KHOA TOÁN KINH TẾ

BỘ MÔN TOÁN CƠ BẢN

Bài giảng
TOÁN CHO CÁC NHÀ KINH TẾ

Chương 2: PHÉP TOÁN VI PHÂN

Bài 1: Đạo hàm
Mục tiêu học tập

 Xem xét độ dốc của tiếp tuyến và tốc độ thay đổi.

 Tìm hiểu định nghĩa đạo hàm và các tính chất cơ bản của đạo hàm.

 Tính toán và giải thích một số bài toán đạo hàm sử dụng định nghĩa.

 Tìm hiểu mối liên hệ giữa tính khả vi và tính liên tục.

 Bài tập yêu cầu: 7, 19, 31, 33, 39, 41, 43, 45, 55, 63.

44, 46, 52.

2
1. Độ dốc và tốc độ thay đổi
 Hàm bậc nhất 𝐿 𝑥 𝑚𝑥 𝑏 thay đổi theo biến độc lập 𝑥 với tốc độ (độ
dốc) không đổi 𝑚.
 Hàm 𝑓 𝑥 bất kỳ thì tốc độ thay đổi (độ dốc) phụ thuộc 𝑥.

3
Ví dụ: Ước tính tốc độ thay đổi
• Độ dốc của đường thẳng bằng tan
của góc giữa đường thẳng đó với
chiều dương của trục hoành.

• Tại mức tỷ lệ thất nghiệp U = 3%,

nếu tỷ lệ thất nghiệp tăng thêm
1% thì tỷ lệ lạm phát sẽ giảm xấp
xỉ 14%.

• Tại mức tỷ lệ thất nghiệp U =

Hãy sử dụng đồ thị để ước tính
tốc độ thay đổi của tỉ lệ lạm phát 𝐼
(%) theo tỉ lệ thất nghiệp 𝑈 (%) khi
𝑈 lần lượt là 3% và 10%.
10%, nếu tỷ lệ thất nghiệp tăng
thêm 1% thì tỷ lệ lạm phát sẽ
giảm xấp xỉ 0.4%.
4
Ví dụ: Tính vận tốc tức thời
Nếu bỏ qua lực cản của
không khí, một vật được thả rơi
tự do từ đỉnh của một tòa tháp
sẽ rơi được 𝑠 𝑡 16𝑡 feet
trong 𝑡 giây.
a) Vận tốc của vật sau 𝑡 2
giây bằng bao nhiêu?
b) Vận tốc tìm được trong câu
a) liên quan đến đồ thị của
𝑠 𝑡 như thế nào?

5
Tìm tốc độ thay đổi của theo
 Tốc độ thay đổi trung bình của 𝑓 𝑥 khi 𝑥 thay đổi từ 𝑐 đến 𝑐 ℎ:
Tốc độtb =
 Tốc độ thay đổi tức thời của 𝑓 𝑥 tại 𝑥 𝑐:
Tốc độtt = lim
→

6
2. Đạo hàm
Định nghĩa:
 Đạo hàm của hàm số 𝑓 𝑥 theo 𝑥 là hàm số 𝑓′ 𝑥 được xác định bởi:
𝑑𝑓 𝑓 𝑥 ℎ 𝑓 𝑥 ∆𝑦
𝑓 𝑥 lim lim
𝑑𝑥 → ℎ ∆ → ∆𝑥
 𝑓 𝑥 được gọi là hàm khả vi tại 𝑥 𝑐 nếu 𝑓′ 𝑐 tồn tại.
 Quá trình tính đạo hàm được gọi là phép toán vi phân.
Liên hệ:
 Độ dốc của tiếp tuyến với đồ thị 𝑦 𝑓 𝑥 tại điểm 𝑐, 𝑓 𝑐 là 𝑚 𝑓 𝑐 .
 Tốc độ thay đổi của 𝑓 𝑥 theo 𝑥 khi 𝑥 𝑐 là 𝑓′ 𝑐 .
Ý nghĩa của dấu của 𝒇 𝒙 : Nếu 𝑓 khả vi tại 𝑥 𝑐 thì:
 𝑓 tăng tại 𝑥 𝑐 nếu 𝑓 𝑐 0.
 𝑓 giảm tại 𝑥 𝑐 nếu 𝑓 𝑐 0.
7
Ví dụ: Tìm đạo hàm, tốc độ thay đổi và độ dốc

Cho hàm số 𝑓 𝑥 𝑥.
•𝑓 𝑥 lim
→
a) Tính 𝑓′ 𝑥 .

b) Tính tốc độ thay đổi của hàm •

số 𝑦 𝑥 theo 𝑥 khi 𝑥 1.

c) Viết phương trình tiếp tuyến • và đồ thị đi qua điểm

của đồ thị hàm số 𝑦 𝑥 tại (4, 2) nên phương trình tiếp tuyến
điểm có hoành độ 𝑥 4.
có dạng:

𝑦 2 𝑥 4
8
Ví dụ: Tốc độ thay đổi của lợi nhuận
Gordon sở hữu một công ty sản
xuất nhỏ. Anh ấy tính toán rằng
lợi nhuận khi sản xuất và tiêu thụ
𝑥 nghìn đơn vị sản phẩm được
xác định bởi công thức:
𝑃 400𝑥 6,800𝑥 12,000
(đơn vị: đô-la)
a) Tính tốc độ thay đổi của lợi
nhuận theo mức sản xuất 𝑥.
b) Lợi nhuận đang tăng hay
giảm tại mức sản xuất 9,000
sản phẩm?

9
3. Tính liên tục và tính khả vi
 Nếu 𝑓 𝑥 khả vi tại 𝑥 𝑐 thì nó cũng liên tục tại 𝑥 𝑐.
 Hàm số liên tục có thể không khả vi tại 𝑥 𝑐 nếu 𝑓′ 𝑥 không xác định tại
𝑥 𝑐 hoặc nếu đồ thị của 𝑓 có điểm “nhọn” tại 𝑥 𝑐.

10
Ví dụ: Hàm liên tục nhưng không khả vi

11
Bài tập vận dụng

Cho 𝑓 𝑥 a) Tính vận tốc thay đổi trung bình

a) Tính độ dốc của cát tuyến với của 𝑓 𝑥 với 𝑥 1 và ℎ :
đồ thị 𝑓 𝑥 đi qua các điểm có
hoành độ lần lượt là 𝑥 1 𝑓 1/2 𝑓 1
và 𝑥 . 1/2
b) Tính độ dốc của tiếp tuyến
b) Tính vận tốc thay đổi tức thời
với đồ thị 𝑓 𝑥 tại điểm có
hoành độ 𝑥 1 và so sánh của 𝑓 𝑥 tại 𝑥 1:
với độ dốc trong câu a.
𝑓 1 ℎ 𝑓 1
lim
→ ℎ
12
Bài tập thảo luận: Tốc độ thay đổi của lợi nhuận
Một nhà máy xác định rằng, nếu
sử dụng 𝐿 giờ lao động thì sản
lượng đầu ra được tính bởi:
𝑄 3,100 𝐿.
a) Tính tốc độ thay đổi trung
bình của sản lượng đầu ra
khi số giờ lao động thay đổi
từ 𝐿 3,025 đến 3,100.
b) Tính tốc độ thay đổi tức thời
của sản lượng theo lao động
tại mức 𝐿 3,025.

13
Bài tập thảo luận: Hành vi của động vật
Một nghiên cứu thực nghiệm cho
thấy, khi bọ chét nhảy, độ cao
của nó so với mặt đất (tính bằng
mét) ở thời điểm 𝑡 giây sau là
𝐻 𝑡 4.4𝑡 4.9𝑡
a) Tính 𝐻′ 𝑡 .
b) Thời điểm nào 𝐻 𝑡 0?
Giải thích ý nghĩa?
c) Thời điểm nào bọ chét rơi
xuống mặt đất? Khi đó tốc độ
thay đổi của 𝐻 𝑡 bằng bao
nhiêu?

14
Thành công không phải là số
tiền bạn kiếm được mà là sự
khác biệt bạn tạo ra cho
cuộc sống của người khác.

Michelle Obama

15