UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE

DEPARTAMENTI: PSIKOLOGJI – PEDAGOGJI
DEGA: PSIKOLOGJI ORGANIZATIVE
VITI 1

PUNOI: AIDA ALSINA PRANOI: MA. GERTI JANAQI

ERALDA XHAFA
ERIS MATA
ESMERALDA SINA

TIRANË, 30 MAJ 2012

 HYRJE

Teknika e Fokus Grupit e quajtur ndryshe si "Diskutimet e përqendruara në grup" u

zhvilluan pas Luftës së Dytë Botërore për të vlerësuar reagimin e audiencës në programet
radiofonike. Fokus Grupi është një metodë cilësore e kërkimeve, e projektuar për të parë
mendimet, qëndrimet, besimet dhe perceptimet nga individët, për të fituar njohuri dhe
informacion në lidhje me një temë të veçantë. Fokus grupi ose intervista në grup është një
metodë shkencore kërkimi, e përdorur shpesh në kërkimet sociale, biznese dhe marketing.
Fokus grupet janë “diskutime në grupe të vogla, që i adresohen një çështje specifike, në të
cilën përfshihen zakonisht 6-12 pjesëmarrës, që variojnë në karakteristika specifike që i
interesojnë këkuesit”. (Fern, 1982; Morgan & Spanish, 1984).
Fokus grupi kërkon moderatorë të aftë për të udhëhequr diskutimin dhe për të mbajtur
fokusin në diskutim. Fokus grupet janë efektive sepse na mësojnë më shumë rreth opinioneve
dhe sjelljeve, materiale pilotuese, testuese për të gjeneruar rekomandime.

ÇFARË JANË FOKUS GRUPET?

Një fokus grup mund të përkufizohet si një grup në të cilin bashkëveprojnë disa
individë, prej gjashtë deri në dymbëdhjetë njerëz që kanë interesa ose karakteristika të
përbashkëta, të mbledhur së bashku nga një moderator, i cili përdor grupin dhe ndërveprime
si një mënyrë për të fituar informacion në lidhje me një çështje të veçantë. Grupi duhet të jetë
i madh mjaftueshëm për të gjeneruar diskutim të pasur, por jo aq i madh aq sa disa
pjesëmarrës të lihen jashtë diskutimit.
Qëllimi i moderatorit është të gjenerojë një numër maksimal të ideve dhe mendimeve
të ndryshme nga sa më shumë njerëz të ndryshëm në kohë të caktuar.
Sasia ideale e kohës për të vendosur mënjanë për një fokus grup është nga 45 në 90
minuta. Përtej kësaj kohe grupet nuk janë më produktive dhe bëhet një pjesëmarrje me kohë
të imponuar.
Fokus grupet janë të strukturuara rreth një sërë pyetjesh të paracaktuara me kujdes,
zakonisht jo më shumë se 10, por diskutimi është i lirë. Idealisht, komentet e disa
pjesëmarrësve do të stimulojnë dhe të ndikojnë në të menduarit dhe ndarjen e mendimeve të
të tjerëve. Disa pjesëmarrës mund të gjejnë veten duke ndryshuar mendimet dhe opinionet e
tyre gjatë diskutimit në grup.
 Ndryshe nga marrja e informacionit si tek intervista në mënyrë individuale, fokus
grupi mund të gjenerojë të dhëna përmes mënyrës “jep dhe merr” nga diskutimi në grup. Të
dëgjosh se si pjesëmarrësit ndajnë dhe krahasojnë mënyrat e tyre të të menduarit ofrojnë një
pasuri të madhe të informacionit, jo vetëm për atë që ata mendojnë, por edhe pse ata
mendojnë në mënyrë që ata e bëjnë.

ÇFARË MUND T’JU JAPIN/TREGOJNË FOKUS GRUPET?

 Japin informacion për mënyrën se si grupe njerëzish mendojnë, ndjehen në lidhje me

një temë të veçantë.
 Japin njohuri më të mëdha rreth opinioneve që ata kanë.
 Ndihmojnë për të përmirësuar planifikimin dhe projektimin e programeve të reja.
 Ofrojnë një mjet për vlerësimin e programeve ekzistuese.
 Prodhojnë njohuri për zhvillimin e strategjive të reja.

ÇFARË NUK ËSHTË NJË FOKUS GRUP?

Një fokus grup nuk është:

 Një debat;
 Terapi grupi;
 Një seancë për zgjidhjen e konflikteve;
 Një problem për tu zgjidhur gjatë seancës;
 Një mundësi për të bashkëpunuar;
 Një mundësi promovuese;
 Një seancë arsimore/edukuese.

ÇFARË NUK MUND TJU TREGOJNË FOKUS GRUPET?

Fokus grupet nuk mund të tregojnë:

 Informacione të vlefshme në lidhje me individët.

  Informacion të vlefshëm "para dhe pas" ( rreth mënyrës sesi kanë ndryshuar gjërat
me kalimin e kohës).
 Informacion që ju mund të aplikoni në përgjithësi për grupet e tjera të njerëzve.

KARAKTERISTIKA TË FOKUS GRUPIT

1. Madhësia e grupit.

Kërkimet me fokus grup në përgjithësi rekomandohen nga 6 deri në 12 pjesëmarrës si

një masë optimale impakti. Por sidoqoftë, sa më e madhe madhësia e grupit aq më e vështirë
është për tu menaxhuar ndërveprimi i grupit me njëri tjetrin.

2. Kohëzgjatja e diskutimit në grup.

Shumica e fokus grupeve zgjasin nga 90 minuta deri në 3 orë diskutimi. Nëse seancat
e fokus grupit janë më të gjata është e nevojshme të bëhen pushime, ose ndërprerje për t’i
lejuar pjesmarrësve të relaksohen/të rifreskohen.

3. Pjesëmarrësit e grupit.

Tek fokus grupet tradicionale, pjesmarrësit zgjidhen në mënyrë të tillë që të ketë

homogjenitet përmes pjesëmarrësve, për të marrë informacione sa më të sakta. Pavarësisht
nga qëllimet e fokus grupit, studiuesit dëshirojnë të:

 Ketë homogjenitet të plotë tek pjesmarrësit;

 Të ketë një varietet pjesëmarrësish, bazuar tek backgroundi i tyre, njohuritë,
perspektivat dhe diversiteti në kulturë, gjini të cila do të ndikojnë tek qëllimet e
Fokus Grupit.
 Kryerja e fokus grupeve të njëkohshme, ku ka dy grupe të ndryshme të pjesëmarrësve
(pjesëmarrësit e secilit grup të ngjashëm, por të ndryshëm nga grupi tjetër, pra, një
grup të viktimave të krimit dhe një grup i gjykatësve) përgjigjen ndaj pyetjeve të
njëjta për diskutim, atëherë janë sjellë së bashku për të ndarë përgjigjet dhe për të
ofruar mundësi të mëtejshme për një diskutim grupi të kombinuar.

Vendimi për të marrë pjesë në fokus grup varet nga konfidencialiteti që i ofrohet të
gjithë pjesmarrësve. Moderatorët e fokus grupit duhet të jenë të qartë rreth udhëzimeve të
konfidencilitetit dhe informacioneve të nevojshme që pjesmarrësit duan.
 PLANIFIKIMI I FOKUS GRUPIT

1. Vendosja e objektivave të fokus grupit.

Proçesi i fokus grupit duhet të përfshijë vendosjen e objektivave të qarta dhe të

matshme. Ndërsa këto janë të nevojshme për studiuesit, janë gjithashtu thelbësore për
pjesmarrësit për të kuptuar arsyen se përse po pyeten për të marrë pjesë në sesionet e fokus
grupit.

2. Përzgjedhja e një moderatori për fokus grupin.

Moderatori i fokus grupit është kritik ndaj mbarëvajtjes së gjithë proçesit. Ai/Ajo mund
të funksionojë si një lider neutral i cili mund të shërbejë gjithashtu si një ‘arbitër’ nëse është e
nevojshme gjatë proçesit të grupit.

CILËSITË DHE AFTËSITË QË DUHET TË KETË MODERATORI I FOKUS

GRUPIT

 Njohuri rreth çështjes që do trajohet: Kjo nuk do të thotë që ju të jeni një ekspert në atë
fushë por të jeni i informuar rreth dinamikave të fushës dhe objektivave të studimit.
 Pavarësia : I aftë për të ndarë veten e tij/saj nga tema që diskutohet dhe të jetë sa më
objektiv.
 Aftësi të forta komunikative: I qartë, konçiz, i ndershëm dhe i aftë për të lidhur opinione
të ndryshme pa shfaqur preferenca personale.
 Aftësi të forta të dinamikës në grup: I aftë për të përballuar diskutimet intensive në grup
dhe i aftë për të inkurajuar pjesëmarrësit.
 Aftësi kulturore: Është aftësi dhe një komoditet i cili i shërben individëve me kultura të
ndryshme (si gjinia, mosha, vendlindja etj).
 Fleksibiliteti: Të jenë të gatshëm për të ndjekur lirisht diskutimin në grup dhe të lejojnë
diversionet përkatëse, nëse është e nevojshme për të akomoduar inputet dhe idetë e
pjesëmarrësve.
 Perceptimi: Aftësia për të lexuar përtej fjalëve apo komenteve të pjesëmarrësve.
 Durimi: Aftësia për t’i dëgjuar opinionet e të tjerëve pa i ndërprerë ata dhe për ti lejuar
reflektimin ndërmjet pyejes së bërë.
 Respekti: Për diversitetin e pjesëmarrësve dhe diversitetin e opinioneve të tyre.
 TEKNIKAT EFEKTIVE INTERVISTUESE

1. Të dëgjuarit.

Ka të bëjë me faktin që moderatori duhet të qëndrojë i ulur në vendin e tij dhe të shikojë
dhe dëgjojë me vëmendje personin i cili është duke folur, për të marrë fakte bazike dhe ide
kryesore rreth çëshjes që po diskutohet. Duhet të jetë i vëmendshëm për të dëgjuar rreth
sjelljeve, mendimeve dhe besimeve dhe të jetë i kujdesshëm për të mos i ndërpreë folësin. Është
e rëndësishme përdorimi i komunokimit joverbal për ta nxitur folësin në bisedim.

2. Perifrazimi

Është e rëndësishmë përsëritja e asaj që keni kuptuar ju nga komentet e tyre me fjalët
tuaja dhe të pyesni pjesëmarrësit se a është e saktë ajo që po thotë dhe nëse mund të ketë ndonjë
paqartësi rreth asaj që është folur. Moderatori duhet të kapë pikat kyçe nga çdo pjesëmarrës dhe
të bëjë pyetje për të kontrolluar dhe verifikuar saktë kuptimësinë e asaja çfarë është thënë.

3. Pyetjet Probing

Një mënyrë efektive për të marrë sa më shumë të dhëna rreth çështjes që bisedohet është
edhe përdorimi i një sërë pyetjeve probing:

 Pyetjet hetuese të hapura - Janë pyetje që fillojnë me fjalët “si, çfarë, cila, kur dhe
kush”. Këto janë efektive pasi inkurajojnë respondentët dhe eliminojnë mbrojtjet që ata
mund të bëjnë.
 Pyetje krahasuese dhe kontrastuese - Pyetje që i drejohen personave për të bërë
krahasime dhe ngjashmëri. Këto pyejte ndihmojnë respondentin për të zhvilluar dhe
shprehur idetë e tyre, dhe gjithashtu lejojnë të drejtojë vazhdimin e intervistës.
 Pyetje zgjeruese - Një pyetje që merr një informacion që është i siguruar por që e
miraton sërisht.
 Pyetje supozuese - Janë pyejte të cilat lejojnë individët për të fantazuar dhe eksploruar
rreth disa alternativave duke i mundësuar vetes së tyre pikëpamje dhe perspektiva të
ndryshme.

4. Marrja e shënimeve

Është e rëndësishme të marrësh informacion nga intervista e fokus grupit sa më shumë

që është e mundur. (Basch, C.E.,1987).
 MENAXHIMI I NDËRVEPRIMEVE TË GRUPIT

Në ndryshim nga intervistat individuale, njerëzit në fokus grup fillojnë të ndërveprojnë

me njëri tjetrin sipas roleve të ndryshme ku ata ndihen më të rehatshëm. Kjo i afrohet asaj se
çfarë ata bëjnë në jetën e tyre. Pjesëmarrësit në fokus grupe mund të marrin rolin e liderëve,
inovatorëve, të vonuarve, dominuesve, mbështetësve, pyetësve, spekuluesve, emocionalistëve,
shpërqëndruesve, fragmentuesve etj.
Moderatori duhet të tregohet i kujdesshëm nga potenciali i pjesëmarrësve dhe të jetë i
përgatitur për tju përgjigjur ndërveprimeve të tyre në mënyrë që të rrise potencialin e grupit.

ÇFARË TË SHIKOJMË NË FOKUS GRUP

Elementët që janë të rëndësishme për ti kushtuar rëndësi sepse nga ato mund të marrim
një information shtesë dhe të rëndësishëm janë pikat si më poshtë (Krueger, R.A., 1988):

 Verbalizimet: Çfarë ata janë duke thënë;

 Kuptimet: çfarë ata aktualisht po kuptojnë;
 Gjuhën e trupit;
 Fjalorin apo zhargonin e përdorur;
 Nivelin e diskutimit;
 Thëniet e përdorura;
 Klasat, konceptet, kategoritë;
 Shkallët e formalitetit;
 Gjuhën jo verbale;
 Abstraksionin;
 Koncepte të reja;
 Kontradiktat (e ndjenjave, pohimeve dhe shembujve të dhënë);
 Shpjegimet (të tuat dhe tyret);
 Hipotezat;
 Implikimet;
 Gjeneralizimet dhe parimet/principet;
 Vlerat individuale;
 Besimet thelbësore;
 Marrëdhëniet (interpersonale, konceptuale, logjike, emocionale, shkakësore);
  Ndërveprimet emocionale (entuziazmin, gëzimin, energjine e ulët,inatin, frikën,
kuriozitetin, ndryshimet emocionale);
 Rolet dhe se çfarë njerëzit bëjnë me ato;
 Pikëpamje e ndryshme që ata kanë.

ZHVILLIMI I AXHENDËS SË FOKUS GRUPIT

Një axhendë tipike e fokus grupit hartohet nga personat që janë të interesuar për të
zhvilluar proçesin e fokus grupit dhe që janë të interesuar për mbarëvajtjen e këtij proçesi. Një
axhendë tipike përfshin:

 Prezantimin të sponsorëve dhe moderatorit të fokus grupit;

 Prezantimin me pjesëmarrësit;;
 Rishikimin e projektit dhe objektivave të fokus grupit dhe lejimin e pjesëmarrësve për të
kontribuar në këto objektiva;
 Rishikimin e proçesit të grupit (duke përfshirë guidën e diskutimit etj);
 Vendosjen e rregullave të grupit;
 Pyetjet dhe përgjigjet.

LLOJET E PYETJEVE QË MUND TË PËRDOREN TEK FOKUS GRUPET

Pyetjet duhet të jenë me fund të hapur që të mundësojnë replika të shumta. Pyetjet që

japin përgjigje të shkurtra si “po” dhe “jo” duhet të shmangen. Është gjithashtu e rëndësishme të
shmangen pyetjet drejtuese të cilat sygjerojnë opininon e moderatorit apo përgjigjen që ai
përpiqet të marrë. Pyetjet duhet gjithashtu të jenë të formuluara qartë dhe lehtësisht të
kupueshme dhe duhet të jenë neutrale në mënyrë që formulimi të mos influencojë përgjigjen e
pjesëmarësve. Pyetjet duhet të bëhen për të marrë informacion nga pjesmarrësit në lidhje me:
Eksperiencat personale, Sjelljet personale, Njohuritë e pjesmarrësve, Opinionet e tyre, Vlerat që
ata kanë, Diversitetin në lidhje me gjininë, Kulturën apo eksperiencave jetësore, Ndenjat apo
besimet dhe informacione në lidhje me Perceptimet e tyre. (Steëart, D.Ë. and Shamdasani, P.N.
(1990). Focus Groups: Theory and Practice. Applied Social Research Methods Services,
Volume 20. Neëbury Park, CA: Sage Publications. )
Siç e përmendëm dhe më sipër përdoren dhe pyetjet “Probing”/ hetuese mund dhe duhet
të përfshihen në çdo pyetje të guidës së diskutimit. Këto pyetje tentojnë që të nxjerrin mendime
të mëtejshme analitike, perceptime apo fakte nga pjesmarrësit ( si psh: “ më thuaj diçcka më
tepër rreth kësaj” “ A ka ndonjë njëri tjetër koment për të dhënë?” ). Pyetjet probing mund të
jepen në mënyrë direkte në guidën e diskutimit ose të ofrohen nga moderatori në kursin aktual të
diskutimit.
Llojet e pyetjeve që përdoren janë:

 Pyetjet gjysëm të strukturuara - ndihmojnë në polarizimin e diskutimit, japin më shumë

të dhëna dhe përgjigje pyetjeve specifike PSE?
 Pyetjet drejtuese – përdoren për ngacmim të thellë të grupit nëse hezitojnë të përgjigjen
 Pyetjet testuese – janë pyetje që rikthejnë vëmëndjen në një argument të caktuar, nëse
nuk jeni i sigurt nëse jeni kuptuar drejt me pjesëmarrësit
 Pyetjet kthyese - rikthejnë vëmëndjen në pyetjen qëndrore
 Pyetjet faktike – neutralizojnë mitet, shkarkojnë emocionalitetin e diskutimit
 Pyetjet rreth ndjenjave – janë më të rrezikshmet për tu menaxhuar sepse ju kërkojnë
pjesmarrësve eksozimin e ndjenjave personale
 Pyetjet anonime - shprehje e asosacioneve të lira mendore

FLETËT INDIVIDUALE TË PUNËS

Një matje jo tradicionale për të mbledhur sa më shumë të dhëna të mundshme nga fokus
grupi përveç përdorimit të pyetjeve është përdorimi i fletëve individuale të punës. Duhet të
kemi parasysh se disa pjesëmarrës mund të flasin më tepër ndërsa të tjerët mund të qëndrojnë
duke shijuar diskutimin, fletët individuale të punës mund të shërbejnë për të kujtuar çdo
pjesëmarrës pikëpamjet e tij/saj në lidhje me diskutimet e grupit. Kjo mund të jetë një teknikë e
dobishme për:

 Pjesëmarrësit, të cilët mund të marrin 2-3 minuta kohë për të mbledhur mendimet e tyre
 Moderatorin, i cili mund të fitojë inpute nga lejimi i kohës për reflektimin e të
menduarit.
 Sponsorët e projetktit, të cilët mund të mbledhin të fletët e punëve individuale dhe ti
përdorin ato si të dhëna ndihmuese për rishikime kur procesi i fokus grupit të ketë
përfunduar.

Fletët e punëve individuale duhet të printohen më letra me ngjyrë për të lehtësurar

identifikimin dhe aksesin e pjesëmarrësve.
 PËRZGJEDHJA E PJESËMARRËSVE NË FOKUS GRUP

Qëllimet dhe objektivat e fokus grupit do të përcaktojnë cilët do të jenë pjesëmarrësit.

Tek përzgjedhja e pjesëmarrëve tek fokus grupi duhet të kihen parasysh hapat e mëposhtëm:

 Kërkoni diversitet të moshave, gjinive, kulturës, orientimit seksual, profesionit dhe

nivelit të edukimit.
 Mos zgjidhni pjesëmarrës të cilët do ju thonë ju “Atë që ju doni të dëgjoni”
 Përdorni metoda profesionale për të zgjedhur pjesmarrësit të cilët do jenë të vlefshëm në
dhënien e informacionit në proçesin e fokus grupit.

PËRCAKTIMI I VENDIT TË FOKUS GRUPIT

Vendodhja e fokus grupit duhet të jetë e përshtatshme për pjesmarrësit, edhe në lidhje me
transportin publik edhe me mundësimin e të pasurit parking për personat me aftësi të kufizuara.
Nëse seancat duhet të mbahet pas orëve të punës, përpjekjet duhet të jenë për ti siguruar akses
pjesëmarrësve vendin në të cilën do të kryhet procesi. Dhoma duhet të jetë mjaftueshëm e
madhe për t’i akomoduar të gjithë pjesëmarrësit dhe gjithashtu duhet të jetë e përshtatshme për
pjesëmarrësit me paaftësi fizike. Dhoma me paraqitjen më efektive do të ishte me vendosjen e
tavolinave në formën e rrumbullakët, ku moderatori do të vendoset në rreth me pjesëmarrësit,
dhe karriget pra të vendosen në të gjithë perimetrin e dhomës në mënyrë nëse duan të jenë të
pranishëm të interesuarit e studimit për të observuar proçesin e fokus grupit. (Silverman, G. &
Zukergood, E. (2000), “Client Guide to the Focus Group.” Orangeburg, NY: Market Navigation,
Inc. Copyright; reprinted ëith permission. )
Paisjet audio/vizuale janë paisje të cilat janë të nevojshme të jenë prezente në proçesin e
fokus grupit dhe ndihmojnë në marrjen e saktë të informacionit. Paisjet tipike audio/vizuale
përfshijnë:
 Fletët e e punës dhe lapsat shumëngjyrësh
 Projektori apo ekrani në rastet kur shfaqen në këtë mënyrë objektivat e fokus grupit apo
prezantime të tjera.
 Paisjet regjistruese audio/video( duke përfshirë një numër të konsiderueshëm kasetash
apo baterish)
 Laptop-i për të mundësuar shënimin e regjistrimeve të marra nga diskutimi.
 FTESA DHE KONFIRMIMI I PJESMARRËVE TË FOKUS GRUPIT

Pjesmarrësit e fokus grupit duhet të marrin një ftesë për të marrë pjesë me anë të emailit
ose postës elektronike e pakta një muaj para fillimit të sesioneve. Për të siguruar 12 pjesmarrës,
duhet të parashikohet një listë potenciale me 20 pjesmarrës.
Informacioni dhe ftesa e pjesëmarrësve duhet të përfshijë:

 Informacion rreth sponsorëve të proçesit

 Rolin që do të kenë në të gjthë procesin e fokus grupit
 Objektivat, qëllimet e fokus grupit
 Udhëzime në lidhje me konfidencialitetin
 Projektimin e madhësisë së grupit
 Projektimin e kohëzgjatjes së procesit
 Informacion në lidhje me moderatorin
 Ditën/ datën/ orën/vendodhjen e grupit (duke përfshirë direksione të qarta dhe
insruksionet e parkingut)
 Si të konfirmojë pjesëmarrjen dhe mënyrën sesi të kontaktojë për informacion të
mëtejshëm.

_____________________________________________________________________________

SHEMBULL: FTESË PËR PJESËMARRJE NË FOKUS GRUP

Titulli (Tema:____________________________________ . )

I dashur ________,

Emri im është _________ . Unë jam një (profesor / kandidat doktorature/ student i diplomuar
etj) në __________. Unë jam duke kryer një studim si pjesë e kërkesave të shkallës sime në
_________, dhe unë do të doja të ju ftoja për të marrë pjesë.

Ky fokus grup është sponsorizuar (ose) i financuar nga _____________.

Un jam duke studiuar (të përshkruar qëllimin). Nëse ju vendosni për të marrë pjesë, ju do të
kërkohet për të marrë pjesë në një diskutim në grup rreth ____________.
Në veçanti, do të ju kërkohet për të diskutuar rreth_________ ose do ju behen pyetje në lidhje
me _______. Takimi do të zhvillohet në__________ (tregohet koha dhe vendi, dhe sa kohe do
të zgjasë). Fokus grupi do të jetë i regjistruar në audio (ose) video në mënyrë që unë të mund të
reflektoj me saktësi se çfarë është diskutuar. Video rregjistruesi vetëm do të shqyrtohet nga
anëtarët e ekipit hulumtues i cili do të kopjoj dhe analizojë ato. Ata pastaj do të shkatërrohen.

Edhe pse ju ndoshta nuk do të përfitoni direkt nga pjesëmarrja në këtë studim, ne shpresojmë se
të tjerët në komunitetin / shoqërinë në përgjithësi do të përfitojnë nga __________.

Pjesëmarrja është konfidenciale.

Ne do të jenë të lumtur për tiu përgjigjur për çdo pyetje apo paqartësi që keni. Ju mund të më
kontaktoni në ( numri i telefonit dhe adresa e-mail )

Faleminderit për kohën tuaj. Nëse dëshironi të merrni pjesë, (shpjeguar se çfarë ata duhet të
bëjnë), ju lutem më kontaktoni në numrin e listuara më poshtë për të diskutuar pjesëmarrjen.

Ne e vlerësojmë konsideratën tuaj ndaj kërkesës tonë, dhe të shpresojmë të dëgjojmë nga ju së
shpejti.

Me shumë rrespekte,

Emri Mbiemri: _______________________ Nënshkrimi: ___________________

Adresa: ____________________________ Numri i telefonit: ________________

__________________________________________________________________

HARTIMI I NJË TESTI PILOTIMI PËR FOKUS GRUPIN

Nëse koha dhe burimet e mundësojnë është një ide e mirë për të pilotuar një test për
fokus grupin. Kjo mund ti ndihmojë sponsorët të shikojnë objektivat etyre, pritshmëritë
axhendën dhe guidën e diskutimit, nëse është e nevojshme.
Një test pilotimi mund të përfshijë feedback informal nga pjesëmarrësit, edhe
nëpërmjet siteve, pyetësorëve apo interistave telefonike, në lidhje me feedbackun përsa i përket
procesit të fokus grupit dhe pjesëmarrjes së tyre.
 ZHVILLIMI I FOKUS GRUPIT

Proçesi i fokus grupit duhet të përpiqet me të gjitha kostot që të fillojë dhe mbarojë në
kohë sepse kjo gjё ёshtё shkruar edhe ftesat pËr konfirmim dhe ne ftesat qё çdo pjesmarrёs
firmos. Pёr kohёzgjatjen e seancёs çdo pjesmarrёs paguhet dhe nёse nuk sigurohet korrektёsia e
orarit pjesmarrёsit mund tё mos marrin mё pjesё. Nëse ndonjë pjesëmarrës është me vonesë,
eshtë një ide e mirë për ti pyetur të gjithë pjesmarrësit për çdo vonesë që mund të ndodhë gjatë
procesit. Gjatë proçesit të focus grupit është e domosdoshme që sponsori i projektit dhe
moderatori duhet që :

 Personalisht të përshëndesin çdo pjesëmarrës dhe ta falenderojnë atë për ardhjen

 Ti pyesin a dëshirojnë të vazhdojnë procesin dhe nёse po ndihen komfort
 Sigurojnë vendin e pёrshtatshёm ku ata do të qëndojnë

Axhenda e fokus grupit duhet të rishikohet dhe të ndiqet në mënyrë koncize, duke
përfshirë zhvillimin e grupit dhe ndjekjen e rregullave të vendosura.
Pjesmarrёsitё presin qe ju tё kujdeseni pёr ta gjatё kohёs qё jeni moderator qё do tё thotё
pjesmarrёsitё edhe pse nuk e shfaqin hapur pёlqejnё rregullat dhe strukturёn qё ju keni vendosur
qё nё fillim dhe qё ju ti arrini qёllimet pёr tё cilin po zhvilloni kёtё fokus grup. Mёnyra juaj e
punёs e bazuar nё rregulla, mund tё inkurajojё marrdheniё pune harmonike, tё ndёrtojё
entuziazmin dhe tju ndihmojё qё tё arrini objektivat e vendosura. Duke punuar me axhendё dhe
rregulla ju e keni mё tё lehtё pёr ta mbajtur nёn kontroll situatёn dhe e keni mё tё lehtё ti ndiqni
hapat e punёs ashtu si ju e keni pёrcaktuar. Por mos harroni: mos vendosni rregulla apo
proçedura tё cilat nuk jeni nё gjendje ti ndiqni as ju vetё. Koha ёshtё shumё e vlefshme gjatё
diskutimit dhe ju duhet tё filloni nё kohё, tё mbaroni nё kohё dhe ti arrini objektivat e
vendosura. Nёse e keni tё pamundur ti arrini objektivat nё kohёn qё ju kishit caktuar kёrkojuni
leje pjesmarrёsve qё takimi tё zgjatet edhe mё shumё.
Disa rregulla gjatё zhvillimit tё fokus grupit janё:

 Tё gjitha idetё janё tё vlefshme.

 Ёshtё e rёndёsishme qё çdo anëtar tё marrё pjesё dhe asnjё nuk duhet tё dominojё mbi
pjesmarrёsit e tjerё.
 Pjesmarrёsitё mund tё pyesin pёr udhёzime tё mёtejshme dhe ju duhet tё jeni tё
pёrgatitur ti pёrgjigjeni çdo pyetje.
 Telefonat duhet tё jenё tё fikur.
 Pjesmarrёsitё mund tё kёrkojnё feedback prej jush se si doli fokus grupi dhe ju duhet ti
jepni opinionet tuaja nёn njё pikpamje pozitive.
 Pjesmarrësit gjatë proçesit të fokus grupit mund të kenë pyetje që i nevojitet një
përgjigje dhe moderatori duhet të dijë si të përgjigjet rreth:

 Planifikimit të procesit të fokus grupit

 Kontekstit të fokus grupit
 Kur janë dhe kur nuk janë diskutimet e fokus grupit konfidenciale.
 Si do të përpilohen gjetjet e fokus grupit
 A do të ndahen gjetje e fokus grupi me pjesëmarrësit.

Pjesëmarrësit në fokus grup mund të kenë frikë nga mënyra sesi do të dokumentohet
diskutimi dhe duhet të informohen rreth marrjes së informacionit, i cili mund të përfshijë një
kombinim të:

1. Regjistrimit të fletëve të punës

2. Regjistrimin me anë të kasetave me transkriptim

3. Regjistrimin me anë të videove me transkriptim

4. Përmbledhjen e diskutimeve të shënuara në laptop.

Sponsorët e projektit mund të kërkojnë autorizimet e pjesëmarrësve për regjistrimin me

video dhe audio gjatë sesioneve të fokus grupit.

DISA KЁSHILLA PER MODERATORIN

1. Nёse pjestarёt e fokus grupit janё energjikё dhe shumё mirё tё informuar nё lidhje me
çёshtjen atёherё edhe moderatori duhet tё pёrshtatet me grupin.
2. Pёrpiqu tё pёrfshish tё gjithё pjestarёt nё diskutim dhe pёrpiqu të mos lejosh qё njёri
nga pjesëtarёt tё drejtojё diskutimin. Mund tё pёrdoren fjali tё tilla si: “Akoma nuk
kemi dёgjuar nga Z. … mendimin e tij”, “Keni ndonjё ide tё cilёn mund ta ndani me
grupin?”
3. Mёnyra e drejtimit tё pyetjeve duhet tё jetё e kujdesshme dhe duhet tё siguroheni qё
çdo anëtar do tё kёtё nё dispozicion kohёn e duhur pёr tu pёrgjigjur.
4. Moderatori duhet tё pёrpiqet qё tё pёrmbledhë pёrgjigjet e marra nga pjesëmarrёsit
dhe tё kёrkojё pёr konfirmimin e tyre.
 5. Nё njё bllok shёnimesh pёrpiquni tё shёnoni tё gjitha çёshtjet qё janё diskutuar dhe
pёrdorni ngjyra tё ndryshme pёr tё shkruar çёshtjet nё mёnyrё qё ta keni mё tё lehtё ti
identifikoni.
6. Si pёrfundim nёse pjesëmarrёsit duken tё lodhur merrni pak pushim.

MBYLLJA E SEANCËS SЁ FOKUS GRUPIT

Pёrpara se tё mbyllet i gjithё diskutimi nga fokus grupi duhet tё sigurohemi qё tё gjithё
pjesëmarrёsit tё kenё pasur kohёn e duhur nё dispozicion pёr tё shprehur mendimet e tyre rreth
çёshtjes dhe duhet që të:

1. Pyeten pjesmarrёsit nёsё kanё diçka tё fundit pёr tё thёnё ose pёrshtypje.
2. Falenderohen qё kanё marrё pjesё nё kёtё diskutim.
3. Njoftohen se kur ata do tё kenё mundёsi tё marrin njё pёrmbledhje tё tё gjithё fokus
grupit.
4. Njoftohen se nё çfarё mёnyre ata do tё kёnё mundesi ta marrin kёtё pёrmbledhje.

ZHVILLIMI I RAPORTIT TЁ FOKUS GRUPIT

Menjёherё pas pёrfundimit tё fokus grupit moderatori duhet tё shkruajё diçka qё i ka

mbetur nё mendje si psh:

 Natyra e personave qё ishin pjesmarrёs.

 Mёnyra se si shkoi i gjithё diskutimi.
 Ndonjё e papritur e ndodhur gjatё fokus grupit.

A. HARTIMI I RAPORTIMIT

Sponsorizuesit e projektit dhe moderatori i fokus grupit duhet tё dinё se raporti qё duhet
tё jёtё pёrfundimtar duhet tё jetё shumё i plotё dhe shumё i detajuar duke pёrfshirё analizёn e tё
dhёnave, proçedurat qё janё pёrdorur, lista me pyetjet kryesore, video, audio dhe shёnime tё
bёrё nё mёnyrё individuale nga pjesmarrёsit etj.
 B. NJЁ RAPORT PЁRMBLEDHJE TЁ FOKUS GRUPIT PЁRFSHIN:

 Faqen e parё ku shkruhet titulli i projektit, sponsori i projektit, autorёt/autorin qё e ka

bёrё, dhe datёn.
 Pёrmbajtja me çёshtjet kryesore dhe numrin e faqes qё korenspondon me çёshtjen.
 Metodologjinё e pёrdorur nё fokus grup duke pёrfshirё qёllimet e fokus gupit, numrin e
pjesmarrёsve , si janё pёrzgjedhuar pjesmarrёsitё, karakteristikat e pjesmarrёsve, sa
seanca janё zhvilluar, sa kanё zgjatur ato, vendi ku janё zhvilluar dhe moderatori i cili e
ka drejtuar diskutimin.
 Pёrmbledhjen e raportit, i cili pёrfshin pyetjet e drejtuara dhe pёrgjigjet kryesore.
 Apendiksi ku pёrfshihen kopje tё pyetjeve, shёnimet apo edhe shёnimet e bёra nga
pjesëmarrёsit.

C. RAPORTIMI

Tё dhёnat duhet tё ekzaminohet dhe tё raportohen nё tre nivele:

 Tё papёrpunuara. Tё gjitha fjalitё tё deklaruara nga pjesmarrёsitё ashtu si ata I kanё

thanё pas asnjё ndryshim.

 Tё pёrshkruara. Materialet e grumbulluar nga fokus grupi pёrshkruhen duke bёrё kёshtu
njё pёrmbledhje.

 Tё interpretuara. Kjo ёshtё edhe pjesa mё komplekse pasi nuk ёshtё thjeshtё njё
pёrshkrim apo pёrbmledhje por ёshtё njё analizё e mirfilltё. Kjo ёshtё edhe pjesa qё ka
mё shumё vlerё. Pёr sponsorin e projektit kjo ёshtё pjesa ku pasqyrohen gjetjet e focus
grupit dhe se si jan arritur objektivat e vendosura.

ANALIZA E TЁ DHЁNAVE

Analiza e tё dhёnave bёhet dukё bёrё transkriptin nga regjistrimi i videove dhe audjove,
nga pёrmbledhja e atyre çka ёshtё shkruar gjatё fokus grupit, shёnimet e marra nga personat
gjatё fokus grupit, si dhe nga vёzhgimet qё ka bёrё moderatori. Analiza e tё dhёnave duhet tё
jёtё sistematike dhe e verifikueshme. Analiza duhet tё fillojё duke u rikthyer qёllimit qё ka
studimi. Analiza duhet tё jetё sistematike duke ndjekur njё rrjedhё logjike dhe kohore si dhe
duhet tё jetё e verifikueshme qё do tё thotё se njё person tjetёr duhet tё arrijё tё njёjtin
konkluzion duke pёrdorur tё njёjtat material ose tё dhёna.
Formati i analizёs mund tё fillojё nga:
 Nga diskutimi pas pёrfundimit tё fokus grupit nёse pjesëmarrёsit kanё qёnё tё
familjarizuar me njёri tjetrin.
 Mё pas fillohet me degjimin e regjistrimeve video ose audio.
 Moderatori duhet tё fillojё tё shkruajё komentet qё ai ka nё lidhje me fokus grupin, tё
shkruajё ato qё ka regjistruar, si dhe tё shkruajё tё gjitha komentet e ardhura nga
pjesëmarrёsit nё lidhje me çёshtjet kyçe.

Moderatori duhet tё pёrgatisё njё pёrmbledhje tё shkurtёr duke u bazuar nё: Listёn e
pyetjeve, Karakteristikat e pjesmarrёsve, Pёrshkrimin e disa nga pёrgjigjet kyçe tё
pjesmarrёsve, Pёrshkrimin e entuziazmit tё pjesmarrёsve, Sjelljeve tipike tё pjesmarrёsve,
Gjuhёn e trupit, Gjendjen e pёrgjithshme të humorit tё pjesmarrёsve.

Pas gjithё kёtyre tё dhёnave moderatori duhet ti shkruajё tё gjitha informacionet e

mёsipёrme, tё bёjё transkriptin e seancave, tё shkruajё tё dhёnat demografike tё pjesëmarrёsve
etj. Pas shkruajtjes sё tё gjithё kёsaj duhet tё bёhet njё lexim i vetёm pёr ta parё se si duket. Çdo
transkript duhet tё lexohet me shumё kujdes dhe tё gjitha pёrgjigjet e pyetjeve tё drejtuara duhet
tё shёnohen mё ngjyrё sepse janё shumё tё rёndёsishme.
Pasi ёshtё bёrё analiza e tё dhёnave i gjithё pёrfundimi duhet ti pёrmbahet 5 faktorёve:
 Fjalёt . Fjalёt e pёrdoruara dhe kuptimet e tyre duhet tё pёrcaktohen se si pёrdoren nё
gjuhёn e pёrditshme dhe si ёshtё pёrdorur nё kёtё fokus grup.
 Konteksi . Tё gjitha fjalitё e pёrdorura duhet tё shpjegohen se janё pёrdorur nё konteksin
e temёs qё po diskutohej nё fokus grup.
 Konsistenca e brendshme. Shkёput njё pjesё tё vogёl nga fillimi i diskutimit dhe
krahasoje me diskutimin pasi anëtarёt janё familjarizuar me njёri tjetrin pёr tё parё
ndyshimet apo edhe qёndrimet e anëtarёve.
 Specifiko pёrgjigjet. Pergjigjet tё cilat janё personale dhe ku pjesmarrёsit i kanё nga
eksperiencat e tyre duhet tu jepet mё shumё peshё se sa pёrgjigjeve qё janё tё
hipotetizuara ose tё hamendёsuara.
 Evidento idetё e mёdha. Nga i gjithё diskutimi mundohuni tё gjeni ato ide tё cilat kanё
pёrshkruar tё gjithё diskutimin. Kjo gjё ёshtё shumё e dobishme pasi ju kёshtu do ta keni
mё tё lёhtё tё shikoni nёse objektivat tuaj janё pёrmbushur apo jo.
 Para-analiza. Para së gjithash, gjatë realizimit të fokus grupit moderatori dhe asistenti, duhet
të marrë shënime. Kjo është thelbësore pasi moderatori nuk mundet të shikojë me rradhë të gjitha
sjelljet pjesëmarrësve në grup, duke menduar se kjo mund ta lehtësojë diskutimin dhe të fokusohet
në diskutime, aq mirë sa të sigurojë që të gjithë pjesëmarrësit të kenë mundësinë për tu shprehur.
Edhe në qoftë se diskutimi mund të jetë i regjistruar, shënimet duhet të mbahen. Sjelljet e
rëndësishme joverbale, të cilat mund të ndihmojnë në interpretim mund të harrohen në qoftë se nuk
mbahen shënim.Element tjetër i rëndësishëm janë shënimet rreth anëtarëve, kjo për të lehtësuar
moderatorin që të kuptojë anëtarët e fokus grupit. Moderatori duhet të ketë kohë të mjaftueshme
përpara se të mbyllë fokus grupin ose shpërndajë anëtarët, në mënyrë që të qartësojë pyetjt
specifike. Kjo është koha për të verifikuar saktësinë e informacionit të regjistruar. Edhe pse çdo
antarё mund tё mund tё shpreh mendimin e tij gjuha e trupit ёshtё shumё e rёndёsishme dhe mund
tё na japё shumё informacion.

Analiza e të dhënave. Proçesi i analizës së të dhënave përfshin përmbledhjen e diskutimeve,

menjëherë pas fokus grupit. Për shkak se njerëzit mund ti harrojnë detajet shumë shpejt, ti shkruash
ato shënime sa më shpejt që të jetë e mundur pas përfundimit të fokus grupit është e rënësishme.
Gjithashtu, për shkak se kërkuesit kanë pyetje kërkimore në mendje gjatë përmbledhjes së proçesit,
temat e diskutimit fillojnë që të japin rezultate. Regjistrimet duhet të traskriptohen sa më shpejt që të
jetë e mundur pas diskutimit të fokus grupit. Ndërsa disa argumentojnë që kërkuesit nuk kanë
nevojë që të bëjnë transkriptimin e tyre, disa të tjerë janë të bindur se cilësia e analizës do të jetë më
e mirë në qoftë se kërkuesit transkriptojnë edhe të dhënat e veta. Analiza e të dhënave cilësore
kërkon lexime shumë të kujdesshme të transkriptimit.

Metoda e kodimit të të dhënave. Kodimi në një metodë cilësore lidhet me faktin se kërkuesit
përdorin ngjyra të ndryshme gjatë transkriptimeve dhe përdorin ngjyra të ndryshme për çdo kod. Me
zhvillimin e teknologjisë, menaxhimi dhe kodimi i të dhёnave është më i lehtë. Pas pyetjeve
kërkimore çdo rresht, paragraf apo seksion i tekstit kodohet për tema përkatëse. Gjatë kohës së
transkriptimit mund të përdoren edhe disa kode të reja, kjo sepse ndonjëherë ka edhe mospërputhje
teksti. Gjithashtu, kodet të cilat përdoren rrallë hiqen dhe disa kategori të tjera zgjerohen për të
kooperuar kodet e humbura. E rëndësishme është që kjo lloj analize nuk është lineare, por
rrethore(Glaser & Straus, 1967).
 CILAT JANË HAPAT QË NDIQEN GJATË ANALIZËS DHE RAPORTIMIT TË
TË DHËNAVE?

1. Përshkrimi i subjektit të grupit. Një përshkrim i plotë dhe adekuat i proçedurave të

selektimit dhe pjesëmarrësve, për tu siguruar. Kjo përfshin kriteret për marrjen e mostrave, si
janë identifikuar subjektet, si janë kontaktuar subjektet, numri i subjekteve të kontaktuar,
përqindja e atyre që ranë dakort për të marrë pjesë dhe përqindja përfundimtare e atyre që
marrin pjesë.
2. Konsideratat para analizës së të dhënave. Para analizës së të dhënave moderatori duhet të
bëjë disa gjëra për ta bërë analizën e të dhënave më të lehtë. Ata marrin shënime gjatë gjithë
proçesit, duke bërë kontrollin e anëtarëve, duke aplikuar proçedurat e duhura për
transkriptimin e të dhënave dhe për të mbledhur idetë e mëdha, menjëherë pas përfundimit.

 Transkriptimi i të dhënave: fokus grupi duhet të transkriptohet menjëherë pasi asi

është mbyllur.
 Përmbledhja e ideve kyçe: Gjetja e ideve më të mëdha, konsiderimi I zgjidhjeve
dhe kuptimin e fjalëve, konsiderimin e kontekstit, konsiderimin e konsistencës s
ëpërgjigjeve.

3. Metoda e analizës.

 Hapi 1: Identifikimi i ideve të mëdha. Ndodh menjëherë dhe gjatë proçesit të fokus
grupit.Nё cdo fokus grup janё disa pjesmarrёs qё janё mё ndihmues se tё tjerёt dhe qё
diskutimet e tyre gjenerojnё ide kyçe qё lidhen drejtpёrdrejtё mё objektivat e vendosura.
 Hapi 2: Përdorimi i të dhënave. Ka të bëjë me proçesin e identifikimit të njësive të
informacionit që do të bëhet baza për përcaktimin e kategorive. Çdo pjesëmarrës duhet të
ketë qëllim të kuptojë sa më mirë temën
 Hapi 3: Kategorizimi i pjesëmarrësve. Pjesëmarrësit janë të ndarë sipas kategorisë dhe
temave. Shkurtimisht përshkruhen kriteret për secilën kategori. Kategorizimi mund të
ndryshojë.
 Hapi 4: Identifikimi i temës dhe përdorimi në teori.

 Qëllimi I fokus grupeve është që të raportojë pikëpamjet e pjesëmarrësve, kjo jo për të përgjithësuar
grupet e mëdha.
 Qëllimi duhet për të gjetur me shumë përse se sa sa shumë

PASI JANË ANALIZUAR TË DËNAT KRYHET RAPORTI PËRFUNDIMTAR I CILI

PËRMBAN:

 Faqen e parë
 Përmbledhja
 Tabela përmbledhëse
 Problemet e deklararatave, pyetjet kyçe dhe studimi I metodave
 Rezultatet ose gjetjet
 Kufizimet
 Rekomandimet
 Shtojcat

AVANTAZHET E FOKUS GRUPIT

 Relativisht i thjeshtë për të mbledhur të dhënat, me kosto të ulët dhe fleksibël në termat e
formatit, tipeve të pyetjeve dhe outputeve që merren.
 I mirë për grupet me nivel të ulët arsimimi( fëmijët e vegjël etj)
 Regjistrimet e hapura lejojnë pjesëmarrësit për të konfirmuar kontributet e tyre.
 Sigurojnë të dhëna të pasura nepërmjet ndërveprimit direkt mes studiuesit dhe
pjesëmarrësit,
 Spontanisht pjesëmarrësve nuk u kërkohet tu përgjigjen çdo pyetje që bëhet
 Ndihmon njerëzit e grupit të krijojnë lidhjë të reja.

DISAVANTAZHET E FOKUS GRUPIT

 Gjetjet nuk mund të paraqesin pikëpamjet e popullatës së gjerë
 Kërkon aftësi të mira të moderatorit, duke përfshirë aftësinë pë rtë përballuar një sërë
rolesh që mund të luajnë njerëzit ( akspertin, të qetin, mikun, të shoqërueshmin etj)
 Të dhënat e psura mund të jenë të vështira për tu analizuar sepsse janë të pastrukturuara
  Konformizmi i mundshëm, censurimi, shmangia e konfliktit, apo informazione të tjera të
pakuptueshme të procesit të grupit duhet të adresohen tek pjesa e analizës së të dhënave
(Carey, 1995)

_____________________________________________________________________________

SHEMBULL
FOKUS GROUP – FORMATI I HYRJES

MIRËSEVINI
Faleminderit që keni rënë dakord të jeni pjesë e këtij fokus grupi. Ne e vlerësojmë gatishmërinë
tuaj për të marrë pjesë.
Prezantimet
Moderator; Moderator asistent
QËLLIMI I FOKUS GRUPIT
Ne kemi qenë të kërkuar nga _________________ për të kryer fokus grupet.
Arsyeja që ne po zhvillojmë këto fokus grup është për të gjetur _______________.
Ne kemi nevojë për kontributin tuaj dhe duam që të ndani me në mendimet tuaja të ndershme
dhe të hapura.
RREGULLAT BAZË
1. Ne duam që ju të flisni, të bëni bisedë. Ne do të donim që të gjithë të marrin pjesë. Unë mund
të thërrasë për ndonjërin nga ju, nëse nuk ju kam dëgjuar.
2. Nuk ka përgjigje të drejtë ose të gabuar. Përvojat e çdo personi dhe mendimet e tij janë të
rëndësishme. Flisni nëse jeni dakord ose nuk pajtoheni. Ne duam të dëgjojmë një gamë të gjerë
të mendimeve.
3. Çfarë thuhet në këtë dhomë qëndron KETU. Ne duam që njerëzit të ndjehen rehatë kur çështje
të ndjeshme preken.
4. Ne do të jemi duke bërë regjistrimin e grupit. Ne duam të kapim çdo gjë që ju keni për të
thënë. Ne nuk identifikojmë askënd me emër në raportin tonë. Ju do të mbeteni anonim.
_____________________________________________________________________
 REFERENCA

1. Anon (2012). Focus Group. E marrë nga http://en.wikipedia.org/wiki/Focus_group.

Data: 25/ 05/ 2012.

2. Anon (2012). What are the advantages and disadvantages of a focus group? E marrë nga

http://wiki.ansëers.com/Q/What_are_the_advantages_and_disadvantages_of_a_focus_gr

oup. Data: 25/ 05/ 2012.

3. Anon (2012). Focus Group Questionnaire Fundamentals - Basic Questions. E marrë

nga: http://www.focusgrouptips.com/focus-group-questionnaire.html. Data: 25/ 05/

2012.

4. Anon (2008). Focus Group. E marrë nga:

http://www.cdc.gov/healthyyouth/evaluation/pdf/brief13.pdf. Data: 25/ 05/ 2012.

5. Anon (2006). Focus Groups. E marrë nga:

socrates.berkeley.edu/~pbd/pdfs/Focus_Groups.pdf. Data: 25/05/2012.

6. Anon (2006). Focus Group. E marrë nga:

http://www.sagepub.com/upm.data/11007_Chapter_7.pdf. Data: 25/05/2012.

7. Anon (2005). How to Conduct a Focus Group. E marrë nga :

http://assessment.aas.duke.edu/documents/How_to_Conduct_a_Focus_Group.pdf. Data:

25/05/2012.