● LINGWISTYCZNE PODSTAWY PRZEKŁADU

2020

I rok

1. Rodzaje tłumaczenia – tłumaczenie intralingwalne, intersemiotyczne oraz

interlingwalne.

● Tłumaczenie intralingwalne – inaczej mówiąc, tłumaczenie

wewnątrzjęzykowe, w tym samym języku, np. parafraza
● Tłumaczenie intersemiotyczne – czy też przekład
intersemiotyczny, to tłumaczenie znaków, które należą do
odmiennych systemów. Zwykle jest to artystyczne przełożenie
treści utworu - na przykład literackiego na taki, który posługuje
się innym systemem znaków, język filmu czy teatru
● Tłumaczenie interlingwalne – inaczej mówiąc, tłumaczenie
międzyjęzykowe, to jest z jednego języka naturalnego na inny
język naturalny

2. Typy tekstów wg ich funkcji komunikacyjnych i sposoby ich tłumaczenia

● Jeśli dominującym elementem w tekście jest przedmiot (treść

wypowiedzi), taki tekst należy do typu informatywnego:
❖ Przy tłumaczeniu tekstów informatywnych inwariant
dotyczy treści. Należy więc zachować normy i zwyczaje
języka przekładu.
❖ W przypadku różnic kulturowych zastosowanie
komentarzy objaśniających pozwala na jasne wyrażanie
tego, co było domyślnie zawarte w tekście oryginału.
● Teksty nastawione na nadawcę, ukierunkowane na wyrażanie uczuć i
emocji, zalicza się do tekstów ekspresywnych
 ❖ Przy tłumaczeniu tekstów ekspresywnych chodzi o
udostępnienie społeczności języka przekładu utworu
prozą lub wierszem.
❖ Sprawa polega na przekazaniu artystycznie
zorganizowanej treści, na odwzorowaniu w przekładzie
unikalnego charakteru oryginału
● Teksty typu operatywnego. Nastawione są one na wywołanie
określonego zachowania u odbiorców
❖ Przy tłumaczeniu tekstów operatywnych dąży się do
utrzymania możliwości oddziaływania pozajęzykowego,
jaki miał oryginał.
❖ Wymaga to uwzględnienia tła kulturowego i mentalności
odbiorców finalnych.
● Teksty audio-medialne. Wyróżnione są one z uwagi na kanał
przekazu lub powiązanie tekstu z dodatkowymi czynnikami

3. Rola tłumacza w zależności od rodzaju tłumaczonego tekstu

● Tłumacząc teksty informacyjne, wchodzi jakby na miejsce

autora oryginału ze względu na swą znajomość przedmiotu.
● Przy tekstach ekspresywnych tłumacz musi przede wszystkim
zgłębić artystyczne intencje autora, którego rola pozostaje
pierwszoplanowa.
❖ Tłumacz występuje więc obok autora oryginału i ma
odtworzyć jego dzieło w nowym języku.
● Przy tekstach operatywnych dominuje rola reprezentowania
interesów odbiorców tekstu w akcie komunikacji.
❖ Zadanie tłumacza polega na postawieniu się w położeniu
odbiorców finalnych, aby rozstrzygnąć, jaki analogiczny
efekt komunikacyjny wywołać u tych odbiorców, którzy się
mogą różnić od odbiorców oryginału pod względem
mentalności i warunków życia.
4. Specyfika tłumaczenia pisemnego

● Tekst oryginalny oraz tekst przekładu występują w formie

utrwalonej, co pozwala na powrót do przetłumaczonych już
fragmentów i dokonywanie korekt, a także na konsultacje,
❖ jego rezultatem jest tekst napisany
● postać przekładu – pisemna, postać oryginału – pisemna
● kanał przekazu informacji – wzrokowy
● możliwość korekty przekładu – nieograniczona, możliwość
powrotu – nieograniczona
● możliwość konsultacji – w ciągu całego procesu

5. Przekład symultaniczny/synchroniczny

● polega na jednoczesnym słuchaniu oryginału i wygłaszaniu

przekładu. Wymaga szybkiej reakcji tłumacza i charakteryzuje
się przesunięciami czasowymi (najczęściej nie więcej niż kilka
sekund) potrzebnymi, aby tłumacz zrozumiał

i oddał tekst w innym języku

6. Przekład konsekutywny

● tłumaczowi pozostawia się czas, aby wygłosił wysłuchany

uprzednio fragment oryginału. Wymaga dużej pojemności
pamięci krótkotrwałej. Im większa porcja tekstu, tym większe
prawdopodobieństwo, że tłumaczenie straci na dokładności.

7. Pojęcie inwariantu

● czynnik, cecha lub zjawisko stałe i niezmieniające się w czasie,

to jest to, co musi być zachowane w tłumaczeniu
● Uogólniona formuła, która wyraża istotę tłumaczenia, która
powstała na gruncie matematyki na oznaczenie wyrażenia lub
 właściwości, która nie zmienia się przy określonym
przekształceniu związanych z nią zmiennych.
● Termin inwariant pojawia się w pracach z zakresu translatoryki w
różnej interpretacji. Przy wielorakich przekształceniach, które
składają się na proces komunikacji językowej z udziałem
pośrednika, powinna być zachowana pewna stała wartość, tj.
inwariant.
8. Pojęcie ekwiwalencji
● W szerokim rozumieniu jest to rodzaj analogii między tekstem
źródłowym a tekstem docelowym. Gdy obydwa teksty
przekazują takie samo znaczenie, mówi się, że zachodzi między
nimi ekwiwalencja.
● Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat powstało wiele teorii
dotyczących pojęcia ekwiwalencji.
9. Koncepcja ekwiwalencji formalnej
● Tłumacz skupia się na komunikacie źródłowym, jego formie i
treści.
● Tekst przekładu jest jak najściślej dopasowywany do tekstu
źródłowego (zachowanie analogicznego rodzaju tekstu,
podobnej struktury składniowej i gramatycznej, a także podobnej
interpunkcji)
10. Koncepcja ekwiwalencji dynamicznej
● dążenie do uzyskania analogicznego efektu komunikacyjnego
(relacja odbiorca przekładu + tekst przekładu = relacja odbiorca
oryginału + tekst oryginału).
11. Tłumaczenia oparte na zasadzie ekwiwalencji dynamicznej
● przekazuje główną myśl wyrażoną w tekście źródłowym, jeśli
jest to konieczne, cel ten osiągany jest kosztem dosłowności,
oryginalności, a także kolejności wyrazów w zdaniu, formy
gramatycznej tekstu źródłowego itd.
● Tłumacz stara się osiągnąć naturalność tekstu i nawiązuje do
kultury odbiorcy przekładu
12. Koncepcja tłumaczenia Juliane House (tłumaczenie ewidentne i tłumaczenie
ukryte)
● Tłumaczenie ewidentne – overt – Teksty, które należą do
przekładu jawnego dalej dzieli się na jawne teksty źródłowe
związane z historią
❖ przykładem może być przemówienie polityczne w danej
sytuacji społeczno-historycznej
❖ jawne ponadczasowe teksty m.in. dialogi z bardzo
znanych filmów, sztuk
❖ tekst źródłowy wiąże się nierozerwalnie ze społecznością
języka wyjściowego i jego kulturą

● Tłumaczenie ukryte – covert – nie jest szczególnie związany z

językiem i kulturą źródłową i może uchodzić za tekst powstały
oryginalnie w języku docelowym.
❖ Tekst źródłowy i jego przekład mają tożsame cele,
możliwe jest zachowanie tej samej funkcji tekstu.
❖ Przykładem tekstów, którego tłumaczenie jest ukryte,
mogą być broszura reklamowa miasta lub fragment
podręcznika do matematyki
❖ „cieszy się statusem oryginalnego tekstu źródłowego w
kulturze docelowej”
13. 5 typów ekwiwalencji przekładowej wg W. Komissarowa
● Ekwiwalencja zachowująca tylko cel komunikacji.
● Ekwiwalencja na poziomie sytuacji (sytuacyjna).
● Ekwiwalencja celu, sytuacyjna oraz sposobu opisu sytuacji.
● Ekwiwalencja struktur składniowych.
● Ekwiwalencja na poziomie wyrazów
14. Inwariant a ekwiwalencja
 ● określając inwariant przy przekładzie trzeba uwzględnić nie tylko
tekst (który z natury rzeczy stanowi podstawę wydzielenia
inwariantu), ale również cel, motywy i intencje nadawcy
● Koncepcja inwariantu wiąże się z pojęciem ekwiwalencji w ten
sposób, że ekwiwalencję rozumie się jako jednakowy stosunek
dwóch wielkości do trzeciej – inwariantnej, która służy za
podstawę porównania, czyli tertium comparationis

15. Ekwiwalencja a adekwatność

● Ekwiwalencja jest rodzajem adekwatności, mianowicie jest

adekwatnością, przy której tekst przekładu i tekst źródłowy
zachowują tę samą funkcję komunikacyjną.
● „Tłumaczyć adekwatnie” znaczy tyle co konsekwentnie
podporządkować wybór rozwiązań translatorskich celowi
tłumaczenia
16. Uznany ekwiwalent
● Uznany ekwiwalent, rozumiany jako element kultury wyjściowej
funkcjonującej w języku docelowym, jest podstawową techniką
w przypadku tłumaczenia „nazw instytucji, organizacji itp.,
niektórych nazw geograficznych i nielicznych nazwisk, dni
tygodnia, nazwy miesiąca, coś niezmiennego
17. Ekwiwalent funkcjonalny
● tekst przekładu powinien mieć analogiczny profil
językowo-pragmatyczny i spełniać analogiczną funkcję co
oryginał (Juliane House)
18. Ekwiwalent opisowy
● wyjaśnienie w języku docelowym terminu specyficznego dla
kultury źródłowej, np.: le baccalauréat - egzamin na
zakończenie francuskiej szkoły średniej, w czasie którego
kandydat zdaje 8-10 przedmiotów i który jest warunkiem
dostania się na wyższe studia.
 ***

19. Przekład na potrzeby kinematografii

● inaczej: przekład audiowizualny, tłumaczenie dialogów filmowych,
tłumaczenie filmowe, tłumaczenie filmów
● termin przekład audiowizualny jest pojęciem najszerszym - obejmuje swoim
zakresem nie tylko filmy, ale i tłumaczenia innych materiałów audiowizualnych
● Przekład audiowizualny to nowa i dynamicznie rozwijająca się gałąź
translatoryki. Jeszcze do niedawna świat akademicki nie był nią jednak
specjalnie zainteresowany:
❖ woleli tłumaczyć literaturę - większy prestiż
❖ złożony charakter – informacje docierają do widza zarówno w formie
tekstów, jak i obrazów, co może komplikować i utrudniać analizę
● Początkowo dyskusje nad tym, czy:
❖ wyższość jednej metody tłumaczeniowej nad drugą - napisów nad
dubbingiem i odwrotnie
❖ przekład audiowizualny można nazwać tłumaczeniem, czy jest to
raczej adaptacja
● podpisy filmowe

20. Historia przekładu audiowizualnego

● Najogólniej mówiąc, TAW to każdy typ tłumaczenia w mediach, dla
mediów
● tłumaczenie na potrzeby środków masowego przekazu. Geneza TAW -
dużo wcześniej, już u zarania historii kina:
❖ Na początku kina mówionego filmy kręcono w dwu wersjach
językowych, było to pewnego rodzaju TAW: listy dialogowe
tłumaczono, a następnie aktorzy grali w obu wersjach
językowych filmu
● benshi - w japońskim kinie niemym:
 ❖ łączył krótkie scenki filmowe w całość, wypełniał czas między
kolejnymi rolkami taśmy, uzupełniał „brakujące” dialogi oraz
wypowiadał kwestie należące do poszczególnych postaci
❖ interpretował świat przedstawiony według własnych schematów
pojęciowych
❖ synchronizował obraz i ustną opowieść, w czym pomagała
znajomość kontekstu kulturowego
21. Metody przekładu filmowego
● na pierwszy plan wysuwa się:
❖ postulat zgodności tekstu przekładu z fabułą i przesłaniem filmu
❖ postulat zachowania iluzji odbioru: utrzymania widza w
przekonaniu (na ogół mylnym zresztą), że zapoznaje się z
autentyczną treścią dialogów filmowych.
● podpisy filmowe

22. Pojęcie dubbingu

● дубляж, дублирование
● Podział na role - różne głosy: Czechy, Rosja, kraje wysokorozwinięte
(technika kosztowna - aktorów trzeba dobrać + modulacja głosu,
wypowiedzi przystosowane do ruchu warg bohaterów na ekranie)
● dubbing: zastępowanie ścieżki dźwiękowej (dialogowej) w jednym
języku ścieżką w innym języku
● podstawowym kryterium, które determinuje formę przekładu, jest
czynnik fonetyczny: długość otwarcia i zamknięcia ust oraz rodzaj tego
otwarcia
● trzeba uwzględnić synchronizację tekstu tłumaczenia (jego długość i
sposób artykulacji) z tym, co w danym momencie znajduje się na
ekranie

23. Tłumaczenie za pomocą napisów

 ● podpisy:
❖ składają się maksymalnie z dwóch wierszy po 35–37 znaków
umieszczonych u dołu ekranu
❖ związane ze specyfiką naszej percepcji
❖ trzeba zgrać ze sobą trzy czynniki:
1. tempo mówienia aktora/narratora
2. tempo obrazu
3. tempo czytania napisów przez widza,
oraz skorelować je z informacją wizualną na ekranie.
● ingerencja tłumacza w tekst oryginału jest tu znaczna. Jego działania
zmierzają głównie do kondensacji tekstu wyjściowego, gdyż 30%
dialogu nie jest tłumaczone. Aby jednak widz miał wrażenie, że obcuje
z autentycznym tekstem dialogu, przekład nie może ograniczać się do
streszczenia sensu oryginalnego
● Субтитры

24. Technika tłumaczenia voice-over

● voice-over to narracja, interpretacja lektorska, która ma miejsce, gdy
lektor lub aktor odczytuje listę dialogową w języku przekładu, podczas
gdy oryginalny głos ścieżki dźwiękowej jest ściszony
● jest w Polsce stosowana najczęściej, ale niechętnie traktowana za
granicą:
❖ być może ze względu na polską morfologię i składnię,
skomplikowane nawet dla rodzimego użytkownika - dlatego
widzowie w Polsce wolą głos lektora „podłożony” pod wszystkie
sekwencje dialogu.
● widz ponosi straty w warstwie informacyjnej i artystycznej w
konsekwencji tego wyboru translatorskiego, przykład:
❖ reklama emitowana ostatnio w polskiej telewizji, polegająca na
rozmowie na temat reklamowanego produktu prowadzonej
przez Niemca i Francuza w ich ojczystych językach. Wersja
 lektorska odbiera sens temu dwujęzycznemu dialogowi,
dotyczącemu samochodu produkcji czeskiej
● odmiany voice-over - narracja w filmach:
1. dokumentalnych
2. przyrodniczych
3. edukacyjnych
❖ dominuje w nich monolog
❖ w tle słychać głos bądź głosy oryginalne, a tekst odczytywany przez
lektora jest z nimi w przybliżeniu zsynchronizowany
● narracja - tekst czytany przez profesjonalistę (aktora, dziennikarza), a
voice-over to technika stosowana w spontanicznych dialogach, mająca wiele
cech wspólnych z tłumaczeniem symultanicznym.
● głos lektora jest zsynchronizowany z głosem oryginalnym - na tym ma
polegać symultaniczność przekładu
● dialogi:
❖ są czytane przez jednego lektora
❖ płeć nie odgrywa tu żadnej roli, chociaż w polskiej telewizji jest to
zazwyczaj mężczyzna
❖ w programach dokumentalnych i przyrodniczych emitowanych w
Polsce przeważają raczej głosy żeńskie.

25. Specyfika przekazania elementów językowych i kulturowych w przekładzie

audiowizualnym
● Interpretacja dialogu przez lektora - utrudnia ją to, że akcenty i pauzy
pojawiają się w różnych miejscach w poszczególnych językach; inny
jest też rytm zdania:
❖ powoduje to często wydłużenie czasu wypowiadania
ekwiwalentnych kwestii
● dobra znajomość nie tylko języka, ale i kultury, mentalności osób danego
kraju - pomoc w interpretacji
● język - znajomość także gier słownych, żartów, słów i zwrotów konkretnej
grupy społecznej (np. slang młodzieżowy - w każdym języku jest inny)

26. Elementy pomijane przy tłumaczeniu audiowizualnym

● kwieciste opisy
● wulgaryzmy
● kolokwializmy
● nienaturalne konstrukcje zdań

27. Poboczne typy tłumaczenie audiowizualnego

● komentarz, czyli rodzaj adaptacji programów telewizyjnych (bez
konieczności synchronizacji dźwięku i obrazu)
● tłumaczenie wielojęzykowe w formie teletekstu (filmy DVD, Internet)
● nadpisy w operze
● tłumaczenie symultaniczne w programach prowadzonych na żywo, np.
w wywiadach telewizyjnych
● podpisy dla niesłyszących

28. Tłumaczenie audiowizualne a tłumaczenie multimedialne

● TAW ma wiele odmian - TM to jedno z nich
● obejmuje różne działania przekładowe, wykorzystuje technikę oraz
zastosowania w praktyce
● Szeroko rozumiane tłumaczenie multimedialne to:
1. transfer interlingwalny lub intralingwalny i intersemiotyczny
2. transfer formy mówionej na pisaną (lub odwrotnie) bądź formy
mówionej na inny system znaków (lub odwrotnie)
3. zespół operacji przekładowych ograniczony czynnikami
czasowoprzestrzennymi, wymagający od tłumacza dodatkowych
 kompetencji redakcyjnych, edytorskich, dziennikarskich,
technicznych, informatycznych i innych lub współpracy ze
specjalistami informatykami

29. Najczęstsze źródła barier w przekładzie

● Kulturowe
● językowe
● techniczne

30. Bariery językowe w przekładzie

● Gdy są trudności gramatyczne, gry językowe

31. Bariery kulturowe w przekładzie

● nazwy realiów, rzeczy związane z danym narodem:

❖ potrawy
❖ wątki historyczne
❖ nawiązania do literatury

32. Rola tłumacza w dzisiejszym świecie

● ogromna: zadaniem dla tłumaczy jest walka o to, by wspólny

mianownik tej „przyszłej ogólnoludzkiej wspólnoty kulturowej” był na
nieco wyższym poziomie niż konkurs Eurowizji czy Dallas, które, jak
pisze Ritva Leppihalme, cieszyło się ogromną popularnością wśród
papuasów. W tym celu jednak potrzebujemy teorii pozytywistycznych, a
nie nihilistycznych = tworzy most między kulturami innych państw
● istotny etyczny aspekt roli tłumacza to dialog - tłumacz ma łączyć, a nie
dzielić (kultury, państwa)

33. Problemy tłumacza na gruncie języka ojczystego

 ● Niektóre słowa nie mają swoich odpowiedników w drugim języku, np.
Osoba podejrzana i podejrzany – w j. ros. to jedno słowo -
‘подозреваемый’

34. Przykłady nieudanych, najczęściej dosłownych tłumaczeń

● They Both Die at the End - przetłumaczone na Nasz ostatni dzień traci
swój ładunek emocjonalny i w pewien sposób zaburza koncepcję
pisarza
● Sting - jako Żądło, a nie Zasadzka
● Fight club - Podziemny krąg
● Duplex - Starsza pani musi zniknąć
● Terminator – Elektroniczny zabójca
● Kac Vegas 2 – Kac Vegas w Bangkoku
● Matrix - Матрица
● Spider-Man - Человек-паук
● Dirty Dancing - Wirujący seks - Грязные танцы
● The Bold and the Beautiful - Moda na sukces
● Seksmisja - Новые амазонки (komentarz Machulskiego: W Rosji
wycięto cały seks, została sama misja XD)

35. Rozwiązania translatorskie odnośnie do dialektów:

● W języku rosyjskim nie występuje etnolekt podobny do śląskiego, tj.

taki, który miałby podobne cechy fonetyczne, w związku z tym tłumacz
zdecydował się na rozwiązanie z wykorzystaniem dostępnych
dialektów rosyjskich, a mianowicie na zastosowanie tzw. оканья –
zjawiska fonetycznego charakterystycznego dla północnej Rosji i
Ukrainy.

36. Problemy powstające podczas translacji neologizmów:

● Gnój - słowo ‘gorol zostało przetłumaczone jako ‘горец’.

Odpowiednikiem słowa ‘горец’ w słownikach rosyjskich jest
 rzeczywiście ‘góral’, niemniej ma ono zupełnie inne znaczenie niż
‘gorol’ użyty w tekście.
● Wesele - tłumacz wyprowadził czasownik ‘zezuj’ od bezokolicznika
‘zezować’, nie przypuszczając, że jest to forma pochodząca od
gwarowego ‘zezuć’ (‘zdjąć z nóg buty, obuwie’). Przyjął więc, że
według zabobonu, kiedy cisną buty, trzeba zezować.

37. Rozwiązania translatorskie w aspekcie gier językowych:

● Akunin stylizuje język w swoich utworach na wiek XIX,

wykorzystuje w tekście środki językowe tworzące całość pod
względem funkcjonalno-estetycznym, bawi się stylami
świadomie je mieszając, wplata w tekst zarówno archaizmy, jak i
potoczne czy nawet żargonowe wyrażenia z czasów
współczesnych.
○ Te gry językowe i metajęzykowe nie zawsze są w
przekładzie odczuwalne. Zdarza się tak, dlatego że
tłumacze nie szukają ekwiwalentów archaizmów, które
również w języku przekładu są archaizmami.
● W ten sposób zatraca się stylizacja utworu. Rosyjski przyimek
подле zastąpiono tutaj neutralnym przy, choć tłumacz mógł się
przecież posłużyć nacechowanym stylistycznie przyimkiem
wedle, który wnosiłby do zdania pożądany koloryt.

38. Problemy w tłumaczeniu dotyczące nazw realiów:

● Nazwy realiów wyrażają pojęcia i rzeczy właściwe tylko

określonemu narodowi. Przy ich tłumaczeniu stosowana jest
zwykle zasada transliteracji, dzięki której zachowuje się
charakter narodowy tekstu oraz jego koloryt.
○ Jednakże wielokrotnie dane słowa nie są zrozumiałe dla
obcokrajowców, szkoda więc, że słów nie mających
 desygnatu w polskich realiach tłumacz nie opatruje
żadnym objaśniającym metatekstem.

39. Intertekstualność a przekład:

● Akunin wymaga od czytelników erudycji, wyrobienia estetycznego i

intelektualnego. Tylko taki czytelnik będzie w stanie konfrontować dany
utwór z innymi, rozpoznawać konwencje, style i tradycje.
○ Odbiorca przekładu, który, z założenia, należy do innej
wspólnoty „językowo-społeczno-kulturowej” nie ma szans na
pełny odbiór i odczytanie wszelkich kontekstów.
○ Z tego właśnie wynika znaczna ilość uproszczeń występujących
w polskich przekładach i niweczących chyba od razu zamysł
intertekstualności.
○ W wielu wypadkach tłumacz nie tylko nie dekoduje tekstu lecz
nawet nie opatruje go dodatkowym wyjaśnieniem. Prowadzi do
tego nieprzekładalności natury kulturowej, z niemożności
zrozumienia przez odbiorcę wtórnego niektórych aluzji, do braku
w przekładzie bardzo istotnych znaczeń konotatywnych.

***

40. Funkcje tytułów:

● identyfikacyjna
● wyznacza granice interpretacji, podpowiada czy pomaga pełniej
zrozumieć tekst
● zwodzenie czytelnika, swoista gra autora
● przyciągnięcie uwagi, zainteresowanie, zaintrygowanie
● marketingowa, komercyjna.
41. Przekład tytułu – egzotyka i adaptacja

Tytuły egzotyczne (oryginalne) są obecnie używane coraz częściej, a to ze

względu na postępującą wymianę międzykulturową. Bardziej opłacalne, ze
względu na popularność, jest pozostawienie tytułu zagranicznego, gdyż
 bardzo często tytuły przed przekładem docierają do Polskie w swojej
pierwotnej wersji, np. Pulp Fiction, Dirty Dancing.

Czasem sama nazwa własna nie mówi zupełnie nic, dlatego tłumacze
decydują się dodać sformułowania typu miasteczko do jego nazwy.

Czasami tłumacze postanawiają za wszelką cenę zmienić tytuł mimo, że jest

przykładowo rzeczownikiem pospolitym. Jednakże ekwiwalent może nie być
tak dobrym wyborem, może być wieloznaczny i źle naprowadzić czytelnika na
gatunek czy treść utworu. Niektóre tytuły oryginalne są przekładane ze
względu na trudności w wymówieniu przez obcokrajowców. Czasem ze
względów komercyjnych wybiera się po prostu bardziej błyskotliwy czy
ciekawszy tytuł. W takich sytuacjach nie można mówić o adaptacji, ze
względu na brak semantycznych podobieństw, aczkolwiek wciąż jest to
przekład.

Często zdarza się, że aby jak najtrafniej przełożyć tytuł trzeba zmienić go na
poziomie gramatycznym, np. z imiesłowu na rzeczownik (transpozycja). Ta
konwencja zaczęła się mnożyć dopiero w ostatnich latach i bardzo możliwe,
że niedługo przestanie być egzotyzmem.

42. O przekładalności tytułów

● Zmiana tytułu w przekładzie może wpłynąć na interpretację i właściwe
zrozumienie całego tekstu. Nie wszystkie tytuły są możliwe do
przełożenia, głównie mowa tutaj o nazwach własnych, imionach
postaci, pseudonimach, np. Shrek.
43. Specyfika tłumaczenia tytułów filmowych
● 65% tłumaczeń dosłownych lub prawie dosłownych, 35% tłumaczenia
swobodne
● Bardzo często tytuł zawiera słowa kojarzące, które naprowadzają
odbiorców na jego gatunek. Stosuje się ten zabieg w celach czysto
marketingowych.
● Przeważają tytuły krótkie, chwytliwe, wpadające w ucho.
 ● Osadzanie tytułów w kontekście kulturowym.
● Przekazanie konsumentowi maksimum informacji na temat produktu w
jak najkrótszym czasie przy jak najmniejszym zużyciu jego energii.
● Zasada relewancji:
○ użycie języka w kontekście
○ wydobywanie z tekstu znaczeń na drodze wnioskowania
pragmatycznego
○ formułowanie tekstu w sposób zapewniający optymalny
przepływ informacji.

44. Tytuł filmowy a przynależność gatunkowa filmu

● Sztuki walki - większość opiera się na przekładzie swobodnym;
nawiązują do wyrazu smok, który kojarzy się z gatunkiem za
pośrednictwem jego prekursora. Sam wyraz często nie pojawia się w
tytule oryginalnym, ale nabrał cech rozpoznawczych.
● Horrory - dominuje przekład dosłowny; wyrazy kojarzone ze strachem,
grozą, elementy kulturowe typu piątek 13; także zaimki, połączenia
słów brzmiące tajemniczo, enigmatycznie.
● Wojenne - przekład dosłowny; wszelkie wyrazy związane z militariami,
wojną, bitwami; nazwy konkretnych wydarzeń z historii.
● Westerny - lekko dominuje dosłowny; wszystko co z westernem i
bronią, no imo to oczywiste jest po co to wgl pisze.
● Sensacyjne - w miarę po równo; słowa typu rekin, biznes, przestępcy,
ucieczki.
● Komedie - bardzo dużo swobodnego, ale wciąż mniej niż 48%;
największe pole do popisu; śmieszne zwroty, swawolne idiomy,
zabawne połączenia konwencyjnych słów, oksymorony, wykrzyknienia,
język potoczny, rymy, zdrobnienia, zgrubienia, hiperbole, pejoratywy,
rzadziej ocenzurowane wulgaryzmy.
 ● Dramaty - 48% swobodne (największy odsetek); zachowany poważny
ton, wyrazy czy zjawiska niosące duży ładunek emocjonalny typu
terrorysta, nadzieja; nie używanie zwrotów kulturowo zakorzenionych
jako komediowe, czy miłosne.

45. Sposoby tłumaczenia tytułów wieloznacznych, metaforycznych, z użyciem imion

intencjonalnych oraz idiomów

● Last Orders jako ostatnia wola zmarłego i zarazem rundka przyjaciół

bohatera po różnych miejscach w drodze do celu, a także ostatnia
kolejka w pubie. W języku polskim nie istnieje ekwiwalent mogący
obrazować wszystkie te znaczenia, więc zdecydowano się na ujęcie
jednego z nich. Грэм Свифт – Last Orders - Ostatnia kolejka

-Последние распоряжения (rozporządzenie)

● Lamb pozostawienie bardzo złożonego tytułu oryginalnym, dodając

przypis.
● Being There zmiana nazwiska z Gardener na O’Grodnick; zapis
fonetyczny polskiego słowa w języku angielskim, pozostawienie
konotacji do zawodu.
● All The Birds Come Home To Roots zastąpienie idiomu polskim
ekwiwalentem lub wyrażeniem nawiązującym Nie uciekniesz,
Koguciku!
● Star Wars – Gwiezdne Wojny
● Some like it hot - Pół-żartem, pół-serio - В джазе только девушки
● The bucket list - Choć goni nas czas
● Szklana pułapka - Крепкий орешек (twardy orzech do zgryzienia)

***

46. Specyfika przekładu artystycznego

● Przekład artystyczny wyróżnia się od np. politycznego tym, że wymaga

od tłumacza pewnych cech: wrażliwości, znajomości kultury, wyczucia
językowego.
 ○ Mówiąc, że jakiś przekład jest wspaniały, czy że jest sztuką,
mamy na myśli właśnie artystyczny. Tłumaczem literackim
trzeba się urodzić, nie można się nim stać.
● Główna różnicą jest rola tłumacza w stosunku do autora dzieła. W
przekładzie publicystycznym tłumacz niejako zastępuje autora,
natomiast nie da się stworzyć dobrego przekładu literackiego, bez
zawarcia duszy autora. Taki przekład traktuje się wówczas jako
odrębny rodzaj tłumaczenia.
● Przekraczając granice tłumaczenia, tworzy się sztukę, którą, jeśli
oddaje pierwotne emocje autora, możemy nazwać poezją. Przekład
artystyczny odgrywa ważną rolę w pokonywaniu barier językowych.
Jest przekładem twórczym, gdy zawiera coś nowego, czyli zawsze.
Intymne obcowanie z życiem. Nie kopiowanie a pomnażanie wartości
kulturowych.
47. Przekład poezji i przekład poetycki
● To nie to samo. Można tłumaczyć poezję nie używając środków
poetyckich. Przekład poetycki jest aktem stworzenia w języku
przekładu utworu poetyckiego, którego wartość estetyczna jest
równoznaczna z wartością utworu oryginalnego.
● Nie zawsze poeta może dobrze tłumaczyć poezję i nie-poeta być
stworzonym do jej tłumaczenia. Przekład nie rządzi się ścisłymi
prawami. Można przekładać wiersze wierszem.
● Tłumacz poezji ma największa swobodę, a zarazem jest najbardziej
zależny. Kluczowe zasady, którymi kieruje się tłumacz poezji:
tworzenie, swoboda, wymogi, pragnienie.

48. Zasady przekładu poetyckiego. Typy przekładu poetyckiego:

● ekwiwalencja z tekstem oryginalnym w zakresie nasycenia strukturami

dążącymi do wyrażenia treści pojęciowo-estetycznej
● przekład poezji lirycznej musi zawierać charakterystyczne cechy foniczne i
metalogiczne
 ● tłumacz musi dążyć do przekazania znaczeń pojęciowych i informacji
estetycznej kosztem, w razie konieczności, ekwiwalencji
faktyczno-znaczeniowej
● obiektywna krytyka przekładu powinna opierać się na komunikatywnej
adekwatności pojęciowo-estetycznej tekstu

Rodzaje ekwiwalencji:

● semantyczna
● stylistyczna
● pragmatyczna (identyczność recepcji przekładu i oryginału)

Jednoczesne osiągnięcie ekwiwalencji na trzech poziomach jest niemożliwe,

z tego względu tłumacz zmuszony jest wybrać jeden z trzech wariantów
ekwiwalencji:

● przekład poetycki właściwy - zapewnienie długowieczności w literaturze

języka przekładu; rekreowanie ducha poezji; oparty na ekwiwalencji
pragmatycznej
● przekład poetycko-filologiczny - osiągniecie semantycznej i stylistycznej
adekwatności, uzyskiwanej poprzez ograniczenie adekwatności
pragmatycznej; reprodukcja elementów tekstu oryginalnego
● przekład filologiczny - dostarczanie informacji o oryginale; nie jest nastawiony
na uzyskanie adekwatności percepcyjnej

49. Funkcje nazw własnych w literaturze pięknej:

● Charakteryzują pochodzenie bohatera, klasowe bądź etniczne
● Sygnalizują cechy bohatera
● Odgrywają rolę w fabule
● Tworzą efekt humorystyczny
● Tworzą aluzję do postaci z innych tekstów, lub osób prawdziwych
50. Tłumaczenie nazw własnych: (także w 52)
● Imion postaci realnych (Jean-Jacques Rousseau - Jan Jakub
Rousseau, Jules Gabriel Verne - Juliusz Verne, Cristóbal Colón
(Christophorus Columbus) – Krzysztof Kolumb, Владимир Ленин –
Włodzimierz Lenin)
● Imion bohaterów w dawniejszych przekładach literatury pięknej
(Charles – Karol, Фёдор – Teodor)
● Imiona monarchów (Juan Carlos - Jan Karol; Хуан Карлос, Charles,
Prince of Wales - Karol, książę Walii; Чарльз, принц Уэльский:
Elizabeth II - Elżbieta II, Eлизаве́та II, Zygmunt III – Сигизмунд III)
● Imiona biblijne (Jan Ewangelista, Иоанн Богослов; Jan Chrzciciel,
Иоанн Креститель).

51. Specyfika tłumaczenia nazw własnych w zależności od typu tekstu:

● W bajkach wymienianie nazw obcych na polskie odpowiedniki,
niekoniecznie podobne, np. Pippi Langstrumpf to Fizia Pończoszanka,
a Marry Poppins to Agnieszka.
● Zmiana formy imienia odojcowskiego na formę mówiącą o statusie
społecznym, np. Andrejewna na Andrejówna. Pozostawienie
oryginalnych imion, nadaje egzotyki.
● Transkrypcja jest najczęściej wybieraną metodą do zapisu nazwisk
obcych w języku rosyjskim.

52. Techniki przekładu nazw własnych:

● Transfer w postaci czystej - w nowszych tłumaczeniach na język polski
pozostawia się imiona w ich obcym brzmieniu
● Transfer/ transkrypcja z modyfikacją graficzną (Deborah – Debora,
Sarah - Sara, Александр – Aleksander, Анастасия - Anastazja)
● Dodanie kwalifikatora (miasto, rzeka)
● Tłumaczenie kwalifikatora (Mr Smith – pan Smith)
● Dodanie dłuższego omówienia nazwy własnej w przekładzie
● Uznany ekwiwalent (London – Londyn, New Jork – Nowy Jork,
Нью-Йорк, Hudson – Гудзон, Kowno – Каунас, Wilno – Вильно,
Вильнюс)
● Nazwa własna niezwiązana z oryginałem (Rachel – Małgorzata, Mary –
Agnieszka, Alice - Аня)
● Ekwiwalent funkcjonalny (Gabryś – Янек, Иван Иванович Иванов,
Вася Пупкин - Jan Kowalski, John Doe)
● Zdrobnienia (Christopher – Krzyś)
● Tłumaczenie za pomocą ekwiwalentów słownikowych (Gardinier –
O’Grodnick – Сэдовник, Невезучий Корсар - Pechowy Korsarz)
● Opuszczenie części nazwy własnej (Christopher Robin – Krzyś)
● Zastąpienie nazwy własnej apelatywem (London – nasze miasto)
● Opuszczenie nazwy własnej (Wyspiański na Weselu Rydla -
opuszczone w angielskim tłumaczeniu Madame Libery).