TÍNH CHẤT NÔNG NGHIỆP TROG PHONG TỤC TANG MA

Về nhân sinh quan, người Việt Nam cũng như các dân tộc Đông Nam Á
quan niệm rằng con người có hai phần linh hồn và thể xác. Có thể nói đơn giản
- Người sống có đủ hai phần: linh hồn và thể xác.
- Người chết: linh hồn đã lìa khỏi thể xác
Linh hồn quyết định sự sống của con người, nếu người chết, các hồn đều
biến thành ma… Linh hồn tổ tiên đã mất có quyền năng trừng phạt và phù hộ
con cháu, vì thế mà xuất hiện tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên. Số lượng linh hồn ở
con người tùy thuộc vào quan niệm của các dân tộc:
- Người Mường cho rằng có 90 hồn
- Người Khmer thì cho con người có 9 hồn chính
- Người Việt (Kinh) cho rằng con người có hồn và vía
- Nam: ba hồn bảy vía
- Nữ: ba hồn chín vía
Hồn là phần linh, phần khí của con người, hồn là phần khinh thanh (trong
và nhẹ). Phách (vía) là cái linh thuộc vào phần hình của con người, phách là
phần trọng trọc (nặng và đục). Vì vậy, khi người ta chết, hồn bay về trời, còn
phách thì tiêu xuống đất theo thể xác. Hồn thì tồn tại mãi mãi, phách và xác thì
sẽ tiêu tan. Ba hồn gồm: Tinh (sự tinh anh trong nhận thức), Khí (năng lượng
làm cho cơ thể hoạt động) và Thần (thần thái của sự sống). Vía (phách): giải
thích điều này có nhiều giả thuyết: bảy hay chín vía, xuất phát từ bảy hay chín
“lỗ” (khiếu) trên cơ thể là tai, mắt, mũi… nữ có thêm khiếu ở ngực, tức bầu vú
để nuôi con (có lẽ xuất phát từ quan niệm trọng nữ giới trong nền văn hóa gốc
nông nghiệp - tín ngưỡng thờ Mẫu) hay là từ hậu môn và cơ quan sinh dục.
Về vũ trụ quan, người Việt Nam cũng như các dân tộc Đông Nam xưa quan
niệm thế giới có ba tầng: Thiên giới - Nhân giới - Địa giới. Nhân giới đôi khi
được quan niệm có hai phần: thế giới người sống và thế giới người chết. Còn
địa giới dành cho những sinh vật khác như tà ma, ác quỷ… Nhưng cũng có dân
tộc quan niệm Địa giới là nơi dành cho người chết và các sinh vật khác. Sau khi
con người chết, các linh hồn đến thế giới người chết là một bản - làng bị chia
cắt với thế giới người sống bởi sông sâu, biển rộng hoặc lên các tầng trời, hay
xuống dưới đất nói cách khác là thế giới bên kia - có thể giống hoặc khác thế
giới người sống, nhưng cơ bản là một thế giới được tưởng tượng cao hơn dựa
trên thế giới thực. Và hiện nay, với những tư tưởng, triết lý được du nhập bên
ngoài người Việt Nam quan niệm “sống gửi thác về” - sự sống chỉ tạm bợ, còn
chết mới là cuộc sống thật sự, nên chăm lo cho cuộc sống sau khi chết.
Vì những quan niệm, tư tưởng trên ngay từ xưa người Việt Nam đã có tục
lệ táng rất nhiều đồ cho người chết để họ tiếp tục cuộc sống ở thế giới bên kia.
Đây cũng là điểm thuận lợi để ta tìm hiểu cuộc sống của người xưa nhưng bất
lợi là cuộc sống con người nghèo đi vì không tích trữ được tài sản mà phải chia
cho người chết một cách vô ích.
Các phương thức mai táng
Táng là biện pháp xử lý xác người chết với nhiều hình thức khác nhau. Hiện
nay trên thế giới có rất nhiều hình thức mai táng như: địa táng (thổ táng), hỏa
táng, thủy táng, không táng (thiên táng), huyền táng, điểu táng… nhưng ở Việt
Nam phổ biến hiện nay là địa táng và hỏa táng, còn huyền táng, không táng,
thủy táng chỉ có trong quá khứ hoặc rất hiếm ở các dân tộc ít người hoặc gặp
trường hợp bắt buộc phải sử dụng.
Địa táng (Thổ táng)
“Địa táng (thổ táng) là một hình thức mai táng của loài người. Trong các hình
thức mai táng: hoả táng, thuỷ táng, không táng, thổ táng… thì thổ táng là hình
thức phổ biến rộng rãi hơn cả.
Thổ táng gồm có 2 loại:
- Một loại chôn cất xuống đất vĩnh viễn, trừ phi “mả động”, nghĩa là khi trong
gia đình xảy ra sự cố gì bất trắc (có người ốm nặng, mất mùa, cửa nhà sa sút,
chết bất đắc kì tử…), người ta mới phải cải táng.
- Một loại chôn xuống đất một thời gian nhất định (tuỳ theo tập tục quy định),
sau đó bắt buộc phải cải táng (tức là lấy xương cốt còn lại đem chôn lần nữa ở
chỗ khác hay địa điểm cũ) lần này mới chôn vĩnh viễn”
Hình thức này có ở Việt Nam từ rất lâu đời. Gồm có nhiều kiểu quan tài, phổ
biến nhất là quan tài hình vò (hay chum) và hình thuyền có trong nền văn hóa
cổ Sa Huỳnh, Đông Sơn và trải khắp vùng Đông Nam Á.
- Quan tài hình vò (còn gọi mộ vò, mộ chum): người xưa dùng vò để mai táng
người đã khuất. Ở Sa Huỳnh, lần đầu tiên người ta lại sử dụng thuật ngữ mộ
chum. Ở Làng Cả, người Đông Sơn lại dùng nồi gốm, vv. Vò hay chum được
để hở hoặc đậy bằng những vung đặc biệt hoặc các hiện vật gốm nhưng cùng
loại hình. Có trường hợp trong một chum, vò to còn có nhiều vò chum nhỏ đặt
bên trong. Một số nhà nghiên cứu đề nghị nên sử dụng thuật ngữ mộ có quan
tài gốm. Khi dụng cụ không vừa chiều dài của thi thể, người xưa có thể ghép 2
cái, hoặc đục đáy cái thứ ba để lồng vào giữa. Những quan tài được ghép bằng
hai ba hiện vật thường được đặt nằm ngang. Loại hình này có phạm vi phân bố
rất rộng vào thời đại sắt sớm ở khắp vùng lục địa và hải đảo Đông Nam Á.
Trong thời đại đá mới, chúng tồn tại phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới nhất là
đối với những cư dân chuyên làm nông nghiệp.
Chum táng đặc trưng Sa Huỳnh bằng đất nung. Hình cho thấy chum đang phát
hiện, còn chôn trong đất, phần miệng bị bể, bên trong có vật táng.
- Quan tài hình thuyền: “người xưa dùng quan tài hình thuyền để mai táng. Còn
gọi là quan tài thân cây khoét rỗng. Quan tài là một đoạn thân cây khoét rỗng
lòng, chừa hai đầu hay ghép thêm hai miếng ván. Nắp quan tài có mộng hay
chốt để khớp với quan tài. Trong đồ tuỳ táng thường có mái chèo. Phổ biến
trong khu vực văn hoá Đông Sơn ở các vùng trũng. Ở Việt Nam hiện nay đã có
gần 30 di tích có quan tài hình thuyền thuộc văn hoá Đông Sơn được nghiên
cứu. Nổi tiếng như khu mộ Việt Khê (Hải Phòng), Châu Can (Hà Tây). Tàn dư
của loại quan tài này vẫn còn tồn tại nhiều nơi ở Việt Nam. Quan tài hình
thuyền cũng được phát hiện ở Tứ Xuyên (Trung Quốc), Thái Lan, Philippin .
Huyền táng (táng treo)
Hay còn gọi là tục táng treo. Một kiểu chôn người chết không phổ biến rộng rãi
như địa táng nhưng xuất hiện rất nhiều trong thời xưa. Theo cách này, người ta
để thi thể người chết lộ thiên, hoặc để nằm trên một tấm phên, hoặc để nằm
trong quan tài hình thuyền. Có nhiều cách để quan tài như
- Đặt quan tài trên chạc ba một cái cây to hoặc treo lủng lẳng trên cành cây.
- Đặt quan tài dưới vòm mái đá hay trong hang đá ở lưng chừng núi, có khi đặt
nằm sâu trong hang động. Những hang động thường nằm gần sông, có rào chắn
cẩn thận, là hang thiên tạo hay do con người đào khoét. Hang được ngăn ra
nhiều phòng, tạo chỗ để nhiều quan tài.
- Dùng những đoạn gỗ to ghim vào vách núi làm điểm tựa cho quan tài hoặc
cắm một đầu quan tài vào những hốc đá trên lưng chừng núi,.
Ở Việt Nam hiện nay vẫn còn nhiều di chỉ về hình thức huyền táng này ở các
dân tộc thiểu số miền núi và trung du như: quan tài treo ở động Ma, xã Hồi
Xuân, huyện Quan Hoá, tỉnh Thanh Hoá. Hang đá với nhiều mộ treo ở xã Tân
Lập, huyện Mộc Châu tỉnh Sơn La. Những rừng ma của các dân tộc ở Tây
Nguyên nổi tiếng các làng Biên Loong, Đak Xay, Dục Lang và Vai Trang của
dân tộc Giẻ-triêng ở xã Đak Long, huyện Đak Glei tỉnh Kon Tum … Hiện nay,
táng treo không còn nữa vì tục này gây ô nhiễm môi trường, gây bệnh dịch…
Thủy táng
Là hình thức thả trực tiếp xác người chết xuống sông, biển, hồ… hiện nay hình
thức này không còn vì gây ô nhiềm môi trường. Tuy nhiên trong những trường
hợp bất đắc dĩ vẫn còn sử dụng. Nó liên quan nhiều đến điều kiện và môi
trường sống cũng như ý nghĩa tâm linh của những cư dân sử dụng hình thức
này. Thủy táng không chỉ có ở Việt Nam mà khá phổ biến ở những cư dân ven
biển, trên các đảo nhỏ ở vùng Đông Nam Á (cả những vùng thuộc văn hóa
Đông Nam Á cổ đại)
Hình thức này cũng xuất hiện trong tác phẩm văn học “Mùa hoa cải bên sông”
của nhà văn Nguyễn Quang Thiều đã được đạo diễn Khải Hưng chuyển thể
thành phim “Lời nguyền của dòng sông” với hình ảnh thủy táng người vợ của
lão chài họ Phạm. Hay bộ phim “Mùa len trâu” do Nguyễn Võ Nghiêm Minh
làm đạo diễn với hình ảnh thủy táng người cha của Kìm giữa đồng nước mênh
mông, đồng thời bộ phim này có hình ảnh cả tục táng treo trên cây, khi nước
xuống mới đem chôn (mặc dù không đúng thật 100%). Điều này phần nào thể
hiện cách thưc mai táng chịu ảnh hưởng rất nhiều của điều kiện tự nhiên.
Hỏa táng
Còn gọi hoả thiêu. Đây là phương pháp xử lí thi hài bằng cách đốt cháy thành
tro (dùng gỗ, dầu mazut, dầu hoả, khí đốt; dùng điện là tốt nhất); tro của hài cốt
tuỳ theo phong tục của cộng đồng mà cho vào bình kín để thờ cúng trong gia
đình hoặc nơi thờ tự của tôn giáo như chùa, vv. hoặc để ở một nơi công cộng
hoặc theo nguyện vọng của người quá cố (ví dụ như rải ngoài thiên nhiên).
Thuận tiện: sạch, gọn, không gây ô nhiễm môi trường, không phải cải táng,
không tốn đất mở rộng nghĩa địa; tiện đối với trường hợp người chết ở nước
ngoài không thể đem thi hài về nước.
Bất tiện: phi tang nếu là một vụ chết người có nghi ngờ về mặt pháp lí, không
điều tra được nguyên nhân gây tử vong. Trước khi cho phép hỏa táng phải có
giấy chứng nhận của thầy thuốc điều trị, của cơ sở y tế là chết tự nhiên; nếu có
nghi vấn phải làm giám định y pháp trước khi hỏa táng.
Ở Việt Nam, trước đây tục hỏa táng không phổ biến lắm, chủ yếu ở người Khơ
Me theo đạo Phật. Mỗi phum, sóc người Khơ Me có nơi hỏa táng riêng, nhiên
liệu chủ yếu là củi. Trước khi hỏa táng, người ta tiến hành những nghi thức có
tính tôn giáo nhằm đưa hồn người chết về thế giới bên kia. Hiện nay một số nơi
ở nước ta như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh… đã bắt đầu áp dụng hỏa táng.
Trong những tư liệu khảo cổ học cũng cho thấy tục hỏa táng đã có trong nền
văn hóa Sa Huỳnh vì tìm thấy những mộ chum chứa tro cốt. Hiện vẫn chưa
khẳng định được đây xuất phát từ tín ngưỡng bản địa hay du nhập từ bên ngoài.
Thiền táng (tượng táng)
Thiền táng (táng trong tư thế ngồi thiền) hay Tượng táng (làm thành tượng để
táng), là một loại hình rất hiếm hiện nay chỉ được tìm thấy ở Trung Quốc và
Việt Nam. Đặc biệt chỉ thấy ở những nhà sư Phật Giáo. Các tượng nhà sư vẫn
còn nguyên vẹn xương cốt, nội tạng… được đặt trong tư thế thiền định. Đây là
một hình thức táng vẫn đang dược nghiên cứu vì sự đặc biệt của nó.
Ở Việt Nam có hai trường hợp thiền tảng nổi tiếng là của nhà sư Vũ Khắc
Trường và Vũ Khắc Minh ở chùa Đậu, tức Thành Đạo Tự, thuộc làng Gia
Phúc, xã Nguyễn Trãi, huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây.
“Theo truyền thuyết trong dân gian có nói rằng là hai thiền sư vào nhập thất có
dặn là ta vào nhập thất 100 ngày, có gõ mõ niệm phật, hết 100 ngày thì toàn
thân sẽ khô đi, thơm tho, nếu thực sự như thế thì để nguyên còn nếu có mùi
như mọi người thì đem chôn… Đến nay di hài của hai nhà sư vẫn còn được lưu
giữ theo thế ngồi thiền”

1. Một số đặc trưng văn hóa rút ra từ các hình thức táng
Qua khảo sát sơ lược, ta thấy ở Việt Nam có rất nhiều hình thức mai táng.
Trong đó có thể khẳng định:
- Địa táng (thổ táng), thủy táng, huyền táng (táng treo) mang tính chất bản địa
của những cư dân Đông Nam Á cổ đại, trong đó có các dân tộc Việt.
- Hỏa táng vẫn đang tranh luận, có thuyết cho rằng do ảnh hưởng văn hóa Ấn
Độ vào văn hóa Sa Huỳnh mà hậu duệ còn lại là người Chăm ngày nay.
- Thiền táng (tượng táng) rất hiếm, chỉ có ở các nhà sư. Có thể nói hình thức
táng này chỉ có từ khi đạo Phật vào Việt Nam.
- Hiến xác cũng là một hình thức mới có hiện nay.
Nhìn chung các hình thức táng ít nhiều mang tính chất bản địa đều liên quan
đến đất, nước và trời. Ba thành tố quan trọng bậc nhất đối với cư dân nông
nghiệp lúa nước. Ba yếu tố này được sùng bái từ rất xa xưa đến nay vẫn còn.
Thể hiện rõ trong tín ngưỡng dân gian thờ Mẫu của người Việt (Mẫu Thượng
Thiên, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải).
Con người khi chết đi về với đất chính là về với mẹ vì Đất Mẹ đã sinh ra muôn
loài, sinh ra vạn vật nuôi sống con người. Các thi hài đặt trong chum, vò cũng
thể hiện cách ngồi của bào thai còn trong bụng mẹ. Những chum, vò hình tròn,
bầu dục như những quả trứng vũ trụ trong quan niệm của người xưa.
Các quan tài hình thuyền, đôi khi chôn theo mái chèo thể hiện văn hóa sông
nước đã in sâu vào tâm thức con người, thể hiện phương thức đi lại chủ yếu là
thuyền và thuyền cũng là phương tiện đưa linh hồn người chết qua con sông
ngăn cách thế giới người sống – người chết về với tổ tiên.
Khi táng treo chọn những nơi cao như trên cây, hang động, vách núi… với
quan niệm linh hồn càng gần trời cao, càng dễ siêu thoát về thế giới người chết
trên các tầng trời. Thể hiện rất rõ quan niệm về ba tầng thế giới của người cổ
đại
Ngoài ra, các đồ tùy táng được chôn theo rất nhiều bao gồm cả đồ dùng và vũ
khí cũng thể hiện ý niệm về cuộc sống bất tử của linh hồn ở thế giới bên kia.
Tuy nhiên, ở một số dân tộc cũng có những tục lệ thể hiện ý niệm tái sinh vào
đời con cháu của ông bà tổ tiên. Cuộc sống theo quan niệm là một vòng bất tận
“Đất - người - đất - người”
Phương thức mai táng cùng với những tục lệ đi kèm thể hiện rất nhiều điều về
nền văn hóa của một dân tộc không chỉ khía cạnh tinh thần mà cả vật chất. Nhờ
việc nghiên cứu những ngôi mộ xưa, mà các nhà khoa học đã biết và hiểu được
nhiều điều về cuộc sống của tổ tiên chúng ta.
Suy cho cùng sống chết là một vấn đề muôn thuở mà con người quan tâm. Mai
táng ngày nay không chỉ mang yếu tố tâm linh mà còn phải phù hợp với điều
kiện tự nhiên và xã hội. Tuy nhiên, trong tâm thức người Việt vẫn luôn mong
muốn có “mồ yên mả đẹp” nhưng trong thời buổi dân số tăng nhanh, môi
trường ô nhiễm như hiện nay thì hỏa táng đang là hình thức mà nhiều người
nhắm đến và được dự báo là sẽ phát triển trong tương lai, với nền văn minh
công nghiệp. Ngoài ra, gần đây có một số thông tin về việc các nhà khoa học
đã có thể tạo kim cương từ tro hỏa táng. Hiến xác phục vụ cho nghiên cứu khoa
học cũng là một biện pháp đang được hướng đến nhiều trong thời đại ngày nay.
Về nội dung đề tài còn rất nhiều thiếu sót do kiến thức người thực hiện còn hạn
chế, tài liệu vẫn chưa tìm được đầy đủ và thiếu kiến thức thực địa nhưng cũng
phần nào hệ thống được những kiểu táng ở Việt Nam.
2. Tập tục mai táng truyền thống đã và đang bộc lộ nhiều bất cập
Tập quán mai táng của người Việt Nam gắn liền với đời sống văn hóa, tinh
thần, tâm linh, tôn giáo của mỗi cá nhân, gia đình, dòng họ; ở mỗi vùng, miền,
mỗi tộc người đều có những lễ thức mai táng khác nhau. Đây không chỉ là nghi
thức, trách nhiệm mà là đạo nghĩa của người sống dành cho người thân về với
tổ tiên ông bà. Điều đó lý giải tại sao người ta dành nhiều sự quan tâm đặc biệt
về cả tinh thần, vật chất cho sự kiện quan trọng này. Tuy nhiên, tập tục mai
táng truyền thống của người Việt Nam đã và đang bộc lộ nhiều bất cập gây
những ảnh hưởng không nhỏ về kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường cả ở khu
vực đô thị và nông thôn. Nhiều vấn đề có tính thời sự xung quanh chuyện mai
táng cần có lời giải. Diễn đàn khoa học “Tập quán mai táng của người Việt
Nam - Xu hướng biến đổi và những vấn đề đặt ra” được tổ chức để tìm lời giải
cho những vấn đề đó.
Phát biểu chỉ đạo tại Diễn đàn, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam chỉ rõ hiện tượng:
“Từ nhiều đời người Việt có phong tục tập quán về việc cần làm với người đã
mất. Ngày nay do điều kiện kinh tế tốt hơn nên mọi người có nhiều điều kiện
thể hiện tâm nguyện hơn. Tuy nhiên, phải nhìn nhận là các quy định chính sách
còn chưa đồng bộ chặt chẽ nên dẫn đến hiện tượng tự phát - và có thể dùng từ
đua tranh - trong ma chay và xây dựng mồ mả. Thậm chí một số nơi còn “sáng
tác” một số “chuẩn mực” về tang lễ, mồ mả, mai táng ganh đua vì những mối
quan hệ giữa người sống chứ không phải vì truyền thống tốt đẹp. Tập quán an
táng của người Việt, đến nay không chỉ còn là chuyện của xã hội mà còn là
chuyện lớn về môi trường đất đai và đô thị”. Phó Thủ tướng đề nghị các nhà
khoa học Việt Nam nói chung và đặc biệt là hai Viện Hàn lâm Khoa học xã hội
và Công nghệ cần có những nghiên cứu và tổ chức các diễn đàn, hội thảo để có
thể có những khuyến nghị, tư vấn với các cấp quản lý giải quyết toàn diện và
triệt để những vấn đề về mai táng trlng xã hội hiện đại, một mặt vẫn bảo lưu
được phong tục tập quán của dân tộc, một mặt vẫn có tinh thần văn minh tiết
kiệm.
3. Mai táng đang là vấn đề xã hội bức thiết cần nhiều hướng giải quyết
Mai táng trước hết là công việc của cá nhân, gia đình, dòng họ nhưng đã
vượt ra khỏi phạm vi một gia đình, một dòng họ. Trên thực tế, ganh đua trong
việc xây dựng mồ mả to, đẹp như “thành phố dành cho người chết” ở một số
địa phương gây những dư luận xã hội trái chiều, đòi hỏi cần phải có những quy
định cụ thể, thiết thực và phù hợp điều kiện thực tế, phong tục, tập quán, văn
hóa. Ở các đô thị lớn, nơi chôn cất, kinh phí, thủ tục cho việc mai táng người
chết trở thành vấn đề lớn không chỉ của các cá nhân, gia đình mà của cả xã hội.
Khi gia đình có người chết, việc lựa chọn hình thức an táng (địa táng hay hỏa
táng, nơi chôn cất hay lưu giữ tro cốt ở đâu) … là việc đại sự. Ở khu vực nông
thôn, nhiều gia đình có người chết phải giải quyết vấn đề người xa quê thì có
được mang thi hài/hài cốt/tro cốt về quê mai táng không? Người nghèo từ nơi
khác đến có đủ tiền để mua suất đất ở khu nghĩa trang để an táng không?
Theo kết quả nghiên cứu của các ngành khảo cổ, lịch sử, văn hóa, xã hội
học,... tập quán mai táng của người Việt Nam đã tồn tại nhiều hình thức khác
nhau, phổ biến là địa táng sau đến hỏa táng và thiên táng. Địa táng là hình thức
phổ biến, nhất là vùng đồng bằng, đô thị lớn. Những năm gần đây mật độ dân
số tăng, quỹ đất ngày càng thu hẹp, tình trạng các nghĩa trang quá tải đã và
đang diễn ra làm cho môi trường đất, nước ở khu vực gàn nghĩa địa bị ô nhiễm
nặng là nỗi ám ảnh, tác động xấu đến sức khỏe của người dân sinh sống trong
khu vực.
Hỏa táng là một hình thức an táng có từ thời Hùng Vương. Thời Trần,
phương thức hỏa táng đã trở thành một hiện tượng trong đời sống xã hội. Và
hiện nay tục hỏa táng vẫn khá thịnh hành ở người Thái đen, người Khơme.
Những năm gần đây, hỏa táng đã trở nên phổ biến hơn, nhất là ở vùng đô thị
lớn và có xu hướng phát triển nhanh trong những năm sắp tới do sức ép đất đai
dùng để chôn cất đang cạn kiệt và cũng do sự chuyển biến về nhận thức của
người dân theo lối sống thời hiện đại. Đây là hình thức an táng tiết kiệm chi
phí, tiết kiệm đất chôn cất, giản tiện hơn về thủ tục, dễ thăm viếng, chăm sóc và
thân thiện với môi trường. Cùng với việc đề xuất thực hiện những hình thức
mai táng văn minh và hợp với môi trường, việc quy hoạch đất đai cho nghĩa
trang cùng là chủ đề hết sức phức tạp được nhiều tham luận và ý kiến phát biểu
đề cập. Các nghĩa trang liệt sĩ ngoài việc là nơi yên nghỉ và của các liệt sĩ cũng
nên được mở rộng công năng như một địa điểm giáo dục truyền thống lịch sử
và tri ân các thế hệ cha ông