab hoftibus capta , ita &

religiofa talia effe definere fcripfit dicto loco Pomponius , & Paulus

L. Sepul- Jurifconfultus : Sepulchra hoftium religiofa nobis non funt , ideoque lapides in-
chra.D.
de
 CAPUT V. S. III. IV. 77

de fublatos in quemlibet ufum convertere poffumus : quod ita tamen intelli- de fepul-
gendum ne ipfa mortuorum corpora male tractentur , quia id contra chrovi
lato.
jus eft hominum fepeliendorum , quod jure gentium introductum ali-
bi demonftravimus.

COMMENTARIUS.

quæ humationi utimur , a Magiftratibus condendis mortuis de-

R& fepulture deftinantur , ha nullius effe ftinatis: camiteriis aut ipfis ecclefiis: nifi quod
dicebantur; religiofus autem fiebat locus illatio- iis in locis , ubi Romana religio prædominatur ,
ne mortui , quamobrem monumentum per fe hoc humanitatis & caritatis officium ex vana &
nihil religionis habet , planeque profani juris omni ratione deftituta fuperftitione denegatur
effe intelligitur, priufquam eo mortuus fit illa- iis , qui non ejufdem doctrinæ profeffionem fa-
tus. Unde venire & donari poffe D. Fratres ciunt. Apud nos ejufmodi loca in commercio
refcripferunt 1.7. ff. de R. D. Quemadmodum funt, ac etiam in patrimonio , unde & vendi
vero per illationem mortui locus fit religiofus , ac alienari poffunt , & ad heredes una cum he-
itaque effoffis & alio tranflatis offibus & reli- reditate tranfeunt. Grot. 2.introd. cap. 1. Quam-
quiis , locus religione folvitur. l. 44. §. 1.ff
. de obrem & hofti jure belli cedere , nulla vetant
relig. Antiqui privata fepulchra habuere extra jura. Verum humanitatis ratio, tum etiam jus
urbem in agris : in urbe quippe mortuos fepe- gentium exigit , ne in mortuos fæviamus , co-
lire lege vetitum erat , tefte Cic. de LL. lib. 3. rumque corpora & offa indecenter tractemus ,
Unde Paulus lib. 5. receptar. fententiar. Corpus ne ea quafi terræ tegumento indigna nudemus.
in civitatem inferre non licet : ne funeftentur facra Nullum enim cum mortuis , qui nec pacem nec
civitatis ; & qui contra fecerit , extra ordinem bellum morantur, diffidium , nullum cum um-
punitur. Sic & Antoninus Pius quoque intra bris prælium. Exfecrabilis Cambyſes habetur ,
urbes mortuos fepeliri vetuit , tefte Julio Capi- qui Amafis Regis Ægyptiorum corpus humo
tolino , in vita Antonini. Quæ quifque fibi effoffum , flagris & alia ignominia affecit. He-
vel familiæ fepulchra conftituebat familiaria , | rodotus lib. 3. Hinc fepulcri violati actio jure
quæ fibi vel heredibus fuis , vel quæ paterfami- Romano prodita. Horribile fpectaculum videre
lias jure hereditario acquifivit , hereditaria dice- hominem infepultum , & pium ac humanum
bantur 1. 5.1.6.ff.derelig. & fumpt. fun. Hæc fepelire , fi memores mortalitatis fumus , quod
loca religiofa ab antiquis habebantur , ita ut non lex Attica demonftrat , jubens : Si quis in infe-
in commercio effent , utpote nullius in dominio pultumcadaver incidat , omni parte id terra obruat ,
vel patrimonio , capta tamen ab hoftibus , re- fepeliat ad occafumspectans. Elian. lib. 5.
ligiofa effe definebant , ob rationes paulo ante Hift. cap. 14.
adductas. Hodie locis publicis ad fepulturam

IV. Illud hic breviter repetam , non vi fola res hoftium hoftibus

eripi ex jure gentium , fed & dolos qui perfidia careant permiffos
cenferi , imo alienæ perfidiæ incitationem . Nimirum ad minora &

frequentia hæc delicta ita connivere cœpit jus gentium , ficut leges ci-
viles ad meretricium & improba fœnora.

COMMENTARIUS.

Uando dolis & ftratagematibus aliquando rendum. Viro jufto & honefto incumbit focium
in > nec
falva veritate & fide. Nulli enim homini men- neftati alterius opera uti in hoftis nocumentum
tiendum , & hofti quoque fervanda fides ; ergo & perniciem , verum vetat naturalis ratio , ali-
nec hoftem fallere & fraude decipere licet. Ve- cui peccandi occafionem dare vel præbere , ipfe
rum de ejufmodi fraude & fallacia fermonem peccati particeps fit, alium qui ad peccandum
habemus , quæ alterius jus non violat , quod incitat. Ipfe Auctor § . praced. negat aliena per-
quifque habet ad veritatis elocutionem & fidei fidia ad percufforem immittendum uti licitum ,
data exfecutionem ab altero exigendam fibique cur itaque nec hoc in cafu : fidem enim fallere
præftandam. Vide quæ cap. 1. & 4. notavi- per fe & fua natura illicitum, quamobrem nun-
mus. Sin autem non licet perfide agere cum quam virum bonum & honeftum hoc medium
hofte; ergo nec etiam aliena uti perfidia ad cir- ad confequendum finem fibi propofitum adhi-
cumveniendum hoftem , eique damnum infe- bere decet. Quod per fe malum , femper eft
K 3 malum,
78 LIBER III. S. IV.

malum , nec circumftantiarum interventu bo- nem.
num effici poteft , quamobrem nec ullojure per-
mitti , ut in actum deducatur. Majus & minus
non mutant peccati vel delicti naturam , verum
pœnæ inflictionem vel augent, vel minuunt.
Quamobrem juftitia exigit utriufque punitio-
Quod jus gentium minora & frequentia
delicta connivere cœpit, non juris , fed pravi
moris eft , & permiffio illicita , quamvis impu
ne fiat in foro humano , confcientia tamen tefte
mali confcius, & peccati reus fit actor.

CAPUT VI.

De jure acquirendi bello capta,

1.
Irca acquifitionem rerum bello captarum, XIV. Captas actupublicofieripopuli aut ejus cujus
C eft bellum :
qualejus natura.
II. Qualejus gentium : cujus teftimonia addun- XV. Arbitrium tamen in res tales aliquodfolere
tur. imperatoribus concedi :
III. Quando res mobilis capta cenfeatur ex Gen- XVI. Qui aut res referunt ad ararium ;
tium jure: XVII. Autdividunt militi : & quomodo ?
IV. Quando agri. XVIH. Aut direptionem permittunt :
V. Res que non funt hoftium non acquiri bello. XIX. Aut aliisconcedunt:
VI. Quid de rebus repertis in navibus hoftium ? XX. Aut factispartibus aliud atque aliud ftatu
VII. Jure gentium noftra fieri qua hoftes noftri unt: & quomodo?
aliis bello eripuerant , quod teftimoniis pro- XXI . Peculatum circa pradam committi.
batur. XXH. Lege aut alio voluntatis actu dejure hoc
VIII. Refellitur fententia ftatuens res captas ab communi aliquid immutari poffe.
hoftibus omnino fingulorum capientium fieri. XXIII. Sicfocus pradam concedi :
IX. Naturaliter & poffeffionem & dominium XXIV. Sepe fubditis : quod variis exemplis
terreftribus maritimis illuftratur.
peralium acquiri.
X. Diſtinctio actuum bellicorum inpublicos & XXV. Uus antedictorum.
privatos. XXVI . An capta extra territorium utriufque
XI. Agros acquiri populo aut ejuscujus eftbellum. partis bellantium acquirantur bellijure.
XII. Res mobiles& fe moventes actu privato ca- XXVII. Jus hoc quod diximus quomodo belli
ptas fingulorum capientium fieri ; folennis fit proprium.
XIII. Nifilexcivilis aliud ftatuat.

I. 1.
Ræter quorundam actuum in homines impunitatem ,
de qua egimus hactenus , eft & alius effectus bello fo-

lenni ex jure gentium proprius. Ac jure naturæ quidem

bello jufto ea nobis acquiruntur quæ aut paria funt ei

quod cum nobis fit debitum aliter confequi non poffumus , aut etiam

quæ nocenti damnum inferunt intra æquum pœnæ modum , ut alibi

dictum eft. Hoc jure Abrahamus de fpoliis , quæ a quinque regibus

acceperat , decimam Deo dedit , ut hiftoriam quæ exftat Gen. xiv.

explicat divinus Scriptor ad Hebræos VIII : 4. quo more Græci quo-

que , Carthaginenfes , & Romani diis fuis , ut Apollini , Herculi ,

Jovi Feretrio decimam de præda facraverunt. Jacobus autem Joſepho

præ fratribus præcipuum relinquens legatum , Do tibi , inquit , par-

tem unam fupra fratres tuos , quam a manu Amorrhai cepi gladio meo & arcy

meo , Geneſ. XLVIII : 22. Quo in loco illud cepi prophetico loquendi
genere pro certo capiam fumi videtur , & Jacobo attribui , quod pofte-

ri ab ejus nomine dicti facturi erant , quafi eadem effet progenitoris

& liberorum perfona . Id enim rectius , quam cum Hebræis verba

hæc trahere ad illam expilationem Sicimorum , quæ jam ante a filiis

Jacobi facta erat. Nam cam ut cum perfidia conjunctam Jacobus

pro
 CAPUT V L S. 1. 79

pro fua pietate femper improbavit , ut videre eft Gen. xxxiv: 30.
XLIX: 6.

2. Probatum autem a Deo jus prædæ inter eos quos dixi naturales

terminos aliis quoque locis apparet.

Deus in lege fua de civitate poft Deut. xx
14.
pacem repudiatam expugnata loquens fic ait : Omnia ejus fpolia diripies
tibi : & frueris præda hoftium quam tibi Deus dederit.
Rubenitæ , Gadi- 1 Par.♥.
20,21,
ta , & pars Manaffit arum dicuntur viciffe Ituræos & eorum vicinos , 22.

multamque prædam ab iis abftuliffe , hac ratione addita , quod in

bello Deum invocaffent , & Deus eos propitius exaudiffet : quomodo

& rex pius Afa narratur , Deo invocato , de Ethiopibus , injufto bel- 11 Paral.
XIV. 13.
lo fe laceffentibus , & victoriam & prædam reportaffe : quod eo ma-

gis notandum , quia arma illa non ex fpeciali mandato , fed ex com-
muni jure fumebantur.

3. Jofue autem eofdem quos dixi Rubenitas , Gaditas , & Manaf- of. xxII.
8.
fis partem fecundis ominibus profequens : participes , inquit , fitis præ-
de hoftium cumfratribus veftris. Et David cum ad Senatores Hebræos

mitteret parta de Amalecitis fpolia pretium dixit muneri : Ecce donum

hoc efto vobis de præda hoftium Domini. Nimirum , ut Seneca dixit , mi- 111 Be-

litaribus viris fpeciofiffimum eft divitem aliquem fpoliis hoftilibus fa- nef. 37.
cere. Exftant & divinæ leges de præda dividenda Num . xxx1 : 27. Et Dediris.

Philo inter diras legis effe ait ut ager ab hoftibus demetatur , unde ſe-

qui aquòv µèv Qíñois , éxtpoïs dè mepixoíav , in fuos famem , copiam hoftibus.

COMMENTARIUS

Lter belli folennis effectus , tu illud exigente , quibus ex præmiffis fequitur,

cujus paulo ante mentio- quod nihil juftum , licitum jure gentium cenfe-
nem fecimus , confiftit in ri debeat , quin duce ratione & introductum &
acquifitione dominii ea proinde in jure naturæ fundatum : mali enim
rum rerum, quæ in bello pravique quarundam gentium mores, & abfque
capiuntur. Belli folennis ratione receptæ confuetudines non faciunt jus
nomine intelligimus bel- gentium, ut alibi annotatum , & proinde juris
lum fufceptum ab eo , qui effectus legitimos in foro confcientiæ nullos ha-
fumino imperio in Republica vel civitate orna- bere poffunt , qui animum tranquillant & au-
tus belli gerendi & indicendi facultatem ha- &
torem omni culpa & vitio vel peccato vacuum
bet , quamvis ejufmodi bellum non femper ju- pronunciant . Quod enim ex jure profluit &
fta ex caufa indictum , producit tamen eofdem nafcitur , effectus appellatur ; ifte autem debet
effectus , qui jufti belli proprii , fcilicet in foro effe ejufdem naturæ , cujus eft caufa a qua pro-
humano : quippe in foro confcientiæ ea nobis ducitur, quod igitureex rh jure provenit , juftum
ull
juſte acquifita jus naturæ dictare videtur , quæ effe oportet; quod vero juftum a i vel pmo
vitiomni
eft, ec-
in bello jufta ex caufa fufcepto capta , ut alibi da juftum effe debet , eft ,
notavimus ; & proinde jus gentium a jure na- cati aut injuftitiæ macula adfperfum & contami-
turæ quid diverfum ftatuit juxta Auctoris men- natum ; quod vero jure gentium juftum , non
tem ; verum toties diximus , juris nomine haud vero jure naturali , ex omni parte juftum non
poffe venire , quod jure naturali fimul codem ti- eft , & proinde juris effectus vocari nequit. Sup-
po
tulo appellari nequit ; quod jure gentium etiam pono、autem
།་ , quidquid dictante ratione cum
oportet, imo quod ju-
jure naturali juftum effeDon relatione
receptum ad certum rerum humanarum ftatum ,
e niti de-
re gentium receptum , & introductum, juftum effe omni ex
bet , & ea de caufa jure gentium introdu& tum : parte , & proinde cum jure naturali habere con-
quod enim naturalis ratio inter homines confti- venientiam. Sunt pacis , funt belli jura , quæ
tuit, §. 1. Inft. dejur. nat. & gent . id eft, quod fibi invicem maxime contraria , ex codem tamen
præeunte lumine naturali five dictante ratione juris fonte proveniunt , fcilicet jure gentium
gentes receperunt yel conftituerunt tacite vel five naturali pro conditione ftatus eadem intro-
expreffe , neceffitate vel rerum humanarum fta- duci fuadente. Cum natura homines fibi æqua-
les,
 80 LIBER III S.11.

les , æquali gaudent poteftate , eaque fumma , taxat , fed etiam poli juftus poffeffor & domi-
tum in fe tum bona , quæ fibi fua quæfiverunt nus ; atque hac ratione jus naturæ cum jure gen-
induſtria , in civitatem coaliti eam conferre vo- tium convenit , quatenus quifque liber arbiter
luere in unum vel plures , quem focietati tuen- & moderator eft jure naturæ rerum fuarum
de præfecerunt , coeperunt integra civitates co- earumque dominium eo , quo velit modo
dem in ftatu conftitutæ confiderari , in quo , transferre. Notanda tamen eft quædam dif-
antequam cœtus celebrarunt , finguli homines ferentia , merum naturæ jus dominium tribuit
five potius fingulæ familiæ vivebant. Unde earum rerum , quæ in bello jufta ex caufa fuf-
quafi tot civitates quot familiæ , quæ fibi æqua- cepto , capiuntur abfque tacito confenfu in
les , ita ut altera alterius imperium nec venera- compenfationem debiti , & ita quafi folutio-
ri , nec eidem obtemperare vel jurifdictioni pa- nem , five ex contractu exigatur , five ex ma-
rere neceffum habebant , verum fi qua inter eaf- leficio ad pœnam vindicativam vel emendativam
dem controverfia vel lis orta , vel per difcepta- agatur , at gentium jus idem tribuit capienti ,
tionem , vel certationem per vim neceffitate exi- quin pari jure gaudeant , id eft , belli folennis
gente definiebatur : cum enim par in parem non gerendi facultatem omnes habent civitates ,
habeat imperium , cedere reculabat difceptatio- quamobrem etiam eofdem effectus fibi invicem
ni , invitus non poterat cogi in alterius judicio concedere voluiffe præfumuntur , fcilicet , ut
acquiefcere , quamobrem ad fuum jus confe- omnia eorum , qui vincuntur , bona vincentium fie-
quendum vi opus erat , unde ftatus belli, qui , rent , ut ait Plato 1. de LL. quamvis nullum
quamvis repugnet naturæ juri quatenus focieta- præcefferit debitum ab altera parte , vitæ tamen
tis confervationem fovet & tuetur , attamen ab periclitatione damnum datum compenſatur.
altera parte jus fuum cuique tribui præcipiens , Quemadmodum vero in omnibus , quæ fufci-
non vetat ca adhibere media , quæ neceffaria piuntur negotiis & actibus humanis , modus fer-
fuum cuique non tribuentem invitum cogere vandus , ita quoque in bello obſervandum , ut
huic legi obtemperare , quamobrem unicuique paria damno illato repofcamus , nec pœnæ mo-
facultatem dedit propria auctoritate fibi jus dice- dum excedamus. Verum probe obfervandum
re & exfequi , quod in civitate fit per magiftra- monet Pufendorfius , fcilicet , per apprehenfionemz
tus. Quum vero hanc fibi poteftatem intactam bellicam acquiri tantumjus , quod valeat adver–
& illibatam quæque gens vel civitas velit ferva- fus quemvis tertium pacatum. Sed ut raptor ac-
re , tacite quafi convenerunt cuique eam inte- quirat dominium valiturum etiam adverfus eum ,
gram fore, fcilicet, ut quifque fui juris & arbi- cui res erepta fuit , neceffum eft , ut accedat hujus
ter ac moderator effet rerum fuarum , & fi læ- cum altero pacificatio & tranfactio. Citra hanc
fus , vel damnum aut injuriam paffus in rebus enim priori domino jus remanere intelligitur ad
vel perfona , ejus recuperationem propria aucto- rem iftam, quandocunque vires fuperfuerint , hofts
ritate & propriis viribus quærere poffet. Quam- iterum extorquendam . Non tanquam injufto
obrem jus belli quemadmodum quifque fibi ar- poffeffori & prædatori , verum quia durante bel-
rogaret , etiam aliis concederet , & proinde li ftatu , integra cuique manet facultas res ho-
quemadmodum jura belli in eum , quem vi ag- ftium fibi acquirendi , quamobrem non tanquam
greffus exerceret , ita nec eadem in fe uti ini- rei dominus ; quippe videtur potius illud ami-
mico denegaret facultatem, & eodem gauderet fiffe quam fibi refervaffe , verum facultatem ha-
effectu , quem fibi competere exiftimat. Con- bet eodem jure belli fibi iterum recuperandi ,
ditionis & ftatus æqualitas parem poteftatem quæ jam alterius dominio jus belli adjecit. Quip-
utrique tribuit ratione dietante , quam excipit pe dicendum puto gentes conveniffe , ut res ju-
gentium confenfus & conventio tacita , in ratio- re belli capta , capienti cederent , imo jus na-
ne fundata. Atqui effectus belli folennis con- turæ citra confenfum domini, neceffitate exigen-
fiftit in acquifitione dominii earum rerum , quæ te , illud transfert in capientem , fi jure belli
ab hofte , durante ftatu belli , capiuntur ; ergo res capta capientium fiunt , ejus in dominio
conceffa cuique genti facultate gerendi belli , remanfiffe dici nequeunt cui ereptæ , quod fub-
neceffum eft , ut eodem omnes effectu gaude- fecuta pace priftino domino reftituantur , eft
ant, quum belli jure quifque fibi vindicat , nova acquifitio ex conventione , pacto , vel
nulla habita ratione caufæ ex qua bellum fufce- tranfactione originem habens. Probatum vero
ptum , an ea jufta vel injufta ; quippe acquifitio a Deo hoc jus prædæ : alioqui enim devictarum
illa cum fundatur in confenfu gentium & taci- civitatum prædam capientibus , tanquam belli
ta earundem conventione , jufta eadem dici de- laborum fructum , diripiendam fruendamque
bet , quia dum belli gerendi facultatem & jus non conceffiffet fummus Jehova , nec fibi quin-
cuique integrum , etiam effectibus belli folennis gentefimam e fpoliis Medianiticis ad tabernacu-
propriis frui oportere dictat ratio. Itaque bel- li functionem facrandam felegiffet , nec etiam
lum folenne juftus eft titulus acquirendi rerum ad fibi devotorum virorum hoftiles exuvias con-
dominii , quamobrem & in foro foli non dun- dun- ' n
niviffet.

11. 1. Cæterum jure gentium non tantum is qui ex jufta caufa bel-

lum gerit , fed & quivis in bello folenni & fine fine modoque domi-

nus fit eorum quæ hofti eripit , eo fenfu nimirum ut a gentibus omni-
bus
 CAPUT VI . S. II. 81

bus & ipfe & qui ab eo titulum habent in poffeffione rerum talium
tuendi fint. Quod dominium quoad effectus externos licet appellare.

Cyrus apud Xenophontem : νόμος ἐν πᾶσιν ἀνθρώποις αϊδιός ἐςιν , ὅταν πολεμέντων πό- Xenoph.

dis áλã, tüv iλórtwv eÏvai và xúμata. Lex eft fempiterna inter homines , capta ho- de inft.
Cyri.
ftium urbe , eorundem res atque pecunias victori cedere. Plato dixit , Táta T De Legin

νικωμένων ἀγαθὰ τῶν νικώντων γίγνεσθαι , bona quæ vilius habuit omnia vittoris feri : bus.
qui & alibi inter genera quafi naturalia acquifitionis ftatuit ,
quam & anïsıxùv , dgwrisinny & Xeipwtixiv vocat , affentientem hac in re ha-

bens eum quem dixi Xenophontem , apud quem Euthydemum Socra- Sophift.
Comm
tes interrogando co perducit ut fpoliare non femper injuftum fateatur,
ut fi in hoftem id fiat.
I Polit.
2. Sed Ariftotele quoque auctore : ὁ νόμος ὁμολογία τίς ἐςιν ἢ τὰ κατὰ πόλεμον κρα-

τέμενα τῶν κρατέντων εἶναί φασι . Lex velut paftum quoddam commune eft quo bello

capta capientium funt. Eodem refpicit dictum illud Antiphanis : T TO TO-

λεμίοις ἔυχεσθαι δεῖ τἀγαθὰ παρεῖναι χωρὶς ἀνδρείας . Γίνεται γὰρ ἔτως ἐ τῶν ἐχόντων , ἀλλὰ τῶν

xpaτvτwv. Optandum ut hoftibus bona adfint fine virtute : Sic enim fiunt illa non

eorum qui habent fed eorum qui capiunt. Apud Plutarchum in vita Alexan-

dri : τὰ τῶν ἡττωμένων εἶναί τε δεῖ καὶ προσαγορεύεσθαι τα κρατῶντος , ea que vifti fuerant ,

& effe & appellari debent vifloris . Idem alibi : τὰ τῶν ἡττωμένων ἐν ταῖς μάχαις

ἀγαθὰ , τοῖς νικῶσιν ἆθλα πρόκειται : quæ verba funt ex Xenophonte fecundo de

Cyri inftitutione. Philippus in Epiftola ad Athenienſes : máνtes Ta's #ÓREIS

οικεμεν ἢ τῶν προγόνων παραδόντων , ἢ κατὰ πόλεμον κύριοι καταςάντες . Omnes tenemus oppi

da a majoribus reliƐta , aut poffeffa belli jure. Æſchines : ei μèv pès ݵãs TORE- De male

μήσας δοριάλωτον τὴν πόλιν εἷλες , κυρίως ἔχεις τῷ τῷ πολέμε νόμῳ κτησάμενος : Si bello in nos obita le-
gatione.
fufcepto armis cepifti urbem , jura eam poffides belli lege.

3. Marcellus apud Livium quæ ademit Syracufanis ademiffe ſe ait Livius

bellijure. Romani legati Philippo de Thraciæ & aliis civitatibus di- libro
XXXIX.
cebant , fi Philippus bello cepiffet , eas præmium victoriæ belli jure
Lib.
habiturum : & Maſiniſſa quem agrum pater fuus Carthaginenfibus XL.
bello ademifſet habere fe jure Gentium ajebat . Sic & apud Juſtinum
Mithridates : non Cappadocia filium eductum quam jure gentium victor occu- Libro
:
XXXVIII.
paverat. Cicero Mitylenas ait populi Romani factas belli lege ac jure
II.contra
victoriæ. Idem privata aliqua effe cœpiffe ait aut occupatione vacuo- Rullum.

rum aut bello , eorum fcilicet qui victoria potiti funt. Dion Caffius : Off. 1.
Strom. I.
τὰ τῶν ἡττημένων τοῖς κρατᾶσι προσγίνεται . Etiam Clemens Alexandrinus ait res

hoftium rapi & acquiri belli jure.

4. Quæ ex hoftibus capiuntur juregentium ftatim capientium fiunt , ait Ca- L. natu-

jus Jurifconfultus. Naturalem hanc acquifitionem que appel-

ralem
ult. S.
D.de
lat Theophilus in Græcis inftitutionibus , ficut & Ariftoteles dixerat ,
acq.re-
modeµixnv Qúcei xtytixýv , rem militarem fecum ferre naturalem acquirendi modum . rum dom.
Nimirum quia non caufa aliqua fed ipfum nudum factum fpectatur , tit. derer.
› divif.
& ex eo jus nafcitur : ficut & Nerva filius , referente Paulo Jurifcon- Arift.1.

fulto , dominium rerum ex naturali poffeffione cœpifſe ajebat , ejuſ- derep.

que rei veftigium remanere de his quæ terra , mari , cœloque capiun- Z. 1.q.
L tur.
 82 LIBER III. II. III .

D.de tur. Item de bello captis , quæ omnia protinus eorum fiunt qui primi

acq.poff. poffeffionem apprehenderunt .

Hift. Gr. 5. Hofti autem eripi cenfentur & quæ fubditis hoftium eripiuntur.
III.
Sic Dercyllides argumentatur apud Xenophontem , cum Pharnaba-

zus hoftis effet Lacedæmoniorum , Mania autem fubdita Pharnaba❤

zo , Maniæ bona in ea effe caufa ut a jure belli recte occupentur .

COMMENTARIUS.

Tatim annotavimus belli folennis jure gen- rei bello captæ jufta poffeffio nititur conſenſu
Satin
tium alterum effectum confiftere in acqui id eft , jure gentium , imo etiam ratione natu-
rendo dominio earum rerum , quæ ab hoftibus rali fuadente pro rerum humanarum ftatu ejuf-
capiuntur, caufam hic non attendi , fed belli modi juris conftitutionem ; nemini autem inju-
gerendi poteftatem , fummo imperanti ex tacito riam infert , qui jure fuo utitur, belli tamen.
quafi confenfu gentium conceffam , & proinde jure acquirit dominium , quatenus jure gentium
iifdem effectibus fruitur qui belli folennis pro- quifque fummus imperans bellum folenne ge-
prii , quamobrem quamvis bellum forte non ju- rendi facultatem habet, quamvis actus primus ,
ſta ex caufa indictum , attamen quia fufceptum qui eft belli denunciatio non jufta ex caufa pro-
ab eo , qui belli gerendi poteftatem habet , ju- cedat , & proinde repugnet juri naturæ , ac de-
ftum & folenne , cujus effectus , ut quivis fiat ftituatur juftitia intrinfeca , attamen effectus ca
dominus corum , quæ hofti eripit , etiam mero non deftituuntur , quia alia nituntur ratione
naturæ jure, quo cuique genti competit facul- belli fufcipiendi arbitrium penes quemque fum-
tas ejufinodi dominii acquirendi modum intro- mum imperantem refidet , & proinde iftius a&us
ducere , qui fibi placuit , quoniam quifque fui bonitas vel malitia pendet a voluntate agentis
juris jure naturæ eft liber arbiter & moderator temere injuftum bellum fufcipientis ; verum
rerum fuarum. Quamobrem non duntaxat fit quod bellum folenne fufceptum quamvis inju
dominus in foro foli , quatenus habetur pro ju- ftum eofdem producat effectus , qui dictante ra
fto poffeffore, a quo vindicari nequit, fed etiam tione jufta ex caufa belli fufcepti proprii , gen-
in foro poli , quia gentium confenfu ejufmodi tium juri adfcribendum , jure naturæ approba-
effectus nititur, nec etiam confenfus in quo tum , quia exigente neceffitate introductum .
fundatum jus gentium ratione deftituitur hoc in Neceffitati vero cedere eique infervire rationi
cafu , quia rerum humanarum ejufmodi facies neutiquam repugnat , fcilicet in iis , quæ difpo-
juris conftitutionem efflagitat , & proinde ne- fitioni hominis fubjacent , & ab corum confen-
ceffitate exigente fuadet illam ratio. Poffet no- fu & voluntate pendent. Quæcunque enim na-
bis objici , quod effectus ejufdem naturæ eft cu- tura fua mala & turpia, nullo facto humano li-
jus caufa a qua producitur , & fi caufa injufta , cita fieri poffunt , & proinde permitti ut in uſum
nec effectus licitus , fi bellum injuftum , nec deducantur : quamvis in foro humano impune
etiam effectus jufti , & proinde bello injufto re- quandoque fiant , agentem tamen peccati vel
rum quæ hofti eripiuntur dominium jufto non maleficii reum conftituunt , & proinde confcien-
acquiritur titulo , quamobrem in foro poli ma- tiam gravant actus. Quamobrem notavimus ,
læ fidei poffeffor , licet in foro humano tutus. pravos quarundam gentium mores non facere jus
Verum huic forte quis reponet , quod merum gentium , fed ufus & confuetudo ratione innixa ,
jus naturæ vetat quidem bellum fufcipere nifi ju- quæ proinde apud omnes fere gentes , moratio-
fta ex caufa , verum non prohibet ut accedente res faltem , invaluit & peræque cuftoditur. Et in
confenfu gentium in omni bello etiam injufta hoc jure fundata videtur acquifitio rerum ab ho-
ex caufa fufcepto , cedat dominium rerum ca- ftibus captarum in bello folenni , id eft , jure
pienti : co enim ipfo quod liceat cuique de re- gentium juſto , ob rationem paulo ante addu-
bus fuis pro arbitrio ftatuere , facultatem nactus tam. Huc pertinent exempla ab Auctore de-
etiam acquirendi carum dominii modum quem- fcripta , quibus plura addere fupervacaneum
libet introducere ; bellum injuftum præbet qui- foret.
dem occafionem dominii acquirendi , verum

III. 1. Cæterum in hac belli quæftione placuit gentibus , ut ce-

piffe rem is intelligatur qui ita detinet ut recuperandi fpem probabi-

lem alter amiferit , ut res perfecutionem effugerit , ut loquitur in fi-

mili quæftione Pomponius. Hoc autem in rebus mobilibus ita proce-

dit , ut capta dicantur ubi intra fines id eft præfidia hoſtium perducta
fuerint.
.
 CAPUT VI. S. III . IV. 83

fuerint. Eodem enim modo res amittitur quo poftliminio redit. Re- L. Pom
dit autem ubi intra fines imperii effe cœpit , quod alibi explicatur in- ponius.

tra præfidia. Imo & aperte Paulus de homine dixit , amitti eum ubi D.de
acq. rer.
fines noftros exceffit : & Pomponius captum bello explicat eum quem dom. L.

hoftes ex noftris ceperunt , & intra præfidia fua perduxerunt : ante- Poftlimi-
nium.T.
quam enim in præfidia perducatur hoftium , manere civem.
poftlimi
2. Hominis autem & rei in hoc gentium jure eadem fuit ratio. Un- nio , D.
de captiv.
de facile intellectu eft quod alibi dicuntur capta ftatim capientium l.ult.ibid.

fieri cum conditione aliqua , continuandæ fcilicet eo ufque poffeffio- 1. Pofli-

min. T
nis , debere intelligi . Cui confequens effe videtur , ut in mari naves inbello.
& res aliæ captæ cenfeantur tum demum , cum in navalia aut portus , d. tit.Inft.

aut ad eum locum ubi tota claffis fe tenet , perducta funt.

Nam tunc derer.di-
vis. T.
deſperari incipit recuperatio , fed recentiori jure gentium inter Euro- item ea.

pæos populos introductum videmus , ut talia capta cenfeantur ubi per co

Inft.d.lo
L. na-
horas viginti quatuor in poteftate hoftium fuerint. turalem
T. item de acq. rer. dom. Confulatu maris c. 283. 287. Conft . Gallica lib.xx. tit. 13. art . 24. Corn.de Lapide in
Gen. c. xiv. Molina difput. 118. L. quod meo. D. de acq. vel amitt.poff.Livius lib.xxv1 .

IV. 1. At agri non ftatim capti intelliguntur fimul atque infeffi

funt , nam quamquam verum eft eam agri partem quam cum magna

vi ingreffus eft exercitus ab eo interim poffideri , ut a Celfo notatum

eft , tamen ad eum quem tractamus effectum non fufficit qualiſcun-

que poffeffio , fed firma requiritur. Itaque Romani agrum extra por-

tam quem Annibal caftris infidebat , adeo non amiffum judicabant, ut

eo ipfo tempore nihilo minoris venierit quam ante veniffet. Is ergo

demum ager captus cenfebitur , qui manfuris munitionibus ita inclu-

ditur , ut nifi iis expugnatis parti alteri palam aditus non fit.

2. Et hæc non minus probabilis videtur nominis territorii origo a

terrendis hoſtibus a Siculò Flacco allata , quam illa Varronis a teren-

do , aut Frontini a terra , aut Pomponii Juriſconſulti a terrendi jure

quod habent magiftratus. Sic Xenophon libro de Vectigalibus , agri

poffeffionem belli tempore ait retineri per munimenta quæ in aì épú

μata ipſe appellat.

COMMENTARIUS.

Neo quidem omnes DD. conveniunt , ut, præfidia perduxerit. Videtur enim lex defide-
In
Ifi quid ab hofte capimus , noftrum fiat jure rare , ut & capta fit , & perducta intra præfidia ,
gentium , ac recte intra legitimos acquirendi do- hæc duo requifita conjungit Jurifconfultus 1. 5 .
minii modos collocetur. Sunt enim privata nul- ff. de captiv. Fruftra enim lex dixiffet , ceperunt
la natura , fed aut veteri occupatione , ut qui quon intra prafidia perduxerunt ; fi cenfebat fatis
dam in vacua venerunt , aut victoria , ut qui bel- effe cepiffe . Omnia verba legis utique impleta
To potiti funt, & c. Verum quæritur, an ftatim effe debent. Et copula exigit concurfum copu
fiant capientis , an temporis aliquod intervallum latorum. Lex vult rem in tuto effe, ut fit effe-
requiratur ? Refpondet Auctor ; tum demum ta capientium . Ideoque volt , deductam effe
&
rem cepiffe eum intelligi , qui rem ita detinet , intra præfidia , ubi demum tuta eft , ut argu-
ut recuperandi fpem probabilem alter amiferit ; mentatur Alberic. Gent. Hifpan: Advocat, diet.
amififfe autem fingitur fcilicet rerum mobilium , loc. ubi & citat aliorum Jurifconfultorum tefti-
quoties res capta intra præfidia hoftium perdumonia , idem fentientium , quorum in numero
Aa. Requiritur itaque continuatio poffeffionis , Angelus , Ripa , Salycetus , & Ayala de jur.
quamobrem non ftatim tranfit in dominium ca bel. lib. 1. cap. 5. Dico ergo , inquit Angelus ,
pientis , verum fi tam diu tenuerit, donec intra quod tunc prada capta hoftium falta eft ,fi condu-
L2 &a
84 LIBE .
III S. IV.
R

Eta eft in hoftium capientium prafidia. Idem Sa- ducendi in aliis rebus non invenitur. Zeigler.
lycetus , Attende , inquit , quod non efficiuntur dict. loc. Vid. & Amaya obferv. jur. lib. 2.cap.
capientium , nifi poftquam ducti funt intra prafidia 2. Recentiori Germanicarum gentium jure tem-
capientium. Et idem de rebus aliis mobilibus poris aliquam morani , puta civilis diei requiri ,
omnibus, quod antequam funt ducta intra prafidia tradunt ejufdem juris periti . Quemadmodum &
boftium , non efficiuntur eorum , fed remanent fub apud Batavos obtinuiffe annotat Auctor , ut in
dominio eorum, fub quo erant ante capturam. Et mari naves & res aliæ tum demum captæ cenferen-
tur , ubi per horas viginti quatuor in poteftate
Ayala dit. loc. Illud tamen fciendum eft, • pra-
dam tum demum fieri hoftium ut primum intra hoftium fuerint. Atque hanc confuetudinem
prafidia delata eft , ante nondum facta eft hoftium ; per totam fere Europam receptam tradit Mar-
neque defiit effe ejus, cujus fuit. Alii vero pro- quard. dejur. mercat . Verum perperam jus gen-
babilius ftatuunt , confeftim ftatim atque capta tium dici mihi videtur quod apud nonnullas gen-
bona tranfire in dominium capientis , quemad- tes receptum , non in naturali ratione vel æqui-
modum res quæ dominio vacuæ ftatim atque ad- tate, fed quarundam gentium opinione fundatum.
prehenfæ cedunt occupanti abfque ulla tempo- Annotavit Zeiglerus poftea Ordines Fœderati
ris intercapedine ; atqui res hoftium veluti do- Belgii anno 1632. publico edicto ei , qui na-
minio vacuæ in eorum numero collocantur a vem ab hoftibus occupatam recuperat , ejufdem
Jurifconfultis Romanis , ut patet l. 1. §. 1. ff
. navis & bonorum , quæ in ea inventa , beflem
de acquir. poffeff
. quæ per occupationem acqui- indiftincte addixiffe , nullo habito refpectu tem-
runtur; ergo eo ipfo quo captæ & apprehenfæ poris , quo navis in hoftium poteftate fuerit, dum
cedunt capienti. arg. §. 12. Inft. de rer. divif. tamen intra præfidia hoftium deducta non fuerit;
Quamobrem Paulus l. 1. §. 1. ff. dict. tit. Pro- ac ita quidem obtinet in rebus mobilibus ; at im-
tinus eorum fieri , quæ bello capta , affirmat. mobiles , ut agri hoftiles , non ftatim capti intel-
Hinc §. 17. Inft. de rer. divif. Item ea que ex liguntur fimul atque infeffi funt , fed oportet
hoftibus capimus , jure gentium ftatim noftrafiunt. manfuris munitionibus adeo inclufos effe , ut ,
Statim , id eft , in continenti , mox , abfque nifi iis expugnatis , alteri parti amplius aditus
ullo temporis intervallo. Quod enimftatim fit , non pateat. Quamobrem inepte Athenienfes
inquit doctiffimus Zeiglerus , id omnem excludit lacum , quem in agro Thebano non fatis firmo
temporis tractum, aut alium actum novum , five , præfidio tenebant , ut fuum vindicabant : nuda
ut Grotius loquitur , continuationem poffeffionis , enim infeffio in re immobili , ut agro , non
ufque dum in prafidia perducta res fuerit. Non eundem , quem in rebus mobilibus occupatio
me fugit etiam Salycetum & Angelum verbum producit effectum ; itaque quamvis Hannibal
ftatim cum conditione illa intelligere , fcili- agrum antémonianum Romæ caftris fixis infide-
cet, fi bona capta fuerint redacta inira prafidia. bat , non adeo amiffum judicabant , quin tanti
Verbum ftatim interpretandum effe putant fe- venditum , quanti ante ejus adventum valebat.
cundum legem illam , qua & deductionem intra Difputant tamen alii , & ftatuunt fufficere , ut
prafidia defiderat. Verum repugnat vocis figni - ager captus dici poffit ab hoftibus , qualem-
ficatio ficte interpretationi DD. quæ nulla aucto- cunque naturalem poffeffionem arg. l. 1. ff. de
ritate nititur, apud Latinos auctores ftatim idem acquir. poffeff. ubi Paulus Jurifconfultus juxta
quod mox , ilico , confeftim , e veftigio , re- Labeonem , poffeffionem appellatam teftatur a
pente , fine ulla mora , fine intermiffione tem- fedibus quafi pofitione : quia naturaliter tenetur
poris. Innumera poffent adduci exempla ex ab eo , qui ei infiftit , atque fubjungit domi-
Cicerone aliifque fcriptoribus omni exceptione nium rerum ex naturali poffeffione cœpiffe ,
majoribus. In Verrem : Statim ad Melanam ejufque rei veftigium remanere de his , quæ ter-
Litteras dedit. Et in Orat. Ante enim circumfcri- ra, inari , cœlo itemque bello capiuntur. Un-
bitur mente fententia , confeftimque verba concur- de inferri poffe videtur , qualicunque naturali
runt, qua mens eadem , qua nihil celerius ftatim poffeffione & occupatione dominium ad hoftes
admittit , &c. Itaque hoc fum aggreffus ftatim , tranflatum effe. Huc pertinet illud Celfi . 18.
Catone abfoluto. Nec procedit argumentum Au- . de acquir. vel amitt. poffeff. 4 Si cum magna
ff
&
toris noftri , quod res eodem modo amittitur , vi ingreffus eft exercitus , ait , cam tantummodo
quo poftliminio redit ; quia , ut optime refpon- partem, quam intraverit , obtinet. Neque ob-
dit Zeiglerus , fi quid bello captum in præda ftare putant exemplum Hannibalis ab Auctore
eft, non poftliminio redit , ut docet Labeo noftro addu& tum huic enim reponunt , quod
28. ff. de captiv. Quod de reditu intra finés ex vendentis venditione probandum dominium
imperii dicitur in l. ult. ff
. eod, non de quavis nec fequatur , agrum illum fi vendentis fue-
re, fed de illa intelligendum , quæ cundi & re- rit , remanfiffe Romanorum in poteftate , cum
deundi facultatem habet , ut eft fervus , equus juris fit , non tantum rem propriam , fed
vel equa , quibus poftliminium eft. Nec poteft & alienam vendi poffe , 1.28. ff. de contrahend..
dici eandem effe rationem prædæ & hominis in empt. & validam ad pretium confequendum
hoc gentium jure , quia in homine animus confi actionem nafci , fi emptor non ignoraverit em-
deratur , fcilicet , animus revertendi & hoftibus fe ptæ rei conditionem. l. 57. S. 1.2 . ff. eod. Vel
fubducendi , quem non depofuiffe creditur , an- etiam refponderi poteft , legitimam fuiffe agri
tequam intra præfidia hoftium fuerit : tum enim caftris fixis infeffi & occupati venditionem , pro-
incipit defperari reditus. Attalis animus fe fub- pter fpem poftliminii , ut inquit Ayala lib. 1.
cap.
 CAPUT VI . S. IV. V. VI.
85
cap.5 . §.36. dejur. bell. Certum enim eft Pufendorfius , rerum bello captarum dominia ulti-
etiam circa ea , quæ reditura fperantur ab ho- mamfirmitatem adquirere , quando is cui illa ere-
ftibus , contractum poffe celebrari./ . 22. §.fin. ptafuerunt , per pacem pratenfioni ad eafdem re-
1. 23. f. famil. ercifc. Notandum autem , inquit nunciat.
r

V. Liquet & hoc , ut res aliqua noftra belli jure fiat requiri ut ho-

ftium fuerit : nam quæ res apud hoftes quidem funt , puta in oppidis
eorum aut intra præfidia , fed quorum domini nec hoftium fint fubditi,

nec hoſtilis animi , eæ bello acquiri non poffunt , ut inter cætera Æ-

ſchinis dicto jam loco oftenditur Amphipolim , quæ urbs effet Athe-

nienfium , Philippi bello in Amphipolitanos ipfius Philippi non po-

tuiffe fieri. Nam & ratio deficit , & jus hoc mutandi per vim dominii

odiofius eft, quam ut produci debeat.

VI. Quare quod dici folet hoftiles cenferi res in hoftium navibus Conful.

repertas ,
non ita accipi debet quafi certa fit juris gentium lex , fed ut maris ,
C. 273 .
præfumptionem quandam indicet , quæ tamen validis in contrarium

probationibus poffit elidi . Atque ita in Hollandia noftra jam olim ,

anno fcilicet clɔ ccc xxxv111 . flagrante cum Anfiaticis bello , fre-

quenti Senatu judicatum & ex judicato in legem tranfiiffe comperi .

COMMENTARIUS.

Uæritur ab Interpretibus, quænam diverfi- runt difcedere , modico tempore ipfis dato , in-
Qtatis ratio , cur res , quæ quidem apud ho- tra quod aliò lares ac penates fuos transferre po
Ites , non vero hoftium funt , belli jure cedunt tuiffent. Eft hic admodum fortis præfumptio ,
in prædam , perfonæ vero, quæ funt intra fines que factis confirmatur , & proinde metus fat
hoftiles , hoftium in numero habentur, & pro- gravis , quo avertendi a nobis damni caufa ,
inde belli jure tanquam hoftes tractare licet, fe- omnes , quos intra fines hoftiles obviam habe-
cundum ea , quæ tradit Auctor nofter cap. 4. mus, tanquam hoftes belli jure tractare impelli-
5.6.7. Rationem , cur omnes , qui hoftium in- mur. Nihil vero damni metuendum a rebus ?
tra fines funt & degunt , hoftium in numero inanimatis , quæ tantum ufui hominis infervi-
habentur , adducit Auctor nofter , eamque in unt , & per fe nihil valent efficere , nifi ad cer-
metu damni , quod inferre poffunt , fundatam tum actum vel ufum ab homine applicentur.
afferit , verum res & bona animos hoftium eri- Itaque perfona quidem , at non res tertii cauſa
git, eofque fortiores & audaciores reddit. Ve- damni eft , & proinde rei dominus , qui apud
•
rum mihi videtur dicendum , omnes , qui intra hoftes non eft, cenferi poteft aliquid conferre ,
fines hoftiles funt , hoftilem præfumuntur ani- fed hoftis per res alichas. Cui etiam accedit ,
mum induxiffe , & proinde idem damnum , quod quod jus gentium tribuat facultatem diripiendi
hoftibus , id eft , fubditis vel civibus ejus , qui- & acquirendi res hoftium duntaxat , non vero
cum bellum geritur , nobis inferre meditari per- ejus , qui hoftium numero haberi nequit : ejuf-
fuafi , hoftium numero habemus , quamobrem modi enim licentia e diametro repugnaret juri
non iniquum , ut codem jure in eos quam in ho- naturali , quod vetat alienis fpoliis aliquem lo-
ftes utamur. Quod autem regerit Zeiglerus , cupletiorem fieri abfque jufta caufa , & proinde
folum metum non fufficere, ut quis hoftium in etiam jus gentium , quod rationis dictamine ni-
modum trucidetur , verum quidem eft, fi me- titur , ejufmodi licentiam , quæ per fe illicita ,
ps accefforium
tus inanis , qui non folet vel oportet cadere in concedere nequit. Sunt autem res accefforium
virum fortem & conftantem. Verum metus , perfonæ & ejufdem conditionis cum perfona ,
de quo nobis fermo, eft juftus & fatis gravis , cujus in dominio : accefforium enim fequitur
qui juftam fatis caufam trucidandipræbet; quip- conditionem fui principalis ; atqui dominus rerum.10.
pe fupponit Grotius ejufinodi peregrinum non intra fines hoftiles non degit , ergonec hoſtium
ignarum belli, quod inter utrumque geritur , numero haberi poteft ; & proinde jure belli res
intra fines hofticos veniffe : quid enim inde quoque ejus diripi nequeunt, fi internofci pof-
aliud præfumendum , quam cjufmodi adve funt; deficit itaque hic ratio , ut inquit Auctor,
partibus a , quam ut produci debeat : odiofa enim re-
Inam vel peregrinum, hoftium
& jus hoc vim
tum
& contuliffe, & idem
dum puto cum Auctore noftro de iis , qui ftringenda. Quare quod dici folet , hoſtiles
ante bellum quidem eò iverant, verum recufa- cenferi res in hoftium navibus repertas , adeo
L 3 verum ,
 86 LIBER IL
S. VI . VII.
verum , quia fortem admodum præfumptionem um , & facile elidi quandoque potet , ut opti
indicat, qu
quaæ
e admittit probationem in contrari - me argumentatur Auctor.

VII. 1.Illud vero extra controverfiam eft fi jus gentium refpicimus ,

quæ hoftibus per nos erepta funt , ea non poffe vindicari ab his qui

ante hoftes noftros ea poffederant & bello amiferant : quia jus gen-

tium hoftes primum dominos fecit dominio externo , deinde nos :

Jud. x1 . quo jure inter alia tuetur fe Jephthes contra Ammonitas , quia ager

23,24, ille quem Ammonitæ vindicabant belli jure ab Ammonitis , ut &

27. pars alia a Moabitis ad Amoræos , ab Amoræis ad Hebræos tranfiiffet.

1 Sam. Sic & David quod ipfe Amalecitis , Amalecitæ antea Palæftinis eri-
XXX. 20.
puerant , pro fuo habet ac dividit.
Lib.VI .
2. Titus Largius apud Dionyfium Halicarnaffenfem in Senatu

Romano cum Volfci olim poffeffa repeterent , fententiam fic dixit :

ὅτι Ῥωμαῖοι καλλίςας ὑπολαμβάνομεν κτήσεις εἶναι καὶ δικαιοτάτας , ἂς κατάσχωμεν πολέμῳ λαβόν-
τες καὶ νόμῳ , καὶ ἐκ ἂν ὑπομείναιμεν μωρίᾳ τὴν ἀρετὴν ἀφανίσαι . Κοινωνητέον τε πᾶσι καὶ

τοῖς ἐκ τέτων γενομένοις καταλιπεῖν ἀγωνιέμεθα , νῦν δὲ ὑπαρχόντων ἤδη περησόμεθα καὶ ἑαυτὸς ὅσα

woreµíss Brá↓quev ; Romani nos honeftiffimas eas atque juftiffimas credimus poſſeſ-
fiones quas belli lege captas habemus : neque vero induci poffumus ut ftultafaci-
litate deleamus virtutis monumenta , fi eas illis reddamus quibus femel perierunt.

Imo vero tales poffeffiones non tantum cum his qui nunc vivunt civibus noftris
communicandas , fed & pofteris relinquendas cenfemus : tantum abeft ut parta

relinquendo in nos ipfos ea conftituamus que in hoftes conftitui folent. Et in

refponfo Romanorum Auruncis dato : ἡμεῖς οἱ ρωμαῖοι δικαιἔμεν ὅσα κτᾶταί τις

ἀρετῇ πολεμίες ἀφελόμενος ταῦτα τοῖς ἐγγόνοις ὡς οἰκεῖα παραδιδόναι : nos Romani ita arbi-

tramur , que quis hoftibus erepta virtute quæfivit , ut optimo jure propria ad
Lib.v11 . pofteros tranſmitti. Alibi in refponfo ad Volfcos fic Romani : J

κρατίςας ἡγόμεθα κτήσεις ὡς ἂν πολέμῳ κρατήσαντες λάβωμεν , ἔτε πρώτοι καταςησάμενοι νόμον τόν

δε , ἔτε αυτὸν ἀνθρώπων ἡγέμενοι εἶναι , μᾶλλον ἢ ἐχὶ θεῶν , ἅπαντάς τε καὶ ἕλληνας καὶ βαρβά
+988. εἰδότες αυτῷ χρωμένας , ἐκ ἂν ἐνδοίημεν ὑμῖν μαλακὸν ἐδὲν , εδ' ἂν ἀποφαίημεν ἔτι τῶν δορυκτή
των. Πολλὴ γὰρ ἂν εἴη κακότης , εἴ τις ἃ μετὰ ἀρετῆς καὶ ἀνδρείας ἐκτήσατο , ταῦτα ὑπὸ δειλίας

Te xai µwpías, ¿Qœupebein : Nos autem optimum judicamus poffeffionisgenus , quod bel-

li jure captum quæfitumque eft. Cumque non a nobis hoc jus fit inftitutum , fed
a Diis verius quam ab hominibus profectum , omniumque gentium tam Græco-

rum quam barbararum ufu probatum , nihil vobis per ignaviam concedemus , nec

bello partis abfiftemus. Maximum enim id probrum foret , quæ virtute ac for-
In exc. titudine quæfita funt ea per formidinem aut ftuporem amittere. Sic & in refpon-
legat. fo Samnitum : πολέμῳ κρατησάντων ἡμῶν ὅπερ ἐςὶ νόμος κτήσεως δικαιότατος . Cum armis

bæc quæfuerimus , quæ lex acquirendi juftiffima eft.

2623
Lib.XLI ... 3. Livius cum narraffet agrum prope Lucam a Romanis divifum ,
eum agrum fic notat : De Ligure captus is ager fuerat ; Etrufcorum antequam

Ligurum
| :ཀ fuerat. Hoc jure a Romanis retentam Syriam Appianus no-

Mithrid, tat , nec redditam Antiocho Pio , cui eam eripuerat Tigranes hoftis

Civil. 1. Romanorum : & Juftinus ex Trogo fic refpondentem facit eidem An-
Lib.XL. tiocho Pompejum ut habenti regnum non ademerit, ita quo cefferit Tigrani ,
non
 CAPUT VI. 2 87
S.VII . VIII.IX.

non daturum quod tueri nefciat. Sed & eas Galliæ partes , quas Gallis eri-
puerant Cimbri , Romani pro fuis habuere.

COMMENTARIUS.

SI ea, quæ bello capta, jufto domini acqui- fuam vindicanti , reftituere dictat juris gentium
rendi titulo non jure gentium duntaxat , fed tenor. Injuftus enim titulus dominium transfer-
& civili comprobato poffidentur ; ergo quæ ho- re nequit, quorum in numero furtum , rapina ;
ftibus eripiuntur, non poffunt vindicari vel pe- iftiufmodi enim res jure gentium acquiruntur ,
ti ab iis , qui ante hoftes noftros ea poffederant , quæ hoftium funt ; atqui hoftium fieri neque-
& bello amiferant , quia jus gentium dominium unt , quæ furto & rapina ablata , quia injufti do-
carum rerum , quæ hoftibus erepta funt , trans- minii acquirendi modi ; ergo nec earum domi-
fert in victorem . Eodem ergo modo & titulo , nium belli jure ad me tranfit , quia nec earum do-
quo hoftes domini facti , & ego dominium nan- mini hoftes, & proinde nec plus juris in me trans-
cifcor. Recte autem addit Auctor : Etbello ami- ferre valent quam ipfi habent, domini vero non
ferat. Quippe fi hoftes quarundam rerum domi- funt ; ergo nec ab iis dominium nancifci poffum.
nium injufto titulo fibi acquifiviffent , nec ad Hinc Scipio figna , Siculis quondam per vim bel-
me, quamvis jufto bello ceperim, earum domi- li erepta , Carthagine abducta antiquis poffeffo-
nium tranfit , quamobrem priori domino , rem ' ribus reftituit.

VIII. Gravior difputatio eft , cui in bello publico ac folenni res

hoftium acquiratur , ipfine populo an fingulis qui de populo aut in

populo funt. Valde enim hic variant recentiores Juris interpretes ; Bart. ad
. Si quid
quorum plerique cum in jure Romano legiffent capta capientium bell o D.
fieri , in Canonum autem corpore diftribui prædam publico arbitrio ; decapt.
Alex.&
alii poft alios , ut fieri folet , dixerunt , primo ac jure ipfo fieri capta
Faf. l. 1.
fingulorum qui manu capiunt ; attamen duci affignanda qui inter D.deacq.
milites diftribuat : quæ fententia cum recepta non minus quam falfa poff. Aug.
Inft. de
fit , hoc accuratius a nobis refutanda eft , ut fpecimen fit quam pa- rer.divif.

rum tuto in hoc controverfiarum credatur. q. Item

genere tali auctoritati
qua ex
Enimvero dubitandum non eft quin gentium confenfu utrumvis po- .
tuerit conftitui , aut ut capta populo bellum gerenti aut ut cuivis qui Pan. ad
manu caperet in dominium cederent. Sed quid voluerint quærimus , c. ficut de

& dicimus gentibus placuiffe ut res hoftium hoftibus effent non alio jurejur.n.
7. Th.

loco quam quo funt res nullius , ut ex Nervæ filii dicto jam antea Gram.
decif.:
apertum fecimus.
Neap.
IX. 1. Atres quæ nullius funt fiunt quidem capientium , fed tam 71.num.
17.Mart.
corum qui per alios quam qui per fe capiunt. Ita non fervi tantum aut Laud, de
filii , fed & liberi homines qui in pifcando , aucupando , venando , belloq.4.

margaritas legendo operam fuam addixerunt aliis , ftatim quod acce- L. ea qua

perunt acquirunt ipfis quibus operam navant. Modeftinus Jurifcon- D.de acq.
dom.
fultus recte dixit : quod naturaliter acquiritur , ficuti eft poffeffio , per quem-
Lib.v.
libet volentibus nobis poffidere acquirimus : & Paulus receptis : poffeffionem tit. 2. L.

acquirimus animo corpore : animo utique noftro , corpore vel noftro vel alieno. 1.¶.per
procur.
Idem ad edictum : Per procuratorem , tutorem curatoremve poffeffio nobis D.de

quiritur , quod explicat fi id ea mente faciant ut operam nobis ac- acq.poff.

commodent. Sic apud Græcos , qui in Olympiis certabant præ-

mia acquirebant iis a quibus mittebantur. Ratio eft , quia natu-

raliter
 88 LIBER III
S. IX.

raliter homo hominis alterius volens volentis inftrumentum eft , ut

& alibi diximus.

2.
Quare difcrimen quod traditur inter liberas perfonas & ferviles

circa acquifitiones , juris eft civilis & ad civiles acquifitiones proprie

. pertinet ,
acq.poſſ ut ex dicto Modeftini loco apparet : & tamen has ipfas Se-
L. qua- verus Imperator poftea ad naturalium exemplum admovit propius ,
cunque
D. de ob non utilitatis tantum , ut ipfe profitetur , ratione , fed & Jurifpruden-

lig.l.fi tiæ. Semoto ergo civilijure locum habet quod dicitur per alium face-
pulatio ,
¶. alteri re quem poffe quid per feipfum poteft ; & perinde effe per fe quis fa-
de verb. ciat an per alium.
fignif. L. 1. C.perquas perf.c. poteft &c. qui facit. de reg. jur.

COMMENTARIUS.

On una cadenque circa hanc quæftionem hinc capi aliquid ex hoftibus , quod jam ho-
No definiendam D. D. fententia. Opinantur ftium non fuit. Sed merito hæc fententia difpli
nonnulli juris gentium periti capientibus res eas cet Zeiglero , propterea quod Ducis conditio-
acquiri , nullam facientes diſtinctionem, an mo- nem deteriorem facit , quam cujufque militis gre-
biles fint vel immobiles , publicone an privato garii , & quod ita militibus privatis cederent omnia
in minifterio. Afferunt vero alii res bello captas hoftium impedimenta in medio conflictu a manipu-
capientium quidem fieri antiquo jure gentium, lo quodam occupata , quippe que eo tempore , quo
fi mobiles fint ; verum debent tradi Duci exer- nondum fufi fugatique funt hoftes , prada dici ne-
citus , ut is prædam dividat inter milites juxta queat. Non ambigendum, quin gentium con-
juftitiam attributricem , quamobrem in hac di- fenfu circa rerum bello captarum acquirendum
vifione proportio Geometrica locum habet , dum dominium , ejufmodi jura , confuetudines , ac
dignitas & merita cujuflibet militis fpectari fo- mores conftitui ac recipi potuerint , quales ipfis
lent. Covarruv. ad c. peccatum. de R. J. in 6. §. placuere , quum vero gentium jus in æquitate &
11. part. 2. Difplicet vero aliis hæc fententia , rationis dictamine potiffimum fundatum , earun-
atque res omnes , five mobiles five immobiles , dem voluntatem interpretamur , ut quam mini-
indiſtincte illius faciunt , cujus aufpiciis bellum me recedat ab eo , quod æquum & bonum eft,
geritur, fcilicet ejus , qui jus belli gerendi ha- & ratio , five ipfa rei vel negotii natura dictare
bet , qui fummæ rerum præeft, five Rex fit, fi- videtur , ut fæpius notavimus. Quid vero hic di-
ve Princeps , vel Dux , modo fuo, non alieno tat ratio & fuadet æquitas , infpiciendum mihi
nomine bellum gerat. Jurifconfultus fummus videtur. Ea dictat , ut , quæ nullius funt , pri
Hugo Donellus abfque ulla diftinctione affir- mo occupanti cederent ; quippe cum omnia in
mat , omnia ea capientium fieri , quæ capiuntur ufum hominis creata , fruftra vero ufus conce-
ex hoftibus, juxta §. 17. Inft. de rer. divif. Dif- 1 deretur , nifi pariter fingulis hominibus omnium
crimen tamen facit ex perfona capientium : vi- rerum Auctor , corum, quæ nullius funt , & in
dendum enim, inquit , quis capiat ex hoftibus. ufum hominis deftinata , occupando five appre-
Et fic fe res habet , ut alias privati capiant : alias hendendo proprietatem & dominium fibi acqui-
Imperator & Dux belli , penes quem belli fum- rendi facultatem largitus fuiffet , fequitur natu-
ma eft. Quæ privati capiunt ex hoftibus , pri- ram dictare , ut res, quæ nullius funt , tranfe-
vata funt, 1.51.ff. de acquir. rer. dom. quæ Im- ant in dominium primi occupantis ; atqui gen-
perator & Dux belli , funtpublica : quoniam is tibus placuerit , ut res hoftium non alio loco
bellum non gerit fibi , fed Reipublicæ : ut , quæ- effent , quam quo res nullius ; ergo conveniens
cunque ex ea adminiftratione ad eum pervene- rationis dictamini , ut cedant dominio eafdem
runt, ea cedant Reipublicæ aut Principi , cujus ex hoftibus capientis. Verum examinar.dum ,
negotium geritur , non privatim Duci , qua de an ejufmodi placitum conveniat cum æquitate
caufa fiunt publica & fifci , tanquam Reipubli- vel rationis dictamine ? Notandum primo, quod
cæ quæfita , & fiſeo per Ducem belli. Excipit res hoftium non eo fenfu nullius dicantur , quo
vero quædam , quæ nemo ex hoftibus capere mundi primordio , antequam diftin& ta fuere do-
poteft , nifi Dux belli , five per hunc Princeps minia ; res in naturali ftatu dominio vacuæ nul-
aut Refpublica. Ea duo effe , ait , agrum ho- lius dicebantur , & proinde primi occupantis
ftilem & prædam , quo nomine veniunt ea , quæ dominio cedebant , vel quæ interjecto tempore
reportantur ex hofte : non tamen omnia, fed introductis jam rerum dominiis , nondum occu-
quæ capiuntur devictis hoftibus : quæcunque patæ fuere, aut abjectæ a domino & pro dere-
enim jure belli capientium fiunt, ea oportet ex licto habentur , & proinde quafi in primavo
hoftibus capi , atqui id non fit in præda , quæ ftatu iterum pofitæ primi occupantis fiunt ; quip-
fimulatque devictis hoftibus præda effe coepit , pe eo ipfo quo res hoftium dicuntur, apparet
defiit effe hoftium; ita ut jam non poffit dici dominio vacuas non effe ; verum res hoftium
non
 CAPUT VI. S. IX.X. XI . 89

non alio loco funt , quam quo res nullius ; Quia, |
ut inquit Pufendorfius , per ftatum hoftilem uti
catera jura pacifica , ita & dominii effectus ad-
verfus hoftem abrampantur hactenus , ut non am-
plius quis teneatur ab iftius rebus manus abftinere ,
nifi qua humanitas fuaferit. In bello ergo res ho-
ftium in ordine ad alium hoftem redduntur velut
dominio vacua ; non quod hoftes per bellum ipfo
jure rerum fuarum domini effe definant , fed quia
illorum dominium non obftat hofti , quo minus eas
res auferre, fibique habere poffit. Nec repugnat
rationis dictamini , ut ejus bona per vim & ar-
ma mihi acquiram , cui vitam , rem inæftimabi-
lem adimendi mihi jure belli natura facultatem
tribuit. Cum enim bona & res fint media fi-
ne quibus vitam tueri nequimus , nihil iniqui
habet ejufmodi gentium confenfus , quo confti-
tutum , ut res hoftium adinftar earum rerum,
quæ nullius funt , primi capientis dominio ce-
derent. Cur non eodem jure in accefforium ,
quo in ejufdem principale uti liceret. Verum lii , fed & liberi homines , qui in piſcando , au-
fi jure gentium conftitutum , ut res hoftium non
alio loco effent , quam quo funt res nullius ,
fequitur eodem modo earundem acquiri domi-
nium , quo acquiruntur res cæteræ , quæ reve-
ra dominio vacua , id eft , per occupationem ,
primo occupanti, abfque ullo difcrimine perfo-
næ acquirentis , ejufmodi facultatem fingulis ho-
minibus natura tribuit ; quamobrem dicendum
videtur, in bello fingulos quoque milites res
hoftium capientes ob rationis paritatem eodem
jure gaudere , & proinde quidquid in bello ex
hoftibus capiunt , eorundem fieri jure gentium.
Verum recte refpondet Auctor , quod res , quæ
nullius funt , fiant quidem capientium , & pro-
inde quoque res hoftium , quia gentibus placuit,
ut eodem loco effent , quo res nullius. Verum
exindè non fequitur, quod finguli milites re-
rum , quas ex hoftibus in ftatu belli capiunt ,
dominium fibi acquirant. Rei nullius domi-
nium cedit jure naturæ primo occupanti , pofi-
tis terminis habilibus , ut ita dicam , fcilicet qui
facultatem habet & gaudet jure dominium rei
occupatæ fibi acquirendi , atqui cuique integrum
eft juri fuò renunciare , & in alterum transfer
re; cafus nonnulli poffunt incidere , quibus ea-
rundem , quas per occupationem acquirere mihi
potuiffem, alii acquiro, quoties mihi illam ne-
ceffitatem impofui vel ipfe , vel aliunde impo-
fita, atque hoc modo non fervi tantum aut fi-
cupando, venando , margaritas legendo operam
fuam addixerunt aliis , ftatim quod acceperunt
acquirunt ipfis , quibus operam navant ; illi quip-
pe non ex fua , fed ejus , cui ferviunt pro tem
pore , perfona confiderantur, eum repræfentant ,
ita ut in eo negotio fuftineant alienam perfo-
nam, qui ipfe feciffe videtur , quod egit alter,
quod rationibus , legibus & exemplis fatis illu-
ftrat & adſtruit Auctor nofter.

X. Diftinguendum ergo in noftro negotio inter actus vere publi-

cos belli , & inter actus privatos qui fiunt occafione belli publici : per

hos actus privatis res quæritur primo ac directe : per illos actus popu-

lo. Ex hoc gentium jure Scipio agit cum Mafiniffa apud Livium : Sy- Liv. xxx.

phax populi Romani aufpiciis victus captufque eft . Itaque ipfe , conjux , regnum ,

ager , oppida , homines qui incolunt , quicquid denique Syphacis fuit , prædapo-

puli Romani eft. Nec aliter Antiochus Magnus argumentabatur Cœ-

len Syriam Seleuci factam non Ptolemæi , eo quod Seleuci bellum
fuiffet , cui Ptolemæus navaffet operam. Hiſtoria eft apud Polybi-

um quinto .

COMMENTARIUS.

On puto hanc Auctoris noftri diſtinctio- | publicæ acquirunt , cui militant , cui ad debel-
Non
nem in ratione vel jure fundatam , nec landum hoftem operam fuam addixerunt, atque
convenire cum rationibus & exemplis ftatim publica hac auctoritate muniti , licite hofti no
allegatis. Quippe fi illi , qui operam fuam cent, ac damnum inferunt , vitam eripiunt , bo-
aliis addixerunt, non fibi , fed illis acquirunt , na auferunt; quod fi ejufmodi auctoritas defice-
quibus operam 'navant , fequitur, quod ea , quæ ret , nihil horum facere fuo liceret nomine ; ut
milites ex hoftibus capiunt , non fibi , fed Rei- ftatim videbimus.

XI. 1. Res foli nifi publico actu , inducto exercitu , impofitis præ-

fidiis , capi non folent : ideo ut refpondit Pomponius , publicatur ager

•
qui ex hoftibus captus fit : id eft , ut ibidem exponit , prædæ non cedit :

prædæ nomine ftricte accepto. Salomo prætorii præfectus apud Pro-

M copium :
 LIBER III. S.XI.XII .
90

copium : ὡς τὰ μὲν ἀνδράποδα καὶ τὰ ἄλλα πάντα χρήματα τοῖς σρατιώταις εἰς λάφυρα ιέναι

ἐν ἀπεικὸς εἶναι . Γῆν μέν τοι αυτὴν βασιλεῖ τε καὶ τῇ ρωμαίων ἀρχῇ προσήκειν. Captivos fane
res alias militibus prædæ loco cedere ratione non caret : ( accipiendum hoc

ut fiat publico conceffu , quemadmodum infra exponemus ) agros au-

tem ad Principem & imperium Romanum pertinere.
L. Luc. fortito
2. Sic Apud Hebræos & Lacedæmonios ager manu captus
Titius.
de evi- divifus eft. Sic Romani captos agros aut locandos retinuerunt , in-
Etioni- terdum modico veteri poffeffori honoris gratia relicto , aut diftraxe-
bus.L. runt , aut affignarunt colonis , aut fecerunt vectigales : quarum re-
item fi
verb.q. rum paffim in Legibus , hiftoriis , & agrimenforum commentariis

1. de rei teftimonia exftant . Appianus libro primo belli civilis : 'Papatos Tv iTaxíav
vind.
πολέμῳ χειράμενοι , γῆς μέρος ἐλάμβανον : Romani cum Italiam armis fubegiJent , villos

parte agri multarunt ; & fecundo libro : τῶν δὲ πολεμίων ὅτε κρατήσαιεν ἐδὲ τέτων
ἅπασαν τὴν γῆν ἀπηρῶντο ἀλλ᾽ ἐμερίζοντο . Etiam vitis hoftibus terram non omnem ad-

imebant , fed partiebantur. Notat Cicero oratione pro Domo fua Ponti-

fices , confecratos interdum ab Imperatore agros de hoftibus captos ,

fed populi juffu.

COMMENTARIUS.

Uxta mentem Auctoris noftri res foli popu- bantur ; alii per Quæftores laterculis limitibus
lo bellum gerenti five Reipublicæ acquirun- aptis dividebantur Sic Alexander Severus agros
Jtur, quia nifi publico actu inducto exerci- captos ab hoftibus limitaneis ducibus ac militi-
tu, & impofitis præfidiis , capi foleant; quod bus donavit : ita ut eorum effent , fi heredes
autem per actus publicos acquiritur , cedit po- quoque militarent , neque ad privatos trans-
pulo , ut ex præced. §. patet. Quamobrem publi- ferrentur , &c. Lamprid. in vita Alex. Se-
cari folebant agri , qui ex hoftibus capti. 7. 20. veri. Alexandrum Magnum prædæ partem poft
S. 1. ff.de captiv. Publicatur enim ager ille, qui admiffum prælium militibus in congiarium de-
ex hoftibus captus eft , id eft, cedit Reipublicæ, diffe tradit Curtius lib.4. cap. 14. alii militibus
publicus fit feu populi Romani , ut inquit Gloff. in præmium affignabantur ; alii per Cenfores
ejufque cedit arbitrio › tefte Heigino de li- locabantur ; aliis certum vectigal imponebatur ,
mitib. & Appian. lib. 1. de bello civili. Hujuf- quod ftipendium vocabatur : unde agri tributa-
modi agrorum alii in victorem populum partie- rii & ftipendiarii dici cœperunt.

XII. 1. At res mobiles & fe moventes aut in minifterio publico

capiuntur aut extra illud. Si extra minifterium publicum , fiunt fin-

L. trans- gulorum capientium . Et huc referendum eft Celfi illud : quæ res hofti-

fugam. les apud nos funt , non publicæ fed occupantium fiunt. Quæ apud nos funt ,

1.1.D. id eft bello orto apud nos deprehenduntur. Nam idem & in homini-
de acq.
ver.dom. bus obſervabatur , quo tempore homines hac in parte rebus captis ac-
L.in bel-
cenfebantur. Infignis eft in eam rem Tryphonini locus , Verum in pace
Lo.D. de
capt.& qui pervenerunt ad alteros,fi bellumfubito exarfiffet, eorumfervi efficiuntur apud quos

pofil. jam hoftes fuo fato ( ita legendum , non facto aut pacto , ut habent libri )

deprehenduntur. Fato hoc affcribit Jurifconfultus , quia nullo fuo merito

in fervitutem deveniunt : nam talia fato affcribere tralatitium eft. Ta-

le illud Nævii : Fato fiunt Rome Metelli confules , id eft fine fuo merito.

2. Indidem venit quod fi quid milites capiunt non in procinctu ,

aut in eo quod facere jubentur , fed in eo quod promifcuo jure aut ſo-

lo permiffu faciunt, id ſtatim fibi acquirunt: capiunt enim non ut mini-

ftri.
 CAPUT V I. XII.. XIII .
S.XII 91

ftri. Talia funt fpolia quæ detrahuntur hoſti in dimicatione fingula-

ri : talia etiam quæ procul ab exercitu ( extra decem millia paffuum Salic.in

dicebant Romani , ut mox videbimus ) in liberis & injuffis excurfibus abho

fiibus.C.
capiunt : quod genus prædæ Itali hodie corrariam vocant , & a buti- depoft.

no diftinguunt. rer.

XIII . Sed quod diximus jure gentium talia fingulis directe acqui-

ri , intelligendum eft ut id juris gentium fit ante omnem ea de re le-

gem civilem . Nam populus quifque inter fuos aliter poteft conſtitue-
re , & dominium fingulorum antevertere , ficut multis in locis de fe- Tho.
Gram .
ris & avibus factum videmus . Sic enim introduci etiam lege poteft , Decif.

ut quæ apud nos reperiuntur hoftium res , publicæ fiant. Neap.

71.m18.

COMMENTARIUS.

Ecte alii Interpretes hanc diftinétionem re- | acie inftructa. Quandoquidem igitur nemo fibi
jecerunt , propterea quod quidquid faciunt primario militat, fed Reipublica , facile hinc Pol-
milites, id agunt qua milites , & proinde non tet, nullas res capi extra minifterium. Quibus
fuo, fed publico nomine : nam ut recte inquit motus rationibus , facile hanc opinionem am-
Henniges , bellum , de quo nobis fermo , ju- plector. Qualitas enim , quæ militi inhæret,
fum , folenne & publicum eft , publica auctoritate quamdiu nondum facramento militari folutus
fufceptum indictumque , cui gerendo milites tan- efficit , ut quidquid agat vel in procinctu vel
quam idonea adhibentur inftrumenta. Hi quid- extra , habeatur tanquam actus publicus , quia
quid in bello agunt , juffu publico agunt , privatos publico quafi munere indutus , fuftinet perfonam
actus , qui quidem aliquem effectum juris habent , ejus , cui operam addixit , vel ipfi munus illud
nullos agnofco. Egrediuntur limites officii , fi quid impofuit , atque hac ratione, utpaulo ante di-
fuo arbitrio facere volunt , nec beneficio fed pæna cere incepimus , ipfe feciffe videtur , quod fuo
dignifunt. Quod hoftem ubique offendere , ejus nomine agit alter , quamobrem alteri non fibi
res rapere, trabere licet privatis etiam, id ab au- quidquid cepit ex hoftibus , dicendum. Oportet
&oritate & confenfione Reipublica defcendit. Hac militem fua forte contentum effe, ultra ftipendium
quamprimum bellum hofti indixit , omnibus civi- fi quid accipit , ex liberalitate & conceſſione te-
bus hoftiliter agendi facultatem dat , qui publico net Reipublicæ. Opinionem hanc impugnat
deinde non fuo nomine acquirunt , quæcunque ca- Textor, atque ftatuit , omnia, quæ ab hoftibus ca-
piunt. Utcunque miles aliquid non in procinctu , pta, fieri fingulorum capientium , abfque ulla di-
fed jure promifcuo aut procul ab exercitu facit , itinctione an per publicos an privatos actus capta :
femper meminiffe debet , fe in publico effe minifte- utitur enim , inquit , Refpublica minifterio fingu-
rio , & Principi ftipendio operam fuam addixiffe , lorum militum ad finem victoria , non vero ex di-
eidemque per fe omnia acquiri. Si placuit genti- recta intentione ad finem promifcua captura rerum
bus ut res hoftium hoftibus non effent alio loco , quam hoftilium ; quidquid enim capiunt fit mere occafio-
funt res nullius , fequitur , quod miles , qui priva- naliter , fi hoftes aliquas res vel in acie & confli-
tum actum exercet , non poffit eas acquirere, quia itu , vel urbibus habuerint , quarum capiendarum
res hoftium hoftibus , ut hoftibus , non ut privatis datur facultas. Verum dicendum mihi videtur
funt nullius. Eft vero miles hoftis non privato , fed Principem , cui belli gerendi jus eft , miniſte-
publico nomine, nec fibi , fed Reipublica militat , rio militum uti ad debellandum hoftem , quod
quo fimul conficitur , non fibi fed Reipublica acqui- fit potiffimum atterendo ejus vires , & proinde
rere. Hoc certum eft , nifi Refpublica bellum ha- cuique militiæ operam navanti , facultatem de-
beret , jus privato ad res alienas nullum effe. Si- diffe omni ratione & quibufvis mediis utendi ,
quod igitur eft , non tam fuum eft , quam Reipu- quæ ad finem illum confequendum conducere
blica , quod per eum exercetur. Quare fieri non poffunt ; funt autem nulla magis idonea media ,
poteft , ut privatum aliquem actum miles in bello quam ea , quæ quotidie in bello adhibentur ,
babeat , quia illicitus ftatim omnis fit , qui confen- quorum in numero rerum hoftilium ſubtractio ,
fu fuperioris deftituitur ; publicus autem continuo ut ad inopiam redactus hoftis , eo facilius ad pa-
vocatur, quem ille confenfus animat. Eodemmo- cem petendam cogatur , vel ad victoriam pate-
do argumentatur Doctiffimus Zeiglerus , Utro- retur aditus ; quamobrem prædas agere non mo-
bique, inquit , Reipublica infervit , utrobique er- do in procinctu , fed & dimicatione fingulari,
go verfatur in minifterio publico : nec enim occi- in excurfionibus , milites folent , permiffu du-
deret, aut bona ejus diriperet juftè , nifi id volu- cis , qui eam facultatem eo ipfo militi tribuere
iffet & hoftem illum pronunciaffet Refpublica. Sin- videtur , quod auctorati funt & facramento mi-
gulis igitur adverfus fingulos non minus pugnare litari obftricti ; quamobrem captura ejufmodi
licet, femel bello indito , quam integro exercitui non tanquam actus privatus , fed publicus habe-
M 2 tur ,
92 LIBER HI. S.XIII.XIV .

tur , ut ftatim annotatum, Cui datur facultas dem non fiant participes, nifi quatenus permif
confequendi finem , ipfi quoque eadem conceffa fu Principis liceat ; quippe præterquam quod na-
videri debet utendi ejufmodi mediis , fine quibus turalis obligatio cives & fubjeétos obligat , ut
finis obtineri nequit ; atqui ejufmodi facultas pro defenfione patriæ vel Reipublicæ quæcun-
proficifcitur & conceditur ab eo , qui belli ge- que, perferant incommoda ac onera , imo & vi-
rendi jus habet , militi , non qua privato , fed tam profundant , infuper ftipendium ac merce-
operam Reipublicæ addicenti ad hoftem debel- dem pro opera accipiunt , qua ratione income
landum ; fequitur , quidquid lucratur & acquirit modum commodo hoc compenfatur , quamob-
ex hoftibus , non fibi , fed Reipublicæ acqui- rem five conducti fint milites , five proprii fub-
rere, cui operam navat , ut ftatim annotavimus: diti , perfecta obligatione tenentur belli incom-
publico cnim femper verfatur in minifterio, & moda fubire , illi pro ftipendio & mercede ex
proinde omnis actus militis publicus : qualita- quafi contractu , hi ex naturali obligatione , qua
tem enim illam deponere nequit, quamdiu ma- Reipublica devincti etiam gratis operam fuam
net facramento alligatus. Omnes hæ rationes eidem addicere , ad depellendam omnem vim
fluunt ex ipfa negotii natura , quamobrem non armatam, & debellandos hoftes , etiam cum vi-
eget ulteriori probatione , vel confirmatione.tæ periculo & fortunarum jactura , hanc officii
Sed inftat contrariæ fententiæ patronus Textor , præftationem Refpublica a civibus fuis tanquam
quod res hoftiles capi foleant per fpeciem vio - debitum naturale exigere jure poteft ; quamob-
lentiæ, & ut plurimum non abfque capientium rem nihil pro ejufdem impletione debet fubdi-
periculo; ficut ergo periculum ad eos pertinet . tis: peregrini vero in compenfationem periculi
quâ fingulos, ita & commodum pertinere æquum ftipendium merentur , quo contenti effe debent ;
eft , ut videlicet finguli res captas fibi acquirant. dum enim militiæ nomen dant , ac facramento
arg. l. 10. ff
. de R. J. Hæc vero regula no militari fefe obftringunt, non ignari conditio-
ftræ opinioni magis , quam contrariæ favere vi- nis quam fibi fponte fua imponunt , ultra id
detur. Dictat naturalis ratio commoda rei cum quod ftipendii nomine ipfis debetur , nihil pe-
fequi oportere , quem fequuntur incommoda ; tere jure poffunt. Quod attinet Celfi refpon-
atqui onera & fumptus belli fuftinet Rex vel fum 1. 51. ff.de acquir. rer. dom. id recte ad Ro-
Refpublica; erga æquitatis dictat ratio , utetiam manorum mores & confuetudinem accommoda-
prædæ commodum fentiat ; nec æquitati aut ra tum; verum jus gentium in co fundari nequit :
tionis dictamini repugnat , quod milites in com- populus enim quifque inter fuos cjufmodi jura
penfationem periculi , quod ipfis imminet , ejuf- & leges conftituere poteft , quæ fibi placent.

XIV. 1. At de his quæ quis actu bellico capit alia eft ratio . Ibi

enim finguli reipublicæ perfonam fuftinent , ejufque vice funguntur ,

ac proinde per eas populus , fi lex civilis aliud non ftatuat , ut poffef-

fionem ita & dominium nancifcitur, & id in quos vult transfert. Quod

quia directe pugnat cum vulgari opinione , probationes nobis video

folito largius admetiendas nobilium populorum exemplis.

2. Incipiam a Græcis , quorum-morem Homerus non uno loco
defcribit :

᾿Αλλὰ τὰ μὲν πολίων ἐξεπράθομεν , τὰ δέδαςαι .

Omnia jam divifa quibus fpoliavimus urbes .

Apud eundem Poëtam Achilles , de urbibus agens quas ipfe expu-

gnaverat ,
Τάων ἐκ πάσεων κειμήλια πολλὰ καὶ ἐσθλὰ
Ἐξελόμην , καὶ πάντα φέρων Αγαμέμνονι δόσκον
Ατρείδη , ὁ δ᾽ ὄπισθε μένων παρὰ νηυσὶ θόησι
Δεξάμενος δὴ παῦρα δασάσκετο , πολλὰ δ᾽ ἔχεσκε .

Omnibus his ingens pretio numeroque fupellex

Noftra rapta manu : regi fed victor Atride

Cuneta tuli , celeres refidens qui pone carinas

Divideret cum pauca aliis , fibi multa tenebat.

Spectandus enim hic Agamemnon , partim ut totius Græciæ eo tem-

pore princeps , atque ita populi gerens vicem : quojure ipfe fed cum

Senatu prædam dividebat : partim ut munere fungens imperatorio ;

ac
 CAPUST VI S. XIV. 93

ac proinde de communi partem cæteris majorem ferens. Eum ipſum

Agamemnonem fic alloquitur idem Achilles :
Ου γὰρ σοί πολε ἴσον ἔχω γέρας , όππότ' αχαιοί
Τρώων ἐν πέρσωσ᾽ ἔν ναιόμενον πτολίεθρον.

Nam neque me tecum prædæ pars æqua fequetur ,

Si Danaum virtus Trojanam everterit urbem.

Et alibi Achilli offert Agamemnon de confilio publico navem plenam

æris & auri , & viginti mulieres , quæ præcipiat de præda . Troja jam

capta , Virgilio narrante ,

Æn. II.
Cuftodes lecti Phoenix & dirus Vlyffes

Prædam affervabant : huc undique Troia gaza

Incenfis erepta adytis , menfæque Deorum ,

A (
Craterefque auro folidi , captivaque veftis
Congeritur.
a
Sic pofterioribus temporibus prædam Marathoniam affervat Arifti- Plut.

des. Poft prælium ad Plateas fevere edictum ne quis de præda priva- Antide.

tim quicquam tolleret : deinde præda pro populorum meritis diftri- Herod.
buta. Athenis poftea devictis in publicum relata a Lyfandro præda. 4. 1x.
Plut. Ly
Et publici officii nomen apud Spartanos , aqua prædæ venditores. Landro.
3. Si ad Afiam venimus , Trojani foliti , ut docet nos Virgilius ,
prædæ ducere fortem , ut in rebus communibus dividendis fieri folet. Alias Homer

arbitrium ejus dividendæ penes imperatorem , quo jure Hector Do- Eurip.
.K.
loni id expreffe ftipulanti promittit equos Achillis , ut intelligas jus Refe.
acquirendi dominii in captura fola non fuiffe. Ad Cyrum Afiæ victo- Plinius
libro
rem , nec minus ad Alexandrum poftea , perlata præda. Si Africam XXXIII.
refpicimus , idem mos occurrit. Sic quæ Agrigenti capta , quæque c.Alex.
3. Plut.
in pugna Cannenfi , & alibi , Carthaginem miffa. Apud Francos ve- Curt.
teres , ut ex Gregorii Turonenfis hiftoria apparet , quæ capta erant, Diod.

forte dividebantur : neque rex ipfe aliud habebat de præda quam quod libro
XVII .
Strabo
fors ipfi addixiffet.
1.
4. Sed quanto re militari Romani cæteris præftiterunt , tanto funt 4.xv.
Diod.
digniores quorum exemplis immoremur. Dionyfius Halicarnaffenfis Libr

morum Romanorum diligentiffimus obfervator , ita nos hac de re x111 .

Liv.
docet : τὰ ἐκ τῶν πολεμίων λάφυρα , ὅσον ἂν ἡμῖν ὑπάρχῃ τυχεῖν δι' ἀρετὴν ἡ δημόσια ! εἶναι κε- 1.881 11 .

λεύει ὁ νόμος , καὶ τᾶτο ἐχ ὅπως τις ἰδιώτης γίνεται κύριος , ἀλλ᾽ ἐδὲ αυτὸς ὁ τῆς δυνάμεως ἡγεμών Greg.
Tur.l.11.
Ὁ δὲ ταμίας αυτὰ παραλαβὼν ἀπεμπολεῖ , καὶ εἰς δημόσιον αναφέρει . Quæcunque ex hofti- C. 17.
4
bus per virtutem capta funt , ea lex jubet publica effe , ita ut non modo privati
eorum domini non fiant , fed ne ipfe quidem imperator exercitus . Verum quæftor

illa accipit , & vendita in publicum refert. Verba hæc funt eorum qui Co-

riolanum incufant, nonnihil ad invidiam compoſita .

COMMENTARIUS.

Xiis , quæ paulo ante difputavimus , per cui operam addixit , & facramento militari ob-
fpicimus , militem , five in exercitu fit , fi- ftrictus eft. Quamobrem omnia quæ capit ex
ve non, femper fuftinere Reipublicæ perfonam , hoftibus , non fibi acquirit , fed Reipublicæ ,
M 3 cujus
 LIBER
94
cujus vice fungitur , quæ fuo pro arbitrio de
præda difponit. Huc fpectat , quod Ambrofius
dicit , difciplinam militarem docere , ut Regi
five populo ferventur omnia , exemplo Abraha,
qui ceffit omnem prædam Regi Sodomorum.
II I. S. XIV. XV. XVI .
Aliquando vel Imperatori vel Duci exercitus ,
tum etiam militibus prædæ pars affignabatur pro
bene navata opera , & ut eo alacriores ad debel-
landum hoftem fierent , ut ex exemplis ab Au-
t
&ore & nobis adductis patet.

X V. Nam populum dominum effe prædæ verum erat : fed illud

non minus verum , ejus difpenfandæ arbitrium imperatoribus libera

republica permiffum fuiffe , fed tale ut actus fui rationem populo de-
Libro
berent. L. Æmilius apud Livium : captas non deditas diripi urbes , & in
XXXVII .
his tamen arbitrium effe imperatoris , non militum. Sed hoc arbitrium quod

mos deferebat imperatoribus , ipfi interdum , quo longius ab omni

fufpicione effent , rejiciebant ad Senatum , ut Camillus , & qui reti-

Liv.
nebant , prout religioni , famæ , ambitioni ferviebant , diverfo mo-
Lib.V.
do ufi reperiuntur.
XVI. 1. Qui fanctiffimi effe aut credi volebant , prædam non at-

tingebant omnino , fed five pecunia erat in præda , cam jubebant a

quæftore populi Romani percipi ; five res aliæ , eas per quæftorem
fub hafta venumdari : ubi redactam pecuniam manubiarum nomine

Lib. fignificatam Favorinus apud Gellium fenfit. Hæc pecunia per quæfto-
XIII.
rem in ærarium deferebatur , prius tamen , fi res triumphi effet , often-
c. 23. tata publice. Livius libro iv. de C. Valerio Confule : Prædæ ex affi-

duis populationibus , quod omnia in locum tutum congefta erant , fuit aliquan-
Lib.11. tum : venditum fub hafta Conful in ærarium redigere quæftores juffit. Idem fe-

cit Pompejus de quo hæc funt Velleji verba , Pecunia Tigranis , ficut

Lib. 11. Pompejo moris erat , redacta in quaftoris poteftatem ac publicis defcripta literis.
Epift.7. Ita & M. Tullius qui fic de fe ipfo in literis ad Salluftium , De præda mea

præter quæftores urbanos , id eft , populum Romanum , teruntium nec attigit : nec

tacturus eft quifquam. Atque id antiquis & melioribus temporibus fuit

maxime ufitatum , quo Plautus refpiciens fic ait :
Nunc hanc prædam omnem jam ad quæftorem deferam.

Et de hominibus captivis fimiliter :

Quos emi de præda de quæftoribus.

2. Sed alii fine quæftore ipfi prædam vendebant & referebant in

ærarium , quod & ex Halicarnaffenfi fequentibus verbis colligere eft.

Liv. Sic a Tarquinio rege jam olim victis Sabinis prædam & captivos Ro-
Lib. I.
mam miffos legimus. Sic Romulus & Veturius confules narrantur
Liv.
Z.III. prædam vendidiffe ob ærarii penuriam , ægre id ferente exercitu . Sed
cum paffim id occurrat , quantum ducum quifque ex triumphis Itali-

cis , Africanis , Afiaticis , Gallicis , Hifpanicis in ærarium per fe aut

quæftorem retulerit , exempla congerere nihil eft opus. Illud magis

notandum , datam prædam aut ejus partem interdum diis , interdum

Dion. militibus , interdum & aliis. Diis aut res ipfæ datæ , utfpolia quæ Ro-

Halic .
lib. II. mulus Jovi Feretrio fufpendit ; aut redacta inde pecunia , ut ex Po-

Liv. l. 1. metinis manubiis Tarquinius Superbus templum Jovis in monte Tar-

pejo ftatuit.
сом-
 CAPUT VI. S.XVII . XVI . 95

COMMENTARIUS.

Pud Romanos libera Republica prædam ftium fpolia donare poteft : & eo quidem effe-
omnem arbitrio Ducis fuiffe certum eft, &u , ut ne quidem a Principe retractari feu re-
fcilicet, permiffu & confenfu populi ; quamob- vocari ea poffet donatio. Solebant quandoque
rem ægre tulit Scipio , quod ab eo rationem pe- Imperatores prædam totam vel partem ejus per
cuniæ prædatricia Patilius quidam Tribunus Quæftores in ærarium referre. Tradit Liv. lib.
plebis pofcere vellet . Gell. lib. 4. cap. 18. Vid. 31. L. Furium Prætorem, cum de Gallis trium-
Liv. lib. 5. 37. Hoc arbitrium pofteriorum pharet , trecenta viginti millia æris in ærarium
Imperatorum tempore ad Magiftros Militum detuliffe. Idem teftatur de M. Helvio & Q. Mi-
tranflatum. 1. 36. Cod. de donat. Simili etiam nucio ex præda Hifpanienfi. Et Camillo duce
modo a geftorum abfolvimus ordine donationis re- fufis Falifcis , captis eorundem caftris , præda
rum mobilium , vel fefe moventium , quas viri omnis ad Quæftores redacta eft , non abfque
gloriofiffimi Magiftri Milutum fortiffimis præftant magna militum ira. Liv . lib. 6. Solebant non-
militibus > tam ex fuafubftantia quam ex fpoliis nunquam , ut victoria potirentur , Romani vel
hoftium , five in ipfa bellorum occupatione , five in totam prædam vel partem ejus Diis vovere. Sic
quibufcunque locis degere nofcuntur. Ubi Gloff. Camillus , cum ad expugnandam & delendam
Dux belli , urbe aliqua capta , vel hofte devi- urbem Vejos pergeret , decimam partem præda
to , militibus fuis prædam feu diripienda ho- Pythico Apollini vovit, tefte Livio lib. 5.
&

XVII. 1. Militibus prædam dare prifcis Romanis ambitioſum

Liv.d.
videbatur : uti Sextus Tarquinii Superbi filius , fed Gabiis profugus ,
lib.
prædam militi dilargitus dicitur , ut eo modo potentiam fibi concilia-

ret. Appius Claudius in Senatu fimilem largitionem arguit ut novam, Liv.l.v.

prodigam , inconſultam. T..A

Præda autem militi conceffa aut dividitur aut diripitur. Dividi po-

teſt aut ratione ftipendiorum aut ratione meritorum. Stipendiorum D.loco.

ratione dividi prædam Appius Claudius volebat , fi illud obtinere non

poffet ut redacta inde pecunia in ærarium deferretur. Totum autem

dividendi ordinem accurate explicat Polybius : nempe in dies aut vi- Lib. x.

gilias partem exercitus alteram aut minorem ad comportandam præ-

dam mitti folitam : & quod quifque reperiffet id juffum in caftra per-

ferre ut per tribunos æqualiter divideretur , vocatis ad partem etiam

his qui caftra fervarent , ( quod & apud Hebræos regi Davidi pla- xx
1 Sam.
x. 24 .
cuiffe , & inde in legem tranfiiffe legimus ) quique per valetudinem
aut delegata miniſteria aberant .

2. Interdum non ipfa præda fed redacta inde pecunia prædæ loco Liv.l.

militibus donata , quod fæpe in triumpho fiebat . Proportionem hanc XIV. Ibid.
Ibid.
invenio , fimplex pediti , duplex centurioni , triplex equiti datum.

Interdum fimplex pediti , equiti duplex. Alias fimplex pediti , du-

plex centurioni , tribuno & equiti quadruplex. Meritorum etiam fæ- Suet.Caf.

pe habita ratio , ficut Marcius quod fortiter feciffet ex præda Corio- c.38 .
App. II.
lana donatus eft a Pofthumio. Civil.
3. Utrovis modo fieret divifio licebat imperatori aíperov ; hoc eft Liv.d.
lib.
præcipuum fibi accipere quantum vellet : id eft , quantum æquum
arbitraretur : quod & aliis interdum virtutis ergo conceffum . Euripi-
des Troadibus de nobilioribus feminis Trojanis agens , ait :

Τοῖς πρώτοισιν ἐξηρημένας

Η Στρα

Qua
 R
BE
96. LI TIL S. XVII .

Que principibus eximie date

Erant Achivis :
Et de Andromacha ,

Καὶ τὴν δ᾽ ᾿Αχιλλέως έλαχε παῖς ἐξαίρετον τ

Accepit illam Pyrrhus eximiam fibi.

Afcanius de equo apud Virgilium :

Ipfum illum clypeum , criftafque rubentes

Excipiam forti.

Pauſaniæ poft in Platæis prælium eximia data , mulieres , equos , ca-

melos , narrat Herodotus . Sic Ocrifiam Corniculanam præcipuam

Lib. IV. accepit rex Tullius. Fabricius apud Halicarnaffenfem in oratione ad

Pyrrhum : ἐκείνων δορυκτήτων ἐξόν μοι λαβεῖν ὁπόσα βελοίμην : ex his que bello erant

capta licebat mihi quantum vellem excipere : Ifidorus huc refpiciens ubi de

jure agit militari , prædæ , ait , decifio , & pro perfonarum qualitatibus ac

Lib.1. laboribus jufta divifio , ac principis portio. Tarquinius Superbus , ut apud

Liv.
1. XLV. Livium eft , & ipfe ditari volebat , & delinire præda popularium ani-

mos . Servilius in oratione pro L. Paulo ait cum præda partienda lo-

cupletem fe facere potuiffe. Et hanc imperatoris portionem , funt qui

111 Ver. potius fignificatam volunt manubiarum nomine , quos inter eft Aſco-
nius Pedianus.

4. Sed laudatiores illi , qui jus fuum remittentes nihil fibi de præ-

da ceperunt , qualis is quem dixi Fabricius , ròv in dixaís TASTOV Útepidav évenα

Jóns , etiam jufte partas divitias prægloria contemnens : quod ipfe ſe facere
Plut. M. ajebat Valerii Publicolæ & aliorum paucorum exemplo : quos M.
Catone. Porcius Cato imitatus eft in Hifpanienfi victoria , negans quicquam

ad fe perventurum e bello captis , præter ea quæ in cibo ac potu in-

ſumfifſet : addens tamen , non a fe culpari imperatores qui conceffas

utilitates fumerent , fed malle fe de virtute cum optimis quam de pe-

cunia cum ditiffimis certare. Proxime ad hanc laudem accedunt qui

prædam modice delibarunt , ut Pompejus apud Lucanum a Catone

Îaudatur , qui

Plura retentis

Intulit.

5. In divifione interdum & abfentium habita ratio , ut capto Au-

Liv.
Lib. IV. xure conftituit Fabius Ambuftus : interdum ob caufam quorundam
Idem
quamvis præfentium non habita , ut Minutiani exercitus dictatore
L.III.
Cincinnato.

6. Quod autem jus vetere republica imperatores habuerant , id

poft occupatam rempublicam ad magiftros militum tranflatum ex

1.36 . §.1 . Codice Juftinianeo apparet , ubi a geftorum infinuatione abfolvun-

C. de do-
nat. tur donationes rerum mobilium vel ſe moventium quas magiſtri mili-

tum militibus præftant ex fpoliis hoftium , five in ipfa bellorum occu-

patione , five in quibufcumque locis degere nofcerentur.

7. Sed hæc divifio jam olim fæpe in calumniam patuit , quafi du-
ces
.
 CAPUT VI S.XVII. XVIII.
97

ces ea ratione privatam gratiam captarent , quo nomine accufati Ser-

vilius , Coriolanus , Camillus , quafi amicis & clientibus de publico
Dion. 1.
largientes. Ipfi contra fe tuebantur publico bono ,
va oi cuvapáμevos
ίνα tõ
συναράμενοι τῆ
VI. VII.
ἔργο τὸν πόνων καρασὸν κομισάμενοι προθύμως ἐπὶ τὰς ἄλλας κρατιὰς ἀπαντῶσιν : ut qui operi ad- Liv.
lib. v.
fuerant , fructu laboris percepto ad alias expeditiones fierent promtiores , quæ
Dion.
Halicarnaffenfis in hanc rem verba funt. Halic.
lib.vIII.

COMMENTARIUS.

Onnunquam Imperatores , ut paulo anté qui remanferant laffi ad farcinas ; quod deinceps
No
dicere incepimus, prædam ipfam vel pe- pro lege fervatum fuit in Ifraël. 1 Reg. 30 .
cuniam inde redactam militibus dividebant , do- Quod & apud Romanos obfervatum , ut videre
natis ante alios iis , qui ftrenue fe in prælio gef- eft apud Polybium lib. 10. Nunquam, inquit,
fiffent, & quorum virtus inter alios commilito- difcriminis aliquid Romanis avaritia vitio conti-
nes enituiffet : habita quoque ratione dignitatis git , eo quod ad figna in communepradam omnem,
cujufque & ordinis , ut annotatum fupr. Sic vel in captione urbis , vel exercitus deferunt : Sie
Julius Cæfar in Gallia militibus pro labore & dum aliipradantur , alii conftanter in acieperma-
tolerantia ducenos feftertios , Centurionibus duo nent : quia non ideo fraudantur. Jurant enim
millia nummum prædæ nomine condonanda pol- egreffuri ad militiam , nihil fe ex prada defrau-
licitus eft, uti teftatur A. Hirt. de bell. Gall. lib. 6. daturos , fedfidem fecundum datum facramentum
M. Valerius Corvinus Samnitibus devictis , & fervaturos. Huc fpectat , quod C. Fabius Am-
C. Junius Boviano capto , prædam omnem mi- buftus , cum ad Auxur oppugnandum acceffif-
liti dederunt. Liv. lib.7.9. Sic Senatus prædam fet , collegis fuis Cornelio Coffo , & Valerio
Epiri civitatum , quæ ad Perfea defecerant , ex- Potito cum parte exercitus ad devaftandos fines,
ercitui dedit. Itaque fi quo ad diripiendas ur- ut diftinerent Volfcos , profectis , capta urbe a
bes dato tanta præda fuit , tefte Livio lib. 45. præda militem continuit , donec college cum
ut in equitem cccc denarii , peditibus duceni fuis exercitibus venirent , ab illis quoque captum
denarii dividerentur. Qualis divifio etiam di- Auxur dictitans effe , qui cæteros Volfcos a præ-
vino jure probata : conftat enim ex Sacris Lit- fidio ejus loci avertiffent. Liv. lib.4. Hoc fun-
teris , Dominum præcepiffe Moyfi , ut ipfe & damento Thebani Corinthiique Legatos ad La-
Eleazar tollerent omnem prædam, factam ex cedæmonios miferunt , portionem prædæ ex ma-
Madianitis , quos Ifraëlitæ debellaverant , & ex nubiis communis belli gefti periculique contra
æquo eam dividerent inter eos , qui pugnave- Athenienfes petentes. Juftin. ex Trogo lib. 5 .
rant : & ut quinquagefima pars daretur Levi- Cæterum præda militibus conceffa Imperatori
tis , qui excubabant in tabernaculis Domini . fua portio debetur , qui fibi accipere , quantum
Num. 31. Sic David prædam , quam acceperant ipfi æquum videbatur, poterat , ut confirmant
ab Amalechitis , qui exfpoliaverant Sicelech , exempla ab Auctore adducta.
divifit militibus , non folum pugnantibus , fed

XVIII. 1. Venio ad direptionem ; ea militi conceffa aut in po-

pulatione , aut poft prælium oppidive expugnationem ut figno dato

difcurreretur : quod antiquis fæculis rarius, nec tamen exemplis caruit.

Nam Sueffam Tarquinius militi diripiendam dedit : caftra Æquorum

Q. Servilius Dictator : Vejos urbem Camillus : caftra Volfcorum

Conful Servilius. Permifit & direptionem L. Valerius in agro Equo- Dionyf.

I. IV .
rum , Q. Fabius fufis Volfcis , captaque Ecetra , mox alii fæpe. Vi- Liv.

&
to Perfeo Paulus Conful fpolia jacentis exercitus peditibus , equiti- lib.1v.
bus prædam circumjacentis agri conceffit. Idem ex Senatufconfulto Dionyf
I. IV.VI.
diripiendas dedit militi Epiri urbes. Lucullus victo Tigrane militem IX. X.
1x.x.

a fpoliis legendis diu inhibuit , mox certa jam victoria jus fpoliandi 1.
Liv.
XLV.
holtes indulfit. Cicero de inventione primo inter modos acquirendi Ap.

dominii ponit , fi quid ex hoftibus captum fit , cujus prædæ fectio Mithr.
non venierit .

2. Qui morem hunc improbant , ajunt avidas in direptiones ma-

N nus
 ER X.XX
B II.XI
98 LI III [
/ S.XVI .

nus præripere fortium bellatorum præmia , cum ita ferme eveniat ,

ut qui fegnior fit prædetur , at fortiffimus quifque laboris periculique

Lib.vi. præcipuam partem petere foleat , quæ funt verba Appii apud Livium :
unde non longe abit Cyri illud apud Xenophontem : Tÿ dpwayî sû oïd
Ibid.
ὅτι οἱ πονηροὶ πλεονεκτήσειαν ἄν . Sed contra dicitur , gratius id fore lætiufque

quod fua quifque manu ex hofte captum donum retuliffet , quam

fi multiplex accepiffet alterius arbitrio .

Lib. VI. 3. Interdum quoque conceffa direptio quod impediri non poffet.
In expugnatione Cortuofe Hetrufcorum oppidi , narrante Livio , pu-

blicari prædam tribunis placebat , fed imperium quam confilium fegnius fuit. Fam

Livius militum præda erat , nec nifi per invidiam adimi poterat. Sic & Gallogræcorum
libro
caſtra a C. Helvii agmine direpta legimus contra ducis voluntatem.
XXXVIII.
XIX . Quod dixi , aliis interdum extra milites prædam aut pecu-

niam e præda redactam concedi folere , id ferme ita contigit ut his

Dion. qui tributum ad bellum contulerant tantundem redderetur. Ludos

Hal. quoque ex manubiis interdum inftructos notes.
lib.v.

COMMENTARIUS.

Dreptione militi conceffa edici folet , ut Equitum imperio Cornelii Arvine Dictatoris
non, nifi debellatis hoftibus , & ca- diffipati , mifere cæfi funt , & occafionem de-
ftris eorum expugnatis , arce vel oppido in derunt victoriæ , quam Romani deportabant.
poteftatem redactis , ad prædam difcurrere li- Liy. lib.8. Ita Vejis captis , quorum prædam
ceat , nec antequam fignum prius ab Impera- Senatus militi concefferat , non tamen , nifi per-
tore datum fuerit ; ne prædæ aviditate hoftis e miffu Camilli Dictatoris , ad prædam difcurrere
manibus elabatur , aut prælium reftauretur; quod licuit , uti teftatur Liv. lib. 5. Carthagine quo-
experti olim Samnites , qui , cum in noctem que Nova in poteftatem redacta , urbe demum
æquo marte cum Romanis dimicaffent , tandem dedita , figno dato , victores ad prædam verfi
prædæ aviditate , impetum in impedimenta Ro- funt. Liv. lib. 26.
manorum facientes , a Marco Fabio Magiftro

XX. 1. Neque vero diverfis tantum bellis aliter atque aliter uſur-

patum , fed eodem bello eadem præda fæpe in ufus diverfos impenfa ,
Liv. l.v. aut partibus divifis aut rerum generibus diftinctis. Sic Camillus deci-

mam ex præda Apollini Pythio dedit , Græcorum exemplo , fed quod

primitus ab Hebræis venerat ; quo tempore fub decima prædæ vota ,

non res moventes tantum , fed & urbem , & agros venire a pontifici-
Ibid. bus judicatum eft. Eodem victore prædæ de Falifcis pars maxima ad

Lib. quæftorem redacta eft , haud ita multum militi datum. Sic & L. Man-
XXXVIII. lius prædam aut vendidit , quod ejus in publicum redigendum erat , qut cum cura
ut quam æquiffima effetper milites divifit. Quæ Livii verba funt.

2. Genera in quæ præda dividi poteft funt hæc : homines captivi ,

armenta , & greges , quæ Græci , cum proprie loquuntur asía vocant ,
Dionyf. pecunia , res mobiles aliæ , pretiofæ aut viliores. Q. Fabius Volfcis

lib.v111 . devictis aeíay & fpolia per quæftorem vendi jubet : argentum ipfe de-
Idem.l.x. fert. Idem Volfcis & Æquis devictis captivos extra Tufculanos militi

donat , & in agro Ecetrano homines ac pecora diripienda concedit.

Ibidem. L. Cornelius Antio capto aurum , argentum , æs in ærarium defert :

capti-
 CAPUT VI. S. xx. XXI . 99

captivos & prædam per quæftorem vendit : militi ea permittit quæ

ad victum & veftem pertinebant. Nec diffimile huic Cincinnati infti- Liv.
lib.x.
tutum,qui Corbione quorum oppido accepto pretiofiora prædæ Ro-
mam mifit , cætera centuriatim divifit. Camillus captis Vejis præter Liv.
lib.v.
pecuniam ex venditione captivorum nihil in publicum redegit ; He- Dionyfius
trufcis devictis , captivifque venditis , ex ea pecunia aurum matro- fragm.
Lib.VI.
nis quod contulerant perfolvit , pateras tres aureas in Capitolio po-
fuit. Coffo dictatore , ex Volfcis præda omnis præter libera corpora
militi conceffa eft.

3. Fabricius fuperatis Lucanis , Brutiis , Samnitibus , militem di- Livius

libro
tavit , tributa civibus reddidit , quadring enta talenta in ærarium re- XXXVII.

tulit. Q. Fulvius & Appius Claudius cum Hannonis capta effent ca- Liv.
1. xxv.
ftra prædam vendiderunt , diviſeruntque , donatis quorum opera fue-
rat fingularis. Scipio capta Carthagine quæ in urbe erant dedit diri- App.
Pun. Li
pienda militi , excepto auro , argento , donariis. Acilius capta La-
vius libro

mia partim divifit , partim vendidit prædam. Cn. Manlius victis Gal- xxxvII .
logræcis , concrematis ex Romana fuperftitione hoftium armis , cæ- Idem
libro
teram prædam conferre omnes juffit , & aut vendidit , quod ejus in XXXVIII.

publicum redigendum erat , aut cum cura , ut quam æquiffima effet ,

in milites divifit.

COMMENTARIUS.

Um
Cum permiffu&confenfu populi prædæ dif- niis & exemplis luculentiffime Auctor confir-
penfandæ arbitrium nonnunquam penes mavit , quibus aliquid addere fupervacaneum
Imperatores & Duces fuerit , evenit, ut diver- foret, nec etiam fubje&
ta materia efflagitat.
Lis bellis aliter atque aliter ufurpatum , teftimo-

XXI . 1. Ex his quæ diximus apparet , non minus apud Romanos

quam apud alias gentes plerafque prædam fuiffe populi Romani , fed

ejus difpenfande arbitrium aliquod imperatoribus conceffum , ita ta-

men ut , quod ante diximus , rationem actus fui populo deberent

quod inter alia docet exemplum L. Scipionis , qui damnatus eft pe-

culatus judicio , ut loquitur Valerius Maximus , quadringenta octo- Lib. v.

ginta argenti plus accepiffe quam in ærarium retuliffet : & aliorum Liv.
3. lib.

quos ante retulimus. XLV.

2. M. Cato in oratione quam de præda fcripfit , vehementibus at-

que illuftribus verbis , ut ait Gellius , de impunitate peculatus atque

licentiæ conqueftus eft : ex qua oratione hoc exftat fragmentum : Fu-

res privatorum furtorum in nervo atque compedibus aetatem agunt. Fures publi- Lib.11 .
t. 18.
ci in auro atque purpura. Idem alibi dixerat , mirari fe , audere quemquam Prife.

capta bello figna pro fupellectile domi ftatuere. Ita & Verri peculatus invi- libro
diam auget Cicero , quod fignum fuftuliffet , & quidem captum de V
Verr. xv.
præda hoftium.

3. Nec imperatores tantum fed & milites peculatus prædæ nomine

tenebantur , fi nempe eam in publicum non detuliffent : adigeban-

N 2 tur
 1
100 LIBER III. S. XXI . XXII .

tur enim omnes facramento , ut ait Polybius. Περὶ τῆ μηδένα νοσφίζεσθαι μής

δὲν τῶν ἐκ τῆς διαρπαγῆς , ἀλλὰ τηρεῖν τὴν πίσιν κατὰ τὸν ὅρκον : nihil quemquam ex prada

interverfurum , fed fidem fervaturos ex religione facramenti. Quo forte refer-

Lib.x vi . ri poteft formula jurisjurandi apud Gellium , qua militi imperatur ne

6.4.
quid tollat in exercitu decemque millia paffuum prope , quod pluris
fit nummi argentei , aut fi fuftulerit ad Confulem proferat , aut triduo
L.penul. proximo profiteatur. Hinc intelligi poteft quid fit quod Modeftinus

ad 1. Jul.dicit : Is quiprædam ab hoftibusfurripuit peculatus tenetur : quod vel unum fatis

pecul.
effe debuit ut juris interpretes moneret , ne ex hoftibus capta fingulis

acquiri crederent , cum conftet peculatum non effe nifi in re publica ,

L. 1. eod . facra , aut religiofa . Hæc omnia eo pertinent , ut appareat , quod
tit.
fupra diximus , femota lege civili , & primo , in bellicis actibus capta
populi aut regis bellum gerentis fieri .

COMMENTARIUS.

Ux de præda huc ufque difputavit Auctor , arbitrio , ( id eft , per divifionem Imperatoris
QU ad ejufmodi prædam pertinent , cujus po- factam ) acciperent. Liv. lib. 5. Verum quæri
pulus dominus eft , quia actu bellico , id eft , hic poffet , qui peculatus judicio damnari potuit
fufo fugatoque exercitu hoftili , occupatur , & L. Scipio , quod minus in ærarium detuliffet ,
proinde ad populum victorem pertinet , fed cu- quam accepiffe conftabat , penes quem arbi-
jus difpenfandæ arbitrium populus Imperatori- trium difpenfandæ prædæ ex hoftibus capta ?
bus concedere aliquando voluit ; ea tamen con- Sed facile reponi poteft , quod cum omnis præ-
ditione , ut rationem actus fui populo deberent. da ad populum victorem pertinebat , ejus dif-
Nos vero , ut ex iis , quæ commentati fumus , penfande arbitrium Imperatori quidem concef-
patet , ad populum indiftincte omnem prædam fiffe , neceffitate tamen ipfi impofita , qua te-
pertinuiffe , quæ vel in actu bellico vel dimica- nebatur rationem reddere actus fui , id eft , ut
tione fingulari , capitur , ob rationes fuo loco ego interpretor , populo demonftrare quid fa-
allegatas. Moribus tamen & confuetudine qua- & tum fuiffet de præda : conftare enim oporte
rundam Rerumpublicarum vel res quædam vel bat , quid , quantum ex hoftibus captum , & an
quidam eas parandi modi excipi poffunt , qui- militi divifum , & quem in ufum verfum. Quip-
bus ex confenfu & publica populi auctoritate pe cum legibus populo addicta præda , & non
milites fibi acquirendi facultatem nacti funt. conceffa militi , Quæftoris erat eam pecuniam
Sic conceffa militi direptione ftatim ejus , quod inde redactam in ærarium deferre ; atqui Scipio
capit, dominium fibi acquirit , quam ad exer- non conceffiffe videtur prædam militi ; Ergo
citandos militum animos folebant Imperatores oportuiffet ut eam detuliffet in ærarium , quod
nonnunquam concedere , & rati habere quod quidem fecit , fed pro parte tantum , quamob
fors belli cuique gregario dediffet militi , cujuf- rem peculatus judicio damnatus : cum enim in
modi conceffio ab Imperatore quidem tanquam cam nullum jus haberet, quo ejus fibi domini-
caufa proxima , fed caufa remota & quidem um poterat vindicare abfque confenfu populi ,
principalis erat confenfus & auctoritas Senatus , cui prædæ acquifitum dominium , videbatur re-
five populi , a quo difpenfande arbitrium in liquum furripuiffe , & proinde peculatus crimen
Imperatores transferebatur ; non fummum & admififfe , 1.13. ad leg . Jul. pecul . Eadem lege
abfolutum , fed fubordinatum , tale fcilicet, ut & milites tenebantur, qui non in publicum de-
actus fui rationem populo deberent. Liberâ tulerant omnem prædam ab hoftibus captam.
Republicâ decretum Senatus præcedebat ali- Huc pertinet facramentum militare , fupra a no-
quando , uti de præda Vejorum decrevit Sena- bis annotatum. Ex quibus patet, ex hoftibus
tus ex fententia P. Licinii , gratius id fore , di- capta populo acquiri , cum conftet .. 1.ff.ad leg.
centis , quod quifque fua manu ex hofte captum , Jul. pecul. peculatum non effe nifi in re publi-
domum retuliffet , quam fi multi ex alterius ca , lacra aut religiofa.

XXII. 1. Addidimus femota lege civili & primo , five directe : il-

lud quia de rebus nondum actu quæfitis fex ad utilitatem publicam po-

teft imperare , five lex illa lex populi eft ut apud Romanos , five re-

gis ut apud Hebræos & alibi . Sub legis autem nomine etiam confue-
tudinem
 CAPUT VI. $.xx.xxIII. 101

tudinem recte introductam volumus comprehendi. Alterum illud eo

pertinet , ut fciamus ficut res alias ita & prædam poffe a populo aliis

concedi , nec tantum poft acquifitionem , fed & ante eam , ita ut fub-

fecuta captura conjungantur actiones brevi manu, ut loquuntur Jurif-

confulti : nec tantum ea conceffio nominatim fieri poteſt fed & in ge-
nere , ut viduis , fenibus , & egentibus pupillis pars prædæ data eft

temporibus Maccabaicis, ut etiam perfonis incertis ad exemplum mif- VIII

11 Mac
. .
filium quæ Romani Confules capientium faciebant. 28,30%

2. Neque vero hæc juris tranflatio quæ lege aut conceffu fit fem-

per mera donatio eft , fed interdum contractus , interdum aut folu-

tio ejus quod debetur , aut remuneratio ob damna quæ quis paffus eft ,

aut ob id quod ipfe bello impendit , five fumtu five opera , ut cum ſo-
cii aut fubditi nullo ftipendio militant , aut non tali quod operæ re-

fpondeat. Nam ex his caufis prædam aut omnem , aut ejus partem
concedi folitam videmus .

COMMENTARIUS.

captarum po- bet : nihil enim intereft , fuffragio populus ,

Dominium rerum ex hoftibus id
pulo acquiri indiftincte , fupra annotavi- eft , lege lata , voluntatem fuam declaret , an
mus , & quidem naturaliter ; verum quemad- verbis ipfis & factis , l. 31. ff. de legib. quem-
modum populus feu Rex ejus nomine , juxta admodum autem liberam habet facultatem circa
regiminis formam penes quem fummum rerum acquirendum corum dominium, quæ ex hoſti-
arbitrium , de iis , quæ ad Rempublicam perti- bus capta , ejufmodi jura conftituere , quæ fibi
nent , poteft difponere prout arbitratur ejus uti- placuerunt , & proinde eorundem dominium
litatem & commodum efflagitare. Quemadmo- vel jus ad illud acquirendum vel fibi retinere &
dum quifque privatus eft dominus & liber mo- integrum fervare , vel aliis cedere ; ita quoque
derator ac arbiter rerum ad fe pertinentium , ita ab ejufdem pendet arbitrio , quibus velit ea con-
quoque populus , five nomine populi Rex vel cedere , an certis quibufdam civibus , puta mi-
Princeps , idem jus ac dominium habet in res , litibus duntaxat & qui bello actu operam na-
quæ funt ejus in dominio , vel quarum acqui- vant , an etiam omnibus civibus , quibus onera
rendi dominii jus habet ac facultatem. Cujus beli fuftinere incumbit , five etiam viduis, feni-
generis res hoftiles vel jam captas ex hoftibus bus , egentibus pupillis , aut etiam perfonis in-
yel capiendas. Rem enim ipfam habere vide- certis , exemplo miffilium , quæ fpargebantur in
tur , qui jus ad ejus dominium , cafu habili vulgus diebus folennibus , nulla habita perfona
exiftente , acquirendum quæfitum. Demonftra- ratione ; neque hæc juris tranflatio femper
vimus paulo ante , natura & æquitatis ratione mera donatio eft , fed fit fæpius in folutionem
dicante , prædam ex hoftibus captam indiftin- ejus quod debetur , aut compenfationem damni
Ate naturaliter acquiri populo vel Principi , cu- quod quis paffus eft , vel alias ob rationes ab
jus nomine bellum fufceptum & geritur , idque Auctore adductas , cum in finem forte, ne popu-
rationibus adftruere elaboravimus , nifi aliter lus vel Princeps videretur admodum negligens
ftatuere placuerit populo vel Principi ejus no- paterfamilias , dum aliis concedit lucrum quod
mine , quemadmodum quifque privatus , ita & ipfe capere potuiffet , imo oportuiffet , utpote qui
populus juri fuo in alterius favorem renunciare publica utilitati promovende potiffimum infer-
poteft , & rerum, quarum dominium acquifi- vire debet. Imperium enim cura falutis aliena
vit , vel jus habet ad illud , cafu exiftente , ac- cft ; nec etiam facile concederem , Principem
quirendum , aliis concedere. Cujufmodi vo- ex poteftatis plenitudine quæ Reipublicæ funt ,
luntatem & placitum declarat vel per legiflatio- abfque jufta caufa aliis donare , quod perdere
nem , vel confuctudinem , quæ & legis vim ha eft, nifi confentiente univerfo populo,

XXIII. Et illud quidem tacita confuetudine ubique ferme indu- Cald

conf.85.
&
tum Jurifconfulti noftri notant , ut fua faciant quæ capiunt aut ſocii Joh. La

aut fubditi qui fine ftipendio & fuo fumtu fuoque periculo bellum ge- pusde
bello.·T.
runt. Ratio in fociis eft evidens , quia naturaliter focius focio tenetur bene

ad reparationem damnorum quæ ob negotium commune aut publi- advertat.

Faf.in l.
N 3 cum
 ΠΟΥ LIBER IL S.XXIII . XXIV.

quod cum eveniunt. Adde quod opera quoque gratis præftari vix folet. Sic
apudbo-
Res: de medicis, ait Seneca , pretium opere folvi quod deferviunt , quod a rebus fuis avo-
Legatis 1. cati nobis vacant. In oratoribus idem æquum judicat Quintilianus , quia

inl. hæc ipfa opera tempufque omne alienis negotiis datum facultatem
Franca
Ripa
1. e acq. aliter acquirendi recidunt : quod Tacitus dixit , omitti curas familiares ut
d

. n. 5. quis fe alienis negotiis intendat. Credibile ergo eft , nifi caufa alia appa-
poff
Covar,ad
C.pecen reat , puta aut beneficentia mera , aut contractus antecedens , fpem

tum, p.. ex hoftibus lucrandi fpectatam in damni & operæ compenfationem.

T. II .
Bon.fin.
1. IV. COMMENTARIUS .
dec.v.
IV de Be-
Otavimus §. 12. naturaliter prædæ domi- | facultatem ftipulatus eft ; quippe fibi imputet >
nef. 15. Notavi
nium indiftincte , five in minifterio publi- quod a me in belli focietatem pertractus non
Ann. 1x. co , five extra illud ab hoftibus capiatur , cedere convenerit mecum de præda ex hoftibus pro
non ei qui actu capit , fed populo vel Reipubli- æquis portionibus dividenda in damni compen-
cæ cui miles operam addixit , neque illud repu- fationem , faltem qui ad damni reparationem
gnare æquitati ; quippe five civis quis fit , & ut ex æquitate tenetur , non tenetur ad ejus repa-
olim apud Romanos fine ftipendio fuo fumptu rationem partem prædæ ipfi cedere , nec alter co
fuoque periculo bellum gerit , five peregrinus nomine abfque confenfu ejus , cujus auſpiciis
qui ftipendium meretur , nifi lex vel confuetu- bellum geritur , fibi prædæ partem jure vindica-
do aliter ftatuat, præda illius eft , cujus nomine re poteft. Nullam diverfitatis video rationem ,
bellum geritur; quippe naturalis obligatio civem cur non gratis operam fuam mihi præftare vo-
& fubjectum obftringit , & fortunas & vitam luiffe præfumendum, fi nullo facto contractu vel
ipfam abfque ulla remunerationis fpe pro defen- conventione interpofita de prædæ inter nos di-
fione patriæ profundere atque in commune de- vifione mentionem faciente , quam, quod præ-
ferre ; peregrinus vero ftipendio contentus effe fumendum Auctor velit , co animo mihi ope-
debet , fin autem fine co militiæ nomen dede- ram fuam addixiffe & veniffe in auxilium, ut
rit , imputet fibi quod aliam fibi non tipulatus damni quod pateretur reparationem facerem , &
eft conditionem ; attamen nec æquitatis rationi proinde in prædæ partem ipfum admitterem , ex
repugnat , ut in compenfationem damni & pe- fuo arbitrio pependit , an voluerit in belli fo-
riculi , quibus fe exponunt , prædæ etiam par- cietatem pervenire, & tales conditiones fibi fti-
ticipes fiant. Quamobrem fumma æquitate & pulari , quas fibi convenire arbitraretur ; atqui
ratione nititur ejufmodi confuetudo , qua indu- nihil horum fecerit , cenfendum , gratis mihi
ctum , ut fua faciant quæ capiunt aut focii aut operam fuam præftare animum habuiffe . Sed
fubditi , qui fine ftipendio & fuo fumptu fuoque quidquid fit , id faltem verum , quod eo nomi-
periculo bellum gerunt; verum hæc æquitatis ne nihil juris fibi vindicare poffit in ea quæ ca-
ratio non adeo valida , ut abfque ejufmodi con- piuntur ex hoftibus , quamobrem lege vel con-
fuetudine intervertere vel auferre queat domi- fuetudine introducere gentibus placuit ejufmodi
nium prædæ vel partis ejus, naturaliter bellige- obfervantiam juris de quo fermo. Attamen non
rantibus quæfitum , & abfque corundem con- inficior , æquitatem dictare , ut focium indem-
fenfu transferre in eos , qu damni & peri- nem præftet ille , & proinde quam non jure per-
culi participes fortior enim eft ratio , quæ ex fecto exigere poteft , ex æquitate & humanitate
naturali dominii acquirendi modo deducitur, ipfi damni reparatio præftetur ; quamobrem non
Putat Auctor, quod ratio fit evidens in fociis , abfque ratione confuetudine receptum , ut fua
quia naturaliter focius focio tenetur ad repara- faciant quæ capiunt ex hoftibus focii ; quod in-
tionem damnorum , quæ ob negotium commu- telligendum de rebus mobilibus , non territorio,
ne vel publicum eveniunt; cui etiam accedit & five regionibus, vel oppidis aut arcibus expu-
altera ratio, quod operam quoque gratis vix præ- gnatis & in poteftatem redactis vel redigendis.
ftare folent. Non inficior , quod in hac ratio- Hæc enim , ut patet ex hiftoriis , illi cedere fo
ne introducta confuetudo potiffimum fundari de- lent , qui fuo nomine bellum gerit. Quamob
bet ; verum , cum ejufmodi , reparatio abfque rem confcriptis conditionibus , quibus in ami-
culpa vel facto meo dato jure perfecto a focio citiam focietatemque populi Romani Ætoli ve-
exigi nequeat, nec jure perfecto petere poteft, nirent , additum : Urbium Corcyra tenus ab Ato
ut in partem prædæ admittatur , eo quod ejuflia incipienti folum tectaque & muri cum agris ,
dem damni & periculi particeps , nullo contra- Ætolorum : alia omnisprada populi Romani effet.
&
tu , vel pacto aut conventione interveniente , Liv. lib. 26. cap. 24.
qua fibi jus perfectum exigendi prædæ partem

Autor b
XXIV. 1. In fubditis id non æque evidenter procedit : quia hi

operam
 CAPUT VI S.XXIV.
103

operam civitati fuæ debent : fed contra occurrit quod ubi non omnes

fed aliqui militant , his ipfis a corpore civitatis retributio debetur ejus

quod plus cæteris operæ aut fumptus impendunt , multoque magis

damnorum , in cujus retributionis certæ locum fpes prædæ totius aut

partis incerta facile , nec fine ratione , conceditur. Sic Poëta ,

"
Prada fit hæc illis quorum meruere labores, 1 : Propert.

2. De fociis exemplum eft in foedere Romano , quo Latini in præ- Liv..

dæ partem æquam admittuntur in iis bellis quæ populi Romani aufpi- Iv.
XXIV .
ciis gerebantur. Sic in bello quod Ætoli gerebant adjutoribus Roma- Dionyf.

nis , Ætolis quidem urbes & agri , Romanis autem captivi & res mo- l.v1 . Po-
biles cedebant. " Poft victoriam de rege Ptolemæo partem prædæ A- lb. l.1.
Plut. De-
thenienfibus dedit Demetrius. Ambrofius hiftoriam tractans Abraha- metrio.

mi moris hujus æquitatem oftendit : Sane his qui fecum fuiffent ,in adju- Livius 1.
XXVIII.
mentum fortaffe fociati , partem emolumenti tribuendam afferit , tanquam merce- Lib. 1. de
dem laboris. Abrah.
c. 3.
3. De fubditis exemplum eft in populo Hebræo , apud quem pars

prædæ dimidia cedebat his qui in procinctu fuerant. Sic & Alexandri Num.
XXXI .
miles prædam privatis ereptam fuam faciebat , nifi quod eximia quæ- 27,47.
I
dam folitus effet ad regem referre : unde
‫די‬ accufatos eos videmus qui 1 Sam.
XXX. 22.
ad Arbela confpiraffe dicebantur , de præda omni ita fibi vindicanda dein-
ut nihil in ærarium deferrent.
ceps.

4. At quæ publica hoftium aut regis fuerant , exemta erant huic 11 Mac.
" VII. 28,
licentiæ. Ita legimus Macedonas cum Darii caftra ad Piramum 29. Plut.

amnem irrupiffent ingens auri argentique pondus diripuiffe , nec Apopht.

quicquam reliquiffe intactum præter regis tabernaculum : tradito mo-

re , inquit Curtius , ut victorem victi regis tabernaculo exciperent : unde non

abit mos Hebræorum , qui victi regis coronam regi imponebant vi- II
11 Sa-

&
tori : eidemque affignabant ( quod in Thalmudicis Digeftis legi- muel . XII.
Tit.
tur ) regiam fupellectilem bello captam : & quod in rebus geftis Ca- 30 Re
de ge..

roli Magni legimus , cum is Hungaros viciffet , privatas opes militi ,

regias ærario ceffiffe. At apud Græcos pupa erant publica ut ante often-

dimus , ex fingulorum. Vocant autem a ea quæ duranté certa-

mine eripiunt hoſti , aqua quæ poft certamen : quod diſcrimen & Arius
de bello
aliis gentibus nonnullis placuit . n. 162.
5. At apud Romanos veteri quidem republica non tantum fuiffe Bellin.
conceffum militibus , fatis apparet ex his quæ fupra diximus. Plufcu- P. 2.tit.
18.n.3 .
lum indulgeri cœpit militi in bellis civilibus. Ita a Sullano milite E- Donell.

quulanum direptum legas. Et Cæfar poft pugnam Pharfalicam caftra 4 IV.

Com.C.
Pompejana militi dat diripienda cum hoc dicto apud Lucanum : 21. Sylv.
in verbo
Supereft pro fanguine merces
bellum I.
Quam monftrare meum eft ; nec enim donare vocabo
in pr.ex
Quod fibi quifque dabit. Rofoll.

Bruti & Caffii caftra diripuerunt Octaviani & Antoniani milites. Bel - Wefens
ad §. item
lo civili alio Flaviani ad Cremonam ducti , quanquam inftabat nox , ex Inft.de
colo-
 104 LIBER III S.XXIV.

ver. divif. coloniam divitem feftinant impetu capere ; veriti alioqui ne opes

App.ci Cremonenfium in finu præfectorum legatorumque effent , gnari fci-

vil. I.
Lib.VII . licet , ut Tacitus loquitur , expugnatæ urbis prædam ad militem , deditæ ad

App.ci- ducem pertinere.

vil. IV.
Tac. Hi- 6. Atque id languefcente difciplina eo libentius conceffum militi ,

ftor. 111. ne manente periculo omiffis hoftibus præda manus impediret , quod
Tac. plurimas fæpe victorias corrupit. Cum caftellum Volandum in Arme-
Ann.
nia Corbulo expugnaffet , Imbelle vulgus , narrante Tacito ,fub corona ven-
XIII.
Ann. ditum , reliqua præda victoribus ceffit. Apud eundem fcriptorem in præ-
VIV. lio Britannico Suetonius fuos hortatur , ut cædem continuent prædæ

immemores : addens parta victoria cuncta ipfis ceffura : qualia & ali-

bi paffim invenias. Adde quod ex Procopio jam modo attulimus.

COMMENTARIUS.

On
Non inficior quoque æquum effe , ut fub- tacita confuetudo ipfis ejufmodi retributionem
ditis , fi non omnibus, faltem hifce qui concefferit. Quod Latini , quod Ætoli in par-
militant licet naturali obligatione teneantur tem prædæ admiffi , non jure tacitæ confuetudi-
operam fuam pro defenfione patriæ gratis præ- nis , fed fœderis & conventionis factum , ut vi-
ſtare , cui vitam & fortunas omnes debent , ad dere eft apud Livium ; atque etiam hodie fpecia-
damni reparationem & in fumptus compenfatio- libus pactis fuper his convenire folent focii . Quæ
nem, fpes prædæ totius aut partis incerta con- publica hoftium aut Regis fuerant , non folebant
cedatur. Verum me fugit ratio , cur his a cor- militibus in prædam dari , ut teftantur exempla
pore civitatis debeatur retributio ejus quod plus ab Auctore adducta. Verum enim eft non x-
cæteris operæ aut fumptus impendunt, multo- qualia fingulis tribuenda , fed præftantiffimos
que magis damnorum , quippe debitum cum quofque magis etiam præ cæteris cum honoribus
debito compenfatur : civitati enim fuæ debent tum donis augendos . Sic caftris Affyriorum
operam , debent vitam & fortunas , exigente ne- captis Cyro pulcherrimum felegerant tabernacu-
ceffitate. Verum dum foris pro patriæ confer- lum , apud Xenophontem. Apud Hebræos idem
vatione , pro laris ac focis in procint
&u funt , obfervabatur , nec apud Græcos præda in totum
domeftica negotia curare nequeant , unde fe militi cedebat, quædam fingulis acquirebantur ,
fuofque fuftentare & tueri debent, æquitas fua- alia publica erant. Ita nec apud Romanos ve-
det , ut aliunde ipfis fubminiftrentur vitæ tuendæ teri Republicâ militi tantum conceffum , quam
fubfidia , & proinde vel ftipendia e publico , quidem interjecto tempore , cum Refpublica
vel pars prædæ corum loco , concedatur. Cui Romana bellis civilibus laborabat , au& ta quoque
etiam accedit , quod æqualitas , quæ inter cives militum in diripiendo licentia , ut eo audacio-
æquo jure in unam eandemque focietatem civi- res atque animofiores fierent milites , tum etiam
lem coalitos obfervari debet , aliquam damni & fibi ad obediendum promptiores redderent ab
fumptuum compenfationem efflagitat ; perfecto utraque parte duces , atque magis devincirent.
tamen jure eam exigere nequeunt , nifi lex vel

Lib. xvI . 7. Sunt autem quædam tam exigua ut publicari digna non fint ;
C. IV.
hæc ubique folent capientes fequi populi conceffu. Talia erant vete-
Conft.
Gall, lib. re Romana republica , hafta , haſtile , ligna , pabulum , uter , follis ,
xx. tit. facula , & fi quid minoris effet nummi argentei. Nam has exceptio-
XIII.
art. 10. nes facramento militari additas apud Gellium legimus. Cui non diffi-

Ꮼ 16 . mile eft quod nautis etiam ftipendio militantibus conceditur. Galli

Leg. difpoliationem aut pilagium vocant , & eo comprehendunt veſtem ,

Hifp.
lib. IV. aurum quoque & argentum intra decem fcutatos. Alibi pars aliquota

prædæ militibus datur , ut in Hiſpania , modo quinta , modo tertia ,

p.2.
alias dimidia penes regem manet : & feptima , interdum decima pe-

nes ducem exercitus : cætera funt capientium : exceptis navibus belli-

cis quæ totæ regi cedunt.
8. Eft
 CAPUT VLA S. XXIV. XXV. tos

8. Eft & ubi operæ , periculi , fumtuumque habita ratione partitio Conſula-

inftituitur , ut apud Italos capta navis pars tertia cedit domino navis tus Ma-
riscap.
victricis , tantundem ferunt quorum merces in navi erant , tantun- CCLXXXV.

dem hi qui pugnaverunt. Nec non & illud accidit , ut qui fuo pericu-
lo ac fumtu bellum miniftrant , non totam prædam auferant , fed par-

tem debeant publico , Sic apud Lib. xxx.

aut ei qui ex publico jus fuum trahit .
tit.
Hiſpanos fi in bello naves privatis fumtibus inftruantur , de præda ....14 .
pars regi , pars & maris præfecto debetur. Galliæ moribus decimam Conft.
16.
Gall.
fert maris præfectus : fic & apud Hollandos ; fed hic quinta prius præ- Cit.

dæ pars a republica deducitur. Terra vero paffim nunc ufurpatur , ut 14.art.I.

in direptionibus oppidorum & præliis fuum quifque faciat quod cepit : Intrat
rei marit.
in excurfibus vero capta communia fiant eorum qui in comitatu funt , c.xx11 .

inter ipfos pro dignitatis ratione partienda .

COMMENTARIUS...

Ilitibus etiam ftipendium merentibus , per | ipfe capite plectitur ; vid. jus milit. art. 63 , 64.
liberalitatem aliquam rebus bene geftis , Atque ita varium jus militare circa prædæ acqui-
vel ad excitandos animos , populi conceffu , ca- fitionem apud diverfos populos introductum . In
pere ex hoftibus licet , & fua facere quædam remuneratione vero facienda , iis , qui fuo fum-
tam exigui pretii , ut publicari non digna fint , ptu ac abfque ftipendio , fuoque periculo hoftem
cujus generis ea , quæ ab Auctore enumeran- oppugnant, & , quantum vires ferunt , debel-
tur , juxta diverfarum gentium conftitutiones & lare fufcipiunt. Varia quoque apud varias gen-
mores. Apud nonnullos oppida , arces , caftel- tes ac nationes jura conſtituta , & vel jure fcri-
la , vici ac pagi , munimenta expugnata , & cum pto , vel moribus & confuetudine introducta.
tormentis majoribus , pulvere pyrio commeatu- Sic fi navalis fit militia inter eos , qui rebus ma→
que Regi , cætera militibus cedunt. Apud nos ritimis præfunt , five qui , ut nos vocare folemus,
præda hoftibus capta intra tres horas fummo Societatem vel Collegium Admiralitatis confti-
Duci indicari debet , quæ annotatur ac publica- tuunt , & ei , qui ex publico jus fuum trahit ,
tur poftea. Si quis reticet quædam ac vendit, fit partitio.

XXV. Hæc autem eo pertinent , ut ſciamus fi apud populum bel-

lo non permixtum controverfia oriatur de re bello capta , addicen-

dam rem ei cui favent leges aut mores populi a cujus partibus res capta

eft : quod fi ejus nihil probetur , ex jure gentium communi rem ipfi
populo adjudicandam , fi modo ea res in actu bellico capta eft. Nam

ex his quæ dicta jam ante a nobis funt fatis apparet non omnino verum

effe id quod pro Thebanis adfert Quintilianus ; eo quod in judi- Lib.v.

cium deduci poteft nihil valere jus belli , nec armis erepta nifi armis c.4.
poffe retineri.

COMMENTARIU S..

Aulo ante notavimus , quod jus gentium & ¡ adfcripti , ab eodem quoque & agendi facultatem
Pau lo
fana ratio dictat , rem ex hoftibus captam nancifcuntur per ejufmodi qualitatis five fun-
non fieri ejus , qui actu cam capit , fed populi , t
& ionis vel muneris impofitionem, & proinde
utpote qui ejus dominium per militem acquirit eorundem actus confiderantur tanquam profecti
fibi co modo, quo per procuratorem, tutorem , ab eo, cui jusgentium dominii acquirendi hanc
curatorem poffeffio nobis acquiritur ; quippe , facultatem tribuit, & ipfe agens tanquam in-
quidquid agunt , ejus nomine agunt , cui ad- ftrumentum gerit vicem, quo alii utuntur fuo
dixerunt operam , quamobrem non propriam, compendio. Ex quibus præmiffis fanæ rationi
fed ejus perfonam fuftinent , cujus funt in mi- innixis non alia poteft deduci ratiocinatio vel
nifterio , vel cui operam navant , a quo militia ' conclufio , atque ea, quam fupra annotavimus ,
O fcili-
 106 LI BER 11L
S. XXV . XXVI .
fcilicet , res omnes , que ex hoftibus capiuntur , hoc §. inhæret diftinétioni antecedenti › dum
five in minifterio publico , five extra illud , po- ftatuit , quod fi apud populum bello non per-
pulo indiftincte acquiri , five immobiles, five mixtum controverfia oriatur de re bello capta ,
mobiles vel fefe moventes , femota lege civili rem addicendam ei , cui favent leges aut mores
quifque enim populus poteft ejufmodi jura con- populi , a cujus partibus res capta eft. Quam-
ftituere , quæ fibi placent , circa prædæ ex ho- obrem fummopere intereft cujufque populi mo-
ftibus captæ vel capienda acquirendum dominires , leges & confuetudines noffe. Quod fi
um , illudque aliis concedere , quemadmodum ejus nihil probetur , ex jure gentium communi
vix inveniri populum exiftimo , qui nón militi- ipfi populo res adjudicanda eft , fi modo ea in
bus concefferit facultatem quædam e rebus ho- actu bellico capta fit ; quippe in actu belli five
ftium fua certo modo faciendi ; verum abfque publico in minifterio non capta fingulorum ca-
ejufmodi conceffu omnia indiſtincte jus gentium pientium fieri jure gentium ftatuit Auctor. Non
populo victori addicit , quæ capiuntur ex hofti- videtur mihi juxta hanc diftinctionem contro-
bus five immobilia five mobilia. Aliter autem verfiam definiri oportere , quia illam non ad-
ftatuit Auctor , ut patet ex iis quæ in hoc capi- mittit recta ratio , nec proinde jus gentium ,
te de jure acquirendi bello capta. Atque in quod ratio inter gentes conftituit.

Носсар.
XXVI. 1. Quæ vero res hoftium non funt , etfi apud hoftes re-
9.5.
periantur , capientium non fiunt : id enim , ut jam ante diximus ,

nec naturali juri congruit , nec jure gentium introductum eft . Sic
Liv. lib. Romani Prufiæ dicunt : Si is ager Antiochi non fuiffet , eo ne populi quidem
XLV.
Romani factum apparere. Si quod tamen in illis rebus jus habuit hoftis

quod poffeffioni connectatur , puta pignoris , retentionis , fervitutis ,

id quominus capientibus acquiratur nihil obftat.

2. Solet & hoc quæri , an extra territorium utriufque partis bel-

lum gerentis capta fiant capientium : quod & de rebus & de perfonis
folet in controverfiam vocari. Si jus folum gentium refpicimus

puto locum hic non confiderari , ficut & hoftem ubique recte interfi-
ci diximus. Sed qui in eo loco imperium habet poteft lege fua prohi-
L. quod. bere ne id fiat , & fi contra legem factum fit , de eo tanquam de delicto

pofcere poteft ut fibi fatisfiat. Simile eft quod in agro alieno capta fera,
deacq.
rer. dom. dicitur capientium fieri, ſed a domino agri prohiberi poffe acceffum.

CÓMMENTARIUS.

Supra S. 5. notavimus, ab æquitate & fana cujus res eft ; atqui jus gentium capienti addicit
ratione alienum , ut res , quæ hoftium non rem ex hoftibus captam , nulla territorii vel lo-
funt, fed apud hoftes tamen inveniuntur , ca- tione , dicendum etiam
ci ubi capitur facta diftin &
pientium fierent. Verum non repugnat ratio- extra territorium capta capienti cedere. Locus
nis dictamini , quamobrem nec juri gentium , enim non hoftem facit , fed animus atque ejuf-
ut fi quod in illis rebus jus habuit hoftis , puta dem hoftilis declaratio , quæ fit per belli de-
pignoris , retentionis vel fervitutis , illud trans- nunciationem , quamobrem quocunque in loco
feratur jure belli in victorem , quemadmodum hoftem cum rebus invenio, eum tanquam ho
per bellum rerum dominium & poffeffio jure ftem & res tanquam hoftiles tractare mihi lici-
acquiritur , quamobrem nec etiam jura , quæ tum, & proinde jure belli in eum uti concedit
rei poffeffioni cohærent , eodem modo acquiri jus gentium , ejufdemque effectu gaudere. Po-
& in alium transferri poffunt : bene enim di- teft vero , qui in eo loco imperium habet , le-
ftingui poffunt a vero dominio ejufmodi jura ; ge vetare ac prohibere , ne vis inferatur vel per-
non poffumus plus juris in rebus , quæ apud ho- fone vel rebus ; verum ejufmodi prohibitio im-
ftes funt , acquirere , quam hoftis ipfe habuit , pedire nequit quominus res fiat ejus , qui con-
cujus in locum jure belli fuccedimus , quam- tra prohibitionem eam cepit , eodem modo quo
obrem res illas noftras non facimus , fed jura , quis alienum fundum ingrediens prohibente do-
quæ hoftis habuit , confequimur. Verum quæ- mino , venandi aut aucupandi gratia , feram ca-
ritur , cujus fiunt ea , quæ extra territorium ptam fuam facit. Quod enim nullius eft , ce-
utriufque partis bellum gerentis capta ? Et di- dit naturali ratione occupanti ; atqui res hoftium
cendum cum Auctore mihi videtur , jus genti- eodem loco habentur , ac fi nullius effent; ergo
um locum hic non confiderare, fed perfonam & idem jus circa earundem occupationem , quæ
fit
 CAPUT VI. S.XXVI . XXVII. 107

fit jure belli , jus gentium concedit ; prohibitio vel rerum hoftilium , quamvis alieno in territo-
hoc tantum operatur , ut a contumace fatisfactio rio exiftant & inveniantur , mutare poteſt , &
peti queat , quemadmodum injuriarum actione proinde efficere ne capiens gaudeat effectu juris
conveniri poteft , qui prohibente domino fun- gentium five naturalis , rei , quæ nullius eft,
dum ejus ingreffus , quemadmodum prohibitio dominium primo occupanti addicentis.
ejufmodi conditionem animalis , ita nec hoftis ,

XXVII . Jus autem hoc externum acquirendi res bello captas ita L. 16.D.
de ferv.
proprium eft belli folennis ex jure gentium ut in aliis bellis locum non prad.ruft.
habeat , nam in bellis aliis inter exteros res non aciquiritur vi belli, fed Sylv. in
verb. bel-
in compenfationem debiti , quod aliter obtineri non poteft. In bellis lum . I.

autem inter cives , five magna ea five parva fint , nulla fit dominii s.3 .
S. II.
mutatio nifi auctoritate judicis.
verf.8.

COMMENTARIUS.

Uctor nofter bellum , quod publicum dici- , tavimus , in ftatu naturali , id eft, antequam
Atur,tur, in folenne vel minus folenne partitus mortales in gentes & diverfos cœtus coaluerunt ,
eft lib. 1. cap. 3. § . 4. Solenne vocatur , quod penes quemque patremfamilias fupremum im-
fufcipitur & geritur utrimque auctore co , qui perium refediffe , & proinde habuiffe poteftatem
fummum imperium habet in civitate , & proin- bellum fufcipiendi , vel ad fui & familiæ de-
de fuperiorem nullum habet , cujus majeftatem fenfionem , vel rerum vindicationem & recu-
veneratur , illudque fuos habet ritus , tum etiam perationem , vel injuriæ reparationem , vel deli-
juris effectus peculiares. Vid. quæ notavimus eti admiffi fatisfactionem . In focietatem vero
dict. loc. De variis effectibus belli folennis paf- coalitis hanc poteftatem transferre neceffum ha-
fim & hoc libro agit Auctor , quorum in nu- bucre in eum , quemfummæ rerum præeffe vo-
mero acquifitio dominii rerum , quæ ex hoftibus luerunt, ita ut , fi qua orta inter ejufdem gen-
capiuntur. Jus autem hoc externum acquiren- tis vel focietatis membra controverfia , non vi
di res bello captas ita proprium belli folennis ex & armis , fed per difceptationem coram judice
jure gentium ftatuit Auctor , ut in aliis bellis dirimebantur , manente per vim certandi jure
minus folennibus locum habere nequeat , de inter gentes fuperiorem non agnofcentes , quem-
quo dubitandum. Nam & ipfe Auctor lib.. 1. admodum ante coalitionem ejufmodi inter fin-
cap. 3. S. 5. concedit in iis etiam licite res au- gulas familias controverfias definire folitum.
ferri obfiftentibus , ac militibus etiam concedi : Ceffantibus autem judiciis , revivifcit jus prifti-
Nam, inquit , id belli folennis non ita proprium num , & per difceptationem jus fuum confequi
eft , ut non alibi etiam locum habeat. Quoniam fublato remedio per vim certatio inftituenda ,
enim tale bellum gerere licet , effectum fane cujufinodi bellum privatum & minus folenne
aliquem & vim habere debet, quamvis is non vocari folet , refpectu publici belli , quod inter
adeo licentiofe extendendus fit , uti inquit Hen- cos geritur , qui , fuperiorem nullum agnofcen-
ninges , neque tantum ad folam debiti compenfa-tes, fibi jus dicunt , quod peculiares fuas habet
tionem privatum bellum gerere poffumus , fed ad folennitates, tum etiam juris effectus , qui ta-
puniendum eum qui deliquit , ad petendam fatisfa- men non adeo ejufdem proprii , quin etiam &
&tionem non tantum rei , de qua controvertimus , in bello minus folenni locum habeant. Sed
fed & ejus quod intereft , & poft bellumfufceptume hifce non immoremur, utpote quæ alibi fatis
acceffit. Item de cavendo nobis fuper offenfione vel prolixe explicavimus.
damno, quam probabiliter timemus. Alibi no-

O 2 CAPUT
 1

ER
108 LIB IIL S.1.11.

CA
A PUT
P VII.

De jure in captivos.

1.Mnes captos bellofolenni jure gentiumfer-
vosfieri:
II. Et eorum pofteros.
III. In eos quidvis impune fieri.
IV. Res captorum , etiam incorporales , dominum
fequi.
V. Caufa cur id conftitutum.
VI. An ita captis licitum fit fugere ?
VII. An & domino refiftere ?
VIII. Jus hoc non apud omnes gentes femper ob-
tinuiſſe :
IX. Nec nunc obtinere inter Chriftianos; & quid
ei fit furrogatum.

I. 1 . Ervi naturâ quidem , id eſt, citra factum humanum aut

primævo naturæ ftatu , hominum nulli funt , ut & alibi
L. Liber- S
tus §. I. diximus : quo fenfu recte accipi poteft quod a Jurifcon-
D.defta- fultis dictum eft , contra naturam effe hanc fervitutem :

tuhomi- ut tamen facto hominis , id eft pactione aut delicto , fervitus origi-
num.
nem acciperet , juftitiæ naturali non repugnat , ut alibi quoque often-
dimus .

L.poftli- 2. Atco de quo nunc agimus gentium jure aliquanto latius patet
"
minii. ¶ fervitus, tum quoad perfonas tum quoad effecta. Nam perfonas fi fpe-
1. D. de
captivis. ctamus , non foli qui fe dedunt aut fervitutem promittunt pro fervis
L.in habentur , fed omnes omnino bello folenni publico capti , ex quo fci-
bello. D.
de capt. licet intra præfidia perducti funt , ut ait Pomponius. Neque delictum

requiritur , fed par omnium fors eft , etiam eorum qui fato fuo , ut

diximus , cum bellum repente exortum effet , intra hoftium fines de-

prehenduntur.

3. Polybius hiftoriarum fecundo : Tid av Tabóvτes Toι dienv dóžasev ápµá-

ζεσαν δεδωκέναι ; τυχὸν ἴσως εἴποι τις ἂν πραθέντες μετὰ τέκνων καὶ γυναικῶν ἐπεὶ κατεπολεμή
Θησαν. Αλλά τότό γε καὶ τοῖς μηδὲν ἀσεβὲς ἐπιτελεσαμένοις κατὰ τὸς τὸ πολέμε νόμος ὑπόκειται παθεῖν.

Quid , inquit , patiendum bis eft ut juſta fupplicia pendant ? Dicat forte ali-
1
quis vendendos cum liberis uxoribus quando armis victi funt. At hæc belli
Libro : lege etiam illis ferenda funt qui nihil impi commiferunt. Atque eo fit quod
omnem Philo notat his verbis : πολλοὶ πολλάκις καιροῖς ἀβελήτοις τῶν σφόδρα αφείων τῆς ἐκ γένος
virum
bonum áæéCañov éλevlépíav : Multi viri boni variis cafibus nativam amiferunt liber-
effe li- tatem.
berum. 4. Dion Prufæenfis cum modos acquirendi dominii quofdam re-
Orat.XV.

citaffet : τρίτος δὲ κτήσεως τρόπος , ὅταν ἐν πολέμῳ λαβὼν αἰχμάλωτον τότον τὸν τρόπον ἔχῃ και

Tadsλwoáμevov , ubi quem quis bello nactus captivum hoc modo fervumfactum pof-

fidet. Sic pueros bello captos abducere Toλés véμov vocat Oppianus de
pifcatu II.
L.Et fer- II. Neque vero ipfi tantum fervi fiunt fed & pofteri in perpetuum ,

vor um ¶ nempe qui ex matre ſerva poft fervitutem naſcuntur . Et hoc eft quod
1.D.de
ftatu bo jure gentium fervos noftros fieri dixit Martianus , qui ex ancillis noftris

minum. nafcuntur . Servitio fubjectum uterum dixit Tacitus, agens de Germa-

Ann. I. ni ducis uxore.

сом-
 CAPUT VII. S.I. III . IV. 109

COMMENTARIUS.

Nnotavimus lib. 2. cap. 22. admodum quifque juri fuo renunciare poteft &
homines natura nafci libe- bona fua aliis cedere , ita quoque libertatem ab-
ros , id eft , fui juris , qua- jicere , & imperium quod habet in femet ipfum
tenus fibi æquales , ita ut in alium transferre , atque ejufmodi fervitus vo-
nemo in alterum citra an- catur fpontanea , cujus exempla allegavimus dict.
tegreffum factum aut pa- cap. Eft alia fervitus perfonalis , quæ violenta
&um humanum poteftatis dicitur, de qua nobis jam fermo , atque ex eo-
quid habeat ; fed quilibet dem jure promanans, a quo bella introducta ,
fui juris fibi imperat , & pro regula ac norma fcilicet jure gentium. 1.4. 5. ff. de Juftis. &
agendi propriam voluntatem habet , quifque in Jur. Omnia enim victori cedunt tum perfonæ,
naturali ftatu actionum & virium fuarum liber tum res hoftiles , ut cap. praced. annotavimus.
moderator eft & arbiter. Verum quamvis na- Perfonalem fervitutem dicimus , quam victor
tura cuique hanc libertatem largita fit , non ve- in captivos nancifcitur ad diftinétionem fervitu-
tuit tamen eandem cum fervitute commutare : tis quæ rebus quandoque impofita, cum res rei
atque ejufmodi commutatio vel fpontanea vel fervit , non eo ,quafi hæc fervitus perfonam non
violenta. Spontanea eft , cum quis alieno im- egrediatur ; quippe defcendit quoque ad pofte-
perio & poteftati fponte fe fubjicit ; eaque eft ros & feros nepotes non interveniente manu-
vel ftrictior vel amplior. Vid. quæ annotavimus miffione , ut ait Auctor , nec videtur rationi re-
lib. 2. cap. 22. §. 11. quippe ejufmodi licentiam pugnare , ut ad natos ex matre ferva hoc domi-
eo ipfo quod quifque liber moderator fit actio- nium porrigatur , quia , fi fummo jure victor
num fuarum , atque fummum imperium in fe uteretur , illi ipfi nafcituri non erant , utpote
bonaque fua obtinet, quoque ab eadem natura qui captos occidere potuiffet jure belli. Unde
nactus , liber enim moderator dici nequit , nifi fequitur , ut nati ante calamitatem , nifi & ipfi
pariter difponendi de bonis fuis , tum etiam de fe capiantur , fervi non fiant.
ipfo , facultatem liberam habeat. Unde quem-

III. 1. Effecta vero juris infinita funt , ita ut in fervum domino ni-
hil non licere dixerit pater Seneca . Nulla perpeffio eft quæ non im- 1 Contr. 5 .

pune illis imponatur , nulla actio quæ non quovis modo imperetur

aut extorqueatur : ita ut etiam fævitia dominorum in ferviles perfo- L. 1. D.

nas impunita fit , nifi quatenus lex civilis fævitiæ modum pœnamque disq qui
fui
ponit. Apud omnes peræque gentes , ait Cajus , animadvertere poffumus do- juris.

minis in fervos vitæ necifque poteftatem fuiffe .

Addit deinde , fines huic po- Inftit.de
bisquifui
teftati pofitos ex lege Romana , in folo fcilicet Romano. Huc pertinet een
illud Donati ad Terentium , Quid non juftum domino in fervum ? jurisfunt.
Andria
2. Sed & res omnes quæ captæ fuerant cum perfona acquiruntur
actur.
domino. Ipfe fervus qui in poteftate alterius eft , ait Juftinianus , ni- ſeen. 1 .
Inft.per
hil fuum poteft habere.
quas perf.
IV. Unde refellitur aut certe reftringitur eorum fententia qui di-
cuique
cunt incorporalia bellijure non acquiri. Nam verum eft non primo acq.¶.
item vo→
ac per ſe acquiri , ſed media perfona cujus ea fuerunt. Excipienda ta- bis.

men funt ea quæ ex fingulari perfonæ proprietate fluunt ac proinde in-

alienabilia funt , utjus patrium. Hæc enim fi manere poffunt manent

penes perfonam : finon , exiftinguuntur.

C.I.T

COMMENTARIUS

Ervitus , quæ jure gentium introducta, neu- ¡ ne homines ferarum inftar fæviant in fe mutuo.
tiquam ad fævitiam & crudelitatem protra- Hinc nec jure gentium licet ultra modum & hu-
henda. Jus gentium enim, quod ratio natura manitatem fervos tractare. Superius notavimus ,
lis inter homines introduxit , nihil permittere licite aliquid fieri aliquando dici de impunitate ,
poteft, quod rationi repugnat ; atqui vetat ratio , quia in foro foli impunitum ejufmodi factum ,
0 3 quod
 110 2 LIBER III S. IV. V.
quod illicitum in foro poli , in quo jus natura- ftatu libertatis cum fervili commutato , rerum
le agendi nobis norma & regula eft , atque fun- omnium quoque & bonorum , quæ poffidet ,
damentum eft juris gentium , quamobrem nec dominium amittit , & quæcunque acquirit , do-
eo licite aliquid fieri poffe dicendum , quod fie- mino cedunt : res enim funt tantum fequela &
ri naturalis ratio non finit. In mancipio , ait Se- accefforium hominis , cujus conditionem fequun-
neca 1. de clem. 18. cogitandum , non quantum il- tur. Unde refellitur , ut inquit Auctor , eorum
lud impune pati poffit , fed quantum tibi permittat fententia, vel certe reftringitur , qui perperam
aqui bonique natura , que parcere etiam captivis ftatuunt , incorporalia belli jure non acquiri :
pretio paratis jubet. Atqui fæpius contingit , acquirunt enim non per fe , fed cum fubjecto
ut corrupta & ad vitia prona , tum etiam errori- cui inhærent. Quod fubjectum funt vel perfo
bus obnoxia hominis natura , quandoque & næ , vel res. Habet Auctor fermonem de re-
erroribus feduci & a recto juris naturæ tramite bus incorporalibus , five juribus & commodis ,
paulatim naturam fequens deviare & aberrare po- quæ perfonæ competunt , illa autem tendunt vel
teft , unde pro regula & norma juri gentium in alias perfonas , vel in res. Jura qua perfona.
confentanea agendi amplecti folent quandoque , competunt in aliamperfonam , cum non nifi hujus
quæ nec naturalis ratio , nec ei innixum gentium confenfu fint quafita (qui confenfus non promifcue
jus , fed quarundam gentiam pravi mores , vel quemlibet fpectavit , fed certum duntaxat hominem )
error induxit , Leges civiles nonnunquam cor- haud quidquam fimul acquifita intelliguntur , utut
rigere neceffum , quod errore receptum , & pra- perfona , cui ifta competebant , in hoftium manus
vis moribus fua debet cunabula. Quamobrem pervenerit. Sic Rege ab hoftibus capto , nonfta
etiam dominorum in fervos poteftatem Romani tim hofti regnum quoque fuit acquifitum. Quod
limitarunt & fuis cancellis circumfcripferunt , intelligendum de regno confenfu civium delato.
cum Reipublicæ interfit , ne quis re fua male uta- Marito aut patre capto , non ftatim poteftas in uxo-
tur, & dominorum quoque ne auxilium fervis rem liberos acquiritur. Quando autem quis
contra illorum fævitiam denegetur. l. 1. 2. uxorem fimul cum marito cepit , jus in uxorem ca-
de iis quifuntfui vel alieni juris. Et conftitu- ptivam, non ex eo quod maritum fimul cepit , fed
tione Pii Cæfaris ftatutum , ut qui fine caufa unice ex eo , quod iftam cepit. Circajura autem
fervum fuum occidiffet , cadem pœna puniretur , in res diftinguendum eft , utrum aliquis vivat in
ac qui alienum necaffet; habet quidem jus vitæ civitate , an vero extra civitatem inftatu mere na-
& necis in fervos dominus, nec naturali jure ve- turali. Si in hoc vivat, qui perfonam cepit , omnes
titum ,fed juftam oportet caufam fubeffe. Adria- fimul ipfius res cepiffe intelligitur , aut faltem facul-
nus vero Cæfar fervos a dominis occidi vetuit , tatem nactus eft eafdem quoque capiendi : quia ne-
eofque juffit damnari per Judices , fi quid ad- mo amplius obftat , qui iftarumoccupationem pro-
mififfent , quod ultimo fupplicio expiari dignum hibere jure poffit. Verum in civitatibus receptum ,
effet, tefte Spartiano in Adriano. Atque Um- ut non cum perfona res quoque ipfiuspereat ; fed ut
briciam quandam matronam in quinquennium iftius jus ad alias perfonas ejufdem civitatis devol-
relegavit , quod ex leviffimis caufis ancillas atro- vatur , aut his non extantibus , publicis bonis accre-
ciffime tractavit. 1. 2. §. fin. ff. eod. Homo fcat. Pufend. lib.8. cap.6.

V. 1. Atque hæc omnia jure gentium de quo agimus non aliam

ob caufam introducta funt, quam ut tot commodis deliniti captores li-

benter abftinerent a fummo illo rigore quo captos & ftatim , & poft

L. Pupil- moram interficere poterant , ut ante diximus . Servorum appellatio , in-

lus.§.i.D.
de V.S. A quit Pomponius , ex eofluxit , quod imperatores captivos vendere ac per hocferva

re nec occidere folent. Dixi , ut libenter abftinerent ; neque enim quafi

pactio eft ut abftinere cogantur , fi jus hoc gentium fpectes , ſed mo-

dus perfuadendi ab eo quod eft utilius.

2. Eademque ex cauſa hoc jus etiam in alios tranfcribitur , perinde

ut rerum dominium . Ad natos autem dominium hoc porrigi ideo

placuit , quia alioqui , fi fummo jure captores uterentur , illi ipfi na-
fcituri non erant. Cui confequens eft ut nati ante calamitatem , nifi

ipfi capiantur , fervi non fiant. Ideo autem natos maternæ effe con-

ditionis placuit gentibus , quia ferviles concubitus nec lege nec certa

cuftodia erant conftricti, ita ut nulla fufficiens præfumptio patrem in-

L. Lex
dicaret. Atque ita capiendum Ulpiani illud ; Lex nature hæc eft , ut qui
natura.
D.defta- nafcitur fine legitimo matrimonio matrem fequatur , id eft lex confuetudinis

gene-
 CAPUT VIL Š.v.
S.V. VI . Irf

generalis ab aliqua ducta ratione naturali , quomodo juris naturalis tuhomi-

vocem abufione quadam interdum fumi alibi quoque demonſtravi- num. Lib.
II.C.XI II .
mus.
T. 26.
3. Non fruftra autem a gentibus introducta hæc jura, exemplo bel-
lorum civilium intelligi poteft , in quibus plerumque videmus captos

interfectos , quia in fervitutem redigi non poterant : quod & Plutar-

chus notavit vita Othonis ; & Tacitus hiftoriarum fecundo . !

4. Cæterum populine an fingulorum fiant qui capiuntur , ex his

quæ de præda diximus definiendum eft. Nam homines hac in rè

jus gentium rebus æquavit. Rerum L. natu-

Cajus Jurisconfultus libro 11.
ralem &
quotidianarum : Item quæ ex hoftibus capiunturjure gentiumftatim capientium 7.de

fiunt , adeo quidem ut liberi homines in fervitutem deducantur. D.de

acq.rer.
Dorn.
COMMENTARIUS.

Ujus juris introducti caufam Auctor ad- quoque transferri poteſt. Sic ut liceat de fervo
fert , ne fcilicet fummo jure uteretur in cuique , quemadmodum de cæteris rebus domi-
captivum ; jure enim belli hofti vitam eripere nio fuo fubjectis , pro lubitu difponere , poteft
licet; fed an etiam captivo , cui nocendi nobis eum vendere , vel donare , vel relinquere teſta-
facultas adempta eo ipfo , quod in poteftatem mento , vel alio modo jure civili introducto alie-
noftram redactus , quæritur ? Affirmat Auctor. nare ; ad natos etiam jus hoc porrigi , paulo
Quod in ipfa dimicatione & fervore prælii con- ante notavimus . Sed infpiciendum quo tempore
cedo , poft moram vero parcendum ei , jus gen- nati ; quippe ante calamitatem nati libertatem
tium & æquitatis ratio dictare videtur. Quid retinent, nifi & ipfi capiantur , ut ibidem anno-
quod hoftes liceat interficere , id favor defen- tatum : fequuntur enim ftatum matris jure gen-
fionis permittit, nec repugnat juri naturæ vim tium , dictante ratione , quod ex re mea nafci-
vi repelleré , vel ei vitam eripere , qui mihi tur, meum eft. Quæ ratio potior mihi vide-
infidiatur , & me e medio tollere animum in- tur , atque ea quam tradit Auctor : Implantata
duxit; atqui periculum ejufmodi non imminet enim folo cedunt : caterum nec ipfi prolique ex fervi-
mihi ab eo , quem in poteftatem meam rede- li ventre nafcitur , injuriam non facit dominus , fi
gi. Nec videtur mihi rationi confentaneum , & ipfam fervili effe conditione velit. Nam cum
ut licentia in captivum tam late , quam in ho- ipfius parens nihil haberet proprii , nulla ratio ean-
ftem , ad mortem ufque extendatur ; verum ad dem alienandi fupererat , nifi ex bonis herilibus.
deliniendam iram, qua hoftes erga fe invicem Cum autem dominus ejufmodi proli alimenta &
æftuare folent , ne in excidium captivorum erum qua ad vitumfunt neceſſaria , cogatur præbere diu
patur , quæ nihil moderabile fuadet , optime ju- antë, quam ipfius opera utilis effe queat, & fe-
re gentium fervitus introducta, ut humano fan- quentes operafui temporis alimenta, faltem initio ,
guini parceretur. Cum enim vita fit res inx- non multum excedant. Pufend. lib. 5. cap. 3 .
ftimabilis , maxime invigilandum ejus conferva- Populine an fingulorum fiant , qui capiuntur ,
tioni. Dominium autem , quod jure belli in ex his , quæ de præda praced. cap. difputavimus ,
captivos capienti acquiritur , adinftar cæterarum definiendum.
rerum hoftilium , quæ bello capiuntur , in alios

VI. 1. Quod tamen Theologi nonnulli fentiunt , qui bello inju- Leff. 1. 1 .
fto capti funt aut ex captis nati iis fás non effe fugere nifi ad fuos ;
in c.5.dub.
5:
co eos falli non dubito. Id quidem intereſt , quod fi ad fuos fugiant
4
bello manente , libertatem confequuntur ex poftliminii jure fi ad
alios aut etiam pace facta ad fuos , vindicanti domino reddendi funt.

Sed non ideo fequitur animo quoque injici religionis vinculum ; cum

multa fint jura quæ tantum exterius judicium fpectant , qualia funt

hæc belli jura quæ nunc exponimus. Nec eft quod objiciat aliquis , ex

dominii natura talem in animo obligationem fequi. Refpondebo

enim , cum multæ fint dominii fpecies , poffe & dominium dari quod
tan-
 112 LIBER III. S.VI.

tantum in judicio humano & quidem coactivo valeat. Quod & in aliis
juris generibus occurrit.

2. Tale enim aliquatenus & jus eft teftamenta nulla dicendi ob deli-

Soto de quium folennitatis alicujus quam jura civilia præfcribant. Probabilior

juft. enim fententia eft etiam, quod tali teftamento relictum eft retineri ſal-

jurel. Iv. va pietate poffe , faltem quamdiu ei non contradicitur. Nec longe abit
qu. 4.
art.3. dominium ejus qui fecundum leges civiles mala fide præfcripfit : nam

Leff.lib. & hunc civilia judicia ut dominum tuentur. Et hac diftinctione facile
dub. 3 . folvitur nodus ille quem Ariftoteles nectit de cavillationibus libro II
26.14

C. 5. ἄρα δίκαιον τὰ αυτᾶ ἔχειν ἕκασον ἢ ἄδ ' ἄν τις κρίνοι κατα δόξαν τὴν ἑαυτῆ , ἂν n
ᾖ ψευδῆ , κύκ

ριά ἐσιν ἐκ τῶ νόμο . Τὸ αυτὸ ἄρα δίκαιον καὶ ἡ δίκαιον . Nonne jus eft ut fua quisque ha

beat ? At que ex animi fui fententia judex judicaverit , ex lege rata funt. Erit
idem jus & non
ergo jus non jus.
3. In noftra vero quæftione nulla caufa fingi poteft cur gentes aliud

fpectaverint quam externum illud. Nam facultas vindicandi fervum ,

& cogendi , imo & vinciendi , & res ejus habendi , fufficiebat ut captis
captores vellent parcere : aut fitam feri effent ut iftis utilitatibus non

moverentur , certe nec moturum eos fuerat vinculum aliquod animis

injectum , quod ipfum tamen fi omnino fibi neceffarium crederent ,

poterant exigere fidem aut jusjurandum.

4. Neque vero temere in lege quæ non ex æquitate naturali , ſed

majoris mali vitandi caufa lata eft , ea fumenda eft interpretatio quæ

peccato obnoxium faciat actum cæteroqui licitum. Florentinus Jurif-

L. Nihil. confultus : nihil intereft , quomodo captivus reverfus eft : utrum dimiffus , an
D.de
vi vel fallacia poteftatem hoftium evaferit. Nimirum quia hoc jus captivi-
capt.
tatis ita jus eft ut alio fenfu plerumque & injuria fit , quo nomine & a

L.poftli Paulo Jurifconfulto nominatur : jus , quoad effectus quofdam : inju-

minium ria , fi id quod rei intrinfecum eft fpectetur . Unde & hoc apparet , fi
eftjus, in
princ. quis bello injufto captus in poteftatem hoftium venerit , ab eo non
eod.tit. attaminari furti crimine animum , fi res fuas fubducat , aut laboris fui

mercedem fi quam fupra alimenta præftari æquum eft ; modo ipfe ne-

que fuo, neque publico nomine quicquam debeat domino, aut ei cujus

Bannes 2. jus dominus acceperit. Nec refert quod fuga talis & fubductio depre-
2. quaft. henfa graviter puniri foleant. Nam & hæc & alia multa faciunt
40.
potentiores , non quia æqua funt, fed quia ipfis expedit.
5. Quod vero prohibent canones nonnulli fuadere fervo mini-
C.fi quis
fervum. fterium domini fui deftituere , fi ad fervos referas qui pœnam juftam

17.9.4 ferunt , aut voluntaria pactione ſe addixerunt , præceptum eft juſti-

ocap .
tiæ ;
Seq. fin ad eos qui bello injufto capti funt , aut ex captis nati , often-

dit Chriftianos Chriftianis auctores potius patientiæ effe debere

quam rei talis , quæ quamvis licita animos tamen a Chriſtianiſmo

alienos aut alioqui infirmos poffet offendere. Similemque in mo-

dum accipi poffunt Apoftolorum ad fervos monita , nifi quod illa

magis videntur obedientiam a fervis exigere dum ferviunt ; quod na-

turali
 CAPUT VII. S.VI. 113

turali æquitati confentaneum eft. Nam alimenta & operæ fibi mutuo

reſpondent.

COMMENTARIVS.

Difputat hicAuctor contra Leffium, qui lib; convenit. Dictat autem jus gentium , quod
2.cap.5. dubitationem movet , atrum fervi ea , quæ belli jure acquiruntur , tranfeunt juſto
ita tranfeant in dominorum poteftatem ut non poffint dominii acquirendi titulo & modo in dominium
fugere ? Atque afferit quod injufto bello captis capientis ; atqui jus hoc conſenſu gentium omni-
non liceat duntaxat fugere ad fuos , fed etiam ad um tacito introductum ; ergo quicunque bello
alios , quia religionis vinculum non injiciatur ani- operam navat , tenetur in fe approbare , quod
mo ex juribus, quæ externumjudicium fpectant. tanquam pars & membrum focietatis humanæ,
At vero Leffius ftatuit , quod fervi bello capti li- quafi ipfe quoque introduxiffe videtur , atque
cite poffint fugere ad fuos ; verum non poffint propterea confenfiffe , ut dominium rei a ſe ca-
dominis perfequentibus vi refiftere. Alibi no- ptæ cederet capienti , imo non tantum res , fed
tavimus , bellum folenne , id eft , fufceptum & & perfona fua. Cui etiam accedit , quod ni-
indictum ab eo , qui fumma majeftate ornatus hil magis æquitati conveniens, ut , quod quif-
belli gerendi poteftatem habet , juftum vocari , que juris in alterum ftatuit , eodem utatur ; at-
etiamfi non jufta ex caufa fufceptum , attamen qui id juris fibi in hoftem vindicaret jure gen-
eofdem producit juris effectus , qui ex bello ju- tium; ergo ut tantundem patiatur æquum, fci-,
fto , id eft , caufa intrinfece jufta fufcepto pro- licet , ut eodem jure hoftes in femetipfum utan-
fluunt. De ejufmodi bello , quod primo loco tur. Quamobrem duplici quidem juris vinculo
defcripfimus in hoc §. fermonem habet Auctor , obftrictus , ea quæ belli fortuna fibi incommo-
nempe caufæ juftitia deftituto , eofdem tamen da imponuntur pati. Primo tanquam pars & .
juris effectus producente , quos bellum intrinfe- membrum focietatis humanæ tum etiam gentis ;
ce juftum producit , modo folenne; quamobrem deinde quia proprium factum intercedit : qui
res hoftium in bello folenni capta , tum etiam enim antecedens cupit , etiam confequens velle
ipfi hoftes tranfeunt in dominium capientis , uti debet. Qui bello operam addixit , etiam cen-
annotavimus. Quod autem cedit alterius do- fetur velle pati incommoda , quæ funt belli jure
minio , invito domino ad alium tranfire nequit , gentium introducti fequela , tanquam membrum
confenfu itaque domini opus rem fuam in alium focictatis humanæ , tum etiam gentis vel civita-
transferentis ; & quamvis in bello vi omnia ge- tis , & invitus tenetur , non in foro foli dun-
rantur , ejufmodi tamen vis bellica jure gentium taxat , fed etiam poli obtemperare juri naturali
probata , & eatenus nec omni penitus confenfu & gentium , cui & gens five populus fubjectus ;
deftituitur ejufmodi violenta dominii acquifitio. quamobrem & effectus iftiufmodi juris pati æquo
Præterquam quod gentium confenfu res hoftium animo, ad majus damnum evitandum minus in-
habentur acfi eodem loco effent , quo res nul- troduxit jus gentium, ut vitæ parceretur , fervi-
lius , & proinde primo occupanti cederent. Quod tutem , alia commoda quæ ex jure fervitutis ad do-
itaque quifque jure belli capit , ita habendum minum perveniunt , induxit. Quatenus autem
acfi confenfu poffefforis dominium acquifiviffet , membrum focietatis humanæ finguli homines
qui tacite approbaffe videtur , quod jus gentium tenentur , quam poffint , confervationi ejus in-
introduxit; atque hoc jacto difputationis noftræ fervire ; confervatur autem integris partibus ; er-
fundamento , ejufmodi rationes ei inædificari go & naturalis ratio quemque obligat ca media
poffe mihi videtur. Qui nomen dat militiæ , adhibere , quæ huic fini confequendo idonea;
non ignarus effe debet juris , quod in bello agen- atqui fervitus a jure gentium introducta partium
di cuique norma effe debet , imo eo ipfo quod confervationi infervit ; ergo & eam pati , for-

quis fibi induit militis characterem & perfonam , tuna volente , æquo animo , dictat ratio , & jus
fubjicitur juri gentium , quod belli gerendi for- gentium quod inde profluxit. Ex quibus præ-
mam præfcribit , cui obtemperare fefe obftrin- miffis concludimus , in confcientia fervum ob-
git , non fecus atque ille , qui fe Reipublicæ ligatum domino , cujus jure belli in dominium
civem profiteri velit , fefe fubjicit obtemperatu- tranfiit , omni fidelitate & obfequio operas fuas
rum legibus civitatis , ex voluntario ejufmodi præftare , nec fas ei effe abfque domini confen-
actu quis fefe obligat non in foro foli , fed etiam fu aufugere & ad fuos revertere : naturalis enim
poli , quia eft quafi tacita quædam promiffio , inter dominum & fervum intercedit obligatio
& tacitum pactum , quod per fe profluit ex natu- tum ex fuo quafi confenfu , tum etiam condi-
ra actus & negotii gefti. Jam vero examinan- tionis & ftatus natura defcendens , ut jam de-
dum atque infpiciendum quid dictat jus gentium, monftravimus, injiciens animo religionis vincu-
quod naturalis ratio inter homines conftituit ; lum. Cui etiam accedit , quod alterutrum verum
quippe nullum aliud gentium jus agnofco , quod effe debet , fcilicet dominium fervi adinftar alia-
juris vocabulo venire poteft : pravi enim gen- rum rerum tranfiiffe ad capientem vel non ; at-
tium quarundam mores vel errores jus gentium qui Auctor ipfe affirmat jure gentium dominium
neutiquam conftituunt , nec cum definitione in fervum acquiri capienti ; ergo fequitur ex
P na-
114 LIBER III S. VI . VII.
natura dominii , quod eo privari dominus neejus, qui huic obtemperare tenetur ; quippe
quit abfque fuo confenfu , quin furtum com- quemadmodum jura & leges præfupponunt fu-
mittat , quia invito domino rem aufert , vel fe periorem poteftatem , a qua proficifcuntur &
ipfum aufert fervus , idque eo magis , quia quafi vim obligandi habent , tum etiam fubje&
tum ,
ex fervi confenfu idem factus videtur , ut ftacai leges præfcribuntur , fimul quoque præfup-
tim notavimus. Nonne autem & jus divinum poni debet obligatio indifpenfabilis , quia ex na-
& naturale & humanum furtum vetat ? Imo turali & divino jure defcendit , qua fubjecti in
nonne vetat fidem fallere ? Utrumque crimen confcientia obligantur leges & jura fibi pro agen-
admittit fervus , invito domino aufugiens. Quis di norma amplecti : debemus enim obfequium
L
vero eo proceffit audaciæ , ut negaret jus divi- poteftatibus & magiftratibus , & proinde leges
•
num & naturale , imo & humanum religionis & jura , quia eorundem placita funt , fequi : ita
vinculum confcientiæ injicere , nifi omnem di- enim placuit fummo legiflatori , quamobrem in
vini Numinis fenfum abjecerit. Efto bellum ex confcientia obfequi ipfis devincti. Poffet obji-
injufta caufa fufceptum , non co omnes actus , ci , quod jus gentium non a fuperiore , fed ab
qui occafione belli fufcipiuntur , injufti. Et ipfis gentibus , quæ fibi æquales , profectum ;
quamvis bellum injuftum refpectu caufæ , ju- verum ex confenfu naturali nafcitur obligatio ,
•
ftum tamen quatenus auctore eo fufceptum , qui fundata in conventione & pacto tacito , qua
belli gerendi habet poteftatem , idque gentium gentes fibi devinxiffe videntur , ut cá , quæ ju-
jure ; quamobrem eodem jure introductum , ut ris gentium funt , eandem haberent vim & effi-
eofdem haberet juris effectus , tanquam ex jufta caciam in humanis negotiis gerendis , ut cæ-
caufa fufceptum , & proinde dominii acquiren- téra jura : imo quia ratio inter homines confti-
di juftus titulus. Præterquam quod juftitia cau- tuit ait Jurifconfultus , tanquam a fuperiore le-
fæ non ad fervum , fed ad dominum pertinet. giflatore profectum , a nobis idem exigit obfe-
Fruftra refpondet Auctor , quod cum multæ fint quium, & animo injicit religionis vinculum.
dominii fpecies , poffet & dominium dari , quod Fallitur autem Auétor , dum ftatuit legem fer-
tantum in judicio humano & quidem coactivo vitutis non ex æquitate naturali profectam , fed
valet; quippe ftatuit nobifcum Auctor , inter majoris mali vitandi caufa latam , & proinde eam
modos dominii acquirendi etiam recte recenferi non fumendam interpretationem , quæ peccato'
occupationem , quæ fit in bello rerum hoftilium , obnoxium faceret actum cæteroqui licitum : fub-
fi legitimus modus & juftus titulus , oportet ut eft enim , ut inquit Zeiglerus , naturalis æquitas
etiam verum dominium transferat , atque veri hæc, quod in comparationé melius fit fervum
dominii effectum juris producat , quo dominus facere , quam occidere , fi quidem alterutrum
fibi facultatem 1 acquirit , cam rem retinendi eligendum fuerit. Sic facras evolventi paginas
quamdiu velit, & cuique extraneo neceffitatem conftabit , diferte Petrum hoc jus dominii affe-
imponit , ne id invito domino eripiat , atqui rere , & vinculum religionis , Epift. z. cap. z .
iftiufmodi effectus diftin&
tis rerum dominiis ex com. 19. Idem Canones , nec neceffe eft , Grotio
jure divino neceffario & naturali defcendit , in- talem limitationem concedere , que ejus opinioni
jicit vinculum religionis animo. Quamobrem utcunque inferviunt , quandoquidem , que indiftin-
dum fervus aufagiendo domino femetipfum eri- te proferuntur , cum limitatum debeant habere fen-
pit , furtum committit , ac proinde tranfgredien- fum , caufa nulla fubeft . Quod autem profitetur
do legem naturalem mortaliter peccat. Cui Grotius , fe in hoc §. de iis , qui bello jufto capti
etiam accedit, quod ipfe hanc tranflationem do- funt , agere , nihilfacitpro ejus fententia , quando-
mino factam approbaffe dicendus , in compenfa- quidem ita nemo captorum bello jufte fe captum
tionem vitæ fervatæ , fervitium promififfe & fibi profitebitur. Unufquifque enim penes fuam partem
per tacitum quali pactum ftipulatus videtur victor, juftitiam caufa confiftere caufabitur , unuſquiſqué
imo corpus fuum domino addixiffe , ac fummuni hoftem injufte bellum gerere pronunciabit , inquit
ipfi fit beneficium , dum rem inæftimabilem hac Zeiglerus. Præterquam quod non ſit penes fin-
ratione redimere ipfi conceffum. Nullum ex- gulos , qui militant , arbitrium judicandi de bel-
ternum jus agnofcimus , five univerfale five fpe- li juftitia.
ciale , cujus obligatio non ligat confcientiam

VII. Cæterum ab iifdem quos indicare copi Theologis illud di-

tum recte arbitror , fervum domino jus illud externum exfequenti re-
&

fiftere illafo juftitiæ officio non poffe. Eft enim inter hoc & ea quæ

diximus manifeſta difcrepantia. Externum jus , quod quidem non fo-

la agendi impunitate fed & judiciorum tutela conftat , inane erit fi ex

adverfo refiftendi jus maneat. Nam fi domino vi refiftere licet , lice-

bit & magiftratui dominum tuenti , cum tamen magiftratus ex jure

gentium dominum in illo dominio ejufque ufu defendere debeat. Eft

ergo hoc jus fimile ei quod fummis in quaque civitate poteftatibus ali-
bi
 CAPUT VII S. VII. VIII. 115

bi tributum eft a nobis , ut vi illis refiftere licitum piumque non fit.

Ideo & Auguftinus utrumque conjunxit cum dixit : Ita a plebibus princi-
pes & a fervis domini ferendi funt , ut fub exercitatione tolerantiæ fuftineantur

temporalia , & fperentur æterna.

COMMENTARIUS.

Er
Per jus externum Auctor intelligit facultatem ea nos duriore : interpretatione contra ipforum
quid impune faciendi in foro humano ,'quod commodum producamus ad feveritatem. Itaque
leges non puniunt nec vindicant, etiamfi quis non infinitam , fed temperatam æquitate facul-
excedat æquitatis rationem , imo patrocinantur tatem largitum eft domino gentium jus , qua
potius & agentem conveniens huic juri externo utenti non licet fervo domino refiftere >
& ab omni pœna liberant ; atqui domino in fer- etiam excedenti limites & terminos æquitatis na-
vum bello captum jus dominii competat ; ergo turalis ftatim ei refiftendi facultatem nactus fer-
& poteft eum tractare pro fuo arbitrio , quia ni- vus ; quippe non modo iis , a quibus benigne
hil non licet domino in fervum , nulla perpef- ac humaniter habentur , fed & iis qui injuftitia
fio, quæ non impune illis imponitur; hinc fer- fua corum iram provocant , obfequendum docet
vos in omnia obnoxios dicit Florus 3.20. Dum Apoftolus Petrus 1 Epiftol. cap. 2. Chriftiana
enim jure fuo utitur dominus , nulla injuria fit enim religio patientiam commendat. Verum fi
fervo, & proinde nec domino jus illud exter- ultra modum dominus fævire in fervum , atque
num exfequenti illafo juftitia officio refiftere adeo crudeliter eum tractat , ut vita ipfi potius
nequit. Verum fupra notavimus , fervitutem in- fupplicium , mors folatium videatur, nullam ra-
troductam a jure gentium , ne domini fummo illo tionem video , cur domino jure fuo abutenti ad
rigore uterentur, quo captos ftatim interficere po- defenfionem corporis fui ac vitæ tutelam reſiſti
terant , & proinde in eorundem qui caperentur non poffit falva confcientia , & illæſo juſtitiæ offi-
jure belli favorem. Unde fervorum appellatio cio ; e diametro enim repugnat ejufmodi licen-
ex eo fluxit, quod Imperatores captivos vendere tia juri gentium , quo fervitus introducta ad fer-
ac per hoc fervare nec occidere folent , conce- vandum hominem , & proinde in ejus favorem ,
dit dominium in fervum ad ufum , non vero ad non ad ipfi imponendam conditionem morte
abufum. Jus gentium , quod æquitatis ratione longe pejorem. Et quanquam abufum illum
tanquam bafi ac fundamento fuo fubnixum , ita leges non puniunt, jus tamen naturæ concedit
interpretandum , ut quam minimum ab ea re- fervo fui defenfionem, quæ jure gentium nemi-
cedat ; quippe fubverfo fundamento jus gentium ni poteft eripi , quia ea quæ naturalia facto ho-
evanefcit. Dum vero fervitutem in favorem in- minis tolli nequeunt. Præterquam quod juris
troduxit , non ad fævitiam & crudelitatem trahi nomine venire nequeunt ejufmodi conftitutiones
debet , ut paulo ante notavimus. Dum & leges feu mores ac confuetudines, quæ ab
enim eft res T maxime odiofa , reftringi , non æquitate & rationis dictamine recedunt , ut ali-
vero extendi potius debet , neque ulla ratio ju- bi notavimus. Quod & nonnunquam magi-
ris aut æquitatis benignitas patitur, ut , quæ fa- ftratui & fummo imperanti eandem ob caufam
lubriter pro utilitate hominum introducta funt, refiftere licet lib. 1. difputavimus.

VIII. Sed & hoc fciendum eft , jus iftud gentium de captivis nec

femper receptum fuiffe , nec apud gentes omnes : quanquam Romani

Jurifconfulti univerfaliter loquuntur , partem notiorem indigitantes

totius nomine. Sic apud Hebræos ; qui fpecialibus inftitutis ab alio- Deute-
rum populorum communitate fegregabantur , perfugium erat ſervis , ron.xxIII.
C
15.
.
nimirum , ut recte notant interpretes , his qui nulla fua culpa in eam Bodin. de

calamitatem devenerant : quali ex caufa videri poteft ortum jus quod rep. lib.
I.6.5.
in folo Francorum fervis datur proclamandi in libertatem, quanquam 3.7.3 .

id nec quidem nunc tantum bello captis fed & aliis qualibuflibet fervis
videmus dari.

COMMENTARIUS.

Aptos in fervitutem redigendi facultas de- jus apud omnes gentes reciperetur: introdu&ta
tem redigendi de- jus apud om , ut ftatim annotavimus , ad de-
Chenditqufervitu
fcendit quidem ex jure gentiumfacultas
, fed per- enim fervitus
miffivo, quamobrem non fuit neceffitatis ut idem liniendum hoftilem animum ira & odio æftuan
P 2 tem
 116 LIBER III S.VIII.IX

tem , ne fummo illo rigore uterentur , quo ca- &um metu poenæ ad Hebræos confugerat abfque
ptos interficere poterant. Sin autem quibuf- animo amplectendi Judaifmum, tutum ipfi ter-
dam gentibus nimis dura hæc libertatis cum fer- ram Hebræorum nec refugium nec afylum fuiffe ,
vitute vifa fuerit commutatio , atque fummum fed reddendum fervum perfequenti. Quæri ita-
illum rigorem benignioribus remediis tempera- que poffet , an illafo juftitiæ officio fervis , qui
re placuit , potuerunt hanc confuetudinem reji- ad noftras terras vel alias gentes , ubi illud gen-
cere , & alia commoda captoribus concedere , tium jus de bello captis aut etiam aliis fervis re-
quibus deliniti abftinent libenter a fummo illo ceptum non eft , veniunt , jus datur in liberta-
rigore. Sic apud Hebræos perfugium fuit fer- tem proclamandi , atque hac ratione domino jus
vis , qui nulla fua culpa in eam calamitatem de- ipfi quæfitum jure gentium auferre , non per-
venerant ; atque huc pertinere videtur præce- foluto ipfi fervi pretio. Sic etiam fervi , qui in
ptum quod exftat Deut. 23:15 . ubi vetat Mofes Hifpania empti cum dominis in terras Batavicas
tradere fervum domino fuo , qui ab ipfo ad He- veniunt , poffunt ibi in libertatem proclamari &
bræos confugerat. Verum non placet quibuf- liberi fieri ; quippe licet idem jus non receptum
dam ejufmodi legis interpretatio , tum quod hac apud nos , tamen juris naturæ vinculo obftricti
ratione fervorum protervia confirmata fuiffet in fumus domino rem fuam vindicanti reftituere, &
Republica optimis legibus fundata , tum etiam proinde fervum fuum apud nos profugum perfe-
quia juri gentium contrarium quid apud He- quenti reddere. Quippe cum fervum effe neu-
bræos receptum fuiffe probari nequit , tum quia tiquam adverfetur legi divinæ , & proinde non
ipfe Gentium Apoftolus Paulus, ex Hebræo- vetat religio Chriftiana fervum recipere , atque
rum gente oriundus , Onefimum fervum remi- antiquo domino reddere. 1 Corint. 5. verf.21 .
fit domino fuo , uti perfpicimus ex Epiftola ad Docet enim ibidem Apoftolus , ut quamvis quis
Philemonem verf. 12. Quamobrem ut fatisfiat ad Chriftianifmum converfus effet , quod tamen
objectionibus , legem illam interpretantur de in cadem vitæ conditione maneat , in qua fuit
fervo gentili , qui a domino Ethnico ad Ifraë- cum Chriftianorum facris initiaretur. Servus
liticum populum confugit, & quidem ut iifdem vocatus es ? non fit tibi cura. Nec putet minus fe
initiaretur facris , hic non erat tradendus domi- effe Chriftianum quod etiamnum fervias, neque de
no fuo. Florentiffimus Theologus quidam le- mutanda conditione propterea confilia agites. Sed
gem hanc intelligit de fervis Cananæorum , qui fi potes fieri liber , magis utere. Definirem hanc
non ob crimen vel delictum ab ipfis admiffum , quæftionem juxta naturalem æquitatem , & pro-
fed crudelis ac ferocis domini fævitiam ad Ifraë- inde jus quod apud Hebræos receptum ftatim
liticum populum confugerant, & eo quidem ani- annotavimus. Aliud dicendum fi cum ipfo do-
mo ut fe ad fummi ac veri Numinis cultum con- mino in illas terras advenerit , imputet fibi do-
verterent , ne tamen damnum pateretur domi- minus quod non ignarus juris Batavici , eo fer-
nus, ei pretium fervi ex communi ærario per- vos fecum duxerit , damnum , quod quis fua
folvebatur. Ex quo conftat, fi fervus ob deli- culpa fentit , damnum non effe , jura dictant.

Bart.in l.? IX. 1. Sed & Chriftianis in univerfum placuit bello inter ipfos or-

hoftes. D. to captos fervos non fieri , ita ut vendi poffint , ad operas urgeri , &
de capt.
Covar. in alia pati quæ fervorum funt : merito fane ; quia ab omnis caritatis

c.pecca commendatore rectius inftituti erant aut effe debebant quam ut a mi-

tum ,p.11 . feris hominibus interficiendis abduci nequirent , nifi minoris fævitiæ
T. II.n.
6.Vict. de conceffione. Atque hoc a majoribus ad pofteros pridem tranfiiffe in-

jur. belli , ter eos qui eandem religionem profiterentur , fcripfit Gregoras , nec
2.42 .
Boer. de- corum fuiffe proprium qui fub Romano imperio viverent , fed com-

cif. 178 mune cum Theffalis , Illyriis , Triballis , & Bulgaris. Atque ita hoc
Silu.ins
verbobel- faltem , quanquam exiguum eft , perfecit reverentia Chriſtianæ le-

Lum.1. gis , quod cum Græcis inter fe fervandum olim diceret Socrates nihil
nam.A impetraverat .
Lib, IV.
Plats de 2. Quod autem hacin parte Chriſtiani idem & Mahumetiftæ in-
чер. Bart. ter fe fervant. Manfit tamen etiam inter Chriftianos mos captos cu-
in l.nam
fer ftodiendi donec perfolutum fit pretium , cujus æftimatio in arbitrio eſt

vus , D. victoris , nifi certi aliquid convenerit. Jus autem hoc captos ſervan-
de neg.
geftis. di folet concedi fingulis qui ceperunt , extra perfonas eximiæ digni-
Boer.de- tatis : in has enim reipublicæ aut ejus capiti jus dant plerarumque
cif. 178.
Conftit. gentium mores. COM-

reg. Hifp.l.v111.tit. 26. part. 2.

 CAPUT VIL 117
S. IX.

COMMENTARIUS.

Iximus fervitutem introductam jure gen- metro repugnat , ejufdem fidei focium in fervi-
ad fervandum hominem , qui jure tutem , qua nihil ipfi durius videtur , rapere ,
belli occidi poterat , cum autem vita homini nil eam vitæ degendæ conditionem imponere , a
carior , ita ut pro ejufdem confervatione quidvis qua natura maxime abhorret. Quamobrem in-
potius pateretur incommodum , & proinde fer- ter Chriſtianos laudabili & antiqua confuetudi-
vitutem fibi imponi malit , quam in ftatu liber- ne introductum , ut capti hinc inde utcunque ju-
tatis interfici & mori . Attamen dura admodum to bello non fierent fervi : merito fane , inquit
eft fervorum conditio , & fervitutis cum liber- Auctor , quia ab omnis caritatis commendatore
tatis ftatu commutatio , idque eo magis , quia rectius inftituta erant , aut effe debebant , quain
hominis naturæ innati ftimuli , quibus adeo ad ut a miferis hominibus interficiendis abduci ne-
libertatem , quam a natura habet, tuendam im- quirent , nifi minoris fævitiæ conceffio , fed li-
pellitur , ut generofus & bone indolis vir eam , beri fervantur , donec folvant pretium redem-
nifi cum anima fimul amittere cupiat. Cum au- ptionis , quod Græci aúτpov vocant , de quo
tem Chriftiana religio nihil magis commendet conveniri folet inter belligerantes , illud habita
quam diligere proximum , tum vero maxime perfonæ qualitate & dignitate definiri folet.
cos, qui iifdem facris initiati funt. Cui e dia-

CAPUT VII I.

De imperio in victos .

1. A Cquiri bello ximperium civile , tum ut eft III. Interdumbac mifceri.

in rege , tum ut eft in populo , & ejus IV. Acquiri & res populi etiam incorporales , ubi
acquifitionis effecta. tractatur quafio de chirographo Theffalo-
II. Acquiri & imperium herile in populum qui rum.
tum civitas effe definit :

I. 1. Ui fibi fingulos fubjicere poteft fervitute perfonali , ni-

hil mirum eſt ſi & univerfos , five illi civitas fuerunt fi-

ve civitatis pars , fubjicere fibi poteft fubjectione , five

mere civili , live mere herili , five mixta. Hoc argumento

quidam utitur in controverfia de Olynthio apud Senecam : Servus eft

meus quem ego emi belli jure. Vobis , Athenienfes , expedit , alioqui imperium
veftrum in antiquos fines redigitur quicquid eft bello partum. Itaque impe-

ria armis quæri , victoriis propagari dixit Tertullianus. Quintilianus Apolog.

jure belli regna , populos , fines gentium atque urbium contineri . Ale-
xander apud Curtium leges a victoribus dici , accipi a victis. Minio Livius
in oratione ad Romanos : Cur Syracufas atque in alias Siciliæ Græcas urbes.xxxv.

prætorem quotannis cum imperio & virgis & fecuribus mittitis ? Nihil aliud pro-

fecto dicatis , quam armis fuperatis vos iis has leges impofuiffe . Arioviftus apud
•
Cæfarem jus effe belli , ait , ut qui viciffent iis quos viciffent quemadmodum De bello

vellent imperarent : Item, populum Romanum victis non ad alterius præfcriptum , Gallico
1.1.
fed ad fuum arbitrium imperare confueffe .

2. Narrat Juftinus ex Trogo , qui ante Ninum bella gefferant , non Lib. 1 , 1 .

imperiumfibifedgloriam quæfuiffe , & contentos victoria abftinuiffe imperio. Ninum

primum fuiffe qui fines imperii proferret , aliofque populos bello ſub-

igeret ; & ex eo id abiiffe in morem. Bocchus apud Salluftium : Ob re- Debello

gnum tutandum arma fe cepiffe : nam Numidia partem , unde Jugurtham ex- Fug.

pulerit , jure belli fuamfactam,

P 3 3 Poſt
 118 LIBER HIL S.r.

3. Poft autem imperium victori acquiri vel tantum ut eſt in rege

aut alio imperante , & tunc in ejus duntaxat jus fucceditur , non ul-

Lib. I. tra ; vel etiam ut in populo eft , quo cafu victor imperium habet itą

cap. 111 . ut & alienare poffit , ficut populus poterat. Et fic factum ut regna

1. quædam in patrimonio effent , diximus alibi .

COMMENTARIUS.

Uemadmodum jufto bello confenfu populi , in alium transferri nequit nifi

acquiri poteft imperium ac eodem modo quo illud accepit : non enim radi-
dominium in fingulos qui caliter in Rege eft , fed populo tanquam fub-
bello capiuntur , ita quo- jecto fuo , penes Regem duntaxat jus illud exer-
que belli jure dominium & cendi populi nomine. Quamobrem Rege de-
imperium acquiritur in u- victo cum ipfo imperium non acquiritur , fed
niverfos, vel integram gen- quafi confolidatur cum proprietate , quæ penes
tem ac nationem , vel par- populum. Incorporalia quidem media perfona
tem ejus. Quod quamvis latius pateat , id eft , tranfeunt , fed ejus efle oportet propria , & alie-
magis arbitrarium imperio , quod ex confenfu nabilia effe; atqui inalienabile imperium con-
originem habet , quia nullis legibus aut condi- fenfu populi delatum ; ergo nec victoria acqui-
tionibus circumfcribitur vel limitatur , quam ritur. Aliud ftatuendum de Rege capto & de-
quas victor fibi ipfe ftatuere placet, attamen non victo regnum in patrimonio habente: tum enim
infinitum eft , verum ad æquitatis & rationis di- imperium radicaliter penes eum refidens fimul
&
tamen attemperandum. Non inficior victorem cum perfona tranfit ad victorem , utpote quod
habere facultatem populo fibi jure belli fubjecto alienabile & tranfmiffibile , ut ita dicam ; ac
cam regiminis formam imponendi , quam velit , idem dicendum , fi populus fubactus , in quo
& plus vel minus libertatis concedere , verum tanquam fubjectum commune imperium in uni-
non licet imperio quod ad tutelam fubjectorum verfam Rempublicam omnia cedunt arbitrio vi-
introductum in eorundem exitium abuti ; quin &
toris , quæ populi funt : accefforium enim fe-
fubjecti recuperent facultatem priftinam , qua quitur conditionem fui Principalis , five ejuſdem
ad fui fuorumque defenfionem vim vi repellere fubjecti imperio. Contrarium ftatuit Zeigle-
poffunt , & importunæ dominationis jugum ab- rus : Subditi enim , inquit , non perinde habentur
jicere. Concedit quidem jus gentium victori ad atque res alia , qua in dominio noftro funt. Dein-
fuum arbitrium victis imperandi facultatem; ve- de non in eum tantum finem educuntur milites , ut
rum non permittit eadem abuti , & imperium Regem fuum defendant , fed etiam ut totam & in-
civile in tyrannidem tranfmutare. Quemadmo- tegram provinciam , facra &profana , & quili-
dum vero incorporalia belli jure acquiri poffunt , bet proprium fuum patrimonium pro virili tueatur.
non quidem primo ac per fe , fed media perfona Et fequeretur alias Rege in ipfo conflictu capto de-
cujus ea fuerunt , annotavimus cap. praced. Ita fiftendum effe a pugna , & omittendam victoriam
quoque imperium acquiritur jure belli Rege de- jam pene partam. Verum cum jus regendi , fi-
victo; quod de ejufmodi imperio intelligendum ve imperandi civibus & fubjectis facultatem quam
puto , quod eft in patrimonio Regis ; quippe habet in patrimonio , ut cæterá jura in alium
alibi annotavimus , fummum imperium penes transferri poteft invitis civibus ; victoria tan-
Principem refidere diverfo modo , ad fimilitu- quam jufto & jure gentium rerum non duntaxat ,
dinem aliarum rerum , quæ cadunt in commer- fed etiam juris acquirendi titulo & modo etiam
cium , & diverfis juris titulis ac modis acqui- acquiri poffe dicendum videtur. Quemadmo-
runtur , tum etiam poffidentur. Sic res quaf- dum juri huic renunciare poteft , & transferre
dám jure pleno proprietatis , alias tantum jure in alium , ita quoque eidem renunciaffe & tranf-
ufufructuario poffidemus. Ita & modus haben- tuliffe videri debet victus in victorem , quia jus
di imperii vel plenus eft , vel magis vel minus gentium , quod & ipfe recepit, dictat etiam in-
diminutus. Quidam Reges imperium pleno ju- corporalia , quæ ejus generis funt , ut alienari
re proprietatis habere dicuntur , ut qui bello ju- & transferri poffunt, victori cedere. Si cuilibet
fto imperium quæfiverunt ; quidam illud tantum extraneo poteft imperium concedi , cur non etiam
utiliter, id eft , jure ufufructuario poffidere di- illud victoria alteri poffit acquiri. Non inficior ,
cuntur, neque vel ad tempus vitæ ,: vel ad po- milites non cum in finem educi , ut Regem
fteros tranfmittendi jure ; quidam jure tempora- duntaxat , fed etiam fe , fuos lares ac penates de-
rio id habent , quo elapfo , ipfo jure evanefcit fendant. Verum inde non fequitur , Rege ca-
imperium. Imperium quod jure ufufructuario pto , fimul acquiri imperium in cives & fubje- .
tum etiam temporario poffidetur , victori acqui- &tos ; utrumque defendunt , verum hoc non
ri nequit, nifi univerfus populus jure belli fub- impedit , quominus alterutrum victoria acqui-
actus; quippe cum Rex illud habet beneficio & runt. Capto Rege fingulorum bona capta cen-
feri
 CAPUT VIII. §. 1. 11. 111.
119
feri nequeunt , nec fabjecti eo ipfo privari do , illud tranfit, manente penes fingulos dominio
minio , quod armis adhuc tueri poffunt , ufque privató rerum & bonorum, quæ quifque poffi
dum fibi fecuritatem a victore impetrarint; quo- det. Cujus effectus eft , quod fubjecti fefe op-
niam defenfio fit juris naturalis quæ nemini eripi ponere nequeunt imperio ejus , qui victoria fibi
poteft. Non poteft plus juris in victorem trans- illud acquifivit , pofita fibi cautione a victore ,
ferri quam Rex captus habuit , qui quidem ha- fe fuaque falva fore. Egregie fallere mihi vi-
buit in patrimonio imperium , non vero domi- dentur, qui ftatuunt , populum Regem haben-
nium eminens in bona fingulorum , quod ob tem imperio deftitui , Regemque etiam reftricte
falutem publicam tuendam, ipfi tribuit faculta- imperantem facultatem alienandi habere. Vid.
tem difponendi , neceffitate exigente , de bo- quæ lib. 1. cap.3 . & lib. 2. cap. 6. difputavi-
nis civium , idque delationi imperii adhæret : mus.

II. 1. Poteft & amplius fieri , nempe ut quæ civitas fuit , civitas ef-
fe definat ; five ita ut acceffio fiat alterius civitatis , ut Romanæ pro-

vinciæ ; five ut nulli civitati adhæreat , ut fi Rex fuo fumptu bellum

gerens populum fibi ita fubjiciat ut cum regi velit non ad populi fed

ad regentis præcipue utilitatem , quod herilis eft imperii non civilis.

Ariftoteles libr. vii . de republica : 15¢ de ápxy ñ µèv rỡ äp½ortos xápiv , i de to

ἀρχομένω , τύτων δὲ τὴν μὲν δεσποτικὴν εἶναί φαμεν , τὴν δὲ τῶν ἐλευθέρων : Imperium alius eft

ob utilitatem regentis , aliud ob utilitatem ejus qui regitur : hoc inter liberos ha→

bet , illud inter dominos & fervos. Qui ergo tali tenetur imperio populus ,
in pofterum non civitas erit fed magna familia. Bene enim dictum ab
Anaxandrida :
Οὐκ ἔςι δέλων ὠγαθ᾽ ἐδαμε πόλις .

Vir bone fervorum nulla eft ufquam civitas.

z . Et Tácitus hæc inter fe fic opponit : non dominationem & fervos ; fed An.x11 .

réctorem & cives cogitaret. De Agefilao Xenophon : wóras de óneis mporaýá-

γοντο , ἀφαιρῶν αὐτῶν ὅσα δέλοι δεσπόταις ὑπηρετᾶσι , προσέταττεν ὅσα ἐλεύθεροι ἄρχεσι πείθονται :

quafcunque civitates in fuam redigebat poteftatem , has immunes habens ab his quæ

fervi dominispræftant , ea tantum imperabat in que liberi homines rectoribusparent.

11. Atque hinc intelligi poteft quale fit mixtum illud imperium

quod dixi ex civili & herili , nempe ubi fervitus mifcetur cum aliqua

perfonali libertate. Sed populis legimus arma adempta , imperatum

ne ferri quid haberent extra quam ad agriculturam ; alios coactos fer-

monem & vitæ genus mutare.

COMMENTARIUS.

Ivitatis definitionem tradidit Auctor lib. 1. componunt , itajam poftquam in unum corpus
Cicap.
t 1. §. 14. Civitas, inquit , eft catus per- coaluerunt , ut quafi unam perfonam conftitue
festus liberorum hominum , juris fruendi & com- rent, fubfiftit in civitate tanquam fubjecto com-
munis utilitatis caufa fociatus. Sed addendum muni , falva cuique parti libertate naturali , qua-
mihi videtur , fub uno eodemque fummo impe- tenus cum focietatis civilis fabrica convenire po-
rio fociatus; quippe civitas abſque ejufmodi fum- teft. Definit autem civitas effe , fublatis illis
mo imperio fubfiftere nequit : imperium enim partibus , ex quibus compofita totum aliquod
eft focietatis civilis vinculum , quo diffoluto , per fe fubfiftens repræfentat. Quamobrem dum
corruit civitatis fabrica. Atque civitatis vocabu- fiat acceffio alterius civitatis , non per fe fub-
lo cjufmodi focietatem intelligit Auctor , quæ fiftit , non fui juris manet , fuoque imperio gau
fui juris eft , fuoque imperio regitur , penes det , atque propriam voluntatem pro lege & nor-
quam fumma majeftatis jura , & quafi una ca- ma vivendi habet , quales populi in provincia
demque perfona , fato vivit arbitrio, fibi con- formam redacti ; neminem fugere poteft , qui
dit leges & jura dat : atque illud imperium quem extremis tantum labiis humaniores guftavit lite-
admodum penes fingula membra, quæ cœtum rás, provincias regiones fuiffe bello fubactas, &
pro-
 120 LIBER III
S. IV.
proinde victoris imperio parere neceffum habe- fed ad regentis præcipue utilitatem : civitas enim
bant, ad quas adminiftrandas olim populus Ro- eft cœtus , ( uti ex definitione ftatim defcripta
manus folebat mittere magiftratus cum imperio patet , ) communis utilitatis caufa fociatus , at-
& poteftate , qui in iis jus dicebant. Vid. quæ que imperium civile eo tendit , ut communis
annotavimus lib. 2. cap . 9. Sic etiam non civi- utilitas promoveatur. Vid. quæ difputavimus lib.
-tas , fed magna familia potius effe videtur popu- 1. cap. 3. & alibi. Non Rempublicam Principis ,

lus , quem Rex fuo fumptu bellum gerens , ita fed Principem Reipublica , ait Seneca lib. 1. de cle-
fibi fubjiciat , ut cum regi velit non ad populi , ' ment. Vid. Vafq. illuftr. controv. cap. 1.

IV. ì . Sicut autem res quæ fingulorum fuerant jure belli iis acqui-

runtur qui eos fibi fubjiciunt , fic & res univerfitatis eorum fiunt qui fi-

bi ſubjiciunt univerſitatem fi ipfi velint. Nam quod de deditis dixit

Livius , ubi omnia ei qui armis plus poteft dedita funt , quæ ex iis habere vi-

Etor , quibus muletari eos velit , ipfius jus atque arbitrium eft : idem in bello
folenni victis locum habet. Nam deditio fponte permittit , quod alio-

Lib. 111. qui vis effet ereptura. Scaptius apud Livium : Agrum de quo ambigiturfi-

nium Coriolanorum fuiffe , captifque Coriolis jure belli publicum populi Romani

Lib.xxx.factum. Annibal in oratione ad milites apud eundem : quicquid Romani

tot triumphis partum congeftumque poffident , id omne noftrum cum ipfis dominis
Lib.
futurum eft . Antiochus apud eundem , quo victo cum omnia quæ illius fu-
XLIII.
iffent jure belli Seleuci facta fint , exiftimare fuæ ditionis effe. Ita Pompejus ,

Strabo que Mithridates bello capto imperio fuo adjecerat , populi Romani
2. XII.
fecit.

2. Ergo & incorporalia jura quæ univerfitatis fuerant fient victoris

quatenus velit. Sic Albâ victâ quæ Albanorum jura fuerant fibi vindi-

Dionyf. carunt Romani . Unde fequitur omnino liberatos Theffalos obliga-

III .
tione centum talentorum , quam fummam cum ipfi Thebanis debe-

rent, Alexander Magnus Thebarum dominus factus jure victoriæ ipfis

donaverat : neque verum quod pro Thebanis apud Quintilianum ad-

fertur , id demum victoris effe quod ipfe teneat : jus quod fit incorpo-

rale apprehendi manu non poffe : aliam conditionem effe hæredis ,

aliam victoris , quia ad illum jus , ad hunc res tranfeat. Nam qui do-

minus eft perfonarum , idem & rerum eft , & juris omnis quod perfo-

L. Quiin nis competit. Qui poffidetur non poffidet fibi , nec in poteftate ha-

fervitute bet qui non eft fuæ poteftatis .

eft dereg.
jur. L. Sic 3. Imo etiam fi quis populo victo jus civitatis relinquat , poteft

eveniet quædam quæ civitatis fuerant fibi fumere. In ipfius enim arbitrio eft
D.adl.
Jul.de quem velit effe fui beneficii modum. Imitatus fuit factum Alexandri
adult. Cæfar , donatoDyrrachinis ære alieno , quod nefcio cui adverfarum
Cic.Epift.
CE
ad Bru- partium debuerant. Sed hic objici poterat bellum Cæfaris non ex eo
tum 6. effe genere , de quojus hoc gentium conſtitutum eſt.

COMMENTARIUS.

EX formula deditionis , quam alibi defcripfi- quæ ex iis habere , quibus muletari eos velit.
mus , patet , ea comprehendi omnes res , Dum enim populus in fe & quæ ejus ditionis
omnes ditiones ac urbes , omnia jura corporalia atque imperii funt idem jus habeat , quod cui-
& incorporalia, quæ populi dedititii fuere , trans- que privato competit in femetipfum, ita quem-
ire ad victorem , penes quem arbitrium eft, admodum quifque privatus fefe alicui ſubjicere
vel
 CAPUT VIII. S. IV. 121

vel addicere , ita & cœtus aliquis hominum five victos mitiori vel acerbiori imperio uti. Poteſt
populus aut univerfitas fe alteri cœtui vel popu- fibi omnia vindicare corporalia & incorporalia,
lo fubjicere poffunt. Sic Campani olim necef- jura ac commoda , poteft quædam cedere victis
fitate fubacti populo Romano fe fubjecerunt in & intacta relinquere. In victoris enim arbitrio
hunc modum : Populum Campanum , urbemque eft quem velit beneficii fui effe modum. Et
1 Capuam , agros , delubra Deûm , divina humana- hoc jure Alcibiades , bona devictorum Chalce-
que omnia, in veftram P. C. ditionem dedimus. donenfium dédi fibi petiit a Bythiniis , qui ca
Eodem modo Syriæ Mefopotamia , Lybiæ & fervabant. Xenoph. 1. Et Romani etiam cor-
Cilicia populi fe & res fuas concefferunt Na- pora Regum Demetrii & Mithridatis , & alios
buchodonofori , fimili fere deditionis formula victos profugos ab eis , ad quos profugerunt.
utentes: Omnis , inquiunt, civitas noftra, omnes Atque fic eft in victoria univerfali, ut affirmat Al-
montes, colles & campi , & armenta boum , gre- beric. Gentilis , &c. Sane a fubmiffione capitis
gefque ovium & caprarum , & equorum & ca- fequitur fubmiffio membrorum & rerum , quia ,
melorum, & univerfa facultates noftra & fami- ferviente capite , membra fervire neceffe eft
liafunt in confpectu tuo , fint omnia noftra fub le uti argumentatur Alberic. Gentil. de jur. bell. Et
ge tua , nos etiam & filii noftri fervi tui fumus: civitas , quæ de Principe in Principem tranfie-
Quis autem ambigere poteft , quin ejufmodi rit , cenfetur cum omnibus fuis qualitatibus
deditione ómnia , tum quæ privatorum , tum tranfiiffe. Etiam feudatarii recognofcere victo-
etiam quæ populi funt , fubjiciantur juri , domi- rem debent. Sic etiam qui alium vincit , &
nio & arbitrio ejus , cui fe dedunt. Idem jus ejus redigit omnia fub poteftatem , is & jura
eademque facultas , quam per deditionem fibi victi vindicare mox poffit adverfus alios , adver-
acquirit populus vel Rex in deditos , corumbona fus quos victus vindicabat antea , vel juſte vin-
ac jura, jure belli defert victori in victos. De- dicare poterat. Et Romani fic cenfebant Alba
ditio enim , ut inquit Auctor , fponte permit- victa fe in Latio jus idem habere oportere , quod
tit , quos vis effet ereptura. Verum in arbitrio habebant Albani antea. Unde fequitur omni-
victoris eft , an velit recipere , & prout ipfi de- no liberatos : Theffalos obligatione centum ta-
dita uti in formula expreffa. Hinc in deditio- lentorum , cum omnia Thebanorum in domi-
nis formula : Dedimus , & ego recipio. Quam- niúm venerint Alexandri , & hic potuerit tan-
quam vero omnia cedunt imperio & arbitrio vi- quam fucceffor univerfalis in jus & bona The-
ctoris , non tamen neceffitatis eft , ut eo modo banorum credituun illud exigere. Everfæ enim
quo ipfi dedita vel jure belli acquifita recipiat , Theba , itaque & mortem paffæ erant, inquit
poteft juri fuo quantum velit detrahere , & in Albericus Gentilis.

CAPUT IX.

De Poftliminio.

I. Rigo vocis poftliminii. XI. Servi poftliminio quomodo recipiantur , etiam

II. Quibus in locis poftliminium fit.
III. Poftliminio quadam reverti , quadam recipi.
IV. Jus poftliminii effe in pace in bello ,
quid fi nihil in pace dictum fit ?
V. Liber homo bello manente quando poftliminio
redeat :
VI. Qua jura recipiat , qua non recipiat.
VII. Jura & in ipfum reftitui.
VIII. Cur qui fe dedant jus poftliminii non ha- XVII . Mutationes ex lege civili , quoad fubditos
beant.
IX. Populus quando poftliminii jus habeat.
X. Qua in his qui poftliminio redeunt fint juris ci-
vilis.
transfuga : quomodo qui redempti funt.
XII. Anfubditi poftliminio recipiantur.
XIII. Agros poftliminio recipi.
XIV. Circa res mobiles quod difcrimen olim ob-
fervatum.
XV. Quid circa rës mobiles hodie juris ?
XVI. Que res recipiantur , ita ut poftliminio non
egeant.
fuos.
XVIII. Poftliminium quomodo obfervatum inter
eos qui hoftes erant :
XIX. Quando id hodieque locum habere poffit.

1. I. Icut de his quæ ex hoftibus capiuntur , ita & de poftli-

minii jure nihil ferme fani prodiderunt hi qui retroactis

S
fæculis juris cognitionem profeffi funt. Accuratius hæc

res a veteribus Romanis tractata eft , fed fæpe confuſe

nimis , ita ut quæ juris gentium , quæque civilis Romani eſſe vellent,

lector nequiret diftinguere.

2. De voce poftliminii rejicienda Servii fententia , qui partem ejus

Q po-
 122 LIBER HI S. 1. 11.

pofteriorem productionem putat effe verbi fine fignificatu : ſequendus

Scævola , qui junctum docebat effe verbum a poft , quod reditum no-
Cicero tat , & limine. Nam limen & limes exitu & flexionis modo differunt , cum

Top alioqui origine ( veniunt enim ab antiqua voce limo , quæ transverfum
ibidem
Boetius. fignificat ) & primitiva notione idem fint ; ficut materia & materies ,

pavus & pavo , & contagio & contages , cucumis & cucumer , quan-

quam ufu feriore factum eft ut limen magis ad privata , limes ad publica
referretur. Sic veteres eliminare dicebant e finibus ejicere , & exilium
nominabant eliminium.

COMMENTARIUS.

Ejiciendam putat Auctor mites a liminibus dici exiftimabat. Limites , in-

Servii fententiam , & me- quit , ab liminibus vocabula acceperunt : quomodo
rito. Sed & rejiciendam limina introitus , exitufque locis præftant , limites
Auctoris fententiam tan- agris fimiliter introitus exitufque ; qui in agris di-
quam falfiffimam & deri- verfis & affignatis pervit effe debebunt, tam iti-
dendam ftatuit Salmafius neribus quam & menfuris agendis. Atque co-
in fuis ad jus Att. Rom. dem modo limina quafi limites quofdain vole-
obfervat. cap. 26. Sed pa- bant effe , Juftinianus §. 5. Inft. quib. mod . jus
ce tanti viri dixerim , nimium contradicendi fuæ patr. poteft. folv. Limina ficut in domibus finem
libidini indulgere voluiffe , dum maxime ridicu- quendamfaciunt , fic & imperii finem limen eſſe
lum pronunciat , limitem & limen tantum fle- veteres voluerunt. Hinc & limes dictus eft, quafi
xionis modo differre. Non abfque auctorita- finis quidam & terminus. Ex quibus peripici-
te in hanc opinionem adductus Auctor no- mus limen & limitem origine & primitiva no-
fter. Eundem enim liminis & limitis prope effe tione idem effe.
ufum , olim Siculus Flaccus fentiebat , unde li-'

L. Poftli-
II. 1. Eft ergo poftliminium jus quod naſcitur ex reditu in limen ,

minid
1. D.de id eft fines publicos . Sic Pomponius reverfum poftliminio ait qui intra
capt. præfidia noſtra effe cœpit : Paulus cum in fines noftros intraverit. Sed
L.pofli
minium. ex paritate rationis confenfus gentium rem eo perduxit , ut poftlimi-
¶. pofli- nium locum haberet etiam fi quis homo , aut res ejus generis in quo

minii. ib. poftliminium effe placuerat , perveniffet ad amicos noftros , ut lo-

quitur dicto loco Pomponius , aut , ut Paulus exempli caufa explicat ,

ad regem focium vel amicum. Quibus in locis amici aut focii intelli-

gendi funt non fimpliciter quibufcum pax eft , fed qui partes in bello

eafdem fequuntur ; ad quos qui venerunt , ut Paulus loquitur , nomi-

ne publico tuti effe incipiunt . Nihil enim intereft homo aut res ad hos
aut ad fuos pervenerit .

2. Apud eos vero qui amici funt, fed non earundem partium , bel-

Polyb. lo capti ſtatum non mutant nifi ex ſpeciali pacto ; quomodo in ſecun-
III.
do fœdere icto inter Romanos & Carthaginenfes convenerat , ut qui

a Carthaginenfibus capti e populis amicis Romanorum in portus

Romanis fubditos veniffent , in libertatem vindicari poffent : ut-
Plut.
que Carthaginenfium amicis par jus effet. Ideo qui Romanorum
Flami bello Punico fecundo capti in Græciam commercio pervenerant ,
nio.
jus ibi poftliminii non habuerunt , quia Græci in eo bello neutras

fecuti fuerant partes : ac propterea opus fuit eos redimi ut libera-

rentur.
 CAPUT IX. S. II. 123

rentur. Quin & apud Homerum non uno in loco videmus bello ca-

ptos in locis pacatis venditos , ut Lycaonem Iliados . Eurimeduſam

Odyflex H.

COMMENTARIUS.

Efinitionem juris poftliminii quam tradit (Juftinianus Imperator affirmat Inftit. §. 5. Di-
Dauctor nofter, oppugnat vir omni erudi- ctum autem eft poftliminium a limine & poft.
tionis genere florentiffimus Salmafius ; verum Unde eum , qui ab hoftibus captus , in fines noftros
ejus defenfionem fufcepit vir eruditiffimus De- pervenit , poftliminio reverfum recte dicimus. Qua-
fiderius Heraldus in fuis obfervationibus ad jus re ? Quia fines illi , & patriæ limites , ejufdem
Atticum Romanum. Non ingratum fore le- patriæ limen efficiunt , quando quis peregre re-
ctori exiftimo , fi argumenta , quæ hinc inde ad vertitur , ante venit. Recte igitur Grotius poft-
opinionem quifque fuam tuendam auctores ad- liminium nafci dixit a reditu in limen , ut in-
duxere , hifce noftris commentariis inferamus. quit Heraldus. Sed Paulus Labeonem notavit
Eft igitur poftliminium , inquit Auctor nofter ,. ult. ff. de capt. qui cum dixiffet , fi id , quod
jus quod nafcitur ex reditu in limen , id eft , fines noftrum, hoftes ceperunt , ejus generis eft , ut poft-
publicos. Salmafius contra , cujus verba exfcri- liminio redire poffit , fimulatque ad nos redeundi
benda duxit Heraldus , ne quis ci imponi puta- caufa profugit ab hoftibus , & intra fines imperii
ret. Eft ergo , inquit Salmafius , poftliminium fe- noftri effe cœpit , poftliminio rediffe exiftimandum
cundum vim ac proprietatem nominis , jus , ex quo effe . Notavit Paulus ; Imo cum fervus civis noftri
nafcitur reditus ad limen , id eft , domum. Si li- ab hoftibus captus , inde aufugit , etfi Roma fit ,
men de finibus publicis interpretamur, ut voluit vir fi tamen in domini poteftate non eft , neque alii
eruditiffimus (de Auctore noftro fermonem ha- fervit , nondum poftliminio rediiffe exiftimandus
bens ) nullum erit poftliminiumfervorum. Non eft. Nec mirum , inquit Heraldus : Cum enim
enim aliter poftliminio fervus rediiffe cenfebatur , fervi poftliminio reverfi intelligantur , cum domino
nifi cum domum domini reverfus foret , & in ejus redditi funt , cum domini poteftati funt reftituti ,
poteftate effet , ut conftat ex l. ult. ff. de capt. & certe etfi in urbem ipfam reverfi funt , ubi dominus
poftl. Cum fervus, inquit Paulus , civis noftri ab habitat , non dicuntur tamen poftliminio reverſi,
hoftibus captus inde aufugit, & vel in urbe Roma nifi in dominifint poteftate. Nam cum cives non
ita eft , ut neque in domini fui poteftate fit , neque fint , non poffunt dici in patriam reverfi , quam
ulli ferviat, nondum poftliminio rediiffe exiftiman- nullam habuerunt. Ergo ut dicantur poftliminio
dus eft. Qui poftliminio redeunt, domum redire reverfi , in domini poteftate effe debent , aut alii
eos , ac revenire omnes auctores dicunt. Cicero fervire, quo modo recuperat dominus quod amife-
lib. 1. de Oratore. Similique in generefi quis apud rat. Namfi nemini ferviunt , nec funt in domi-
nos ferviffet ex populo fœderato , feque liberaffet , ni manu , non poffunt dici domini poteftati redditi.
pofiea domum reveniffet , quafitum eft, num is Homo liber ab hoftibus captus , ftatim atque in
apud majores poftliminio rediiffet , Gamififfet patrios fines reverfus eft , etfi procul a loco , ubi
hanc civitatem. Nec aliter Furifconfulti ipfi lo- lares habebat , poftliminio rediiffe intelligitur,
quuntur. Florentinus l . 26. ff. eod. Nec enim fa- quia jam in priftinum ftatum reftitutus eft , li-
tis eft corpore domum quem rediiffe, fi mente alie- beratus ab hoftium poteftate & fui juris factus ,
nus eft. Vim nominis ita explicat Cicero in To- patriæque redditus. 1. 10. C. de poftl . reverf. At
picis ad Trebatium ex Scavola ; ut qua a nobis fervus donec domino fit redditus , aut in ejus po-
alienatafunt, cum ad hoftem pervenerint , ex teftate eft , domini non eft, cujus caufa poftlimi-
fuo tanquam limine exierint , dein cum redierint niumfervorum , ut Salmafiii verbis utar, eft in-
poft ad idem limen, poftliminio videantur rediiffe. troductum. Atqui , inquit Salmafius , domum
Quod non de limite five definibus intelligendum redire revenire dicunt , qui poftliminio rede-
eft , fed de limine domus. Nam fuum limen cui- unt. Nifi igitur in ædes , quas ante captivita-
que eft propria domus , non imperii limes. Boëtius tem colebat, reftituti fint , non dicentur poft-
ad illaTopicorum; quæcunque enim a nobis abalie- liminio rediiffe. Quid fi nullas proprias ædes
nata ad hoftem pervenerint , cum e noftro limine habeant ? Quid fi dirutæ , incenfæ , aut chafmate
exierint, fi poft ad idem limen revertantur , poft- abforpte ? Sanufne es , Salmafi , qui te ejufmo-
liminio redeunt. Elimine noftro , id eft , domo di tricis impendias , & alios intricare velis ? Do-
noftra, non efinibus imperii. Hæc ille. E qui- mum in his & ejufmodi locis patriam dici , quis
bus colligitur poftliminium non effe , nifi quis puer eft , qui ignoret. Exemplis , quæ paffim
domum fuam revenerit , id eft , ad proprios la- occurrunt apud Plautum , Terentium , Cicero-
res ac penates revenerit. Sed non contra ftatim nem , & quoflibet alios fcriptores , probare id
ac patriæ fuæ fines attigit , fervitutis jugum ex- velle , pudor eft. Domum rediiffe dicuntur
cuffit , & patriæ fuæ redditus eft. Poftliminio poftliminio , qui e fervitute , quam ferviebant
rediiffe videt , inquit Paulus l. 19. §. 3. ff . de peregre , ad fuos reverfi funt. Ita loquitur Pom-
capt. & poftl. cum in fines noftros intraverit, fic- ponius 1. 5. §. ult. ff. de capt. & poftl. Honor.
uti amittitur , ubi fines noftros exceffit. Quod & ac Theodof. ad propria dicunt /. 2. C. eod. Hi
Q 2 ftatim
124 LIBER III. S. II.

ftatim ac patriæ fines penetrarunt reduces funt dicit præfidia noftra , etiam dicit amicos noftros ,
in libertatem. Quo modo loquitur Plautus in id eft , tales , qui fingulari amicitiæ vinculo no-
captivis. Sic infinitis locis domi eft apud fuos , bis devincti , quique nobis præ aliis favent ,
in fua patria. Et apud Ciceronem pluribus lo- qui partes in bello eafdem fequuntur ; unde Pau
cis. Hæc Heraldus. Apud Virgilium in eadem lus civitatem fociam amicamve dicit : per fociam
fignificatione occurrit 3. Æneid. 85. intelligere poffumus , qui in belli focietatem ve-
Da propriam , Thymbrael, domum ; da menia nit eofdemque oppugnat hoftes. Præfidia noftra ,
feffis , fines noftri , qui noftri proprii , fic etiam eodem
id eft , da nobis , ut aliquando in patriam re- fenfu amici noftri , amici proprii dicuntur
vertamur. Domus non modo dicitur de lare apud quos qui venerunt publico nomine tuti
familiari , fed etiam de patria vel civitate , ut effe incipiunt ; apud amicum vero communem ,
inquit Doctiffimus Gronovius in notis fuis ad qui eafdem in bello partes non fequitur , jus
Grotium. Sed quid verbis opus eft , inquit poftliminii ceffat , quod tamen nonnulli ad eum
Heraldus ? & ratio ipfa & Jurifconfulti texti- tantum reftringunt cafum , quoties quis ab ho-
bus fupra citatis definiunt , rediiffe videri , qui ftibus adhuc captivus detentus in terram utriuf
in proprios fines penetrant, idque ipfum Cice- que partis amici delatus eft , verum qui bellica
ro teftatur in Topicis , loco a pluribus obferva- virtute , folertiaque , vel fallacia fua hoftium e
to , a Salmafio hic exfcripto , ubi & limen ap- manibus evafit , & ad civitatem fociam amicam.-
pellat imperii Romani fines & limites , per quos ve , aut Regem focium amicumve , etiamfi eaf-
exitus eft & introitus , veluti per limen domus. dem belli partes nobifcum contra communem
Que a nobis abalienata funt , cum ad hoftem per- hoftem non fequatur , fed communis partis
venerint, & ex fuo , tanquam limine exierint , utriufque amicus fit , jure poftliminii gaudebit.
&c. id eft , e finibus limitibus , qui funt Atque huc pertinet quod ftatim ex Zeiglero an-
tanquam imperii limen . Sed non folum , qui notavimus. Princeps enim neutrorum bellige-
in patriæ fines intraverit , verum & qui in civi- rantium partes fequens , quidquid extra fuum
tatem fociam , amicamque , aut ad Regem fo- territorium geftum , integrum finit , nulli jus
cium vel amicum venerit , poftliminio rediiffe quæfitum aufert ; nec fuo in regno vel territo-
intelligitur. 1.19. § . 3. ff. de capt. & poftl. Quirio hoftile quid patrari aut fufcipi velit : quam-
domum rediiffe dici poteft , qui ad amicos dun- obrem quæ extra territorium & imperii fines ge-
taxat pervenit, poftliminii tamen beneficio ac fta , jure belli manent in eodem ftatu , in quo
jure gaudet. Quinam vero amici vel focii no- erant antequam fuos fines intraverant , id eft ,
mine veniant , tradit Auctor, fcilicet non illi capientis in poteftate & dominio. Verum á
duntaxat , quibus pax eft , fed partes in bello ratio naturalis jubet , ut tales amici neutri parti
eafdem fequuntur. Apud eos vero , qui amici magis faveant quam alteri. At Princeps neu-
funt , fed non eandem caufam fovent , bello tralis jus utriufque partis finit integrum , nec ,
capti ftatum non mutant , nifi ex ſpeciali pacto. quæ extra territorium gefta funt jure belli , ob-
Ratio enim naturalis , inquit Zeiglerus , jubet , literat , nec tollit , nec eorum effectum refcin-
ut tales amici neutri parti faveant magis , quam dit , nullam rationem video cur ille , qui ex ho-
alteri. Quemadmodum igitur qui ab alterutra par- ftium poteftate arte vel fallacia evaferit , ad ami-
te in eorum terras veniunt , non fiunt alterius par- cos communes confugerit , magis gaudet jure
tis fervi , ita nec , qui fervi jamfacti funt , libe- poftliminii , quam ille , qui ab hoftibus captus
ri iterum fieri debent in præjudicium capientium. & detentus in eorundem poteftate in terram
At contra ftatuit Albericus Gentilis lib. 1.cap.1 . commur.is amici delatus. Quippe fi ftatum non
Hifpan. Advocat. contra Antonium Gamam cenfetur mutare , qui hoc modo in amici ter-
decif. 384. Ubi enim lex non diftinguit , ibi ram delatus , cur non in eodem ftatu manſiſſe
nec nos diftinguere debemus ; non dicit autem videri debet , qui hoftium alia ratione e mani-
nec diftinguit de proprio amico ; itaque dicere bus evafit : non finit enim integrum jus partis
de proprio nos non debeamus. Dicit de amico alterius Princeps , dum jus poftliminii concedit
lex; dicit de noftro: atque is differt de proprio. aufugienti , hac ratione aufert jus quæfitum
Imo noftrum intelligitur , quod non modo eft huic , atque alteri adjicit. Non me fugit pro
proprium , fed & quod eft commune , & pro arbitrio fummorum imperantium poftliminii jus
certo ita eft in individuis. Itaque libertus meus vel reftringi vel extendi , prout ipfis expedit &
dicitur , qui mihi & aliis communis. Amicus præfens Reipublicæ facies efflagitare videtur.
autem & focius procul dubio idem eft quod in- Sic quamdiu Magnæ Britanniæ Rex Jacobus
dividuum , ut libertus. Etiam in caufis favora- cum Hifpaniarum Rege pacem amicitiamque
bilibus commune adhuc intelligitur appellatione coluit ; quoniam ei quoque cum noftra Repu-
noftri. Et poftliminium favorabile eft , quod blica foedus intercedebat ; etfi quandoque no-
habet favorabilem caufam libertatis. Atque fic ftri ingentem ab Hifpanis partam prædam in.
funt alias plura & recepta communiter : quæ & portus Britanniæ deduxiffent , publica tamen ſe-
probent nobis , amicum communem non exclu- curitate cos illic perfrui atque inde iterum ena-
di legibus , quæ tribuunt poftliminium nobis , vigare , & prædam perferre in Hollandiam at-
pervenientibus ad amicos noftros. Verum hæc que in propria præfidia paffus eft. Cujufmodi
argumenta non ejus ponderis funt , ut rationem confenfus non repugnaret neutralitati , ut ita di-
naturalem evertere poffint. Eadem ratione qua ' cam , fi forte quis vi tempeftatis fuborta coa- +
Aus
 CAPUT IX. §. 11. III . IV. 125

us appellat in portum communem amicorum : inhibere ; quicunque enim in fuo territorio fum
videtur enim ejufmodi cafus jure gentium exci- mo imperio gaudet, facultatem habet , ea, qua
pi. Verum fi uterque æquo jure tractantur a juris gentium funt, prout Reipublicæ faluti con-
focio vel amico , nullam video rationem , cur non venit , ad ejus ftatum accommodare , modo ca-
a communi gentium jure recedi poffet , & poftli- veat , ne iis , quibufcum fibi jus gentium inter-
minii jus proprio in territorio vel concedere vel cedit , fiat injuria.

III . Vetus Romanorum locutio receptos poftliminio etiam homi- Feſt.

nes liberos dicebat. Poftliminio receptum , ( ita enim legendum eft ) Gal- Pomp.

lus Elius in libroprimo fignificationum quæ ad jus pertinent , ait effe eum , qui liber
e· qua civitate in aliam civitatem abierat , in eandem civitatem redit , eo jure quod

conftitutum eft de poftliminiis . Item qui fervus a nobis in hoftium poteftatem perve-

nit , poftea ad nos redit in ejus poteftatem cujus antea fuit , jure poftliminii. L. cum
dua L.de
Equi & muli navis eadem ratio eft in poftliminii receptu ( ita tria hæc ver- capt.&

ba , quæ delenda cenfet vir incomparabilis in Romani juris ftudio Ja- poftlim.
rev. l. in
cobus Cujacius , levi mutatione retineri poffe arbitror ) quæ fervi : quæ bell. D.

genera rerum ab hoftibus ad nos poftliminio redeunt , eadem genera rerum a no- eodemtit.
bis ad hoftes redire poffunt. Sed pofteriores Romani Jurifconfulti difcre- lim
d.l.poft
.
te magis duas ftatuerunt fpecies poftliminii , ut aut nos revertamur

aut aliquid recipiamus.

COMMENTARIUS.

Egit vir celeberrimus Cujacius equi & mu- domitam ad fræna ex utroque. Idem teftatur
linavis eadem ratio eft qua fervi , oblit- Cicero in Topicis. Poftliminio redeunt hac , bo-
teratis verbis illis quafi fupervacuis , Poftlimi- mo , navis , mulus , clitellarii , equus , equa ,
nium receptum is. Ēt muli clitellarii ex Cicero- que frana rejicere folet. Sed pofteriores Ro-
ne fuppleo , inquit , quoniam hic in bello tan- mani Jurifconfulti juris poftliminii , quod circa
tum ufui eft : & navis longe aut onerariæ ex perfonas vel res verfatur , duas ftatuere fpecies ,
Marcello in l. 2. ff. de capt. & poftl. nam pifca- ut aut nos revertamur, aut aliquid recipiamus
toriæ vel actuariæ voluptatis caufa paratæ poft- poftliminio. l. 14. ff. de capt. & poftl.
liminii non funt. Equo etiam adjungo equam

IV. 1. Retinendum & illud Tryphonini , qui poftliminii jus com-

petere ait in bello aut in pace : fenfu paulo alio quam quo idem dixe-
rat Pomponius. In pace poftliminium , nifi aliter convenerit, eft his ,

qui non virtute bellica fuperati , fed fato fuo deprehenfi funt , ut qui
cum bellum fubito exarfit apud hoftes reperiuntur. Aliis autem capti-

vis in pace poftliminium non eft , nifi id pactis erat comprehenſum ,

ut optime eum Tryphonini locum emendat doctiffimus Petrus Faber , Sem. lib.

non improbante Cujacio. Nam hoc & fubjecta ratio & oppofitum 1.c. 7.

membrum aperte evincunt. Pacem fecerat captivis dimiffis , ita enim con-
venerat , inquit Zonaras. Et Pomponius : fi captivus , de quo in pace cau- Tom. 111.
tum fuerat ut rediret , fua voluntate apud hoftes manfit , non eft ei poftea poft- L. cap...
L. fiquid.
liminium. Paulus : Si in bello captus pace facta domum refugit , poftliminio re- belled.,

dit ad eum a quo priore bello captus erat : fi modo non convenerit inpace ut capti- tit.
vi redderentur.

2. Caufam cur de his qui bellica virtute capti funt id placuerit ex

Servio hanc affert Tryphoninus , quia fpem revertendi civibus in virtute

bellica magis quam in pace Romani effe voluerunt , nimirum ut Livius loqui-
Q3 tur
 126 LIBER III. S. IV. V.

tur ab antiquo minime indulgens in captivos civitas. Sed hæc ratio

Romanorum propria non potuit conftituere jus gentium : potuit ta-

men inter caufas effe cur Romani illud jus ab aliis gentibus introdu-

tum & ipfi amplecterentur.

& Verior hæc eft ratio , quod reges aut
populi qui bellum fufcipiunt credi volunt juftas fibi fuiffe caufas cur id

facerent : contra autem , injuriam facere eos qui adverſum ſe arma

ferrent : quod cum utraque pars credi vellet , nec tutum effet pacem

fervare cupientibus huic fe controverfiæ interponere , nihil melius fa-

cere potuerunt populi pacati quam ut id quod eveniffet pro jure acci-

perent : atque ita captos in actu repugnandi haberent quaſi ex juſta

caufa captos.

3. At de his qui bello exorto deprehenfi erant dici idem non pote-

rat. Nam in illis nullum injuriæ confilium fingi poterat. Tamen ad

minuendas hoſtium vires retineri eos manente bello non iniquum vi-

debatur : bello autem compofito nihil obtendi poterat quominus di-

mitterentur. Itaque confenfum in hoc eft , ut tales in pace femper li-

bertatem obtinerent , ut confeffione partium innocentes : in cæteros

vero ut quifque ufurparet quod vellet credi jus effe , nifi quatenus pa-
&
ta certi aliquid præfcriberent. Atque eandem ob caufam nec fervi

nec res bello capta pace redduntur , nifi pactis expreffum id fit : quia
victor credi vult jus fibi fuiffe ifta quærendi : cui contradicere , idˇve-

ro fuerat bella ex bellis ferere : ex quibus apparet ingeniofe non ex ve-

ro allatum illud apud Quintilianum pro Thebanis : Ideo captivos fi

in patriam fuam redierunt liberos effe , quia bello parta non nifi ea-
dem vi poffideantur. Diximus de pace.

4. In bello redeunt poftliminio homines qui antequam caperentur

liberi fuerant : recipiuntur fervi & alia quædam.

COMMENTARIUS.

On in bello duntaxat , fed etiam in pace jus | adæquatam ait Zeiglerus ; quippe inde fequere-
poftliminii competit , ut ait Pomponius 1.5 . tur , nec illis quidem , qui non virtute bellica
ff. de capt. & poftl.idem affirmat Tryphoninus 7. fuperati , fed fato fuo apud hoftem deprehenfi
12. ff . eod. fed fenfu paulo alio ; in pace quip- fuerunt , in pace poftliminium_concedendum
pe jus poftliminii non femper locum habet , fi effe. Aliam reddit rationem Auctor , quam ve-
in contrarium conventum fit. Si quis in pace riorem putat , vid. quæ commentatus do& tiffimus
?
forte apud populum vicinum veniat , atque fu- Gronovius. In bello vero poftliminio redeunt
bito inter eos bellum exardefcat , ibique captus finguli homines , qui antequam caperentur li-
fit , habet jus poftliminii. Aliis vero captivis beri erant , five id fiat vi bellica , five ab hofti-
in pace poftliminium non eft , nifi expreffis pa- bus fponte dediti , vel ab iifdem venditi com-
&tis aliter conventum fit. Caufam, cur de his , mercio ad fuos redierint : recipiuntur vero fervi
qui bellica virtute capti funt , id placuerit , affert & alia quædam.
Tryphoninus ; verum hanc rationem non fatis

D.l.in V. Liber homo ita demum poftliminio redit fi hoc animo ad fuos
bello.¶ venerit ut eorum res fequeretur , ut a Tryphonino proditum eft : ni-
manu-
mittendo, mirum quia ut quis fervus liber fiat , fe debet , ut ita dicam , acqui-
poft- rere , quod non eft nifi volentis : Cæterum an vi bellica receptus fit

limini ab hoftibus , an dolo profugerit , nihil refert , ut a Florentino nota-

¶.capti
tum
 CAPUT IX. S. V. VI. 127

tum eft. Tantundem erit fi ab hoftibus fponte fit traditus. Quid fi ab vus , D.
hofte venditus commercio , ut fit , ad fuos pervenerit ?
Tractatur decapt.
L. nihil.
hæc controverfia apud Senecam in Olynthio quem Parrhaffus emerat, De

quærit enim cum decretum factum effet ab Athenienfibus quo Olin- capt. l.
thii juberentur liberi effe , hoc contineretur liberi ut fierent , an ut li- redem
cumnon

beri judicarentur ; quorum hoc eft verius. ptum.C.

VI. 1. Liber autem homo ,poftquam ad fuos rediit non fe tan- depofl.
rev.
tum fibi acquirit , fed & res omnes quas habuerat apud populos paca-

tos , five corporales five incorporales . Quia populi pacati , ficut fa-
tum pro jure fecuti erant in capto , ita & in liberato , ut fe æquos præ-
&

beant utrique parti . Ergo dominium quod habuerat in res ejus is qui

belli jure eum poffidebat non erat fine omni conditione : ceffare enim

poterat ipfo invito , fi captus qui fuerat ad fuos perveniffet. Has ergo

res fic ille perdit , quomodo hominem cujus erant acceffio .

2. Quid fi tamen alienaffet ? an qui titulum habet ab eo qui belli

jure eo tempore erat dominus , tutus erit gentium jure , an & hæc recu-

perabuntur ? De his loquor quæ apud populum belli medium exſta-

bant. Diftinguendum videtur inter res quæ ejus funt generis ut poftli-

minio redeant & quæ extra id genus funt , quod diſcrimen jam mox

explicabimus , ut illa videantur alienata cum fua caufa & fub condi-

tione ; ifta vero fimpliciter. Alienata autem intelligo etiam quæ do-
nata aut acceptilata funt.

COMMENTARIUS.

On videtur mihi Auctorem noftrum circa Quæ autem juris permiffivi , quatenus recepta,
captivitatem hominis rationem habuiffe ex confenfu fuo & tacito quafi pacto obligantur
ftatus five focietatis , cujus , in diverfas civita- gentes ea habere rata , quæ jure gentium gefta
tes coalito mortali genere , quifque membrum & acta funt. Atqui earum rerum quæ ex ho-
evadit ; cujufmodi conditio ipfum ac res vel bo- ftibus capiuntur , capienti addicat jus gentium ,
na fua , quæ poffidet , fubjećtum reddit impe- nemo ne quidem ipfa Refpublica fibi in bona,
rio & fupereminenti dominio , quod focietas , quæ hoftis ex civibus fuis cepit , aliquid juris
five qui focietati tuendæ præeft acquirit eo ipfo , refervare poteft , quod obftaret , cur illa domi-
quo quis civis vel nafcitur vel fit. Quam di- nio capientis non cederent. Jus gentium enim
ftinctionem recte obfervavit Pufendorfius , ut de earundem dominio difponit in favorem ca-
paulo ante annotavimus , circa jura in res diftin- pientis , cui obtemperare omnes tenentur , tum
guendum , inquit , utrum aliquis vivat in civi- ipfæ gentes , tum quifque privatus. Verum
tate , an vero extra cam in ftatu fcil. naturali ; idem dicendum videtur de acquirendo dominio
fi quis civitatis membrum capitur , non videtur, rerum, quæ non fimul cum domino capiuntur,
qui perfonæ dominus eft , ftatim & rerum effe , atque ita ipfo actu capientis fubjiciuntur domi
quas non fimul cum perfona cepit , faltem non nio. Diximus enim juftum & legitimum do-
earum , quas habet in civitate cujus civis eft , minii acquirendi jure gentium introductum ti→
quas jure belli cum perfona capit , recte fibi ac- tulum & modum effe , qui fit per occupatio-
quirit evanefcit enim omne jus , quod vel nem in bello, five captionem rerum hoftilium;
Refpublica in eafdem habuit , vel aliis tribuit , atqui hic nulla occupatio vel apprehenfio ; er-
utpote quæ efficere nequit , ne jus gentium lo- go nec dominii tranflatio , occupationis vel ap
cum habeat in ejufmodi actibus , qui in bello prehenfionis neceffaria fequela. Non inficior
& occafione belli fufcipiuntur. Quemadmo- omnium quæ acquiruntur jure belli , eam effe
dum in Reges ipfos imperium eft Dei , ita naturam , ut actu apprehendi poffint , tamen &
etiam jus gentium Regibus imperat , quatenus occupata videntur quatenus inhærent offibus do
regulam & agendi normam præfcribit , quam mini jam capti , cujus funt jura incorporalia.
gentes inter fe fervare devincti , quod maxime Verum noftro cafu nec vera nec ficta occupatio ,
obtinet in iis, quæ ratione dictante recepta , & quippe domino capto cum eo fimul capta jura
proinde quæ funt juris imperativi , ut ita dicam. incorporalia , tum dominium rerum etiam alibi
exiften-
 128 LIBER IIL S.VI. VII.

exiftentium & non una captarum ponamus.privatum dominium in iis extinxerit , manet ta-
Quid hoc ad Rempublicam qui fuum in res & men adhuc Reipublica fupereminens , fub quo pri-
bona capicntis habet dominium , quo nifi per vatum comprehenditur. Et hoc juris etiam genti-
Occupationem realem five veram , vel confen- bus placuiffe veri fimilius eft. Quo fequitur , fi
fu & facto fuo poteft privari. Jura , quæ offi- prater perfonam captam in res ejus nemini aliud
bus domini inhærent , fimul cum ipfo acquifi- quidquam juris fuperioris competit , eafdem &
ta cenfentur , & proinde dominium privatum. uno actu , quamvis non comprehenfa , victori ac-
Verum , quæ Reipublicæ acquifita , ipfi manent quiri , ficut fit , cum aliqua civitas in ditionem
integra & intacta : ea enim nec imminui , nec victoris venit , cujus res omnes & jura , ubicun-
abfque confenfu Reipublicæ ad alium tranfire que funt , uno momento fimul occupantur. Quæ-
poffunt. Non funt ea accefforium domini in cunque vero jure belli capta , quia jufto titulo
fervitutem jure belli redacti , fed Reipublicæ , eorundem dominium acquifitum , a capiente
quamobrem nec cum eo tanquam fuo principa- alienari poffe non ambigendum. Recte vero
li acquiruntur. A noftra fententia non plane Auctor excipit res, quæ poftliminio redire pof-
aliena quæ commentatus eft ad h. 1. Henninges funt. Ifta enim fi redeunt, utique recuperan-
comment. in Grot. Sequitur quidem accefforium tur , nec injuria fit tertio poffeffori , quod rem ,
Suum principale , fed tum demum , quando acceffo- cujus jufto titulo dominium nactus erat , abfque
rium ad folum principalefpectat. Cum vero duo fuo facto & confenfu tranfit ad priorem domi-
·
principalia fubordinata habet , licet unum ftatum num ; ita quippe alienata ut poftliminio redire
mutaverit , res manet alterius. Quafcunque res vi- poterat ; tertius poffeffor non aliter rem poffidere
Etor cum domino cepit , fibi recte acquirit , nam aut habere poteft quam ejus auctor. Atqui hic
jure gentium in his jus Reipublica fuperius per eam ita tenuit , ut eam amitteret , quampri-
occupationem fibi vindicat. Illas vero , que vel mum poftliminio ad priftinum redierit domi-
in Republica , vel apud eos , qui neutrarum partium num , ut inquit Zeiglerus.
funt, reperiuntur , fibi habere nequit , licet enim

L.in VII. At ficut ad poftliminio redeuntem jura redeunt , ita & jura
Bell.¶ in ipfum reftituuntur , ac pro eo habentur , ut Tryphoninus loquitur
catera , l.
er
muli . ac fi nunquam ille hoftium potitus fuiffet .
D. de
capt. COMMENTARIUS.

Uemadmodum jura activa ad poftliminio poffeffionem adquirendam concurrere neceffario

redeuntem redeunt , ita & vice verfa in debent l. 8. ff. de acq. poff. animus nempe de-
ipfum jura reftituuntur; Catera , inquit Try- eft , cum fufpicetur captivus fe amplius ingredi
phoninus , qua injure funt , id eft , quorum pe- non poffe ; corpus quoque deeft , ut patet 1.
titio vel retentio jure fibi competebat ante ca 18. l. 19. l. 23. ff. eod. Illa autem quæ fine ap-
ptivitatem , pofteaquam poftliminio redit , pro eo prehenfione , novoque facto readquiri non pof-
habentur acfi nunquam ille hoftium potitus fuiffet. funt, merito poftliminio non potuerunt confer-
Ea tamen jura quæ facti caufam continent eum vari , at in jure confiftentia per fe fubfiftunt , &
non recipere , notant Jurifconfulti . Non ha- ideo in fufpenfo effe poffunt , non vero quæ
bent namque ea quæ funt juris , imperium in amiffa & perdita funt , ut poffeffio , ut argumen-
ea , quæ funt facti. Eft enim apta & commo- tatur Francif. Amaya obferv. lib. 2. cap. 1. Sed
da' proportio & analogia facti cum facto , non attentius , inquit doctiffimus Zeiglerus , rem con-
æque juris cum facto , fed juris cum jure maxi- fideranti videri poterit poffeffionem rerum fuarum
mo; inter ea autem , quæ facti caufam conti- captivo non omnino interverti. Id quidem verum
nent , poffeffionem referunt Jurifconfulti , ne- eft , poffeffione ut facti eft , h. e. quoad exercitium
que enim poteft videri poffediffe , qui ab alio ufum, quatenus quis incubare poteft rei fua ,
poffidetur. 7. 23. §. 1. ff. de acq. poff. Ratio- captivum effe exclufum, & hoc eft quod ait Ju-
nem vero , cur ea , quæ juris funt , recuperen- rifconfultus , captivos poffeffionem corporaliter amit-
tur , non etiam ea , quæ funt facti , hanc effe tere d. l. 23. Quia tamen non meri fati eft poffef
tradunt, quod in poftliminio fit quædam fictio , fio, fed plurimum exjure mutuatur , & imprimis
quæ tantum locum habet in iis , quæ funt juris , animo retineri poteft , animo autem tali captivus
non vero in iis , quæ funt facti. Hinc fi rem non deftituitur , non video quid impedire poffit ca-
a non domino emptam ufucapiens captus fit ab ptivum quominus animo poffeffionem retineat. Sed
hoftibus , ita interrumpitur ufucapio , ut fi ibi refpondet vir doctiffimus Anton . Faber rational.
decedat , heredi ejus non profit cœpta ufucapio lib. 4. tit.6. Poffidere eſt ſibi habere & animo
neque eidem ipfi reverfo. Poftliminii effectus domini , ut Theophilus definit. Fieri autem ne-
in co totus eft , ut jura , quæ captivus in potefta- quit , ut quidquam fibi & animo domini poſſi-
te habuit priufquam caperetur , falva & integra deat is , qui fuus non eft & ab alio poffidetur
referventur. Unde cum per captivitatem fue- . 54. §. ult. ff. de acq . rer. dom. Ergo nec il-
rit poffeffio animo & corpore amiffa quæ ad lud fieri poteft , ut qui apud hoftes captivus &
eorum
 CAPUT IX. S. VII. VIII . IX . 129

eorum fervus eft , quidquam poffideat. Is de- qui hoftium fervi funt , denegandum , ut nudo
mum enim poffeffionem animo retinere poteft , quoque animo poffeffio retineatur , idque ita
qui eam poffet etiam corpore acquirere , quod comparatum utilitatis caufa , ne per fingula mo-
in captivi perfonam cadere nullo modo poteft. menta poffeffio amitteretur , fi poffeffor glebz
Et fane beneficium juris eft , & ideo captivis , in perpetuum addictus effe nollet.

VIII. Huic regulæ de liberis hominibus exceptionem hanc recte

ni- L. poß-
affcribit Paulus : Poftliminio carent qui armis victi hoftibus fe dederant ,
limi-
mirum quia pactiones cum hoftibus facte valent jure gentium , ut niod. tit.

alibi dicemus , Ideo Romani illi L.poftli

nec adverfus eas eft poftliminium.
J.
a Pœnis capti apud Gellium : poftliminiumjuftum non eſſe fibi , quoniam de- nium ¶
inducia
jurio vincti forent. Unde & induciarum tempore non effe poftlimium D.de
recte a Paulo notatum eft. At hos qui hoftibus deduntur fine ulla fci- capt .L
eos qui
licet pactione poftliminio reverti refpondit Modeftinus. d.tit.

COMMENTARIUS.

Excipiuntur quædam res & perfonæ , quæ magisfieri nofter poterit, quam fervus a nobis alie-
jure poftliminii repeti nequeunt. Ex per- natus , fi fe domino fubduxerit. Cujus opinioni
fonis, qui armis victi le hoftibus dediderunt , fubfcribo. Dedo enim fignificat in perpetuum
poftliminio gaudere non poffunt. 1. 17.ff . de do , vel totum fubdo , nullo mihi in deditum
capt. & poftl. fides enim fervanda etiam hofti , jure refervato. In manus poteftatem & arbi-
nec exceptio metus gravioris diffolvit vinculum , trium do. Data repeti poflunt , & fic diftin-
quo fidem datam fervare quifque in foro con- guuntur a deditis. Donatus Hieronymi præ-
fcientiæ obligatur , ut alibi annotavimus. Indu- ceptor : Dona nifi fierent propria , fic fane revo-
ciarum vero tempore poftliminium non eft. 1. cabilia fuerint non perpetua , quod fecus de deditis ,
19. §. 2. ff. de capt. & poftl. Cum enim capta Hotom. Inft. Abdicatus itaque qui deditus ,
non fiunt capientium nec capti fervi , non opus civifque effe definit , & plane alieni juris fit.
eft poftliminio. At hos qui hoftibus deduntur Sed an idem dicendum de eo , qui deditus fed
fine ulla fcilicet pactione poftliminio reverti re- non acceptus ab hoftibus, olim inter Scævolam
fpondit Modeftinus l. 4.ff . eod. At hoc videtur & Brutum varie tractatum eft. Exiftimarunt
Zeiglero ex jure civili effe : Quod enim , inquit , nonnulli non manere civem qui deditus , neque
hofti dedimus five cum , five fine pactione , id fe- referre videtur, quod hoftes eum non recepe-
cundum naturalem rationem plane abdicamus, rint: nam civis effe definit. Vid. quæ notavi-
in hoftium poteftatem transferimus. At qui vo- mus lib. 2. cap. 21. §. 4-
luntate noftra a nobis abit,per reverfionemfuam non

IX. 1. Quod de fingulis perfonis diximus , idem & in populis lo-

cum habere arbitror , ut qui liberi fuerunt fuam recipiant libertatem ,

fi forte eos vis fociorum eximat hoftili imperio. At fi ipſa multitudo

quæ civitatem conftituerat diffoluta fit , verius puto non eundem po-

pulum cenferi , nec poftliminio res reftitui ipfo gentium jure , quia

populus , ut navis , partium diffolutione plane interit , eo quod tota

ejus natura in illa perpetua conjunctione confiftit. Non ergo quæ

fuerat Sagunti civitas eadem exftitit cum veteribus cultoribus ea fedes

octavo poft anno reftituta eft. Neque Theba cum jam Thebani in

fervitutem ab Alexandro veniffent. Hinc apparet quod Theffali The-

banis debuerant non effe Thebanis poftliminio reftitutum : idque du-

plici de caufa : tum quod novus erat populus , tum quod Alexander
quo tempore dominus erat hoc jus alienare potuerat & alienaverat ; &

quia creditum non in eorum eft numero quæ poftliminio redeunt.

2. Et quod de civitate diximus haud multum diffimile eft quod ve- L.non in
R teri
 130 LIBER IIL S. IX . X.
I.cum
teri illo Romano jure , quo diffolubilia erant conjugia , matrimo-

dua,
1.D. de nium non cenfebatur poftliminio reftitui , fed novo confenfu redin-

capt. tegrari.

COMMENTARIUS.

Niverfus populus five Refpublica , quæ blice procuratio populo reddita. Nepos in Tra-
UN
antea libera fuit, fuam jure poftliminii li- fyb. cap. 3. Debellato Philippo omnes Græcia
bertatem recipit , æque ac fingulæ perfonæ , fi civitates libertatem ac fuas leges habere juffe
forte vel femetipfos vel vis fociorum eas eximat funt. Liv. lib. 33. cap. 16. Quamobrem inge-
hoftili imperio. Nifi ipfa multitudo jure belli nue fateor me concipere non poffe , qua ratione
legitimi diffoluta fit : facta enim diffolutione alix Provinciæ in noftram & duas alias , que
partium , definit effe civitas , quamobrem nec eandem belli calamitatem deguftaverant , aliquid
poftliminium in ea locum habere poteft. Par- juris fibi vindicare potuere ; par enim in parem
ticularis enim collectio eorundem fubje& torum nullum habet imperium : æquali fœdere confo-
civitatem priftinam non reftituit. Vid . quæ de ciatæ & in unum corpus coalita civitates , ca
focietatis civilis interitu difputavimus lib. 2. cap. lege ut fingula Provinciæ fummum in fuo ter-
4. SS. 5,6,7 . Sin vero in populis univerfis jus ritorio imperium haberent, cuique maneret in-
poftliminii locum habeat , fummo jure noftra tegra & intacta tributa imponendi , quæ ad fin-
Provincia, nefcio quo belli fato præteriti feculi gularum civitatum neceffitates requiruntur , fa-
anno 1672. a Gallis occupata , ab iis derelicta , cultas , tum magiftratuum conftitutio , leges ,
priftinam libertatem omniaque priftina jura non jus vitæ & necis in cives , jus circa facra , &
duntaxat jure poftliminii , fed quod magis eft , quæ alia id genus , fummæ majeftatis jura , in
vi fœderis focialis , cui tanquam bafi fua & fun- fingularum civitatum five Provinciarum arbitrio
damento innititur Reipublicæ noftræ fabrica , relicta. Hæc jura atque commoda ftatim atque
fibi vindicare propria auctoritate potuit. Statim hoftes fines civitatis excefferant , recuperavit , &
enim atque ab hofte derelicta fui juris facta quafi nunquam hoftium in poteftatem fuiffet re-
erat, atque in priftinum ftatum reftituta ipfo dacta , a quo vi bellica pro tempore avulfa fue→
jure & vi fœderis , id eft , eadem regiminis for- rat , tanquam membrum ejufdem focietatis cor-
ma, iidem magiftratus , cædem leges , eadem pori accedebat , atque cum co iterum reunie-
jura & commoda , quibus , antequam in hoftium batur , unitatis ejufmodi redintegratio non ab
poteftatem redacta , fruebatur , revivifcere cœ- aliarum Provinciarum pendebat arbitrio & be-
perunt , utpote quæ non plane adempta , fed neficio , fed jure fœderis nobis conceffa. Ve-
quafi fuppreffa erant , non alterius beneficio & rum non juvat meminiffe omnia quæ tunc tem-
munere , fed, ut diximus , ipfo jure poftlimi- poris gefta , filentio potius ea præterire placet ,
nii, & vi fœderis. Subacta quidem Provincia quibus mederi non poffumus. Diffolvebatur quo
fuerat , fed non diffoluta , eadem multitudo , que matrimonium captivitate , l. 1. ff. de divort.
idem populus in idem corpus coalitus fub uno ita ut matrimonium non cenferetur poftliminio
eodemque imperio confociatus remanebat. Me- reftitui poft reditum captivi , fed novo crat opus
rito igitur poftquam jugum illud excufferat , confenfu ad illud redintegrandum, mulieri tamen
quafi poftliminii jure omnia commoda ac jura, temere nubendi adempta facultate , 1. 6. ff. de
quæ habuerat ante devictionem , integra & inta- divort. Verum doctrina Chriftianæ magis con-
Ata ipfi relinquenda dictabat ratio & æquitas jux- veniens , ut ftatuamus , captivitate matrimo-
ta fœderis Trajectini tenorem. Ejectis a Tra- nium non dirimi , nifi forte præcefferit malitio-
fybulo Tyrannis a Laconibus conftitutis , Reipu- fa defertio.

X. 1. Et ex his quidem intelligi poteft quale fitjure gentium poft-

liminium in liberis hominibus. Cæterum jure civili idipfum jus , quod

ea attinet quæ intra civitatem aguntur , & adftringi additis exceptio-

D.l.pof- nibus aut conditionibus ,

limini- & produci ad alia commoda poteft. Sic ju-
um, q . re civili Romano de numero corum qui poftliminio redeunt exem-

transfu- pti funt transfugæ etiam filiifamilias in quos patri videtur falva effe

filius quo- debuiffe poteftas illa patria quæ propria erat Quiritium. Sed hoc ideo

que.eod . placuiffe ait Paulus , quia difciplina caftrorum antiquior fuit paren-
tit.
tibus Romanis quam caritas liberorum : cui congruit quod de Man-
De finib. lio ait Cicero , fuo dolore fanciviffe eum militaris imperii difcipli-
I.
nam ,
 CAPUT IX. S.x. 131

nam , ut faluti profpiceret civium , qua intelligebat contineri fuam :

ipfique naturæ & patrio amori prælatum ab eo jus majeftatis.

2. Detrahit & hoc aliquid de jure poftliminii , quod legibus Atti- Dem. in

cis primum , deinde Romanis conftitutum eft , ut qui redemptus eft ab tum.
Nicotra
L.
hoftibus , redemptori ferviat donec pretium reddiderit. Sed hoc ipfum ult . C. de
ne adempta ſpe recuperandæ pofl
favore libertatis introductum apparet ,
L. fi
pecuniæ multi in hoftium manu relinquerentur. Et illa ipfa fervitus patre.D.
iifdem Romanis legibus multis modis mitigatur , & poftrema lege Ju- decapt.
L. fi is
ftiniani finitur operis quinquennii : morte quoque redempti jus repe- quifec.

tendæ pecuniæ exſtinguitur ; ficut & contracto inter redimentem & depoft. I.

redemptum matrimonio remiffum cenfetur : & redemptæ mulieris fadilima

eod.tit.
proftitutione amittitur , multaque alia jure Romano in favorem re-

dimentium & in pœnam proximorum qui fuos non redimunt con-

ftituta funt.

3. Rurfum auctum eft poftliminii jus lege civili , eo quod non ea

tantum quæ in poftliminio funt jure gentium , fed res omnes , jura
omnia perinde habentur ac fi is qui rediit nunquam hoftium potitus

effet: quod & jure Attico obtinuit. Nam , ut apud Dionem Prufæen-
fem oratione xv legimus , quidam Calliæ fe filium dicens captum in
clade ad Acanthum , & ferviiffe in Thracia , cum Athenas poftliminio

rediiffet , hæreditatem Calliæ a poffefforibus petiit , nec aliud quæfi-

tum eft in judicio quam an is revera Calliæ effet filius. Idem narrat ,
Meffenios cum longo tempore ferviiffent , tandem & libertatem & re- L. ab ho-
gionem recepiffe. Imo & quæ per ufucapionem aut liberationem ex fibus . C.
depoftli-
bonis fubtracta , vel non utendo finita eſſe videbantur , actione re- L.
ſcifforia reftituuntur : nam in edicto de majoribus in integrum refti- 1.¶.1.D.
quibus ex
tuendis is comprehenditur qui in hoftium eft poteftate . Et hoc qui- cauf.ma-

dem venit exjure Romano antiquo. jores.

4. At lex Cornelia etiam hæredibus confuluit eorum qui capti

apud hoftes deceffiffent : bona eorum confervans , perinde quafi qui

non redit jam eo tempore quo captus eft deceffiffet. Quæ jura civilia

haud dubie ftatim ut quis ab hoftibus captus effet bona ejus L.Divus.
fi tollas ,
D.
futura fuiffent occupantium , quia qui apud hoftes eft pro nullo habe- dejure
fifci,l.
tur. Quod fi qui captus fuerat rediret , nihil reciperet præter ea quæ bona.q.

jure gentium poftliminium habent. Quod vero captivorum bona fifco apparet
D. de .
cedunt fi hæres nullus fit , ex jure fpeciali eft Romano . Vidimus de capt.

his qui redeunt : videamus de his quæ recipiuntur.

COMMENTARIUS.

PaulAuloo ante annotavimus , jus gentium jure commodare ad ftatum Reipublicæ. Hinc jus
civili poffe vel extendi vel reftringi quoad civile eft , quod neque in totum a naturali vel
ea , quæ intra civitatem peraguntur. Quippe gentium recedit , nec per omnia ei fervit : ita-
cum iis modum & regulam præfcribit fummus que cum aliquid addimus vel detrahimus juri
imperans & formain imponit , prout Reipublicæ communi , jus proprium , id eft , civile effici-
utilitas & commodum exigere videtur. Depen- mus, Sic jure civili Romano de numero eo-
det a fummi imperantis arbitrio jus gentium ac- rum, qui poftliminio redeunt , exempti funt
R 2 tranf
 132 LIBER III. ( . X.XI.

transfuga. Hoftium enim numero habetur , qui 20. Cod, de poftl. In quibufdam iterum auctum
proditorum animo patriam reliquit , 7.. 19.ff.de jus poftliminii jure civili , uti patet ex l. 18. Cod.
capt. fi liber fit: nam fi fervus transfugerit, non de poftl. l. 1. ff. quibus ex cauf. major. Supra ex
ejus caufa , fed domino poftliminii jus erit , ut Pufendorfio notavimus , in civitatibus rece-
fervum recipiat , fi invito domino transfugerit . ptum , ut non cum perfona res quoque ipfius
Excipiuntur etiam filiifamilias. Transfuga non pereat , fed ut iftius jus ad alias perfonas ejus
potelt poftliminio reverti. Notabilis eft ratio, civitatis devolvatur , aut his non extantibus pub-
in qua fundata juris conftitutio , fcilicet , quia licis bonis five fifco adcrefcat. Unde fi civis ab
difciplina caftrorum antiquior fuit parentibus hofte captus fuerit, bona iftius, quæ fimul cum
Romanis , quam caritas liberorum . Sunt ca , perfona non fuerunt capta , non adquiruntur ca-
quæ patriæ faluti & commodo inferviunt, præ- pienti. Quamobrem perperam ftatuit Auctor
ferenda privatis. Sed cum omnia ratione animo- fi captus apud hoftes deceffiffet , bona ejus fu-
que luftraris, omniumfocietatum nulla gravior eft , tura fuiffe occupantium ; quia qui apud hoftes
nulla carior, quam ea qua cum Republica eft uni- eft , pro nullo habetur ; quippe ejus bona vel
cuique noftrum : cari funt parentes , cari liberi , juxta naturæ leges vel civiles ad fanguine proxi-
propinqui , familiares : fed omnes omnium carita- mos deyolvuntur, atque nullis heredibus ab in-
tes patria una complexa eft : pro qua quis bonus teftato reliquis , fifco adjudicanda. Eaque non
dubitet mortem oppetere , fi ei fit profiturus , utin- tam ex jure pofitivo , quam fupereminenti do-
quit Cic. 1. offic. cap. 17. & Plato in Critone : minio , quod Refpublica habet in bona civium,
Siccine lapis te ut fugerit & matre & patre , defcendit juris conftitutio. Præterquam quod
reliquis progenitoribus omnibus digniorem effe pa- arctiflima illa focietas , qua nulla carior , quæ
triam. Detrahit & hoc aliquid de jure poftli- cum Republica eft cuique noftrum , nullis he-
minii , quod jure Romano conftitutum , ut re- redibus ab inteftato exiftentibus , defuncti here-
demptus ab hoftibus fi non poffit pretium refti- ditatem publicis bonis accrefcere dictat ; atque
tuere , fervire debeat redemptori fuo tamdiu, maxime durum videtur , ut , qui apud hoftes
donec pretium folverit , vel faltem pro eo fatis- funt , pro nullis haberentur, id fane promeriti
fecerit , ne homines a tali officio pietatis confi- non funt , qui pro patria ſe hofti opponunt. Et
deratione damni arceantur. Quod non ita in- profecto , inquit Zeiglerus , iniquum erit , bonis
telligendum , quafi qui redemptus fit & pretium iftis carere reverfos , atque ab aliis fine culpa oc-
debeat , interea effet fervilis conditionis , ma- cupata videre. Quibus hoc cafu fatius effet apud
net ingenuus , fi liber fuerit antequam in ho- hoftes permanere , & adverfus concives fuos arma
ftium poteftatem veniret. In fervitute tantum vertere , quam de reditu in talem miferiam cogita-
funt, feu potiusferviles præftant operas ad tem- re. Præterquam , ut inquit Henninges , quod
pus pretio dato , ideoque interim jura ingenuo- non fequitur, ejus , qui pro nullo habetur , bo- .
rum habent. Non enim debet beneficium in na fieri occupantium : nam & mortuus habetur
calamitatem converti , cum redemptio faculta- pro nullo , cui , non facto teftamento , fucce-
tem præbeat , non autemjus poftliminii mutet.. dunt heredes legitimi.

XI. 1. Inter hæc funt primum ſervi & ancillæ , etiam fæpe alie-
nati , etiam ab hofte manumiffi : quia hoftium jure manumiffio ob-

L. in bel- effe civi noftro fervi domino non potuit : ut bene notat Tryphoninus.

to ¶ ma- Sed ut fervus recipiatur neceffe eft ut aut revera habeatur a vetere do-
numitten-
de. L. ult.mino , aut haberi facile poffit. Quare cum in rebus aliis fufficiat eas
D.de intra fines effe perductas , ad poftliminii jus in ſervo id non erit fatis
capt.
nifi & cognofcatur. Nam qui in urbe Roma eft ita ut lateat , nondum
receptus Paulo videtur. Ac ficut hac in parte a rebus inanimis diftat

fervus , ita viciffim a libero homine in eo diftat , quod ut poftliminio

D.I. In recipiatur non requiritur ut animo res noftras fequendi venerit. Id

bello.¶
manu- enim in eo requiritur qui fe recepturus eft , non in eo qui ab altero fit
mittendo. recipiendus , & ut Sabinus fcripfit de fua qua civitate cuique conftituendi
fa-

cultas libera eft , non de dominii jure.

D.l.poft 2. Non excepit ab hoc gentium jure fervos transfugas lex Roma-
limini- na. Nam & in his dominus priftinum jus recipit , ut Paulus nos do-
um. ¶.fi
vero fer cet : ne contrarium jus non tam ipfi injuriofum fit qui fervus femper
vus.
permanet , quam domino damnofum . Generaliter de fervis qui vir-

tute militum recuperantur dictum eft ab Imperatoribus illud quod ad

res

1
 CAPUT IX. S.XI.XII. 133

res omnes male a nonnullis trahitur. Receptos eos non captos judicare debe- L. ab ho-
mus , ftibus.C.
militem noftrum defenforem eorumdecet effe , non dominum.
3. Qui ab hoftibus redempti funt fervi protinus Romano jure fiunt de poft .

redimentis , fed oblato demum pretio poftliminio recipi intelligun-

tur. Verum hæc fubtilius explicare juris civilis interpretum eft. Nam

& pofterioribus legibus mutata funt nonnulla : & quo fervi capti ad

reditum invitarentur , propofita libertas his quibus membrum ruptum

effet ftatim , cæteris poft quinquennium , ut videre eft in legibus mi-

litaribus a Rufo collectis.

COMMENTARIUS.

Idimus de his qui redeunt, videamus nunc de , gentibus receptum fuerit , nihil tamen obftat ,
V his qua tam ex
quæ recipiuntur, tam exjure gentium quo
jure gentium quo minusjuri
minus juri pofitivo
pofitivo aadfcribenda
tamenhæc juris
vel civili. Jure gentium recipiuntur vel fingulæ conftitutio. Et ratio poteft dari ea , inquit Zei-
perfonæ, vel integri populi , vel utriufque res , glerus , quod reliqua res mobiles , non ita fe , ut
de quibus fuo loco difputat Auctor nofter. In- fervi , dominio noftro fe fubducere queant. Ut igi-
ter perfonas fingulas funt fervi & ancillæ etiam tur difficilior horum effet amiffio , jus poftliminii
fæpe alienate & abhofte manumifle. Rationem locum habere voluerunt Romani , & poft eos etiam
dat Tryphoninus /. 12. ff . de capt. Verum inda- alia gentes , etiam eo cafu , quo vere capti fuerunt ,
ganda hic ratio differentiæ , cur res mobiles ca- cum alias difficilis effet probationis fubductio , &
ptæ & ab hoftibus alienate etiamfi intra præfi- nunquam non captos fe prætendere poffint fervi.
dia noftra fuerint reducta , vindicari a veteri do-
Quamvis regulariter transfugæ nullum poftlimi-
mino vel poffeffore nequeant , fervi autem & nium , attamen fervus transfuga in domini fui
ancillæ poffint. Quippe fi res quæ belli jure ca- poteftatem redit. 1. 19. S. 5. ff. de capt. Servus
piuntur jufto titulo cedunt dominio capientis , virtute militari hoftibus ereptus non fit capien-
ergo capiens jure alienare rem captam poteft & tis , fed redit in veteris domini poteftatem , re-
dominium fibi quæfitum transferre in alium ,, ceptus enim non captus videri debet , atque mi-
qui re fua , cujus dominium a domino jure bel- litem noftrum defenforem ejus effe decet non
'li nactus eft , abfque confenfu fuo ne quidem dominum , inquit Imperator /. 12. Cod. de poftl.
a veteri domino privari poteft. Atqui fervi co- reverf. Ex qua ratione nonnulli perperam con-
dem modo funt in commercio ut res aliæ , ac cludunt mobilia etiam noftra ab hofte ablata , &
proinde alienari , vendi , oppignerari poffunt , a milite noftro etiam ex intervallo recuperata ,
videtur quoque idem jus circa eorundem aliena- dominis fuis effe reftituenda. Vid. quæ anno-
tionem obfervandum , quod in aliis rebus obti- tavimus cap. 6. §. 7. Quod enim de hominibus
net. Re& te ftatuit doctiffimus Zeiglerus , diffe- conftitutum , ad res cæterasfemper extendi non
rentiæ rationem non in jure gentium , fed Roma- debet.
no fundatam , atque licet idem jus ab aliis etiam

XII. Illa quæftio magis ad nos pertinet , an & populi qui ſubjecti

alieno imperio fuerunt in veterem caufam recidant : quod tractari po-

teft fi non is cujus imperium fuerat , fed fociorum aliquis eos hofti eri-
puiffet. Puto hic idem dicendum quod in fervis , niſi ſociali fœdere
aliter convenerit.

COMMENTARIUS.

Mbigendum non eft quin in veterem caufam jugo Carthaginienfium a Romanis , & Græci
recidant populi , qui fubjecti alieno impe- ab iifdem Philippi imperio fuere exempti atque
zio , huic erepti ab co cujus antea fuerat impe- in libertatem vindicati ; nifi aliter convenerit.
rium . Ac idem dicendum fi fociorum armis in li- Exemplo eft Demetrius , Illyriorum Rex , qui
bertatem priftinam vindicati , nifi fociali fœde- Philippum Macedonem ad invadendos Romanos
re aliter convenerit. Sic Mafaniffa Numidarum oblata amiffa regni parte inftigat. Juftin. lib.
Rex ereptum fibi a Syphace regnum primo fuo- 29. cap. 2. Quamobrem jure noftra provincia ,
sum ingenti audacia , ubi id non fucceffit , Ro- five fua , five fociorum ope erepta hoftibus fue-
manorum ope recepit. Sic quondam Saguntini rat, prætendere potuit in veterem recidiffe cau-
R 3 fam ,
 LIBER III S.XII . XIII . XIV .
134
fam , id eft , excuffo Gallorum jugo , imperium , tra quofcunque invafores exteros. Itaque fi no-
omniaque majeftatis jura recepiffe, & magiftra- bis in auxilium venerint ad depellendos hoftes ,
tus, quibus veterem obedientiam debebant ci- & in priftinam libertatem reftituendam provin
ves. Primo enim nofmet ipfos & in priftinum ciam noftram , nihil aliud fecere , quam quod
libertatis ftatum reftituti proprio ære ab interitu vi fœderis focialis præftare erant devincti , falvo
vindicavimus. Deinde focii jure foederis focia- nobis priftino jure & imperio fummo , quod
lis devincti erant ad mutuam defenfionem con- cuique provinciæ competit.

XIII. 1. Inter res primum occurrunt agri , qui in poftliminio

L. fica-
ptivus. ¶.funt. Verum eft , ait Pomponius , expulfis hoftibus ex agris quos ceperint

de. eft, dominia eorum ad priores dominos redire.

verum
D. Expulfi autem hoftes intelligi de-

capt. bent ex quo aperte eo accedere amplius non poffunt , ut alibi explica-

Strabo
br li- vimus. Šic Æginam infulam Athenienfibus ereptam veteribus domi-
o VIII.
Νου. nis Lacedæmonii reddiderunt. Agros ex Gothis & Vandalis recupe-
XXXV I.
Juftinianus aliique
Nov.Va- ratos veterum poffefforum hæredibus reddiderunt
lent.de imperatores ; non admiffis adverfus dominos præſcriptionibus illis
epifc. quas Romanæ leges induxerant.
Jud.
Proc. I. 2. Quod de agris jus eft , idem effe arbitror de omni jure quod fo-
de bel. lo adhæret. Nam & loca capta ab hoftibus quæ religiofa vel facra fue-
Vand.
rant , fi ab hac calamitate fuerint liberata , quafi quodam poftlimi-
Cujac .
obfx. 1. nio reverfa priftino ftatui reftitui fcripfit Pomponius : quicum con-
cum loca. venit illud Ciceronis in Verrina de Signis , de Diana Segeſtana : P.
D. dere-
ligiofis Africani virtute religionem fimul cum loco recuperavit. Et Marcianus cum
L.in tan-
poftliminii jure comparat jus illud quo folum ædificio occupatum eo
tum , de
divif. rer. collapfo littori redditur. Quare & ufumfructum agri recepti reftitui
dicendum erit ad exemplum ejus quod de agro inundato Pomponius
L.fiager.
D. quibus refpondit. Sic Hifpanis lege cautum eft , ut comitatus & aliæ juris-
mod.
dictiones hæreditariæ poftliminio redeant , majores omnino ; mino-
ufusfr. res ,
amit. fi intra quadriennium a receptione vindicentur ; nifi quod ar-
Reg. cem bello amiffam & quomodocunque recuperatam retinendi jus rex
Conft . lib.
habet.
x. tit. 29.
p.2.
COMMENTARIUS.

REsfunt velmobiles vel immobiles. Immo- liminii, qui eam per neceffitatem amiferat.
biles funt agri , ex quibus expulfis hofti- Quemadmodum vero ager ipfe , five quævis
bus , dominia corum redire ad priores dominos alia res foli , ita & jus quod ei adhæret , prifti-
refpondet Pomponius 1. 20. ff . de capt. nullo no ftatui reftituitur , quamobrem & ufumfru-
quantumvis longi temporis lapfu obftante. Ita- tum agri recepti reftitui dicendum ftatuit Au-
que Saguntum oppidum , quod jam octavum &tor. Sic & creditori jus pignoris & heredi he-
annum in poteftate hoftium fuerat , tandem re- reditatis jus redibit , nec minus locis facra fa-
ceptum , cultoribus antiquis , quos vis relique- ciendis deftinatis fua religio , hoftium poteftati
rat belli , reftitutum fuit. Liv. lib. 24. Non ereptis. Ex conftitutionibus regni Hifpaniæ
abolitur itaque jus poftliminii præfcriptione. Eft imperia , regna , comitatus , aliaque dominia
enim reftitutio , ut DD. ajunt , in priorem fta- majora , ab hoftibus recuperata , poftliminio
tum ex jure poftliminii , habenda pro re mere redeunt , & ne ex eo quidem tempore , quo re-
facultatis cui non præfcribitur. Quænam præ- cuperata funt , ufucapi poffunt , quoad alia ve-
fcriptionis juftitia hic fingi poteft , ubi nulla do- ro dominia minora , fi quatuor annis dominus
mini intervenit negligentia : neceffitate enim filuerit , ex quo recepta funt , erit locus præ-
exigente poffeffio amiffa , quam æquitatis fua- fcriptioni , nifi dominus fit minor. Ajala de
I. cap. 5.
dente ratione eum recuperare oportet jure poft- jur. bell. lib . 1.

XIV. 1. De mobilibus generalis in contrarium regula eft , ut poft-

liminio
 CAPUT IX. S.XIV. XV. XVI. 135

liminio non redeant , fed in præda fint: ut hæc opponit Labeo . Quare

& commercio parata , ubicunque reperiuntur , manent ejus qui emit :

nec apud pacatos reperta aut intra fines perducta vindicandi jus eft

veteri domino. Sed ab hac regula videmus olim excepta quæ in bello
ufum habent : quod ideo placuiffe gentibus videtur , ut recuperandi

fpes ad ea comparanda alacriores homines redderet. Plurimarum

enim civitatum inftituta eo tempore ad rem bellicam referebantur.

Ufum autem in bello hæc habere L. 2.
Quare facile in hoc confenfum eft.
4. D. de
cenfentur quæ modo ex Gallo Ælio attulimus , fed quæ diſtinctius ex-
capi.
pofita exftant cum apud Ciceronem in Topicis tum apud Modeſti-
num : Naves fcilicet longæ atque onerariæ , non item luforiæ , aut

actuariæ voluptatis caufa parata : muli , fed clitellarii : equi & equæ , Lid

Et hæ res funt quas & legari recte voluerunt Ro- quod

fed freni patientes .
apud bo-
mani , & in præftationes familiæ hercifcundæ venire.
fres , D.
2. Arma & veftis ufum quidem in bello habent , fed poftliminio deleg. 1.
L. item
non redibant , quia minime favorabiles erant qui in bello arma aut Labeo

veftem amitterent : imo id flagitii loco habebatur , ut paffim in hi- cum l.

ftoriis apparet. Atque in hoc notantur arma ab equo diftare , quod feq. de D.
defam.
equus fine culpa equitis proripere fe potuit. ber
Et hoc quidem rerum here.
mobilium difcrimen videtur ufum habuiffe in occidente , etiam fub

Gothis , ad Boëtii ufque tempora : is enim Ciceronis Topica expli-

cans ita videtur de hoc jure loqui , quafi quod ad eum diem vim fuam
obtineret.

XV. At poſterioribus temporibus , fi non ante , fublata videtur Bart.inl.

hæc differentia. Paffim enim tradunt morum periti res mobiles poft- fiquid
bello. D.
liminio non redire , & id de navibus conftitutum multis in locis vi- decapt.
demus.

COMMENTARIUS.

Uodcunque in bello captum & ceffit in reverfus eft ad fuos. Vid. Valer. Max. lib. 3 .
Q prædam , poftliminio non redit. Quam- cap. z . Juftin. lib. 3. cap. 2. App. Claudius , 2
obrem res mobiles quia in præda funt, poftlimi- Volfcis exercitu ejus fugato , invectus in prodi-
nio non redeunt. 1. 28. ff. de capt. Excepta ta- torem exercitum militaris difciplinæ , deferto-
men ab hac regula olim quæ in bello ufum ha- rem fignorum , ubi figna , ubi arma eſſent fin-
bent. Vid. quæ annotavimus §. 3. Arma quam- gulos rogitans , inermes milites , figno amiſſo
vis in bello ufum habeant , attamen poftliminio figniferos , virgis cafos , fecuri percuffit. Liv.
non redibant , quippe quæ falvo pudore non lib. 2. Nec minus turpe apud Græcos arma mit-
amittuntur , nec item veftis. 7.
l. 1. 2. 3. ff
. de tere. Hinc trajectus hafta , fanguine & fpiritu
capt. Hinc M. Cato Cenforii filius , in acie de- deficiens , recreare fe conantes , primum an cly-
cidente equo prolapfus , cum fe recollegiffet , peus fuus falvus effet , deinde an penitus fufi
animadvertiffetque gladium excidiffe vagina , hoftes , interrogavit. Valer. Max. lib. 3. cap.2 .
veritus ignominiam rediit in hoftem ex eoque Verum hæc juris conftitutio juri Romano po-
aliquot vulneribus recuperato gladio , domum tius , quam gentium adfcribenda videtur.

XVI. Ex vero res quæ intra præfidia perductæ nondum funt , Ang.
Salic.in
quanquam ab hoftibus occupatæ , ideo poftliminii non egent , quiaSa
dominum nondum mutarunt, ex gentium jure. Et quæ piratæ aut la- tibus , C.

trones nobis eripuerunt non opus habent poftliminio , Cont.

ut Ulpianus decapt.
&
 LIBER III S.XVI . XVII. XVIII .
136

Gall.I. & Javolenus refponderunt ; quia jus gentium illis non conceffit ut jus
xx. tit.
domini mutare poffint : quo innixi Athenienſes Halonefum quam
13.art.
24. Conf. ipfis prædones , prædonibus Philippus eripuerat , ut redditam a Phi-

maris. lippo non ut donatam volebant accipere. Itaque res ab illis captæ ubi-
c. 287.
L. hoftes , cunque reperiuntur vindicari poffunt , nifi quod ex naturali jure alibi

1. La- cenfuimus ei qui fuo fumptu poffeffionem rei adeptus eft tantum effe
trones.
D.de reddendum , quantum dominus ipfe ad rem recuperandam libenter im-
cap. l.penfurus fuerat.
poftlim . XVII. Poteft tamen lege civili aliud conftitui : ficuti lege Hifpa-
¶.api-
ratiseod. nica naves a piratis captæ eorum fiunt qui eas eripiunt piratis : neque

tit. De- enim iniquum eft ut privata res publica utilitati cedat , præfertim in
mofth. de
Halone- tanta recuperandi difficultate. Sed lex talis non obſtabit exteris quo
So. minus res fuas vindicent.
Sup. lib.
II.. C.X.
¶.9. Lib. COMMENTARIUS.
XXXI .
tit.29.p. N res ex hoftibus capta capientis non ce- | ca utilitate aliter lege civili conftitui. Uti con-
2. Covar. AN dat dominio , antequam intra præfidia no- ftitutio regni Hifpaniæ rerum a latronibus ca-
ad
c.pec- ftra deducta fit, vid. quæ annotavimus cap. 6. ptarum dominium capienti addicit propter pu-
catum .p. §. 3. Res que a piratis vel latronibus nobis ere- blicam utilitatem , fcilicet ut eo alacriores ad
11.. 2. ptæ poftliminii jure opus non habent ; quippe perfequendos latrones & piratas milites redde-
num.8. quæcunque ab illis capiuntur , nunquam in do- rentur. Salus enim populi fuprema lex , cui
minium corum tranfeunt. 1. 24. 27. ff. de capt. etiam cum damno privatorum aliquando confu-
Quamobrem recepta fine diftinctione , omnia lere neceffitate exigente juftitiæ non repugnat.
priori domino reftituenda , utpote qui corun- Vid. 1. 15. §. 2. ff. de rei vind. Huc fpectat
dem dominio nunquam excidit. Recte autem illud Taciti 14. annal. cap. 44. Omne magnums
huic regulæ exceptionem addit Au& tor , quæ in exemplum habere aliquid ex iniquo , quod contra
jure naturali fundata. Vid. quæ annotavimus lib . fingulos publica utilitate rependitur.
2. cap. 10. §. 9. Poteft tamen fuadente publi-

XVIII. 1. Illud magis mirandum quod teftantur Romanæ leges

poftliminii jus locum habuiffe non tantum inter hoftes fed & inter Ro-

Lib. 11. manos & populos externos. Sed alibi diximus reliquias has effe fæculi
c. 15.
4.5. Nomadum , quo fenfum naturalis ſocietatis , quæ eft inter homines ,

mores exſurdaverant. Itaque apud gentes etiam quæ bellum publi-

cum non gererent , erat quædam belli inter privatos quafi ipfis mori-
bus indicti licentia : acne ea licentia ad interficiendos homines pro-

filiret , placuit captivitatis jura inter eos introduci , cui confequens

fuit ut & poftliminio locus effet , aliter quam cum latronibus ac pira-

tis , quia illa vis rem producebat ad æquas pactiones , quæ a latroni-

bus & piratis contemni folent.

2. Juris olim controverfi videtur fuiffe , an qui apud nos ferviunt

ex populo fœderato fi domum reveniffent poftliminio redeant. Ita

enim hanc quæftionem proponit Cicero primo de Oratore. Et Gallus

quidem Ælius fic ait : Cum populis liberis & cum fœderatis & cum regibus
L. non poftliminium nobis eft ita ut cum hoftibus. Contra Proculus : Non dubito
dubito.D.
quin fœderati & liberi nobis externi fint : non inter nos atque eos poftliminium
de cap.
effe.

3. Ego arbitror diftinguendum inter fœdera , ut fi qua effent quæ

belli
 CAPUT IX. S.XVIII.XIX. 137

belli duntaxat publici componendi aut cavendi caufa effent inita , ea

nec captivitati in pofterum nec poftliminio obftarent; at fi qua id con-

tinerent ut tuti effent publico nomine qui ab his ad illos veniffent , ut

tunc captivitate fublata caffaret & poftliminium. Et hoc mihi indica- D.l.poft
liminie.
re videtur Pomponius cum ait , Si cum gente aliqua neque amicitiam neque
Tin
hofpitium neque fœdus amicitiæ caufa factum habemus , hi hoftes quidem nonfunt : pace.
quod autem ex noſtro ad eos pervenit illorum fit , & liber homo noſter ab eis

captus fervus fit & eorum : Idemque eft fi ab illis ad nos aliquid perveniat : hoc
quoque igitur cafu poftliminium datum eft. Cum dixit foedus amicitiæ cau-

fa , oftendit & alia effe poffe foedera quibus nec hofpitii nec amicitiæ

jus infit. Proculus quoque eos a fe populos fœderatos intelligi qui

amicitiam aut hofpitium tutum promififfent , fatis fignificat cum fub-

jicit : Etenim quid inter nos atque eos poftliminii opus eft , cum & illi apud nos
libertatem fuam dominium rerum fuarum æque atque apud fe retineant , &

eadem nobis apud eos contingant. Quare quod apud Gallum Ælium fequi-

tur , quæ nationes in ditione noftra funt , cum his poftliminium non eft , ut re-

&
te legit Cujacius , hoc additamento fupplendum erit , nec cum his obf. 1x.
1.23.
quibufcum fœdus amicitiæ caufa habemus.

XIX . 1. At noftris temporibus ,

non inter Chriſtianos tantum ſed Bod.lib.
I.
& apud plerofque Mahumetiftas , jus ut captivitatis extra bellum ita 1. derep.
c. 7.
& poftliminii evanuit , fublata utriufque neceffitate ob reſtitutam
vim ejus cognationis quam inter homines natura effe voluit.

2. Habere tamen locum poterit vetus illud jus gentium , fi res fit
cum gente tam barbara ut fine indictione aut caufa omnes externos &

res eorum hoftiliter tractare pro jure habeat. Atque eam in partem

dum hæc fcribo judicatum eſt in ſummo Auditorio Parifienfi , cœtus

principe Nicolao Verdunio : bona quæ Francorum civium fuerant

ab Algerienfibus , populo prædationibus maritimis in omnes alios

$
graffari folito , capta belli jure mutaffe dominum : ac proinde cum

recepta ab aliis effent , facta eorum qui recepiffent. In eadem cogni-

tione & hoc judicatum eft quod modo diximus , naves hodie inter ca

non effe , quæ poftliminio recipiuntur.

COMMENTARIUS.

Npace , inquit Pomponius , quoque poftlimi- ftile quid ab iis metuendum. Non inficior , fi
1N
nium datum eft. Nam fi cum gente aliqua neque huic rationis dictamini cuique homini ingenito
amicitiam, neque hofpitium , neque fœdus amicitia obtemperantes homines vitam agerent , in pace
caufa factum habemus : hi hoftes quidem non funt : & fecuritate quifque fortunas fuas poffideret ,
quod autem ex noftro ad eos pervenit , illorum fit ; neque alter alterius immineret exitio. Verum
liber homo nofter ab eis captus fervus fit eorum. cum maxima pars mortalium pravæ naturæ im-
Idemque eft , fi ab illis ad nos aliquid perveniat. petu & animi omnium vitiorum labe & cupidi-
Hoc quoque igitur cafu poftliminium datum eft. ne infecti ftimulos fequeretur , homo homini
Verum poffet hic reponi , quemadmodum ho- lupus effe cœpit , & plufquam ferina quafi bar-
mini cum homine ita genti cum gente interce- baries humanum genus invafit , ita ut nec ho-
dit cognatio naturalis & naturalis juris commu- fpes ab hofpite tutus, nec focer a genero. Vi-
nio , quæ dictat homini hominem infidiari , at- vebatur ex rapto. Quibus malis & incommodis
que ei nocere nifi laceffitus injuria , nefas efle. ut obviam irent mortales , focietates & cœtus ce-
Quid opus hofpitii vel amicitiæ fœdere cum iis , lebrari cœperunt , hofpitii & fœdere amicitiæ
quibufcum in pace vivitur , & proinde nihil ho- fibi focios adjungere , atque hac ratione ſemet-
S ipfos
 138 LIBER III S. XIX.
ipfos in fecuritatem afferere. Verum cum ejuf- dantur. Cujufmodi prædandi licentiam in uſu
modi fœdera & focietates quafdam vel familias , apud nonnullas gentes fuiffe Romanorum ætate
quæ in unum corpus coalefcebant , vel gentes teftatur Liv . lib. 5. cap . 28. lib . 10.cap. 2. Ta-
foederatas ad meliorem vitæ modum & cogna- les quoque apud Virgilium prifci Itali ; Poly-
tionis & amicitiæ a natura inter homines con- bio Illyrii , qui fub Teuta Regina degebants
ftitutæ culturam fevocabat , manebat tamen cum Floro Dalmata ; Tacito Mardi & Veneti , aliæ-
exteris gentibus , cum quibus nec hofpitii nec quæ gentes. De ejufmodi gentibus fermonem
amicitiæ fœdus intercedebat , ( nam illæ exteræ habet Pomponius , cum quibus nulla erat popu-
vocabantur ) quafi naturalis animorum disjun- lo Romano amicitia , nec fœdus hofpitii , non
tio, & quamvis non publicum & folenne bellum tamen ullum bellum , qui nec amici nec hoftes
&
inter eas gerebatur , attamen fe mutuo lædere erant. Tales quoque fuiffe Saracenos , docet
non habebatur nefas ; ita ut latrocinari & præ- nos Ammianus Marcellinus lib. 14. Saraceni ta-
das agere in exteras , nullo bello indicto , pro men , nec amici nobis unquam , nec hoftes optan-
licito haberetur. Hinc in barbaros prædam ex- di , ultro citroque difcurfantes , quidquid inveniri
ercere laudatum Ariftoteli , & ipfa vox hoftis poterat , momento temporis parvo vaftabant , mil-
veteri Latio nihil nifi externum fignificabat , vorum rapacium fimiles , qui fi pradam difpexe
ut notat Auctor nofter lib. 2. cap. 15. §.5. At- rint celfius volatu rapiunt celeri. Ne autem li-
que hæc prædandi impunitas & apud moratiores centia hæc prædandi ad interficiendos homines
gentes invaluerat, Thucydide tefte bell. Peloponn. tranfiret , placuit captivitatis jura inter eos in-
Graci olim , inquit , & Barbarorum quicunque troduci , cui poftliminium fubjectum eft. An
in continenti maritimi erant , quique infulas inco- illi , qui ex populo fœderato apud nos ferviunt ,
lebant , ubi cœperunt crebrius alii ad alios navi- fi domum reveniffent , poftliminio redeant ,
bus tranfire, ad latrocinium converfi funt , ducibus & Gallus quidem Ælius cum populis liberis &
viris mediocris potentia , tum fui quaftus , tum cum foederatis , ita ut cum hoftibus poftlimini-
pauperum victus gratia, atque adorti civitates mu- um efle affirmat. Contra vero Proculus l. 7.
ro vacantes , vicatimque habitatas diripiebant , cum . de capt. Diftinctione refolvendam hanc quæ
ff
hoc factum nondum ignominiam , fed nonnihilglo- ftionem Auctor ftatuit. Vid. Cujac . lib. 11. ob-
ria potius afferret : quod declarant cum quidam ferv. 23. At inter Chriftianos ipfos jus captu-
etiam nunc in continente , quibus decori eft , hoc ræ & poftliminii ceffat , tum etiam apud Maho-
egregie exercere; tum vetuftiffimi Poëta , apud quos metanos , fcilicet inter fe , evanuit. Quid fi ve-
illi ultro citroque navigantes interrogantur numquid ro nobis res fit cum natione ac gente tam bar-
Latrones fint ? quafi neque illi , quos interrogant , bara , ut in externos latrocinari ac prædas agere
illud factum dedignentur , neque iis , quibus cura pro licito habeat ? Vetus illud jus gentium revi-
eft , fcire hoc ex illis , probri & criminis loco ob- vifcit ob majus malum vitandum.
jiciant. Et in mediterraneis etiam homines pra-

CAPUT X.

Monita de his quæ fiunt in bello injuſto .

I. Uo fenfu pudor vetare dicatur quod lexper- IV. Qui hinc , & quatenus ad reftitutionem ob-
mittit:
II. Aptatum hoc ad ea quæjure Gentium permiſſa V. An res capta bello injufto reddenda fint ab eo
diximus. qui cepit ?
III. Interna injuftitia injuftum effe quod ex bello in- VI. An & ab eo qui detinet ?
jufto fit.

I. 1 .
Egenda mihi retro veftigia , & eripienda bellum geren-

tibus pene omnia quæ largitus videri poffum , nec tamen

largitus fum. Nam cum primum hanc juris gentium

Lib. 111. partem explicare fum aggreffus , teftatus fum juris effe.
C. 4.
aut licere multa dici , eo quod impune fiant , partim etiam quod judi-
cia coactiva fuam illis auctoritatem accommodent , quæ tamen aut

exorbitent a recti regula , five illa in jure ftricte dicto , five in aliarum
virtutum præcepto pofita eft , aut certe omittantur fanctius & cum

majori apud bonos laude.

2. In Troadibus Senecæ dicenti Pyrrho ,

Lex nulla capto parcit , aut pœnam impedit ;

Regerit Agamemnon , Quod

 CJA IP UT XS.I. II. 139

Quod non vetat lex, hoc vetat fieri pudors w

Quo in loco pudor non tam hominum & famæ quam æqui & boni , aut
1
certe ejus quod æquius meliufque eft , refpectum fignificat. Sic in Ju-
ftinianeis inftitutionibus legimus : Fideicommiffa appellata funt quia nullo

vinculo juris , fed tantum pudore eorum , qui rogabantur , continebantur. Apud
Patrem Quintilianum : Non aliter falvo pudore ad fponforem venit creditor

quam fi recipere a debitore non poffit. Atque eo fenfu fæpe videas juftitiam
cum pudore conjungi. ) bongy

Nondum juftitiam facinus mortale fugarats tinarai idi's , samu

Ultima de fuperis illa reliquit humumiza mea kui donn

A
Proque metu populum fine vi pudor ipfe regebat or univia
Hefiodus :
3
11. Alan dev seapol nai aidası ! Lava miqno cloud
Operibus.
Οὐκ έται , βλάψει δ' ་ ་ ὁ κακὸς τὸν ἀρείονα φώτα της ρωσικής '
Η ταινία κα C

nufquam pudor : aurea nufquam leololi a d'animated

Juftitia : infultant pravi melioribus ultro. supus , antiq'il en uddeg
Plato libro xti de legibus ; παρθένος γὰς αἰδῶς δίκη λέγεται τε καὶ ὄντως εἴρηται , Prota-
emendem Tapedpos : ut fenfus fit : Comes pudoris fuftitia vocatur , & meri- gora.

to quidem. Nam & alibi idem Plato fic loquitur : es deiras wepì rã yéves áv- Ad in-
θρώπων μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, δωρᾶται ἀνθρώποις αιδώ τε καὶ δίκην , ἵν' εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ
δεσμοί eruditum

Qıxías ovváywyor. Deus metuens ne plane interiret genus humanum dedit hominibus prafu
lem.

juftitiam ac pudorem , ornamenta civitatum , & ad amicitiam colliganlam vincu-

la: & Plutarchus fimili modo di vocat vozov aids , Juftitiam pudoris co- vita

habitatricem , qui & alibi jungit ad & Sixv . Apud Dionyfium Hali- Thefer.
C Lib.VI.
carnaffenfem fimul nominantur aidas , xéojuos nal dinn , pudor , decorum "
,

boneftum . Sic & aid & winev copulat Jofephus pudorem & æquitatem. Lib. XIII.

Paulus quoque Jurifconfultus conjungit naturale jus & pudorem. Ci

antiq.
c. 19. L.
cero autem inter juftitiam & verecundiam ita fines regit , ut juftitiæ adopti-
vus, D.
partes ftatuat non violare homines , verecundiæ non offendere .
deritu
3. Cum eo quem ex Seneca adduximus verfubene convenit dictum nupt.

ejuſdem in fcriptis philofophicis. Quam angufta innocentia eft ad legem bonum Off. 1.
Lib. 1.
effe ? Quanto latius officiorum patet quamjuris regula ? quam multa pietas, humani→ de Ira,
tas , liberalitas , juftitia , fides exigunt ? quæ omnia extra publicas tabulas funt, c.27.

Ubi vides jus a juftitia diftingui , quia jus accipit id quod injudiciis ex-

ternis viget. Idem id alibi explicat egregie exemplo juris herilis in fer- Lib. 1 .
VOS. In mancipio cogitandum eft ,
non quantum illud impune pati poffit ; fed de Clem.
c. 18.
quantum tibi permittat aqui bonique natura , quæ parcere etiam captivis & pre-

tio paratis jubet. Deinde : Cum in fervum omnia liceant , eft aliquid quod in
bominem licere commune jus animantium vetet. Quo in loco notanda iterum
[.1
vocis licere diverfa acceptio , altera exterior
... , altera interior. 211
II. 1. Eundem habet fenfum illa Marcelli in Senatu Romano di Liv.l.26.

ftinctio : non quid ego fecerim in difquifitionem venit , quem quicquid in hofti-

bus feci jus belli defendit , fed quid ifti pati debuerint ex æquo & bono fci-
licet. Idem difcrimen Ariftoteles innuit diſputans an jufta dicenda fit pol. 1 .

quæ ex bello oritur fervitus : ὅλως δ' αντεχόμενοί τινες , ὡς ἔνονται δικαία τινὸς ὁ χώρο. 6.
S & νόμος
 LIBER III.
140 S. II.
νόμος δίκαιόν τι ) τὴν κατὰ πόλεμον δελείαν τιθέασι δικαίων . Όλως δ' ἐκ φασί. Τὴν γὰρ ἀρχὴν

évdéxerai pù Sixaíav eïvas moxér. Quidam refpicientes jufti aliquid ( nam & lex ju-

ftum quid eft ) juftam effe ajunt fervitutem ex bello : at omnino juftam effe ne-

gant, quando accidere poteft ut injufta fuerit bellandi caufa. Simile eft illud
Lib.. Thucydidis in Thebanorum oratione : sive exteivate ex imoíws angs-

μεν . Karà
μev. Κατα vóμov
νόμον yàg δή
dý τινα έπασχον : de his quos in conflictu occidiftis non adeo que-
Twa taxo
rimur , accidit enim hoc illis jure quodammodo.
L.poft-
lim .inpr. 2. Sic & ipfi Jurifconfulti Romani , quod fæpe jus captivitatis vo-
D.de cant , alibi injuriam appellant , & æquitati opponunt naturali ; & Se-
capt. neca fervi nomen ex injuria natum , 1 id quod fæpe accidit refpiciens.
Epi.
XXXII. Apud Livium quoque Itali retinentes ea quæ Syracufanis bello ademe-
Libro rant , pertinaces ad obtinendam injuriam appellantur. Dion Pruſæ-

XXVIIIv,. enfis cum dixiffet bello captos fi ad fuos rediiffent libertatem recipere,
Orat.x
addit , ws ádínws deλevortas , ut qui per injuriam in fervitute fuiſſent.

Lactantius' de Philofophis loquens : Cum de officiis ad rem militarem

pertinentibus difputant , neque ad juftitiam , neque ad veram virtutem accommo-

datur illa omnis oratio , fed ad hanc vitam moremque civilem. Idem mox a

Romanis ait legitime illatas injurias.

COMMENTARIUS.

1
Uoniam jus gentium in jure judicat , non formidine pœnæ deterritus , fed
naturali five rectae rationis virtutis amore impulfus , vir bonus & honeftus
dictamine fundatum , imo abftinebit a malefaciendo. Quamobrem fi quid
potius ex eo derivatum agere vel fufcipere animum induxit , antequam
utpote quod ratio inter ho- in actum deducit , fecum deliberans num jufti-
mines conftituit , ideoque tie & honeftati conveniens ; ratio enim , quam
apud omnes gentes rece- ipfi largitus eft fummus rerum arbiter , ipfi de-
ptum , juris gentium no- bet effe norma & regula agendorum , atque fum-
mine venit , nihil hoc jure permiffum vel lici- ma ope niti debet , ut omnes , quæ a fe profi-
tum putamus , quod a rationis dictamine , ejufcifcuntur actiones , cum ea habeant convenien-
dem cum fubjecta materia facta applicatione , tiam. Quippe in ea confiftit honeftas & recti
deviat. Quamobrem perperam nobis juris no tudo omnis , quæ nullo jure humano tolli vel
mine venire videntur ea , quæ impune fiunt in fo- immutari poteft. Hinc homini ingenita illa de-
ro humano , & proinde per abufumvocabuli li- cori & honefti principia , ut cum illis conferre
cita dicuntur. Licita quatenus pœnæ humanæ poffet quæ agenda fufciperet , & ex illorum con-
non fubjacent. Quamobrem recte alibi diftin- venientia vel difconvenientia cum innatis hifce
guit Auctor vocem licere in id quod recte fit , principiis dijudicare poffet quid juftum decorum
quod ex omni-parte pium eft , & hominis con- & honeftum , quid ab eo alienum. Itaque ho-
fcientiam tranquillat ; quia quod agit , juftitiæ mo fibi femper confcius effe poteſt turpitudinis ,
convenit & rationis dictamini confentaneum , vel juftitiæ , quæ actionum humanarum comites
& in id quod impune fit. Atque hoc fenfu affiduæ. Nec ftatuendum fruftra homini con-
fumpto juris vocabulo multa licita in foro hu- fcientiam ejufmodi inditam, quæ cum doceret
mano , quæ in foro confcientiæ illicita ; quoad atque informaret , quid rectum ac juftum , bo-
jus externum vocat Auctor , quod non ratio , fed num vel malum eft , quid decet in dictis factif-
mali mores & prava confuetudo introduxerunt ; que , qui ordo & modus fervandus , ut rationi
quamobrem alibi diximus perperam juris nomi- refpondeant actus noftri. Verum obligatio no-
ne venire. Cum vero Auctor hoc fenfu fum- bis imponit, qua tenemur in totius vitæ curfu
Aptó juris vocabulo multa bellum gerentibus far- fequi , quod naturæ, id eft , recta rationi con-
gitur , quæ ad confcientiæ dictamen tanquam ad fentaneum , & proinde juftum ac rectum eft ,
Lydium lapidem examinata a recti regula devia- fugere vero quod turpe ac malum eft. Cujuf-
re dictaret ratio , & proinde homo naturam du- modi obligatio nulla ratione tolli poteft, quia
cem fequens exiftimaret illicita: nihil enim opor- moralis eft , & proinde difpofitioni humanæ non
tet hominem naturæ obtemperantem agere vel fubjacet, ut alibi difputavimus fatis prolixe. At-
fufcipere , quod a ratione vel æquitate alienum que hæc obligatio locum fibi vindicat in omni-
£ bus
 CAPUT X. S1. 111. 141

bus humanis negotiis , atque nulla habita ratio- præbeant, tum etiam ne ferarum inftar in ho-
ne ſtatus vel conditionis , in qua collocati mor- Ites fæviant, & juftum puniendi modum exce-
tales , omnes adftringit ad fui obfervantiam ; dant , fed femper æquitate fummum jus tempe-
procedit enim a fummo legiflatore Deo, cujus rent , ne in fummam injuriam convertatur cau-
imperium eft in ipfos Reges. Quamobrem nec fæ juftitia. Quamobrem non quid licitum , quia
gentium mores, nec civiles aliquid permittere in foro humano impunitum , fed quid confcien-
vel præcipere poffunt , quod a recti regula, id tia & recta ratio permittat , refpiciendum tum
eft, rationis dictamine exorbitaret , ita ut falva Principi , tum gregario militi imcumbit. Non
confcientia, & falvo naturali pudore , id eft , mali gentium mores jus faciunt , fed quod ra-
boni & æqui fenfu , ab aliquo fufcipi & in actum tio inter homines conftituit , re&
te juris gentium
deduci poffit. Oportet ut confcientia & recte nomine infignitur. Belli jura ad rationis dicta-
rationis dictamen fit moderatrix actionum no- men examinari debent , & ab ea formam acci-
ftrarum , quod ea fuadet agendum fequi , quod pere. Quamobrem non ultra rapinis & cædi-
diffuadet fugere. Juxta ejus dictamen totius vi- bus fæviendum , quam naturali lege conceffum ;
tæ curfus inftitui debet & moderari , quam re- idque qufa non definitum jure humano , cujuf-
gulam agendi fi quis obfervat , & ad eam vitæ que pudori & confcientiæ relictum videtur. Ea
inftitutum componat , nihil licitum ftatuit , ni- itaque in confilium adhibita , nunquam a juſti-
fi quod pium ab omni parte , id eft , rationi & tiæ & æquitatis regula aberrabimus. Vid. qua
æquitati conveniens. Quod enim licitum qua- cap. 4. annotavimus. Tollit quidem bellum
tenus impune fit in foro humano , fibi illicitum jura focietatis & naturæ officia ; verum non tol-
merito ftatuit vir bonus naturam ducem fe- lit penitus omnem humanitatem , æquitatem ,
quens , multo magis Chrifti doctrina imbutus. pietatem , juftitiam & fidem , nec homines con-
O quam optandum effet , ut Reges & Princi- vertit in belluas , quibufcum nullum jus inter-
pes, qui fæpius adco temere ad arma concla- cedit , nec ulla officiorum habetur ratio. Non
mant, tum etiam illi , qui caftra fequuntur & abfque ratione in proverbium abiit, quod omne
militiæ operam navant , hanc fibi agendi nor- nimium vertatur in vitium , tollit jura focietatis
mam præfcriptam fequerentur , profecto nec & nature officia , quatenus ubi vis & armis
tam facile ad bellum fociis inferendum ruerent , certatio , amicitiæ & focietatis humanæ leges
nec tam amplam in hoftes fæviendi fibi licenti- filent , quæ ad eam colendam & tuendain per-
am quafi jure gentium conceffam ftatuerent , tinent. Verum manet tamen aliqua inter bel-
quæ potius malis moribus & pravæ confuetudini , ligerantes juris communio , quatenus enim ho-
quam juri gentium proprie dicto fuam debet ori- mines erga fe invicem obfervare tenentur natu-
ginem. Sane non eft res exigui momenti vi ræ quædam officia , quæ in quocunque vitæ fta-
& armis humanam focietatem & cognationem il- tu fibi locum vindicant , hominem qua homo
lam naturalem , quæ homini cum homine & ad fuorum obfervantiam adftringentia. Et huc
genti cum gente intercedit , difrumpere , & fpectat quod ait Senec. lib. 1. de Clem. cap. 18 .
proximi , quem eodem quo nofmetipfos amore Cum in fervum omnia liceant , eft aliquid quod in
amplecti natura præcepit , fanguinem profunde- hominem licere commune jus animantium vetet ,
re, & vitæ ejus infidiari , bona diripere , & quia ejufmodi natura eft. Non inficior ob ma-
vitæ tuendæ fubfidia , & innumeris calamitati- jus malum evitandum quandoque in focietate ci-
bus , quæ bellum fecum trahit , involvere. vili quædam permitti, quæ non omni ex parte
Quamobrem non temere fufcipiendum bellum , cum ratione & officiis a natura præceptis con-
fed prius deliberandum num juftitiæ fubfit cau- fentiunt , verum cum neceffitas omnem legent
fa; nec illico tamen arma arripienda , fed ten- frangat , huic etiam adfiftit ratio , & quantum
tandum an per difceptationem obtinere poffu- poteft fubvenit. Cum enim natura maxime
mus , & fruftra mollioribus adhibitis remediis , favet focietati civili , utpote quæ ad conferva
neceffitate exigente , ad vim & arma tanquam tionem humani generis multum confert , etiam
extremum remedium confugere licet homini approbat omnia media quæ ad illam focietatem
Chriftianorum facris initiato . Sed cavendum tuendam neceffaria videntur. Hinc quædam
nobis ne juftam præbeamus caufam alteri ad bel- funt juris naturæ præcepta fimpliciter, quæ abf-
lum fufcipiendum , dum injuriam focio illatam , que ulla ratione per fe obligandi vim habent"
vel damnum datum reparare recufamus , vel quovis tempore & loco , quæ nullam omnino
fuum ipfi tribuere denegamus. Quamvis enim difpenfationem admittunt , alia refpiciunt ftatum
defenfio fui jure naturæ licita , illicita fit quo- hominis civilem , atque difpenfationem admit-
ties jufta offenfio. Monitos igitur velim Reges , tunt , quatenus focietatis confervatio & fabrica
& omnes , penes quosfummum rerum arbitrium , eam efflagitat. Verum de iis alibi fatis prolixe
magiftratus, tum etiam cives & fubjectos , ne difputavimus , quamobrem non immorabimur
temere abfque jufta caufa ad arma & vim proce- diutius huic materiæ explanandæ.
dant, & humano fanguini profundendo caufam

111. Primum ergo dicimus , fi belli caufa injufta fit , etiamfi bel-

lum folenni modo fufceptum fit , injuftos effe interna injuftitia omnes

actus qui inde naſcuntur : ita ut qui fcientes tales actus operantur , aut
ad
$ 3
 142 LIBER ILL S. III. IV.

1 Cor.vi. ad eos cooperantur , habendi fint in eorum numero qui ad regnum

10.
Libro cœlefte
tia fine poenitentia
, fi tempus pervenire
& copia fuppetat non poffunt.
, omnino Vera
requirit autem
, ut is qui pœniten-
damnum
pracepto-
rum legis dedit , five interficiendo , five res corrumpendo , five prædas agen-

præcepto
jubente do , id ipfum refarciat. Ideo Deus negat grata fibi effe jejunia eorum
XVI.
qui non jure captos detinebant
2010 " : & Ninivitis Rex indicens juftitium

præcipit ut rapina manus vacuefaciant ,

naturæ ductu agnofcens fine
1
Jon. 11 , tali reftitutione pœnitentiam fictam & inanem fore. Atque ita vide-
JO.
mus fentire non Judæos tantum & Chriftianos , fed & Mahumetiftas.

COMMENTARIUS.

Ellum duplici fenfu juftum dici poffe , no- fti effe incipiant interna juftitia , quia jam fcien-
Bellum
vimus lib. 1. cap.3. & lib. 2. cap. 4. ra- tes tales actus operantur. Rei autem facti apud
tione caufæ ex qua fufceptum , & folennitatum Deum operando aut cooperando tales actus ,
quæ adhiberi folent. Sic juftum bellum dicitur abfque vera pœnitentia regnum cœlefte per-
quod folenne ; folenne vero quod indictum & venire nequeunt ; raptoribus enim accenfentur in
fufceptum auctoritate & mandato fummorum Epift. 1 ad Corinth, cap. 6. 10. Manet enim rea-
imperantium , penes quos fumma in civitate tus ufque ad feriam veræ pœnitentiæ functio
poteftas , & proinde pacis bellique arbitrium . Ita- nem ; vera autem pœnitentia requirit , ut is qui
que juftum bellum dici poteft , quamvis non damnun dedit quocunque modo idipfum repa-
jufta ex caufa indictum , modo fufceptum ab ret. Itaque cum vera pœnitentia pari pallu
co cui belli gerendi poteftatem jus gentium ambulat, reftitutio carum rerum quæ injufte pro-
concedit ; vel juftum dicitur bellum ratione ximo ablata , & reparatio damni ipfi injufta ex
caufæ , vulgari fcilicet fenfu ; quamvis non ju- caufa illati , hic eft veræ poenitentiæ effectus.
ftum effe quandoque poffit ratione rituum & Imo remiffio peccatorum & falus fufpenduntur
folennitatum, quæ adhiberi in bello folenni fo- a reftitutione rei mala fide ablatæ , non quidem
negative
lent. Oportet bellum utroque fenfu juftum tanquam ab opere pofitive bono , fed
effe , ut interna , juftitia jufti fint actus omnes malo. Ezechiel. 33 : 15. Si autem dixero impio ,
qui inde fequuntur. Quamvis bellum folen- inquit Jehova , morte morieris , egerit pani-
ne juftum fit , licet caufæ juftitia deftitutum , tentiam a peccato fuo , feceritque judicium & ju-
& proinde eofdem producit effectus in foro hu- ftitiam. Et pignus reftituerit ille impius , rapi-
mano , qui ex bello utroque fenfu jufto locum namque reddiderit , &c. vita vivet & non mo-
habent , attamen in foro confcientiæ five divi - rietur. Hanc reftitutionem ad expiandum inju-
no omnes actus, qui ex ejufmodi bello nafcun- ftum actum neceffariam non ex divina revelatio-
tur, injufti , quia carent interna juftitia , quæ ne duntaxat , fed & ex naturæ lumine & ductu
apud Deum reos facit , qui fcientes tales actus perfpicere potuere gentiles. Præcipit enim ju-
operantur , aut ad eos cooperantur. Recte addit ftitia expletrix five commutativa , quæ omnibus
fcientes ; quippe poteft quis opinionis errore gentibus faltem moratioribus nota , ut fatisfiat
juftam belli fufcipiendi caufam fibi fingere , cuique pro eo, quod ab altero poterat exigere ,
quæ tamen penitius infpecta injufta eft. Et fcil. ut cuique tribuatur quod ei competit , quod
proinde licet bellum per fe quidem injuftum fit , fuum eft. Quod vero alteri injuſte ablatum ,
jufte tamen geritur. Quippe ad hoc, ut inju- ejus manet , quamobrem reftituendum ei jufti-
fte geratur, requiritur fcientia ejus , qui bellum tia expletrix præcipit. Ipfa enim natura ratio .
fufcepit. Quamdiu quis in eadem opinione exigit , que eft lex divina & humana , cui parere
confirmatus , bellum gerit, omnes actus jufti , qui velit ( omnes autem parebunt , qui fecundum
& bona confcientia effectibus , qui in bello naturam volent vivere ) nunquam committet ut
utroque fenfu jufto locum habent , gaudere po- alienum appetat , & id, quod alteri detraxerit ,
teft ; tum etiam qui huic bello operam navant , fibi affumat , tefte Cicerone 3. offic . Veram au-
in confcientia tuti non funt ; verum illico, poft- tem poenitentiam in nobis operatur Deus , nec
quam erroneæ fuæ opinioni confcii facti abfti- ea naturæ vis.
nendum a vi & armis , quin omnes actus inju-

Silv. in IV. Ad reftitutionem autem tenentur , fecundum ea quæ genera-

in verbo
bellum liter a nobis alibi explicata funt , belli auctores , 、 five poteftatis jure ,
,
p.1.7.10 . five confilio , de his fcilicet omnibus quæ bellum confequi folent :

etiam de infolitis , fi quid talejufferunt aut fuaferunt , aut cum impe-

( 12.
dire
 CAPUT X. S. IV. V.
143

dire poffent non impedierunt. Sic & duces tenentur de his quæ fuo du- Cover. it.
tu facta funt : & milites in folidum omnes qui ad actum aliquem com- S.ii.n.8.
&
Leff.lib.
munem , puta urbis incendium , concurrerunt : in actibus dividuis pro 1.1 .
dub.4.
damno quifque cujus ipfe caufa unica , aut certe inter caufàs fuit.
Addel.
V. 1. Neque admittendam putem exceptionem quam nonnulli ad- vulgatis

ferunt de his qui aliis operam navant , fi modo in ipfis aliquid hæreat sfiduo.

culpæ : ad reftitutionem enim fine dolo culpa fufficit. Sunt qui viden- tis.
D.defr
Silv.
tur exiftimare res bello captas , etiamfi jufta belli caufa non adfuerit , d. loco

reddendas non effe , eo quod bellantes inter fe cum bellum inierunt num. ie:
Vafq.lib.
ifta capientibus donaffe intelligantur. Sed nemo fuum jactare temere I.con-
præfumitur : & bellum per fe longe abeft a contractuum natura . Ut irov.Ill.

vero pacati populi certi quid haberent quod fequerentur , nec bello 27
...
. Mo-

implicarentur inviti , fufficiebat introductio externi , de quo diximus , lin .difp.

dominii , quod cum interna obligatione reftitutionis poteſt conſiſte- ut
118.9
vero. .
re. Atque id illi ipfi auctores videntur ftatuere in jure captivitatis per-
fonarum. Ideo Samnites apud Livium , res hoftibus in præda captas , quæ Lib. 1x.

belli jure noftræ videbantur , remifimus. Videbantur ait , quia injuſtum id Lib. vir.

bellum fuerat utjam ante agnoverant Samnites .

2. Non diffimile eft quod ex contractu fine dolo inito cui ineft in- Videfu-
pra,l.ii .
æqualitas , jure gentium nafcitur facultas quædam cogendi eum qui.11.

contraxit ad implenda pacta : nec eo tamen minus qui plus æquo fti-

pulatus eft rem ad æqualitatem reducere ex probi ac pii hominis offi-

cio tenetur.

COMMENTARÏ US.

D reftitutionem primo tenentur , quorum bent , & imperio & juffu fuperioris parere ne-
Auctoritate bellum fufceptum & indictum, ceffe habent. Quippe qui juffu judicis aliquid fa-

& cujus aufpiciis geritur , deinde etiam qui fua- cit , non videtur dolo malofacere , qui parere ne-
dendo Principem ad arma capienda & debellan- ceffe habet. Is enim damnum dat quijubet dare :
dos finitimos impulerunt. Hi tenentur ad re- ejus vero nulla culpa , cui parere neceffe fit. 1.
parationem damni , quod vel in ipfo belli actu 167. 169. ff. de R. J. Verum quemadmodum
vel occafione belli quis patitur , & etiain de in- jus civile vel humanum non poteft tollere vel
folitis, fi quid tale jufferunt. Imo etiam eo ca- abrogare aut immutare ea quæ funt juris natu-
fu , inquit doctiffimus Zeiglerus , quando illud ralis , quod perpetuam & indiſpenſabilem ob-
infolitum infpecie non jufferunt , fed anfam tantum ligandi caufam habet , tum etiam quia pro-
dederunt , injuftum bellum decernendo , aut juftum cedit a fummo legiflatore cui etiam Reges &
injufte gerendo. Qui enim rei illicita operam dat , Principes parere neceffe habent. Leges atque
caufa eft eorum omnium , qua vel directe vel in- mandata quæ civibus imponuntur cedunt legi-
directe exinde fequuntur. Sic & duces tenentur bus & juffis fupremi rerum arbitri , ita nec leges
de his quæ fuo duetu & imperio facta funt , civiles cives vel fubjectos folvere poffunt juris
arg. 1. 37. ff. ad legem Aquil. & milites ad re- naturæ vinculo , quo adftringuntur fefe compo-
ftitutionem tenentur de his quæ bellum confe- nere ad normam & regulam quam ipfis ratio di-
qui folent , & quidem in folidum eo cafu, atat in vitæ curfu obfervandam , quorum refpe-
quem adducit Auctor. In actibus dividuis , &
tu Rex ipfe ejufdem conditionis , cujus finguli
quos fingulatim faciunt , tenetur quifque pro da- cives; jus divinum feu naturale eft jus æquum
mno cujus ipfe caufa unica , aut certe inter cau- quod pari obligatione Reges ac Principes fummo-
fas fuit. Opus enim quod a pluribus fit , fin- que in dignitatis gradu collocatos, atque ex infima
gulos in folidum obligat. . 15. §. 2. ff. quod vi fæce plebis homines adftringit ad fui obfervan→
velclam 1.51 . in fin.ff.ad leg. Aquil. Vid. quæ tiam. Quamobrem licet fe legibus folutos ja-
annotavimus lib. 2. cap. 17. Quibufdam tamen &
tent Reges , hifce tamen fe alligatos profiteri
nimis durum videtur quod illi etiam ad reftitu- neceffe habent, quibus cum femetipfos folvere
tionem obligantur , qui minifterium fuum præ- nequeunt , utique nec fubjectis quid imperare
poffunt
 144 LIBER IIL S.V.

poffunt cum efficacia , quod cum jure divino | curator excufatur , fi quid juffu domini delin-
non confentit. quat , præfertim in atrocioribus criminibus, fi
Regum timendorum in proprios greges, quem occiderit , five de poffeffione vi detrufe
Reges in ipfos imperium eft Jovis. rit. l. 1. §. 13. ff. de vi & vi armata. Alii
ut canit Horatius lib. 3. od. 1. Quamobrem non exiftimant res belio captas , etiamfi jufta non ad-
videtur revera inobediens , qui juffis fuperioris fuerit belli caufa , reddendas non effe , quia ju-
juri divino contrariis obtemperare recufat , quia fto belli titulo jure gentium introducto quæli-
obligandi vi deftituti , præterquam quod im- tæ; cum autem jus gentium nitatur tacito gen
perium humanum divino fubordinatum. Quam- tium confenfu , bellum vero juris perfequendi
obrem etiam obfequendi obligationes ex utro- caufa inter eos , qui fuperiorem non agnofcunt
que defcendentes fibi fubordinatæ , ita ut illæ eodem jure introductum , fequitur omnes belli
hifce cedere debeant , fi in uno eodemque fub- effectus in eodem confenfu five tacita conven-
jecto non bene conveniunt. Idque juxta naturæ tione fundari , quorum in numero ut dominium
ordinem , ex quibus perfpicimus ad ea , quæ rerum , quæ in jufto bello , id eft , folenni , ut
per fe injufta & moraliter illicita funt ( id vero alibi annotavimus , capiuntur ex hoftibus capien-
genus omnia , quæ immediate ex jure divino ne- tis fierent. Fieri autem ejus non poffunt , nifi
ceffario five naturali abfoluto vetita ) nullain , ne fingamus gentes tacito quafi pacto conftituiffe ,
quidem exjuffu fuperioris obligationem civibus ut id haberet pars utraque , quod huic aut illi
imponi ; in eorum enim numero collocari debent , affignaret Mars communis & fortuna , ut inquit
quæ impoffibilia , & proinde quæ nullam obli- doctiffimus Gronovius . Nec multum aberrare
gationem pariunt. Quamobrem ipfe Auctor a vero eos exiftimo , qui in hanc opinionem ad-
lib. 2. cap. 26. At fi edicitur civibus vel fubje- ducti. Quippe cum gentes inter fe quafi tacite
&
tis , ut militent , quod fieri folet, fi quidem conveniffe cenfeantur , ut dominii acquirendi
conftat ipfis injuftam effe belli caufam , abftine- juftus & legitimus modus effet captura rerum
re omnino debent. Deo potius obediendum hoftilium nulla habita ratione juftitiæ caufæ
quam hominibus. Vid. annotat . Non inficior qua belli auctores bellum indicere fuere impul
in foro humano eum , qui juffu fuperioris in civi- fi , modo effet folenne , id eft , fufceptum ab
tate damnum dat , culpa eatenus vacuum effe , eo qui belli gerendi poteftatem habet , & legi-
quatenus auctoritas fuperioris eum ab omni pœ- time denunciatum. Hifce enim requifitis &
na immunem , & refarciendi damni dati neceffi- folennitatibus concurrentibus , bellum juftum
tate abfolvit a ratione enim maxime alienum dicitur , & proinde dicendum videtur , domi-
effet, ut judex eum fontem declararet , qui man- nium rerum , quæ ex hoftibus capiuntur in bel-
dato & juffui ejus obfequens , minifterium & lo jufto five folenni , indiftincte acquiri capienti-
operam damno dato præbuit. Verum judicis bus , quod eo fenfu intelligo , quatenus domi-
mandatuin non tutum in foro confcientiæ præ- nus , qui rem fuam bello amifit , perfecto jure
ftat actorem , fed apud Deum in reatu manet , nequit a capiente vel poffeffore eam vindicare ,
donec vera ductus poenitentia damnum fi refar- vel ejufdem reftitutionem petere , quia domi-
cire nequit , faltem ad refarciendum fe prom- nium jufto titulo jure gentium & proinde con-
ptum ac paratum confitetur , ac Deum acerri- fenfu & tacito quafi facto introductum acquifi-
mum peccati vindicatorem quam ardentiffimis tum , cui obtemperare neceffe habent gentes ac
precibus fatigat , ut velit fibi condonare , quod nationes omnes , tum etiam cujufque gentis fin-
confcientiæ dictamine edoctus de officio fuo , gula membra. Quamobrem in foro humano
non præftiterit fummæ Jehovæ juffis & manda- pro jufto & legitimo poffeffore & domino ha-
tis debitum obfequium. Nec dubito quin leges bendus , qui jure belli dominium rerum , quæ
ftatim allegata cum hac reftrictione intelligi de- ex hoftibus captæ , fibi acquifivit. Vid. quæ an-
beant. Si mandatum judicis nihil contineat , notavimus cap . 6. §.6. Verum an non aliqua-
quod per fe illicitum , ci parendum , & hoc tenus confcientiam gravat actus, & in foro po-
fenfu qui juffui judicis non paruit , non poteft do- li malæ fidei poffefforem conftituat , qui con-
lo carere , l. 199. ff. de R. J. cum enim juris fcius injuftitiæ caufæ , bellum fufcepit , vel ei ge-
naturæ non ignarus fuit Paulus Jurifconfultus , rendo operam navant? Vid. quæ commentati
non potuit ipfum fugere , rationem dictare ea d. 1. Sed hifce addenda quæ ad folvendam ob-
quæ per fe illicita efle vetita jure naturæ , & jectionem ibidem adductam pertinent. Quam-
proinde factu impoffibilia , quamobrem nec vis gentium jus concedens cuique dominium re-
cum obligandi efficacia a judice vel fuperiore rum , quæ jure belli ex hoftibus capiuntur , nul-
imperari aut mandari poffe fubditis , quæ jus na- la habita ratione caufæ , num jufta vel injufta
turæ vetat. Imo rationis dictamine edoctus re- fit , neceffitate exigente , & proinde etiam in
fpondit Alphenus : Servum non in omnibus rebus jure naturæ quatenus ad focietatem hominum in-
fine pæna domini dicto audientem effe debere , inter fe refertur , fundatum , agentem omni cul-
iis fcilicet, quæ per fe illicita & jure naturæ ve- pa vacuum utpote jure fuo utentem pronunciat,
tita: ficuti fi dominus hominem occidere , aut fur- & juftum poffefforem ob intervenientem taci-
tum alicui facere fervum juffiffet. Quare quam- tum confenfum domini , cui jure belli erepta
vis domini juſſu fervus piraticamfeciffet , judicium res fua , in capientem transferentis dominium
in eum poft libertatem reddi oportere , ftatuit Ju- rei captæ , & proinde eatenus confcientiam tran-
rifconfultus 1. 20. ff. de obl. & act. Ita nec pro- quillare poteft , dum juftumpoffefforem capien-
tem
 CAPUT X. S.v. 145
tem efficiat , tam in foro foli quam etiam poli , omnes homines conftituit a juftitiæ tramite "
habita ratione duntaxat ftatus humani generis & quatenus ad humanam focietatem tuendam per-
humanæ focietatis , cujus membra fumus. Qui- tinet , deflecti non videtur , & catenus tutus
cunque enim vitæ curfum ac omnes fuas actio- eft in confcientia tum etiam foro humano.
nes componit ad normam & regulam juris, tum Verum rationem juris conftituti indaganti faci-
naturalis tum gentium , quod ab eo quafi pro- le patebit , humanam naturam inquinatam in
genitum , quod focietati humanæ tuendæ præ- caufa fuiffe , quod multa jure humano permiſſa
fidet , & fingulorum hominum actiones quate- & conftituta , quæ cum juftitia divina non omni
nus ejuſdem membra moderatur ac dirigit , ut ex parte confentiunt , quamvis per fe conftitu-
ad unum eundemque finem , qui eft conferva- tio ejufmodi non injufta , cum relatione ad fta-
tio humani generis , colliment , recte ac jufte tum humani generis , actio tamen ipfa non ab
vivere & agere dici poteft. Verum enim vero omni prorfus injuftitiæ macula ac labe intacta
cum homo non duntaxat eft natus ad colendam atque illibata coram Deo, quia occafione pra-
focietatem humanam , ut cum fui fimillimis eo- væ naturæ noftræ ejufmodi juris conftitutio inva-
dem modo vivat , quem amplecti decet univer- luit. Sic neceffitate exigente jus gentium con-
fæ hujus focietatis membrum & fubjectum , fed ftituit , ut quæ ex hoftibus caperentur , jure do-
etiam ad Creatoris gloriam celebrandam , fefe minii cederent capienti , in bello fcilicet juſto ,
componendo ad ejufdem omnium virtutum in- non ob caufæ juftitiam , fed folennitatum ob-
finite perfectiffimum exemplar , utpote cujus ad fervantiam : juftus itaque poffeffor & verus domi-
imaginem conditus , & proinde rectitudinem & nus ,. in quem jus gentium dominium transfert.
juftitiam coleret , in qua potiffimum imago Dei Imo accedit etiam confenfus tacitus domini ,
confiftit , atque ob iftius imaginis communica- quatenus juri gentium obtemperare devinctus ,
tionem Deus fummo jure homini neceffitatem etiam velle cenfetur , quod jus conftituit , imo
impofuit , ut cum ea conveniant , quæcunque idem jus alteri concedere , quo ipfe in alterum
vel cogitet, velit , vel agat. Quamobrem ut occafione data uteretur. Nemini autem injuriam
cœleftem fuam imaginem referat & Deo dignum facere videtur qui jure fuo utitur. Quamobrem
opus exiftat , totius vitæ curfus & omnes actio- licet belli ſuſcepti cauſa injuſta , attamen eo non
nes ad juftitiæ normam compofitæ effe debent. obftat quo minus jure gentium capienti cedat
Neque hac neceffitate ne quidem falva reve- dominium rei capta ; quippe ratio cur jus gen-
rentia fummo Numini debita Deus ipfe creatu- tium capienti dominium addicit , non in jufta
ram rationalem abfolvere poteft , quin feipfum belli fufcipiendi caufa , fed jufto bello , id eft ,
abnegaret. Quamobrem ratione cœleftis origi- folenni gerendi & indicendi modo fundata. Ita-
nis , & proinde divini imperii , quod originis que ad dominium legitimo modo & jufto titulo
effectus, homo tanquam fanctius animal , fan- acquirendum fufficit quod bellum eft folenne.
&
tiorem vitæ modum amplecti debet , quam il- Abfolvit itaque jus gentium , tum etiam natu-
le eft , quem focietas humana & jura a ratione ræ , quatenus ex eodem cum relatione ad ſta-
& confenfu gentium , quatenus ad illam relatio- tum humanum derivatum capientem omni pror-
nem habent , profecta , exigere videntur. Poffus culpa & dolo , atque juftum poffefforem effi-
funt homines difponere de iis , quæ fui juris funt cit tam in foro humano quam confcientia. Ve
& fori humani , neutiquam vero quæ funt fori rum non attendit fupremus legumlator , quid
divini. Neceffitate exigente jura quædam in- juris prava hominum natura fuadet majoris mali
troducta , cui caufam præbet humana natura ad evitandi caufa , circa acquirendum rerum domi-
omnia vitia prona , quæ homini quidem agendi nium introducere : verum quid obfervandum
regulam & normam præfcribunt, quamdiu pars fanctitas & juftitia fua exigit ab homine ; pof-
focietatis humanæ , atque ad eam vitæ inftitu- funt homines juri fuo renunciare & de bonis
tum componendo, jufte & honefte vivere dicitur , pro arbitrio difponere , verum de jure divino
ob convenientiain vitæ fuæ cum juris regula , nihil quidquam remittere. Itaque licet quæ ju-
qui neutiquam nomen illud meretur , fi cum il- re gentium juftus poffeffor & dominus rei ,
la rectitudine conferatur quam divina juftitia exi- quam cepit ex hoftibus jure belli ; in foro divi-
git , in foro tamen confcientiæ non minus , quam no tamen malæ fidei poffeffor remanet , fi bel-
humano juftus appellari meretur , verum quia lum injuftum : nullum enim bellum juftum co-
peccati labe infecti omnes actus humani , co- ram Deo nifi jufta ex caufa fufceptum. Quam-
ram Deo nequaquam jufti per fe , fcilicet qua- obrem & injufti omnes actus qui inde nafcun-
tenus profecti ab homine juftitia & rectitudine tur , quia interna juftitia deficit , quamobrem
illa , quæ Deo placet , deftituto. Sic etiam in nec gentium jus quamvis ex tacito pacto & con-
vindicandis delictis , & puniendis reis , ea quæ fenfu profectum , & proinde etiam dominium
fori humani diftinguenda ab hifce quæ fori funt rei capta ex eodem jufto titulo ad capientem
divini : licet enim reus poenas, quas meritus , videatur , attamen capientem apud Deum reum
dederit, & proinde fatisfecerit juſtitiæ humanæ, conftituit , tanquam rei alienæ poffefforem , qui
in reatu tamen manet apud Deum dandum vetat omnem rei alienæ contrectationem , five
enim Cæfari quæ Cæfaris funt , & Deo quæ clam, five per vim fiat. Aliena autem res eft ,
Dei. E quibus præmiffis concludimus , quod quæ abfque jufto titulo penes me eft ; atqui
ille , qui utitur facultate & jure , quod rationis omne bellum non ex jufta caufa fufceptum in-
dictamen exigente neceffitate humana inter juftum coram Deo; ergo nec jure ejufmodi bel-
T li
 146 LIBER IH S.V.
v. VI .

li dominium rei captæ acquiri poteft falva ab | injufti , tali injuftitia injufti funt omnes actus ,
omni parte confcientia. Confcientia nullum qui in bello , cujus caufa injufta , licet folenni
aliud tribunal præter divinum habet ; in foro modo fufcepto , & proinde actorem reum apud
divino de interna actus juftitia vel injuftitia co- Deum facit , in quo reatu tamdiu manet , do-
gnofcit fummus judex , qui interiora mentis ar- nec , ut ftatim annotavimus , vera pœnitentia
cana infpicit , atque reum peccati ipfa confcien- ductus refarciat damnum, quod dedit , five in,
tia tefte convincit. Quamobrem omnino tutus terficiendo , five devaftando & diripiendores ho-
effe nequit in foro confcientiæ , cujus actus non ftium : nihil enim juri fuo Deus nec vult nec
refpondent juftitiæ & rectitudini morali , quæ poteft detrahere. Hinc nec pepercit unigenito
interna vocari folet; qua deficiente omnes actus fuo , ut juftitiæ fuæ fatisfieret.

Videfu- VI. 1. Sed & qui damnum ipfe non dedit , aut fine omni culpa de-
pra. Lib. dit , fed rem bello injufto captam ab alio penes fe habet , tenetur eam
II. C.IO.
reddere , quia cur alter ea carere debeat nulla cauſa fubeft naturaliter

jufta , non confenfus ipfius , non malum meritum , non compenfa-

Lib. VI. tio. Non aliena ab hac re hiſtoria eft apud Valerium Maximum : Po-
c. 5.
pulus , inquit , Romanus cum P. Claudius Camerinos ductu atque aufpiciis fuis

captos fub hafta vendidiffet , etfi ærariumpecunia , fines agris auctos animadvertebat ,
tamen quia parum liquida fide id geſtum ab imperatore videbatur , maxima cura

Liv .lib. conquifitos redemit & prædia reftituit. Similiter Phocenfibus Romanorum
XXVIII . decreto reddita libertas etiam illa publica & qui erepti erant agri. Et
Liv.lib.
XLII. poftea Ligures qui a M. Pompilio venditi fuerant reddito emtoribus
Lib. pretio reftituti funt in libertatem , bona quoque reddi curata. Idem

XLIII . de Abderitis decrevit Senatus , addita caufa , quod injuftum bellum

illatum iis effet.

2. Poterit tamen , fi quid fumtus aut operæ impendit is qui rem te-

net , deducere tantum quantum domino valebat adipifci defperatam

poffeffionem , fecundum ea quæ alibi explicata funt. Quod fi rei pof-

feffor culpæ exfors eam confumferit aut alienaverit , non tenebitur ni-

fi in quantum cenferi poteft locupletior factus.

COMMENTARIUS.

Uftitia & æquitas ei innixa fuadet , ut etiam | minium acquirere fibi nequit , interna juſtitia :
Jille , qui damnum non dedit , fed rem bello tranfit enim res cum vitio ei cohærente , & pro-
injufto captam penes fe habet five titulo one- inde poffefforem in eodem ftatu collocat , in quo
rofo five lucrativo , eam reddere teneatur, quin ille eft , qui primo cam cepit. Hoc id ipfum
fiat particeps ejufdem injuftitiæ ; imo quemad- confcientiæ dictamen edocuit gentes faltem mo-
modum rei furtivæ cohæret vitium furti , quod ratiores , ut alibi ex Cicerone demonftravimus.
non purgatur, nifi res in domini poteftatem re- Verum ab altera parte æquitas etiam fuadet , ut
vertatur , & proinde nemo ejufdem juftus do- fi quid fumptus aut operæ impendit is , qui rem
minus fieri poteft , quocunque eam accipit titu- penes fe habet , deducere tantum poterit , quan-
lo , in foro fcilicet confcientiæ , fed eam jufto tum domino valebat adipifci defperatam poffef-
& vero domino reddere tenetur. Ita etiam qui fionem. Vid. quæ annotavimus lib. 2. cap.
poffidet rem injufto bello captam , ejufdem do- 10. §. 9.

1 8

CAPUT
 CAPUT XI. S. I. 147

CAPUT XI.

Temperamentum circa jus interficiendi in bello juſto .

I.TN bello juſto actus quofdam interna juftitia ca- gravius admiferint, &fenibus.
rere, quod exponitur : X. Parcendum & his qui facra aut literas tantum
II. Interfici qui poffint fecundum juftitiam inter- curant :
nam. XI. Et agricolis :
III. Ob infortunium neminemrečte interfici , ut qui XII . Et mercatoribus ac fimilibus :
coacti partes fequuntur: XIII. Et captis :
IV. Nec ob culpam mediam inter infortunium XIV. Recipiendos qui dedere fe volunt fub aquis
dolum : cujus natura explicatur. conditionibus.
V. Diftinguendos auctores belli ab his qui fequun- XV. Parcendum & his qui fine conditione ſe de-
tur. diderunt.

VI. In ipfis auctoribus diftinguendas caufas proba- XVI . Hac ita vera nifi grave delictum anteceffe-
biles ab improbabilibus. rit: quod quomodo accipiendum.
VII. Etiam moriem meritis hoftibus fape pœnam XVII. Delinquentibus ob multitudinem recte par-
rete condonari. ci.
VIII. Cavendum quantum fieri poteft ne innocen- XVIII. Non occidendos obfides nifi ipfi delique-
tes , etiam prater propofitum occidantur. rint.
IX. Pueris femper parcendum : fœminis nifi quid XIX. Abftinendum ab omni dimicatione inutili.

1.1 . Ed nec in bello jufto admittendum eft quod dicitur , Lucanus.

Omnia dat qui jufta negat .

Melius Cicero : Sunt quædam officia etiam adverfus eos fervan- Off. 1 .

da a quibus injuriam acceperis. Eft enim ulcifcendi & puniendi

modus. Idem laudat vetera Romanorum tempora cum exitus bellorum Off. 11 .

erant aut mites aut neceffarii. Crudeles vocat Seneca qui puniendi caufam 11.de
habent , modum non habent. Ariftides Leuctrica prima : isı yaę , isı xal dµv- Clem.

cap.4.
νομένες αμέτρως ἀδικεῖν . Καν τις οἷς τὰς τιμωρίας αναπληροῖ , πρὸς τ' αδικήματα τέτοις ὑπερξῇ δεύ- Cap. 4.

Tεpos , apxes Táxiv. Poffunt fane , poffunt etiam qui fe vindicant injufti effe fi mo-

dum excedant. Nam qui in puniendo progreditur ad id quod iniquum eft , fe-

cundus eft injuriæ auctor. DePonte.

Sic , Ovidio judice , rex quidam
cæde nocentum

Se nimis ulcifcens exftitit ipfe nocens .

2. Platzenfes in Ifocratea oratione quærunt : si dixaóv isiv úæèg tyλixótwv

ἐγκλημάτων ὕτως ἀνόμος καὶ δεινὰς ποιεῖσθαι τὰς τιμωρίας ; an equum fit ob tantilla pecca-

ta tam graves & iniquas poenas exigere ? Idem ille Ariftides fecunda pro pa-
ce : μὴ τοίνυν ἀνθ᾽ ὅτων αυτές τιμωρήσεσθε , σκοπεῖτε , ἀλλ᾽ ὅσινας ὄντας καὶ τίνες ὄντες αυτοὶ καὶ

Tò μétpov Tñs tiµwplas : non hoc tantum refpicite quas ob caufas pœnas fitis exacturi ,

fed qui fint de quibus fumenda fit pœna , qui nos ipfi , & quis juftus pœna-

rum modus. Laudatur Propertio Minos :

Victor erat quamvis , aquus in hofte fuit.

Sed & Ovidio :

Leges captisjuftiffimus auctor

Hoftibus impofuit.

T 2 сом-
 R
BE
148 LI III S. I. II.

COMMENTARIU S.

MIMA Uia bellum humani generis hominem homini conciliabit , & in perpetuo
interitum accelerare vide- otio vitam tranfigere licebit. Verum cum na-
tur , tum etiam focietatem tura noftra ad quæcunque vitia prona fit , fem-
diftrahit , & innumeras ca- perque nitatur in vetitum , fæpius pacem cum
lamitates parit , eft res bello commutare neceffitate coguntur boni , uni-
maxime odiofa , & proinde ca juris fui inter eos , qui nullum fuperiorem
quamvis jufta ex caufa fuf- agnofcunt , præter femetipfos , perfequendi &
ceptum , reftringenda ma- confequendi ratio; nec ea vetita naturæ jure ,
gis quam extendenda fuifque cancellis circum- fed conceffa , fruftra tentatis benignioribus re-
fcribenda quæ geruntur in bello. Contra ra- mediis , jufte arma fufcipiuntur , fi in'iis unica
tionem juris naturæ introducta bella neceffitate fpes pofita. Iniquitas enim partis adverſajuſta
humana exigente , cui hominis multis vitiis de- bella ingerit , inquit Auguftinus de civ. Dei lib.
pravata natura caufam præbuit. Ferrei feculi 4. cap. 4. Merito Suetonius in Augufto cap.20 .
proles bellum , in exitium humani generis pro- eo Auguftum laudat , quod nulli geni fine juftis
ditum. Quamobrem non favendum , fed extir- ac neceffariis caufis bellum intulerit. Pontius ille
pandum potius, fi fieri poffet , fumina ope ni- Samnitum Dux penes Livium lib. 9. cap. 10. in-
ti quemque oportet , qui naturam vitæ ducem quit: Eft bellum , Samnites , quibus neceffarium ,
fequitur, & dignum focietatis humanæ mem- pia arma , quibus nifi in arms relinquitur fpes.
brum fe profiteri velit , imo eo ipfo quod natura Recte Auguftinus epift. ad Bonif. 207. Pacem
cuique impofuit neceffitatem , qua tenetur ad habere debet voluntas , bellum neceffitas. Verum
confervationem humani generis tuendam , ejuf- quamvis jufta belli caufa ad multis hoftem in-
modi adhibere media , quæ huic inferviunt , commodis afficiendum dat licentiam , ea tamen
quifque devinctus eft ad hunc finem confequen- fuas habet limitationes , & ne juftum modum
dum fuas operas conferre , & proinde fibi ca- excedat , ratio eadem , quæ bellum neceffarium
vere , ne caufam præbeat quæ ad bellum mo- fufcipere permittit , moderatur in bello jufta ex
vendum alteri juftam facultatem tribuit : id enim caufa indicto licentiam , quæ fi modum excedat
maxime pendet a cujufque vivendi ratione , quæ actum injuftum reddit , & injuftitiæ reum agen-
fi cum natura five recta rationis dictamine con- tem facit apud Deum, qui cum homine huma-
venit , atque ad ejus normam & regulam com- no modo agendum voluit. Eft enim ulcifcen-
pofita , omnis belli caufam facile e medio tolle- di & puniendi modus. Eft pæna modus ficut re-
re poteft qui naturam ducem fequitur , ne- rum reliquarum , & quadam mediocritas , ut in-
mini nocebit, qua ratione pax optima rerum quit Cic. Vid. quæ annotavimus cap. 4.

II. 1. Quando autem jufta fit interfectio ( inde enim nobis inci-

piendum eft ) in bello juſto ſecundum juſtitiam internam , quando

Vict.de non fit , ex iis intelligi poteft quæ capite primo hujus libri a nobis ex-

jurebelli. plicata funt . Interfici enim aliquem contingit ex propofito , aut ci-
n. 36.
43 . tra propofitum. Ex propofito jufte interfici nemo poteft , nifi aut
in pœnam juftam , aut quatenus abfque eo vitam & res noftras tue-

ri non poffumus : quamquam illud ipfum ob res caducas hominem

occidere , etiamfi a juftitia ftricte dicta non abeat , a caritatis tamen

lege difcedit. Pœna vero jufta ut fit , opus eft ut ipfe qui interfici-

tur deliquerit , & quidem tantum quod apud æquum judicem mor-
tis fupplicio poffit vindicari . Qua de re eo nunc minus differemus ,

quia quicquid ejus fciri oportet fatis explicatum arbitramur capite de

pœnis.

COMMENTARIVS.

Ocietas & cognatio naturalis , quam natu- , adjutorium natura homines produxit , ut fibi
Societ
ra inter homines conftituit , hominem ho- prodeffent , neutiquam vero nocerent, Quam-
mini quam arctiffimo vinculo devincit , adeo obrem primum juris naturæ præceptum , ne læ-
ut hominem homini infidiari fummum habea- damus focium , quod & charitas , qua proxi-
tur nefas : non enim in mutuum exitium , fed mum amplecti debemus , maxime vetat. Quid
autem
 CAPUT XI. S. II. III. 149

autem homini carius vita , res inæftimabilis , & occiderit , morte moriatur. Exod. 21. Sine
abfque vita quid profunt cæteræ res , quæ ad mifericordia & difpenfatione , fi fit a propofi-
bene beateque vivendum natura nobis largita. to , &præter jusac neceffitatem commillum . Nec
Quamobrem hominis vita omni jure munita ad- mirum quod invififfimum Deo homicidii cri-
verfus hominum inimicorum improbos conatus, men , utpote quo Dei imago , ad quem condi-
humani generis hoftes communes , qui aliorum tus homo , violatur. Hinc eum , qui homi-
vitæ infidiantur, & abfque jufta caufa hominem cidium perpetrare aufus , facrilegum effe , ait
interficere non curant , illi tanquam peftes ex- Philo , quod hominem Dei imaginem violet.
tirpandi ex hominum focietate , ut ab interi- Ex propofito itaque jufte nemo interfici poteft ,
tu vindicetur. Unde & Deus minatur , fe tan- nifi aut in pœnam juftam , aut noftri vel rerum
quam acerrimum homicidii vindicem fangui- noftrarum defenfionem ; uti annotavimus lib. 2 .
& 20. quæ hic repetere non lubet.
nem repofciturum a manibus homicide. Quam cap. 1.
obrem lege fancitum, ut , qui percuſſerit hominem ་

III. 1. Supra cum de fupplicibus ageremus ( funt autem ut in pace

ita & in bello fupplices ) difcrevimus áτínua xal ásínua , infortunium &

injuriam . Gylippus , eo quem ibi citare cœpimus Diodori Siculi loco ,

quærit , utra in claffe Athenienfes poni debeant , infortunatorum an

injuftorum : & pro infortunatis habendos negat qui ultro nulla lacef-

fiti injuria Syracufanis bellum intuliffent : unde infert cum fponte bel-
lum fufceperint , ferenda quoque ab ipfis belli mala . Infortunatorum

exemplum funt illi qui non hoftili animo apud hoftes funt , quales
Athenienfes temporibus Mithridaticis , de quibus fic loquitur Velle-

jus Paterculus : Si quis hoc rebellandi tempus , quo Athene oppugnatæ a Sulla Lib. 11 .
funt , imputat Athenienfibus , nimium veri vetuftatifque ignarus eft. Adeo enim
certa Athenienfuum in Romanos fides fuit , ut femper & in omni re quicquid fin-

cera fide gereretur id Romani Atticâ fieri prædicarent. Cæterum tum oppreffi
Mithridatis armis homines miferrime conditionis , cum ab inimicis tenerentur , op-

pugnabantur ab amicis , animos extra mænia , corpora neceffitati fervientes in-

tra muros habebant. Quæ pars poftrema ex Livio fumta videri poteft , Lib.xxvI .

apud quem Indibilis Hifpanus corpus duntaxat fuum apud Carthagi-

nenfes , animum apud Romanos ait fuiffe.

2. Nimirum , ut ait Cicero , omnes quorum in alterius manu vita pofita Pro

eft , fæpius cogitant quid poffit is cujus in ditione ac poteftate funt , quam quid Quinio.

debeat facere. Idem pro Ligario : Tertium eft tempus , quo poft adventum

Vari in Africa reftitit ; quod fi eft criminofum , neceffitatis crimen eft non vo-

luntatis. Atque hoc fecutus eft Julianus in cauſa Aquilejenfium , teſte

Ammiano , qui cum paucorum fupplicium narraffet adjicit , Refidui Lib. xx1 ,

omnes abierunt innoxii , quos in certaminum rabiem neceffitas egerat , non vo-

luntas. Ad Thucydidis locum de Corcyrenfium captivis venditis ve- Lib. 1.

tus commentator : τὸ ἥμερον τῷ ἑλληνικό τρόπο δηλοῖ , καὶ ὡς ἀπηνὲς μετὰ μάχην τὲς ἑαλως

κότας θανατῶν , ἄλλως τε καὶ δέλες τὲς μὴ μετὰ γνώμην οικείαν πολεμέντας . Oftendit clemen-

tiam dignam Græcorum ingeniis : durum enim poft pugnam captos occidere , fer-
vos præfertim , qui non fua voluntate bellum gerunt. Platzenfes in dicta ora-

tione apud Ifocratem : ἐ γὰς ἑκόντες ἀλλ' ἀναγκασθέντες αυτοῖς ἐδελεύομεν : non volen-

tes fed coacti illis ( Lacedæmoniis ) fervivimus . Idem de Græcis aliis :

τοῖς σώμασι μὲν ἐκείνοις ακολυθεῖν ἠναγκάζοντο , ταῖς δὲ εὐνοίαις μεθ᾽ ὑμῶν ἦσαν : illorum ( La-

cedæmoniorum ) partes corpore fequi cogebantur , animo vobifcum erant. He- Uran.
T 3 rodo-
 150 LIBER III S. III. IV.

rodotus de Phocenfibus dixerat : ἐμήδιζον εχ εκόντες , ἀλλ᾽ ὑπ᾽ ἀναγκαίης : Medo-

Lib. I.
rum partes fequebantur , non fponte fed vi neceffitatis . Zeldis , ut Arrianus

narrat , pepercit Alexander , ὅτι πρὸς βίαν ἔγνωσαν συςρατεῦσαι τοῖς βαρβάροις ,

Lib. XIII . quod coacti fuiſſent in partibus barbarorum . Nicolaus Syracufanus apud
Diodorum in oratione pro captivis : οἱ σύμμαχοι τῇ τῶν κρατέντων ὑπεροχῇ βια-
σθέντες , ἠναγκάσθησαν συςρατεύειν . Διόπερ εἰ τὰς ἐξ ἐπιβολῆς ἀδικήσαντας δίκαιόν ἐς, τιμωρεῖσθαι 9
τὲς ἀκεσίως ἁμαρτάνοντας προσῆκον ἂν εἴη συγγνώμης αξιόν. Socii vi imperantium ada&ti funt

militare : quare ficut par eft eos puniri qui data opera injuriam inferunt , ita

Lib.xxv . æquum eft ignofci his qui præter voluntatem fuam peccant. Sic & apud Livi-
um Syracufani Romanis fe purgantes ajunt , fe metu ac fraude turba-

Juftinus tis pacem oppreffam. Similem ob caufam Antigonus bellum fe cum

lib.
Cleomene non cum Spartanis habuiffe dicebat .
XXVIII.

COMMENTARIUS.

Iftinguendum etiam in bello jufto infor- nec ad pœnam , nec ad reftitutionem obnoxii
tuniuin ab injuria , ne infontes plectantur videntur. Qui vero fponte hoftem juvant , in-
& interficiantur. Hi enim omni culpa vacui fortunati dici nequeunt , fed fe ipfos hoftes fa-
nullam pœnam pati merentur : ciunt , & proinde hoftium loco funt habendi.
Injuria illud diftat infortunio Hinc annotat Alberic. Gentil. 1. 2. cap. 22.
Hoc cafus, illam quod voluntas efficit; quod excommunicantur Lateranenfi Concilio ,
ut ait Menander. Mifereri oportet , qui propter & rebus fpoliantur , & fervi etiam fiunt capien-
fortunam non propter malitiam in miferiis funt , tium , qui deferebant Saracenis merces aptas ad
inquit Cicero de invent. 2. Infortunati funt illi , impugnandos hoftes Chriftianos , aut naves quo-
qui non fua voluntate in parte hoftium fuerint, que fuas Saracenis juvandis præbebant. Vid.
corpore hoftiles , animi vero amici. Quod enim quæ cap. 4. annotata.
non fponte fit fortuna eft ; quod fponte confilii. Illi

IV. 1. Sed notandum eft , inter plenam injuriam & merum in-

fortunium medium fæpe aliquid intercedere , quod ex utroque quaſi

conflatum fit , ita ut actio neque mere fcientis & volentis , neque me-

re aut ignorantis aut inviti dici poffit.

2. Ariftoteles huic generi nomen pofuit auάua , Latine culpam

aliquam liceat dicere . Sic enim ille Moralium libro quinto capite de-

cimo : Eorum quæ fponte facimus , alia facimus deliberato , alia non delibera-
to.
Deliberato fieri dicuntur quæ præeunte confultatione quadam animi fiunt ,
quæ vero aliter , indeliberato. Cum ergo damni datio tribus modis in hominum

focietati contingat , ea quae ab ignorantia procedit infortunium dicitur , utfi quis

egerit quippiam non in quem exiftimabat , aut quod non putabat , aut non quo
putabat modo , aut non talifine : utfi quisfeferire non hoc inftrumento , non hunc
hominem , aut non hujus rei caufa credidit , fed evenit quod ipfe non propoſuerat ſi-

bi , puta vellicare voluit non vulnerare , aut non hunc , non hoc modo : Ergo fi ita

præter id quod expectaripotuit damnum detur , erit infortunium. Atfi ita ut exfpe-

Etari ac prævideri aliquo modo potuerit , fed non improbo animo , culpa erit aliqua ,
nam culpæ affinis eft qui infe habet agendi principium : qui vero extra , infelix. At

quoties quis id quodfacitfciensfacit , non tamen deliberato ; fatendum eft adeffe in-

juriam: ut que facere hominesfolent per iracundiam & perturbationes fimiles aut na-
turales aut neceffarias , nam qui ira commoti lædunt & culpam admittunt , ab inju-

ria non vacant : neque tamen injufti aut improbi dicuntur : atfi quis idem confulto
admittat , is vero improbus & injuftus recte nominabitur. 3. Me-
 CAPUT XI. S. IV. 151

3. Merito igitur quæ per iram fiunt cenfentur non exprovifofieri , non enim in-

cipit is qui ex ira quidfacit ,fed is qui iramprovocavit : atque eo fit ut fæpe injudiciis
rerum ejufmodi nonfactiſed legitimafiat quæftio , naſcitur enim ira ex eo quod quis in-

juriofe factum exiftimat. Non ergoficut in contractibus , an hoc factum fit difpu-
tant : ibi enim , nifi que intercesserit oblivio , omnino alterapartium improba eft >

quæ fidem non implet : fed anjuftefactumfit quodfactum eft exquiri volunt. At qui

prior ftruxit infidias , nihil ignorans fecit : quare non mirumfi alter fibi injuriam
factam putat , alter non putat. Eft tamen ut & qui tali ex caufa lædit injuftus cen-

feri debeat , fi nempe æqualitatis aut proportionis normam excedat , quod reponitur.
Sic juftus eft qui deliberatojufte agit : alioquijufte agerepoteft aliquis fponte tantum ,
non & deliberato.

4. Cæterum eorum que nonfponte fiunt alia venia dignafunt , alia minus. Ve-

nia digna , quæ non ab ignorantibus modo , fed ob ignorantiam fiunt. Atfi

qua ab ignorantibus admittantur , nec tamen per ignorantiam , fed tali animi mor-
bo qui communes humanæ naturæ fines excedat , non digna funt quibus ignofcas.

Locum fane egregium & ufus maximi integrum Latine pofui , quia

minus recte verti , ideoque nec fatis intelligi folet.

5. Michael Ephefius eum locum interpretans ejus quod exfpectari vI . Nic.

non potuit exemplum ponit , in eo , qui fores aperiens patrem læſit , 11.

aut in loco folitario jaculando fe exercens aliquem vulneravit. Ejus

quod prævideri potuit , fed fine dolo , in eo qui jaculatus eft in via pu-
blica. Idem fcriptor neceffitatis exemplum ponit in eo qui fame aut fi-

ti adigitur ut quid faciat : perturbationum naturalium , in amore , do-

lore , metu. Per ignorantiam fieri ait ubi factum ignoratur , ut fi quis
mulierem nefciat nuptam. Ab ignorante non per ignorantiam , ubi

jus ignoratur. Jus autem ignorari interdum excufabiliter , interdum D.& C.

inexcufabiliter : quæ cum Jurifconfultorum dictis optime congruunt . dejuris

& facti
Eft ejufdem Ariftotelis locus huic non diffimilis libro de arte oratoria : ign.

Equitas imperat ne pari loco habeamus injurias & culpas , neque item culpas & Lib. 1 .

infortunia. Infortunia autemfunt , quæ nec provideri potuerunt nec improbo ani-

mo admittuntur : culpæ , que provideri potuerant non tamen improbo animo fiunt :

injuriæ , que diftinato & animo improbo. Tria hæc notarunt veteres , &
in illo Homeri verfu de Achille Iliados poftremo :

Οὔτε γὰρ ἐς' ἄφρων , ἔτ᾽ ἄσκοπος , ἔτ' αλιτήμων.

Non ignara illi , male provida , nec mala mens eft.

6. Similis eft divifio apud Marcianum : delinquitur aut propofito , aut L. perfpi-
ciendum
impetu , aut cafu. Propofito delinquunt latrones qui factionem habent : Impetu
D.depœ-
autem , cum per ebrietatem ad manus aut adferrum venitur : Cafu vero , cum nis.

in venando telum in feram miffum hominem interfecit. Duo illa quæ præpofi- DeOff
.1.

to & impetu fiunt hunc in modum diftinguit Cicero : Sed in omni inju-

ftitia permultum intereft ; utrum perturbatione aliqua animi , quæ plerumque bre-

vis eft ad tempus , an confulto cogitato fiat injuria. Leviora enim funt quæ

repentino aliquo motu accidunt quam ea quæ meditata & præparata inferuntur,

Philo autem in legum fpecialium explicatione fic ait : youtuu spänn

εἶναι
 152 LIBER III.
S. IV .

εἶναι τῆς διανοίας μὴ προκατεσχημένης ἐκ μακρῦ τοῖς μιάσμασι . Dimidiatum effe facinus ubi
non anteceffit longa animi deliberatio .

7. Cujus generis ea præcipue funt quæ neceffitas fi non defendit ta-

men excufat. Nam ut Demofthenes ait in Ariftocratem , αἱ ἀναγκαῖαι

χρείαι τὸ τί πρακτέον ή
ἢ μὴ λογισμὸς ἀναιρᾶσιν ἅπαντας . Ως ἐ πάνυ ταῦτα ἀκριβολογεῖσθαι δεῖ τὸν

δικαίως ἐξετάζοντα . Neceffitatis impulfus auferunt dijudicationem de eo quod agen-

dum vel non agendum eft : quare non nimis rigide expendenda hæc funt ab æquis
rerum arbitris. Qui fenfus etiam latius ab eodem exprimitur in oratio-

ne de falſo teftimonio adverfis Stephanum . Thucydides libro quarto :

πᾶν δ᾽ εἰκὸς εἶναι τῷ πολέμῳ καὶ δεινῷ τινι κατειργόμενον ξύγγνωμόν τι γίγνεσθαι καὶ πρὸς τῇ Θεῖο
Καὶ γὰρ τῶν ἀκεσίων ἁμαρτημάτων καταφυγῆν εἶναι τις βωμές , παρανομίαν τε ἐπὶ τοῖς μὴ ἀνάγκῃ
κακοῖς ὀνομασθῆναι , καὶ ἐκ ἐπὶ τοῖς ἀπὸ τῶν ξυμφορῶν τι τολμήσασι . Credibile efe apud Deum

quoque paratam effe veniam his qui bello aut qua fimili neceffitate tracti aliquid
admittunt. Nam & Deorum altaria perfugium patere culpis non voluntariis :

injuftitiam iis affcribi qui ultro mali funt , non his quos ad audendum res extre-

Lib. vii . mæ impellunt . Cerites apud Livium ad Romanos : Ne appellarent confili-

Lib.vus . um , que vis ac neceffitas appellanda effet. Juftinus : Faftum Phocenfium ,

tametfi omnes execrarentur propter facrilegium , plus tamen invidiæ Thebanis , a

quibus ad hanc neceffitatem compulfi fuerant , quam ipfis intulit. Sic Ifocra-

te judice , qui falutis caufa prædatur , έχει πρόσχημα τῆς ἀδικίας τὴν ἀνάγκην , hae

bet neceffitatem injuriæ velamentum. Ariftides Leuctrica fecunda , ai duona-

λίαι τῶν καιρῶν ἀπολογίας ἐνδιδόασι τοῖς ἀφεσηκόσιν : dificilia tempora excufationem aliquam

dant defcifcentibus. De Meffeniis accufatis quod ab Athenis exfules non

recepiffent ita Philoftratus : ἡ ἀπολογία κατὰ συγγνώμην ἵταται , τὸν ᾿Αλέξανδρον προϊ-

σχομένων καὶ τὸν ἐκείνε φόβον ἔ μηδὲ ἡ ἄλλη Ἑλλὰς ἀπείρως εἶχε. Caufa ipforum in depreca-
tione pofita eft , obtendens facto Alexandrum , & metum ab ipfo quem nulla non

pars Gracie experta efet. Talis & ille apud Ariftotelem , ημιπονηρὸς καὶ είνα
ἄδικος . Οὐ γὰρ ἐπίβαλος . Semipravus , non injuftus . Neque enim infidiator . Difcri-

mina hæc ad argumenti noftri ufum fic aptat Themiftius in laudibus

Valentis Imperatoris : καὶ διέκρινας τὸ ἀδίκημα καὶ αμάρτημα , καὶ ἀτύχημα . Καὶ γὰρ
εἰ μὴ τὰ Πλάτωνος ἀποτοματίζεις , μηδὲ τὰ ᾿Αριςοτέλες μεταχειρίζῃ : ἀλλὰ τάγε ἐκείνοις δοκῶντα
τοῖς ἔργοις βεβαιοῖς . Οὐ γὰρ τῆς ἴσης τιμωρίας αξίες ᾠήθης τές τε ἐξ ἀρχῆς βελεύσαντας τὴν ἐπανά
σασιν , καὶ τὸς ὑπὸ τῶν ὅπλων παρασυρέντας , καὶ τὸς ἤδη τῷ δοκέντι κρατεῖν ὑποκύψαντας . Αλλα

τῶν μὲν κατέγνως , τὲς δὲ ἐμέμψω , τοῖς δὲ συνήλγησας. Diftinxifti inter injuriam & cul

pam & infortunium. Quanquam nec Platonis verba edifcis , nec Ariftotelem tra-

tas , ipforum tamen placita facto exfequeris. Non enim pari pana dignos ex-

iftimafti qui ab initio bellum fuaferant , & qui poftea abrepti funt armorum im-
petu , & qui fuccubuerunt ei qui jam rerum potiri videbatur. Sed illos damna-

fti , hos caftigafti , poftremos miferatus es.

8. Idem alibi adolefcentem Imperatorem vult difcere , τί διενήνοχεν

στύχημα καὶ αμάρτημα καὶ ἀδίκημα. Καὶ ὅτι προσήκει τὸν βασιλέα , τὸ μὲν οἰκτείρειν , τὸ δὲ ἐπανορ

θέν, μόνον δὲ τὸ ἔσχατον τιμωρεῖσθαι : quid diffet infortunium , culpae aliquid , & inju

ria : quomodo regem deceat iftius mifereri , hanc corrigere , poftremam vero

Lib.v. folam ultione profequi. Sic apud Jofephum Titus unum criminis ducem
bell. punit Mixes e re ipfa , multitudinem μéxiλóys fola verborum increpatione.
Jud.
Mera
 CAPUT XI. S. IV.
153

Mera infortunia nec pœnas merentur nec ad reftitutionem damni

obligant. Injuftæ actiones ad utrumque. Culpa media ut reſtitutioni

obnoxia eft , ita pœnam fæpe non meretur , præfertim capitalem.

Ad hoc illud pertinet Valerii Flacci :

At quibus invito maduerunt fanguine dextræ ,

Sifors fæva premat miferos , fed proxima culpæ ;

Hos variis mens ipfa modis agit , & fua carpunt
Facta viros refides.

COMMENTARIUS.

IX aliqua explicatione egent quæ Auctor abhorrebat.

Quales actiones folent vocari mixta
Vnofter
ex fpontaneis &
nofter hoc § . difputat , atque egregiis con- & invitis. Hactenus enimfpontanea
firmat teftimoniis ; elegans textus , quem citatfunt. Quod utique principium eft in agente ; fcien-
ex Ariftotele , & e Græco in Latinum vertit te fingula que actioni infunt ; quod adeo voluntas
fermonem , ut clare & diftincte Philofophi men- pro prafenti tempore & neceffitate in eas fertur ,
tem lector poffet percipere. Ejufmodi actio- tanquam minus malum , aut partem mali , cum
nes , quarum hic mentio , non abfque ratione alias totum , aut majus malum foret fubeundum.
mixtæ vocantur , ex fpontaneis & invitis con- Id quod pro prafenti conditione boni naturam imi-
flatæ. Ita ut actio neque mere ſcientis & vo- tatur , quatenus utrumque fimul non poteft declina-
lentis , neque mere ignorantis aut inviti dici ri. Ex invito autem ejufmodi actiones id detra-
poffit . Ut actio fpontanea dicatur , principium hunt , quod ad eas contra fuam inclinationem vo-
motus debet effe in agente , feu ut agens volun- luntas adigatur , nunquam eas fufceptura , fi gra-
tatis fuæ impulfu ad agendum accefferit, tum ut vius malum alia via liceret effugere. Quamobrem
fciverit , quid ageretur ; alterutro horum aut id quoque cum invitis actionibus habent commune ,
utroque deficiente , actio invita dicitur. Viden- quod effectus morales , qui alias actiones mere Spon-
tur invita effe , quæ aut vi aut ignoratione efficiun- taneas confequuntur, in hifce omnino aut faltemex
tur , ait Arift. Nic. 3. cap. 1. Coactum autem parte deficiunt. Huc pertinet & illud Arift. Nic.
ftricte dicitur , ad quod quis adigitur a princi- 3 . cap. 1. Nemo fponte abſolute ſua abjicit , fed
pio extrinfeco validiore , ac proinde principium ad falutem , tum fuam , tumaliorum , omnes ,
motus non in ipfo agente , fed in potentiori modo mentis fint compotes , facere id videntur .
effe videtur. Quo contingit , ut libertas volun- Mixta igitur ejufmodi actiones cum fint , fpón-
tatis vel omnimodo tollitur , ut fi vis major , cui taneis tamen magis funt fimiles. Ut vero actio
refifti nequit , hominem invitum huc vel illuc alicui imputari poffit ad agentem proprie perti-
impellat. Hinc Lucretius lib. 2. de rer. natur. nens haberi , & proinde ad poenam ex facto fuo
113 Cum impulfi procedimus vel ad reparationem damni dati obligari , requi-
itu ,
Viribus alterius magnis magnoque coactu : ritur ut quod fecit fponte factum fciens quid fa-
Nam tum materiam totius corporis omnem ceret , id eft , ut quis fibi finem certum & de-
Perfpicuum eft nobis invitis ire , rapique. terminatum conftituerit in agendo , ejufque in-
Vel fecundum quid , fi voluntatis libertas non tentio & voluntas ad illum confequendum diri-
quidem eripitur , verum circa vim illam actio gatur , ideoque finis intentioni & voluntati ré-
non fufciperetur. Quod volendi genus mixtum fponderit , & proinde actionis auctor ex toto five
vocat Ariftoteles 3. ad Nicomach. 1. Nam , ut pro parte extiterit , atque inde fi boni quid fue
ait Auguftinus de Spiritu cap. 31. Si fubtilius rit , five mali , eidem in acceptis fit referendum, fic
advertamus, etiam quod quifque invitus facere co- ut pro utroque rationem reddere teneatur ; quia
gitur , fi facit voluntate, facit : fed quia malit aliud, penes agentem fteterit quo minus factum vel
ideo invitus, hoc eft , nolens facere dicitur. Huc non factum fuerit. Sponte autem fieri dico id
pertinet quod canit Lucretius lib. 2. v . 278. quod quis in fua poteftate pofitum facit fciens , in-
Fam ne vides igitur , quamquam vis extera quit Arift. 5. Nie. cap. 10. Velle & nolle funt
multos facultates animæ noftræ rationalis , quia fuppo-
Pellit invitos cogit procedere fape , nunt intellectum ; intellectus vero in nullam ca-
Præcipitefque rapit : tamen effe inpectore noftro , dit creaturam , nifi ratione præditam , & proin-
Quiddam , quod contra pugnare obftareque de in hominem duntaxat. Quippe cum volun-
poffit. tas noftra moveatur ab objectorum , quæ nobis
De hoc actionum genere ita celeberrimus Pu- obveniunt , & animo repræfentantur , cognitio-
fendorfius lib. 1. cap. 4. Praterea & hoc obfer- ne , cujufmodi cognitio non cadit nifi in fubje-
vandum , voluntatem quandoque ab imminentibus Etum intellectu & proinde ratione præditum , ex
graviffimis malis , & qua communem animi hu- quorum convenientia vel difconvenientia cum
mani firmitatemjudicantur excedere , ita vehemen- inclinatione & appetitu noftro quædam volu-
ter urgeri, ut in aliquid fufcipiendum confentiant , mus , quædam declinamus. Itaque cognita qua-
absquo extra illam neceffitatem conftituta maxime litate & natura eligimus unum , rejicimus alte-
V rum .
 LIBER III. S. IV.
154
rum. Cujufmodi electio præfupponit liberta- tror , inquit Xenophon inftit. Cyri lib. 3. Et qui-
tem , & proinde voluntatem fefe moventem & dem ejufmodi ignorantia , que culpa vacat , cu-
eligentem citra neceffitatem phyficam. Quam- jus quis ipfe non eft caufa , velfcire neglexit, quod
obrem ut homo fponte & libere agere dicatur , ignorare non debet. Quandocunque , inquit Ari-
& proinde quod agit ipfi imputari poffit , duo ftoteles , perpetrandi aliquid caufa fuerit ignoran-
concurrere oportet requifita , fcilicet ut objecta tia , id non fit fponte , & proinde ne afficit qui-
cognoverit fibique perfpecta ejufdem natura & dem injuria. At cum ipfe fue caufa fuerit igno-
qualitate , electio ex libero arbitrio fecuta fue- rantia, perpetravitque quadam ex ignorantia , cu-
rit. Cognitionem itaque rei & electionem actio jus ipfe extiterit caufa , isplane afficit injuria, ac
excipit , dum agens fe difponitad confequendum ejufmodi jure criminis arguetur , velut in ebriis
& obtinendum finem , quem fibi propofuit , quæ evenit. Vino namque merfi fi quid mali perpetra-
eft exfecutio actionis. Quibus autem mediis idrint , fine controverfia afferunt injuriam. Quando-
quod intendit , animique propofitum & confi- quidem idem ipfi fibi ejus ignorantia caufa exftite-
lium exfequi poffit , ad deliberationem animi runt. In iis enimfuit , ne tantum proluerentur , ut
pertinet. Ex quibus perfpicimus , ea quæ fpon- ignorantes caderent patrem. Idem in aliis eft igno
te & deliberato animo fiunt , quæ ex prævia co- rantiis , qua ex ipfis gignuntur facientibus , ut qui
gnitione & intellectu proficifcuntur facta , jure per ipfas inferant injuriam , funt injufti. Quorum
imputari poffe agenti , five bona five mala. Cum autem non ipfi funt caufa , fed ignorantia, ut de-
enim intellectu & voluntate præditus , a fe ipfo linquant , neutiquam injufti. Eft enim ejufmodi
omnino dependeat , quæ velit amplecti , quæ de- ignorantia naturalis , velut nefcii infantes , patres
clinare , agere vel omittere. Quid enim ab ho- cadunt. Hac nimirum naturalis infcitia non fam
mine libere & cum ratione agente adferri po- cit , ut ab actione infantes dicantur injufti. Ipfa
teſt ad fui defenfionem , dum peccat , & ma- fiquidem hac faciendi caufa eft infcitia. Neque ipfi
li quid perpetrat ; cujus in facultate pofitum fuafunt caufa infcitia , ideo ne injufti quidem di-
fuerit , cognita objecti natura & qualitate illud cuntur. Idem de furiofis & mente captis dicen-
amplecti vel declinare. Quamdiu enim ca non dum. Qui vero fuæ ignorantiæ caufa cft , &
fatis cognita , temeritatis & imprudentiæ eft eli- fciens volenfque effecit ut ignoraret , quæ fcire
gere. Quocirca bene pracipiunt , qui vetant quid- vel noffe poterat & debebat , perinde habetur ,
quam agere, quod dubites aquum fit an iniquum , ac fi fciens & deliberato quid animo admififfet.
ut inquit Cicero 1. off. Homini enim rationem Sic in ebriis , fi quid mali per ebrietatem admit-
largitus fummus rerum opifex , ut naturam & tunt, ipfis imputatur , quia caufa ignorantiæ fuæ.
caufas rerum perfpicere & indagare poffet , quid Legiflatores eos , qui mala perpetrant , caftigant ,
decet in dictis vel factis , & bonum a malo dif- ac puniunt , fi tamen neque vi coacti ea egerint ,
cernendo , quid amplecti , quid fequi in vitæ cur- neque ex ignoratione , cujus ipfi fihi caufam non ex-
fu virum bonum & honeftum , id eft , naturæ hibuerint. Ob ignorationem etiam puniunt , fi ipfe
ducem fequentem , & rationi obtemperantem fibi ignorationis caufa quifquamfuiſſe videatur. Ún-
oportet. Quemadmodum itaque cognitio electio- de ebriis duplices pœna conftituta funt. In ipfo
nem , ita intellectus voluntatem præcedit : igno- enimqui inebriatur principium eft : cum fui quiſque
ti enim nulla cupido , ut dici folet. Cupimus in eo dominus fit , ut non inebrietur. Id quod igno-
enim rem habere & poffidere , quæ nobis tan- rationis eft caufa. Eos quoque puniunt qui aliquid
quam congrua arridet; verum quænam nobis pof- eorum ignorant , qua ad leges pertinent , qua qui-
fit arridere , nifi ex objecti qualitate intrinfeca dem fcire debeant difficilia non funt. Simi-
vel extrinfeca ejufdem cum noftro appetitu & li modo etiam in aliis , quacunque ignorare per ne→
inclinatione convenientiam noverimus ? Quibus gligentiam videntur. Eo quod in ipfisfit non igno◄
perſpectis voluntas ad eam confequendam fub rare, quippe qui adhibenda diligentia domini fint
ratione boni movetur. Quemadmodum vero ra- ac poteftatem habeant , Arift. ad Nic. lib. 3. cap.
tionis ufus , five intelle&us , qui inter objecta dif- 7. Sic alicui non imputatur ignorantia univer-
cernit prout unumquodque probandum vel im- falium , & ejus quod fcire debuiffet, fed dun-
probandum duxerit , ita & voluntatis ac arbitrii taxat ignorantia rerum fingularium , & quæ in
noftri libertas , cujus eft eligere & fequi quod in- facto verfantur. In alieni enim facti ignorantia to-
tellectus probavit vel improbavit , efficit , quod lerabilis error eft, ait Jurifconfultus 1. fin .ff.profuo.
agenti imputari poffit actio fua , five mala , five ju- Arift. Nic. lib . 3. cap. 2. Invitus dici debet , non
fta & recta. Multa vero quandoque poffunt aliun- fi quis ignorat is , qui conducit ; non enim ignora→
de intrinfece , vel extrinfece impedimenta fub- tio qua in electione confiftit , inviti eft caufa fed
oriri , quæ in caufa effe poffunt , quod necfpon- pravitatis : neque ea quæ eft univerfalis : quippe
te nec deliberato animo feciffe homo dicitur , & cum ob eam homines vituperentur ; fed ea qua cir-
proinde actio ei imputari nequeat ; quo fit ut caparticularia verfatur , in quibus & circa qua
nec pœnam pati mereatur , nec ad damni repa- actio confiftit. In his enim & mifericordia & ve-
rationem teneatur. Quorum in numero eft igno- nia locum habet. Nam qui horum aliquid ignorat
rantia, utpote quæ in tantum imputationem tol- is fane invitus agit. Quod autem quis fecit non
lit , quantum illa reddit actionem invitam. Imo improbo animo five ex malitia , vel ignorantia
voluntatem deficere dicendum , ubi deficit co- ultro contracta , fed in quam inciderit , quod
gnitio. Quacunque per errorem homines delin- non fatis diligenter atque attente examinaverit
quunt , eaprater animi fententiam committi arbi- confequentiamn facti fui , quæ prævideri aliquo
modo
 CAPUT XI. S. IV. V. 155
modo potuit , non omni culpa quidem vacuus , ma fuit mulieris innocentia , nihil quicquam ma-
fed fi quid admiferit , quamobrem poenas dare li inde eventurum fufpicantis . Quod fi vero
meretur, mitius puniendus : imputari enim ali- quis fciens non tamen deliberato quid admittit
quatenus ei poteft actio , quia principium agen- vel facit, quod proximo nocet , fatendum eft ,
di in fe habet : fciens enim volenfque actionem ut ait Ariftoteles , injuriam adeffe . Quamob-
fufcepit , fed non co animo , ut talem effeétum rem fi quis fubito animi motu lædit , ei actio
produceret. Actus enim hominum non even- fua imputari poteft : injuria enim non vacat ;
tu , fed confilio metiendi & æftimandi : 1. 79. ff. propterea tamen non injuftus vel improbus dici-
de R. J. Malitia enim cujufque actus pravi a vo- tur , quamobrem etiam ei ignofci & condonari
luntate & animo improbo procedit : prima enim debet injuria. Quanquam ira fit fpecies furoris ,
caufa peccati fit in voluntate, adeoque ea , maxime tamen incumbit homini fræno rationis iram co-
in actionibus quæ ab homine proficifcuntur, at- hibere , ne in alterius damnum vel læfionem
tenditur: ea enim imperium habet in omnes actus erumpat. Hinc in delictis iracundia non excu-
humanos. Sic ex S. C. relegari juffa eft , quæ me- fat, vel aliquem liberat a pœna , nifi quod mi-
dicamentum ad conceptionem dedit , fi ea quæ tius crimen per dolorem vel iram jufta ex caufa
accepit decefferit , 1.3 . ff. depænis. quia non ad- provenientem , admiffum , puniendum æquita-
fuit malus animus & voluntas nocendi. Contra tem dictare nonnulli ftatuant. Leviora funt ea,
tamen, qui abortionis vel poculum amatorium que repentino aliquo motu accidunt , quam ea que
dant , etfi dolo non faciant , & eo homo vel meditata & praparata inferuntur , ut inquit Cic.
mulier perierit , fummo fupplicio afficiuntur. . off. 1. Et idem in Topicis. Cadunt in ignorantiam
38.5.5. ff. de pænis. Quænam diverfitatis ratio , atque imprudentiam perturbationes animi , que
cum in utroque cafu dolus & voluntas nocendi quanquam fint voluntaria , objurgatione atque etiam
deficiat ? Teitatur enim Ariftoteles magn. moral. admonitione dejiciuntur , tamen habent tantos mo-
lib. 1. cap. 17. Areopagitarum judicio abfolutam tus , ut ea , que voluntariafunt , aut neceffaria in-
fuiffe mulierem , quæ phyltro occiderat virum. terdum , aut certe ignorata videantur. Hinc Arift.
Diverſa enim legum ratio in co confiftere vide- Nicom. 7. cap.8. Unicuique pejor videtur , fi quis
tur , quod poculumad conceptionem datum non aut nihil , aut leviter cupiens , turpe aliquid per-
adeo periculofum fit, utpote quod compofitum petraret , quamfi vehementi cupiditate affectus idem
ex ejufmodi medicamentis , quæ vires corporis faceret : item fi non iratus, quam fi iratus verbe-
non debilitant , fed augent, hominefque juxta raret quifpiam. Quid enim ageret fi in affectu
fœminas natura debiles medicamine ipfo fortio- effet conftitutus. Quamobrem D. Pius in hæc ver-
res & magis idoncos reddit ad generationem. ba refcripfit Apollonio , tefte Papiniano 7. 38.
Quamobrem non tendit hic actus voluntatis in 5.8. ff . ad leg. Jul. de adult. Si qui uxoremfuam
periculum mortis; nec enim eft res per fe illi- in adulterio deprehenfam occidiffe fe non negai , ul-
cita generationi operam dare , & multiplicatio- timum fupplicium remitti poteft , cum fit difficilli-
ni humani generis infervire , atque ad finem il- mum juftum dolorem temperare : & quia plusfe-
lum confequendum ea media adhibere , quæ quis cerit quam quia vindicare fe non debuerit , punien-
idonea judicat , modo non cum periculo mortis dusfit. Add. 1.4. Cod. eod. doctiffimus Carpzov.
conjunéta effe poffunt. Poculum vero abortionis uti di-
p. 1. q.6. n. 15. 16. Imputari quoque ,
vel amatorium dare mulieri , res eft per fe illicita :
cere incepimus , quæ quis coacte patitur vel agit :
repugnat enim naturæ legi finem congreffus viri omne enim involuntarium meretur veniam ; qui
cum muliere hac ratione illudere , adeoque & coacte quid agit, non videtur habere principium
multiplicationem generis humani , quoniam ten- motus in fe , fed eft in alio , qui per vim vel
dit in periculum mortis. Per fe quoque illici- metum graviorem aliquem impulit ad perpetran-
tum amorem ejufmodi remediis provocare , qui dum vel faciendum id , a quo , fi fibi metus non
debet effe voluntatis non neceffitatis , deinde ple- fuiffet injectus, vel vis illata,abhorruiffet. Veniam
rumque tendit in finem illicitum , qui eft ille- quoque meretur neceffitas , utpote quæ fæpius au-
gitimus concubitus ad fatisfaciendum impuro fert dijudicationem de eo quod agendum vel non
amori. Tertio cum periculo mortis conjunctum , agendum eft. Quamobrem ignofcendum illis vide-
quod fummo fupplicio vindicari dignum Ni- tur, qui neceflitate , quam evitare vel declinare non
hil enim intereft an occidat quis , vel mortiscau- potuêre , aliquid admittunt , quod legibus & offi-
fam præbeat. Quod Areopagita mulierem , quæ ciis naturæ repugnat. Vid. quæ annotavimus lib.
phyltrum amatori præbuerat , abfolverunt , non 2. cap.2. Nullus dubito quin ex iis, quæ Auctor
abfque ratione feciffe præfumendum : nullus nofter docte , clare ac diftincte difputat, & nos ad
enim dubito quin conftiterit judicibus fœminam illa annotavimus , lector facile fit perfpe t
&urus in
omni prorfus culpa vacuam , propterea quod for- quantum actus humani imputari poffunt , & pro-
te nunquam cogitaverit, poculum illud ullo modo inde ad poenas & reftitutionem damni tenentur
noxium effe poffe. Abfolutionis itaque ratio fum- ' illi , a quibus profeci .

V. Quod monet Themiſtius diftinguendos qui auctores belli fue-

runt ab his qui alios ducentes fecuti funt , ejus paffim exempla in hiſto-

riis exftant. Narrat Herodotus Græcos panas fumpfiffe de his qui cal.
V 2 The-
 LIBER III. S.V.VI.
156

Thebanis ad Medos deficiendi auctores fuerant. Sic Ardex principes

Lib.IV. fecuri percuffi , narrante Livio. Eodem auctore , Valerius Levinus ,

Agrigento capto , qui capita rerum erant virgis cafos fecuri percuffit : cæterospræ-
Lib.
XXVI. damque vendidit. Idem alibi : Atella Calafiaque in deditionem acceptæ : ibi

quoque in eos qui capita rerum erant animadverfum. Rurfum alibi , quoniam
defectionis auctores meritas pœnas a Diis immortalibus & a vobis habent P. C.

Libro quid placet de innoxia multitudine fieri ? Tandem ignotum eft illis , & civitas
XXVIII . data. Nimirum , ut idem ibi loquitur , ut unde orta culpa effet ibi pœna

confifteret. Laudatur apud Euripidem Eteoclus Argivus , quia

Culpam ferebat femper illo judice

Reus ipfe : non urbs patria , quæ paffim mali

Rectoris ergo fuftinet calumniam.

Lib. 111. Et Athenienſes , ut Thucydides narrat , pœnituit decreti adverſus Mi-

tylenæos , πόλιν ὅλην διαφθεῖραι μᾶλλον ἢ ἐ τὰς αἰτίες , ut totam civitatem potius quam

folos defectionis auctores interficerent. Narratur & Diodoro Demetrius

captis Thebis decem folos interfeciffe auctores defectionis.

Viet.de VI. 1. Sed in ipfis quoque belli auctoribus diſtinguendæ cauſæ :

jure belli,funt enim quædam non juftæ quidem fed tamen tales ut non improbis
n. 59.
Lib.11. poffint imponere. Scriptor ad Herennium deprecationis cauſam æ-
Lib. II .
quiffimam
de Clem. tate hanc
fed officio & ponit , fi quis
recto ftudio quæ peccavit
commotus non Sapiens
fecerit. odio neque crudeli-
Seneca ,
bo-
c.7.

ftes dimittet falvos , aliquando etiam laudatos , fi honeftis caufis pro fide , pro

Lib.v11 . fædere , pro libertate in bellum accin&ti fint. Apud Livium petunt errori

veniam Carites quod fuerint auxilio confanguineis Phocenfibus.

Chalcidenfibus & aliis qui ex fœdere Antiochum juverant, data a Ro-

manis venia. Ariftides Leuctrica fecunda Thebanos, qui Lacedæmo-

niorum ductum contra Athenienfes fecuti erant , ait : vvv pèv & diaís

πράγματος , δικαίῳ δὲ ἑτέρῳ περισέλλειν τὴν μέμψιν , τῷ πισὲς εἶναι τοῖς ἡγεμένοις : in partem

quidem veniffe injuftæ actionis , fed quam juſto aliquo velarent , fide in Prin-

cipes fui fœderis.

2. Cicero de Officiis primo confervandos eos dicit qui non crude-
les in bello non immanes fuerunt : tum bella quibus imperii gloria

propofita eft minus acerbe gerenda effe. Sic Ptolemæus rex Demetrio
fignificat , & περὶ πάντων ἅμα , περὶ δόξης δὲ καὶ ἀρχῆς πολεμητέον αὐτοῖς . Non de rebus

Lib. 111. omnibus , fed de imperio gloria inter ipfos certamen effe. Severus apud

Herodianum : Cum bellum adverfus Nigrum geffimus non ita fane fpeciofas ini-

micitiarum caufas habebamus. Nam pofitum in medio Principatum atque adhuc

in difceptatione verfantem pari ambitu uterque noftrum ad fe trahebat.

Cic.epift. 3. Sæpe habet locum quod de bello Cæfaris & Pompeji eft apud

Brut. Ciceronem : Erat obfcuritas quædam

adPro
2. erat certamen inter clariffimos duces :
M. multi dubitabant quid optimum effet. Et quod idem alibi : etfi aliqua culpa
Marcel- tenemur erroris humani , afcelere certe liberati fumus.
lo. Plane ut apud Thucydi-
dem dicuntur venia digna quæ funt μὴ μετὰ κακίας , δόξης δὲ μᾶλλον αμαρτία .

De Dejotaro idem ille Cicero : non ille odio tui progreffus , fed errore com-
muni
 CAPUT XI. S. VI . VII. 157

muni lapfus eft. Salluftius in hiftoriis : Cætera multitudo , vulgi more ma-

gis quam judicio , poft alius alium quafi prudentiorem fecuti. Quod de bellis

civilibus Brutus fcripferat , putem non male ad pleraque bella alia re-
ferri poffe: acrius effe prohibenda quam infuperatos iracundiam exercendam.

COMMENTARIVS.

Ui in bello alios ducentes fequuntur , me- non crudeles , nec immanes fuere: quod enim
liori conditione , quam ipfi auctores ha- tibi vis fieri , alteri etiam feceris , qui tecum
bendi. Exftat apud Julium Cæfarem debell.Gall. humaniter egit , ut eum quoque eodem
lib.4. cap. 27. exemplum, qui facilis fuit in con- modo tractes , humanitatis ratio exigit, Qui vi-
donando, quod multitudo per imprudentiam ad- tæ tuæ parcit , ipfius quoque vitæ parcere tibi
miferat. Propterea , quod more magis quam ju- incumbit occafione data. Qui in te belli fummo
dicio, poft alius alium quafi prudentiorem fequun- jure ufi non funt hoftes, utique ut eodem jure
tur. Ut pecudes antecedentium gregem pergentes , in eos utaris æquum eft. Nec fæviendum in
non qua cundum eft ,fed qua itur , inquit Seneca eos , qui clementia ufi fuerunt a fúa parte. Com-
de beata vita cap. 1. Plebi enim non judicium non mendat quoque Cicero , ut minus acerbe çage-
veritas. In pœnis enim infligendis examinan- rantur bella , quibus imperii gloria propofita eft :
dum unde principium actionis vitiofa. Quam- ftatuit enim idem in bellis fervari oportere , quod
obrem mitiori pœna afficiendus feductus , quam in civitatibus cuftoditur , ut aliter pugnetur cum
ille, qui confilio & auctoritate pollens interfuos , iis qui de imperio certant, aliter cum iis qui de vi-
fuo exemplo , fua auctoritate imperitam & con- ta. Sicut civis aliter certat cum inimico , quem
filii inopem multitudinem peccare effecit. Non fibi infidiari comperit , & nocendi animum pro-
eft confilium in vulgo , non ratio , non difcrimen, didit , aliter cum competitore , qui eundem ho-
non diligentia , inquit Cic. pro Plantio. In ipfis norem & dignitatem ambit : cum hoc enim de ho-
quoque belli auctoribus diftinguendæ caufa : po- nore , cum illo de vita certamen eft. Quemadmo-
teft enim quis fibi , opinionis errore feductus , dum autem vita quavis dignitate,quovis honore &
perfuadere juftam belli habere caufam , quæ di- munere longe eft præftantior, ita alia ratione bel-
ligenter examinata juftam non effe patebit. Hu- lum gerendum cum eo , qui in exitium noftri
manum enim eft errare ; quare etiam faciles bellum fufcepit , quam cui belli gloria propofi❤
nos effe oportet in condonando , fi quis in erro- ta. Illud provenit ex infatiabili odio , & pro-
neam opinionem adductus bellum adverfus nos inde magis barbaris quam hominibus excultis
fufceperit. Sufficit opinio de caufæ juftitia, ut convenit. Quamobrem & rigidiori belli jure in
benigniori modo cum tractemus , qui, fi opinio- eum utimur, Legimus apud Romanæ hiftoriæ
ne non fuiffet deceptus , a bello abftinuiffet : læfcriptores apud eos in ufu fuiffe , ut quotan-
dendi enim & nocendi hic deeſt animus , quam- nis , cum candidati in campum Martium defcen-
obrem ignofcendum errori. Idem dicendum fidebant, certarent inter fe competitores. Deme-
quis non animo nocendi , fed ex officii ratione triusfilium Ptolemai Leontifcum & fratrem Me-
commotus bellum fufcepit , vel in re dubia hæfi- nelaum amicoſque ejus cum privasi inftrumenti mi-
tans & incertus & fluctuans forte eam partem nifterio , pariprovocatus ante munere, Ægyptum
amplexus , quæ fibi videbatur juftiorem belli remittit , ut appareret eos non odio , fed dignita-
caufam habere , vel fi bellum fufcepit in belli fo- tis gloria accenfos, donis muneribufque inter ipfa bella
cietatem pertractus. Si par parireferendum , vi- comendebant. Tantahonefiustunc bella gerebantur,
detur quoque confervandos eos , qui in bello quam nunc amicitia coluntur , apud Juftin. 15. 2.

VII. 1. Etiam ubi juftitia hoc non exigit , fæpe tamen convenit bo-
nitati , convenit modeftiæ , convenit animo excelfo. Ignofcendo auxiffe

populi Romani magnitudinem , ait Salluftius . Taciti eft : quanta pervicacia in Ann.x11 .

hoftem , tanta beneficentia adverfus fupplices utendum. At Seneca : Ferarum , De Clem .

I.cap.5.
nec generofarum quidem , permordere & urgere abjectos. Elephantes leonefque
tranfeunt quæ impulerunt. Sæpe opportunum eft illud Maronis ,
Non hic victoria Teucrum

Vertitur , aut anima una dabit difcrimina tanta.

2. Et in eam rem infignis locus in libro quarto ad Herennium : Be-

ne majores noftri hoc comparaverunt , ut neminem regem quem armis cepiffent vi

ta privarent. Quid ita ? quia , quam nobis facultatem fortuna dediſſet , iniquum
V 3. erat
 158 LIBER HI S. VII .

erat in eorumfupplicio confumere quos eademfortuna paulo ante in ampliſſimo ſtatu col-

locarat. Quid quod exercitum contra duxit ? defino meminiffe . Quid ita ? Quia vi-

ri fortis eft , qui de victoria contendant eos hoftes putare : quivictifunt , eos homi-

nes judicare ; ut poffit bellum fortitudo minuere , pacem humanitas augere. At ille

fi viciffet , num idem feciffet ? Quid igitur ei parcis ? quia talemftultitiam contem-

nere non imitari confuevi. Si de Romanis hoc accipias ( incertum enim

hoc , cum & peregrinis & fictis argumentis utatur is fcriptor ) adverſa

fronte pugnat cum eo quod habemus in panegyrico qui dictus eft Con-
ſtantino Conſtantii filio : Cautior licet fit qui devinctos habet per veniam perduel

les , fortior tamen eft qui calcat iratos. Renovafti Imperator veterem illam Romani

Imperii fiduciam , quæ de captis hoftium ducibus vindictam morte fumebat. Tunc enim

captivi reges cum a portis ufque adforum triumphantium currus honeſtaffent , fimul-

atque in Capitolium currumflectere cœperat Imperator , abrepti in carcerem necaban-

Vide
tur , unus pro feipfo Paulo quifedentem fe acceperat deprecante (lege : unus Per-
Plut.
Paulo feus ipfo Paulo qui dedentem fe acceperat deprecante ) legem illius feveritatis evafit :

Emilio, cæteri in vinculis luce privati aliis regibus dedere documentum , ut mallent amicitiam

colere Romanorum quam exafperare juftitiam. Sed & hic nimis laxe. Dicit qui-

dem Jofephus idem de feveritate Romanorum in hiſtoria interfecti Si-

monis Barjoræ : fed de ducibus loquitur qualis Pontius Samnis , non de
his quibus regium effet nomen . Verborum fenfus Latine fic habet : Fi-

nis triumphi erat , poftquam ad Capitolium Jovis adem eratperventum : nam ibi ex-

Spectare Imperatores mos antiquus patriæjubebat , donec nuntiata eſſet mors hoftium

ducis. Is erat Simon Foræ filius , qui inter captivos in triumpho ducebatur : is tum

injecto laqueo in forum trabitur , verberantibus infuper ipſum cuſtodibus . Nam eo

in loco mos eft Romanis fupplicium fumere de damnatis ob noxas capitales. Hic ubi

vitam finiiße nuntiatus eft , fecutafunt faufta omina , deindefacrificia. Idem fer-
me dicit Cicero Verrina de Suppliciis.

3. De ducibus paffim exempla exftant : de regibus aliqua , ut de

Ariftonico , Jugurtha , Artabaſdo : ſed tamen præter Perſea Syphax ,

Gentius , Juba , & Cæfarum tempore Caractacus , atque alii tale

fupplicium evaferunt , ut appareat & belli caufas & gerendi modum

ſpectata a Romanis , quos tamen æquo afperiores in victoria fuiſſe

Cicero atque alii agnofcunt : itaque M. Æmilius Paulus apud Dio-

Exc.
dorum Siculum non male in Perfei caufa Romanos Senatores monet ,
εἰ μὴ τὸν ἀνθρώπινον φόβον εὐλαβῶνται , τήνγε τὰς ὑπερηφανῶς ταῖς ἐξεσίαις χρωμένες μετερχομένην

Néμeow aidetoba . Si humani nihil metuerent , at divinam vindictam timerent , iis

imminentem qui victoria infolentius utuntur. Et Plutarchus notat bellis in-

ter Græcos ipfos etiam hoftes regibus Lacedæmoniis manus abſtinuif-

fe reverentia dignitatis .

4. Hoftis ergo qui non id quod humanæ leges permittunt , ſed

quod fui eft officii , quod fas & pium eft , volet refpicere , parcet etiam
hoftili fanguini : neminique mortem irrogabit nifi quo mortem mor-

tive fimile quid evitet , aut ob peccata perfonæ propriæ quæ ad capita-
lem menfuram devenerint.Et tamen quibufdam id meritis aut omnem,
aut
 CAPUT XI. S.VII . VIII . IX. 159

aut mortis pœnam condonabit , five humanitatis intuitu , five ob

alias probabiles caufas. Egregie idem quem dixi Diodorus Siculus : Lib .
XXVII .
αἱ τῶν πόλεων πολιορκίαι καὶ παρατάξεις καὶ τὰ ἄλλα τὰ κατὰ τὸν πόλεμον προτερήματα τὰ πλείο

να διὰ τύχην ἢ δὶ ἀρετὴν ἐπιτυγχάνεται . Ὁ δ' ἐν ταῖς ἐξεσίαις εἰς τὰς ἐπταικότας ἔλεος μεριζόμενος

dià µóvns tñs Opovýœews ylveras . Urbium expugnationes , fecunda prælia , & fi quid
aliud in bello profperum fæpe fortune magis quam virtuti debentur. At in

fummo imperio victis mifericordiam impartiri folius providentia opus eft. Apud
Curtium legimus : Alexander quamquam belli auctoribus poterat irafci , tamen
omnibus venia data.

VIII. De nece autem eorum qui cafu non deftinato occiduntur

tenendum quod fupra diximus , fi non juftitiæ , mifericordiæ tamen

effe non nifi magnis & ad multorum falutem perventuris caufis tale

quid aggredi , unde innocentibus imminere pernities poffit. Idem no-

bifcum fenfit Polybius , qui libro v fic loquitur : ydę śr' áwwλeix deï xal
ἀφανισμῷ τοῖς ἀγνώμισι πολεμεῖν τὰς ἀγαθὲς ἄνδρας , ἀλλ' ἐπὶ διορθώσει καὶ μεταθέσει τῶν ἡμαρτη
μένων. Οὐδὲ συναναιρεῖν τὰ μηδὲν ἀδικῶντα τοῖς ἠδικηκόσιν , ἀλλὰ συσσώζειν καὶ συνεξαιρεῖσθαι τοῖς

αναιτίοις ( male editur ἐναντίοις) τις δοκῶντας ἀδικεῖν , Bonorum virorum eft etiam

cum minus probis non internecinum gerere bellum , fed hactenus ut delicta farci-

antur atque emendentur : neque infontes cum fontibus una pana involvere , fed

infontium caufa etiam fontibus parcere.

COMMENTARIUS.

Utior tum etiam hominis naturæ magis |maxime commendavit , tum etiam diſtractionem
TU conveniens belli gerendi ratio , quæ ad mi- focietatis humanæ , in qua tuenda vitæ humanæ
tiorempartem inclinat , & clementia femper tem- beatitudo & falus hominum pofita ; ejus licen-
perari oportet fummum jus belli , ne converta- tiam quantum fieri poteft reftringendam puto
tur in fummam injuriam , fi falus Reipublicæ id tanquam resodiofa, quia humano generi noxia ,
ipfum permittat : illa enim fuprema lex effe de- & focietati , quam natura inter homines confti-
bet , & proinde agendi nobis norma & regula , tuit , tuendæ contraria. Optime Auctor nofter
quatenus ea , quæ fufcipimus, ejus tuendæ cau- monet , non effe refpiciendum victori quid jus
fa fufcepta. Verum cavendum ne ira & odio adeo belli & leges humane permittant , verum quid
animum ab illa humanitate , quam inter homi- humanitatis ratio , quid officium , fi non ex ju-
nes fervari vult natura, alienemus, ut ultra modum re perfecto , faltem imperfecto debitum , exigit
in hoftes crudeles & immanes exiftamus , ut alibi a nobis, meminiffe oportet Imperatorem . Siolim
annotavimus ; multo magis fi nec illi crudeles & apud Romanos laudibus extollebatur qui civem
immanes in gerendo bello fuerunt, fed humanita- in bello fervaret , & proinde civica corona tan-
te in captivos ufi funt , vel fatis effe duxerunt fi quam præmio rei bene gefta donabatur , ita non
vincerent ac debellarent , & a cædibus abftinue- minori laude dignus Imperator , qui clementem
runt. Homini enim incumbit , parcere humano fe præbuit victis , & fervavit , quos jure belli oc-
fanguini , quantum poteft ; atque abfque fumma cidere potuiffet. Nec caret fuo præmio ejufmodi
neceffitate profundere nefas mihi videtur , etiam- clementia apud Deum , cujus infinita mifericor-
fi bellum , quamdiu ftatus belli durat , amicitiæ dia & clementia nobis eft exemplar , quomodo
& focietatis tum etiam cognationis naturalis vin- homines fefe debent gerere ergafui fimiles. Præ-
cula diffolvere videatur , attamen non tollit omni- terquam quod & animo excelfo & moderato ma-
no humanitatis quædam officia nec naturæ dixime convenit , temperare iram & odium , tum
Atamina , quæ crudelitate & fævitia in fui fimi- etiam fpernere naturæ imbecillitati obtemperare ,
lem uti vetant ; vitæque parcendum dictat , ubi quo in numero vindicta libido , ex ira intem-
etiam fummum belli jus illam adimere permittat : perantia proveniens. Is enim vincit affidue , qui
cum enim bellum tendat ad interitum humani novit omnia temperare , ut inquit Rex Theuderi-
generis , cujus confervationem nobis natura quamcus apud Caffiodorum 2.41 .

IX. 1. His cognitis , de his quæ magis fpecialia funt non diffici-

lis erit definitio. Puerum ætas excufet , fœminam fexus , ait Seneca libro Lib.111 .
quibus 24.
 160 LIBER III. S. IX.

Deuter. quibus iræ irafcitur. Deus ipfe in bellis Hebræorum etiam poft pa-
XX . 14.
cem oblatam & repudiatam parci vult fœminis & infantibus , extra

paucas gentes fpeciali jure exceptas , adverfus quas quod erat bellum
Num. non erat hominum fed Dei , atque ita appellabatur. Et cum mulieres
xxx1.18 . Madianitidas vellet occidi ob proprium ipfarum crimen , excepit vir-
Jon. IV.
2. gines intactas. Imo cum Ninivitis ob graviffiam peccata internecio-

nem ſevere admodum minatus effet , retrahi ſe paffus eft miſeratione

multorum millium ejus ætatis quæ honeſti & inhoneſti diſcrimina

DeIra ignorat : Cui fimilis eft apud Senecam fententia : Num quis irafcitur pue-
11.c.9 . ris quorum ætas nondum novit rerum difcrimina ? Et apud Lucanum :

Crimine quo parvi cædem potuere mereri ?

Sic hæc Deus facit ac ftatuit , qui quofvis homines cujufcumque fexus

Vict.de aut ætatis fine ulla caufa non injufte poteft occidere , utpote vitæ da-

jurebelli, tor ac dominus , quid homines facere æquum eft quibus ille nullum jus
n. 36.
tribuit in homines, quod non ad hominum falutem ac focietatem con-
fervandam effet neceffarium ?

2. Accedit primum de pueris judicium eorum populorum ac tem-

porum quibus fas maxime valuit . Arma habemus ( ait apud Livium Ca-

millus ) non adverfus eam ætatem cui etiam captis urbibus parcitur , fed adver-
VitaCa- fus armatos. Addit hoc effe inter belli jura , naturalia fcilicet. Plu-
milli.
tarchus de eadem re agens ; Sunt , inquit , apud bonos etiam belli quædam
leges. Ubi nota illud apud bonos , ut hoc jus ab eo , quod in moribus
Lib. I.
& impunitate pofitum eft , difcrimines . Sic Florus negat aliter fieri po-
Lib.xxiv.
tuiffe falva integritate. Apud Livium alio loco eft : a qua ætate etiam

hoftes irati abftinerent. Et alibi : ufque ad infantium cædem ira crudelis per-
venit.

3. Quod autem in pueris rationis ufum non adeptis femper , id in

fœminis plerumque obtinet , id eft , nifi aliquid peculiariter vindican-

dum admiferint , aut virilia officia & ipfæ ufurpent. Eft enim , ut Sta-

tius loquitur , fexus rudis infciufque ferri. Neroni hoftem vocanti Octa-

Octavia. viam in Tragoedia reponit præfectus ,

Fomina hoc nomen capit ?

Lib.v. Alexander apud Curtium : Cum captivis & fœminis gerere bellum non foleo :
Libro
XXXIX. armatus fit oportet quem oderim . Grypus apud Juftinum : a nullo unquam

majorum fuorum inter tot domeftica & externa bella poft victoriam in fœminas

fævitum , quas fexus ipfe & periculis bellorum &fævitiæ victorum eximat. Apud

Tacitum alius : neque adverfus fœminas , fed palam adverfus armotos bellum
fe tractare.

Lib. IX. 4. Valerius Maximus Munatii Flacci in infantes & fœminas effera-
C. 2 .
tam vocat crudelitatem , & auditu etiam intolerabilem. Apud Dio-
Lib.x11 . dorum Carthaginenſes Selinunte narrantur interfeciſſe ſenes , fœmi-

Lib. XIV. nas , infantes , deµíav ovμwáterav λaµbávovtes , fine humanitatis affectu. Et ali-

bi hoc ipfum uóτnta crudelitatem vocat. Latinus Pacatus de fœminis :

fexus cui bella parcunt. Simile Papinii de fenibus pronuntiatum :

Nullis
 CAPUT XI. S. IX. X. 161

Nullis violabilis armis

Turba fenes.

COMMENTARIUS.

Gimus de his quibus in bello parcendum reliqua. Unde certatio per vim inter eos, qui nul-
Ecap. 4. poffe tamen aliquando neceffitate ex- lum fuperioremagnofcunt, legitima juris fui perfe-
igente quafi inviti victores ad eas anguftias re- cutio introducta , neceffitate humana exigente ,
duci , ut victoriam deportare nequeant , nifi in- quæ focietatem diftrahit , amicitiæ vinculum dif-
nocentes juxta nocentes eadem belli fortuna op- folvit , officiorum commercium tollit , atque fta-
primantur & internecioni dentur. Quamobrem tum belli introducit , in quo alter in alterius exiti-
non poffumus affentiri Auctori , qui jure gen- um imminet , & in mutuam pernicicm advolant
tium quo bellum introductum licere ftatuit etiam hinc inde procinéti milites ; quamobrem non abf-
fœminas & infantes impune interficere , fumpto que ratione quifque juftuin metum habet , ne fi-
co fenfu verbo licere , quo impunitatem fignifi- bi aliquid damni inferatur ab eo , quem læden-
cat in foro humano. Verum fæpius in hifce no- di & nocendi fibi voluntatem non minus quam
ftris commentariis annotavimus , jus gentium facultatem habet , cui prævenit non illicitum
quatenus a ratione originem habet , nihil quic- eripiendo hanc poteftatem hofti antequam fibi
quam permittere poffe , quod dictamini rationis adimatur. Defenfio enim fui que belli caufa
& æquitati naturali repugnat , atque abuti juris juftiffima videtur, cuique hanc facultatem tribuit,
gentium vocabulo, quoties fcriptores co intel- nifi alia periculum evadendi occafio. Verum
ligunt ea , quæ non ratio , fed mali gentium qua- quia nihil damni metuendum a fœminis , faltem
rundam mores introduxerunt. Hoc externum nullum ab infantibus omni lædendi facultate de-
jus gentium vocat Auctor ; mihi vero videtur ftitutis , vanus & proinde injuftus cjufmodi me-
perperam juris nomen tribui ex malis moribus & tus licentiam nemini tribuere debet interficien-
prava confuetudine tacite quafi introductæ ob- di fœminas , nifi ad nocendum quoque paratas ,
fervantix. Licentia , quam quifque belli jure abfque ulla vero exceptione innocentes infantes ,
habet lædendi hoftes atque eos interficiendi , fun- quorum ætas nondum novit rerum difcrimen ,
datur in ratione naturali , quæ cuique fui defen- quamobrem etiam iis jus divinum parcendum
fionem commendat , quæ confiftit non duntaxat voluit , Deut . 20. 14. exceptis paucis gentibus ,
in depellendo invaforem tum perfonæ tum re- quas Deus ob deteftanda & nefanda fua facino-
rum noftrarum , verum etiam repetendo & vin- ra penitus delere voluit. Non immorabimur
dicando , quæ nobis injuſte ablata funt , etiam hifce diutius , nam alibi hæc notavimus.
vi & armis, fi nulla eas recuperandi ratio nobis

X.I. Idem ftatuendum univerfaliter de maribus quorum vitæ ge- Vit. d.

loco.
nus ab armis abhorret. Jure belli in armatos repugnantefque cædes ; ut ait Libro
Livius , id eft , eo jure quod naturæ congruit. Sic Jofephus æquum xxv111 .

ait ut in pugna pœnas dent qui arma ceperunt , infontibus non nocen- Ant.xır.
cap.3.
dum. Camillus Vejis expugnatis edixit ut ab inermi abftineretur . In Liv .lib.

hac claffe primum ponendi funt hi qui facra curant. Nam ut hi ab ar- v.
mis abftinerent mos ab antiquo fuit gentium omnium : atque ideo vi-

ciffim vi in illos temperabatur. Sic Philiſthæi hoſtes Judæorum non

nocebant collegio Prophetarum quod erat Gabæ, ut videre eft 1 Sam .

x. 5. & 10. Et fic ad alium locum ubi fimile erat collegium tanquam

fepofitum ab omni armorum injuria cum Samuele confugit David ,

1 Sam . xIx. 18. Cretenfes , narrat Plutarchus , cum bellis inteftinis Quast.

colliderentur omnem noxam abſtinuiffe a facerdotibus , & iis quos hu- Gr.

mandis mortuis præpofitos xaτaxaúτas vocabant. Huc & proverbium

illud Græcum pertinet , dè πup¤ópos eλín . Notat Strabo , olim cum Lib. VIII.

tota Græcia armis ferveret , Eleos , utpote Jovi facros , & eorum hoſpi-
tes in alta pace vixiſſe.

2. Sacerdotibus merito hac in parte æquantur qui vitæ genus fimi-

C. 2. de
le elegerunt , ut monachi & converfi , id eft pœnitentes , quibus pro-
in d e treuga
X
 162 LIBER III. S.X.XI.XII.

inde æque ut facerdotibus parci volunt canones naturalem æquitatem

&pace.
fecuti. Addas his merito eos qui ftudiis literarum honeftis & humano

generi utilibus operam navant.

Lib. 11. XI. Deinde agricolas , quos & canones affcribunt. Diodorus Si-
Bibl. cufus de Indis cum laude refert : άμφότεροι γὰρ οἱ πολεμῶντες ἀλλήλες μὲν ἀποκτείνια

σιν ἐν ταῖς μάχαις , τὰς δὲ περὶ τὴν γεωργίαν ὄντας ἐῶσιν ἀβλαβεῖς , ὡς κοινὸς ὄντας απάντων εὐεργέτας.

In præliis quidem hoftes alii alios interficiunt : at agricolas relinquunt intactos tan-
quam in commune utiles, De antiquis Corinthiis & Megarenfibus Plu-
tarchus : τες γεωργέντας ἐδεὶς ἠδίκει τὸ παράπαν. Nemo agricolas ullo aficiebat malo .

Xen. de Et Cyrus regi Affyriorum nuntiari jufit : ὅτι ἕτοιμος εἴη ἐᾷν τὲς ἐργαζομένες τὴν

·
Cyri inft. gv xai un adixeiv: paratumfe eos qui agros colerent illafos indemnefquefinere . De Beli-
Y.
fario Suidas : εἰς δὲ τὰς ἀγροίκος τοσαύτῃ φειδοῖ τε καὶ προνοίᾳ ἐχρῆτο , ὥτε βιασθῆναι μὲν αυ-

τὸς ἐδὲν πώποτε ςρατηγέντος Βελισαρία τετύχηκεν. Agricolis ita parcebat , ac tantam pro

illis curam gerebat ut eo duce nulli unquam eorum vis illata fuerit.

XII. Addit canon mercatores , quod non tantum de his qui tem-
porariam in hoftico moram agitant intelligendum eft , fed & de fub-

ditis perpetuis ; nam & horum vita ab armis aliena eft ; ac fub hoc

nomine continentur fimul alii opifices & artifices quorum quæftus pa-
cem amat non bellum.

COMMENTARIUS.

Quitatis ratio videtur imperare , ne eos af- | cipum animis infpirare , fi cum vitæ genere tum
EQ ficiamus malo , a quibus nobis nihil mali etiam munere confentiat doctrina. Quod facile
metuendum , vel faltem qui nihil damni intule- credimus de illis , qui puræ & reformatæ Chri-
runt : hi enim tanquam infontes nulla poena digni fti doctrinæ addicti , Paftoris vel ecclefiaftico ali-
videntur. Quamobrem ab inermis abftinen- quo inter Reformatos munere funguntur , neu-
dum : inermes non habendi , qui forte non in ipfo tiquam vero idem fufpicari poffe mihi videtur de
prælio aut pugna co momento , quo acie dini- facerdotibus Romanæ Ecclefiæ , utpote cujusper-
catur , pugione vel fclopeto aut id genus belli- niciofiffima humanæ focietatis perturbandæ & in
co inftrumento armati non occurrunt , verum exitium humani generis excogitatum dogma eft ,
quorum vitæ genus abhorret ab armis , quales quod Principi Romanæ fidei addicto incumbat ,
funt, qui facris faciendis & curandis inferviunt omnes fectas extirpare & evellere vi & armis ,
ac deftinati ſpiritualia arma tractant. Putat Fel- quæ ab Ecclefia Romana divortium fecerunt , &
denus cum fundamentum infligendi pænam fit purioris veritatis Chriftianæ & fidei capita am-
crimen non defenfio adverfus infligentem, fpe- plecti voluerunt. Velim tamen libenter iis igno-
Яari oportere in quibufnam fit principium de- fcere & a Martis furore in fecuritatem afferere ;

lici commiffi , quod fæpe in clericis & ftudiofis non ftatim puniendus , qui confilium fuo Prin-
literarum , quorumque vita longe a bello abeft , cipi dedit , nifi conftat ex fummo odio & inju-
magis effe poteft ob confilia & perfuafiones , fta ira profectum, idque fponte , non quæfitus :
quam in reliquis qui pugnando operam locant. malitia ejufmodi poenam meretur. Agricolis ve-
Neque enim in co principium belli eft , qui vul- ro in bello parci non tam juftitia dictat ; quam
nerat; fed & in eo qui confilium dedit , fi forte fuadet communis utilitas. Pofunt quandoque
aliter facturus effet lædens , confilio non acceden- incidere cafus, ut nec iis parcendum fuadeat pru-
te. Verum cum eorum vitæ genus abhorreat ab
dentia bellica ; præfertim iis in locis , qui ab hofte
armis , de quibus nobis fermo , otiumque ac pa- occupari facile poffunt , ut ipfis omni vitæ tuendæ
cem , utpote qua melius rebus fuis poffunt con- & proinde diu in eo loco morandi occafio eripia-
fulere , quam tube fonorem armorumque cre- tur. Mercatoribus quoque , opificibus & artifici-
pitantium concuffionem amare , tum etiam ipfis bus parcendum , utpote qui in corum numero
incumbat, qui pio ac fincero voto fefe devove- habendi , quorum vita ab armis aliena. Dubi-
runt huic minifterio , homines pacem , concor- tandum vero de iis , inquit Zeiglerus , five mer-
diam , amicitiam & focietatem cum fui fimilli- catoribus , five opificibus & artificibus , qui ar-
mis tuendam ac colendam , tum oratione tum ma & omnia belli inftrumenta fabricant ; quip-
etiam exemplo magis magifque inducere , non pe cum corum opera vires hoftis capiat , quam-
præfumuntur bellum , fed pacemfuadere & Prin- vis ipfi revera damnum non dederint , excufa-
tius
 CAPUT XI . S.XII. XIII. 163

tius tamen occiduntur , quam alii cjufmodi ope- |
ram non præftantes. Verum cum ad vitam tu-
endam exerceantur artes , cujus ratio admodum
favorabilis , non animo damni inferendi , utpo-
te qui ipfi arma non tractare foliti , videtur mi-
hi cadem juris ratio dictare , ne illud quod tan-
quam vitæ tuendæ medium per fe non illicitum ,
alicui damnofum effe debeat , quamobrem pœ-
nas dare meritus , ita ut quod vitæ confervanda
infervire oportet , interitum acceleraret. Si bel-
lum jure gentium introductum & proinde nec
juri naturæ repugnat , præfertim ejufmodi bel-
lum , quod pro defenfione , pro rerum recupe-
ratione , & in genere quod jufta ex cauſa ſuſce-
ptum, geri nequeat fine apparatu bellico , armis
& inftrumentis , fane oportet ut armorum fabri
fint , qui propterea quod artem hanc profitentur
in ufum belligerantium , ut femetipfos & fami-
liam fuftentent , poenas non videntur mereri :
honeftæ enim hæ artes & neceffariæ, nec damnum
inferunt dum fabricantur, fed fi tractantur nocen-
di & lædendi animo. Quamobrem non qui fa-
bricant , fed qui iis lædunt & nocent tanquam
damni illati auctores habendi , & proinde ad il-
lud refarciendum tenentur.

XIII. 1. Ut ad eos veniamus qui arma gefferunt , jam ante retu-

limus dictum Pyrrhi apud Senecam , qui vetari nos ait pudore , id eft
æqui refpectu ne capto vitam adimamus . Similem Alexandri fenten-

tiam attulimus quæ cum fœminis conjungit captivos. Accedat illud

Auguftini : hoftem pugnantem neceffitas perimat non voluntas . Sicut bellanti Ad Bo-
nif. Epift.
refiftenti violentia redditur , ita victo vel capto mifericordia jam debetur , ma- I.
xime in quo pacis perturbatio non timetur. Xenophon de Agefilao: πpornyógeve

τοῖς σρατιώταις τις αλισκομένες μὴ ὡς ἀδίκες τιμωρεῖσθαι , ἀλλ' ὡς ἀνθρώποις ὄντας φυλάσσειν :

monuit milites ut captos non tanquam fontes punirent , fed tanquam homines cu-
ftodirent. Apud Diodorum Siculum eft : πάντες ἀνατείνονται μὲν πρὸς τὰς αντι- Lib.xtr.

Tattoµévas , sixxoi dè toïS WOTE TWÓσ . Omnes ( Græci ) opponuntfe repugnantibus ,

parcuntjam fubactis. Eodem judice Macedones qui fub Alexandro Lib. XVII .

πικρότερον ἢ πολεμικώτερον προσεφέροντο τοῖς Θηβαίοις , acerbius egerant cum Thebanis quam
belli fas ferebat.

2. Salluftius hiftoria Jugurthina cum puberes poft deditionem

interfectos narraffet , factum ait contra jus belli : quod interpreta-

re contra æqui naturam & morem mitius viventium . Apud La- Lib.v.
&tantium eft : Parcitur victis , & eft locus inter arma clementiæ. Laudat

Tacitus primum Antonium & Varum Flavianos duces , quod in Hift.1v.

neminem ultra aciem fæviiffent. Ariftides : ἀνδρῶν γάρ ἐσι καθ᾽ ὑμᾶς τὴν De pace

φύσιν , τὸς μὲν ἀνθεσηκότας κατείργειν τοῖς ὅπλοις . Τις δ' ὑποπεσόντας ἠπίως μεταχειρίζεσθαι . 11 .

Hominum eft noftri ingenii refiftentes armis coercere , proftratos tractare leniter.

3. De captivis Propheta Elifæus regem Samariæ fic alloquitur : 2 Reg. 1 .

An quos captivos abduceres gladio tuo arcu tuo eos interimeres ? Apud Euri-

pidem in Heraclidis quærenti nuntio ,

t
Hoftem perimere veftra lex ergo veta ?
Refpondet chorus ,

Quem Mars reliquit prælio fuperftitem.

Ibidem Euryftheus captivus :

Que me necabunt non erunt pure manus .

Apud Diodorum Siculum Byzantii & Chalcedonii quod captivos Lib . x11 .
fatis multos interfeciffent hoc elogio notantur : ἐπετέλησαν πράξεις αμότητι

SiaQEpicas : perpetrarunt facinora eximie crudelitatis. Idem alibi captivis

parcere vocat va xowvà vóµµa , jus commune : qui aliter agunt , eos ait
X 2 extra
 LIBER III.
S. XIII.XIV .
164

extra controverfiam peccare. Parcere captivis jubet boni & æqui

V.debe- natura , ut in Philofophicis fcriptis dicentem Senecam non diu eft

nef.cap.
18. cum audivimus . Et laudari in hiftoriis eos videmus qui , cum nimia ca-

ptivorum multitudo oneri aut periculo effe poffet , dimittere omnes

quam occidere maluerunt.

COMMENTARIUS.

Ε
DE captivis diximus cap.4. §. 10. Paulo an- Et quemadmodum neceffitate coacti bellum ſuſ-
te annotavimus bellum nunquam fufcipi- cepimus , ita quoque cavendum , ne humanum
endum nifi jufta ex caufa , fcilicet quando nul- fanguinem nifi fumma neceffitate coacti , atque
la nifi in armis fpes reliqua , quamobrem extre- ita quafi inviti profundamus. Quamobrem capti-
mum debet effe remedium , quod adhibendum vis & victis , quibus nocendi nobis omnis erepta
juris confequendi caufa , quia maxime violentum facultas , parcere non humanitatis & clementiæ
& humano generi maxime noxium atque per- ratio , fed & juris naturæ dictat , & Chriſtiana do-
niciofum , cujus confervationi confulere atque &rina , qua nobis adeo charitas erga proximum
infervire cuique noftrum a natura impofita ne- commendatur , animis noftris quafi continuo in-
ceffitas ; atqui ejufdem confervatio dependet a fufurrat : ubi enim nullus damni metus , ibi nec
confervatione partium , id eft fingulis hominibus, jufta lædendi proximum caufa , ut paulo ante an-
qui terreftrem hunc globum pro fuo nati do- notavimus. Captus hoftis jam non eft hoftis , no-
micilio incolunt atque tuentur. Conftat eadem men geftat fupplicis. Præclariffime Cæfar apud
neceffitate qua totuin confervare ejufdem quo- Lucianum unica vocat belli præmia
que partes tueri quemque noftrum devinctum victis donarefalutem.
effe, & proinde quamvis coacti in bellum ruere Romanos Imperatores clementia hac maxime
neceffe habeamus, attamen fumma moderatio- ufos neminem fugere poteft , qui in illis non pla-
ne & prudentia uti nobis incumbit , ne ira & ne hofpes , & illud Virgilii , quod ( inquit Au-
odio abrepti , humanitatis , clementiæ & mode- guftinus ) Dei proprium cum fit , fuperba quo-
ftiæ fines excedamus , fæviendo ultra modum in que animæ fpiritus afflatus affectat
cos , quibufcum in ftatu belli vivimus , quo vel Parcere fubjectis , & debellare fuperbos.
perimitur hoftis , vel inutile focietatis humanæ Vivit enim captivus in fervatoris fui gloriam. Sic
membrum efficitur. Confervatio enim dictat & Reges illi, quorum mentio Genef.cap . 14. captum
exigit , ut quantum poffumus parcamus humano Loth , mulieres populumque abducunt , fer-
fanguini , & fi fieri poffet nullo plane vel ad- vant , non occidunt. Vid. quæ, annotavimus
modum exiguo fanguine res tranfigatur. Homi- cap. 8.
ni hominem fervare fumma debet effe voluptas.

XIV. 1. Eaſdem ob caufas vitam falvam pacifcentium , five in

prælio five in obfidione non repudianda deditio. Ideo Arrianus in

deditos editam a Thebanis ftragem , ait , fuiffe non Græci moris ,

ἐχι Ἑλληνικὴν σφαγήν . Ac fimiliter Thucydides libro 1 1 1 , εκόντας τε ἐλάβετε , καὶ

χεῖρας προϊσχομένες . Ὁ δὲ νόμος τοῖς Ἕλλησι μὴ κτείνειν τέτες : Volentes nos & manus ten-

dentes accepiftis in poteftatem. Mos autem Græcorum eft tales non interficere.

Et apud Diodorum Siculum Syracufani fenatores : σώζειν τὸν ἱκέτην , ἄξιον τῆς

μεγαλοψυχίας , magno animo eft fupplici parcere, Sopater : νόμος ἐςὶ τὰς ἱκέτας σώ-

ZEIV ÉV TOÏS TOλéμOIS : moris eft in bellis fervare fupplices.

2. In obfeffis oppidis obfervatum a Romanis antequam murum

Lb. 11. aries percuffiffet. Cæfar Aduaticis denuntiat fe eorum civitatem con-

debello
Gall. fervaturum , fi priufquam aries murum attigiffet fe dedidiffent. Qui
mos nunc quoque obtinet in locis infirmis antequam machinæ ignia-

riæ explodantur : in munitioribus , antequam in moenia impetus fiat.

Off. 1. At Cicero , non tam quid fiat quam quid natura æquum fit , refpici-

ens , fic ea de re pronuntiat : Et cum iis quos vi deviceris confulendum eft ,

tum ii qui armis pofitis ad imperatorum fidem confugiunt , quamvis murum aries

per-
 CAPUT XI. S. XIV. XV. XVI . 165

percufferit , recipiendi. Notant Hebræi interpretes majoribus fuis in mo-

re fuiffe , ut quam oppugnarent urbem eam non cingerent corona ,

fed partem liberam relinquerent effugere volentibus , quo minori fan-

guine res tranfiret.

X V. Eadem æquitas jubet parci his qui fine conditionibus fe victo-

ri permittunt , aut fupplices fiunt. Trucidare deditos fævum , cenfente

Tacito. Salluftius fimiliter de Campanis qui fe Mario dediderant, cum Ann. xii,
puberes interfectos , narraffet addit , facinus fuiffe contra jus belli ,
na- Bell.
Jug.
turale fcilicet. Idem alibi : non armatos neque in prælio belli jure , fed fup- Lib. 1 .
de rep.
plices interfectos. Et Livio , ut jam diximus , jure belli in armatos repugnan-
ord.Lib.
tefque cædes. & alibi : qui deditis contra jus ac fas bellum intuliffet. Imo & XLY .
in hoc laborandum , ut potius metu ad deditionem cogantur quam ut

interficiantur. Laudatur id in Bruto , qui adverfarios x elæσev èµbaλeïv

ἀλλὰ περιίππευσεν φείδεσθαι κελεύων , ὡς μετὰ μικρὸν ἰδίων ἐσομένων : non paffus eft impetu op-

pugnari , fed equitatu circumdedit : parci jubens ut mox fuis futuris.

COMMENTARIUS.

Ui vitam falvam pacifcuntur deditione a- percufferit , recipiendi funt. 1. off

. Quamobrem
qua , five in prælio , five in obfidione Scipio admotis jam fcalis ad moenia urbis Hi-
recipiendi funt , ut ait Auctor ; quæ tamen re- fpaniæ , oppidanis per caduceatorem petentibus
gula fuas habet exceptiones. Si accepti , non abitum pacatum , annuit & receptui canit , at-
ambigendum quin iis parcendum; quippe qui que cum five auditum non effet , five non ob-
fe dedidit, pacifci cum hofte videtur falvam fibi temperatum , & urbs vi caperetur & fæviretur ,
vitam fore , accipiendo autem fe dedentem , in ta- factum emendat , & punit etiam fuos. Verum, ut
citam hanc conditionem videtur confentire , fi- dicere incepimus , habet hæc regula fuas exceptio-
des autem etiam hofti fervanda. Verum an non nes , ut etiam annotavimus cap. 4. ita ut etiam ali-
neceffitatis , faltem humanitatis fit recipere , qui quando recipere fe dedere volentes recufare poreſt
fefe dedere offerunt , quæritur ? Et cum Aucto- dux vel imperator exercitus , quod ejus relictum
re dicendum , humanitatem dictare ac fuadere , ne arbitrio, fi vero jufta non fubeft cauſa , admittenda
fanguis humanus temere funderetur , recipiendos videtur deditio , ob rationes jam adductas . Vid .
effe . Scribit Tullius : Hiqui armis pofitis ad im- quæ annotavimus cap.4. cumquo conferenda ea ,
peratorisfidem confugiunt , quamvis murum aries que boc cap. difputat Auctor.

XVI. 1. Adverfus hæc æquitatis ac juris naturalis præcepta exce-

ptiones adferri folent minime jufta , nempe fi talio exigatur , fi ter-

rore opus fit , fi pertinacius reftitum fit. Atqui hæc non fufficere ad

juftam cædem facile intelliget qui eorum meminerit quæ de juftis oc-
cidendi caufis fupra funt prodita. A captivis & deditis aut dedere fe vide
Vict. de
cupientibus periculum non eft : ut ergo jufte occidantur oportet cri-
jure belli
men antecedat , & quidem tale quod æquus judex morte vindican- . 49.
dum cenferet. Atque ita videmus interdum in captos aut deditos fævi- 60.
tum ,
aut deditionem fub vite pacto non acceptam , fi qui de injuſti-

tia belli convicti , tamen in armis perftitiffent , fi immanibus convi-

tiis famam hoftis laceraffent , fi fidem violaffent , aut aliud gentium

jus , ut legatorum , fi transfugæ effent.

2. At talionem natura non admittit nifi in ipfos qui deliquerunt :

neque fufficit quod hoftium unum quafi corpus fictione quadam intel-
ligatur , ut ex iis poteft intelligi quæ de pœnarum communicatione
X 3 fupra
 166 LIBER III S.XVI . XVII .

Lib. 11. fupra a nobis tractata funt. Apud Ariſtidem legimus : müs éx åτowov xaln-
C. XXI .
γορεῖν μὲν καὶ λέγειν ὡς ἁμαρτήματα συμβαίη , μιμεῖσθαι δ' ἀξιῶν ὡς ὀρθῶς ἔχοντα ; Nonne abfur-
¶. 18.
De pace dum , ea que accufes & prave facta dicas tanquam recta velle imitari ? Accu-
II.
fat Syracufanos hoc nomine Plutarchus , quod Hiceta uxores ac libe-
Plut.
Tim. ros occiderint , ideo tantum quod Hicetas Dionis uxorem fororem
Dione. & filium interfeciffet.

3. Utilitas etiam quæ ex terrore in pofterum fperatur , ad jus dan-

dum cædis non pertinet ; ſed ſi ſubſit jus , poteſt inter caufas effe ob
quas jus non remittatur.

4. Obftinatius autem ftudium in fuas partes , fi modo cauſa earum

Lib . I. non fit omnino inhonefta , fupplicium non meretur , ut apud Pro-

Gotth. copium differunt Neapolitani : aut fiqua ejus pœna eſt , non debet ad

mortem pervenire : neque enim id ftatueret æquus judex. Alexander

cum in oppido quodam quod acrius reftiterat puberes omnes juffiffet

interfici , vifus eft Indis bellare latronum more : eamque famam reve-

Polyan. ritus Rex victoria clementius uti cœpit. Melius idem Milefiis quibuf-

Libro xv. dam parci voluit , ὅτι γενναῖοί τε καὶ πιςοὶ αὐτῷ ἐφαίνοντο , quod eos videret generofos

ac fuis fidos effe , quæ Arriani verba funt. Phyto Reginorum prætor

cum ob pertinacius defenſam urbem a Dionyfio ad cruciatus & mor-

tem raperetur, exclamavit , eo quod urbem noluiffet prodere ſupplicio

ſe affici , cujus ultionem Deus brevi effet exacturus. Diodorus Siculus

pœnas has iniquas , ixvóμes τiμpías vocat. Valde mihi placet votum

quod eft apud Lucanum :

Vincat , quicumque neceffe

Non putat in victos fævum diftringere ferrum ,

Quique fuos cives quod figna adverfa tulerunt

Non credit feciffe nefas .

Dum tamen civium nomine intelligamus non hujus aut illius regio-
nis , fed communis illius ex humano genere conftantis cives .

5. Multo vero minus cædem juftam facit dolor ex accepta clade ,

ficut Achillem , Æneam , Alexandrum amicis fuis fanguine capto-

rum aut ſe dedentium parentaffe legimus. Itaque Homerus merito il-

lud accinit :

Κακὰ δὲ φρεσὶ μήδειο ἔργα.

Facinufque animo verfabat iniquum.

XVII. Sed & ubi delicta funt talia ut morte digna videri poffint ,

mifericordiæ erit ob multitudinem eorum aliquid decedere de fummo

jure, cujus clementiæ auctorem ipfum habemus Deum , qui Cananæis

eorumque vicinis populis longe flagitiofiffimis pacem offerri voluit ,

quæ vitam ipfis fub tributaria conditione concederet. Pertinet huc

Lib.11.
De Ira, Senecæ dictum : In fingulos feveritas imperatoris diftringitur : ac neceffaria eft

cap. 10. venia ubi totus deferuit exercitus. Quid tollit iram fapientis ? Turba peccantum.
Et Lucani illud :

Tot fimul infefto juvenes occumbere letho

Sape
 CAPUT X. S.XVII. 167

Sæpe fames pelagique furor , fubitaque ruina,

Aut cœli terræque lues , aut bellica clades ,

Nunquam pœna fuit.

Ne nimium multi pœnam fubirent fortitio comparata eft , inquit Cicero. Sal- Pro Cla
luftius ad Cæfarem : Neque quifquam te ad crudeles pœnas aut acerba judicia'

invocat , quibus civitas magis vaftatur quam corrigitur.

COMMENTARIVS.

Tatim diximus exceptiones etiam habere ea , dammodo omnes participes fieri delicti. Vid.
Satin doesntia in victos, fl- 2 Sam. cap.
quæ de humanitate & clementia fi- 2 20. vid. cap. 4. Delinquentium ve-
ve deditos, five captivos & fupplicés difputavi- ro multitudo veniam non tribuit , nifi circum-
mus. Scilicet fi fe dedere volentes ad extremum ftantiis ponderatis , paucorum interitu præveniri
reftiterint, atque ita victor neceffe habuit mul- poteft , ne malum latius ferpat. Alibi enim an-
torum fanguine fufo victoriam fibi parare , quam- notavimus , quod homini non fit homine pro-
vis non videantur poena digni , qui ad ultimum dige uti , tefte Seneca , quamobrem præter necef-
vitæ halitum fe fuofque tueri & defendere cona- fitatemfævire non licet : poenarum enim infligen-
ti , imo potius præmio afficiendi quam punien- darum facultatem neceffitas largita eft fummis
di , qui in bello pertinacius refiftunt ; attamen imperantibus , feilicet ut hac ratione deterreantur
ubi nulla fpes evadendi & depellendi hoftem , improbi & ad quævis facinora admittenda natu-
temeritatis potius & fummæ ferocia argumen- ra proni homines a malefaciendo & delinquen-
tum eft obftinatius refiftere , atque hac ratione do. Quippe fi fcelera impunita manerent , vi-
occafionem præbere , ut humano fanguine ma- ta noftra & omnia , quæ ad eam tuendam funt
deant hinc inde manus , cui parcendum dictat neceffaria , expofita forent infidiis , rapinis , fur-
humanitas & clementia , quamobrem refpui po- tis & facinoroforum hominum pravis machina-
teft ferius oblata pactio in poenam temeritatis & tionibus ac concuffionibus . Quamobrem non
ferociæ , ut alii ejufmodi exemplis a fimili fero- bene meretur de humano genere , qui fceleri-
cia excufentur. Ratio cur denegatur excufat fa- bus fua non decerneret fupplicia ; impunitatis
&tum victoris , quod alias fummam fævitiam & enim fpes , ut ftatim diximus , invitat ad delin-
crudelitatem forte nonnullis redolere videretur , quendum alios , qui formidine pœnæ a malefa-
utpote quod ad bonum finem tendit , fcilicet ciendo avocantur. Itaque non quovis tempore
confervationem humani generis , confervando ab mifericordiæ & venia locus , etiamfi delinquen-
internecione & interitu fingulas partes , quem tium fat magna turba , qui eadem peccati labe
confequi non licet , nifi durius adhibeatur ejuf- contaminati , ejufdem fceleris & facinoris focii
modi medium , quod non fponte fed invitusfuf- eadem poena digni. Verum cum finis pœnæ hu-
cipit victor. Violenta quandoque remedia ad- manæ fit fecuritatis publicæ confervatio , qua-
hibere , fi molliora non fufficiunt curando mor- tenus in foro humano delinquentibus imponi-
bo , naturalis ratio non vetat ,fed præcipit. Quod tur , & reparatio , ut annotavimus lib. 2. cap.20.
enim durum videtur primo intuitu , illud æquum quid foret de humano genere & focietate il-
& juftum , ponderatis rationibus actum circum- la , qua homines fibi devincti natura , ſi im-
fiftunt , homo rationi obtemperans judicabit. In- pune fibi nocere & quæcunque mala inferre pof-
expertus belli , qui non intelligit , quod qui afficit fent. Nihil effet aliud quam latronum multitu-
alium malo , etiam ut ferat, rationis eft , ait Pin- do. Eo ufque itaque pœnis procedendum , præ-
darus Hem. 4. De Thracibus tradit Flor. hofti- fertim ob delictorum frequentiam , donec terro
bus cruentiffimis lib.3 . fuis moribus domitos fu- rem fufficienter omnibus facinorofis hominibus
iffe ; quippe in captivos igne , ferroque favitum eft. qui publicam fecuritatem violare & vitæ tran-
Crudeliffimis enim holtibus facinora immania quillitatem perturbare aufi , incuffum videamus.
fine talionis pœna fi remittamus , ad ea illos qua- Quod fi id effici poffe putamus paucorum interi-
fi invitare videmur ; impunitatis enim fpes ma- tu , univerfam multitudinem morte multandam
xima peccandi illecebra. Altera exceptio eft in non arbitror , ob rationes jam allegatas. Forte
his , qui alias enormiter deliquerunt, & nefan- enim fuperftites aliorum exemplo deterrebuntur a
dorum criminum exiftunt auctores : quia enim delinquendo & ad meliorem mentem redibunt.
ob patrata facinora pœnas dare merentur , ab- Verum cum omnes criminis ejuſdem participes ,
furdum utique effet, propterea eos impunitatem & proinde æquum jus , æqualemexigit de omni-
confequi oportere , quia ultroncam deditionem bus , qui deliquerunt , pœnam fumere, fortitio
offerunt fub conditione falutis , quam non me- comparata eft , qua ratione metus ad omnes ,
riti. Quod etiam locum habet in his , qui pa- poena autem ad paucos pervenit. De Romano-
riter quidem rei non funt , verum recufant ad rum decreto , multitudine militari peccante , ſcri-
mortem dedere facinorofos , nifi fub conditio- bit Cicero ab Auctore allegatus in orat. pro Clu→
ne falutis , hi patrocinando delinquentem viden- entio habita. Plutarchus in vita Craffi hunc mo-
tur & tacite approbare facinus , & proinde quo- rem pervetuftum fuiffe tradit , qui minorem
damno
 168 LIBER
damno ignominiam continet , plurimumque ad-
fpicientibus horrorem injicit. Idem in Scipione
Africano notat, quod Scipione ipfo morbo impli-
cito, cum inter milites orta magna feditio , rem
ipfam Scipio ad confilium retulit , cujus major pars
in cos , a quibus initium tumultus ortum erat ,
animadvertendum , & reliquis ignofcendum ,
cenfuit : fic enim fieri poffe , ut poena ad paucos ,
exemplum ad multos perveniret. Pertinet huc
decimationis ritus. Sic Julius Cæfar apud Dio-
nem lib. 41. forte ad mortem feditiofos delegit
audaciffimos quofque. Narrat & Suetonius Au-
IIL S. XVII. XVIII .
guftum cohortes , fi quæ ceffiffent loco , deci-
natas hordeo paviffe. Sic Opilium Macrinum
Jul. Capitolin. in ejus vita refert , cum feditio-
nes paterentur militares , milites decimaffe. Te-
ftatur Diodor. Siculus lib. bibliot. quo tempore
cum Xerxe pugnandum erat & Perfis , pro com-
muni libertate & patria tuenda , Græcos ftatuiffe ,
Diis decimandos devovendofque illos Græcos ,
qui Xerxis partes tenuiffent , fi belli victores eva-
fiffent : defecerant enim ad Xerxem Dolopes,
& Milefii.

XVIII. 1. De obfidibus quid ex jure naturæ ftatuendum fit acci-

pi poteft ex iis quæ in ſuperioribus dicta a nobis funt. Olim cum vul-

go crederetur quifque in vitam fuam id juris habere , quod in res alias

quæ in proprietatem veniunt , atque id jus confenfu aut tacito aut ex-

preffo a fingulis perveniffe ad civitatem , minus mirandum eft fi obfi-

des privatim innoxios ob peccatum civitatis morte affectos legamus ,

five tanquam ex fuo peculiari conſenſu , five tanquam ex publico cui

Vict. de & fuus includeretur. At poftquam verior fapientia nos docuit domi-

jure belli , nium in vitam Deo exceptum , fequitur ut folo confenfu nemo jus cui-
n.
7. 43. piam dare poffit in vitam aut fuam aut civis fui. Atque ideo Narſeti
bono duci atrox vifum de innoxiis obfidibus fupplicium fumere narrat

Lib. 1. Agathias : de aliis alii : etiam Scipionis exemplo , qui ajebat ſe non

Livius in obfides innoxios , fed in ipfos qui defeciffent fæviturum : nec ab

libro inermi fed ab armato hofte pœnas expetiturum.
XXVIII.
2. Quod autem ex recentioribus jurifconfultis non ignobiles, con-
Menoch. ventiones tales valere dicunt fi moribus firmentur , accipio , fi jus vo-

arb.q.7. cant folam impunitatem , quæ in hoc argumento fæpe venit fub tali

nomine : fin a peccato immunes putant qui ex conventione fola vi-

tam adimunt alicui , vereor ne & fallantur ipfi , & periculofa aucto-
ritate alios fallant. Plane fi qui obfes venit eft aut ante fuit in numero

graviter delinquentium , aut poftea fidem a ſe datam in re magna fe-

fellit , fieri poteft ut fupplicium injuria vacet.

3. At Clœliæ quæ non fua fponte, fed civitatis juffu obfes venerat ,

cum tranato Tyberi effugiffet , apud regem Ethruſcum non tuta folum fed

Lib. 11. honorata virtus fuit , quæ Livii in hac re enarranda verba ſunt.

COMMENTARIUS.

N obfides , qui fidei publicæ fervanda caufa tione dediti ; quippe nulla conventione nec ullo
hofti dantur, fævire nefas eft , uti dicere in-
pacto vel ufu caveri aut introduci poteft , ut pro
cepimus cap. 4. quia jure naturæ vetitum abfque alieno crimine vita alicui adimatur : repugnat
jufta caufa hominem vita privare. Jufta autem enim ejufmodi pactum juri divino & naturæ ,
caufa eft meritum perfonæ , atqui obfides hofti quamobrem tanquam ipfo jure nullum corruit,2
in fecuritatem datos omni crimine , quod ultimo & proinde pro non adjecto habetur ; loquimur
fupplicio puniri dignum fit , vacuos fupponimus , de juftitia interna. Quamobrem merito D.D.
nulla poteft fubeffe jufta caufa , cur vita privandi. ftatuunt graviffimum effe, ut quis teneatur pro de-
Fides enim nonfervata obfidibus non imputanda , licto alterius , ideo ejufmodi pœnam evitandam
quamobrem nec jufta cauſa hoſti , cur in eos fæ- effe , quæ jure communi folos auctores fuos te-
viret & gladio animadverteret , etiamfi ea condi- net , non autem non delinquentes. Pactum igi-
tur
 CAPUT XI. S.XVIII. XIX. 169

tur & promiffio facta in oppofitum tanquam ex- fefe devovere. Verum refp. qui pro defenfio-
orbitans & odiofa eft reftringenda & fugienda. ne patriæ jufto in bello militat, verfari in re li-
Cæpol.confil.690 . Non me fugit quandoque gen- cita omni jure probata , quamobrem & faculta-
tium moribus valere ejufmodi conventiones , ve- tem habet vitam & corpus exponendi mortis pe-
rum in foro divino iniquæ habentur, &juftitia in- riculo , quod non tamen propria auctoritate ,
terna deftituuntur , quamobrem licet impunita- quam quidem conceffu divini Numinis facere vi-
tem in foro humano concedant illi , qui licen- detur, idque eo magis quia cum defenfione pa-
tia & facultate , quam fibi ex ejufmodi conven- tria pari paffu ambulat defenfio fui ipfius . Ju-
tione & pacto acquifivit , in obfides utitur , at- fta itaque hic fubeft caufa ; verum quod quis
tamen non liberatur a poena lege divina confti- pro fide interpofita fervanda fefe obligat ad pœ-
tuta in homicidas. Nemo fibi ftipulari poteft , nam corporalem , imo vitæ amiffionem , in co
nec etiam alteri concedere facultatem exercendi patriæ falus & defenfio verfatur ; fed criminis
ea , quæ per fe illicita , & proinde moraliter ve- alieni in fe tranflatio eft per fe illicitum ;
tita , quamobrem hominis difpofitioni non fub- quippe abfque jufta caufa nemini vitam auferre ,
jacent. Imo licet accedat confenfus ipforum , multo minus fponte deponere , vel mortis peri-
qui in fecuritatem dantur , ut fide non fervata , culo temere objicere licet. Nulla autem hic ju-
in fe fævire poffet hoftis : nemo enim adeo am- fta caufa : fidem enim violare quemadmodum ne-
plam in vitam fuaque membra poteftatem habet , mini licet , ita nec patriæ : eft enim res mora-
ut femetipfum obligare ad mortem fubeundam liter turpis , & proinde per fe omni tempore &
poffet. Natura , inquit Auctor nofter, hominum cafu illicita , ejus vero poenam in fe fufcipere non
fuum eft vita , non quidem ad perdendum , fed ad poteft alius, quia innocens puniretur , quod ju-
cuftodiendum, corpus , membra,famam, id genus re divino & naturæ vetitum ; non licet malum
alia bona , lib. 2. cap. 17. Quifque quidem vitam facere , ut inde bonum eveniat , ut alibi anno-
poffidet tanquam fuum patrimonium , verum de tavimus , & patriæ fidem violanti prodeffe cum
ea non tanquam de rebus aliis difponendi facul- fui damno , imo interitu. Præterquam quod
tatem habet, verum Deo in vitam hominis domi- hac ratione nec patria abfolvitur crimine violatæ
nium exceptum , quamobrem adimi nequit pa- fidei , nec etiam obligatione , qua tenetur hofti
Ao privatorum. Ea lege conceffa homini vi- præftare , quod promifit , quamobrem nullam
ta , ut cam tueretur , quamdiu fupremo rerum utilitatem ex morte civis capit. Nulla enim ob-
Arbitro placet nos in hac vitæ ftatione conferva- ligatione folvi poteft , nifi præftando quod
re ad fui gloriam patriæque falutem , noftri no- promiffum ; ergo vitam rem inæftimabilem qua-
ftrorumque commodum. Itaque nulla ipfo ju- fi nullo in pretio habendam mortis periculo ob-
re conventio ejufmodi , qua homo privata aucto - jicit obfes ; quod e diametro repugnat rationi-
ritate vitam alii oppignerat , quia non habet do- bus , quas ftatim allegavimus. Recte vero addit
minium in vitam , quamobrem nemo ob fide- Auctor exceptionem in obfide , qui eſt aut ante
juffionem occidi poffe annotavimns lib. 2. cap. fuit in numero graviter delinquentium,aut poftea
21. §. 11. Obligationem ad pœnam corpora- datam a fe fidem in re magna fefellit : tum enim
lem non valere tradunt D. D. Cæpol. confil.690 . non ob alienum , fed proprium crimen punitur.
Fruftra opponitur quod pro patria quilibet vitam Verum an pœna capitis ideo in eum poffit ani-
profundere poteft falva confcientia ; atqui hic madverti , non adeo liquidum: pro delicti enim
etiam agitur de publica falute , de liberandapa- gravitate mitius vel gravius fontes puniendos ,
tria ab hoftium dominatione vel belli calamita- dictat æquitatis ratio.
te ; ergo nec videtur illicitum pro ea obtinenda

XIX. Illud adhuc addendum eft , omnes commiffiones quæ adjus

confequendum aut bellum finiendum nullius funt ufus , fed meram

habent virium oftentationem propofitam , id eft , ut Græci loquun-

tur , ἐπίδειξιν ῥώμης μᾶλλον ἢ πρὸς πολεμίες ἀγῶνα , & cum officio Chriftiani ho- Arr.lib.s,

minis & cum ipfa humanitate pugnare. Itaque ferio hæc vetare de-

bent rectores , inutiliter fufi fanguinis rationem ei reddituri cujus vi-

ce gladium geftant. Quippe & Salluftio laudati duces qui incruento

exercitu victoriam deportarent. Et de Cattis notæ virtutis populo Ta-

citus : rari excurfus &fortuite pugnæ.

COMMENTARIUS.

Erito Auctor ftatuit non temere vitam quendum , vel bellum finiendum nullius funt
mortis periculo exponendam , & proinde ufus , fed virium duntaxat meram habent often-
congreffiones & certamina , quæ ad jus confe- tationem propofitam , non concedenda vel per-
Y init-
 LIBER III S.XIX..
170
mittenda a rectoribus , quibus incumbit cura , que meminiffe oportet , aliquando Deum a fuis
ne fanguis humanus inutiliter profundatur , cof- manibus inutiliter fufum repofciturum.

CAPUT XII.

Temperamentum circa vaſtationem , & fimilia .

1. vaftatio jufta fit & quatenus. VI. Hoc maxime locum habere in his que facrà
II. Qabtinendum a vaftatione fires nobis fru- ac facris accedunt :
funt aut
VII. Item religiofis:
Etuofa fit & extra hoftispoteftatem .
III. Si magna fit fpes celeris victoria: VIII. Utilitates qua ex tali moderationefequun◄
tur annotata.
IV. Si hoftis habeat aliunde quo fe fuftentet :
V. Si res ipfa ad bellum fovendum nulliusfit ufus.

I. 1. Es alterius ut perdere quis fine injuria poffit , horum

trium unum antecedat neceffe eft : aut neceffitas talis

dominii inftitutione excepta debeat intel-

Rquæ in primi
ligi ; ut fi quis tertii gladium quo ufurus fit furiofus peri-

culi fui evitandi caufa in amnem projiciat , quo ipfo tamen cafu ma-
nere obligationem damni refarciendi ex veriore fententia alibi dixi-

Lib. 11. mus : aut debitum aliquod procedens ex inæqualitate ; nimirum ut

6.11.5.9 . res perdita imputetur in illud debitum quafi percepta , alioqui enim

jus non effet : aut meritum aliquod malum cui pœna talis par fit aut
cujus menfuram pœna non excedat ; nam ut recte notat ſani judicii

Vit.de Theologus , ut propter pecora abacta aut domos aliquas incenfas to-

jurebel.n. tum regnum vaftetur , æquitas non fert : quod & Polybius vidit , qui
52.0
in bello non in infinitum vult vagari pœnam , fed ufque eo ut delicta
56.
Lib. v. æquo modo expientur. Et hæ quidem caufæ & intra hos duntaxat fi-

nes faciunt ut abfit injuria.

2. Cæterum nifi caufa utilitatis fuadeat , ftultum fit nullo fuo bo-

no nocere alteri . Ideo qui fapiunt , utilitatibus moveri folent , qua-

Strat.c.6. rum præcipua eft illa quam annotavit Onofander : TÜV güv Tüv πOREµíwv Ödes-
ρέτω καὶ καιέτω καὶ τεμνέτω. Ζημία γὰρ χρημάτων και καρπῶν ἔνδεια μειον πόλεμον , ὥσπερ ἡ

sola TéQes. Hoftium terram perdere , urere , populari meminerit. Nam & pecu-

niarum frugum penuria bellum minuit quantum auget copia : a quo non
difcrepat illud Procli , τρατηγικὸν τὸ τῶν ἀγωνισῶν περικόπτειν τὴν εὐπορίαν , boni eft im-

Herod. 1. peratoris hoftium copias undique accidere. De Dario Curtius : credebat inopia

1.
lib.Pol.
IV. debellari poffe nihil habentem nifi quod rapiendo occupafſet.
Front. 3. Et illa quidem populatio ferenda eft quæ brevi ad pacem peten-
Strat. II. dam hoftem fubigit ; quo genere belli ufus Halyattes in Milefios ,
c.4. Liv.
L. v. VII . Thraces in Byzantios , Romani in Campanos , Capenates , Hifpa-
XXXIV. nos , Ligures , Nervios , Menapios. At fi recte rem expendas , ple-
XL. Caf.
debello rumque admittuntur talia odio magis quam prudenti ratione. Ferme

Gal.lib. enim evenit ut aut caufæ illæ fuadentes ceffent , aut ut aliæ fint vali-
VI.
diores quæ diffuadeant.

COM-
 CAPUT XII. S.1.11
I. . 171

COMMENTARIUS

Idetur mihi huic potiffimum proportio quædam obfervanda inter poenam &
fundamento inniti licen- delictum pro menfura meriti , etiam licentia ejuf-
tia, quam jus belli tribuit , modi vel arctius vel latius patet. Facile hic in
hoftium res diripiendi,agros exceffu peccatur ob furorem & rabiem , quæ
devaftandi , tecta diruendi , belligerantium animos folet obfidere. Unde Se-
urbes delendi , fcilicet fui neca: Arma non fervant modum , nec temperari
defenfioni & juris obtinen- facile, nec reprimi poteft ftricti enfis ira. Rece
di , damnique dati repara- itaque monet Auctor , nifi caufa utilitatis fua-
tionem ac reftitutionem confequendi cuique a deat , ftultum effe nullo fuo bono nocere alte-
natura facultati , adhibendo ejufmodi media , quæ ri. Quamobrem , ut dicere incepimus , finis red-
idonea effe poffunt eum , qui nos injuria lacef- dit licentiam illam licitam , qui alius effe non po-
fivit , ad eas anguftias redigere , ut fatius ducat , teft , quam ut hac ratione debilitentur vires ho-
nobis fatisfacere , quam diutius manus confere- ftium , & proinde eo facilius debellari poffint ,
re & in ftatu belli nobifcum vivere. Nullum atque ut eo citius animum hoftilem deponens
vero efficacius remedium excogitari poteft , quam inimicus , nobifcum in pacem redeat. Quamob-
quo vires inimici ac hoftis atteruntur atque de- rem ea deftruere , quæ nec propriis rebus emo-
bilitantur , ut quafi invitus cogatur injuriæ repa- lumenti , nec hoftibus detrimenti aliquid adfe-
rationem offerre, atque in pacem redire. Quam- runt, rabiofi potius ac furentis , quam fanio-
obrem diripere , vaftare , corrumpere , & id ge- ris judicii hominis ad juftitiæ & æquitatis nor-
nus alia belli facinora admittere , quo ejus vires mam viventis effe , merito nonnulli ftatuunt. At-
debilitari poffunt , nulla vetant jura. Verum ut que hoc fenfu Cicero pro domo fua , bellum hoc
annotavimus cap. 5. & hic modum fervanre horrificum , nefarium , omni imbutum odio dicit,
æquitatis & humanitatis ratio poftulat , atque ' quod parietibus , tectis , columnis , & poftibus fiat.

II. 1. Id evenit primum fi nos ipfi rem frugiferam ita teneamus ut

hoftibus non poffit effe in fructu. Quo proprie fpectat lex divina quæ

in vallum bellique opera vult impendi arbores feras , frugiferas vero

affervari ad victum ; addita caufa , quod non ut homines ita & arbores

adverfum nos in prælium confurgere poffint , quod ex rationis fimili-

tudine Philo etiam ad agros frugiferos producit legi hæc verba affin- DeCreat.

gens : Quid rebus inanimis quæ & mites funt & mites fructus ferunt , irafceris ? magiſtr.

An vero in morem hominum qui hoftes funt inimicitiæ fignificationem arbores pro-

dunt , ut pro his quæ faciunt aut facere minantur , ftirpitus evellendæ fint ? Quin

profunt victoribus , præbentque copiam rerum , quas neceffitas exigit , imo &
ad voluptatem. Non foli homines tributa ferunt , fed meliora arboresftatis tem→

poribus , ac talia ut fine iis vivere non detur. Jofephus vero ad eundem
locum , fi vocem edere poffent arbores , clamaturas ait, inique ſe, cum

belli caufæ non fint , perferre belli pœnas . Neque aliunde , ni fallor ,
originem habet illud Pythagoricum apud Jamblichum : μepov Quròv xal

ἔγκαρπον μήτε βλάπτειν , μήτε φθείρειν : manfuetam frugiferamque arborem nec ledere

nec exfcindere fas efto.

2. Porphyrius vero , mores Judaicos defcribens libro de non eden-

dis animalibus quarto , legem hanc , confuetudine , ut puto , interpre-

te , etiam ad animantia ruris operi infervientia producit . Nam his

quoque ut in bello parceretur à Mofe præceptum ait : Thalmudica

vero fcripta & Hebræi interpretes addunt , legem hanc porrigendam

ad rem quamvis quæ fine caufa peritura fit ; ut fi ædificia comburan-

tur , efculenta ac potulenta corrumpantur. Confentit cum hac lege

ducis Athenienfis Timothei prudens moderatio, qui, narrante Polya-

Y 2 no ,
 172 LIBER III S.II.

no , ἐκ ἐπέτρεπεν ἔτε οἰκίαν ἔτε ἔπαυλιν καθαιρεῖν , ἢ μὴν ἐδὲ ἥμερον δένδρον ἐκκόπτειν , non pa-
tiebatur aut domum , aut villam dirui , aut arborem frugiferam exfcindi. Ex-

ftat & lex Platonis de Republica quinto , μήτε γῆν τέμνειν , μήτε οἰκίαν ἐμπιπράναι
ne terra vaftetur , ne domus incendantur.

3. Multo vero magis hoc locum habebit poft plenam victoriam .

Off. 1. Corinthum excifam non probat Cicero, ubi tamen fœde tractati erant

Pro domo Romanorum legati : idemque alibi horrificum , nefarium , omni im-
Sua ad
Pont. butum odio dicit bellum quod parietibus , tectis , columnis , poſti-
Lib.xxvI . bus fit. Laudat Livius Romanorum lenitatem victa Capua , quod
Troadi-
bus. non fævitum fit incendiis ruinifque in tecta innoxia murofque. Aga-

memnon apud Senecam :

Equidem fatebor (pace dixiffe hoc tua

Argiva tellus liceat ) affligi Phrygas ,

Vincique volui ; ruere æquari folo ,

Etiam arcuiffem.

Jof.vi. 4. Sane docet nos facra hiftoria urbes quafdam a Deo damnatas

Reg19 . excidio :
11 I.
II etiam contra legem illam generalem arbores Moabitarum

juffas exfcindi. Verum non factum id odio hoftili , ſed in juſtam de-
teftationem facinorum , quæ aut publice erant cognita aut Deo judice
tanti æftimata .

COMMENTARIUS.

Bftinendum primum ab ejufmodi rerum de- etiam in alium annum, quiafemel tantum in an-
populatione ,
Apopulatione , quæ nobis fructuofa effe po- no arbores fructus ferunt , potuiffetque contingere ad
teft , & extra hoftis poteftatem: caufæ enim fua- initium hyemis continuari obfidionem , uti ad h. 1.
dentes depopulationem hic ceffant , imo potius commentatus eft vir doctiffimus Joannes Cleri-
diffuadet utilitas , quam ex confervatione iftius cus. Nam ad terras quod attinet , inquit ,
rei capere poffumus , utpote quæ fructuofa nobis quas invadere nolebant , parum eorum intererat ,
effe poteft. Quamobrem Deut. 20. lege divina an in iis remanerent arbores , an vero caderentur.
vetitum Ifraelitis , ne fucciderent arbores frugi- Sic videmus juffu Elifæi in Moabitide cæfas ar-
feras ad extruendas contra civitatem machinas , bores , quod illic habitare nollent Hebræi. z .
fed affervarent in cibum. Ratio autem eft , quod Reg. cap. 3. 19. Philo in libro EP Qav@pw-
plus fibi obfidentes damni intuliffent Ifraelitæ , ias , & Jofephus lib. 4. cap. 8. Verum uni-
quam obfeffis hoftibus , dum fe fructibus arbo- verfalem effe legis rationem merito ftatuit fum-
rum privarent. Qui itaque ejufmodi arbores ex- mus Theologus Francifc. Burmannus , ob æqui-
fcindunt , fibi ipfi nocere videntur , vel huma- tatis rationem , in qua fundata , quæ cum uni-
ni generis hoſtem ſe profiteri , dum in rem fibi verfalis , univerfalem produci effectum , id eft
& aliis utilem fæviant. Vetat itaque lex omnem obligationem , qua tenebantur Ifraëlitæ hoc
crudelitatem , unde nihil percipi poteft utilitatis , jus belli obfervare , nulla gente excepta , qui-
fed contra damnofa eft. Aliud vero dicendum , bufcum bellandum ipfis , nifi gentium quarun-
fi hæc via ad expugnationem hoftium & dedi- dam nefandiffima facinora & peccata graviorem
tionem urbis faciat , quamobrem fi arbores etiam mererentur pœnam , ita ut ne quidem arbori-
frugiferæ impedimento erant, ne urbem vel ap- bus frugiferis parcendum fpeciali edicto voluit
propinquare , vel in eam immittere poffent , uti- fupremus rerum Arbiter , pro delicti gravitate
que eas fuccidere lege non vetabatur. Lignum menfura poenæ vel aggravatur vel minuitur ,
enim eft , non homo , nec poteft bellantium con- imo etiam quandoque poena extraordinaria vin-
tra te augere numerum. Plamam manfuetam & dicatur , quæ non definita legibus , fed arbi-
frugiferam nec lade nec perde , monet Pythagoras traria , ut teftatur exemplum Moabitarum 2.
apud Jamblichum. Excepta enim neceffitas ejuf- Reg. ubi Propheta præcipit graffari adverfus
modi. Hanc legis prohibitionem non univerfa- Moabitas , excifione arborum frugiferarum ,
lem fed fpecialem aliqui ftatuunt interpretes , ut- fane contra legem , fed fic mercbantur illorum
pote quæ duntaxat intelligenda de terra Chana- execrabilia opera Deo nota , cujufmodi juffus
næa , quam habitaturi erant Habrai , & in qua fpecialis non tollit vel abrogat legem generalem ,
confitas arbores frugiferas fervare fibi debebant , cui occafionem præbuerant innumeris nefandif-
fimis
 CAPUT XII S. II. III. IV. 173
fimis criminibus fuis , ut inquit ftatim laudatus | difpenfatio divina in punitionem majorem ,
Theologus , tum etiam Auctor nofter. Eft hæc quæ non trahenda in confequentiam ..

III . 1. Secundo eveniet quod diximus etiam in dubia agri poffef-

fione , fi magna fpes fit celeris victoriæ , cujus præmium & ager &

fructus futuri fint. Sic Alexander Magnus milites , narrante Juſtino , Lib. xx .

a populatione Afiæ prohibuit , parcendum fuis rebus præfatus , nec perden-

da ea quæ poffeffuri venerant. Sic Quintius Philippo Theffaliam trans-

currente populabunda manu , ipſe hortatus eft milites , ut Plutarchus VitaFla-

mi.
loquitur , iter facere tanquam per conceffam & ipforum jam factam

regionem. Cræfus Cyro fuadens ne Lydiam populandam militi da- Herod.

l. 1 .
ret : non meam , inquit , urbem , non res meas diripies : nihil enim ad me

jam ifta pertinent : tua funt : tua illi perdent.

2. Aliter qui faciunt in eos non male quadrant illa Jocaſtæ ad

Polynicem verba Thebaidibus Senecæ :

Petendo patriam perdis : ut fiat tua

Vis effe nullam , quin tuæ caufæ nocet

Ipfum hoc quod armis vertis infeftis folum ,

Segetefque adultas fternis , & totos fugam

Edis per agros. Nemo fic vaftat fua.

Quæ corripi igne , quæ meti gladio jubes ,

Aliena credis.

Par fenfus apud Curtium illis verbis : quicquid non corrupiffent hoftium effe Lib. xx.

confeffi. Unde non longe abeunt ea quæ Cicero in literis ad Atticum Ep. 7,9,
10.
diſputat , adverfus Pompeji confilium fame patriam necandi . Atque
hoc nomine Alexander Ifius culpat Philippum libro Polybii xvII ,

cujus verba Latine hunc in modum vertit Livius : In bello non congredi Lib.
XXXII.
(Philippum ) æquo campo , neque collatis fignis dimicare , fed refugientem incen-

dere ac diripere urbes , vincentium præmia victum corrumpere . At non fic

antiquos Macedonum Reges ,fed acie bellare folitos , urbibus parcere quantum pof-

fent quo opulentius imperium haberent. Nam de quorum poffeffione dimicetur

tollentem nihil fibi præter bellum relinquere , quod confilium effe ?

COMMENTARIUS.

populatione etiam abftinendum , quoties parta victoria , tefte Polyano. Qui aliter agunt ,
Afil pesingatcele is victorius, par teviquadrate qua adducittuin ex Seneca ,
cafu fibi magis nocere videtur quam hofti , res tum etiam Curtio aliifque Hiftoricis , quibus
fuas non hoftium deftruere. Etenim ea difper- addi poffunt , quæ apud Plutarchum legi
dere › quorum gratia bellum inftituitur , & bel- mus cap.8. de Demetrio , a quo, cum alteram
lum ipfum relinquere , effe validiffima infania Babylonis arcium, ( due enim erant, ) occupa-
opus , ait Polybius lib. 17. Ita Lacedæmonii viffet , & præfidio firmaffet , militibus permiffum.
neque villas Meffeniorum demoliebantur , nec ut quantum poffent ex agris pradam agerent , con-
arbores fuccidebant, quoniam fuum jam illum firmavit Seleuco regnum , quod tanquam alienus
agrum cenfebant. Pauf. lib. 4. Et ita Timo- infeftans, videbatur ipfi concedere.
theus jubet fructibus parci , quibus fruerentur

IV. 1. Tertio idem fiet fi hoftis habere poffit aliunde quo fe fuften-

tet : puta fi mare , fi fines alii pateant. Archidamus apud Thucydi-

Y 3 dem
 LIBER III.
174 S. IV.

dem in oratione qua Lacedæmonios fuos a bello in Athenienfes de-

hortatur , quærit quas belli gerendi fpes habeant : an forte , quod

militum copia valeant , fperent Atticum agrum a fe facile poffe va-

ſtari : atqui , inquit , habent illi & terras alias fuæ ditionis ( Thra-
ciam & Ioniam intelligens ) & maritimis advectionibus adipifci pof-

funt ea quorum indigent. Tali ergo ftatu optimum factu ut agricultu-

ra etiam in ipfo collimitio tuta maneat : quod fub tributo utrique par-

ti præftando factum diu in Belgico - Germanico bello nuper vidimus.

2. Eftque id confentaneum mori veteri Indorum , apud quos , ut
Diodorus Siculus loquitur , τῶν γεωργῶν ἱερῶν καὶ ἀσύλων ἐωμένων οἱ πλησίον τῶν παρα-

τάξεων γεωργόντες , ανεπαίσθητοι τῶν κινδύνων εἰσί : Agricole intacti funt ac veluti facrofan-

Eti , imo prope caftra & agmina opusfaciunt fepofiti a periculo. Addit , Tas xw-
ρας τῶν ἀντιπολεμέντων ἔτ᾽ ἐμπυρίζεσιν , ἔτε δενδροτομεσιν : Hoftium agros neque urunt , ne-

que exfcindunt arbores. Poftea : ὐδεὶς ἂν πολέμιος περιτυχὼν γεωργῷ κατὰ τὴν χώραν άδι
κήσειεν , ἀλλ᾽ ὡς κοινὲς εὐεργέτας ἡγέμενοι πάσης ἀδικίας ἀπέχονται ; Hoftis nemo cuiquam

agricolæ damnum dat , fed id hominum genus ut commune beneficium ab inju-

riis omnibus immune præftatur.

3. Inter Cyrum quoque & Affyrium conveniffe ait Xenophon ut

cum agricolis pax effet , cum armatis bellum. Sic Timotheus partem agri
maxime frugiferam elocabat colonis , ut Polyænus narrat : imo quod

Oeoon. Ariftoteles addit , ipfos etiam fructus vendebat hoftibus , & ex ea pe-
II .
cunia ftipendium præbebat militi : Quod a Viriato etiam factum in

C. 2. de Hifpania teftis eft Appianus. Idque ipfum in eo quod diximus Bel-

treng. & gico- Germaniæ bello fumma cum ratione & utilitate fieri vidimus ,
pace. exteris mirantibus.
Nic. Da-
mafc. 4. Hos mores humanitatis magiftri canones Chriſtianis omnibus
Alian. ut majorem cæteris humanitatem debentibus ac profitentibus imitan-
v. 14.
Dion. dos proponunt , ideoque non agricolas tantum , fed & animalia qui-
Chryf. bus arant , & femina quæ ad agrum portant , extra belli periculum
orat.
LXIV. poni volunt ; nimirum fimilem ob caufam ex qua civiles leges quæ ad

1. execu- arandum ufui funt vetant in pignus capi , & apud Phrygas ac Cyprios
tores C.
quæ res olim , poftea apud Atticos & Romanos bovem aratorem occidere ne-
fas erat.
pign.

COMMENTARIUS.

ante annotavimus parcendum hifce 1 habere poffit , quæ ad vitam tuendam feque fu-
Paulo
rebus , quarum depopulatio nec nobis uti- ftentandum neceffaria , quem in finem agri de-
lis , nec hofti damnum adfert . In devaftan- vaftantur , arbores exfcinduntur , domus ever-
dis agris , & rebus hoftium corrumpendis debet tuntur ? Non oportet enim ex fola vindica
verfari aliqua utilitas , quin parcendum hifce cupiditate hominem Chriftianum fævire in ea
dictet æquitas . Non licet temere & abfque ju- unde nullum damnum fibi imminet. Recte
fta cau fa per der e æ
qu in ufum hom ini s creata monet Auctor , hoc rerum ftatu optimum fa-
funt , multo minus devaftare agros , urbes ever- & tu , ut agri cultura etiam , ex qua maximam
ex qua
tere & delere , atque hac ratione innumeris ca- utilitatem capit humanum genus , in ipfo colli-
lamitatibus proximum involvere , ut vita ipfi mitio tuta maneat , fub onere tributi præftandi
fupplicium , mors folatium videatur. Excipio a poffefforibus utrique bellantium parti , vel
juftam caufam , quæ dictat victori , quem mo- fructuum hofti dandorum , quorum ex vendi-
dum fervare oportet . Quod fi hoftis aliunde tione redacta pecunia militi ſtipendium præbeat.
Sin
 CAPUT XII. S. IV. v.
V. 175

Sin vero religio fuit gentilibus , eis , qui agri- | piantur , quæ ad arandum ufui effe poffunt. 1.
culturæ inferviunt , atque ita fuo labore nobis 7. Cod. qua res pign. Quod enim leges civiles
fubminiftrant vitæ tuendæ neceffaria , parcere , vetant ne Refpublica detrimenti quid inde ca-
quanto magis oportet nos Chriftianorum facris peret , idem vetat humanitatis & æquitatis ratio
initiatos hanc moderationem & humanitatem fieri , ne genus humanum , imo ne proximus
imitari , quibus innotefcit non ex lumine natu- quid damni inde fentiat. Imo adeo agrorum
ræ duntaxat , fed etiam divina revelatione > culture favêre nonnullæ gentes ac nationes , ut
quænam humanitatis officia a nobis exigit cha- apud quafdam & quidem moratiffimas , Atticos
ritas, qua proximum , imo etiam hoftes & ini- & Romanos , nefas haberetur bovem aratorem
micos profequi debemus ; atque hoc fundamen- occidere. Bovis tanta fuit apud antiquos vene-
to innituntur veterum quorundam Conciliorum ratio , inquit Columella , ut tam capitale effet
canones, qui non tantum agricolas , fed & ani- bovem necaffe quam civem. Et Varro de re rust.
malia quibus arant , tum etiam femina quæ cap. 5. de bove. Hic focius hominum in ruftico
portant ad agrum , belli periculo exponi nolunt, opere, & Cereris minifter. Ab hoc antiquima-
humani generis commodo & fuftentationi con- nus ita abftineri voluerunt , ut capite fanxerint ,
fulere volentes. Quamobrem in favorem agri- fi quis occidiffet. Qua in re teftis Attica , teftis
culturæ civiles leges vetant , ne in pignus ca- Peloponnefus.

V. Quarto evenit , ut res quædam ejus fint naturæ quæ ad bellum

faciendum aut ducendum nihil momenti habeant : quibus rebus par-

ci etiam manente bello ratio vult. Huc pertinet Rhodiorum oratio Lib. xv.

ad Demetrium urbicapum pro pictura lalyfi , fic a Gellio Latine ex- c. 3 1 .

preffa : Quæ malum ratio eft ut tu imaginem iftam velis incendio ædium facto

difperdere ? nam fi omnes fuperaveris , & oppidum hoc totum ceperis , imagine

quoque illa integra & incolumi per victoriam potieris : fin vero nos vincere obfi-

dendo nequieris , petimus confideres , ne turpe tibi fit quia non potueris Rhodios

vincere , bellum cum Protogene mortuo geffiffe . Polybius rabiofi effe animi Lib.v.

ait ea perdere quæ nec hofti perdita vires adimant , nec perdenti emo-

lumentum adferant , qualia funt , porticus , ftatuæ , & fimilia . Mar- ver. 11 .

cellus , laudante Cicerone , ædificiis omnibus Syracufarum , publicis & pri-

vatis , facris & profanis , fic pepercit quafi ad ea defendenda cum exercitu non

expugnanda veniffet. Idem poftea : Majores noftri relinquebant iis quæ jucun- Lib . 1v.
da victis , nobis levia videbantur.

COMMENTARIUS.

Nnotavimus cap. 5. S. 2. Deorum templa tet hominum mentibus inftillari. Sunt que-
A loca facris peragendis deftinata , apud dam bellijura , qua utfacere , ita patifas . Sata
nonnullas gentes tanta in veneratione habita exuri , dirui tecta , pradas hominum , pecorum
fuiffe , ut a belli furore & immani hoftium fæ- agi, mifera magis , quam indigna patienti effe.
vitia exempta effe oportere exiftimarint. Ve- Sed cum Diis inferunt, cum fuperis bellum nefa-
rum ejufmodi reverentia nobis potius adfcriben- rium. Omnia fepulchra diruta , omnium nuda-
da earundem fuperftitioni , quam folida ratione tos manes , nullius offa terra tegi. Circa omnia
niti videtur , ut ibidem annotavimus. Verum templa Philippum circumtuliffe infeftos ignes : fe-
rabiofi hominis ac plane furentis effe diximus miufta & truncatafimulacra Deorum inter proftra-
ea deftruere ac devaftare , quæ nec propriis re- tos jacere poftes templorum , queruntur Athenien-
bus emolumenti , nec hoftibus detrimenti quid fes apud Livium lib. 31. Teftatur quoque Flo-
adferunt : neque enim ad internecionem ufque rus lib. 2. Philippum ultra jus victoriæ in tem-
pugnandum cum hoftibus , vir bonus exiftima- pla , aras , fepulchra fæviiffe. Sic Alexander
bit , fed quoad eorum , qui deliquerunt, ma- cavit , ne templa , ne luci violarentur Thebis
lefacta purgata funt , atque correcta , nifi fpe- excifis. Poffent innumera id genus exempla ex
cialis lex divina , vel delicti gravitas extraordina- profanis hiftoriis defcribi , quæ gentium qua-
riam efflagitet pœnam , uti alibi annotavimus.rundam fummam pro templis & facris locis ve-
Quid vero templa , quid loca facris faciundis nerationem produnt , quod > licet natura
deftinata mali admiferunt ? cur devaftari & ever- ad feritatem & fævitiam in hoftes proclives , at-
ti merentur ? faltem inter Chriſtianos , ubi pa- tamen facris abftinuerint. Tradit Jovius lib.
cis confilia & monita , non belli furorem opor- 14. immanem illum Tamerlanem templis pe-
perciffe.
 R
176 LIBE III. S.v.VI.

perciffe. Et quanquam templa facris deftinata vitia , humanitatis modum excedens , quæ Deo
per fe nec fancta nec religiofa magis nobis vi- exofa. Cui etiam accedit , quod ejufmodi ra-
dentur , quam cætera loca publica ufui hominis bies fæpius conjuncta videatur cum divini Numi-
deftinata , ut alibi annotavimus , attamen nolim nis & omnis religionis contemptu , etiamfi im-
ca violari , fi nihil inde emolumenti vel utilita- proba eorum religio , quorum templa violan-
tis capi poffit. Quemadmodum nec porticus , tur : alienæ enim non convitiandum religioni ,
ftatuæ, nec publica ornamenta ac monumenta : ne & noftræ remaledicatur fanctiffimæ per pro-
in hifce enim deftruendis ac devaftandis , quid vocatos , monet Jofephus in antiquitatibus.
aliud confpicitur quam fumma crudelitas & fæ- ' Vid . tamen exceptiones ab hac regula cap. 5.

VI . 1. Hoc vero ficut in aliis ornamentis valet ob eam quam jam

diximus cauſam , ita fpecialis ratio accedit in iis quæ facris ufibus di-

cata funt , quanquam enim & hæc , ut alibi diximus , publica fuo
modo funt , atque ideo impune per jus gentium violantur , tamen ſi

nullum inde periculum fit, confervari talia ædificia & quæ eis accedunt
Syl. de fuadet rerum divinarum reverentia , inter eos maxime qui eundem
bello , p.3 .
n.5 .. Deum ex eadem lege colunt , etiamfi forte fententiis quibufdam aut
ritibus diffideant .

2. Thucydides jus ait fuiffe inter Græcos fui temporis , ¡ óvtas éæ) tűv dλ-
λήλων , ἱερῶν τῶν ἐνόντων απέχεσθαι , ut qui in hofticum impetum facerent a locis facris

abftinerent. Alba a Romanis diruta Deûm templis temperatum ait Li-

vius. De Romanis Capua capta fic Silius libro XIII .

Ecce repens tacito percurrit pectora fenfu

Relligio favas componit numine mentes.

Ne flammam tædafque velint , ne templa fub uno

In cinerem fediffe rogo .

Adverfus Q. Fulvium Cenforem dictum narrat Livius : Obftringere eum

Lib.

XLII . religione populum Romanum ruinis templorum tanquam non iidem ubique Dii im-

Lib. mortales fint , fed fpoliis aliorum alii colendi exornandique. At Marcius Phi-

XLIV. lippus ad Dium cum veniffet metari fub ipfo templo , ne quid in loco

Lib. IV. facro violaretur , juffit. Narrat Strabo Tectofages qui cum aliis pecu-

nias Delphicas rapuerant , placandi numinis cauſa domi eaſdem cum

additamento confecraffe.

Lib. 11. 3. Ad Chriftianos ut veniamus , commemorat Agathias Francos

templis peperciffe , ut qui cum Græcis effent ejufdem religionis . Imo

& hominibus ob templa parci folitum , quod ( né profanarum gen-

tium quæ multa funt exempla adferam , quippe cum morem hunc

Diod. κοινὰ τῶν Ἑλλήνων νόμιμα Scriptores vocent ) in Gothis Romæ captoribus fic
1. XIX. laudat Auguftinus : Teftantur hoc Martyrum loca & bafilicæ Apoftolorum quæ
Libro 1. in illa vaftatione victos ad fe confugientes fuos alienofque receperunt , hucufque
de Civit.
Dei. cruentus fæviebat inimicus : ibi accipiebat limitem trucidationis furor : illo duce-

bantur a miferantibus hoftibus , quibus ( malim qui , nam diftinguit mi-

tiores a durioribus ) etiam extra ipfa locapepercerant ne in eos incurrerent , quifi-

milem mifericordiam non haberent : qui tamen etiam ipfi alibi truces atque hofti-

li more fævientes pofteaquam ad loca illa veniebant , ubi fuerat interdictum quod

alibi jure belli licuiffet , tota fæviendi refrænabatur immanitas , & captivandi cu

piditas frangebatur.

VII.
 CAPUT XII. S. VII. 177

VII. 1. Quod de facris dixi idem de religiofis intelligendum eft ,

etiam de iis quæ in honorem mortuorum ftructa funt. Nam & hæc ,

quanquam jus gentium impunitatem iræ in ifta exercendæ indulget ,

violari non poffunt nifi contempta humanitate. Summam effe ratio- L. fans

nem ajunt Jurifconfulti quæ facit pro religione. Tam pro religiofis '
perfona
D. de res
quam pro facris pia exftat Euripidis fententia Troadibus : ligiofis.
Μῶρος δὲ θνητῶν ὅτις ἐκπορθεῖ πόλεις,
Ναός τε τύμβος θ' , ἱερὰ τῶν κεκμηκότων ,
Ερημίᾳ δὲς αὐτὸς ὤλεθ᾽ ὕτερον.

Homo quifqus urbeis vaftat dis Manibus

Sedes facratas , templaque , haud recte fapit :

Nam fimilis ipfum peftis excidii manet.

Apollonius Tyaneus de cœlo a gigantibus oppugnato fabulam fic in-

terpretabatur : υβρίσαι εἰς τὰς νεὼς αὐτῶν καὶ τὰ ἔδη , vim eos intuliffe Deorum tem-

plis ac fedibus. Statio Annibal facrilegus , qui Deûm face mifcuit aras.
2. Scipio capta Carthagine milites donis ornat , xwpis tüv eis tò’Awok-
Punic.
Závesov quæpróvtav , inquit Appianus : exceptis qui in Apollinis templum pecca-
verant. Trophæum a Mithridate ſtructum Cæfar , ut narrat Dio , Lib.XLII.

καθελεῖν ἐκ ἐτόλμησεν ὡς τοῖς ἐμπολεμίοις θεοῖς ἱερώμενον tollere aufus non eft , ut belli Diis

facratum. Marcus Marcellus quæ victoria profana fecerat religione im-

peditus non attigit , ait Cicero Verrina quarta : & ibidem addit , ho-

ftes effe aliquos qui in bello religionis & confuetudinum jura retine-

ant. Idem alibi Brenni bellum fano Apollinis illatum , nefarium di-

xit. Pyrrhi factum , qui Proferpinæ thefauros fpoliaffet , fædum vo-

cat Livius & in Deos fuperbum. Simile Himilconis Diodorus décev Lib. XIV.

& eis der's aµápτypa. Philippi bellum idem ille Livius nefarium , quaſi
Diis fuperis inferifque illatum : etiam furorem , ac fcelera. Florus de

eodem : Philippus ultra jus victoria in templa , aras , fepulchrafæviit. Eandem

hiftoriam tangens Polybius hoc addit judicium , τὰ μήτε τοῖς ἰδίοις πράγματ
σιν ἐπικερίαν μέλλοντα , μηδ' ἡντινῶν παρασκευάζειν , μήτε τοῖς ἐχθροῖς ἐλάττωσιν πρός γε τὸν ἐνεςῶτα
πόλεμον , ἐκ περιττᾶ καὶ ναὸς , ἅμα δὲ τέτοις ἀνδριάντας καὶ πᾶσαν δὴ τὴν τοιαύτην κατασκευὴν λυ

μαίνεσθαι , πῶς ἐκ ἂν εἴποι τις εἶναι τρόπο καὶ θυμᾶ λυττῶντος ἔργον ; Quæ neque nobis ad

bellum futura funt ufui , nec hoftibus incommodatura ea ire perditum , tem-

pla maxime & que in iis fimulacra & fimilia ornamenta , quis neget malæ mentis
pra ira furibunda effe opera ? Atque ibidem talionis non admittit ex-
cufationem .

COMMENTARIUS.
W
E religiofis egimus cap. 5. S. 3. atque j qui vitam cum morte commutarunt , & homines
DE ibidem annotavimus humanitatis ratione effe defierunt. Stultus , qui expugnata urbe , templa
vetari in mortuos fævire , eorumque offa && tumulos , & facra mortuorum dat folitudini.
corpora indecenter tractare , quamobrem rem apud Eurip. Troad. Vid. fup. annot. Et Ifocr.
impiam & execrabilem merito viri graves acge- Panegyr. de Perfis fermonem habens , in eo-
nerofi exiftimarunt, cæforum hoftium cadavera rundem exprobrationem inquit : Quid rerum
fepultura prohibere aut in ea fævire : defuncti omnium habemus , in quod barbari non animo
enim non bella gerunt , nec ab iis aliquod da- funt hoftili ? Qui & fimulacra Deorum & templa
mnum metuendum , fed hoftes effe defierunt fpoliare , & comburere non dubitarunt. Quare
Z Lau-
 R
BE
178 LI III. S. VII . VIII .

laudandi funt Jones , quod diris eos exfecrationi- aufi graffari : qui non tantum noftris corpori-
bus devoverunt , qui templa cremata inftaurarent , bus ,fed & religioni bellum intulerunt. Fabius
aut iifdem fundamentis inadificarent ; non quod contra Tarentinæ urbis everfor , quod a fimula-
deeffet , unde ea reficerent , fed ut monumentapo- chrorum deprædatione fe abftinuerat , laudatur
fteris effent barbarorum impietatis , & nemo fidem apud Liv. lib. z6. Vide quæ §. 6. annotavi.
is haberet , qui ad eum modum in templa Deum

VIII. 1. Quanquam vero proprie inftituti noftri hic non eft quid
ex ufu fit inquirere , fed laxam bellandi licentiam adducere ad id

quod natura licitum , aut inter licita melius eft , tamen ipfa virtus
vilis hoc fæculo ignofcere mihi debet , fi quando per fe contemni-

tur , ex utilitatibus ipfi pretium facio. Primum igitur moderatio iſta

in fervandis rebus quæ bellum non morantur magnum hofti telum

eripit , defperationem . Archidami dictum eft apud Thucydidem ,

μὴ γὰρ ἄλλο τι νομίζετε τὴν γῆν τῶν πολεμίων , ἢ ὅμηρον ἔχειν , καὶ ἐχ ἧσσον ὅσῳ ἄμεινον ἐξείρ
γαςαι , ἧς φείδεσθαι χρὴ ὡς ἐπιπλείςον , καὶ μὴ εἰς ἀπόνοιαν καταςήσαντας αὐτὲς ἀληπτοτέρες ἔχειν .
Terram hoftilem non aliud quam obfidem cenfete , tantoque meliorem quanto ma-

gis exculta eft : quare & ut plurimum ei parcendum eft , ne defperatio hoftes red-

Xen.hi- dat invictiores : Idem Agefilai confilium cum Acarnanibus , contra quam
flor.Gr. fentiebant Achæi , liberam reliquit fementem , ajens quo plus fevif-
IV.
fent eo pacis cupidiores fore. Hoc eft quod dicit Satyra : Spoliatis arma

fuperfunt. Livius narrans captam a Gallis urbem : Placuerat , inquit ,

principibus Gallorum non omnia concremari tecta , ut quodcunque fupereffet urbis

id pignus ad flectendos hoftium animos haberent.

2. Adde quod fpeciem hoc præfert manente bello magnæ de victo-

ria fiduciæ : & quod clementia apta per fe frangendis & conciliandis
Lib. animis . Annibal apud Livium in Tarentino agro nihil violat : apparé-

XXXIV. bat , ait , non id modeftia militum aut ducis , nifi ad conciliandos Tarentinorum

animos fieri. Simili de caufa Auguftus Cæfar de Pannoniis rapina ab-

Lib. finebat : caufam Dio adfert , ήλπιζε γὰρ ἐθέλοντας αὐτὲς ἐπάξεσθαι . Sperabat
XLIX.
enimfore utfic eosfine vifibi adjungèret. Timotheus ea cura quam fupra nar-

Lib. 111. ravimus præter alia sav Tv оheμív inρever , ait Polyænus,magnam

ab hoftibus ipfis benevolentiam captabat. De Quinto & qui cum eo erant

Romanis Plutarchus cum quæ fupra diximus commemoraffet , addit :

Hujus modeſtiæ non multo poſt fructum cepêre. Nam ut in Theffaliam perven-
tum eft defecerunt ad eum urbes. Tum vero & qui intra Thermopylas habi-

tabant Græci Quintium ardentibus votis defiderabant : Achæi vero renuntiata

Philippi amicitia focietatem adverfus eum cum Romanis inierunt. De Lingo-

num civitate quæ bello , quod ductu Cerealis , aufpiciis autem Ďo-
mitiani in Civilem Batavum ejufque focios gerebatur , populationem
Lib.v. formidatam evaferat fic narrat Frontinus , quod contra exfpectationem in-
c. 3. violata nihil ex rebus fuis amiferat , ad obfequium reducta feptuaginta millia ar-

matorum tradidit ei.

3. Confiliis contrariis contrarii quoque eventus. Exemplum dat

Lib.xxv¹, Livius in Annibale : Præceps in avaritiam & crudelitatem animus , ad ſpo-

lianda quæ tueri nequibat , ut vaftata hofti relinquerentur , inclinavit. Idfœdum

con-
 CAPUT XII. S. VIII . 179

confilium cum incœpto tum etiam exitu fuit ; neque enim indigna patientium mo-
do abalienabantur animi , fed cæterorum etiam : quippe ad plures exemplum quam

calamitas pertinebat.

4. Veriffimum autem fentio quod a Theologis quibufdam nota- Ægid.

tum eft ,& fummarum poteftatum & ducum qui Chriftianos ſe & a Regiusde
actibus
Deo & ab hominibus haberi volunt officium effe , violentis urbium di- Supern.

reptionibus & fiquid his fimile eft intercedere ,

ut quæ abire non pof- difput. 31.
dub. 7.
fint fine graviffimo multorum innocentium malo , & fæpe ad belli num,127.

fummam parum proficiant : ita ut bonitas Chriftiana fere femper ,

ipfa quoque juftitia plerumque ab ipfis abhorreat. Majus fane eft

Chriftianorum inter fe vinculum quam olim Græcorum fuit , quorum
bellis nequa urbs Græca exfcinderetur cautum erat Amphictyonum

decreto . Et Alexandrum Macedonem narrant veteres nullius rei a fe

actæ magis ductum pœnitentia quam quod Thebas evertiſſet.

COMMENTARIUS.

Uamquam Auctoris noftri intentionis , pugnarunt . Defperatio rabidos facit , qui ni-
Q aciem eo potiffimum collimare perfpici- hil metuunt , aut vincunt , aut magna clade
mus ut belli gerendi ratio omni ex parte ad vincuntur. Defperatis virtutem redit , Politico-
juftitiæ & æquitatis & honeftatis normam ita rum axioma eft , quamobrem non adigendus
attemperata atque accommodata fit , ne quid a ad eam hoftis. Cui etiam accedit, quod fpeciem
jufti regula deflectat , & proinde non fit ejus præferat magnæ de victoria fiducia. Tertio ,
proprie inftituti inquirere quid fuadet utilitas quod clementia per fe apta frangendis & con-
& belli prudentia , quam diffuadet ac vetat æqui- ciliandis animis. Sic Scipio in Hifpaniam mif-
tatis & honeftatis ratio. Verum cum fæpius fus , innata fibi humanitate & benevolentia >
illi , qui caftra fequuntur , & armis tractandis non folum militum animos fibi devinxit , fed
affueti in ore habeant illud Marii , præ armorum etiam conciliata clementiæ fama , totam Hi-
ftrepitu leges exaudiri non poffe , in bello ni- fpaniam Romanæ ditionis fecit . Humanitas ,
hil injuftum quod utile, maxime inter fe oppo- ut inquit Valerius Maximus lib. 5. vincit iram ,
fita effe jus & arma , bellum ab omni jure ab- profternit odium , hoftilemque fanguinem ho-
effe. Hinc Auctor nofter etiam ab inftituto ftilibus lacrymis permifcet. Libenter vero cum
fuo non omnino alienum merito exiftimat , ut Auctore noftro fubfcribo quorundam Theolo-
fi quis a recti fenfu & juftitiæ tramite aberrans , gorum opinioni , imo cur non omnium dicam ,
utilitate non honeftate metienda cenfet ea , quæ quorum animus fanioris doctrinæ præceptis im-
belli jure permiffa ac licita habentur illam butus , qui fentiunt humanarum poteftatum &
tanquam medium , quo etiam obtineri poteft , ducum, qui Chriftianos fe profitentur , & a
quod intendit , amplectatur , dum juftitiam & Deo , qui infpicit interiores animi recef-
honeftatem ac æquitatem cum utilitate conjun- fus , & ab hominibus haberi volunt , offi-
gat , ut hac ratione , qui virtutis amoré neque- cium effe violentis urbium direptionibus ,
unt avocari ab immoderata in hoftes fævitia & & fi quid fimile , intercedere , utpote quæ ca-
crudelitate , cam moderentur ac temperent pro- dem calamitate innocentes juxta nocentes op-
pter utilitates , quas fibi inde provenire poffe primant , quod e diametro repugnat juftitiæ, & a
perfpiciunt. Quarum primo loco collocat , bonitate Chriftiana eft alienum præftat enim
quod tali moderatione magnum hofti telum eri- juri fuo renunciare , & remittere injuriam , quam
piat defperationem ; durum quippe telum , & ejus vindicandæ caufa innocentem opprimere &
rari victi funt , qui extrema neceffitate coacti graviffimo malo afficere.

Z 2 CAPUT
 R
188 LIBE III. S.I. II .

CAPUT XIII.

Temperamentum circa res captas.

I.REsetiam hoftilium fubditorum bellocaptas 111. Debitum hic intelligi etiam quod in bello
retinere ad modum debiti: Subnafcitur. Exempla.
II. Non etiam in pœnam alieni criminis. IV. Humanitatis effe , fummo jure hic non uti.

I. 1. Ed neque peccato vacare aut a reftitutionis onere immu-

nis cenferi debet rerum hoftilium in bello jufto captura .
Vict. de S
Quippe fi id quod recte fit ſpectas , non ultra licitum eſt
jurebelli,
capere aut habere
n. 55, 56. quam caufa fubeft debendi in hofte :

Cajetan, excepto quod etiam extra eam ad fecuritatem neceffariam res poffunt
in fum. detineri , fed reftituendæ ceffante periculo , in ſe aut in pretio , fe-
pecc.
verb.belli cundum ea quæ libro 11. cap. 11. tractavimus. Nam quod & in re
damnum .
Com pacatorum liceret, multo magis in re hoftium licet. Hoc igitur eft ca-

d. cap. piendi quoddam jus fine acquirendi jure.

peccatum, 2. Cum autem deberi aliquid nobis poffit aut ob inæqualitatem re-
p.11.n.
11. Vid . rum , aut ex pœna , poteft ex utraque caufa acquiri res hoftilis fed
dejure
cum diſcrimine tamen. Nam fupra diximus , ex debito illo priore
belli , n.
39.0 non res tantum debentis fed & fubditorum ejus ex introducto jure
41. Mo- gentium quafi fidejuffione obligari. Quod quidem jus gentium alte-
lina11.
tract . rius generis credimus quam illud quod in impunitate fola aut externa

diſp.117. vi judiciorum confiftit. Nam ficut in res noftras ex confenfu priva-

to noftro ei quicum actum eft non externum modo fed & internum jus

quæritur , fic & ex communi quodam confenfu , qui fingulorum con-

fenfum vi quadam in fe continet , quo fenfu lex news vixen xový , com-

munis pactio civitatis dicitur . Atque id in hoc negotii genere placuif-

ſe gentibus eo eft credibilius , quia hæc lex gentium non fola majo-

ris mali vitandi caufa, fed etiam juris cuique fui confequendi gratia in-
troducta eft.

II. At in altero debendi genere quod poenale eft , non video gen-

tium confenfu tale jus in res fubditorum effe proditum. Odiofa enim

eft talis rerum alienarum obligatio , ideoque latius produci non debet

quam actum appareat. Neque vero par eft utilitas in pofteriore hoc

& in priore debendi genere. Nam prius illud eft in bonis , pofterius

Lib.111. hoc non eft , ideoque perfecutio ejus fine damno omitti poteft. Nec

sap. 2. obftat quod fupra de jure Attico diximus . Nam ibi homines obliga-

bantur non ex eo proprie quod civitas puniri poterat , fed duntaxat ad

cogendam civitatem id facere quod facere debebat , id eft judicium

reddere in fontem , quod debitum ex officio ad prius illud non ad po-

fterius debendi genus refertur : aliud enim eft debere punire , aliud

debere aut poffe puniri , quanquam ex ceffatione circa illud hoc fe-

qui folet , fed ita ut diftincta fit caufa illa & hoc effectum. Ergo pœnæ

nomine acquiri res fubditorum hoftilium non poterunt , fed eorum

dun-
 CAPUT XIII. S. II. 181

duntaxat qui ipfi deliquerint , in quibus & magiftratus continentur

qui delicta non puniunt.

COMMENTAR I V S.

Uamvis corum , quæ in bel- infligat , quia eft per fe & natura fua illicitum,
lo ex hoftibus capiuntur, cujus generis ejufmodi exceffus , uti cuivis no
dominium jufto acquiratur tum , qui non omnem recti fenfum exuit.
titulo , & proinde poffef- Quod vero per fe illicitum , nulla ratione lici-
forem tutum reddat in fo- tum effici poteft ; ergo nec in actum deduci.
ro confcientiæ , cavendum Quamvis itaque bellum juftum fit , quatenus
tamen ne peccetur in ex- jufta ex caufa fufceptum , jufte etiam geri de-
ceffu , ne juftum excedat bet , id eft , ne belli licentia a juſti & recti
modum , ne plus capiat quam fubeft in hofte tramite deviet modumque excedat. Permittit
debendi caufa , ne excedat prætenfionem, ob jus naturæ tum etiam ei innixum jus gentium ,
quam bellum fuit fufceptum. Quamobrem ut in naturæ ftatu , in quo conftitutæ fummæ
Auctor cap. 6. §. 1. jure naturæ bello jufto ea poteftates , id eft , propria auctoritate , quod
nobis acquiruntur , quæ aut paria funt ei , fibi debetur , perfequantur , reumque adinjuriæ
quod cum nobis fit debitum aliter confequi vel damni reparationem vel rei injuſte ablatæ
non poffumus , aut etiam quæ nocenti damnum reftitutionem vi & armis cogant , fi molliora
inferunt infra æquum pœnæ modum. Sed mo- non fufficiant remedia : ca enim prius tentanda ,
ribus gentium fine fine & modo fit dominus co- antequam virum bonum & juftum decet ad il-
rum quæ hofti eripit , etiamfi excedant longe lud quod extremum eft pervenire. Ultra enim
prætenfionem. Itaque moderatur licentiam ju- quod fibi debetur capere aut habere facultatem .
re gentium introductam jus naturæ. Verum non habet , quamobrem modum excedendo
vix juris gentium nomine venire poffe , quod peccat , & a juftitiæ tramite aberrat , quod
cum rationis dictamine non convenit , fæpius an- actum reddit vitiofum, & proinde tanquam rei
notavimus. Utpote quod ratio inter homines alienæ capiens malæ fidei , id eft , injuſtus poſ-
conftituit , & quod gentes ratione edoctæ re- feffor habetur , unde ad reftitutionem obligatur
ceperunt , jus gentium eft , quamobrem jus gen- ejus , quod ultra debitum confecutus. Itaque
tium fundatum in ratione. Quidquid igitur proportio erit obfervanda arithmetica inter da-
rationi repugnat, perperam juris gentium no- mnum , quod bello caufam præbet , & inter
mine infigniri mihi videtur. Diftinguit Au- belli licentiam , ita ut non liceat plus armis per-
tor inter jus externum & internum ; verum
& fequi , quam confecuti effemus , fi fponte fua
eam diſtinctionem probare non poffumus , quia adverfarius nobis fatisfacere voluiffet , nec plus
quidquid juſtum , ab omni parte juftum effe de- poenæ fumamus quam noxa commiffum , com-
bet , tum in foro poli tum etiam foli , atque putatis fimul impenfis in violentam juris exſe-
huic norme actus noftri refpondere debent , cutionem factis , ut ftatim videbimus. Dupli-
antequam jufti dici poffunt. Quod mali mores citer autem deberi nobis aliquid poteft , vel ob
introduxerunt ? a naturali ratione & æquitate inæqualitatem rerum , vel ex delicto. Poteft
alienum per abufum juris gentium nomine ve- ex utraque caufa acquiri res hoftilis. Verum
nit , ut alibi annotavimus. Optime vero Au- notandum , quod obligatio , quæ ex puriore
&tor nofter , ut hanc licentiam prava confuetu- debito dimanat , non duntaxat Principis patri-
dine introductam attemperaret & ad juftitiæ monium , qui forte cum alio Principe contraxit,
normam accommodaret , hoc capite tractat de fed etiam civium bona eodem juris vinculo ad-
temperamento circa res captas. Verum poffet ftringit, ita ut pro confequendo debito ea capi
nobis objici , fi gentium tacito confenfu potue- poffint & acquiri. Cujufmodi juris conftitutio
rit concedi dominium earum rerum capienti , in ratione & æquitate fundata , ut patet ex ra-
quæ in bello injufto quoad caufam , jufto vero tionibus ab Auctore adductis. Vid . annot. cap.
quatenus folenne ex hoftibus capiuntur , ita ut 2. At vero in altero debendi genere , quod ex
etiam in foro poli tutus quis effe poffit , cur maleficio five delicto imperantis & magiftra-
non etiam concedere poteft in bello jufto ca- tuum oritur , non eandem fibi juris rationem
pienti licentiam fine fine & modo capere , & locum vindicare gentes voluiffe Auctor ſtatuit.
carundem dominium nancifci , cum fit rerum Cum enim odiofa fit ejufmodi rerum alienarum
fuarum quifque arbiter & moderator , & pote- obligatio , gentium confenfus magis coarctari
rit de iis pro lubitu ftatuere : quod verum & quam extendi debet , faltem non latius produci
proinde etiam abfque ulla caufa in alium trans- debet quam actum appareat ; cum autem videa-
ferre earundem dominium poteft , etiam in bel- tur placuiffe , ut res fubditorum ex contractu
lo injufto captarum nullum enim in eo refi- Principis tantum obligarentur ad ſatisfactionem
det vitium morale. Verum confentire vel pa- & compenfationem , ad poenam non debet pro-
cifci nequeunt gentes , ut ultra debitum quis duci. Cujufmodi confenfus interpretatio fun-
fibi rem alienam capiat , vel meritum pœnam datur in rationibus , quas ad opinionem fuam
Z 3 ad-
 182 LIBER III
S. II. III.

adftruendam Auctor adfert. Verum alibi an- fenfus , qui eft inter caput & membra , inter Prin-
notavimus civibus tam arctiffimum cum civitate cipem & fubditos , & conformis totius corporis
five Principe , qui fummæ rerum præeft , & myftici compages fufficientem prabet caufam , &
cujus perfona univerfam focietatem repræfentat , fufficiens argumentum , ejufdem injuria reos haberi
vinculum intercedere , ut actus Principis etiam debere cives in univerfum omnes. Quod vero
civibus eatenus imputari poffint , quatenus unum inquit Auctor , parem non effe utilitatem in
ideique corpus cum eo conftituunt , eandem pofteriore hoc & primo debendi genere , quia
que perfonam repræfentare videntur , ita ut prius illud in bonis eft , pofterius vero non eft.
fubditorum femper eadem præfumatur caufa > Huic recte reponit doctiffimus Zeiglerus , quod
eademque mens & animi fententia , quæ eft eatenus quoque eft in bonis, quatenus injuria
Principis. Quamobrem , ut alibi diximus , non accepta ex commenfuratione ad bona æftima-
tam ob alienam , quam propriam culpam poenam tur , qua ratione etiam is creditor dicitur , cui
pati videntur. Confentire enim hac ratione ex delicto aliquid debetur. . 12. ff. de V. S.
videntur omnes cives circa factam injuriam , & Ubi Jurifconfultus : Sed etfi ex delicto debea-
proinde quoque Principem bello laceffitum de- tur , mihi videtur poffe creditoris loco accipi. De-
fendere velle creduntur , ut inquit Zeigl. Nul- bitor enim ex delicto relationem fuam habet ad
la igitur fiet injuria ejufmodi fubditis , fi eorum creditorem. Debitor enim non eft fine credito-
bona bello capiantur , & in ipfos quoque vin- re , non magis quam maritus fine uxore , ut in-
dicta exerceatur. Hactenus enim , inquit , con- quit Vacon lib. 3. declam . 45.

Silv.
verb. bel- III . Cæterum res fubditorum & capi & acquiri poffunt non tan-
lum , n. tum ad confecutionem debiti primarii unde ortum eft bellum , fed &

10. dict. fubnafcentis , fecundum ea quæ diximus initio hujus libri. Et fic ac-
n. 51 .
Bart.in I. cipiendum eft quod fcribunt Theologi quidam , capta in bello non

fiquid compenfari cum debito principali : intelligendum enim hoc ufque

bello , D.
dum fecundum fanum judicium fatisfactum fit de co damno quod in
decap.
Lib. ipfo bello datum eft. Sic in difceptatione cum Antiocho Romani ,
XXVII.
Libro Livio narrante , impenfam quæ in bellum facta effet omnem præſta-

XXXIII . re regem æquum cenfebant cujus culpa bellum excitatum effet. Apud

Juftinum eft impenfas belli lege juſta ſuſcepturus : Apud Thucydidem da-

mnantur Samii χρήματα τὰ ἀναλωθέντα ἀποδέναι , folvere belli impenfas . Et ali-

bi fæpe. Quod autem victis jufte imponitur , idem & bello juſte ex-
torquetur.

COMMENTARIUS.

Amni & injuriæ reparatio , quam jure bel- jufto occupare ea omnia, qua ad nos pertinent ,
li › non confi - 'accipereque bonis boftium compenſationem
ftit duntaxat in fimplici fatisfactione & com- mnorum omnium , qua intulerunt , nec non im-
penfatione debiti primarii , quod bello fufci- penfas omnes belli . Impenfarum nomine intelli-
piendo caufam præbuit. Verum huic accedunt gendo , non folum fumptus belli , fed etiam juftam
caufæ fubnafcentes , quæ debitum primarium mercedempro laboribus , quosfubierunt , & peri-
non duntaxat maxime augent, fed etiam fæpius culis , quibus fe expofuerunt , quatenus bellifum-
fuperant, atque proinde actori , qui juris fui per- ptibus non fuerunt hac perfoluta. Quam conclu-
fequendi & obtinendi caufa vim adhibere ne- fionem in ea ratione fundatam ftatuit , quod
ceſſe habuit , facultatem tribuunt , res fubdito- judex juftus ea omnia exercere poteft in eum male-
rum quoque capiendi , ad fatisfactionem & factorem , in quem jurisdictionem habuerit > ad
compenfationem debiti fubnafcentis , quo no- eaque omnia eum cogere, quin & ad ea omnia,
mine veniunt fumptus & impenfæ , in militiam qua pœna rationem non habent , malefactor ipfe
erogatæ , tum etiam damna hoſtilia , quæ du- tenetur non exfpectata fententia : fed Princeps aut
rante bello contigerunt , uti annotavimus cap. Refpublica , quæ juftam belli cauſam habet adver-
1. §. 3. Si Galli irruentes in terram Hifpanorum fus aliam Rempublicam , judicis rationem fubit
juffu Regisfui pagum incendiſſent , non ideo fas erat comparatione illius ad illam puniendam. Ergo
Hifpanisintegrum regnum Gallia occupare, fedfo- illa omnia fas funt in bello justo. Unde apparet ,
lum quatenus juftitia & aquitas permittit Gallo- ut inquit doctiffimus Zeiglerus , tutius abftineri
rum illam injuriam vindicare , adductis etiam bello ex parte debitoris , quam exspectari , tum
belli expenfis , ut ait Francifc, a Victor. de jur. etiam fufceptum quam cito per fatisfactionem fini-
bell. n. 56. Fas eft , inquit Molina , in belle re. Quippe quo plus bellum juftum perfeverat,
bofti-
 CAPUT XIII S. 111. IV. 183

hoftibus repugnantibus , damnaque inferentibus , gramprovinciam aut regnum : perfeverante tamen

eo plus accrefcunt belli impenfa , damna, injuria bello , boftibufque repugnantibus , juftum interdum
ac delicta , eaque ratione plus fas eft poftea acci- efficiatur id totum, aliquid amplius in com-
pere in compenfationem ac pænam juftam , quo fit penfationemjuftamquepœnam ufurpare , uti inquit
ut licet in principio juftum non effet accipere inte- Molina dejuft. & jur. traît. 2. difp. 117.

IV. 1. Cæterum fciendum eft quod & alibi meminimus , latius

patere caritatis quam juris regulas. Qui divitiis floret immifericordiæ

reus erit fi inopem debitorem omnibus reculis fuis excutiat ut ipfe ul-
timum quadrantem confequatur , multoque magis fi is ipfe debitor in
id debitum venerit fua bonitate , ut fi pro amico fidejufferit , ipfe au-

tem nihil pecuniæ verterit in rem fuam. Miferabile enim eft , ut ait

pater Quintilianus , fponforis periculum. Tamen tam durus creditor

contra jus ftricte dictum nihil facit.

2. Quare exigit humanitas ut his qui extra culpam funt belli , qui-

que non alio quam fidejufforio nomine obftricti funt , relinquantur

res iftæ quibus nos facilius quam ipfi careamus , præfertim vero fi fa-

tis appareat illos ipfos id quod eo modo amiferunt a civitate fua non re-

cuperaturos . Huc pertinet quod Babylone capta Cyrus militibus dixit:

ἔκεν αδικίᾳ γε ἕξετε ὅ૦ , τι ἂν ἔχοιτε , ἀλλὰ φιλανθρωπίᾳ ἐκ ἀφαιρήσεσθε ἤν τι ἐᾶτε ἔχειν αὐτός .
They

Injufte quidem non poffidebitis quæ tenetis : fed fi quid non auferetis hoftibus ,
id veftræ erit humanitatis.

3. Notandum & hoc , cum in fubfidium introductum fit jus hoc Agid.

in bona fubditorum innocentium , quamdiu fpes eft nos noftrum fatis Regius de
actibus
facile confequi poffe ab originariis debitoribus , aut ab iis qui jus non fuperna-
reddendo fponte fua debitores fe faciunt , ad eos venire qui culpa va- turalibus,
cant , etiamfi concedatur cum ftricto jure non pugnare , abire tamen difp.
dub.731.
. n.

ab humanitatis regula . 117.

L.in agris
Exempla hujus humanitatis exftant paffim in hiſtoria præfertim
4.
de acq.
Romana , ut cum agri hoftibus devictis ea conditione conceffi ut in rer. dom .
civitatem venirent , id eft victæ civitati cederent , aut cum ex agris d.l. in
modicum honoris gratia veteri poffeffori relinquebatur . Sic a Romu- agris l.fi
verbera

lo Vejentes agri parte mulctatos narrat Livius. Sic Uxiis Alxander tus,s. non
Macedo agros quos habuerant dedit vectigales. fi ager.D.
Sic deditas urbes non de er

diripi fæpe legas : & fupra diximus ,

non perfonis tantum fed & rebus vind.
Vict.de
agros colentium cum laude & ex pio Canonum præfcripto parci , fal-
jurebelli ,
tem fub tributo ; & fub fimili tributo folere & mercibus concedi a bel- n. 40.Sil.

lo immunitatem . in verb.
bellum,p.
I. §. 10.
COMMENTARIUS. num.verf.
3. Arr.
Libi refutavimus hanc opinionem. Lex na- adimpletæ legis , & proinde vere juſtus vitam lib. III.
Aune five moralis omnibus fuis partibus ab æternam fibi petere jure poffet. Vere autem
foluta & perfecta , & proinde nos obligat omnia juftus dici nequit , qui non omnes omnino ju-
illa officia præftare focio , quæ charitas exigit , ftitiæ partes adimplet , id eft , univerfaliter ju-
quamobrem quæ charitatis etiam juris regulæ. ftus ; quippe cumlex moralis fit regula obligans
Qui legem moralem tanquam normam vivendi ad id quod rectum five juftum eft , fic latiffi-
amplectitur , eique confentaneam vitam degere me patet , ita ut omnes omnino virtutes am-
facultatem haberet , utpote tanquam præmium plectatur, omne id quod virtuofum & quod hone-
fum.
184 LIBER III S. IV.
ftum. Perfecta enim effe lex nequiret , nifi inclementer & inhumane adverfus eum fim ,
univerfalis , omnes virtutes omnia officia com- dum meam exigam debiti perfolutionem ad ul-
plectens , quæ tum Deo , tum proximo, tum timum quadrantem , quin ipfi objicere poffim ,
nobifmetipfis debemus. Qui enim obfervat quod injufte mecum agat, dum tribuere mihi
juris regulas , honefte vivit , fuum cuique tri- recufat , quod debet. Injuftus nec inhumanus
buit , alterum non lædit ; quæ præcepta adeo videtur , qui petit atque exigit perfolutionem
late patent, ut omnia tum charitatis , tum hu- five fatisfactionem debiti , dum hanc facultatem
manitatis , clementiæ , mifericordiæ , aliaque id ipfi naturalis tribuat
tribuat ratio. Clementiæ atque
genus officia complectitur. Quamobrem qui humanitatis officia tum fibi potiffimum locum
legem moralem five naturalem obfervat , ille vindicant, fi quis abfque juris fui læfione & da-
charitatis officia adimplere neceffe habet ; quod mno præftare ea poteft, atque tum demum vim
charitas exigit etiam lex efflagitat , utpote quæ fuam exferit illa obligatio , quæ ex jure perfe-
charitatem exercere præcipit , & quidem ita &
to cuique incumbit , fi facienti non admodum
præcipit , ne in defectu peccemus. Verum molefta & onerofa. Nolumus tamen ad eas an-
cum hanc quæftionem latius lib. 1. tractavimus , guftias redigendi debitorem creditori falva cha-
non diutius huic inhærebimus. Exempla , quæ ritate & humanitate , tam amplam facultatem
adfert Auctor, non evertunt , quæ difputamus. concedere , ut etiam vitæ fubfidia in debiti fo-
Qui jure fuo utitur , neminem lædit , quamob- lutionem ei auferat, nihil ipfi relinquat unde
rem nec contra charitatis regulam peccare vide- vitam tueri poffet , nifi ipfe egeat. Verum quo-
tur , qui a debitore licet inopi fatisfactionem & niam talis obligatio fundatur in focietate & co-
folutionem debiti exigit , utitur jure fuo, ergo gnatione naturali , confundi non debet cum il-
neminem lædere videtur. Quod debitor inops, la , quæ defcendit ex jure fpeciali , quod quis
ipfe vero creditor divitiis florens , dona fortunæ, fibi alterius voluntate & confenfu five tacito fi-
& proinde neminem jure fuo privare poffunt. ve expreffo acquirit : qui enim fefe alteri obli-
Quod fi quis de jure fuo aliquid remittit , & gat unde acquirit jus perfectum in fe vel bona
non ad ultimum quadrantem debitorem perfe- fua , juri perfecto quafi renunciaffe videtur
quitur , charitas non exigit tanquam debitum , quatenus una per alteram quafi eluditur vel tol-
fed commendat potius , & ut voluntati ac arbi- litur , & proinde ex eo capite creditorem jure
trio cujufque relinquatur , nullam vero neceffi- fuo utentem inclementiæ vel inhumanitatis ac-
tatem imponit. Idem lex commendat , dum cufare jure nequit. Verum cumjura cognatio-
charitatem præcipit ; utpote quæ , fi ordinata nis non omnino tolli nequeant , & proinde per
eft, incipere oportet a fe ipfo, & proinde ut prius folutionem debitore ad ultimam neceffitatem re-
mihi confulam antequam aliis profpiciam, fuadet. dacto , quafi revivifcere incipit jus cognationis
Verum eo non aufert alicui facultatem jus fuum & focietatis humanæ , atque efflagitat charitas
perfequendi adverfus debitorem , qui codem & humanitas , ne proximo egenti vitæ fubfidia
jure obligatus fuum cuique tribuendi , & pro- recufemus. Atque hoc fundamento innititur
inde creditori fatisfaciendum ad ultimum etiam quod inopem debitorem non ad ultimum qua-
dodrantem , etiamfi forte in id debitum fua bo- drantem confequendum omnibus reculis excu-
nitate venerit : co enim non immutatur natura tiamus , quia fi eget, nobis incumbit ei ſubve-
debiti , neque proinde jus , quod creditor ha- nire juxta charitatis & humanitatis officia : ho-
bet , neque obligatio , quæ debitori incumbit mines enim in mutuum adjutorium nati. Sta-
ad fatisfaciendum creditori imminuitur , aut
tuit Au&tor humanitatis officium efflagitare ab
ci aliquid detrahitur. Unde juftitia velato ca- eo, qui juftum fufcepit , ut prius a debitore
pite depingi folita , utpote quæ , nulla habita originario debitum exigatur , antequam ad alios
ratione perfonarum, fuum cuique tribuit. Cha- innocentes deveniatur , utpote qui duntaxat in
ritatem , mifericordiam , humanitatem , clemen- fubfidium teneri videntur , quamobrem quam-
tiam & liberalitatem virtutes effe non inficior, diu fpes eft noftrum nos facile confequi poffe
quas exercere hominem imprimis Chriſtianum ab originariis debitoribus non veniendum ad
Verum ex iis , quæ
decet , tum etiam lex imperat ; verum termini eos , qui culpa vacant.
habiles hic funt ponendi. Ex alio capite chari- paulo ante annotavimus , facile perfpicimus hanc
tatis , humanitatis & id genus ejufmodi officia , diftinctionem inter fubditos reos & innocentes
juris noftri perfecutio defcendit , unum non in bello locum fibi vindicare non poffe , pro-
tollit alterum, nec fibi invicem contraria , mo- pterea quod omnes cives præfumuntur idem
do juris perfecti & imperfe&i diftin&
tam habea- nolle & velle , quod Principi placet , atque eo-
mus rationem. Qui debitum fuum exigit jure rundem mens & fententia eadem quæ eft Prin-
perfecto , ei opponi nequit inopia debitoris , cipis , & proinde eandem fovere cauſam ac de-
ut remittat debitum vel in totum vel pro parte , fendere cenfentur. Unde æquo jure omnes te-
quafi humanitatis vel charitatis lege hæc fibi im- nentur belli jura pati , omni fublata diſtinctio-
pofita effet neceffitas ; quippe fortius jus perfe- ne, omnes tanquam originarii debitores haben-
tum , cui cedit imperfectum ; verum de hoc tur, nifi forte conftet effe , qui Principis fui
&
alibi difputavimus , quæ hic repetere non lubet. aut concivium caufam fuam facere nolint. Zei-
Nec jure reponere mihi poteft debitor , quod glerus lib. 3. cap. 13 .

CAPUT
 CAPUT XIV. §.1.11. 185

CAPUT XIV.

Temperamentum circa captos.

I.
Uoufque capere homines liceat juftitia in- | VI. Peculium quomodo domini , quomodo fers
Q terna : vi.
II. Quid interno juftitia dominio in fervum li- VII. An fervis fugere liceat.
ceat : VIII. An e fervis nati domino teneantur, &
III. Non licere occidere innocentem. quatenus.
IV. Non punire inclementer. IX. Quidfaciendum ubi captorum fervitus in usa
V. Non operas nimium graves imponere. non eft.

I. 1 .
Uibus in locis captivitas hominum & fervitus in more Vit. de
jure
eft , fi internam juftitiam refpicimus , limitanda primum n.rebelli,
41 .

eft ad rerum inftar , ut fcilicet eo ufque licita fit talis ac- Lej.li.

quifitio quoufque debiti aut primarii aut fubnafcentis 11.6.5.

dub. 5.

quantitas patitur , nifi forte in ipfis hominibus peculiare fit delictum Covar.c.

quod libertatis damno puniri æquitas ferat.

Hactenus igitur nec ultra pecca-
tum , p.
juftum bellum gerens in hoftis fubditos captos jus habet , idque in 11.4.1.
alios valide transfert. Molina.

2. Erit autem æquitatis & bonitatis officium hic quoque ea adhibe- difp.120.
Ꮼ 121 .
re difcrimina , quæ cum de interficiendis hoftibus ageretur fupra anno- Valentia

tata funt. Demofthenes in epiftola pro Lycurgi liberis laudat Philip- 9.

difp.
16.3 .
pum Macedonem quod non omnes qui inter hoftes fuerant fervos fe-
ciffet : καὶ γὰρ ἔτε δίκαια εἶναι πρὸς ἅπαντας τὰ αὐτὰς ἔτε καλὰ ἡγεῖτο , ἀλλὰ τὴν τῆς ἀξίας

προσθήκην συλλογιζόμενος τὰ τοιαῦτ᾽ ἐπέκρινεν . Neque enim , inquit , eadem in omnes aut
aqua aut honefta cenfebat , fed rem exputans cum acceffione ejus quod quifque
meruiffet , etiam in talibus velut judicem agebat.

COMMENTARIUS.

Apite quod præcedit anno- | li gerendi ratio , tum etiam æftimatio damni da-
tavimus quoufque in fa- ti , quamobrem ipfi judicant quantum fufficit ca-
tisfactione & compenfa- pere ex rebus hoftium , ut damni dati reparatio
tione petenda & obtinen- fiat. Sic etiam de captorum numero eorumque
da procedendum , & quæ- pretio cognofcet ipfe belli auctor , juftamque
nam proportio obfervan- definiet proportionem. Quemadmodum de ju-
da; eadem quoque obfer- ftitia caufæ ex qua bellum fufcipitur penes Prin-
vanda circa captos , iis fci- cipes judicandi arbitrium ; ita quoque totius
licet in locis , ubi captivitas hominum & fervi- belli gerendi rationem temperat & accommodat
tus in more eft. Verum quærit Zeiglerus , ad illam agendi normam & regulam , quam ipfe
quis faciet æftimationem hominum captorum , judicat effe juftam. Interna juftitia , quæ cu-
ut jufta fervetur proportio ? Utique victor mi- jufque hominis confcientia innata , in delibe-
nus fe accepiffe, alter plus perdidiffe caufabitur. rationem hic adhibenda , quæ facile demonſtra-
Cum utrique belligerantes fuperiorem non ha- bit proportionem , æftimatione facta damni &
beant , nullique nifi fibi rationem facti dare ad-
rerum , quæ ad fatisfactionem & reparationem
ftricti fint , & proinde neminem arbitrum vel capta vel capi poffunt ex hoftibus. Vid annot.
judicem agnofcunt , nifi quem eligere fponte cap .praced. S. 1.
conveniunt. Cujufque confcientiæ relicta bel-

11. 1. Sed primum notandum hic eft , jus illud quod quafi ex fide-

juffione pro civitate oritur neutiquam tam late patere , quam jus quod
ex delicto nafcitur in eos qui pœnæ fervi fiunt. Unde Spartanus qui-
Aa dam
 186 LIBER IIL S.11.

dam captivum fe dicebat non fervum. Nam fi rem recte infpicimus ,

jus hoc generale in captos ex bello jufto par eft ei juri quod habent do-

mini in eos qui fe paupertate coacti in fervitutem vendiderunt : demto

quod etiam magis miferanda eft eorum calamitas qui non ſuo facto

fpeciali fed regentium culpa in eam fortem deveniunt . εινότατον δοριαλώ

Plataico. Tès yevéoba : Res acerbiffima eft belli jure captivum fieri , teſte lfocrate.

2. Eft ergo fervitus hæc perpetua obligatio operarum pro alimen-

Sen.de tis itidem perpetuis. Chryfippea definitio huic generi fervorum opti-

benef .I . me congruit : Servus eft perpetuus mercenarius.

lib. II Et lex Hebræa eum qui
C. 22 . inopia coactus fe vendidit diferte mercenario comparat , Deut. xv.

18,40, 53. & in redemtura ejus operas ita vult ipfi prodefſe ficut fru-
ctus ex agro vendito percepti prodeffent veteri domino , Deut xvi11 .

50.

3.Multum ergo diftat id quod impune in fervum fit ex gentiumjure,

& id quod naturalis ratio fieri finit. Ex Seneca fupra citavimus : Cum
I de
in fervum omnia liceant , eft aliquid quod in hominem licere commune jus ani-
Clem.
mantium vetet. Philemonis illud eodem tendit :
c. 18 .
Καν δῆλος ἦν τὶς ἐδὲν ἧττον , δέσποτα ,
* Ανθρωπος ὗτός ἐσιν ἂν ἄνθρωπος .

Here , quifquis eft homo natus , quamvis ferviat

Is fervitutem , tamen effe homo non definit.

Ep. Alibi item Seneca : Servi funt , imo homines fervi funt , imo contuberna-

XLVII . les : fervi funt , imo homines amici : fervi funt , imo confervi. Quæ & apud
Colof. IV. Macrobium legas fenfum plane eundem habentia cum Pauli Apofto-
I.

Epift.vI . li dicto : Domini , jus & quod æquum eft fervis præftate , gnari vobis quoque
9.
Dominum effe in cœlo . Et alibi vult dominos cum fervis non minaciter

agere , eo quod jam diximus argumento , quod & ipfi Dominum in

Lib. VII . cœlo habeant qui ad talia qualitatum difcrimina non attendat. In
C.XIV. Conftitutionibus quæ Clementi Romano affcribi folent legitur , ἐκ ἐπι
xi-
Pad.
ultim. τάξεις δέλῳ σε , ἢ παιδίσκῃ ἐν πικρίᾳ ψυχῆς , cave fervo aut ancilla imperes acerbo animo.
Clemens Alexandrinus fervis nos uti vult tanquam alteris nobis, quan-

do homines funt non minus quam nos , fecutus fapientis Hebræi di-

&
tum , εἰ ἐςί σοι οἰκέτης , ἄγε αὐτὸν ὡς ἀδελφὸν , ὅτι ὡς ἡ ψυχή σε . Si fervum habeas , ut

fratre utere , talis enim eft qualis tu.

COMMENTARIVS.

CAp. 7. annotavimus , fervitutem neutiquam ditio , ftatus libertatis in ftatum fervitutis , cu-
adcrudelitatem trahendam ,quamobrem non jufmodi fervitutis impofitio tollit quidem jura
licitum jure gentium , quod in ratione funda- libertatis , non autem humanitatis. Quamvis
tur atque ex ea originem habet , ut fæpius an- fervus , homo tamen , quem humano modo tra-
notatum , ultra modum & humanitatem fævi- ctari oportet. Sermonem habemus de fervis,
re. Non attendi hic debet abufus poteftatis & qui non alium dominum habent , quam ipfam
imperii in fervos quarundam gentium; quippe quodammodo pœnam, cui fubditur. Qui ve-
carundem prava confuetudo jus non facit, fed ro belli jure captus & in fervitutem reda&
tus ,
quid dictat ratio inquirendum , atque ea debet non deterioris conditionis fit , atque fiunt il-
effe moderatrix in fervos imperii five dominii. li , qui fe paupertate coacti in fervitutem ven-
Non ex hominum numero delentur per fervi diderunt. Quamobrem Auctor hanc fervitu-
tutem , verum extrinfeca tantum mutatur con- tem vocat perpetuam obligationem operarum,
pro
 CAPUT XIV . S. II. III.
§.11 187

pro alimentis itidem perpetuis. Supponit ita- Joperas duntaxat elocabat, dominium in corpus
que quafi tacitam conventionem inter dominum non transferebat , id eft , non fiebat dominus
& fervum , & quafi contractum innominatum , perfonæ fed tantum operæ manuum & miniſte-
do ut facias , do tibi alimenta , ut mihi fer- rii ejus , ut apud Maimonidem. Nec etiam cum
vias , vel ſervio tibi , ut mihi alimenta præbeas , fervis emptitiis comparari fervi jure belli capti
quæ nulla intercedit : obligatio enim ad præ- poffunt ; quippe neque Ebræo , cui addictus
ftandas operas defcendit ex jure poteftatis & ita fervus , five Ebræus five Profelytus , fas erat
imperii five dominii in fervi perfonam jure bel- domino dominari cum duritia , ut in fervos
li acquifiti. Unde dicitur fervitus conftitutio aliarum gentium affolebat , fed leniter tantum
juris gentium , qua quis contra naturam five ejufce minifteriis uti , atque illis quæ libero ho-
voluntatem invitus alieno dominio & imperio mine, fi fervitus ipfa avellet , non effent indi-
fubjicitur. Cujufinodi fervitium præftare non gna. Deinde qui inopia fe vendidit , ea mente
fub conditione , ut alimenta fibi præbeantur , id facit , ut victum fibi pro minifterio præbeat
fervus tenetur , fed ex jure fervilis conditionis dominus , atque hoc pactum fi non expreffum
& ftatus , in quo belli fortuna conftitutus ; te- faltem tacitum intervenit , hinc non præftito
netur alimenta præbere dominus ex æquitate victu operarum quoque præftandarum neceffitas
tum etiam humanitate : iniquum enim effet & obligatio evanefcit. Ex co neutiquam in-
4
operas exigere & alimenta denegare , tum etiam ferre animum induxi , domini in fervum jure
inhumanum illum fame enecare , qui ejufdem belli captum infinitam effe poteftatem , fed am-
generis & naturæ nobifcum particeps. Quam- pliorem , tum etiam durius hoc fervitutis ju-
obrem non videtur mihi , licet forte in quibuf- gum , quam alterius. Ex antedictis enim ap-
dam non in omnibus cum mercenario , nec paret , omnem fævitiam , atrocitatem ac crude-
etiam cum eo , qui inopia coactus fe in fervi- litatem in fervos me improbare , quam etiam
tutem vendidit , comparari poffe , atque in eo jure naturæ vetitam arbitror. Servi quidem
quoque differt , qui inopia adactus ſe vendidit ; funt , fed etiam homines nobifcum ejufdem ge-
mercenarius conducitur folum , ut per diem neris & originis , ut dicere incepimus , quam-
operetur , fervus autem die noctuque hero pa- obrem ut homines tractandi. Vis tu cogitare il-
ratus effe debet. Non cum mercenario , quia lum , quem tuum fervum vocas , ex iifdem ſemi-
ille ea conditione præftare operas convenit , & nibus ortum , eodem frui cœlo , aque fpirare , aque
quafi una merces ipfi debetur victus. Durior mori , uti ait Seneca Epift. 47. Sic Epictetus
quoque eft conditio fervi quam mercenarii , & apud Arrian. lib. 1. diff. 13. Non recordaberis
major ab eo labor exigitur , tum etiam majus quis fis , quibus imperes ? nonne cognatis ? nonne
imperium , imo dominium potius , quam in fratribus ? nonne a Jove oriundis ? Mite hujuſ-
mercenarium , ut eft caftigare & corrigere modi imperium in fervos maxime commendat
etiam verberibus fervum licet domino , quod Apoftolus 2. Corinth. cap. 4. vid. Epift. ad
mercenarius pati neutiquam tenetur ; utpote qui ' Ephef. 6. 9. & quæ annotavimus cap. 7.

III. Jus ergo vitæ & necis quod dicitur in fervum domino præſtat
ut domefticam habeat jurifdictionem , fed nimirum eadem religione

exercendam qua publica exercetur. Hoc voluit Seneca cum dixit ,

in 1 de
Clem . 18.
mancipio cogitandum non quantum illud impune pati poffit , fed quantum tibi per-

mittat æqui bonique natura , quæ parcere etiam captivis & pretio paratis jubet :

qui & alibi ,

Quid intereft , ait , quali quis teneatur imperio , fi fummo tenetur ? Lib. 111.
de Benef.
quo loco comparat fubditum fervo , & ait difpari titulo paria in illos c. 18.

licere : quod certe in hac parte vitæ adimendæ & fi quid eo accedit ve-

riffimum eft. Majores noftri , ait idem Seneca , domum noftram pufillam Ep.

rempublicam effe judicarunt : & Plinius : Servis refpublica quædam & quafi ci- xLIII .

vitas domus eft. Cato Cenforius , narrante Plutarcho , fi quis fervus

capital admififfe videretur de eo fupplicium non fumebat niſi poſt-

quam damnatus effet , etiam confervorum judicio. Quicum conferen-

da verba Job xxxI . 13. & deinceps.

COMMENTARIUS.

Uod dominus jus vitæ & necis in fervos |coaliti mortales erant , quifque paterfamilias
Qhabet non repugnat
habet non repugnat rationi vel æquitati ; merum habuit imperium tanquam Princeps &
quippe in ftatu naturali antequam in civitatem caput familiæ in ejus membra , quod in focie-
Aa 2 tatem
 188 LIBER IIL S. III. IV. V.
tatem civilem coalefcentes , tranftulerunt in | abfque jufta caufa poena capitali vel fimili gra
cui focietati tuendæ præfecerunt. Quod viffima afficit fervum. Recte Auctor monet
itaque jus vitæ & necis habeat dominus in fer- domefticam hanc juriſdictionem eadem religio-
vum , non a ratione alienum , modo caveat ne ne, qua publicam exercendam.
abutatur hoc imperio ; abutitur vero , quoties

IV. Sed & circa minores pœnas , puta verbera in fervos , adhi-

benda eft æquitas , imo & clementia . Non opprimes eum , non dominabe-
ris ei dure , ait lex divina de fervo Hebræo , quod nunc prolata vi pro-
ximitatis ad omnes fervos debet extendi , Deut . xv. 17, 45 , 53. Ad

quem locum fic Philo : θεράποντες τόχῃ μὲν ἐλάττονι κέχρηνται , φύσεως δὲ τῆς αὐτῆς μετα-
ποιῦνται τοῖς δεσπόταις, τῷ δὲ θείῳ νόμῳ κανὼν τῶν δικαίων ἐςὶν ἢ τὸ τύχης , ἀλλὰ τὸ τῆς φύσεως ἐναρ
μόνιον. Διὸ προσήκει τις κυρίες μὴ κατακόρως χρῆσθαι ταῖς ἐξεσίαις κατὰ τῶν οικετῶν , ἀλαζονείαν
καὶ ὑπεροχίαν καὶ δεινὴν ὠμότητα ἐπιδεικνυμένες . Ταῦτα γὰρ ἐκ ἔτι δείγματα ψυχῆς , εἰρηνικῆς

ἀλλ᾽ ὑπ᾽ ἀκρασίας τὸν ὑπεύθυνον ( male editum ανεύθυνον ) κολαζέσης κατὰ τυραννικὴν δυναςείαν.

Servi quidem inferiores funt , natura autem pares dominis : ac divinæ legi jufti

regula eft , non quod fortunæ fed quod nature congruit . Ideo non oportet domi-
nos poteftate fua in fervos proterve uti , nec eam materiam fumere fuperbiæ in-

folentia diraferitatis. Hæc enim figna animi non placidi fed male temperati ,

in fubditos tyrannico quodam dominatu fævientis. Num quidnam æquum eft ,

ait Seneca , gravius homini & durius imperari quam imperatur animalibus mu-

tis ? atqui equum non crebris verberibus exterret dominandi peritus magifter ; fiet

enim formidolofus & contumax nifi eum tactu blandiente permulferis. Et mox :

quid ftultius quam in jumentis quidem & canibus erubefcere iram exercere , pef-

Exod . fima autem conditione hominem effe ? Hinc eft quod Hebræa lege fervo aut

XXI . 26, ancillæ non pro oculo tantum fed & pro dente excuffo , per injuriam
27.
fcilicet , libertas debebatur.

COMMENTARIUS.

N puniendo fervo aliquando feveritas cle- & proinde temperare ac moderari iracundiam ,
IN
mentiæ præferenda , fcilicet fi natura ad pec- quæ fæpius in caufa , quod in exceffu peccamus.
candum proclivis , feverius in eum animadver- Tutius autem eft plus clementiæ quam feveritati
tendum , ut eo magis a malefaciendo deterrea- indulgere.
tur, verum nunquam modum excedere oportet,

V. 1. Sed & operæ cum modo exigendæ funt , & valetudinis fer-

Exo. xx. vorum humanæ habenda ratio. Quod ipfum præter alia fpectat lex

10. XXIII . Hebræa in Sabbathi inftitutione , nimirum ut laboribus aliquod da-

2.
Deut.x. retur fpiramentum. Et C. Plinii epiftola ad Paulinum quæ fic incipit :
14.
Video quam molliter tuos habeas , quo fimplicius confitebor tibi qua indulgentia
meos tractem. Eft mihi femper in animo Homericum illud exupòs dè maτng ws ñwios žev ,

hoc noftrum paterfamilias.

2. In eadem voce veterum humanitatem obfervat & Seneca : Ne
Ep.

XLVII . illud quidem videtis quam omnem invidiam majores noftri dominis , omnem contu-
meliam fervis detraxerint ? dominum patremfamiliæ appellaverunt , fervos familia-

res. Dion Prufzenfis optimum regem defcribens : δεσπότην δὲ ἐχ᾿ ὅπως τῶν
ἐλευθέρων , ἀλλὰ μηδὲ τῶν δέλων χαίρειν καλέμενον ; domini nomen adeo in homines liberos
non
 CAPUT XIV. §. V. VI . 189

non ufurpat , ut in fervos eo abftineat. Ulyffes apud Homerum fervos Od . & .

quos fidos reperit apud fe ait futuros eo loco quafi Telemachi filii

ipfius fratres effent. Tertullianus : Gratius eft nomen pietatis quam poteſta-

tis etiam familia magis patres quam domini vocantur. Hieronymus five
Paulinus ad Celantiam : Familiam tuam ita rege & conftitue ut te matrem

magis tuorum quam dominam videri velis , a quibus benignitate potius quam fe-

veritate exige reverentiam. Auguftinus : Domeftica pax ajuftis patribus ita Lib. xxx.
de Civit.
olim adminiftrata eft , ut fecundum hæc temporalia bona filiorum fortem a fervo- DDes
ei ,

rum conditione diftinguerent , ad Deum autem colendum omnibus domus fuæ mem- сар. 16;
bris pari dilectione confulerent : quod naturalis ordo ita præfcribit , ut nomenpa-

trisfamilias hinc exortum fit , & tam late vulgatum , ut inique etiam dominan-

tes hoc fe gaudeant appellari. Qui autem veri patresfamilias funt , omnibus in fa-

milia fua tanquam filiis ad colendum & promerendum Deum confulunt.

3. Similem pietatem in voce puerorum,qua fervos fignificabant, an-

notavit Servius ad illud Maronis , Claudite jam rivos pueri ; nec diffimi-

le quod Heracleotæ fervos fuos Mariandynos Supocópes , id eft , donata-

rios appellabant, αφαιρῶντες τὸ πικρὸν τῆς προσηγορίας , parcentes acerbitati nominis , ut

ad Ariſtophanem vetus interpres Calliftratus notabat . Laudat Ger-

manos Tacitus , quibus fervi tanquam coloni habebantur. Theano

in epiftola : δικαία χρήσις ἵνα μήτε διὰ τὸν κόπον κάμνωσι , μήτε αδυνατῶσι διὰ τὴν ἔνδειαν .

Juftus mancipiorum hic eft ufus , ut nec præ labore deficiant , nec per egeftatem

impares fint ferendo.

COMMENTARIUS.

Um enim fervus nobifcum ejufdem naturæ | crudeliter exigebatur , & proinde clementer tra-
particeps , oportet ejus rationem haberi in tarent fervos , ne nimio labore confumant , fed
operis exigendis & imponendis , ne vires exce- difcerent commifereri afflictis , & parcere fer-
dant , cumque iifdem naturæ imbecillitatibus vis. Dominium in fervos jus quidem dominis
obnoxius , quid humeri ferre valent examinan- tribuit quafcunque operas imponere , ut pro ea-
dum incumbit domino , fi forte morbo impli- rum conditione & viribus præftent ; verum
citus , vel aliquo naturæ vitio laborat , vel a la- maxime abutitur hoc in fervos dominio vel im-
bore plane excufandi , vel faltem moderari de- moderatis laboribus , fi inedia , nuditate , vel
bet, & ad vires accommodari. Ipfa divina lex injuſto fupplicio , aut aliqua alia ratione indebi-
nobis hic exemplar effe poteft , quomodo tra- ta , valetudini aut corpori corum noceant , imo
•
&tare fervum nobis incumbit : eum enim in fi- lethaliter peccant , uti inquit Molina tract. 2.
nem quoque fabbathum inftitutum videtur, ut difp. 38. Famulis utendum tanquam nobis ipfis :
fuccurreretur fervo , ne affiduo labore abfume- funt enim homines ficut nos , inquit Clemens
retur. Sancitum enim lege Hebræa : Sex die- Alexandrinus. Tractandos fervos fuaviter mo-
bus operibus tuis incumbes , feptimo vero die ceffa- net Ariftoteles 1. Pol. Ifidorus lib. 9. origin.
bis , cum ut bos , afinufque tuus requiefcant , tum cap. 7. ait : Paterfamilias dictus , quod omnibus
ut verna tuus & peregrinus refpirent. Exod. 23 : in familia fua pofitis tanquam pater filiis patria
12. Quamobrem addit Mofes Deut. 5. ut me- dilectione confulit , fervorumque conditionem a fi-
minerint fe fervos fuiffe in Egypto , ubi ex- liorum affectu non difcernit , fed quafi unum mem-
perti fuiffent quam dura fervitutis conditio : nulla brum amplectitur : hinc enim exorfum eft nomen
enim ibi quies concedebatur > fed quotidia- patrisfamilias .
num penfum nulla dierum diftinctione habita

I. Pro opera ut diximus alimenta fervo debentur.

VI. 1. Servis , ait D.off. 1 .
1.Oecon.
Cicero , non male præcipiunt qui ita jubent uti ut mercenariis : operam exigen- v. Lib.

dam , juſta præbenda. Ariftoteles : dobós Toon , Servo pro mercede ali-111.de
nenta. Cato : Familiæ ut bene fit provideto , ut algeat , ne efuriat : Eft ali- Ben . Ad
Phorm.
A a 3 quid ,
f
 190 LIBER III. S.VI.

at . 1. quid , ait Seneca : quod dominus præftare fervo debeat : ut cibaria , veftiarium.
Sc. I.
În cibariis erant quaterni modii frumenti in menfem , quos præſtitos
Реси-
L. Pec
lium na- fervis Donatus auctor eft. Martianus Jurifconfultus effe ait quæ do-

fcitur. D. minus neceſſe habet ſervo præſtare , ut tunicas & fimilia . Damna-
depecu-
lio . The
Thuê tur ab hiftoriis Siculorum crudelitas , qui captivos Athenienſes fame
I.VII. necabant .
Diod.
Libr . XII1. 2. Infuper Seneca dicto loco probat in quædam liberum eſſe ſer-

vum , & beneficii quoque habere materiam fi quid fecerit quod fer-
vilis officii modum excedat , quod non ex imperio fed ex voluntate

præftetur , ubi ex minifterio in affectum amici tranfitur , quod late

explicat. His confentaneum eft , ut fi quid fervus , quemadmodum

apud Terentium eft , fuum defraudans genium comparfit , aut fuc-

cifivi temporis diligentia quæfivit , id aliquo modo fitipfius . Non

Inft.quod male Theophilus peculium definitía que naturale patrimoni-

cum eo
qui in alt. um ; quafi contubernium definias naturale matrimonium ; fed & Ul-
P. L. de- pianus peculium dixit pufillum patrimonium. Nec refert quod pecu-
pofiti , lium dominus fuo arbitrio adimere poteft aut minuere : neque enim
3. D.de
peculio. quod æquum eft faciet , fi fine caufa id faciat. Caufam vero intelligo
non pœnam modo , fed & domini neceffitatem : nam fervi utilitas

utilitatibus domini fubeft , magis etiam quam res civium civitati . Ap-

VII.de pofite ad hanc rem Seneca : non ideo nihil habet fervus , quia non eft habi-
benef. 14. turus ,fi dominus illum habere noluerit.

3. Et hinc eft quod dominus non repetit fi quid fervo in fervitute

L. fi quid. debitum poft manumiffionem folvit : quia ( ut Tryphoninus ait ) de-

D.decon. biti vel non debiti ratio in condictione naturaliter intelligitur : Domi-
indeb.
nus autem ſervo debere naturaliter poteft. Itaque ficát clientes in uſum

Diony. patronorum & fubditos in ufum regum , fic fervos in ufus heriles con-
1.11.
tuliffe legimus , ut fi filia dotanda , fi captivus filius redimendus , & fi

quid his eveniffet fimile. Plinius , ut ipfe in epiftolis narrat , fervis

Lib. VIII. fuis concedebat etiam quædam quafi teftamenta facere , id eft divide-´

epift . 16. re , donare , relinquere intra domum. Apud aliquas gentes etiam

Lib. 11. plenius quoddam res acquirendi jus fervis conceffum legimus , ficut
C. V.
fervitutis plures effe gradus a nobis alibi tractatum eſt.

4. Adhanc internam quam exponimus juftitiam multos apud po-

pulos etiam jus illud exterius dominorum leges retraxerunt. Nam &

apud Græcos fervis durius habitis licebat pár aire ad venditionemprocla

mare , & Romæ ad ſtatuas confugere , aut præfidum implorare opem

§. 2. Inft. contra fævitiam , vel famem , vel intolerabilem injuriam . Illud ve-

dehisqui
fui velal. ro jam non ex jure ftricto fed ex humanitate & beneficentia veniet ,
jur. interdum tali quæ & debeatur , ut poft longas operas aut valde magnas
libertas detur fervo.

L.manu- 5. Pofteaquam jure gentium fervitus invafit fecutum eft benefi-

miſſiones.
D. de cium manumiffionis , ait Ulpianus. Exemplo fit illud Terentia-
Juft. & num :
Jure. Feci