BÁO CÁO THỰC TẬP TIẾN HÓA VÀ SINH LÝ SINH THÁI Cần Tây (Apium Graveolens)

TỔNG LIÊN ĐOÀN LAO ĐỘNG VIỆT NAM
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG

KHOA KHOA HỌC ỨNG DỤNG
THỰC TẬP TIẾN HÓA VÀ SINH LÝ SINH THÁI
Giảng viên hướng dẫn: TH.S BÙI ANH VÕ

Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thị Yến Nhi_61900491
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2021

MỤC LỤC
MỤC LỤC..................................................................................................................2
DANH MỤC HÌNH ẢNH.........................................................................................9
PHẦN A: PHẦN RIÊNG..............................................................................12

1. CẦN TÂY:........................................................................................................12
2. CẦY TAI TRẮNG:..........................................................................................15
3. SÒ HUYẾT:.....................................................................................................17
4. CÁ CHÌNH BÔNG:.........................................................................................19
5. SẢ DỊU:............................................................................................................23
PHẦN B: PHẦN CHUNG............................................................................27

CHƯƠNG I: VIỆN HẢI DƯƠNG HỌC NHA TRANG.....................................27
1.1. Giới thiệu về tiến hóa, đa dạng sinh vật biển:.......................................27

1.1.1. Sinh vật biển:.......................................................................................28
1.1.1.1. Khái niệm vi sinh vật biển:...........................................................28
1.1.1.2. Thủy triều và khối nước biển:.......................................................30
1.1.2. Đại dương:..........................................................................................30
1.1.2.1 Dòng biển:.....................................................................................31
1.1.2.2 Hiện tượng EL Nino:.....................................................................31
1.1.2.3 Cấu trúc lưới dinh dưỡng:.............................................................32
1.1.2.4 Các hệ sinh thái biển:....................................................................34
1.2. Điều kiện sinh lý, sinh thái và giá trị kinh tế:............................................37
1.2.1. Điều kiện sinh lý sinh thái:..................................................................37
1.2.1.1 Thích nghi môi trường sống:.........................................................37
1.2.1.2. Kiểu sinh sản:...............................................................................38
1.2.1.3. Di cư:............................................................................................38
1.2.1.4. Tập trung sinh sản:.......................................................................39
1.2.1.5. Phát triển phôi:.............................................................................39
1.2.1.6. Liên kết quần thể:.........................................................................39
1.2.1.7 Phân bố theo độ sâu:.....................................................................40
1.2.1.8 Phân bố theo độ mặn:....................................................................40
1.2.2. Học thuyết tiến hóa:............................................................................40
1.2.3. Giá trị kinh tế của một số loài sinh vật biển:......................................41
1.3. Kỹ thuật nuôi trồng một số loại thủy hải sản tại nha trang:......................41
2
1.3.1 Nuôi trồng thủy sản:.............................................................................41
1.3.2. Mô hình nuôi trồng:.............................................................................42
1.3.3 Kỹ thuật nuôi tôm hùm:........................................................................42
1.3.3.1 Tổng quan về tôm hùm:.................................................................42
1.3.3.2. Chọn địa điểm đặt lồng nuôi:.......................................................43
1.3.3.3. Thiết kế xây dựng lồng nuôi:........................................................43
1.3.3.4. Thả nuôi:.......................................................................................47
a. Chọn giống thả nuôi:.........................................................................47
b. Cách vận chuyển tôm giống đến nơi thả nuôi:...................................47
c. Thả tôm:.............................................................................................47
d. Mật độ nuôi:.......................................................................................47
1.3.3.5. Thời vụ thả nuôi:...........................................................................48
1.3.3.6. Chăm sóc và quản lí:....................................................................48
1.3.3.7. Một số bệnh thường gặp và cách phòng trị:.................................48
1.3.3.8. Thu hoạch và tiêu thụ sản phẩm:..................................................50
1.3.4. Kỹ thuật nuôi ngao hoa:......................................................................51
1.3.4.1. Giới thiệu về ngao hoa:................................................................51
1.3.4.2. Kỹ thuật nuôi trồng:......................................................................52
1.3.4.3. Phòng bệnh do Perkinsus ở ngao:................................................54
1.4. Các thách thức về sinh thái môi trường ảnh hưởng đến nguồn lợi thủy sản:
...........................................................................................................................56
1.4.1. Biến đổi khí hậu:.................................................................................56
1.4.2. Ô nhiễm biển, suy thoái hệ sinh thái:..................................................56
1.4.2.1. Ô nhiễm biển:................................................................................56
1.4.2.2. Suy thoái hệ sinh thái:..................................................................57
1.4.3. Khai thác quá mức và nguy cơ tuyệt chủng các loài sinh vật biển:....57
CHƯƠNG II: VƯỜN QUỐC GIA BIDOUP-NÚI BÀ........................................59
2.1. Giới thiệu về vườn quốc gia Bidoup Núi Bà..............................................59

2.1.1. Thảm thực vật ở độ cao dưới 1000m................................................61
2.1.2. Thảm thực vật ở độ cao 1.000m – 2.000m..........................................63
2.1.3. Thảm thực vật ở độ cao trên 2.000m...................................................66
2.2. Nhận xét đặc điểm sinh thái chủ yếu VQG Bidoup – Núi Bà....................68
2.2.1. Thực vật...............................................................................................68
2.2.1.1. Rừng kín thường xanh cây lá rộng................................................68
2.2.1.2. Rừng kín thường xanh cây lá rộng, lá kim....................................71
2.2.1.3. Rừng lá kim...................................................................................74
2.2.1.4. Rừng hỗn giao cây lá rộng, tre nứa..............................................76
2.2.1.5. Rừng thưa cây lá rộng bị tác động mạnh.....................................78
3
2.2.1.6. Thảm thực vật tre nứa...................................................................79
2.2.1.7. Trảng cỏ, cây bụi nhân tác...........................................................80
2.2.1.8.Rừng trồng Thông 3 lá...................................................................80
2.2.1.9. Cây trồng nông nghiệp.................................................................80
2.2.2 Hệ sinh thái động vật:..........................................................................80
2.3. Nhận xét chung về sinh thái và sự phân tầng trong khu rừng trong Vườn
quốc gia Bidoup................................................................................................82
2.4. Cách làm ô tiêu chuẩn và báo cáo đã học được........................................82
CHƯƠNG III: CÔNG TY RAU SẠCH Ở ĐÀ LẠT............................................84
3.1. Nguồn gốc và phân loại của cây trồng..................................................84

3.1.1. Trung tâm khởi nguyên (Center of origin): xuất xứ của những loại
cây trồng........................................................................................................84
3.1.2. Phân loại cây trồng:............................................................................85
3.1.2.1. Phân loại theo nguồn gốc:............................................................85
3.1.2.2. Phân loại theo đặc tính thực vật học:........................................85
3.1.2.3. Phân loại theo đặc tính sinh vật học:.........................................85
3.1.2.4. Phân loại theo theo chu kỳ sống của cây:..................................86
3.2. Điều kiện sinh lý sinh thái......................................................................87
3.3. Kỹ thuật trồng rau an toàn, rau hữu cơ.................................................89
3.3.1. Kỹ thuật trồng rau an toàn theo quy trình GAP..................................89
3.4. Quy trình trồng rau an toàn...................................................................90
3.4.1. Chọn đất trồng.....................................................................................90
3.4.2. Nguồn nước tưới...............................................................................90
3.4.3. Giống...................................................................................................90
3.4.4. Phân bón..............................................................................................91
3.4.5. Phòng trừ sâu bệnh..............................................................................91
3.4.6. Thu hoạch............................................................................................93
3.4.7. Sơ chế và kiểm tra...............................................................................93
3.4.8. Vận chuyển..........................................................................................93
3.4.9. Bảo quản và sử dụng...........................................................................93
3.5. Kỹ thuật trồng rau hữu cơ......................................................................94
3.5.1. Khái niệm về “ Rau hữu cơ “..............................................................95
3.5.2. Quy trình trồng trọt và sản xuất Rau hữu cơ....................................95
3.5.2.1. Yêu cầu về Đất canh tác và nguồn nước :....................................96
3.5.2.2. Yêu cầu với phân bón :...............................................................96
4
3.5.2.3. Biện pháp ngăn chặn sâu bệnh :................................................96
3.5.2.4. Nguồn nhân lực :........................................................................97
CHƯƠNG IV: CÔNG TY SẢN XUẤT NHO VÀ RƯỢU VANG NHO............98
4.1. Tổng quan về nho...................................................................................98

4.1.1. Phân loại khoa học:..........................................................................98
4.1.2. Mô tả:................................................................................................99
4.1.3. Phân bố:..........................................................................................100
4.1.4. Điều kiện sinh lý sinh thái:.............................................................100
4.1.5. Dinh dưỡng từ nho:.........................................................................101
4.1.6. Công dụng:......................................................................................101
4.2. Trại nho ba mọi – ninh thuận...............................................................101
4.2.1. Các loại nho ăn tươi:......................................................................102
4.2.2. Các giống nho làm rượu vang:.......................................................102
4.3.1. Chọn giống nho...............................................................................103
4.3.2. Chuẩn bị đất trồng cây nho Ninh Thuận........................................103
4.3.3. Bón phân cho cây............................................................................103
4.3.4. Tưới và tiêu nước............................................................................104
4.3.5. Tỉa cành và kiểm tra dịch bệnh.......................................................104
4.4. Quy trình sản xuất rượu vang nho ở ninh thuận..................................106
4.4.1. Thu hoạch nho:...............................................................................106
4.4.2. Ép nho:............................................................................................107
4.4.3. Lên men:..........................................................................................108
4.4.4. Ủ rượu:...........................................................................................109
4.4.5. Chuyển rượu vào tank:...................................................................109
4.4.6. Đóng chai:......................................................................................110
CHƯƠNG V: CÔNG TY LÀM CÀ PHÊ TẠI BẢO LỘC................................112
5.1. Tổng quan về cây cà phê..........................................................................112

5.2. Kĩ thuật trồng cà phê ở Lâm Đồng..........................................................113
5.2.1. Yêu cầu về đất trồng..........................................................................113
5.2.2. Yêu cầu về khí hậu.............................................................................113
5.2.3. Yêu cầu về gió và ánh sáng...............................................................113
5.2.4. Mật độ trồng cà phê..........................................................................113
5
5.2.5. Thiết kế vườn cây...............................................................................113
5.2.6. Đào hố, trộn phân lấp hố..................................................................114
5.2.7. Thời vụ trồng.....................................................................................115
5.2.8. Kỹ thuật trồng....................................................................................115
5.2.9. Kĩ thuật chăm sóc cà phê...................................................................115
5.3. Quy trình sản xuất cà phê nhân:..............................................................116
5.3.1. Phương pháp ướt...............................................................................116
5.3.1.1. Trồng và thu hoạch cà phê.........................................................116
5.3.1.2. Sơ chế và phơi quả cà phê..........................................................117
5.3.1.3. Tách vỏ quả cà phê lấy hạt.........................................................117
5.3.1.4. Quá trình lên men.......................................................................117
5.3.1.5. Sấy khô.......................................................................................118
5.3.2. Phương pháp khô...............................................................................118
5.4. Quy trình sản xuất cà phê rang xay.........................................................119
5.4.1. Thu hoạch..........................................................................................119
5.4.2. Sơ chế làm sạch.................................................................................120
5.4.3. Phối trộn cà phê................................................................................120
5.4.4. Rang cà phê.......................................................................................120
5.4.5. Xay hạt cà phê:..................................................................................122
5.4.6. Đóng gói............................................................................................123
5.4.7. Bảo quản............................................................................................123
CHƯƠNG VI: CÔNG TY TRÀ Ô LONG..........................................................124
6.1. Tổng quan về trà Ô long..........................................................................124

6.1.1. Nguồn gốc..........................................................................................124
6.1.2. Phân loại khoa học............................................................................125
6.1.3. Công dụng của trà Ô long.................................................................125
6.1.4. Điều kiện sinh lý sinh thái.................................................................127
6.1.4.1. Khí hậu........................................................................................127
6.1.4.2. Đất đai........................................................................................127
6.2. Kỹ thuật trồng trà Ô long.........................................................................127
6.2.1. Thời vụ...............................................................................................127
6.2.2. Chuẩn bị đất....................................................................................127
6.2.3. Thiết kế đồi chè..................................................................................128
6.2.3.1. Thiết kế hàng và lô chè...............................................................128
6
6.2.3.2. Thiết kế mạng lưới giao thông trong đồi chè:............................128
6.2.4. Khoảng cách và mật độ...................................................................129
6.2.4.1. Mật độ.......................................................................................129
6.2.4.2. Khoảng cách.............................................................................129
6.2.5. Trồng dặm.......................................................................................129
6.2.6. Trồng cây bóng mát cho chè...........................................................129
6.3. Kỹ thuật chăm sóc trà Ô long..............................................................129
6.3.1. Bón phân.........................................................................................129
6.3.2. Tủ gốc giữ ấm.................................................................................130
6.3.3. Nước tưới........................................................................................130
6.3.4. Phòng trừ trường hợp sâu bệnh hại................................................131
6.3.4.1. Các loại sâu hại búp:...............................................................131
6.3.4.2. Các loại nhện hại chè:..............................................................131
6.3.4.3. Bệnh phồng lá chè (Exobasidium Vexans Masse)...................132
6.3.4.4. Bệnh đốm nâu (Colletotrichum Camelliac Masse):.................132
6.3.4.5. Bệnh thối búp chè (Colletotrichum theae Peteh):....................132
6.3.4.6. Phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp tổng hợp:........................133
6.3.4.7. Biện pháp canh tác:..................................................................133
6.3.4.8. Biện pháp sinh học, sinh thái:..................................................133
6.3.5. Kỹ thuật thu hái trà Ô long.............................................................133
6.4. Quy trình sản xuất trà Ô long:.............................................................134
6.4.1. Quy trình sản xuất trà Ô Long giai đoạn chè tươi..........................135
6.4.1.1 . Nguyên liệu chè búp tươi.........................................................135
6.4.1.2. Héo nắng:...................................................................................136
6.4.1.3. Héo mát:.....................................................................................137
6.4.1.4. Quay thơm:.................................................................................138
6.4.1.5. Lên men:.....................................................................................138
6.4.1.6. Xào trà:.......................................................................................139
6.4.1.7. Vò chuông:..................................................................................139
6.4.1.8. Sấy sơ bộ:....................................................................................140
6.4.2. Quy trình sản xuất trà Ô Long giai đoạn chè khô..........................140
6.4.2.1. Giai đoạn tạo hình:..................................................................140
6.4.2.2. Sấy trà:.....................................................................................141
6.4.2.3. Chè bán thành phẩm:...............................................................141
6.5.2.4. Phân loại.....................................................................................141
6.4.2.4. Đóng bao sản phẩm: ...............................................................142
CHƯƠNG VII: CÔNG TY CỔ PHẦN DƯỢC THẢO KIM CƯƠNG VÀNG.
.................................................................................................................................143
7
7.1. Giới thiệu về công ty kim kim cương vàng...............................................143
7.2. Đông trùng hạ thảo..................................................................................144
7.1.1. Giới thiệu chung về nấm đông trùng hạ thảo (Cordyceps Militaris):
.....................................................................................................................144
7.1.2. Phân loại khoa học............................................................................144
7.1.3. Mô tả:..............................................................................................144
7.1.4. Nguồn gốc của đông trùng hạ thảo:...............................................145
7.1.5. Phân loại:........................................................................................145
7.1.6. Dinh dưỡng và công dụng của đông trùng hạ thảo:.........................146
7.3. Quy trình sản xuất đông trùng hạ thảo:...............................................148
7.2.1. Quy trình sản xuất giống nấm...........................................................148
7.2.2. Quy trình sản xuất phôi nấm.............................................................151
7.3.1. Quy trình nuôi trồng nấm:..............................................................153
7.3.2. Quy trình thu hoạch nấm và bảo quản:..........................................154
7.3.3. Chế biến và phát triển các sản phẩm làm từ nấm đông trùng hạ thảo.
156
7.4. Nấm linh chi:........................................................................................157
7.3.1. Giới thiệu chung:...............................................................................157
7.3.2. Phân bố:............................................................................................157
7.4.1. Dinh dưỡng và công dụng :............................................................157
7.5. Kĩ thuật trồng nấm linh chi đỏ:............................................................158
7.4.1. Chuẩn bị nguyên liệu:.....................................................................158
7.4.2. Hấp thanh trùng:.............................................................................159
7.4.3. Tiến hành cấy giống........................................................................159
7.4.4. Nuôi sợi:..........................................................................................159
7.4.5. Chăm sóc và thu hái........................................................................160
7.6. Nấm bào ngư:.......................................................................................160
7.6.1. giới thiệu chung:.............................................................................160
7.6.2. Phân bố:..........................................................................................161
7.6.3. Dinh dưỡng:....................................................................................161
7.7. Kĩ thuật trồng nấm bào ngư:................................................................161
7.7.1. Chuẩn bị nguyên liệu:.....................................................................161
7.7.2. Đóng bịch:......................................................................................163
8
7.7.3. Hấp thanh trùng bịch phôi:.............................................................163
7.7.4. Cấy giống:.......................................................................................163
7.7.5. Nuôi sợi:..........................................................................................164
7.7.6. Rạch bịch, chăm sóc và thu hoạch:................................................164
TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................165
9
DANH MỤC HÌNH ẢNH
HÌNH 1.1 Tầng phân bố sinh vật biển......................................................................30
HÌNH 1.2 Sự lưu thông các dòng biển nóng và dòng biển lạnh...............................32
HÌNH 1.3 Hiện tượng EL NINO...............................................................................33
HÌNH 1.4 Chuỗi thức ăn sinh vật biển......................................................................35
HÌNH 1.5 Rạn san hô................................................................................................35
HÌNH 1.6 Rừng ngập mặn........................................................................................36
HÌNH 1.7 Cửa sông..................................................................................................36
HÌNH 1.8 Vùng triều................................................................................................37
HÌNH 1.9 Nước trồi..................................................................................................37
HÌNH 1.10 Núi ngầm................................................................................................37
HÌNH 1.11 Đáy biển.................................................................................................38
HÌNH 1.12 Bản đồ hành trình của tàu Beagle.........................................................41
HÌNH 1.13 Sơ đồ phân bố các loài rùa cạn ở quần đảo Galapagos.........................42
HÌNH 1.14 Tôm hùm...............................................................................................43
HÌNH 1.15 Tôm hùm trong lồng hở.........................................................................46
HÌNH 1.16 Lồng kín nuôi tôm hùm.........................................................................47
HÌNH 1.17 Bè nuôi tôm hùm...................................................................................48
HÌNH 1.18 Tôm hùm bị bệnh đen mang.................................................................50
HÌNH 1.19 Tôm hùm bị bệnh đỏ thân.....................................................................51
HÌNH 1.20 Ngao hoa................................................................................................52
HÌNH 1.21 Người dân thu họach ngao....................................................................55
HÌNH 1.22 Ngao bệnh do Perkinsus.........................................................................55
HÌNH 1.23 Trong vòng hơn 20 năm qua, Việt Nam đã mất 12% số rạn san hô.....58
HÌNH 1.24 Mức độ đánh bắt quá mức các loài sinh vật biển..................................59
HÌNH 2.1: Biểu đồ các kiểu thảm thực vật ở VQG Bidoup – Núi Bà......................62
HÌNH 2.2: Biểu đồ các kiểu thảm thực vật ở độ cao dưới 1.000m...........................63
HÌNH 2.3: Biểu đồ các kiểu thảm thực vật ở độ cao 1.000m – 2.000m...................66
HÌNH 2.4: Biểu đồ các kiểu thảm thực vật ở độ cao trên 2.000m............................68
10
HÌNH 2.5: Thảm thực vật rừng kín thường xanh cây lá rộng trên sườn dốc ở độ cao
1.500 – 1.600m.........................................................................................................69
HÌNH 2.6: Thảm thực vật khu vực sườn thoải ở độ cao 1.850m..............................72
HÌNH 2.7: Thảm thực vật trên giông núi cao 2.000m..............................................72
HÌNH 2.8: Rừng hỗn giao cây lá rộng, lá kim ở độ cao 1.800-1.850m....................73
HÌNH 2.9: Rừng Thông 3 lá Pinus kesiya trên giông núi, cao 1.530m....................76
HÌNH 3.1: Sơ đồ trung tâm khởi nguyên trên thế giới.............................................85
Hình3.2: Xà lách được trồng trong nhà kính............................................................89
Hình 3.3: Cây cà chua được trồng trong nhà kính....................................................89
Hình3.4: Cây cải gần thu hoạch................................................................................90
HÌNH 4.1. Nho..........................................................................................................99
HÌNH 4.2. Vitis vinifera.........................................................................................100
HÌNH 4.3. Vitis amurensis......................................................................................100
HÌNH 4.4. Vitis labrusca........................................................................................100
HÌNH 4.5. Chủ trang trại Ba Mọi_ chú Nuyễn Văn Mọi.......................................103
HÌNH 4.6 Tỉa bớt trái để chùm nho cho trái được to..............................................106
HÌNH 4.7 Bao chùm nho để bảo vệ trái trước sự tấn công sâu bệnh......................106
HÌNH 4.8. Máy ép nho...........................................................................................108
HÌNH 4.9. Hầm ủ rượu 1........................................................................................109
HÌNH 4.10. Hầm ủ rượu 2......................................................................................110
HÌNH 4.11. Ủ bằng tank.........................................................................................111
HÌNH 4.12. Máy lọc và làm mịn rượu....................................................................111
HÌNH 4.13.Giai đoạn vô chai.................................................................................112
Hình 7.1: Sản phẩm nổi bậc của công ty Kim Cương Vàng...................................144
Hình 7.2: Nấm đông trùng hạ thảo (Cordyceps militaris).......................................145
Hình 7.3: Quy trình sản xuất đông trùng hạ thảo....................................................149
Hình 7.4: Sơ đồ quy trình sản xuất giống nấm.......................................................149
Hình 7.5: Giống nấm qua các lần cấy chuyển nhân giống để tạo ra giống tốt nhất150
Hình 7.6: Giống đạt tiêu chuẩn để phân lập giống..................................................151
11
Hình 7.7: Nấm trong quá trình tăng sinh khối và là công đoạn cuối trước khi được
cấy...........................................................................................................................152
Hình 7.8: Các chỉ tiêu kiểm tra và đánh giá chất lượng giống................................152
Hình 7.9: Giá thể nuôi trồng nấm sau khi phối trộn hấp khử trùng 45 phút..........153
Hình 7.10: Cấy giống nấm Cordyceps mlitaris.......................................................153
Hình 7.11: Giá thể được đưa vào phòng tối...........................................................154
Hình 7.12: Các lọ cơ chất được chuyển sang phòng sáng......................................155
Hình 7.13: Đông trùng hạ thảo đủ trưởng thành có thể thu hoạch..........................155
Hình 7.14: Nấm được cắt riêng khỏi đế và tách nhỏ..............................................156
Hình 7.15: Đông trùng hạ thảo được bảo quản.......................................................156
Hình 7.16: Sơ đồ quá trình tạo sản phẩm làm từ đông trùng hạ thảo.....................157
Hình 7.17: Những sản phẩm nổi bậc từ đông trùng hạ thảo...................................157
Hình 7.18: Nấm kim chi..........................................................................................158
12
PHẦN A: PHẦN RIÊNG
1. Cần tây:
- Tên khoa học: Apium graveolens (Linnaeus)1

- Giới: Plantae
- Ngành: Magnoliophyta
- Lớp: Angiospermae
- Bộ: Apiales
- Họ: Apiaceae
- Chi: Apium
- Loài: A. graveolens
HÌNH A.1. Cần tây

• Mô tả:
Cây cần tây sống lâu năm, mọc thẳng, mọc băng cao tới 100 cm, có rễ củ từ hình
trứng đến củ giống như củ; thân có rãnh chắc chắn. Lá mọc so le, phiến dưới hình
lông chim, dài cuống lá, phía trên có 3 mép; không có quy định, nhưng có vỏ bọc rõ
ràng; lá chét hình delta-hình thoi, 2–5 cm x 1.5–3 cm, thường sâu 3 thùy, hình khối
ở gốc, bóng. Cụm hoa không cuống hoặc chùm ngắn, đầu tận cùng hoặc mọc đối
với các lá; tia sơ cấp 4–15, khá không bằng nhau; quả bầu có 6–25 hoa.
Hoa lưỡng tính, 5 đực; cuống dài 1–5 mm; đài hoa răng lỗi thời; cánh hoa tự do,
hình trứng đến hình cầu, màu trắng lục; nhị hoa tự do, xếp xen kẽ với các cánh hoa;
bầu noãn kém, 2 ô, kiểu 2, lặn. Quả hình trứng rộng đến hình cầu phân cực, tách
thành hai phần 1 hạt dài tới 1.5 mm, có gân rõ rệt. Cây con có khả năng nảy mầm
màu be; lá mầm có cuống, phiến hình trứng thuôn dài đến 6 mm, thân thảo.
• Phân bố:
Cần tây mọc hoang ở châu Âu, khu vực Địa Trung Hải và ở châu Á phía tây dãy
Himalaya. Người Hy Lạp và Ai Cập cổ đại đã trồng cần tây. Có lẽ đầu tiên nó được
trồng như một cây thuốc, sau đó để lấy lá làm hương liệu. Cần tây có lịch sử lâu đời
1
https://gd.eppo.int/taxon/APUGV
13
ở Trung Quốc, có từ ít nhất là thứ 6thế kỷ sau Công nguyên. Cần tây Trung Quốc
gần giống cần tây lá. Cần tây được trồng được ghi nhận vào năm 1623 ở Pháp, nơi
những cây có hương vị nhẹ nhàng hơn được chọn từ những cây hoang dã để sử
dụng như một loại rau. Đây được gọi là cần tây có cuống với các cuống lá lớn và
sưng lên. Đồng thời celeriac với củ ăn được lớn của nó đã được chọn, có thể là ở Ý.
Hai loại này trở nên quan trọng nhất ở các khu vực ôn đới phía Tây. Nhiều loại cần
tây hiện nay được trồng khắp nơi trên thế giới. Cần tây được báo cáo là đang được
trồng ở một số nước châu Phi, phổ biến hơn ở các vùng cao nguyên hơn là ở vùng
đồng bằng. Ở Châu Phi, nó đôi khi được tìm thấy như một lối thoát hoặc di tích của
việc trồng trọt, ví dụ như ở Eritrea, Ethiopia, Mozambique và Réunion, và phổ biến
hơn là ở Nam Phi
• Điều kiện sinh lý sinh thái:2

Cần tây sống hai năm một lần, nhưng khi được trồng để lấy các bộ phận sinh
dưỡng của nó chủ yếu được trồng hàng năm. Nảy mầm và cây con phát triển khá
chậm. Cần tây lá thường được gieo trực tiếp, đôi khi được cấy một tháng sau khi
nảy mầm; Cần tây cuống chủ yếu được nuôi trong vườn ươm và cần 2 tháng để đạt
kích thước phù hợp để cấy ghép. Trong giai đoạn sinh dưỡng, các bộ phận trên mặt
đất của cây chủ yếu gồm lá, thân rất ngắn. Thân cây dài ra sau khi dài ra, kết thúc
bằng các kiểu cụm hoa kép. Hoa cần tây thụ phấn chéo là chủ yếu. Hệ thống rễ khá
2
https://uses.plantnet-project.org/en/Apium_graveolens_(PROTA)
14
hạn chế và hời hợt. Thời gian canh tác phụ thuộc vào loại, giống cây trồng và thị
trường ưa thích. Việc thu hoạch các giống cần tây lá sớm bắt đầu từ 55–60 ngày sau
khi gieo thẳng hoặc 40–50 ngày sau khi cấy cây ươm một tháng tuổi, trong khi
giống muộn được thu hoạch từ 3 tháng sau khi gieo thẳng. Cần tây có cuống được
cấy ghép được thu hoạch 3–4 tháng và cần tây 4–5 tháng sau khi cấy
Loại cần tây hoang dã là một loài thực vật sống ở đầm lầy, điều này giải thích
nhu cầu nước cao và khả năng chịu mặn tốt của các loại được trồng trọt. Các loại có
nguồn gốc từ Châu Âu thường được trồng ở vùng nhiệt đới ở độ cao hơn. Chúng
thích nghi với các khu vực có nhiệt độ trung bình hàng tháng từ 15–21°C. Phơi
nhiễm ở giai đoạn 5 lá thật ở nhiệt độ 5–10°C trong tối thiểu 10 ngày sẽ gây ra hiện
tượng rụng lá. Do đó, việc ra hoa sớm của những loại này hiếm khi là vấn đề ở vùng
nhiệt đới. Tuy nhiên, các giống cây cần tây lá nhiệt đới châu Á, bắt đầu ra rễ dễ
dàng khi tiếp xúc với nhiệt độ dưới 20°C. Cần tây yêu cầu đất ẩm, dễ thấm, màu
mỡ, nếu có thể hơi mặn, với độ pH 6.0–6.8, được cung cấp đầy đủ chất hữu cơ
• Công dụng:
Công dụng phổ biến nhất của cần tây là vì thân lá dày và mọng nước, thường được
dùng với một phần của phiến lá, trong các món canh, món nấu và món salad cho
nhà bếp kiểu phương Tây. Cần tây củ cải chủ yếu được sử dụng như một loại rau
nấu chín trong các món hầm và súp nhưng ngày càng trở nên phổ biến được nghiền
thành món salad sống. Lá cần tây được cắt nhỏ và được sử dụng làm đồ trang trí và
hương liệu, ở dạng tươi hoặc dạng bột khô. Ở các nước ôn đới, cần tây cũng được
trồng để lấy hạt, tạo ra một loại dầu dễ bay hơi có giá trị được sử dụng trong ngành
công nghiệp nước hoa và dược phẩm. Hạt cần tây có thể được sử dụng làm hương
liệu hoặc gia vị ở dạng nguyên hạt hoặc xay và trộn với muối như muối cần tây.
Muối cần tây cũng có thể được làm từ chiết xuất của rễ. Hạt cần tây hỗ trợ loại bỏ
axit uric và thường được sử dụng để giảm các triệu chứng viêm khớp, thấp khớp và
viêm khớp. Đặc tính lợi tiểu của nó hỗ trợ làm giảm tích nước. Hạt cần tây cũng
làm giảm đau. Cần tây có một số ứng dụng trong y học cổ truyền, đặc biệt như một
loại thuốc lợi tiểu và thông kinh, chống lại bệnh sốt xuất huyết và bệnh thấp khớp.
15
2. Cầy tai trắng:
- Tên tiếng anh: Cầy vòi hương răng nhỏ hay còn gọi là cầy vòi ba sọc3.
- Tên khoa học: Arctogalidia trivirgata
- Giới: Animalia
- Ngành: Chordata
- Lớp: Mammalia
- Bộ: Carnivora
- Họ: Viverridae
- Chi: Arctogalidia
- Loài: A. trivirgata
• Mô tả:
HÌNH A.2.Cầy vòi ba sọc
Cầy hương răng nhỏ có kích thước trung bình
khi xem xét họ của nó, với các số đo: chiều dài đầu và thân từ 44 đến 60 cm, chiều
dài đuôi 48 đến 66 cm, chân sau 7.4 đến 8.0 cm, tai 2.8 đến 4.2 cm và cân nặng giữa
2 và 2.5 kg.4 Bộ lông mặt của nó có màu đen và lưng có màu be, nâu xám, và đôi
khi nâu đỏ; đuôi của nó có màu sẫm, dài hơn chiều dài đầu và thân của nó, và hơi có
lông. Đầu, tai, chân và đuôi của chúng thường có màu nâu sẫm đến đen xám. Mõm
của nó có màu nâu với một vệt trắng kéo dài từ mũi đến trán. Vành tai lớn mỏng và
phủ lông trắng. Ba sọc sẫm màu, hoặc những hàng đốm đứt đoạn, kéo dài từ cổ đến
gốc đuôi: chúng có thể khó nhìn thấy khi con vật ở trong tư thế sơ sinh. Nhiều khi
loài cầy hương răng nhỏ bị nhầm lẫn với Cầy vòi hương châu Á do có sự thay đổi
trong thành phần của chúng. Mặc dù cầy hương răng nhỏ sẽ có nhiều sọc tuyến tính
và các cạnh rõ ràng hơn cầy hương châu Á. Kích thước mắt có sự khác biệt đáng kể
giữa hai con và mắt to hơn ở cầy hương răng nhỏ. Chỉ những con cái mới có tuyến
mùi hương ở tầng sinh môn, nằm gần âm hộ. Con non dường như có bộ lông màu
be hơn, đuôi nhỏ hơn và kích thước nhỏ hơn đáng kể so với con trưởng thành.
3
https://www.thainationalparks.com/species/small-toothed-palm-civet
4
https://animaldiversity.org/accounts/Arctogalidia_trivirgata/#contributors
16
• Phân bố:
Nó sống trong các khu rừng rậm ở Đông Nam Á, ở các vùng phía đông bắc Ấn
Độ (Assam) đến nam Trung Quốc, bắc Myanmar, Thái Lan, Đông Dương và bán
đảo Mã Lai và Singapore. Ngoài ra phạm vi của nó mở rộng trên các đảo Sumatra,
Bangka, Java, Borneo, và nhiều hòn đảo nhỏ lân cận của Indonesia.
Hiện nay Việt Nam đã phát hiên và thu mẫu ở Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Hoà Bình
(Mai Châu, Tu Lý), Gia Lai (Kon Hà Nừng), Lâm Đồng. Ninh Thuận, Bình Thuận.
Chúng phân bố rộng ở các vùng rừng núi cao trong toàn quốc.
• Điều kiện sinh lý sinh thái:
Thức ăn của Cầy tai trắng giống các loài Cầy vòi, gồm các loại quả chín và một
số động vật nhỏ như chim, chuột, côn trùng. Chúng chủ yếu là loài sống đơn độc, và
sống trên cây sống được tìm thấy trên nhiều loại môi trường sống như là ở Tam
Đảo, Hoà Bình, Gia Lai đều ở vùng núi cao trên 600m, vùng rừng cây gỗ lớn.
Chúng cũng đã được nhìn thấy trong rừng hỗn giao lá kim cao tới 1.450 m so với
mực nước biển. Cầy hoạt động ban đêm, leo trèo cây giỏi, thường gặp chúng kiếm
ăn nhiều con trên một cây, vì thế ở một số vùng gọi chúng là “Cầy vòi đàn”.
Tập tính sinh sản: thời gian mang thai của nó là 45 ngày, và kích thước lứa đẻ trung
bình là 3, được sinh ra trong các ổ đẻ trên cây. Trẻ mở mắt sau 11 ngày và cai sữa
sau hai tháng. Nó có thể đẻ hai lứa một năm và không có mùa giao phối nhất định.
Nó có thể sống trong 11 năm. Nó bị đe dọa chủ yếu bởi nạn phá rừng, cũng như
nhiều loài động vật rừng ở Đông Nam Á.
17
3. Sò huyết:
- Tên tiếng anh: Blood cockle5

- Tên khoa học: Anadara granosa (Linnaeus, 1758)
- Giới: Animalia
- Ngành: Mollusca
- Lớp: Bivalvia
- Bộ: Arcoida
- Họ: Arcidae
- Chi: Anadara
- Loài: A. granosa
• Mô tả: HÌNH A.3. Sò huyết
Vỏ dày chắc, có dạng hình trứng, cá
thể lớn có vỏ dài 60 mm, cao 50 mm, rộng 49 mm. Mặt ngoài của vỏ gờ phóng
xạ rất phát triển, có khoảng 18-21 gờ. Trên mỗi gờ phóng xạ có nhiều hạt hình
chữ nhật, đối với những cá thể già ở xung quanh mép vỏ những hạt này không rõ
lắm. Bản lề hình thoi, rộng, màu nâu đen, có nhiều đường đồng tâm hình thoi.
Mặt trong của vỏ có màu trắng sứ, mép vọ có nhiều mương sâu tương ứng với
đường phóng xạ của mặt ngoài. Mặt khớp thẳng, có nhiều răng nhỏ, vết cơ khép
vỏ sau lớn hình tứ giác, vết cơ khép vỏ trước nhỏ hơn hình tam giác.
• Phân bố:
Sò huyết phân bố ở vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương từ đông châu Phi đến Úc,
Nhật Bản.
Sò huyết (Anadara)6 phân bố ở các bãi bùn mềm, ít sóng gió và nước lưu thông.
Các bãi sò thường gần các cửa sông có dòng nước ngọt đổ vào, nồng độ muối tương
đối thấp. Sò nhỏ sống trên mặt bùn, sò lớn vùi sâu trong bùn khoảng 1 – 3cm.
Chúng dùng mép vỏ và màng áo ngoài thải nước làm thành lỡ ở mặt bùn để hô hấp
và bắt mồi.
5
http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=715138
6
https://baokhuyennong.com/so-huyet/
18
Sò không vùi sâu nên yêu cầu về chất đáy chỉ cần khoảng 15cm bùn mềm
nhưng tốt nhất là nền đáy là bùn pha với một ít cát mịn. Sò có thể sống ở vùng triều
và vùng dưới triều đến độ sâu vài mét. Nơi thích hợp nhất cho sò là tuyến triều thấp.
Sò có khả năng thích nghi với phạm vị biến đổi nồng độ muối rộng từ 10 – 35‰
(tỉ trọng 1.007 – 1.017), khoảng thích hợp là từ 15 – 30‰. Khi nồng độ muối giảm
thấp dưới 10‰, nhất là trong mùa mưa lũ, sò sẽ vùi sâu xuống bùn. Nếu trong một
thời gian ngắn nồng độ muối trở lại thích hợp thì sò chui lên và tiếp tục sống bình
thường, nếu tình trạng nồng độ muối thấp kéo dài có thể làm sò chết. Phạm vi thích
ứng nhiệt độ của sò cũng rất rộng từ 20-30 độ C.
Thức ăn của sò bao gồm mùn bã hữu cơ, tảo và si sinh vật trong bùn. Sò bắt
mồi thu đông bằng cách tạo dòng nước qua mang để lấy thức ăn. Phương thức
bắt mồi của sò cũng giống các loài Bivalvia khác.
Quá trình phát triển phôi: sau 1-2 năm tuổi sò có thể thành thục sinh dục và
tham gia sinh sản lần đầu tiên. Khi thành thục sò đẻ trứng và tinh trùng vào
nước, trứng thụ tinh sẽ phát triển qua các giai đoạn ấu trùng bánh xe và diện bàn.
Sinh sản nhân tạo
Nuôi vỗ: bắt sò ngoài tự nhiên đem về nuôi ở tuyến triều thấp, nơi có điều
kiện thức ăn phong phú, nước lưu thông. Nên nuôi với mật độ thưa để sò nhanh
thành thục. Sau khi sò đã thành thục sinh dục chúng được mang về phòng thí
nghiệm để tiến hành sinh sản nhân tạo.
Kích thích sinh sản: ở ngoài tự nhiên cần có điều kiện sinh thái nhất định sò
mới đẻ trứng và phóng tinh, những điều kiện đó là tối cần thiết. Nhưng trong
sinh sản nhân tạo những điều kiện sinh thái đó cũng được sử dụng hoặc thay thế
bằng những kích thích nhân tạo. Hiện nay sinh sản nhân tạo áp dụng phương
pháp kích thích sinh sản bằng hóa kết hợp với kích thích sinh thái. Hiện nay có
một số phương pháp kích thích sinh sản như sau:
 Kích thích bằng (NH4OH).
 Kích thích bằNg nước ammoniac kết hợp hạ thấp nhiệt độ.
19
 Ngâm trong nước ammoniac kết hợp với hạ nhiệt độ.
 Hạ nhiệt độ kết hợp nước chảy.
 Thụ tinh nhân tạo.
 Trong các phương pháp trên, phương pháp kết hợp hạ nhiệt độ với nước chảy
cho kết quả tốt nhất, sò không bị độc, tỉ lệ sinh sản cao và thao tác lại đơn giản thích
hợp cho sản xuất đại trà.
Ương nuôi ấu trùng: ương ấu trùng trong hệ thống nước chảy và cho ăn bằng
tảo hay nấm men với mật độ 2.500 – 3.500 tb/ml. Khi ấu trùng đạt giai đoạn bám
cần cung cấp vật bám cho sò. Vật bám tốt nhất là cát, sỏi hay vụn của vỏ động vật
thân mềm. Cũng có thể ương ấu trùng trong ao đất có diện tích khoảng 1.000m 2 có
cống khống chế nước ra vào. Mức nước ương tứ 0.5 – 0.8m, sâu nhất là 1m. Trước
khi ương nên tẩy dọn ao, bừa đáy, gây nuôi thức ăn. Mật độ ương khoảng 1.250 ấu
trùng/lít.
Giá trị kinh tế: Có giá trị kinh tế cao
• Công dụng:
Bản thân sò huyết chứa rất nhiều magie, kẽm, đạm, omega-3… có ích cho sức khỏe.
Có 7 tác dụng chữa bệnh cực tốt khi sử dụng sò huyết: chữa chứng suy nhược cơ
thể, lao phổi; chữa kinh nguyệt ra nhiều ở phụ nữ; chữa tăng huyết áp, béo phì; chữa
cam răng; chữa đau dạ dày, ợ chua; chữa đại tiện ra máu; chữa tụ máu, bầm tím rất
tốt.
4. Cá chình bông:
20
- Tên tiếng Anh: Marbled eel
- Tên khoa học: Anguilla marmorata (Quoy & Gaimard, 1824)
- Giới: Animalia
- Ngành: Chordata
- Lớp: Actinopterygii
- Bộ: Anguilliformes
- Họ: Anguillidae
- Chi: Anguilla
- Loài: A. marmorata
HÌNH A.3. Cá chình bông
• Mô tả:
Thân cá có hình trụ dài có vảy xếp dạng hình chiếc chiếu, nhỏ, dạng trái xoan và
vây chạy vùng quanh ngực. Đầu tròn, mắt bé, miệng hơi chếch, môi dày, lưỡi tự do
không dính vào đáy miệng mút nhọn của mõm và hàm dưới có gờ thịt, răng nhỏ và
xếp trên hai hàm và xương khẩu cái thành các dải răng.
Chình bông trưởng thành có màu vàng với màu nâu xanh đến đen trên lưng và
bụng màu trắng, con nhỏ có màu hơi xám đến vàng. Chiều dài thân gấp 7 lần chiều
dài đầu, gấp 3.5 lần chiều dài trước vây lưng và 2 lần chiều dài vây hậu môn. Chình
bông có 2 lỗ mũi, lỗ trước ở phía trước miệng, lỗ sau ở lỗ trước mắt, mũi rất nhỏ khi
xuống bùn thì đóng lại để bùn không chui vào. Da gồm nhiều biểu bì bài tiết để làm
giảm bớt lực cản của nước, tăng tốc độ bơi và giảm ma sát khi chui vào hang, niêm
dịch cá tiết ra chất dịch có tác dụng bảo vệ thân cá khi gặp môi trường không thích
hợp. Đường bên dọc giữ thân, vây ngực nhỏ gần như hình tròn,7 không có vây bụng.
Vây lưng, vây hậu môn, vây đuôi đính liền nhau đều và tương đối phát triển,
khoảng cách từ khởi điểm vây lưng đến vây hậu môn lớn hơn từ đó đến khe mang,
hậu môn ở nửa trước của thân.
7
https://www.fishbase.se/summary/1275
21
• Phân bố:
Nó được tìm thấy trong các môi trường sống nước ngọt ấm áp bao gồm các đảo
nhỏ trên đại dương từ phía tây Ấn Độ Dương qua - Thái Bình Dương đến Polynesia
thuộc Pháp, và xa về phía bắc là nam Nhật Bản và khu vực đông Châu Phi.
Ở Việt Nam, cá chình bông phân bố ở Bình Định (Đầm Châu Trúc), Hà Tĩnh
(Sông Ngàn Phố), Thừa Thiên Huế (Sông Hương), Gia Lai (Sông Ba), Quảng Ngãi
(Sông Trà Khúc), các khu vực khác ở phía Bắc thì rất hiếm. Khu vực cá chình bông
phân bố nhiều và có ý nghĩa kinh tế trong khai thác tự nhiên tập trung ở các tỉnh từ
Quảng Trị đến Khánh Hòa. Nó thường tập trung nhiều ở khu vực này có thể vì biển
ở đây có các dòng hải lưu chạy sát vào bờ tạo điều kiện thuận lợi cho các ấu thể từ
vùng biển mà cá đẻ trứng tiếp cận vào sát bờ. Đồng thời khu vực này có nhiều vũng,
vịnh, đầm phá nước lợ, là môi trường chuyển tiếp phù hợp cho cá con xâm nhập vào
các cửa sông để di chuyển lên các sông, suối, ao, hồ.
So với các loài cá khác thì tốc độ sinh trưởng của loài cá này sống trong tự nhiên
được xác định là thấp hơn nhiều so với các loài cá khác, nhưng so sánh với các loài
cá khác thuộc giống Anguilla thì Chình bông có tốc độ sinh trưởng cao nhất. Nó có
thể đạt kích cỡ chiều dài là 2m đối với cá đực và 1.5m với cá cái và cân nặng có thể
đạt đến 20.5 kg do đó nó còn được gọi là Chình khổng lồ, chúng có thể sống tới 40
năm.
Chúng là loài cá di cư sinh sản, có vòng đời phức tạp, thường sống ở nước ngọt
nhưng đến mùa sinh sản chung di cư ra biển đẻ, nên có sự khác nhau về điều kiện
môi trường sống ở các giai đoạn sống khác nhau. Cá ở giai đoạn ấu thể sống trong
22
môi trường nước mặn và lợ sau đó di chuyển dần vào các thủy vực nước ngọt. Cá
Chình sống ở nước ngọt nhưng trong thực tế nó có thể sống và phát triển bình
thường trong môi trường nước mặn và lợ. Do đó cá Chình là loài rộng muối và
chúng có khả năng thích ứng tốt với sự thay đổi của nồng độ muối đột ngột nhờ tác
dụng của cơ quan cân bằng áp suất thẩm thấu.
Cá Chình là loài cá nước ấm do đó nó luôn được tìm thấy ở vùng khí hậu nhiệt
đới. Nó có thể sinh trưởng và phát triển bình thường khi nhiệt độ nằm trong khoảng
13 - 30oC8. Nhiệt độ cao nhất có thể chịu đựng là 38 oC và nhiệt độ thấp nhất có thể
chịu đựng từ 1 - 2oC, nhiệt độ thích hợp nhất cho sự phát triển của cá Chình từ 25 -
28oC. Trong môi trường tự nhiên cá chình có thể sống ở môi trường có giá trị pH từ
4-10, pH thích hợp nhất là từ 7 đến 8.5. Hàm lượng oxy trong nước yêu cầu phải
trên 2mg/l, khi hàm lượng DO không đầy đủ cá kém ăn, sinh trưởng chậm. Thích
hợp nhất cho sinh trưởng đó là lớn hơn 5mg/l. Cá Chình Bông có cơ quan hô hấp
phụ là da và xoang miệng nên chúng có thể sống một thời gian dài khi ra khỏi môi
trường nước mà cơ thể vẫn giữ được một độ ẩm nhất định.
Trong quy trình nuôi, khí CO2 được quan tâm rất lớn. Khí CO2 được hình thành
do sự phân giải của các hợp chất hữu cơ, khi hàm lượng CO2 trong nước tăng cao
thể hiện sự mất cân bằng giữ các yếu tố môi trường và kỹ thuật nuôi. Khi thấy cá
nổi đầu bơi xung quanh có nghĩa là hàm lượng oxy không đáp ứng đủ nhu cầu hô
hấp cho cá và CO2 tăng cao, do đó cần phải có biện pháp xử lý ngay.
Một yếu tố không thể không nhắc đến đối với cá Chình bông đó là cường độ ánh
sáng. Chúng là loài sống đáy, chui rúc trong các hang đá, hốc cây, vùi mình xuống
bùn cát, các hang hốc dọc các bờ sông lớn. Chúng thích bóng tối sợ ánh sáng, ban
ngày chúng tìm nơi có ánh sáng yếu để ẩn nấp, ban đêm bơi ra kiếm mồi và di
chuyển đi nơi khác. Do đó trong quá trình nuôi phải chú ý điều này tạo điều kiện
cho cá sinh trưởng bằng cách tạo các hang hốc cho cá ẩn nấp, tránh cường độ ánh
sáng cao.
8
https://tepbac.com/species/full/63/Ca-chinh-bong.htm
23
Đặc điểm dinh dưỡng: Cá chình bông là loài cá dữ ăn động vật. Thành phần thức
ăn của chúng bao gồm những loài trong nhóm động vật như giun ít tơ, thân mềm,
chân khớp, cá lưỡng cư và một số loài động vật trên cạn khác. Cá Chình sống trong
môi trường khác nhau có thành phần thức ăn khác nhau. Cá Chình sống trong sông,
suối, ao, hồ cá, côn trùng và giáp xác là chính. Cá Chình sống trong vùng nhiệt đới
và biển thành phần thức ăn chủ yếu là giun đốt và cua. Ở giai đoạn con giống thức
ăn chủ yếu là động vật phù du. Ở giai đoạn trưởng thành thức ăn của chúng là cá,
tôm, và các động vật đáy. Chình bông có tính ăn dữ do đó nó có thể ăn thịt đồng
loại, rình bắt những con có kích thước nhỏ hơn. Khi kích cỡ đạt dài hơn 20cm
không nhận thấy có sự sai khác nhiều về thành phần các sinh vật là thức ăn của
chúng, nhưng có sự sai khác nhiều về kích cỡ của loại thức ăn
5. Sả dịu:
- Tên khoa học: Cymbopogon flexuosus (Nees ex Steudel _1854)9

- Giới: Plantae
- Lớp: Magnoliopsida
- Bộ: Poales
- Họ: Poaceae
- Chi: Cymbopogon
- Loài: C. flexuosus
HÌNH A.5. Sả dịu

• Mô tả:
Cỏ thơm lâu năm, mọc thành chùm, có nhiều thân mọc thẳng phát sinh từ một
thân rễ dày, ngắn. Thân cây cao đến 2.5 (-3) m, màu nâu, rắn chắc, màu hơi đỏ hoặc
hơi trắng, nhẵn và bóng nhưng thường có râu ngắn ở các đốt. Lá có bẹ, màu xanh
lục, đôi khi có màu đỏ tía; bẹ ôm lấy thân (các bẹ dưới rất lỏng lẻo), có vân, nhẵn và
bóng nhưng có nhiều lông ở phần tiếp giáp với phiến; ligule hình biểu bì, dài 2-5
mm; lưỡi cắt thẳng, thuôn nhọn ở cả hai đầu, khoảng 1 m × 1,5 cm, đỉnh giảm dần
9
https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=506666#null
24
đến một đầu dài, dạng sợi, cắt nhỏ trên cả hai bề mặt, thô ráp ở các mép, với các
mảng tam giác dày đặc ở đáy của cả hai bề mặt. Cụm hoa dạng chùy lớn, rời, phân
nhánh nhiều lần, to 60 cm × 30 cm, với nhiều nhánh dài uốn cong rủ xuống, các nút
lông nhung; lá noãn hẹp hình elip, dài 1-2 cm; cuống dài 3-3.5 mm, nhăn, nhẵn và
có lông.
Còi dài 15-20 mm, một cái không cuống, cái còn lại có cuống, rất nhiều lông ở
cái chạc, mang các cặp tiểu cầu, mỗi đôi không cuống, còn lại có cuống. Xương phụ
hình trụ không cuống, có đỉnh nhọn, dài 4.5-5 mm, với mô sẹo có râu ngắn; kích
thước và hình dạng của xương gai thấp hơn, có 2 sừng từ giữa trở lên, có cánh ở các
ke, nhẵn, hình vảy ở rìa các ke, 1-3 gân; gân trên hình thuyền, dài 4.5-5 mm, có ke ở
1/3 trên, có cánh và có vảy trên ke; floret dưới giảm xuống thành một bổ đề rỗng;
hoa lưỡng tính phía trên với bổ đề hẹp khe hở ở giữa và mang bầu dài 10-12 mm,
không có bầu, 2 thùy hình chùy, nhị 3, kiểu 2 với bầu nhụy màu tía. Con đực có
xương nhọn hoặc vô sinh, hình elip, dài 3.5-4 mm; lớp men dưới nhiều đường vân,
sáng loáng; men trên hình thuyền, 3 gân, sáng bóng
• Phân bố:10
C. flexuosus có thể có nguồn gốc từ Ấn Độ (Western Ghats) nhưng nó cũng có
nguồn gốc ở Miến Điện (Myanmar) và Thái Lan. Nó cũng thường được trồng làm
cây vườn ở khắp các vùng nhiệt đới cũng như trong khu vực bản địa của nó. Ở
10
https://uses.plantnet-project.org/en/Cymbopogon_flexuosus_(PROSEA)
25
Đông Nam Á, nó được trồng phổ biến và đôi khi được nhập tự nhiên (ví dụ ở
Indonesia, Java, Bali và Sumbawa). Trồng trọt quan trọng nhất ở Ấn Độ, Indonesia
và Madagascar.
Ở những vùng có mùa đông lạnh giá, C. flexuosus sống lâu năm qua thân rễ và tiếp
tục phát triển vào mùa xuân. Bộ rễ phát triển rộng nhưng không ăn sâu vào đất.
Chúng là cây ngắn ngày và thường ra hoa. Ở Ấn Độ nhiệt đới ở độ cao thấp ra hoa
bắt đầu vào tháng mười một; ở độ cao cao hơn ra hoa bị trễ 2-3 tháng. Bắt đầu ra
hoa ở giữa bông và tiến dần lên trên và hướng xuống, mất khoảng 1 tháng trước khi
toàn bộ bông ra hoa. Hầu hết hoa mở vào sáng sớm; thụ phấn chéo là bình thường
vì bản chất nguyên sinh của các bông hoa lưỡng tính. Trong sản xuất thương mại,
chỉ những cây được chọn mới được phép ra hoa để sản xuất hạt giống vì việc ra hoa
nhiều trước khi cắt làm giảm đáng kể năng suất dầu. Thông thường cây trở nên 6-8
tuổi.
Chúng xuất hiện tự nhiên ở các cánh đồng, ven đường, trong rừng hỗn giao rụng lá,
rừng khộp và tếch, thường trên đá vôi, trên các sườn núi và sườn núi ở độ cao 100-
2200 m. Nó đòi hỏi một khí hậu ấm áp, ẩm ướt với nhiều ánh nắng mặt trời, nhiệt
độ ban ngày trung bình 25-30°C không có nhiệt độ ban đêm quá thấp và lượng mưa
hàng năm 2500-3000 mm phân bổ đều trong năm. Ở những vùng khô hạn, sự phát
triển của cây ít xum xuê hơn, nhưng hàm lượng dầu và citral cao hơn. Tuy nhiên,
thời gian dài, khô, nắng sẽ làm giảm hàm lượng dầu. Ở miền bắc Ấn Độ, nhiệt độ
thấp ức chế sự phát triển trong mùa đông và sương giá giết chết cây. Hầu hết được
trồng ở độ cao 300 m, nhưng ở bang Kerala, Ấn Độ, nó được trồng lên đến 1000 m.
Nó phát triển tốt nhất trên đất thịt pha cát màu mỡ, nhưng ở Kerala, nó chủ yếu
được trồng trên đất đá ong nghèo trên các sườn dốc. Nó yêu cầu một loại đất thoát
nước tốt và không chịu được úng.
• Công dụng:
Chưng cất lá của C. flexuosus thu được dầu sả Đông Ấn. Loại dầu này rất giống
với dầu sả Tây Ấn Độ và được sử dụng làm nguyên liệu tạo mùi và tạo mùi thơm,
26
chủ yếu trong xà phòng, chất tẩy rửa và nước hoa công nghiệp. Dầu là một nguồn
citral, được sử dụng trực tiếp hoặc được chuyển đổi thành α- và β-ionones. Dầu sả
chanh được sử dụng như một chất khử trùng chống lại ruồi và muỗi, mặc dù tác
dụng xua đuổi khá kém. Cỏ dành dành được phơi khô và được sử dụng để làm
nhiên liệu cho nhà máy chưng cất, làm thức ăn gia súc, hoặc trả lại ruộng làm phân.
C. flexuosus cũng được trồng để kiểm soát xói mòn và đôi khi nó được sử dụng làm
nguồn xenlulo và sản xuất giấy
27
PHẦN B: PHẦN CHUNG
CHƯƠNG I: VIỆN HẢI DƯƠNG HỌC NHA TRANG
1.1. Giới thiệu về tiến hóa, đa dạng sinh vật biển:
Tiến hóa là quá trình diễn thế sinh thái của sinh vật nhằm thích nghi với môi
trường sống luôn thay đổi. Đa dạng sinh học là hệ quả của các quá trình trước đó,
được thể hiện ở các mức độ: đa dạng di truyền, đa dạng loài, đa dạng quần xã và đa
dạng hệ sinh thái. Do đó, các nghiên cứu về sự tiến hóa của đa dạng sinh học cho
thấy một quá trình năng động dẫn đến đa dạng sinh học xảy ra trong một không gian
xác định và trong một thời gian xác định. Đa dạng sinh học bao gồm nhiều dạng và
cá thể của loài với các biến dị di truyền từ thế giới sinh vật cũng như nhiều dạng tổ
chức cấp sinh học khác nhau, đặc biệt là dạng hệ sinh thái trong mọi môi trường. thế
giới tự nhiên, các đơn vị cấu thành là sinh vật.
Trong đó các giá trị lợi ích của đa dạng sinh học bao gồm sự đa dạng và tính
khác biệt của những loài sinh vật sống bao gồm cả những phức hệ sinh thái được
tồn tại trong đó. Ngoài ra tính đa dạng của sinh học cũng được quy ước ở một số
lượng xác định với nhiều đối tượng khác nhau, tính giá trị cũng được thể hiện ở tần
số xác định của chúng, và đươc biểu trưng bằng nhiều cấp độ khác nhau chính và
chúng có những chuyển biến từ phức tạp đến các cấu trúc hóa học là cơ sở phân tử
của thế giới di truyền.
Đa dạng sinh học biển là tập hợp các thành phần hoặc đặc điểm hệ sinh thái
có tính liên kết cao, bao gồm tất cả các cấp tổ chức sinh học từ gen, loài, quần thể
đến hệ sinh thái, với sự đa dạng của mỗi cấp có các thuộc tính cấu trúc và chức
năng. Đa dạng sinh học biển thường xuất hiện dọc theo các bờ biển ở phía Tây Thái
Bình Dương, nơi nhiệt độ mặt biển đạt mức cao nhất và nằm ở dải vĩ độ trung bình
trên tất cả các đại dương.
Đến nay, ở biển Việt Nam sơ bộ ghi nhận có hơn 20 kiểu hệ sinh thái khác
nhau với một số hệ sinh thái điển hình, như hệ sinh thái cửa sông ven biển, hệ sinh
28
thái bãi bồi, vùng triều, hệ sinh thái rừng ngập mặn, hệ sinh thái rạn san hô. Hệ sinh
thái cửa sông ven biển đã xác định được 77 loài thực vật ngập mặn, 150 - 280 loài
thực vật phù du, 40 - 180 loài động vật phù du, trên 400 loài động vật đáy, 14 loài
cỏ biển, 615 loài cá biển.
Sự đa dạng về thành phần loài khác nhau giữa các vùng miền rõ rệt, trong đó
vùng cửa sông Đồng bằng Bắc Bộ đã thống kê được 185 loài thực vật phù du, 170
loài động vật phù du, 400 loài động vật đáy. Các vùng cửa sông ven biển miền
Trung có 171 loài thực vật phù du, 33 loài động vật phù du, 150 loài động vật đáy.
Vùng Đông Nam Bộ bắt gặp 63 loài thực vật phù du, 19 loài động vật phù du, 116
loài động vật đáy và khu vực cửa sông Cửu Long ghi nhận 119 loài thực vật phù du,
79 loài động vật phù du và 82 loài động vật đáy.
Như vậy có thể nhận thấy vùng biển Việt Nam có tính đa dạng sinh cảnh cao
với nhiều kiểu hệ sinh thái điển hình, như hệ sinh thái vùng triều, rừng ngập mặn và
hệ sinh thái rạn san hô. Trong các kiểu hệ sinh thái đó, tính đa dạng thành phần loài
cũng rất phong phú, có nhiều nhóm được ghi nhận trên 1.000 loài như 1.969 loài
động vật thân mềm trong hệ sinh thái rừng ngập mặn, 1258 loài cá rạn san hô trong
hệ sinh thái rạn san hô. Đây là một cơ sở khoa học vững chắc cho việc xây dựng
thương hiệu đa dạng sinh học biển Việt Nam.
1.1.1. Sinh vật biển:
1.1.1.1. Khái niệm vi sinh vật biển:
Sinh vật biển dùng để chỉ các sinh vật sống ở nước mặn. Chúng có thể bao
gồm nhiều loại thực vật, động vật và vi sinh vật ( sinh vật nhỏ bé ) như vi khuẩn, vi
khuẩn cổ.
Các đặc điểm giúp sinh vật biển phát triển mạnh trong môi trường nước mặn
bao gồm khả năng điều chỉnh lượng muối ăn vào hoặc xử lý một lượng lớn nước
mặn, khả năng thích nghi để lấy O2 ( như mang cá ), có khả năng chịu áp lực nước
cao, sống trong một nơi chúng có thể nhận đủ ánh sáng hoặc có thể điều chỉnh để
thiếu ánh sáng. Các loài động vật và thực vật sống ở rìa đại dương, chẳng hạn như
29
động vật và thực vật sống trong bể thủy triều, cũng cần phải đối phó với nhiệt độ
nước, ánh sáng mặt trời, gió và sóng.
Môi trường biển là môi trường có nồng độ muối cao.
Sinh vật biển xuất hiện với đủ mọi hình dáng, kích cỡ và màu sắc khác nhau;
chúng sống tại những môi trường khác nhau trong đại dương bao la. Nếu coi đại
dương là một miếng bánh, các sinh vật sẽ phân bố tại 5 tầng bánh khác nhau, tùy
thuộc vào lượng ánh sáng, nhiệt độ và độ sâu của những “tầng bánh” này. Dù ở bất
cứ đâu trong đại dương, chúng ta cũng đều tìm thấy sự sống.
HÌNH 1.1 Tầng phân bố sinh vật biển
Vùng biển khơi trung (mesopelagic) : đọ sâu từ khoảng 200 - 1000m: Nơi
này chỉ tiếp nhận ít ánh sáng. Nhiệt độ nước ở đây lạnh hơn so với tầng khơi mặt.
Những loài sống ở đây thường là các loài giáp xác và nhiều cơ như tôm, cua,…
Vùng biển khơi sâu (bathypelagic): độ sâu từ khoảng 1000 - 4000m. Nơi đây
luôn luôn tối đen, nhiệt độ nước lạnh và chỉ có một số loài động vật sinh sống. Hầu
hết động vật ở đây có tỉ lệ trao đổi chất thấp do vùng nước thiếu chất dinh dưỡng,
có làn dan mong manh, ít cơ bắp và cơ thể trơn trượt. Một số loài tiêu biểu bao
gồm: mực, sao biển, bạch tuộc, cá rắn viper,… Do thiếu sáng, những loài động vật
sống ở đây có đôi mắt nhỏ hoặc không có mắt, không thể nhìn thấy con mồi, vì thế
chúng thích nghi bằng cách phát triển miệng rộng và răng dài ra, ví dụ như con lươn
gulper. Cá tại đây di chuyển chậm và có mang khỏe để lấy oxy từ nước.
30
Vùng biển khơi sâu thẳm (abyssalpelagic) : độ sâu từ 4000 – 6000m. Nhiệt
độ ở vùng biển này dưới 2 độ C, nước mặn, áp lực nước cao. Nhưng vẫn có sự sống
tồn tại ở đây, ví dụ như sâu biển, nhím biển. Khá nhiều loài có phát quang sinh học.
Vùng đáy vực khơi tăm tối (hadalpelagic) : độ sâu từ 6000-10000m, là nơi sâu nhất,
tăm tối nhất và lạnh lẽo nhất của đại dương. Chỉ có rất ít sinh vật tồn tại ở đây, như
hải sâm, nhện biển, bọt biển,…
1.1.1.2. Thủy triều và khối nước biển:
 Vùng triều, cửa sông, đầm phá chịu tác động chu kì thủy triều.
 Khối nước biển tương tác với khí quyển, lực quay trái đất, lực hút của mặt
trời và mặt trăng.
1.1.2. Đại dương:

Đại dương là một vùng lớn chứa nước mặn tạo thành thành phần cơ bản của
thủy quyển. Theo thống kê, nước mặn bao phủ một diện tích khoảng 361.132.000
km2. Thường được chia thành một số đại dương chính và các biển nhỏ hơn. Trong
số đó đại dương chiếm khoảng 71% bề mặt, 90% sinh quyển và 97% lượng nước
trên Trái Đất thuộc về đại dương. Những nhà hải dương học đã phát biểu rằng hơn
95% đại dương thế giới vẫn chưa được khám phá. Tổng dung tích đại dương vào
khoảng 1,35 tỷ km3 và có độ sâu trung bình gần 3.700 m (12.100 ft).
Các đại dương trên thế giới:
 Đại Tây Dương: Nó là cái ngăn cách các lục địa Châu Mỹ, Châu Âu và Châu
Phi. Đây là điều quan trọng nhất vì về mặt thương mại, nó là một điểm xuất
khẩu và nhập khẩu lớn. Ngoài ra, nó có băng chuyền phân phối lại nhiệt và
lạnh của các khối nước từ xích đạo đến cực bắc một cách cân bằng.
 Thái Bình Dương: Nó là đại dương lớn nhất trong số các đại dương. Diện
tích của nó là khoảng 180 triệu km 2. Nó nằm giữa các lục địa Châu Á, Châu
Mỹ và Châu Đại Dương.
 Ấn Độ Dương: Nó nằm giữa Châu Phi, Châu Á và Châu Đại Dương và nhỏ
hơn. Nó có diện tích 74 triệu km2.
31
 Bắc Băng Dương: Nó chỉ chiếm 14 triệu km2 và bao phủ toàn bộ Bắc Cực.
 Nam Băng Dương: Nó chiếm khoảng 22 triệu km 2 và là cái kéo dài qua cực
nam.
1.1.2.1 Dòng biển:

Dòng biến là sự chuyển động tịnh tiến thành công của nước biển từ những
nơi khác nhau trong một đại dương trên Trái Đất. Nguyên nhân chính khiến dòng
biển xuất hiện là gió. Các loại gió thổi đều đặn và thường xuyên theo một hướng
nhất định, ví dụ gió Mậu Dịch hay gió Tây Ôn Đới,… hình thành các dòng biển
trong đại dương. Do nhiệt độ, độ mặn chênh lệch cùng với tỉ trọng giữa các khối
nước trong các biển khác nhau mà tạo ra dòng biển khác nhau.
HÌNH 1.2 Sự lưu thông các dòng biển nóng và dòng biển lạnh
1.1.2.2 Hiện tượng EL Nino:

EL Nino là một trong những hiện tượng thời tiết bất thường và gây thảm họa
cho con người từ hơn 5000 năm nay. Nguyên nhân xuất hiện hiện tượng EL Nino là
sự thay đổi hướng gió, các Thái Bình Dương nhiệt đới có sức gió di chuyển tây phù
hợp. Những cơn gió sẽ đẩy nước ẩm trên bề mặt Đại Dương từ Đông sang Tây. Từ
đó, ở phía tây của biển gần khu vực châu Á nước sẽ ấm lên.
El Nino là một hiện tượng thiên nhiên chứ không phải là do con người tạo nên, cụ
thể:
32
Trong điều kiện thích hợp, gió mậu dịch bị suy yếu, khiến lượng nước bề mặt
ấm bị đẩy về phía tây ít hơn, và ít nước lạnh hơn bị kéo lên bề mặt ở phía đông. Các
phần của đại dương lạnh giá trong chu kỳ tự tồn tại thông thường trở nên ấm hơn,
loại bỏ sự chênh lệch nhiệt độ bình thường ở xích đạo Thái Bình Dương giữa đông
và tây.
Với đại dương, nhiệt độ chênh lệch, và vùng nước ấm nhất hướng về trung
tâm đại dương hơn, thời tiết nhiều mây, mưa thường xảy ra ở phía đông nay lại xảy
ra ở trung tâm đại dương.
Các hình thái lượng mưa trên vùng xích đạo Thái Bình Dương bị thay đổi do
gió mậu dịch giảm dần và chuyển động của nước ấm.
Sự chuyển động này của các vùng nước ấm cũng gây ra sự thay đổi trong các
chu kỳ gió. Hiện tại gió đang thổi ra từ trung tâm của đại dương về phía đông và
sang phía tây.
Tất cả những điều này dẫn đến sự thay đổi mạnh mẽ về nhiệt độ và thời tiết
trên khắp thế giới.
HÌNH 1.3 Hiện tượng EL NINO
1.1.2.3 Cấu trúc lưới dinh dưỡng:

Tùy thuộc vào vùng nước và hệ sinh thái mà có các kiểu lưới dinh dưỡng khác nhau
33
 Kiểu dinh dưỡng ở vùng biển nhiệt đới gồm nhiều cấu trúc dinh dưỡng như
nhóm tảo có chứa chất diệp lục lên có khả năng quang hợp và tổng hợp chất
dinh dưỡng tạo thành cấu trúc cơ thể.
 Kiểu lưới dinh dưỡng ở vùng biển khơi thì nghèo nàn dinh dưỡng hơn.
 Kiểu ở vùng cực là vùng ánh sáng mặt trời yếu nên năng suất ở vùng này
nghèo và đại diện những sinh vật điển hình chủ yếu là sinh vật phù du.
Cũng giống như sinh vật trên cạn, các sinh vật biển cũng có quan hệ dinh dưỡng
với nhau, gọi là chuỗi thức ăn. Trong đó, loài đứng trước là thức ăn của loài đứng
sau. Mỗi loài được coi là một mắt xích trong chuỗi thức ăn. Trong hầu hết các
trường hợp, mỗi loài vừa là sinh vật tiêu thụ mắt xích phía trước (ăn sinh vật đứng
trước), vừa là sinh vật bị mắt xích phía sau tiêu thụ (bị ăn). Cụ thể, một chuỗi thức
ăn gồm có:
 Sinh vật sản xuất là sinh vật tạo ra chất hữu cơ từ chất vô cơ. Chúng sử dụng
nguồn năng lượng mặt trời hoặc năng lượng từ các phản ứng hóa học để tổng
hợp chất hữu cơ. Chúng gồm có thực vật phù du, cỏ biển, tảo biển,… Sinh
vât sản xuất thường được coi là điểm bắt đầu của một chuỗi thức ăn.
 Sinh vật tiêu thụ là các sinh vật không thể tự tạo ra chất hữu cơ mà phụ thuộc
vào các sinh vật khác. Trong đó bao gồm:
 Sinh vật tiêu thụ bậc một là các loài ăn thực vật. Những loài này gồm
các động vật phù du (zooplankton), các ấu trùng của cua, nhuyễn thể,
cá, đến những loài lớn hơn như rùa xanh.
 Sinh vật tiêu thụ bậc hai là những loài động vật ăn thịt, tiêu thụ các
sinh vật tiêu thụ bậc một. Tầng thức ăn này bao gồm các loài động vật
lớn như mực, các loài cá. Chúng ăn các loài động vật tiêu thụ bậc một
như cá nhỏ, nhuyễn thể và các động vật phù du.
 Sinh vật tiêu thụ bậc ba, bậc bốn là những loài có thể ăn sinh vật tiêu
thụ bậc hai, cũng có thể là ký sinh trùng sống trên sinh vật tiêu thụ bậc
hai hoặc loài ăn xác chết. Chúng là một nhóm động vật đa dạng bao
34
gồm các loài cá vây (cá mập, cá ngừ, cá voi), các loài chim biển (chim
cánh cụt, hải âu) và các loài động vật biển da trơn (hải cẩu, hải tượng).
 Sinh vật phân hủy là những vi khuẩn, nấm,… từ các sinh vật đã chết.
Một tập hợp các các chuỗi thức ăn có chung nhiều mắt xích tồn tại tạo thành một
mạng lưới thức ăn dày đặc.
HÌNH 1.4 Chuỗi thức ăn sinh vật biển
1.1.2.4 Các hệ sinh thái biển:

Các hệ sinh thái quan trọng như:
+ Rạn san hô
HÌNH 1.5 Rạn san hô
35
+ Rừng ngập mặn
HÌNH 1.6 Rừng ngập mặn
+ Cửa sông
HÌNH 1.7 Cửa sông
+ Vùng triều
36
HÌNH 1.8 Vùng triều
+ Nước trồi
HÌNH 1.9 Nước trồi
+ Núi ngầm hay núi dưới biển ( Seamounts )
HÌNH 1.10 Núi ngầm
+ Đáy biển ( Seafloor )
37
HÌNH 1.11 Đáy biển
1.2. Điều kiện sinh lý, sinh thái và giá trị kinh tế:
1.2.1. Điều kiện sinh lý sinh thái:

1.2.1.1 Thích nghi môi trường sống:
Các sinh vật khác nhau muốn thích nghi với các môi trường sống khác nhau
cần có một chế độ để cân bằng nồng độ muối.
Để thích nghi với môi trường nước, hô hấp và lấy khí O2 từ môi trường nước
thì sinh vật phải có các cơ quan cấu trúc có khả năng thu nhận O 2 từ nước. Khi cá
uống nước thì các tế bào trong tia nắng hấp thu oxy và nước sẽ chảy qua mang.
Ngoài ra, các sinh vật biển còn có các cơ quan vận động chuyên biệt.
Phần lớn các loài cá chuyển động bằng cách co các cặp cơ ở hai bên xương
sống một cách so le. Sự co cơ này tạo ra đường cong hình chữ S làm cơ thể cá
chuyển động xuống dưới. Khi đường cong đạt tới vây cuối thì lực phản hồi được tạo
ra. Lực phản hồi này, kết hợp với các vây, làm cá chuyển động về phía trước. Các
vây của cá có tác dụng giữ thăng bằng cho cá. Các vây cũng làm tăng diện tích bề
mặt của đuôi, tăng vận tốc bơi.
Cơ quan rất quan trọng trong cân bằng nước đó là bóng hơi lấy không khí từ
mang đưa vào, có tác dụng chứa và cân bằng không khí trong cơ thể. Khi cá muốn
lặn sâu, phải thải khí trong bóng hơi ra ngoài. Khi muốn nổi lên, cần phải lấy không
khí để bơm vào bóng hơi.
38
1.2.1.2. Kiểu sinh sản:
Những sinh vật có kích thước nhỏ có sức sinh sản lớn, sinh sản nhanh để
thích nghi. Những loài có tuổi thọ cao, sức sinh sản kém. Để tồn tại được, số lần
sinh sản phải nhiều (VD: Cá ngừ đẻ ra một lượng trứng nhiều, vì tỉ lệ sống đến lúc
trưởng thành không cao).
1.2.1.3. Di cư:
Di cư sinh sản: Một số loài phát triển trong vùng nước ngọt nhưng khi sinh
sản tạo thành từng đôi đi ra biển.
Các hình thức di cư sinh sản:
 Sống ở môi trường biển, đi lên vùng cửa sông sống;
 Sống ở vùng nước ngọt, đẻ ở vùng sông, một vài trường hợp con trưởng
thành xuống vùng cửa sông kiếm ăn (VD: Cá bống);
 Cá bố mẹ đẻ vùng ngoài biển, con non ấu trùng di cư vào vùng cửa sông,
sống một thời gian rồi ra biển (VD: Cá mú chấm cam, cá mú chấm tiêu, cá
hồng san hô);
 Di cư từ sông ra biển sinh sản, con non theo dòng nước di chuyển ngược về
lại (VD: Cá chình);
 Từ biển vào sông sinh sản, con non theo dòng ra biển sống (VD: Con cá
mười cờ);
 Đẻ ở vùng biển, đời sống chính ở vùng cửa sông và ven bờ (VD: Cá dìa);
 Đẻ ở vùng cửa sông, con non trôi ngược lại (VD: Cá trích);
 Ở sông xuống cửa sông ở xuống vùng biển ở, kiếm ăn nhưng không sinh sản;
 Đẻ ở vùng sông, con non xuống vùng cửa sông sinh sống, di cư trong vùng
nước ngọt;
 Chỉ sống vùng cửa sông;
 Con bố mẹ đẻ vùng cửa sông, con non trôi ra biển, bơi ngược vào vùng cửa
sông (VD: Cá bống).
39
1.2.1.4. Tập trung sinh sản:
Một đàn cá bình thường không sống thành từng đàn, khi đến mùa sinh sản sẽ có cơ
chế ghi nhận được mùa như thay đổi nhiệt độ nước, thay đổi dòng chảy, thay đổi
cường độ mặt trời, các con cá di cư đến vùng sinh sản, tập trung thành từng bầy vài
trăm đến vài nghìn con sinh sản.
Khi tập trung thành bầy, xảy ra giai đoạn tiền hình thành đực cái, cần một thời gian
để phát triển tuyến sinh dục hoàn chỉnh. Nhóm cá có tỉ lệ đực cái thay đổi, khi tỉ lệ
cái thấp thì những con đực sẽ chuyển thành cái, nguyên nhân là do trong tuyến sinh
dục chứa 2 loại tế bào sinh dục, nên khi hormone kích hoạt,con đực/cái có thể
chuyển thành giới tính ngược lại để cân bằng quần thể đáp ứng việc sinh sản tối ưu.
1.2.1.5. Phát triển phôi:
Trứng của các loài sinh vật sinh ra, các phôi hình thành và phân cắt ra theo các giai
đoạn phôi
 Giai đoạn I: Trứng mới đẻ  trứng phân cắt 16 tế bào rồi phân  phôi dâu.
 Giai đoạn II: Vòng phôi bao ½ noãn hoàng  phôi bao ½ noãn hoàng.
 Giai đoạn III: Phôi bao hơn ½ noãn hoàng  phôi bao thành ¾ noãn hoàng.
 Giai đoạn IV: Phôi bao thành 4/5 noãn hoàng  đuôi phôi chiếm ¼ noãn
hoàng  phôi đang nở.
1.2.1.6. Liên kết quần thể:

Trong môi trường nước, các sinh vật biển liên kết quần thể nhờ vào cơ chế dòng
chảy trong biển.
Khi cá đẻ trứng, trứng sẽ trôi nổi trong nước và được dòng chảy đưa đi, lúc này
trứng phát triển dần và khi đến giai đoạn con non, cá sẽ tìm vào các vùng rạn để
sinh sống, và những con cá ở vùng rạn khác sẽ trôi ngược lại vùng này. Xảy ra quá
trình phát tán nguồn giống, giao đổi gen.
Theo nghiên cứu, trong vùng bán kính 50 – 200km, một loài thu ở các vùng khác
nhau đều giống nhau về kiểu gen và cấu trúc gen.
40
1.2.1.7 Phân bố theo độ sâu:
 World Register of Marine Species: 216,824 loài
 Ước tính: 100 triệu loài (WWF).
 Vùng ven bờ: đến độ sâu 200m chỉ chiếm 10% diện tích nhưng chiếm 90%
số lượng loài.
 Cá biển 13.200 loài có 80% là ở vùng ven bờ.
 Vùng biển khơi: 200 – 1000m có gần 10% số lượng loài.
 Biển sâu >1000m: 60% bề mặt trái đất phủ nước ở độ sâu 1600m, số lượng
loài chưa được khám phá.
1.2.1.8 Phân bố theo độ mặn:

Sinh vật ở nơi luôn thay đổi độ mặn phải có cơ chế đào thải và thích nghi môi
trường mặn. Như vùng cửa sông sinh vật phải thích nghi liên tục.
1.2.2. Học thuyết tiến hóa:
Học thuyết Darwin hay còn gọi là học thuyết tiến hóa của Darwin là một học
thuyết về tiến hóa sinh học, phát biểu rằng mọi loài sinh vật xuất hiện và phát triển
nhờ quá trình chọn lọc tự nhiên.
Con tàu Beagle chạy dọc theo bờ biển Nam Mỹ nhờ thế Darwin có được
những hiểu biết tương đối cặn kẽ về nguồn gốc muôn loài từ đó hình thành học
thuyết tiến hóa.
HÌNH 1.12 Bản đồ hành trình của tàu Beagle
41
Vào những ngày còn ở Galapagos, Darwin đã quan sát những loài rùa cạn
khổng lồ. Ông cho biết từ việc quan sát hình dạng của những chiếc mai rùa, ông có
thể biết được chúng có nguồn gốc từ hòn đảo nào. Nếu phần mai trước của chúng có
dạng tròn thì cho thấy chúng đến từ một hòn đảo tươi tốt, ẩm ướt, nơi có nhiều cây
cỏ trên đất. Trong khi đó, những con đến từ những nơi khô cạn hơn thì sẽ có một
chỏm nhô lên ở phần mai phía trước, làm cho mai của chúng có hình dạng giống
yên ngựa, cho phép chúng vươn đầu tới những cây cỏ mọc cao hơn
HÌNH 1.13 Sơ đồ phân bố các loài rùa cạn ở quần đảo Galapagos
1.2.3. Giá trị kinh tế của một số loài sinh vật biển:
Tổng sản lượng thủy sản năm 2018: 179 triệu tấn, đạt giá trị 401 tỉ USD
Đánh bắt: 96.4 triệu tấn
 Biển: 84.4 triệu tấn
 Nội địa: 12 triệu tấn
Nuôi trồng: 82.1 triệu tấn
1.3. Kỹ thuật nuôi trồng một số loại thủy hải sản tại nha trang:
1.3.1 Nuôi trồng thủy sản:

Có 2 loại nuôi trồng thủy sản là:
 Nuôi làm cảnh
42
Cá cảnh biển (cá mập, đuối, các rạn san hô…)
Các loài giáp xác (tôm, cua) và thân mềm (ốc, mực,…)
San hô (san hô mềm, san hô phiến), hải quỳ
Cỏ biển, rong biển.
 Nuôi làm thực phẩm
Nuôi những sinh vật biển làm thực phẩm nhằm phục vụ nhu cầu ăn uống của con
người như: tôm, cá, cua, ngao, sò, hầu, rong biển, ốc hương,…
1.3.2. Mô hình nuôi trồng:
 Xây dựng phương án nuôi, vùng nuôi, lựa chọn đối tượng nuôi, quy mô…
Đánh giá rủi ro gồm dịch bệnh, thiên tai và các phương án phòng ngừa.
 Tùy thuộc vào từng đối tượng nuôi lựa chọn mô hình nuôi phù hợp. Tìm hiểu
về đặc điểm sinh trưởng, dinh dưỡng, sinh thái, môi trường sống tự nhiên.
 Tôm hùm, cá mú, cá bớp, cá hồng mỹ, cá chim, cá dìa, cá bè vấu đều có thể
nuôi bằng lồng bè trên biển.
1.3.3 Kỹ thuật nuôi tôm hùm:

1.3.3.1 Tổng quan về tôm hùm:
Tôm hùm là tên gọi chung của nhóm giáp xác mười chân thuộc 4 họ: Palinuridae,
Scyllaridae, Nephropidae và Synaxidae, giữa chúng có những điểm đặc trưng về tập
tính và môi trường sống. Với sự phong phú về thành phần giống loài, chúng tạo nên
mắt xích quan trọng trong chuỗi thức ăn và có vai trò thiết yếu trong hệ sinh thái
của biển và đại dương.
43
HÌNH 1.14 Tôm hùm
Tôm hùm có tổng số 11 loài tất cả. Tại Việt Nam, có 7 loài tôm hùm được nuôi bao
gồm: tôm hùm bông, tôm hùm xanh, tôm hùm đỏ, tôm hùm ma, tôm hùm mốc, tôm
hùm sỏi và tôm hùm vằn. Trong đó, 3 loài đầu được nuôi nhiều nhất ở nước ta.
Sau đây là vị trí phân loại một số loài tôm hùm nuôi ở Việt Nam:
- Ngành chân đốt (Arthropoda) – Lớp giáp xác (Crustacea) – Bộ mười chân
(Decapoda) - Họ tôm hùm gai (Palinuridae) – Giống Panulirus + Loài Palinuridae
ornatus (Fabricius, 1798) – tôm hùm Bông + Loài Palinuridae homarus (Linnaeus,
1758) – tôm hùm Đá + Loài Palinuridae longipes (A. Milne Edwards, 1868) – tôm
hùm Đỏ + Loài Palinuridae stimpsoni (Holthuis, 1963) – tôm hùm Sỏi + Loài
Palinuridae polyphagus (Herbst, 1793) – tôm hùm Tre.
1.3.3.2. Chọn địa điểm đặt lồng nuôi:
Chọn địa điểm đặt lồng nuôi tôm hùm là khâu đầu tiên không kém phần quan trọng.
Ðịa điểm chọn đặt lồng nuôi phải đáp ứng các yêu cầu sau:
- Nơi có độ mặn cao, tương đối ổn định ít bị ảnh bỡi lũ, lụt, những vùng biển có
nhiệt độ từ 24-32oC tốt nhất là từ 26-30oC.
- Có nguồn nước trong sạch, ít bị ảnh hưởng bỡi chất thải công nghiệp, nông nghiệp
và đô thị.
44
- Là nơi kín gió, có độ sâu phù hợp cho việc xây dựng và quản lí lồng nuôi, mức
nước tối thiểu khi triều xuống thấp nhất phải đạt 2m, chất đáy là cát; cát bùn; hoặc
chất đáy cát, cát bùn có lẫn đá san hô nhỏ, vỏ động vật thân mềm.
- Gần nguồn giống, thức ăn và thuận tiện đường giao thông.
1.3.3.3. Thiết kế xây dựng lồng nuôi:
Tùy vào điều kiện từng vùng biển mà có thể thiết kế các kiểu lồng nuôi khác nhau.
Hiện nay có 2 kiểu lồng nuôi phổ biến: kiểu lồng hở và kiểu lồng kín.
 Kiểu lồng hở:
Là loại lồng được cố định bỡi các cọc gỗ găm xuống đất.
Nguyên vật liệu và cách xây dựng
Kích thước lồng nuôi phù hợp là: 4x4(m); 3x4(m) và 4x5(m), chiều cao cọc làm
lồng phụ thuộc vào độ sâu tại nơi đặt lồng, tốt nhất nên đặt tại nơi có độ sâu 2-5m
(lúc thủy triều thấp nhất).
Nguyên vật liệu và cách làm:
- Cọc gỗ: có thể dùng gỗ tròn f =15-20 cm hoặc gỗ xẻ (gỗ 5x10 cm), chiều dài cọc
gỗ phụ thuộc vào độ sâu nơi đặt lồng ( cọc gỗ phải có chiều dài cao hơn độ sâu cao
nhất khi triều cường tại nơi đặt lồng khoảng 0,5m). Cọc được vót nhọn một đầu và
được cắm chặt xuống đất, khoảng cách giữa 2 cọc từ 1,5-2m.
- Nẹp ngang thường dùng gỗ tròn có f = 12-5 cm hoặc dùng gỗ xẻ (gỗ 4x6 cm), nẹp
cách nẹp 1,5 đến 2m.
- Sắt làm khung lồng: dùng sắt tròn (sắt rằn) có f = 18-20 mm được làm thành các
khung hình chữ nhật, khoảng cách giữa 2 thanh sắt từ 1-1,2 m, chiều cao (rộng) của
khung sắt làm thân lồng cao từ 1-2m, lưới lồng được bệnh trực tiếp vào các khung
sắt sau đó lắp ghép lại và được cố định bỡi khung cọc gỗ.
- Lưới lồng: Hiện nay, phổ biến là làm lồng theo kiểu lồng 1 lớp hoặc 2 lớp lưới
lồng ghép sát vào nhau. Vật liệu bằng lưới nhợ hoặc bằng lưới PE, kích thước mắt
lưới 2a = 25-35mm (tùy theo cỡ giống thả nuôi), đối với tấm lưới đáy còn làm thêm
một lớp lưới ruồi nhằm đảm bảo thức ăn không bị lọt ra ngoài khi cho ăn. Ngoài ra
để đảm bảo an toàn ta cần gia cố thêm một lớp lưới cước (cước 150-180), kích
45
thước mắt lưới 2a = 35-40mm tại những phần có làm khung sắt. Những lồng sử
dụng để ương tôm hùm giống thì kích thước mắt lưới nhỏ hơn sao cho đảm bảo tôm
không chui ra được ( 2a < 5mm).
- Mặt trên của lồng phải có nắp đậy bằng lưới tránh thất thoát tôm do bắt trộm hay
do triều khi triều cao ngập lồng nuôi. Trong những ngày nắng nóng, lồng nuôi xây
dựng ở những vùng nước nông phải tiến hành che mát cho tôm trên mặt lồng bằng
các vật liệu như lá dừa, cót,. hoặc dùng nắp lồng bằng lưới ruồi để tránh tôm hoạt
động quá nhiều hay tôm bị đóng rong.
HÌNH 1.15 Tôm hùm trong lồng hở
 Kiểu lồng kín: (lồng di động).
Loại lồng này thích hợp ở những vùng nhiều sóng gió, độ sâu cao.
Kích thước lồng kín thường nhỏ hơn lồng hở để thuận tiện cho việc di chuyển.
Kích thước lồng phù hợp theo: dài x rộng x cao tương ứng là: 3x2x2 (m) hoặc 3x3
x2 (m), được thiết kế giống như một hình hộp chữ nhật được tạo bỡi các khung sắt
hình chữ nhật, trên phần nắp lồng được đặt một cái ống nhựa f = 10-15 cm để thuận
tiện trong việc cho ăn.
Vật liệu sắt, cách làm khung, vật liệu lưới và cách bệnh lưới vào khung sắt tương tự
như lồng hở.
Loại lồng này không cố định bằng cọc, có thể di chuyển một cách dễ dàng từ nơi
này đến nơi khác.
46
Trong trường hợp tại nơi nhiều sóng gió loại lồng này phải được cố định bằng các
dây neo.
Dù là kiểu lồng kín hay lồng hở ta đều phải đặt lồng cách đáy ít nhất là 0,5m.
Nhược điểm của loại lồng này là khó thao tác chăm sóc quản lí hơn kiểu lồng hở.
HÌNH 1.16 Lồng kín nuôi tôm hùm
 Lồng ương tôm giống:
Lồng ương tôm giống chủ yếu thiết kế theo kiểu lồng kín, khung lồng được làm
bằng sắt (f =16-20), kích thước lồng phổ biến là 2x2x2 m, lưới lồng được làm 2 lớp,
với kích thươc mắt lưới 2a = 2-3 mm.
 Bè nuôi:
Hiện nay, do hiện tượng ô nhiễm môi trường ngày càng tăng nên việc việc nuôi
tôm hùm lồng bằng bè trở nên ưu thế hơn lồng cố định hay lồng chìm, tuy nhiên
việc nuôi tôm hùm bằng bè cần lưu ý một số điểm sau:
- Vùng đặt bè phải kín gió, vật liệu làm bè như phao, gỗ, dây neo phải chắt chắn
tránh bè bị chao đảo nhiều.
- Cần phải che mát lồng bằng các vật liệu như : Bạc, cót,…
47
HÌNH 1.17 Bè nuôi tôm hùm
1.3.3.4. Thả nuôi:

a. Chọn giống thả nuôi:
Giống nuôi tốt nhất nên mua tại địa phương nhằm tránh sự khác biệt về điều
kiện môi trường, thời gian vận chuyển xa làm yếu tôm và tránh con giống đã được
lưu giữ dài ngày.
Giống được đánh bắt một cách tự nhiên không qua việc sử dụng thuốc nổ
hay bất kỳ một loại hóa chất gây mê nào khác.
Tôm giống phải có hình dáng cân đối, đầy đủ các phần phụ, không trầy sướt,
thương tổn, có màu sắt tươi sáng tự nhiên, tôm khoẻ mạnh, không mang mầm bệnh.
Chọn giống có kích cỡ đồng đều, cùng giới tính để nuôi trong cùng một lồng,
kích cỡ giống nuôi có thể dao động từ 100-500g/con.
b. Cách vận chuyển tôm giống đến nơi thả nuôi:
Có 2 phương pháp vận chuyển giống là vận chuyển nước có sục khí và
phương pháp vận chuyển khô.
c. Thả tôm:
Khi tôm vận chuyển đến lồng nuôi ta tiến hành nâng dần nhiệt độ lên cho
đến khi gần bằng với nhiệt độ môi trường nuôi bằng cách cho dần dần nước từ môi
trường nuôi vào dụng cụ chứa tôm sau đó thả tôm vào các giai đã đặt sẵn trong lồng
sau 30 -60 phút cho tôm hồi phục sức khỏe hoàn toàn ta mới thả tôm ra.
48
Trong quá trình thả tôm ta phải thả tôm đực riêng, cái riêng và thả theo từng
nhóm kích cỡ không nên thả chung.
d. Mật độ nuôi:
Tôm hùm chủ yếu sống ở tầng đáy, nên mật độ nuôi được tính theo diện tích
đáy lồng. Tùy vào kích cỡ tôm, mức độ đầu tư , điều kiện môi trường mà ta có thể
nuôi với mật độ cao hay thấp. Ðối với tôm giống có kích cỡ từ 100g/con trở lên ta
có thể thả nuôi với mật độ từ 8-10 con/m2.
1.3.3.5. Thời vụ thả nuôi:
Trong tự nhiên tôm hùm được khai thác quanh năm nhưng tập trung lượng
giống nhiều vào các tháng 8-12 hàng năm nên vào thời gian nay chúng ta nên tập
thả giống nuôi.
1.3.3.6. Chăm sóc và quản lí:
Chăm sóc quản lí là khâu đặc biệt quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả của suốt quá
trình nuôi.
- Thức ăn và cách cho ăn: Tôm hùm là loại tạp ăn, thức ăn chủ yếu là cá tạp, cua,
ghẹ, cầu gai, .và các loại nhuyễn thể. Cho ăn chủ yếu là cho ăn tươi, tuỳ vào kích cở
tôm, cở mồi mà ta có thể băm nhỏ thức ăn hay không. Có thể cho tôm hùm ăn 2
lần/ngày nhưng phải đặc biệt chú ý cho ăn nhiều vào các buổi sáng sớm và chiều
tối. Lượng cho ăn hằng ngày từ 15-20% trong lượng đàn tôm. Trong những ngày
trước lúc lột xác 4-5 ngày tôm ăn rất mạnh và đang trong thời kì lột xác nhiều tôm
giảm ăn chính vì vậy ta cần chú ý vào các thời điểm này mà điều chỉnh lượng thức
ăn cho phù hợp. Quá trình lột xác của tôm phụ thuộc vào chu kì con nước, thường
thì tôm sẽ lột xác nhiều vào cuối kì con nước lớn.
- Quản lí: Thường xuyên lặn kiểm tra lồng, kiểm tra tình trạng tôm, kiểm tra lượng
thức ăn thừa hay thiếu để từ đó có hướng giải quyết kịp thời. Ðịnh kỳ 10-15 ngày vệ
sinh lồng nuôi một lần đảm bảo môi trường sạch sẽ thông thoáng.
1.3.3.7. Một số bệnh thường gặp và cách phòng trị:
 Bệnh đóng rong:
49
Nguyên nhân:
- Ðộ trong của nước cao làm khả năng xuyên sâu ánh sáng lớn.
- Tôm ít hoạt động, kém ăn chậm lớn, chu kỳ lột xác chậm.
Phòng bệnh:
- Che mát làm giảm độ trong của nước mà đặc biệt chú ý là vào mùa nắng nóng.
- Tăng sức đề kháng cho tôm bằng cách sử dụng thức ăn đủ về chất lẫn về lượng.
- Vệ sinh lồng nuôi sạch sẽ, tạo môi trường thông thoáng, mật độ nuôi vừa phải.
Trị bệnh:
- Bắt những con tôm bệnh tắm bằng formol với nồng độ 100-200ppm (1-2 ml
formol/10 lít nước), trong thời gian từ 5-10 phút.
 Bệnh đen mang, mòn đuôi, hoại tử các phần phụ.
HÌNH 1.18 Tôm hùm bị bệnh đen mang
Nguyên nhân: do vi khuẩn mà nguyên nhân chủ yếu là do lồng nuôi bị dơ

bẩn, môi trường nước bị ô nhiễm, tôm kém ăn sức khỏe yếu.
Phòng bệnh: Thường xuyên vệ sinh lồng nuôi sạch sẽ, tạo môi trường thông
thoáng, tăng cường sức khỏe cho tôm bằng cách cho tôm ăn thức ăn đầy đủ cả về
chất lẫn về lượng, ngoài ra còn có thể bổ sung thêm Vitamin C vào thành phần thức
ăn của tôm với liều lượng từ 5-10g/kg thức ăn.
Trị bệnh:
50
- Có thể tắm tôm bằng formol với nồng độ 100 -200 ppm hoặc tắm tôm bằng sulfate
đồng (CuSO4) với nồng độ 1-2 ppm (0,01 -0,02g CuSO4/10 lít nước) trong thời
gian từ 5-10 phút.
- Sử dụng các loại thuốc kháng sinh như : , N-300, Daitrim,.. trộn vào thức ăn với
liều lượng từ 3-5 g/1kg thức ăn cho ăn liên tục từ 5-7 ngày.
 Bệnh đỏ thân trên tôm hùm:
HÌNH 1.19 Tôm hùm bị bệnh đỏ thân
Dấu hiệu: Mang tôm và thân tôm đều chuyển sang màu hồng. Bệnh xuất hiện
ở tôm con và tôm trưởng thành. Tôm bỏ ăn, kém hoạt động, giảm tăng trưởng và
chết hàng loạt.
Nguyên nhân: Nước và đáy khu vực lồng, bè nuôi bị ô nhiễm nặng, thức ăn
thừa quá nhiều, công tác vệ sinh kém; nhiễm vi khuẩn Vibrio.
Cách phòng trị bệnh đỏ thân trên tôm hùm:
-Nếu phát hiện tôm bị nhiễm bệnh hãy cách ly tôm ra bể nuôi khác tắm cho tôm
dung dịch Oxytetracycline với nồng độ từ 0,5 - 2gr/m3 nước. Thời gian tắm 15
phút. Thời gian chữa trị từ 5 - 7 ngày. Người nuôi có thể trộn thuốc kháng sinh
Oxytetracycline cộng với dầu thực vật vào thức ăn với trọng lượng 50mgr/kg thức
ăn. Cho tôm ăn liên tục 5 - 7 ngày.Có thể sử dụng kháng sinh mới có độ nhạy cao
như Norfloxacin, Nalidixic acid, Ciprofloxacin với lượng 30 - 50mgr/kg thức ăn
liên tục trong 5 - 7 ngày.
51
-Vệ sinh lồng, bè nuôi sạch sẽ, tạo môi trường nước thông thoáng, giảm lượng khí
độc.
1.3.3.8. Thu hoạch và tiêu thụ sản phẩm:
Sau thời gian nuôi từ 12-15 tháng tùy vào cỡ giống, mật độ nuôi và mức độ đầu tư
tôm có thể đạt khối lượng từ 1,2 kg/con trở lên ta tiến hành thu tỉa những con có
khối lượng lớn, cứng vỏ, không mang trứng vận chuyển đến nơi tiêu thụ. Phương
pháp vận chuyển đến nơi tiêu thụ tương tự như cách vận chuyển tôm giống đến nơi
thả nuôi.
1.3.4. Kỹ thuật nuôi ngao hoa:
1.3.4.1. Giới thiệu về ngao hoa:
HÌNH 1.20 Ngao hoa
Ngao có tên khoa học là Veneridae đôi khi còn gọi là nghêu hay nghiêu là
loài nhuyễn thể hai mảnh vỏ có giá trị kinh tế cao, được nuôi ở nhiều tỉnh ven biển
nước ta, mang lại hiệu quả cao trên vùng triều. Kỹ thuật nuôi không phức tạp, chu
kỳ nuôi ngắn, đầu tư ít lại có giá trị xuất khẩu. Nuôi ngao còn là biện pháp tích cực
bảo vệ nguồn lợi này và làm sạch môi trường đáy vùng triều.
-Đặc điểm của ngao:
Họ Ngao có 40 loài thuộc 7 nhóm giống phân bố dọc bờ biển từ Bắc vào
Nam. Vùng ven biển phía Bắc có Ngao dầu, Ngao mật… Ngao phân bố trên các bãi
triều, trong các eo vịnh có đáy là cát pha bùn ( cát chiếm 70-80%), sóng gió nhẹ, có
52
lượng nước ngọt nhất định chảy vào. Nếu đáy nhiều bùn, Ngao dễ bị chết ngạt, nếu
đáy cát (100%) Ngao bị khô nóng.
Ngao phân bố trên các bãi biển, trong các eo vịnh có đáy là cát pha bùn (cát
chiểm 60-80%), sóng gió nhẹ, có lượng nước ngọt nhất định chảy vào. Ở nơi đáy
nhiều bùn ngao dễ bị chết ngạt, nơi đáy cát chiếm 100% ngao bị khô nóng.
Phương thức bắt mồi ăn của ngao là bị động. Khi triều dâng ngao thò vòi lên
cát để lọc mồi ăn, chọn những hạt, vụn hữu cơ có cỡ to nhỏ thích hợp là được. Thức
ăn chủ yếu của ngao là tảo khuê, các mảnh vụn và chất vẩn cặn hữu cơ.
Ngao dầu 1 tuổi có khối lượng 5-7g, 2 tuổi có khối lượng 12g.
Thời gian lớn nhanh vào tháng 4-9, lúc này nhiệt độ thích hợp. Hai năm đầu
ngao lớn nhanh sau chậm dần. Ngao dầu có cỡ cá thể lớn tới 13cm, cao 11cm, dầy
5,8cm.
1.3.4.2. Kỹ thuật nuôi trồng:
 Chọn và chuẩn bị bãi nuôi
Bãi nuôi ngao thường là bãi triều, các eo vịnh có sóng nhỏ, nơi có nguồn nước
ngọt nhất định chảy vào. Đáy là cát bùn, độ mặn từ 15-25‰, thời gian phơi bãi
không quá 4-5 giờ/ngày.
Cải tạo bãi: Vệ sinh, thu gom đá sỏi, rác… Khi triều xuống cần cày xới mặt bãi
sâu khoảng 5-10cm, san phẳng mặt bãi để ngao giống dễ dàng chui xuống, tránh bị
nước triều cuốn đi.
Tạo luống: Luống có cùng hướng với dòng chảy của thủy triều khi lên, xuống.
Mỗi luống rộng 1,5m, giữa hai luống có lối đi để tránh dẫm lên bãi sau khi thả
giống. Những vùng nuôi ngao có thời gian phơi bãi trên 5 giờ/ngày cần có biện
pháp giữ nước, tạo độ ẩm cho bãi nuôi.
Quây lưới quanh bãi: Dùng lưới có cỡ mắt lưới 2a = 1cm, cao 80cm. Dùng cọc
tre, gỗ để giăng lưới. Lưới vùi sâu xuống mặt bãi khoảng 30cm, cao so với mặt bãi
từ 60-70cm.
 Kỹ thuật chọn, thả giống:
53
Chọn giống: Ngao giống kích cỡ đồng đều, màu sắc tươi sáng, rõ nguồn gốc
xuất xứ, không bị nhiễm bệnh, có mùi tanh tự nhiên.
Thời vụ nuôi: Có thể thả nuôi quanh năm, nhưng tập trung chủ yếu từ tháng 4 –
6 hoặc tháng 9 – 10 dương lịch hàng năm.
Cỡ giống thả: Tuỳ theo điều kiện bãi nuôi, khả năng đầu tư, trình độ thâm canh
để lựa chọn cỡ giống và mật độ nuôi phù hợp.
 Đối với bãi triều ít chịu ảnh hưởng của sóng gió (bãi êm), cỡ giống thả
1.000-2.000 con/kg, mật độ 400-500 con/m2.
 Đối với bãi triều sóng gió nhẹ, cỡ giống thả 800-1.000 con/kg, mật độ 300-
400 con/m2.
 Đối với bãi triều sóng gió lớn, cỡ giống thả 200-500 con/kg, mật độ 200-250
con/m2.
Cách thả giống: Ngao giống sau khi vận chuyển từ nơi khác về để vào nơi râm
mát để cân bằng nhiệt độ trước khi thả xuống bãi nuôi. Không thả giống khi trời
đang mưa. Không nên để ngao trong bao qua đêm, nếu gặp mưa, sau khi thả ngao sẽ
hao hụt lớn.
Thời gian thả giống vào sáng sớm hoặc chiều mát, bằng cách dùng thuyền chở
ngao giống rắc đều lên mặt bãi, cắm tiêu tránh thả chồng lên nhau, tốt nhất thả
giống trước khi triều lên ngập bãi.
 Chăm sóc quản lý:
Quá trình nuôi thường gặp hiện tượng ngao bị chết hàng loạt, nguyên nhân chủ yếu
là:
 Nhiệt độ cao xuất hiện vào tháng 7-8, lúc này ngao giống đang còn yếu.
 Vùng bãi đã nuôi 3 mùa ngao, chất hữu cơ lắng đọng tăng lên tới 5-6 lần so
với bình thường, có thể thấy lớp cát đen dày tới vài cm và có mùi khí thối
H2S, do vậy phải bừa lật mặt đáy lên phơi bãi.
 Các yếu tố khác có thể dẫn tới làm chết hàng loạt là tỷ trọng thay đổi đột
ngột, vùng nước bị ô nhiễm, mật độ dày…
54
 Thu hoạch:
Thu hoạch vào mùa xuân, thu dễ bảo quản, thu hoạch vào mùa hè nhiệt độ cao khó
bảo quản.
Có các phương pháp thu hoạch sau:
 Lợi dụng tính hướng cọc gỗ của ngao để thu. Trên bãi cứ cách 1,5m đóng
một cọc gỗ có đường kính 4-5cm, dài 65-70cm. Sau một thời gian ngao sẽ
tập trung ở xung quanh cọc gỗ với bán kính 30cm, lúc này bắt rất thuận tiện.
 Dùng con lăn đá, khi con lăn lăn qua rồi ngao ở dưới bị ép sẽ phun nước lên,
từ chỗ có nước phun có thể bắt ngao.
 Dùng chân đạp trên nước nông để bắt.
HÌNH 1.21 Người dân thu họach ngao
1.3.4.3. Phòng bệnh do Perkinsus ở ngao:
55
HÌNH 1.22 Ngao bệnh do Perkinsus
Nguyên nhân: Trùng đơn bào nội ký sinh Perkinsus sp (Perkinsus marinus
và Perkinsus olseni )
Tác hại: Perkinsus sp. thường ký sinh trên mang, màng áo, tế bào biểu mô
ruột, các tổ chức mô liên kết của tuyến tiêu hóa và tuyến sinh dục của động vật
nhuyễn thể. Perkinsus sp. có thể tồn tại dai dẳng suốt vòng đời vật chủ (như hàu,
vẹm, trai, điệp, ngao và gần đây là trên nghêu lụa)
Tỷ lệ chết cao lên tới 95%.
Cơ chế lây truyền: xảy ra trực tiếp giữa động vật thân mềm mà không cần vật
chủ trung gian. Giai đoạn lây nhiễm là lúc bào tử động có 2 roi chuyển sang giai
đoạn cơ thể dinh dưỡng sau khi xâm nhập vào các mô của vật chủ.
Triệu chứng lâm sàng:
- Nhuyễn thể hai mảnh vỏ sinh trưởng chậm.
- Tuyến sinh dục chậm phát triển, giảm sức sinh sản và làm chậm chu kỳ sinh sản.
- Vật nuôi nổi lên cát, mở vỏ và chết hàng loạt.
- Bệnh xảy ra quanh năm nhưng tập trung vào mùa hè và đầu mùa thu khi nhiệt độ
tăng cao trên 150C. Sau đó giảm dần vào mùa đông và đầu mùa xuân. Vì vậy tỷ lệ
nhiễm bệnh và tỷ lệ chết cao nhất thường xảy ra vào đầu mùa thu; Perkinsus sp.
phát triển mạnh ở độ mặn 25% và không chịu được độ mặn thấp hơn 15%.
Bệnh tích:
- Nhuyễn thể hai mảnh vỏ gầy rạc, mô chảy nước, co màng áo, tuyến tiêu hóa nhợt
màu; Đôi khi có tổn thương tạo thành áp xe ở tuyến sinh dục.
- Sự tăng sinh của Perkinsus sp. gây ra phá vỡ các mô liên kết và biểu mô, trên một
số vật chủ có tạo thành áp xe ngẫu nhiên, các mụn mủ đường kính cỡ 8 mm; Bào tử
Perkinsus sp. xuất hiện từng đám trên màng áo, mang, mô liên kết tuyến tiêu hóa và
tuyến sinh dục biểu hiện là những nốt sần màu nâu trắng hoặc những cái nang trên
mặt của màng áo, mang, chân, ruột tuyến tiêu hóa, thận, tuyến sinh dục.
Phòng bệnh:
56
- Duy trì mật độ thả thích hợp 180 - 200 con/m 2, cỡ giống nuôi 400 - 600 con/kg;
dưới 250 con/m2 đối với cỡ giống nuôi 500 - 800 con/kg và 250 - 300 con/m 2 đối
với cỡ giống 800 - 2.000 con/kg;
- Thường xuyên theo dõi, kiểm tra các yếu tố môi trường nước như: nhiệt độ, độ
mặn... ở bãi ngao để khuyến cáo, cảnh báo cho để khuyến cáo cho người nuôi;
- Trong trường hợp, ngao (nghêu) đạt kích cỡ thu hoạch cần khẩn trương thu hoạch
tránh thiệt hại xảy ra. Đối với ngao (nghêu) chưa đạt kích cỡ thu hoạch cần chủ
động san thưa mật độ không để mật độ quá dày;
- Nếu phát hiện ngao (nghêu) chết, lập tức thu gom, xử lý để tránh lây lan sang các
cá thể còn sống, có biện pháp khai thông các vùng đọng nước để tránh hiện tượng
đọng nước cục bộ, tránh nhiệt độ tăng cao vào buổi trưa.
1.4. Các thách thức về sinh thái môi trường ảnh hưởng đến nguồn lợi thủy sản:
1.4.1. Biến đổi khí hậu:

Nhiệt độ tăng cao, độ pH giảm làm acid tăng lên làm cấu trúc canxi chậm lại
 Tác động lên quá trình sinh lý, chuyển hóa, hô hấp, quang hợp, năng suất sơ
cấp của sinh vật.
 Ảnh hưởng đến quá trình hình thành vỏ con non ở các loài hai mảnh vỏ.
 Gia tăng, thay đổi cấu trúc quần xã sinh vật như nhiệt độ tăng cao dẫn đến
băng ở 2 cực tan nhanh, nước biển dâng cao.
 Di cư các loài nước ấm đến vùng trước đây là ôn đới.
 Nhiều loài vùng nước cạn có cấu trúc canxi như san hô, sẽ thay thế bởi các
loài rong không có cấu trúc canxi.
1.4.2. Ô nhiễm biển, suy thoái hệ sinh thái:

1.4.2.1. Ô nhiễm biển:
Đại dương đang là nơi hứng chịu lượng rác thải nhựa khổng lồ. Ước tính lượng rác
thải nhựa đổ xuống biển đến năm 2050 sẽ nhiều hơn lượng cá (tính theo trọng
lượng), đe dọa nghiêm trọng đến hệ sinh thái và môi trường đại dương. Những “đại
57
dương ngập rác” sẽ giết chết những sinh vật biển bởi chưa có giải pháp nào xử lý
được, trong khi phải mất rất nhiều thời gian để tự huỷ một cách tự nhiên.
Trong vùng biển Việt Nam có khoảng 100 loài hải sản có mức độ nguy cấp khác
nhau và trên 100 loài đã được đưa vào Sách Đỏ Việt Nam. Nguồn lợi hải sản có xu
hướng giảm dần về trữ lượng, sản lượng và kích thước cá đánh bắt (trữ lượng hải
sản giảm 16%).
Các loại tác nhân gây ô nhiễm:
- Dầu, rác thải,..
- Các vật liệu nguy hiểm khác, chất độc như Hg gây chết sinh vật tức thời.
- Rác thải nhựa trôi nổi, chìm ngập dưới biển: Ảnh hưởng đời sống sinh vật.
1.4.2.2. Suy thoái hệ sinh thái:
Thảm cỏ biển bị thoái hóa, gốc rễ bị tàn phá -> Mất nơi cư trú, nơi an dưỡng nguồn
giống của các loài: Cá, tôm, cua, trai, ốc,…
HÌNH 1.23 Trong vòng hơn 20 năm qua, Việt Nam đã mất 12% số rạn san hô
1.4.3. Khai thác quá mức và nguy cơ tuyệt chủng các loài sinh vật biển:
58
HÌNH 1.24 Mức độ đánh bắt quá mức các loài sinh vật biển
Trước đây, con người chỉ đánh bắt các loài cá lớn như cá ngư, cá mập, cá
mú, cá thu, cá hồng,… Sau thời gian dài đánh bắt, nguồn tài nguyên thủy hải sản
lớn sẽ dần cạn kiệt và còn lại các loài cá nhỏ như cá cơm, cá trích, cá liệt,… Việc
con người không ngừng khai thác nguồn tài nguyên sẽ dẫn đến hậu quả nhiều loài bị
tuyệt chủng.
Theo kết quả thống kê của một nghiên cứu khoa học: Ngày trước, cá mú
chiếm sản lượng cao nhưng hiện nay đang có nguy cơ tuyệt chủng. Bằng chứng là
cá mú Goliath (Mỹ) được xếp ở mức VU - mức nguy cấp, cá mú chấm đỏ (Hong
Kong) được xếp vào mức EN - mức rất nguy cấp, cá mú Mỹ xếp vào mức CR - cực
kỳ nguy cấp…
Số lượng cá được xếp ở mức nguy cấp (VU - CR) nằm trong vùng biển Đông
Nam Á là nhiều nhất, vùng Caribe nhiều nhưng tỷ lệ phần trăm loài nguy cấp nhiều
nhất (nhiều cá thể loài đang nguy cấp nhất) lại nằm ở vùng nước Brasil, Châu Âu,
Tây Phi. Trong đó, nhóm trai, ốc, cá ngựa, hải sâm, trai tai tượng,… đang bị đánh
bắt nhiều. Đặc biệt là nhóm cá, cá sụn (cá đuối) là nhóm nguy cơ cao nhất.
Một nghiên cứu gần đây (2021) khẳng định là nhóm ở mức VU - CR chiếm
1/3 số lượng loài cá mập, cá đuối,.. đang nguy cấp do đánh bắt quá mức. Hiện nay,
Việt Nam được đánh giá thuộc mức độ nguy cấp cao.
59
Sản lượng đánh bắt ngày càng tăng cao nhưng hiệu suất đánh bắt (công suất
tàu) chưa thật sự cao và đang có xu hướng giảm.
60
CHƯƠNG II: VƯỜN QUỐC GIA BIDOUP-NÚI BÀ
2.1. Giới thiệu về vườn quốc gia Bidoup Núi Bà
Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà nằm trên địa bàn Huyện Lạc Dương và Huyện
Đam Rông Tỉnh Lâm Đồng cách thành phố Đà Lạt 50km theo tỉnh lộ 723. Với diện
tích 64.800ha có nhiệm vụ bảo tồn hệ sinh thái rừng trong vùng khí hậu Á nhiệt đới,
núi cao và các loài động thực vật rừng quý hiếm, đặc hữu.. Vườn quốc gia Bidoup -
Núi Bà nằm trên cao nguyên Lâm Viên có độ cao trung bình từ 1.500- 1.800m, địa
hình chia cắt mạnh được chắn bởi các dãy núi cao như đỉnh Hòn Giao (2.060m),
Bidoup (2.287m), LangBiang (2.167m). Khí hậu nơi đây ôn hoà, nhiệt độ không khí
trung bình năm 180C, lượng mưa trung bình năm 1800mm, tại các đai cao trên,
lượng mưa có thể đạt 2800-3000mm/năm. Thảm thực vật rừng ở đây được đặc
trưng, phong phú bởi các kiểu rừng :
+ Rừng kín thường xanh cây lá rộng.
+ Rừng kín thường xanh cây lá rộng, lá kim.
+ Rừng lá kim.
+ Rừng hỗn giao cây lá rộng, tre nứa.
+ Rừng thưa cây lá rộng bị tác động mạnh.
+ Thảm thực vật tre nứa.
+ Trảng cỏ, cây bụi nhân tác.
+ Rừng trồng thông ba lá.
+ Cây trồng nông nghiệp.
61
Bảng 1.1: Thảm thực vật trên toàn diện tích VQG
%
Tần
% Tần
TT Diện tích suất
Kiểu thảm Diện suất
(ha) bắt
tích gặp bắt
gặp
1 Rừng kín thường xanh cây lá rộng 16.054,62 25,16 56 8,41
2 Rừng kín thường xanh cây lá rộng, lá kim 14.098,95 22,10 94 14,11
3 Rừng lá kim 18.837,98 29,53 146 21,92
4 Rừng hỗn giao cây lá rộng, tre nứa 2.367,10 3,71 10 1,50
5 Rừng thưa cây lá rộng bị tác động mạnh 3.318,411 5,20 93 13,96
6 Thảm thực vật tre nứa 193,02 0,30 6 0,90
7 Trảng cỏ, cây bụi nhân tác 6.615,63 10,37 195 29,28
8 Rừng trồng thông 3 lá 1.490,68 2,34 32 4,80
9 Cây trồng nông nghiệp 822,42 1,29 34 5,11
Tổng 63.798,79 100 666 100
62
HÌNH 2.1: Biểu đồ các kiểu thảm thực vật ở VQG Bidoup – Núi Bà
Từ số liệu bảng 1.1 và hình 1.1 cho thấy, kiểu rừng lá kim là kiểu rừng có
diện tích và tần suất bắt gặp lớn nhất trong khu vực nghiên cứu, chiếm 29,53% diện
tích toàn VQG với tần suất bắt gặp là 146 lần. Tiếp theo là kiểu rừng kín thường
xanh cây lá rộng và Rừng kín thường xanh cây lá rộng, lá kim. Kiểu thảm thực vật
tre nứa có diện tích và tần suất bắt gặp nhỏ nhất với 193,0147ha (chiếm 0,3% diện
tích toàn VQG) và tần suất bắt gặp 6 lần.
2.1.1. Thảm thực vật ở độ cao dưới 1000m
Theo bản đồ thảm thực vật đã xây dựng, ở độ cao dưới 1000m có 8
kiểu thảm thực vật đăc trưng được thể hiện trong bảng :
Bảng 1.2: Thảm thực vật ở độ cao dưới 1000m
%
Tần
%
suất Tần
Diện tích
diện bắt suất
TT Kiểu thảm (ha)
tích gặp bắt
gặp
1 Rừng kín thường xanh cây lá rộng 168,00 3,05 1 2,08
63
Rừng kín thường xanh cây lá rộng, lá
2 249,17 4,52 3 6,25
kim
3 Rừng lá kim 2.371,50 43,02 19 39,58
Rừng thưa cây lá rộng bị tác động

5 95,22 1,73 3 6,25
mạnh
Tổng 5.512,93 100 48 100
HÌNH 2.2: Biểu đồ các kiểu thảm thực vật ở độ cao dưới 1.000m
Từ số liệu bảng 1.2 và hình 1.2 cho ta thấy ở độ cao dưới 1000m với
diện tích 5.512,9272 ha có 8 kiểu thảm thực vật điển hình.
Thảm thực vật rừng lá kim có diện tích lớn nhất 2.317,500 ha, chiếm
64
43,02% tổng diện tích TTV dưới độ cao 1000m. Đây cũng là loại rừng
chiếm ưu thế và có tần suất bắt gặp lớn nhất trong khu vực nghiên cứu ở độ
cao dưới 1000m, với 19 lần bắt gặp và chiếm 39,58% tần suất bắt gặp của
các TTV trong khu vực nghiên cứu. Như vậy có thể thấy, diện tích TTV này
bị phân hóa manh mún, được phân bố chủ yếu ở xã Đưng KNớ và một phần
xã Đạ Nhim.
Trảng cỏ, cây bụi nhân tác có diện tích lớn thứ 2 là TTV trảng cỏ, cây
bụi nhân tác có diện tích 1.244,35ha chiếm 22,57% và có tần suất bắt gặp 17
lần, tương đương 35,42% tần suất bắt gặp dưới độ cao 1000m. Trảng cỏ cây
bụi nhân tác thường xuất hiện trên đất sau nương rẫy bỏ hoang hóa. Kiểu
TTV này phân bố chủ yếu ở xã Đạ Nhim và một phần xã Đưng KNớ. Diện
tích TTV này tương đối lớn, nên cần có biện pháp cải tạo phục hồi.
Rừng hỗn giao cây lá rộng, tre nứa có diện tích 1.201,790 ha chiếm
21,8% tổng diện tích TTV và là rừng có diện tích lớn thứ 3 trong 8 kiểu
rừng ở độ cao
<1000m. TTV này được phân bố hoàn toàn trên xã Đưng KNớ.
Rừng kín thường xanh cây lá rộng, lá kim với diện tích 249,173
chiếm 4,52% tổng diện tích rừng ở độ cao <1000m. Rừng kín thường xanh
cây lá rộng, lá kim là rừng có diện tích lớn thứ 4, tần suất bắt gặp 3 lần và
phân bố trên sườn núi xã Đưng KNớ.
Thảm thực vật tre nứa là TTV có diện tích nhỏ nhất trong khu vực
nghiên cứu dưới độ cao <1000m, phân bố hoàn toàn trên diện tích xã Đạ
Nhim, diện tích 69,0837 chiếm 1,25% tổng diện tích các TTV <1000m.
2.1.2. Thảm thực vật ở độ cao 1.000m – 2.000m
Ở đai độ cao này ghi nhận được 9 kiểu thảm thực vật điển hình:
Bảng 1.3: Thảm thực vật ở độ cao 1.000 – 2.000m
%
Tần
% Tần
65
TT Kiểu thảm Diện tích diện suất
suất
(ha) tích bắt
bắt
gặp
gặp
1 Rừng kín thường xanh cây lá rộng 15.600,94 27,05 54 8,82

2 13.677,65 23,72 89 14,54
kim
3 Rừng lá kim 16.466,48 28,55 127 20,75
5 Rừng thưa cây lá rộng bị tác động mạnh 3.087,61 5,35 89 14,54
8 Rừng trồng thông 3 lá 1.490,68 2,58 32 5,23
Tổng 57.673,55 100 612 100
66
HÌNH 2.3: Biểu đồ các kiểu thảm thực vật ở độ cao 1.000m – 2.000m
Từ bảng 1.3 và biểu đồ ở hình 1.3, ta thấy ở độ cao 1000m - 2000m là

đai phân bố diện tích thảm thực vật lớn nhất trong 3 đai độ cao theo phân
chia của đề tài, với diện tích 57.673,549 ha có đầy đủ cả 9 kiểu thảm thực
vật điển hình.
Thảm thực vật rừng lá kim vẫn là loại rừng có diện tích lớn nhất
16.466,48ha, chiếm 28,55% tổng diện tích TTV ở đai cao này. Đây cũng là
loại rừng chiếm ưu thế và có tần suất bắt gặp lớn thứ 2 trong khu vực nghiên
cứu ở độ cao 1000m – 2000m, với 127 lần bắt gặp và chiếm 20,75% tần
suất bắt gặp của các TTV trong khu vực nghiên cứu. Như vậy có thể thấy
diện tích TTV này bị chia cắt khá nhiều. Chúng phân bố rộng khắp ở tất cả
các xã trong khu vực.
Rừng kín thường xanh cây lá rộng là thảm thực vật có diện tích lớn thứ 2
ở đai độ cao này với tổng diện tích 15.600,94ha, chiếm 27,05% tổng diện
tích TTV. Tần suất bắt gặp kiểu thảm này là 54 lần, chỉ chiếm 8,82% tần
suất bắt gặp của các TTV trong khu vực. Như vậy kiểu rừng này có diện
tích lớn và tập trung ở các xã Đạ Chai, Đạ Nhim và Xã Lát.
67
Kiểu rừng kín thường xanh cây lá rộng, lá kim có diện tích lớn thứ 3
trong đai độ cao này, phân bố chủ yếu ở xã Đạ Chai và Đạ Nhim với tổng
diện tích 13.677,65ha, tần suất bắt gặp 89 lần, chiếm 14,54 tần suất bắt gặp
của các TTV trong khu vực.
Thảm thực vật trảng cỏ, cây bụi nhân tác chỉ chiếm 9,28% diện tích TTV
toàn khu vực (5.352,34ha) nhưng lại có tần suất bắt gặp lớn nhất với 176
lần, chiếm đến 28,76% tần suất bắt gặp các kiểu TTV. Điều này chứng tỏ
kiểu trảng cỏ, cây bụi nhân tác ở đai cao này có tính phân mảnh rất mạnh,
phân bố nhỏ lẻ, rải rác trong toàn khu vực.
Thảm thực vật tre nứa có diện tích nhỏ nhất khu vực với 123,931ha và
cũng là kiểu thảm có tần suất bắt gặp nhỏ nhất ở đai cao này (4 lần).
Như vậy đai độ cao 1.000m – 2.000m có thể coi là đai cao đặc trưng nhất
cho thảm thực vật VQG Bidoup – Núi Bà với sự xuất hiện đầy đủ của cả 9
kiểu TTV điển hình và sự chiếm ưu thế của các kiểu TTV rừng lá kim, rừng
kín thường xanh cây lá rộng và kiểu rừng kín thường xanh cây lá rộng, lá
kim.
2.1.3. Thảm thực vật ở độ cao trên 2.000m
Bảng 1.4: Thảm thực vật ở độ cao trên 2.000m
%
Tần
% Tần
suất
Diện tích suất
diện bắt
TT Kiểu thảm (ha) bắt
tích gặp
gặp
1 Rừng kín thường xanh cây lá rộng 285,67 46,66 1 16,67
2 28,11 2 33,33
172,12
kim
Rừng thưa cây lá rộng bị tác động
3 22,14 1 16,67
68
135,58
mạnh
4 Trảng cỏ, cây bụi nhân tác 18,94 3,09 2 33,33
Tổng 612,32 100 6 100
HÌNH 2.4: Biểu đồ các kiểu thảm thực vật ở độ cao trên 2.000m
Đai độ cao trên 2000m là đai cao có diện tích các thảm thực vật ít
nhất trong 3 đai độ cao ở khu vực, với tổng diện tích 612,3157 ha. Đây cũng
là đai cao bắt gặp ít kiểu TTV nhất do đặc điểm độ cao và khí hậu khác biệt,
kém thuận lợi cho sự phát triển của nhiều trạng thái thực vật. Ở đai cao này
chỉ thấy xuất hiện 4 kiểu TTV với tần xuất bắt gặp cũng rất ít (1-2 lần),
phân bố chủ yếu ở khu vực đỉnh Hòn Giao và Bidoup 2.
Ở đai này thể hiện ưu thế của kiểu thảm rừng kín thường xanh cây lá
rộng, chiếm 46,66% diện tích toàn đai cao với diện tích 285,6730 ha.
Thảm thực vật trảng cỏ, cây bụi nhân tác có diện tích nhỏ nhất (18,9387
ha).
69
2.2. Nhận xét đặc điểm sinh thái chủ yếu VQG Bidoup – Núi Bà
2.2.1. Thực vật

2.2.1.1. Rừng kín thường xanh cây lá rộng
Phân bố ở tất cả các đai độ cao, các xã hầu hết đều có sự che phủ của
kiểu rừng này. Lượng mưa 2.300mm - 3.000mm/năm, độ ẩm từ 89% - 95%,
được đặc trưng bởi các họ: họ dẻ (Fagaceae) họ chè (Theaceae), họ Thích
(Aceraceae), họ Re (Lauraceae), họ Ngọc Lan (Magnoliaceae), họ Đỗ Quyên
(Ericaceae), họ Hồi (Illiciaceae), họ Hoa Hồng (Rosaceae), họ Thông
(Pinaceae), họ Kim Giao (Podocarpaceae), họ Hoàng Đàn (Cupressaceae).
Đặc trưng cấu trúc của thảm thực vật và thành phần loài được xác
định và tổng hợp trên cơ sở phân tích một số khu vực rừng trên các phần
khác nhau của sườn có cùng hướng phơi. Sự khác nhau của rừng là bởi
thành phần loài với sự vượt trội của loài này hay loài khác, còn cấu trúc
không gian thì ít có sự khác biệt. Cấu trúc thảm thực vật rừng kín thường
xanh cây lá rộng thường gồm 3 tầng cây gỗ điển hình, trong đó tầng 1 và
tầng 3 hình thành rõ nét, tầng 2 có tính phân mảnh.
70
HÌNH 2.5: Thảm thực vật rừng kín thường xanh cây lá rộng trên sườn dốc ở độ cao
1.500 – 1.600m
Nguồn: Nguyễn Đăng Hội, Kuznetsov

A.N
Tầng 1 cao 15 – 23m, đôi khi đạt 25m. Tán lá dày sít, tiếp xúc nhau,
hình ôvan, đôi khi hình trụ hay hình ôvan dẹt, bán kính tán phổ biến từ 2 –
4m, hiếm khi đạt 5 – 6m. Đường kính thân 60 – 80cm, một vài cây đường
kính đến 100cm. Phần gốc có rễ bạnh vè không lớn. Bào tử nấm nhầy khá
phổ biến trên thân cây, phần gốc do những tổn thương khác nhau tạo thành
nhiều hốc rỗng và vết nứt. Rất nhiều cây thuộc họ Dẻ Fagaceae trên thân có
các vết loét hoại tử. Thân cây thường cong, vặn.
Ghi nhận được sự hiện diện phần lõi của nhiều gốc cây chết, cao khoảng
3m và các đoạn thân gỗ còn sót lại nằm trên mặt đất.
Trên bề mặt đất phủ lớp lá rụng mới. Dấu hiệu cho thấy lá rụng nhiều
nhất vào tháng 12 và tháng 1 năm sau. Lớp lá rụng dày khoảng 5cm, lá nằm
trong lớp thảm rụng chủ yếu từ các cây thuộc họ Dẻ Fagaceae. Lớp phía
dưới của thảm rụng ẩm, có rất nhiều động vật đất không xương sống, trong
đó đặc biệt là nhóm Mọt ẩm Oniscidae.
Chiếm số lượng nhiều nhất trong thảm cây là các đại diện thuộc họ
Dẻ như Lithocarpus sp., Quercus sp., Castanopsis sp., Gặp phổ biến là
Elaeocarpus spp. (Elaeocarpaceae), Schima sp. (Theaceae), Michelia sp.
(Magnoliaceae), Calophyllum sp., Garcinia sp. (Clusiaceae), Cinnamomum
sp. Litsea sp. (Lauraceae), Exbucklandia sp. (Hamamelidaceae),
Podocarpus imbricatus (Podocarpaceae), Craibiodendron sp. (Ericaceae),
Illicium sp. (Illiciaceae), gặp đơn lẻ là Rhodoleia sp. (Rhodoleiaceae),
Endospermum sp. (Euphorbiaceae).
Tầng 2 cao 10 – 14m. Trong khoảng độ cao này ghi nhận được sự
xuất hiện các loài Podocarpus neriifolius (Podocarpaceae), Diospyros sp.
71
(Ebenaceae), Mitrephora sp. (Annonaceae), Ostodes sp. (Euphorbiaceae),
Gen. sp. (Rubiaceae), Acer sp. (Aceraceae), Schefflera sp. (Araliaceae).
Tầng 3 cao đến 4m. Chiếm ưu thế là loài Pinanga sp. Bên cạnh còn
có những cây thân gỗ thường gặp là Ardisia sp. (Myrsinaceae), Lasianthus
sp., Psychotria sp. (Rubiaceae), Illicium sp. (Illiaceae). Ngoài ra còn gặp
Maesa sp. (Myrsinaceae), Eurya sp. (Theaceae), Glochidion sp.
(Euphorbiaceae).
Độ che phủ của các loài thân thảo từ 10 đến 20%. Dưới tán rừng, loài
cỏ chiếm ưu thế là Strobilanthes sp. (Acanthaceae). Tại những chỗ nhiều
bóng râm và ẩm gặp rất nhiều Selaginella sp. (Selaginellaceae). Thường gặp
Asplenium normale (Aspleniaceae), Peliosanthes sp. (Convallariaceae), cf.
Alpinia (Zingiberaceae). Gặp đơn lẻ có Curculigo sp. (Hypoxidaceae),
Pandanus sp. (Pandanaceae). Dọc bờ các khe, suối thấy Forrestia mollisima
(Commelinaceae), cũng bắt gặp loài địa lan kích thước lớn Calanthe sp.,
Phajius sp; các loài dương xỉ Marattia pellucida
(Marattiaceae), Diplazium sp. (Aspleniaceae) và Angiopteris sp.

(Angiopteridaceae). Loài dương xỉ thân gỗ Cyathea cf. barometz
(Cyatheaceae) chỉ thấy tập trung ở các dòng suối có nước chảy thường
xuyên, với độ cao của thân 2 – 3m.
Các loài dây leo thường gặp ở đây là Mucuna gigantea (Fabaceae),
Gnetum sp. (Gnetaceae), Ventilago sp. (Rhamnaceae), Smilax sp.
(Smilacaceae), Embelia sp. (Myrsinaceae), Calamus sp. (Palmae) và một số
loài thuộc họ Menispermaceae, Arocynaceae. Những loài dây leo có kích
thước lớn nhất trong số vừa nêu trên thuộc Chi Gnetum và Mucuna có đường
kính thân tới 15 – 20cm. Calamus sp. cũng là dây leo lớn, đường kính có thể
tới 7cm. Các loài thuộc họ Cau dừa chiếm khoảng không gian có độ cao
không vượt quá 4m.
Các loài bì sinh chủ yếu là dương xỉ Aglaomorpha coronas
(Polypodiaceae), số lượng khá nhiều và có mặt trên thân cây từ độ cao 2m
72
trở lên và ở trên các tán lá của phân tầng 1 và 2. Loài Asplenium nidus
(Aspleniaceae) mọc trên thân từ gốc đến độ cao 10m, tuy nhiên độ cao thích
hợp khoảng 6m. Trên các cụm dương xỉ Aglaomorpha thường xuất hiện các
loài Ophioglossum sp. (Ophiglossaceae) và Vittaria sp. (Vittariaceae). Lá
lược của các loài dương xỉ này thường đạt tới độ dài 120cm.
Bên cạnh đó, tại khu vực sườn thoải ở độ cao 1.850m và giông núi ở
độ cao 2.000m rừng cũng có cấu trúc khá tương đồng, gồm 3 tầng đặc trưng
(Hình 3.8 và 3.9).
HÌNH 2.6: Thảm thực vật khu vực sườn thoải ở độ cao 1.850m
HÌNH 2.7: Thảm thực vật trên giông núi cao 2.000m
Nguồn: Đa dạng sinh học và đặc trưng sinh thái VQG Bisoup - Núi Bà;
Nguyễn Đăng Hội, Kuznetsov A.N
73
2.2.1.2. Rừng kín thường xanh cây lá rộng, lá kim
Phân bố chủ yếu trên núi trung bình và núi cao, ở đai độ cao trên
1.000m, càng lên cao càng thường gặp. Đặc biệt là các vùng núi cao trên
1.600m. Các loài chủ yếu của cây hạt trần là Thông hai lá dẹt (Ducampopinus
krempfii) thuộc họ Pinaceae, Thông năm lá (Pinus dalatensis), Pơmu (Fokienia
hodginsii), Hồng Tùng (Dacrydium pierrei) và một số loài cây lá kim khác hỗn
giao với cây lá rộng. Đây là những kiểu rừng nguyên sinh rất đặc biệt, rất có ý
nghĩa về môi trường, được trải trên địa hình núi và núi cao rộng lớn, là đầu
nguồn của nhiều dòng chảy, nhiều con sông quan trọng.
Rừng kín thường xanh cây lá rộng, lá kim có diện tích 14.098,947 ha chiếm
22,10% tổng diện tích VQG Bidoup - Núi Bà. TTV có diện tích lớn thứ 3 so với
9 kiểu thảm chính tại khu vực nghiên cứu và cũng là một đặc trưng của VQG
Bidoup – Núi Bà. TTV rừng kín thường xanh cây lá rộng, lá kim phân bố phần
lớn trên xã Đạ Nhim, Đạ Chai và rải rác trên xã Lát và xã Đưng KNớ, một phần
nhỏ nằm trên thị trấn Lạc Dương.
Cấu trúc thảm thực vật rừng hỗn giao cây lá rộng, lá kim thường gồm 3 tầng
cây gỗ.
HÌNH 2.8: Rừng hỗn giao cây lá rộng, lá kim ở độ cao 1.800-1.850m
74
Nguồn: Nguyễn Đăng Hội, Kuznetsov A.N
Tầng 1 với sự tham gia vào quần xã của nhóm các cá thể Thông lá dẹt, cao
20 - 25m, đường kính thân 50 - 80cm. Thân cây thẳng, rễ bạnh vè kích thước
nhỏ ở phần gốc. Tán lá dày, rậm, hình dạng bất đối xứng. Bán kính tán lá 2 –
5m. Ưu thế trội loài trong phân tầng không thể hiện rõ rệt. Những loài cơ bản
tham gia vào phân tầng gồm: Lithocarpus sp. (Fagaceae), Elaeocarpus spp.
(Elaeocarpaceae), Litsea sp, Cinnamomum sp. (Lauraceae), Manglietia sp.
(Magnoliaceae), Fokienia hodginsii (Cupressaceae), Illicium sp. (Illiciaceae),
Symingtonia sp. (Hamamelidaceae), Calophyllum sp. (Clusiaceae), Syzygium
sp. (Myrtaceae). Gặp đơn lẻ các cá thể kích thước lớn Thông nàng Podocarpus
imbricatus (Podocarpaceae).
Tầng 2 có tính phân mảnh, cao 12 – 16m. Đại diện của phân tầng gồm các
loài: Garcinia sp. (Clusiaceae), Diospyros sp. (Ebenaceae), Quercus spp.
(Fagaceae), Podocarpus neriifolius (Podocarpaceae), Archidendron sp.
(Fabaceae).
Tầng 3 khá phát triển, cây đạt độ cao 2 – 3m. Thường gặp là các loài
Lasianthus sp. (Rubiaceae), Ardisia sp. (Myrsinaceae), Illicium sp. (Illiciaceae)
và cf. Oxyspora (Melastomataceae).
Độ che phủ của tầng thân thảo 30 – 70%, vượt trội là Selaginella sp.
(Selaginellaceae) và dương xỉ Asplenium normale (Aspleniaceae). Gặp đơn lẻ
cá thể loài Adiantum sp. (Adiantaceae) và Chirita sp. (Gesneriaceae).
Điều kiện thuận lợi cho các loài thân thảo sinh trưởng, phát triển là ven các
dòng suối có nước chảy quanh năm. Gần các suối nước, ở một khoảng cách
nhất định, trên nền đất ẩm ướt là Penthaphragma sp. (Pentaphagmataceae) và
Phyllagatis sp. (Melastomataceae). Dọc suối rất nhiều đại diện thuộc họ
Urticaceae, Commelinaceae, Acanthaceae, Orchidaceae. Dương xỉ thân gỗ
Cyathea sp. (Cyatheaceae) cũng có mặt với chiều cao đạt 1 – 3m. Nhiều cá thể
dương xỉ lớn Marattia sp. (Maratiaceae), gặp đơn lẻ cá thể loài Angiopteris sp.
75
(Angiopteridaceae). Đã ghi nhận được trên một sườn dốc phía đông của mạch
núi chính, độ cao gần 1.900m, độ dốc hơn 300, trong lòng một con suối có nước
chảy thường xuyên trông giống kiểu hẻm núi (vách suối dựng đứng) một vài cá
thể Angiopteris sp. (lá lược dài 2 – 2,5m) và rất nhiều cá thể Marattia sp. ở các
độ tuổi khác nhau. Trước đó, Angiopteris sp. chỉ gặp trong rừng, trên bờ suối ở
độ cao 1.550m, tại các sinh cảnh ẩm khác trong khoảng độ cao từ 1.500 –
1.800m không thấy loài cây này xuất hiện.
Bên cạnh đó, trong khu vực còn có nhiều đơn vị thảm thực vật rừng hỗn
giao cây lá rộng, lá kim với những loài lá kim có kích thước lớn, là tầng vượt
tán trong cấu trúc thảm thực vật như Du sam núi đất Keteleeria evelyniana
(Pinaceae), Thông nàng Podocarpus imbricatus (Podocarpaceae), Thông Đà lạt
Pinus dalatensis và Thông lá dẹt Pinus krempfii.
2.2.1.3. Rừng lá kim
Rừng lá kim có diện tích 18.837,98 ha, chiếm 29,53% tổng diện tích
VQG. Đây là rừng có diện tích lớn nhất VQG Bidoup - Núi Bà.
Rừng lá kim ở VQG Bidoup - Núi Bà chủ yếu là Thông 3 lá Pinus kesiya
(Pinaceae), chúng chiếm ưu thế tuyệt đối, hình thành nên những cánh rừng
độc đáo nhất và rộng lớn nhất trong cả nước. Đặc điểm của kiểu rừng này
chủ yếu là Thông đơn tầng, thưa. Thông có chiều cao 16 – 22m, đường kính
thân 20 – 50cm. T, hình lá cờ, chiều dày tán theo thân 2 – 6m, bán kính 2 –
4m. Cành phát triển mạnh theo chiều ngang. Trên thân có nhiều địa y. Tán
cây thường tiếp xúc, thậm chí đan xen nhau.
Ở nhiều khu vực trên thân cây ở độ cao đến 1m còn dấu vết sự tác động
của lửa rừng. Trong thành phần cây gỗ, có những cá thể đã chết khô với lớp
vỏ đã bị phân huỷ. Đã quan sát thấy bắt đầu có sự hoạt động của côn trùng
cánh cứng trên thân cây. Tỷ lệ cây khô chiếm khoảng 10% số cá thể. Không
quan sát thấy hốc rỗng ở phần gốc các thân cây chết.
Đã quan sát thấy nhiều cá thể thông non (cả những cá thể mới nảy mầm)
76
phát triển trên mặt đất và trên thân các cây bị đổ.
HÌNH 2.9: Rừng Thông 3 lá Pinus kesiya trên giông núi, cao 1.530m
Nguồn: Nguyễn Đăng Hội, Kuznetsov A.N.

Tầng 2 về cơ bản có tính phân mảnh, một số nơi phát triển tốt. Trong số
cây tham gia lập tầng tán, ưu thế thuộc về loài Lionia ovalifolia (Ericaceae).
Chiều cao cây 2
5m (cá biệt 7m), đường kính thân 7 – 12cm (đôi khi 30cm), bán kính tán
1,5 – 3m. Cành nhánh cong queo. Tại thời điểm khảo sát (tháng 4), lá rụng
nhiều. Trên tán của nhiều cá thể đó ghi nhận sự nảy chồi với các búp lá non. Ở đây
cũng có sự hiện diện của loài Schima wallichii (Theaceae), cao đến 8m, đường kính
thân 40cm. Tán cây dày, hình ôvan, bán kính 1,5m. Vào thời gian tháng 4, tháng 5,
đang diễn ra sự kết trái, đồng thời cũng quan sát thấy những cá thể đang ra hoa; Bên
cạnh đó, trong phân tầng còn có Lindera sp., Cinnamomum sp. (Lauraceae), Euodia
sp. (Rutaceae) và Myrica esculenta (Myricaceae). Tầng 3 khá đơn giản, với các loài
đại diện như Melastoma sp. (Melastomataceae) cao 2m, cf. Mallotus (Euphorbiaceae)
cao 1,5m.
Tầng thân thảo dưới tán phát triển khá tốt, độ cao có thể đạt tới 90cm, ở một
vài nơi đến 120cm. Tầng thân thảo có thể được chia ra một số tầng. Tuy vậy, ở
đây chúng tôi mô tả chung cho lớp phủ thân thảo mà không đề cập nhiều tới
những yếu tố thành phần. Độ che phủ đến 100%. Những loài ưu thế thuộc về họ
77
Gramineae, có thể độ cao đạt 120cm, đó là Arundinaria setosa, Imperata
cylindrica, Miscanthus sp. Dương xỉ có loài Brainea insignis – thường mọc
nhành nhóm, vào thời gian này, cây đang ra những phiến lá “lược” non;
Woodwardia japonica, Cibotium barometz
– với những cá thể có phiến lá dài tới 2,5m, Diplopterygium cf. blotiana,
Gleichinia trencata; đôi khi những khóm đơn trội được hình thành bởi loài
Crypsinus trilobus (Polypodiaceae) – là loài bì sinh tiềm năng. Ngoài ra, ở
đây còn có các loài thân thảo Lycopodiella cernua (Lycopodiaceae),
Dianella nemorosa (Phormiaceae), Selaginella sp. (Selaginellaceae),
Utricularia cf. evrardii (Utriculariaceae), Gentiana cf. loureirii
(Gentianaceae).
Đất có thành phần thịt nặng, hầu như không có tầng mùn. Trong
trường hợp này, lớp diệp thạch có thế nằm ngang và gần bề mặt, vì vậy nước
mưa khí quyển chủ yếu chảy theo bề mặt sườn.
Trên giông núi, giữa những “đồi” với sự thành tạo rừng thông 3 lá là
ưu thế của các loài lá rộng, đồng thời cũng ghi nhận được loài Dacrydium
elatum (Podocarpaceae), Plectocomia elongata, dương xỉ thân gỗ Cyathea
sp.
2.2.1.4. Rừng hỗn giao cây lá rộng, tre nứa
Kiểu rừng này có diện tích không lớn, chủ yếu phân bố ở phía Tây và
Tây Nam của VQG.
Thực chất, thảm cây gỗ có cấu trúc đơn tầng (các tầng không phân
hóa rõ rệt). Tuy vậy, cũng có thể tạm chia thành 2 phân tầng: Phân tầng 1
phát triển tốt; phân tầng 2 có tính phân mảnh. Phân tầng trên cao 8 – 14m,
đường kính thân cây 5
– 20cm, phổ biến là 10 – 15cm, cá biệt có cá thể đường kính tới 60cm. Thân
cây thường ở thế nghiêng, cong queo, nhưng cũng có những cây thân thẳng.
Thân cây ít tập trung. Trên thân cây, từ gốc lên đến tán hệ rêu phát triển
78
mạnh. Phần gốc cây có nhiều rễ chồi lên khỏi mặt đất và rễ bạnh vè nhỏ.
Tán lá thường dày đặc (bán kính 0,5 – 1,5m), đan xen hoặc tiếp xúc nhau.
Độ dày của tán 1 – 2m. Ưu thế trội của loài không rõ ràng. Tham gia vào tổ
thành loài của tầng 1 có: Castanopsis sp., Lithocarpus sp. (Fagaceae),
Calophyllum sp., Garcinia sp. (Guttiferae), Elaeocarpus spp.
(Elaeocarpaceae), Cinnamomum sp., Neolitsea sp. (Lauraceae),
Dendropanax sp., Trevesia sp., Schefflera sp. (Araliaceae), Rhododendron
spp. (Ericaceae), Thea sp., Camellia sp., Schima sp., Ternstroemia sp.,
Eurya sp. (Theaceae), Manglietia sp., Michelia sp. (Magnoliaceae), Illicium
sp. (Illiciaceae), Podocarpus neriifolius (Podocarpaceae), Archidendron sp.
(Fabaceae), Symingtonia populnea (Hamamelidaceae), Syzygium sp.
(Myrtaceae). Các loài của tầng 2 (dưới) có Marrumia muscosum
(Melastomataceae), Ardisia sp. (Myrsinaceae), Euodia sp. (Rutaceae),
Lasianthus sp. (Rubiaceae). Độ cao các cây của tầng 2 trong khoảng 1,5
– 3m, đường kính thân cây 20 – 40cm.
Dây leo khu vực này có các đại diện: Embelia sp. (Myrsinaceae), Smilax
sp. (Smilacaceae), Piper sp. (Piperaceae), Luvunga sp. (Rutaceae), Gen. sp.
(Apocynaceae).
Thực vật bì sinh khá phong phú, với các loài đại diện thuộc về họ
Orchidaceae (Chi Coelogyne, Dendrobium), Dương xỉ Elaphoglossum sp.
(Lomariopsidaceae) và các loài dương xỉ vảy nhỏ thuộc họ
Hymenophyllaceae.
Tầng thân thảo phát triển tốt với ưu thế là các loài tre nứa (mức độ che
phủ đạt tới 80%); Trong tầng này còn thấy xuất hiện các loài như:
Argostemma uniflorum, Hedyohtis spp., Ophiorrhiza sp. (Rubiaceae),
Chirita cf. annamensis, Slackia tonkinensis (Gesnericeae), Dianella
nemorosa (Phormiaceae), Pentaphragma gamopetalum
(Pentaphragmataceae), Calanthe sp. (Orchidaceae), Carex sp. (Cyperaceae),
Gentiana sp. (Gentianaceae), Polygala sp. (Polygalaceae), Selaginella sp.
79
(Selaginellaceae); những đại diện của họ Zingiberaceae (cf. Alpinia, cf.
Globba), cùng các loài dương xỉ thuộc chi Adiantum, Osmunda , Diplasium.
Đôi khi, trên mặt đất xuất hiện loài dương xỉ bì sinh Elaphoglossum sp.
2.2.1.5. Rừng thưa cây lá rộng bị tác động mạnh
Kiểu rừng này có cấu trúc chưa ổn định, phân bố ở phần Tây, khu
trung tâm và các khu quần cư trong khu phục hồi sinh thái và các khu bảo
vệ nghiêm ngặt.
Thảm thực vật có sức sống tốt, gồm có 4 tầng. Tầng trên cùng (tầng vượt
tán) gồm có các đại diện Pinus dalatensis, (Pinaceae) Dacrydium ellatum,
Podocarpus imbricatus (Podocarpaceae). Đã ghi nhận được một số điểm ưu
thế rõ rệt thuộc về P. dalatensis và D. ellatum; Podocarpus imbricatus bắt gặp
đơn lẻ; ở một số địa điểm khác ưu thế lại thuộc về nhóm P. dalatensis và P.
imbricatus. Chiều cao phân tầng 27 – 31m, đường kính thân 40 – 80cm. Những
loài lá rộng trong phân tầng có đại diện của Manglietia chevalieri (Magnoliaceae),
Carpinus poilanari (Betulaceae) và những cá thể thuộc họ Fabaceae. Khoảng cách
các cây dao động từ 4 – 7m. Tán cây tiếp xúc nhau, bán kính tán 2 – 4m, độ dày
dọc theo thân 4 – 6m. Phần gốc của nhiều cây chồi lên bề mặt đất và làm nổi cả rễ,
phân bố rộng ra xung quanh 3 – 5m, tương ứng với đới phân bố hệ rễ của cây.
Thân cây được bao phủ bởi lớp rêu và dương xỉ vảy, đạt đến độ cao 10m của thân.
Tầng 2 phân mảnh. Cao 20 – 25m, đường kính thân 20 – 30cm. Khoảng cách
cây 8-20m. Tán lá phẳng, hình bán cầu, bán kính tới 4m. Trong tầng có các đại
diện: Acer campbelii (Aceraceae), Symingtonia populnea (Hamamelidaceae),
Schima wallichii (Theaceae), Calophyllum sp. (Guttiferae), Diospyros sp.
(Ebenaceae), cf. Aglaia (Meliaceae).
Tầng 3 gồm các cây gỗ có chiều cao đến 12m, đường kính thân 7 –
12cm, tán dạng hình trụ và phẳng, bán kính 1,5 – 3m, đôi khi tiếp xúc nhau.
Thành phần của phân tầng gồm: Baccaurea ramiflora (Euphorbiaceae),
Podocarpus neriifolius (Podocarpaceae), Syzygium sp. (Myrtaceae),
Cinnamomum sp. (Lauraceae), Garcinia sp. (Guttiferae), Euodia sp.
80
(Rutaceae), Dendropanax sp. (Araliaceae), Gen. sp. (Annonaceae), Gen. sp.
(Rubiaceae).
Tầng 4 cao đến 2,5m, đường kính thân cây dao động trong khoảng 1,5 –
2m, gồm Poilannammia costata, Pseudodissochaeta septentrionalis
(Melastomataceae), Ardisia sp. (Myrsinaceae), Lasianthus spp. (Rubiaceae).
Dây leo chủ yếu thuộc loài Gnetum sp. (Gnetaceae), Calamus spp. (Palmae),
Smilax sp. (Smilacaceae), Medinilla pterocaula (Melastomataceae).
Thực vật bì sinh là những loài lan thuộc chi Pholidota, Eria, Cymbidium;
dương xỉ Asplenium nidus (với lá lược dài 80 – 120cm) và Elaphoglossum
sp. Thực vật bán bì sinh Vaccinium sp. (Ericaceae) phát triển trên thân các
cây gỗ.
Tầng thân thảo có độ che phủ khoảng 10%. Thành phần chủ yếu là các
loài dương xỉ Plagiogyra cf. stenoptera, Pronephrium sp. Bên cạnh còn có
Alpinia sp. (Zingiberaceae), Argostemma sp. (Rubiaceae), Calanthe sp.,
Cymbidium sp. (Orchidaceae), Dianella nemorosa (Phormiaceae), Carex sp.
(Cyperaceae), Strobilanthes sp. (Acanthaceae), Selaginella sp.
(Selaginallaceae). Đặc biệt, ở phần địa hình thấp phía dưới thảm thân thảo
được thành tạo từ những khóm Pandanus sp. (Pandanaceae). Đường kính
khóm đến 10m, cao 3,5m, đường kính thân ở phần gốc 10 – 12cm.
Trên mặt đất, lớp thảm rụng khá phong phú, gồm lá và quả Thông 5 lá.
Trong khi cây mạ và cây non của Pinus dalatensis chỉ gặp đơn lẻ thì
Podocarpus imbricatus lại phong phú, còn của Dacrydium elatum rất ít gặp.
2.2.1.6. Thảm thực vật tre nứa
Kiểu rừng này chỉ chiếm một diện tích rất nhỏ 193,0147ha, chiếm 0,3%
diện tích toàn VQG. Phân bố ở độ cao 800- 1.200m, đặc trưng bởi các loài:
Le Núi Dinh (Oxynanthera dinhensis), Lồ Ô (Bambusa balcoa), cùng với
các loài cây gỗ như:Mạ sưa (Helicia cochinchinensis), Chẹo (Engelhardtia
wallicluana). Mật độ tre nứa khoảng 5.000 - 6.000 cây/ha. Chiều cao 8-
10m. Tái sinh cây gỗ lá rộng rất yếu, do lớp thảm mục là lá tre nứa rất dày.
81
Chúng phân bố trên đỉnh núi ở gần trạm Yang li và dọc theo nhánh sông
Krông Knô và sông Đak Đom, trên đá có nguồn gốc Granit, hoặc phù sa
mới.
2.2.1.7. Trảng cỏ, cây bụi nhân tác
Kiểu thảm này được bởi các loài cây như: Cỏ tranh (Imperata
cylindrinca), Đót (Thysanolaena maxima) và các loài thuộc các họ như: Cúc
(Asteraceae), Ô rô (Acanthaceae), Cà phê (Runbiaceae); các loài điển hình
như: Sim (Rhodomyrtus tomentosa), Chè vè (Miscanthus floribunda), Sầm
(Memecylon spp.), Mua (Melastoma spp.), Đom đóm (Alchornea
tiliaefolia), Cỏ tranh (Imperata cylindrica), Chít (Thysanolaena maxima),
Cỏ lào (Eupatorium odoratum), Lách (Saccharum spontaneum)...
2.2.1.8.Rừng trồng Thông 3 lá
Rừng trồng trong VQG có diện tích 1.490,68ha, được trồng từ

chương trình phục hồi sinh thái với loài cây chính là Thông ba lá (Pinus
kesiya).
2.2.1.9. Cây trồng nông nghiệp
Đất nông nghiệp chủ yếu là đất nương rẫy của dân, diện tích này nằm rải rác
quanh Vườn tại những khu vực gần các khu dân cư là hậu quả của hiện
tượng xâm canh lấy đất sản xuất, mà trên thực tế không phát hiện hết được,
chỉ bằng công nghệ ảnh viễn thám mới khẳng định được. Thảm cây nông
nghiệp gồm rất nhiều loài như: bắp, mì, lúa, cây ăn quả, cây công nghiệp...
2.2.2 Hệ sinh thái động vật:
82
Kết quả điều tra được 208
loài, 81 họ, thuộc 27 bộ
Chiếm 65% tổng số loài
trong khu vực được ghi
trong danh mục các loài
động vật quý hiếm ban hành
kèm theo Nghị định số
48/2002/NĐ-CP ngày
22/04/2002 của Chính phủ.
Có 36 loài chiếm 17,31%
tổng số loài trong khu vực
được ghi trong sách Đỏ Việt
Nam 2000. Có 26 loài chiếm
12,5% tổng số loài trong khu
vực được ghi trong danh lục
sách Đỏ IUCN 2000 như Cu
li nhỏ Nycticebus pygmaeus, Chà vá chân đen Pygathrix nigripes, Vượn đen má
hung Hylobates gabriellae, Gấu chó Ursus malayanus, Gấu ngựa Ursus thibetanus,
Báo lửa Catopuma temminckii, Voi Elephas maximus, Sói lửa Cuon alpinus, Bò tót
Bos gaurus, Trâu rừng Bubalus arnee, Sơn dương Naemorhedus sumatraensis, Hổ
Panthera tigris.
Các loài đặc hữu: Về Chim có

17 loài tiêu biểu là Mi
langbian Crocius langbianus,
Khướu đầu đen Garrulax
milleti, Sẻ thông họng vàng
83
Carduelis monguilloti, Gà lôi trắng Lophura nycthemera, Trĩ sao Rheinartia
ocellata,..
Ngoài ra còn có ếch ma cà rồng bay, sở dĩ được gọi là ếch ma cà rồng bay là vì
nòng nọc của loài ếch này có 2 răng nanh.
2.3. Nhận xét chung về sinh thái và sự phân tầng trong khu rừng trong Vườn
quốc gia Bidoup.
Vườn quốc Bidoup Núi Bà lấy tên từ 2 núi cao nhất của cao nguyên Langbiang,
diện tích 70.078 ha tương đương Singapore,vị trí địa lý khởi nguồn của 2 hệ thống
sông lớn. Trải dài từ độ cao 600m đến 2000m, đa dạng sinh thái và đa dạng loài. Đa
dạng sinh thái, nhất là loại rừng lá kim, thông, ở Lâm Đồng có trên 540000 ha thông
3 lá phân bố nhiều nhất trên thế giới, rừng kín thường xanh, rừng hỗn giao cây lá
rộng lá kim, hỗn giao lá rộng tre nứa, kiểu xavan tập trung nhiều thú ăn cỏ ăn thịt.
Đa dạng loài, đầu tiên đa dạng thực vật có mạch, có 1962 (1/6 trên thế giới) ở
Bidoup, đa dạng về cây lá kim ở Việt Nam 31-33 loại ở Bidoup có 14 loại.
2.4. Cách làm ô tiêu chuẩn và báo cáo đã học được.
 Đường kính thân:

c
D= =14.55
3.1416
 Thể tích
V= D∗H∗f∗0.45 =76.28
 Sinh khối
84
R=G∗H∗f∗0.45 =109.02
Đường kính
Cây Phẩm Chất Chu vi (C) Cao(H) tán G=C
1 Chân chim B 137 19 4.5 33.91
2 Sến núi A 30 9 1.5 16.06
3 Dẻ cọng mảnh A 45 12 1 21.42
4 Dẻ cọng mảnh A 36 11 1.5 19.63
5 Dẻ Rừng B 23 7 1 12.49
6 Dổi Hóc Sơn B 50 13 2.5 23.20
7 Dổi Hóc Sơn B 24 10 1 17.85
8 Dổi Hóc Sơn B 30 13.5 1 24.09
Cát mộc Việt
9 B 27 8.5 2
Nam 15.17
10 Sồi Braian A 126 21 5 37.48
11 Thích núi cao B 25.5 9 2 16.06
12 Mỡ B 24.5 8.5 1 15.17
13 Dẻ Móc C 68 9 1 16.06
14 Sồi Lĩnh C 28 8.5 2 15.17
15 Cọng Mảnh A 51 13 2.5 23.20
16 Dẻ Móc C 28 11 2 19.63
17 Dẻ Móc A 79 18 3 32.13
18 Sồi Lĩnh B 24.5 10 2.5 17.85
19 Sồi Lĩnh B 30 12 2 21.42
20 Sồi Lĩnh A 28 10 1.5 17.85
Tổng 914.5 233 40.5 415.9
Trun 45.725 11.65 2.025 20.79
85
g
bình
cộng
86
CHƯƠNG III: CÔNG TY RAU SẠCH Ở ĐÀ LẠT
3.1. Nguồn gốc và phân loại của cây trồng

3.1.1. Trung tâm khởi nguyên (Center of origin): xuất xứ của những loại cây trồng.
 Là 1 khu vực địa lý. Ở đó, 1 nhóm thực vật đầu tiên phát triển. Rồi những
thực vật này có tập tính đặc biệt của nó. Từ những trung tâm khởi nguyên
có 1 quá trình du nhập tới những nơi khá, nước khác.
 8 trung tâm khởi nguyên:
- South Mexican and Central American Center
- South American Center
- Mediterranean Center
- Middle East
- Ethiopia
- Central Asiatic Center
- Indian Center
- Chinese Center
HÌNH 3.1: Sơ đồ trung tâm khởi nguyên trên thế giới
87
Ở đó là những nơi vị trí trung tâm trong sơ đồ thế giới. Ở những nước khác có quá
trình du nhập và thuần hóa khí hậu ở nước bản địa như là ôn đới, nhiệt đới, thành
nước mình.
3.1.2. Phân loại cây trồng:

- Họ sẽ phân loại theo nhiều cách khác nhau.
- Dựa theo cây trồng như là: nguồn gốc, đặc điểm, sản phẩm (thương mại hóa),
bộ phận sử dụng (lấy lá, thân, …), tùy theo mùa vụ (thu, đông, …), chu kỳ
sống, yêu cầu trồng trọt, và tính chất sử dụng.
3.1.2.1. Phân loại theo nguồn gốc:

Cây bản địa (Native crops): câu được trồng trong giới hạn địa lý khu
vực quốc gia
Cây ngoại lai (Exotic or Introduced crops): những loại cây trồng du
nhập từ những nước khác.
3.1.2.2. Phân loại theo đặc tính thực vật học:
3.1.2.3. Phân loại theo đặc tính sinh vật học:

Đặc biệt: ở Genus (Chi), Species (Loài) thì phải ghi in nghiệng.
88
=> Còn có phân loại dưới Loài (Species) là Thứ (Variety). (vd: Lilium brownii var.
Viridulum)
Plant variety (law): Luật lệ này không phải là thuật ngữ trong phân loại học.Khi
người nông dân người ta chọn lọc ra hoặc lai tạo được 1 loài thực vật mới muốn bảo
hộ về giống đó, sản phẩm chính chủ, người dân đi đăng ký bản quyền để không ai
lấy giống đó.
3.1.2.4. Phân loại theo theo chu kỳ sống của cây:

Cây nhất niên (Annual plants)/ cây hằng niên : loại cây trồng thời gian sinh trường
của nó trong khoảng 1 mùa vụ hoặc trong 1 năm
Cây nhị niên (Biennial plants): mất thời gian 2 năm hoàn thành chu kỳ sống của nó
Cây đa niên (Perennial plants): trên 2 năm từ 3 năm đến hơn
89
3.2. Điều kiện sinh lý sinh thái
Đà Lạt là một thành phố tỉnh lỵ của tỉnh Lâm Đồng, thuộc Tây Nguyên, Việt
Nam. Từ xa xưa, nhắc đến Đà Lạt, người ta nghĩ ngay đến một nơi có khí hậu lý
tưởng, mát mẻ và ôn hòa. Thời tiết thích hợp cùng với đất đai màu mỡ, Đà Lạt là
một nơi lý tưởng để trồng các cây nhiệt đới, canh tác rau, một số loại rau như cải
bắp, cải thảo, xà lách…
Nằm trên độ cao 1.500m so với mặt nước biển, được bao quanh bởi những
dãy núi cao, tổng lượng bức xạ mặt trời của Đà Lạt (114,8 Kcal/cm2/năm) chính là
nguồn năng lượng cho quá trình trao đổi nhiệt, ẩm… mang lại nền nhiệt độ thấp,
tương đối ôn hòa, cho phép nuôi trồng quanh năm các loại cây trồng á nhiệt đới.
Bên cạnh đó, nhân tố hoàn lưu khí quyển đã quyết định thời tiết trong năm của Đà
Lạt với hai mùa nắng và mưa rõ rệt từ tháng 4 đến tháng 11 và những tháng còn lại.
Đặc trưng chính của khí hậu Đà Lạt là nền nhiệt độ thấp (trung bình 18 độ C), biên
độ nhiệt giữa ngày và đêm khá lớn (9 độ C); mùa mưa bắt đầu từ giữa tháng 4 và
kết thúc vào tháng 11, trong đó hai tháng 4 và 11 là quãng thời gian giao mùa; trong
mùa mưa, độ ẩm tương đối đạt trên 85%, mùa khô giảm xuống dưới 80%; lượng
mây trung bình hằng năm từ 6/10 – 7/10 bầu trời – ít hơn nhiều so với các tỉnh bắc
Tây Nguyên… Có thể nói, Đà Lạt là vùng đất có khí hậu nhiệt đới gió mùa và khí
hậu cao nguyên; chế độ nhiệt khá điều hòa và thấp; điều kiện bức xạ dồi dào; sự
phân hóa theo mùa khí hậu kéo theo sự chia mùa sâu sắc trong chế độ mưa ẩm đã
quyết định không nhỏ đến mùa vụ sản xuất, đặc biệt là sản xuất rau hoa nói riêng và
cây trồng á nhiệt đới nói chung.
Nhóm đất feralit nâu đỏ của Đà Lạt khá giàu sắt và nhôm, tạo thành đất sắt
nhôm hay là đất feralit nâu đỏ trên bazan – đây là yếu tố thuận lợi để phát triển nghề
trồng trọt, trong đó có trồng hoa. Theo tài liệu của Phân viện Quy hoạch thiết kế
nông nghiệp miền Nam thì trên đất feralit nâu vàng, cây hoa cho lãi suất cao nhất,
sau đó là cây dược liệu, kế đến là rau và tiếp theo là các loại cây ăn quả. Một tài liệu
khoa học của Đà Lạt đã phân tích: "Tính chất và thành phần của đất do yếu tố địa
chất quyết định. Các loại đá dễ phong hóa như bazan, trầm tích hỗn hợp (phiến sét,
90
phiến cát, bột kết…) để lại lớp phong hóa dày, tương đối màu mỡ, được canh tác
nhiều nhất và đem lại nguồn lợi nông nghiệp đáng kể…".
Để đạt được hiệu quả cao nhất, ngoài yếu tố tự nhiên thì yếu tố con người cũng rất
quan trọng; có rất nhiều phương pháp trồng rau có áp dụng khoa học công nghệ
được con người sáng tạo ra, nhằm sản xuất ra những cây rau an toàn và sạch sẽ
nhất.
 Các loại rau thường được trồng tại Langbiang Farm ở Đà Lạt:
Hình3.2: Xà lách được trồng trong nhà kính
Hình 3.3: Cây cà chua được trồng trong nhà kính
91
Hình3.4: Cây cải gần thu hoạch
3.3. Kỹ thuật trồng rau an toàn, rau hữu cơ
3.3.1. Kỹ thuật trồng rau an toàn theo quy trình GAP

Sau khi gia nhập WTO, ngành xuất khẩu Việt Nam đã có nhiều thay đổi tích
cực; Tuy nhiên, lượng hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam ra nước ngoài chưa được
như kỳ vọng. Một phần nguyên nhân chính là hàng hóa của chúng ta vấp phải các
quy định về tiêu chuẩn hàng hóa rất khắt khe của các nước nhập khẩu. Hiện nay, thị
trường xuất nhập khẩu nông sản-thủy sản-thực phẩm trên thế giới đang được kiểm
soát bởi những tiêu chuẩn rất cao về chất lượng sản phẩm cũng như vệ sinh an toàn
thực phẩm. Nắm bắt được những khó khăn trên, từ năm 2006, ASEAN đã công bố
bản quy trình GAP (Good Agricultural Practices: Thực hành nông nghiệp tốt) chung
cho các nước thành viên. Và ngày 28-1-2008, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông
thôn ban hành tiêu chuẩn riêng của Việt Nam có tên viết tắt là VietGAP.
- Lợi ích:
o Sản phẩm tạo ra đảm bảo an toàn, chất lượng cao: Việc xác định và ngăn
ngừa các mối nguy an toàn thực phẩm trong quá trình sản xuất đã tạo ra
các sản phẩm nông sản thực sự an toàn, có chất lượng cao (ngon, đẹp, …);
o Góp phần bảo vệ môi trường sinh thái và đảm bảo an toàn cho người lao
động, một vấn đề rất ít được quan tâm nếu sản xuất thông thường.
o Nước ta đang trong quá trình hội nhập quốc tế mạnh mẽ, rất nhiều mặt hàng từ
khắp các nước trên thế giới xuất hiện trên thị trường Việt Nam, trong đó các
92
sản phẩm nông nghiệp, nếu không tạo ra sản phẩm thực sự an toàn và đảm bảo
chất lượng cao thì chính nông sản của nước ta lại thua ngay trên sân nhà. Đồng
thời, nông sản phẩm của nước ta muốn tiến vào các thị trường quốc tế cũng phải
đáp ứng được các yêu cầu, chuẩn mực của thị trường đó.
3.4. Quy trình trồng rau an toàn
3.4.1. Chọn đất trồng

- Không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố gây ô nhiễm sản phẩm như: khói, bụi, chất
thải, hóa chất độc hại từ hoạt động giao thông vận tải, công nghiệp, tiểu thủ công
nghiệp và làng nghề, sinh hoạt khu dân cư, bệnh viện, khu chăn nuôi, cơ sở giết mổ,
nghĩa trang.
- Đất trồng rau phải là đất cao, dễ thoát nước, phù hợp với quá trình sinh trưởng và
phát triển của từng loại rau. Tốt nhất nên chọn đất cát pha thịt nhẹ, hoặc đất thịt
trung bình có tận canh tác dài 20-30cm.
- Khu vực trồng rau phải được cách ly với các khu vực có chất thải công nghiệp
nặng và bệnh viện ít nhất 2 km và với chất thải sinh hoạt của thành phố ít nhất
200m.
- Không có tồn dư hoá chất độc hại.
- Hàm lượng kim loại nặng trong đất không được vượt quá quy định.
3.4.2. Nguồn nước tưới
Vì trong rau xanh nước chứa trên 90% nên việc tưới nước có ảnh hưởng trực tiếp
đến chất lượng sản phẩm.
- Sử dụng nguồn nước tưới từ sông không bị ô nhiễm hoặc phải qua xử lý.
- Sử dụng nước giếng khoan (đối với rau xà lách và các loại rau gia vị).
- Dùng nước sạch để pha phân bón lá và thuốc bảo vệ thực vật (BVTV).
3.4.3. Giống
- Phải biết rõ lý lịch nơi sản xuất giống. Giống nhập nội phải qua kiểm dịch.
93
- Chỉ gieo trồng các loại giống tốt và trồng cây con khỏe mạnh, không mang nguồn
sâu bệnh.
- Hạt giống trước khi gieo cần được xử lý hóa chất hoặc nhiệt để tiêu diệt nguồn sâu
bệnh.
3.4.4. Phân bón
-Không được dùng phân chuồng tươi, nước phân chuồng pha loãng để tưới rau.
- Mỗi loại cây có chế độ bón phân và lượng bón khác nhau. Trước khi thu hoạch 15
ngày cần kết thúc bón phân.
- Chỉ được phép sử dụng phân bón có tên trong danh mục phân bón được phép sản
xuất, kinh doanh và sử dụng ở Việt Nam do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông
thôn ban hành, đang có hiệu lực.
3.4.5. Phòng trừ sâu bệnh.
Áp dụng các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp IPM (integrated Pest
Management)
- Luân canh cây trồng hợp lý.
- Sử dụng giống tốt, chống chịu sâu bệnh và sạch bệnh.
- Chăm sóc theo yêu cầu sinh lý của cây (tạo cây khỏe).
- Thường xuyên vệ sinh đồng ruộng.
- Sử dụng nhân lực bắt giết sâu.
- Sử dụng các chế phẩm sinh học trừ sâu bệnh hợp lý.
- Kiểm tra đồng ruộng phát hiện và kịp thời có biện pháp quản lý thích hợp đối với
sâu, bệnh.
Thuốc bảo vệ thực vật
- Chỉ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật khi thật cần thiết và theo các yêu cầu sau:
* Không sử dụng loại thuốc cấm sử dụng cho rau.
* Chọn các thuốc có hàm lượng hoạt chất thấp, ít độc hại với thiên địch, các động
vật khác và con người.
* Ưu tiên sử dụng các thuốc sinh học (thuốc vi sinh và thảo mộc).
94
* Tùy theo loại thuốc mà thực hiện theo hướng dẫn về sử dụng và thời gian thu
hoạch.
Không sử dụng thuốc hoá học bảo vệ thực vật cấm sử dụng cho rau.
- Chọn các loại thuốc có hoạt chất thấp, ít độc hại với ký sinh thiên địch (là các loài
động vật hay ký sinh được sử dụng để diệt trừ các sinh vật gây hại, bảo vệ mùa
màng một cách tự nhiên như chuồn chuồn, bọ ngựa, chim sâu…).
- Ưu tiên sử dụng các chế phẩm sinh học, các chế phẩm thảo mộc, các ký sinh thiên
địch để phòng bệnh thay cho các loại thuốc hóa chất để bảo vệ an toàn cho cây
trồng, môi trường đất, nước và không khí xung quanh.
- Kết thúc phun thuốc trước khi thu hoạch ít nhất 5 đến 10 ngày.
Sử dụng một số biện pháp khác
- Sử dụng nhà lưới, nhà kính để che chắn: nhà lưới, nhà kính có tác dụng hạn chế
sâu, bệnh, cỏ dại, sương giá, nắng hạn, rút ngắn thời gian sinh trưởng của rau, ít
dùng thuốc bảo vệ thực vật.
95
- Sử dụng màng nilon để phủ đất sẽ hạn chế sâu, bệnh, cỏ dại, tiết kiệm nước tưới,
hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.
3.4.6. Thu hoạch
- Thu hoạch rau đúng độ chín, đúng theo yêu cầu của từng loại rau, loại bỏ lá già
héo, trái bị sâu bệnh và dị dạng.
- Rửa kỹ rau bằng nước sạch, dùng bao túi sạch để chứa đựng.
3.4.7. Sơ chế và kiểm tra
Sau khi thu hoạch, rau sẽ được chuyển vào phòng sơ chế, Ở đây rau sẽ được phân
loại, làm sạch. Rửa kỹ rau bằng nước sạch, dùng bao túi sạch để chứa đựng.
3.4.8. Vận chuyển
Sau khi đóng gói, rau sẽ được niêm phong và vận chuyển đến cửa hàng hoặc trực
tiếp cho người sử dụng trong vòng 2h để đảm bảo điều kiện vệ sinh và an toàn.
96
3.4.9. Bảo quản và sử dụng
Rau được bảo quản ở cửa hàng ở nhiệt độ 20 oC và thời gian lưu trữ không quá 2
ngày. Rau an toàn có thể sử dụng ngay không cần phải ngâm nước muối hay các
chất làm sạch khác.
- Một số hình ảnh về rau an toàn theo quy trình GAP
3.5. Kỹ thuật trồng rau hữu cơ
Tình thực trạng hiện nay , vấn đề thực phẩm bẩn ngày càng nhiều và gây
không ít hoang mang lo lắng cho người tiêu dùng , rau hữu cơ nói riêng và thực
phẩm hữu cơ nói chung đã và đang giành được nhiều sự quan tâm . Ở nước ta ,sản
phẩm hữu cơ bắt đầu xuất hiện trong những năm gần đây ở các thành phố lớn bởi sự
97
phát triển kinh tế cũng như nhu cầu sử dụng cao của người tiêu dùng ở khu vực
này . Mặc dù vậy, nhưng trên thực tế, người tiêu dùng vẫn chưa nắm rõ khái niệm
thật sự cũng như những thông tin cần thiết về thực phẩm hữu cơ .
3.5.1. Khái niệm về “ Rau hữu cơ “

Khác với những loại rau thông thường , Rau hữu cơ được trồng và sản xuất
theo phương thức và tiêu chuẩn của nông nghiệp hữu cơ , mỗi quốc gia , khu vực sẽ
có một tiêu chuẩn khác nhau . Dù vậy , thực phẩm hữu cơ đều là luôn hướng đến
việc thúc đẩy cân bằng sinh thái, đa dạng và bảo tồn đa dạng sinh học.
Một số tiêu chuẩn chung cho Rau hữu cơ được chứng nhận bởi các tổ chức
hữu cơ hàng đầu thế giới như USDA, EU...
• KHÔNG phân bón hóa học
• KHÔNG chất diệt cỏ
• KHÔNG thuốc trừ sâu độc hại
• KHÔNG chất biến đổi gen
• KHÔNG chất kích thích sinh trưởng
Có thể hiểu một cách đơn giản , Rau hữu cơ là rau được trồng hoàn toàn
trong môi trường tự nhiên , không sử dụng giống có gen đột biến , không có sử
dụng hóa chất độc hại hay thuốc hóa học trong suốt quá trình trồng trọt và sản xuất ,
đảm bảo “ tính hữu cơ” cho đến tay người tiêu dùng .
98
3.5.2. Quy trình trồng trọt và sản xuất Rau hữu cơ
Nghe khái niệm thì không quá khó , nhưng thực chất để đạt được một sản phẩm
100% hữu cơ là vô cùng phức tạp bởi không thể sử dụng chất trừ sâu hay phân bón
hóa học để khắc phục sâu bệnh cũng như kích thích cây theo ý muốn . Để đáp ứng
các tiêu chí trên, đòi hỏi một quy trình trồng trọt và chăm sóc phức tạp, yêu cầu cao.
3.5.2.1. Yêu cầu về Đất canh tác và nguồn nước :
Không được nhiễm hóa chất hay độc tố
Mẫu đất và mẫu nước được mạng đi kiểm định nhằm đảm bảo rằng chúng
không chứa chất hóa học hay độc tố gây hại , phù hợp để canh tác rau hữu cơ .
Đồng thời , xem xét độ dinh dưỡng của đất để cải tạo phù hợp giúp tăng hàm lượng
dinh dưỡng , độ tơi xốp để đạt được năng suất cao nhất khi đưa vào sử dụng.
Một diện tích rộng lớn , hệ thống tưới tiêu là vô cùng quan trọng . Nguồn
nước dùng để tưới tiêu phải là nguồn nước sạch , được xử lí kĩ càng . Việc lắp đặt
hệ thống cũng phải phù hợp với mô hình canh tác để không làm ảnh hưởng để sự
sinh trưởng và phát triển của cây trồng .
3.5.2.2. Yêu cầu với phân bón :
“ Không sử dụng phân bón hóa học “ là một nguyên tắc quan trọng trong
trồng Rau hữu cơ , nên người ta thay thế phân bón hóa học bằng phân bón sinh học
nhằm đảm bảo cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng .
Phân bón sinh học được ủ từ các nguồn nguyên liệu tự nhiên như bã cà phê,
vỏ chuối, vỏ trứng, phân chuồng… tất cả chúng đã được kiểm định về độ an toàn.
3.5.2.3. Biện pháp ngăn chặn sâu bệnh :
- Chế phẩm sinh học là sử dụng các sản phẩm có sẵn trong tự nhiên để “ khắc
“ sâu bệnh như : tỏi, gừng , hành, ớt ,v.v…hoặc các thiên địch , cây đuổi sinh
vật gây hại .
- Các biện pháp thủ công cũng được sử dụng nhiều như các mẹo dân gian bắt
rầy ,bọ rùa ,.. hay bắt sâu bọ bằng tay ,v.v..
- Cách ly môi trường trồng trọt với môi trường bên ngoài :
99
- Các khu trồng trọt và sản xuất Rau hữu cơ nói riêng hay sản phẩm hữu cơ
nói chung thường sẽ cách xa khu dân cư để tránh nguồn nước thải sinh hoạt
hay ngăn cách với các yếu tố dễ lây nhiễm .
- Hệ thống nhà kính thường được sử dụng để tách biệt môi trường trồng trọt
với môi trường bên ngoài, ngăn côn trùng , chim chóc xâm nhập mang mầm
bệnh ,v.v…
3.5.2.4. Nguồn nhân lực :

Đa phần đều theo biện pháp thủ công nên nguồn nhân lực thường nhiều hơn
so với các mô hình khác . Chi phí cho nhân công làm vườn rau hữu cơ khá
cao, đồng thời họ bắt buộc phải là những người có kinh nghiệm, được đào
tạo trước đó.
Một trong những yếu tố quan trọng của Chủ trại canh tác là đạo đức nghề
nghiệp , sự kiên trì . Kiên trì chờ đợi , tìm hiểu, chăm sóc và không vì lợi
nhuận mà phá vỡ nguyên tắc 100% hữu cơ .
100
CHƯƠNG IV: CÔNG TY SẢN XUẤT NHO VÀ RƯỢU VANG NHO
4.1. Tổng quan về nho

4.1.1. Phân loại khoa học:
HÌNH 4.1. Nho
- Giới: Plantae
- Ngành: Spermatophyta
- Lớp: Dicotyledonae
- Bộ: Vitales
- Họ: Vitaceae
- Chi: Vitis
- Loài: V. vinifera, V. amurensis, V. labrusca
101
HÌNH 4.2. Vitis vinifera
HÌNH 4.3. Vitis amurensis
HÌNH 4.4. Vitis labrusca
102
4.1.2. Mô tả:
Nho là loại quả mọc trên các cây dạng dây leo thân gỗ. Quả nho mọc thành
chùm từ 6 đến 300 quả, chúng có màu đen, lam, vàng, lục, đỏ-tía hay trắng. Khi
chín, quả nho có thể ăn tươi hoặc được sấy khô để làm nho khô, cũng như được
dùng để sản xuất các loại rượu vang, thạch nho, nước quả, dầu hạt nho. Rễ cây nho
thuộc loại rẽ chùm, tập trung chủ yếu ở tầng mặt 0-30cm (90%), kế đến là tầng 30-
60cm, phần rất ít ở tầng dưới 60cm.
Nho là cây trồng cạn nên bộ rễ không chịu được úng lâu. Nên khi chuẩn bị đất
trồng cần phải cày tương đối sâu, bón phân chuồng xây dựng hệ thống tưới tiêu
nước hoàn chỉnh bảo đảm thoát nước tốt trong mùa mưa lũ. Rễ nho chỉ hấp thụ
nước và dinh dưỡng vào cây từ các rễ non.Vỏ của nho khá đặc biệt, lúc đầu màu
lục, rồi màu tro khi hóa bầu bong ra thành dải mỏng. Cách mà nho leo: bằng tua
cuốn. Lá lớn hình thùy, dài từ 7 - 12 cm lá, có răng cưa, mặt dưới có thể hơi
mờ,nhìn bề ngoài hơi giống lá sung vì lá to.
Hoa nho có đặc tính tự thụ thời gian cắt cành đến nở hoa từ 25-32 ngày, thời
gian nở 5-7 ngày, số lượng hoa nở tập trung vào buổi sáng. Quả là quả mọng, chúng
có hình trứng, và có màu xanh lục tươi khi chúng mới bắt đầu hình thành, và tùy
thuộc vào giống cây trồng. Chúng có đường kính 6 mm và chín màu tím sẫm đến
đen, cây trồng thường lớn hơn nhiều, và có thể có màu xanh lá cây, đỏ, hoặc tím.
Ngoài ra, khi chín chúng sẽ được bao phủ bởi 1 lớp tráng men.
4.1.3. Phân bố:
Loại nho này nguồn gốc ban đầu của nó ở ôn đới khô từ Acmenia và Iran.
Sau đó nó được phát hiện ra trên thế giới và nó tồn tại khắp năm châu lục: Á, Âu,
Mỹ, Đại Dương. Còn ở Việt Nam các tỉnh Nam Trung bộ và Đông Nam bộ thường
nhập trồng nhiều giống của Pháp, Hoa Kỳ, Úc. Trên thế giới thì có những quốc gia
đứng đầu về trồng nho: đầu tiên là Trung Quốc chiếm vị trí số 1, sau đó tới nước
Mỹ, thứ ba là Ý. Mặc dù, Việt Nam cũng trồng khá nhiều nhưng cũng không thấm
tháp gì so với lượng nho trên thế giới.
103
4.1.4. Điều kiện sinh lý sinh thái:
Đối với nho chúng rất thích khí hậu khô và nhiều nắng. Đặc biệt độ ẩm phải thấ
p và ít gió nếu mà gió nhiều gió mạnh sẽ làm cho rơi hay sập giàn nho. Còn về đất
đai thì trong tốt nhất ở đất sâu, nhiều mùn, độ ẩm trung bình. Chịu được nhiều điều
kiện đất đai khác nhau, nhưng phải thoát nước tốt. Tốt nhất nên trồng ở vị trí được
che chắn khỏi gió mùa đông và được loại bỏ khỏi các túi sương. Giống nho này tự t
hụ phấn. Để sản xuất trái có chất lượng, cần có hệ thống hỗ trợ, đào tạo, phun thuốc
thường xuyên và cắt tỉa thường xuyên để tạo ra trái tối đa.
4.1.5. Dinh dưỡng từ nho:
Dinh dưỡng trái nho đa số nằm ở vỏ và hạt của trái nho. Trong nho có chứa
protein, canxi, sắt, vitamin, đặc biệt chứa rất nhiều Polyphenol,… Polyphenol này
khi hàm lượng cao thì nó sẽ chống oxi hoá và nó giúp tăng hệ miễn dịch của chúng
ta.
Nho chứa vitamin C, chất xơ, kali và chất chống oxy hóa. Resveratrol và axit
ellagic có thể được tìm thấy trong vỏ (nho đỏ) và hạt nho. Cả hai chất này đều là
chất chống oxy hóa mà theo Viện Nghiên cứu Ung thư Hoa Kỳ, có thể ngăn ngừa,
đảo ngược và làm chậm các đột biến gen thường gây ung thư. Trên thực tế, vỏ nho
tươi chứa khoảng 50 đến 100 microgam resveratrol mỗi gram. Các hợp chất này
cũng có liên quan tích cực để chống ung thư, bệnh tim, bệnh thần kinh thoái hóa và
các bệnh khác.
Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng các thành phần có trong hạt nho như
tannin, polyphenol và axit béo không bão hòa đã cho thấy tác dụng ức chế trên một
số mô hình thực nghiệm về ung thư, suy tim và các rối loạn khác do stress oxy hóa.
Ngoài ra, tinh dầu từ hạt nho được sử dụng cho nhiều lợi ích về sức khỏe.
4.1.6. Công dụng:
Trong y học cổ truyền của Ấn Độ nho được sử dụng trong quy định cho ho,
đường hô hấp catarrh. Ở lưu vực Địa Trung Hải, lá và thân còn non thì được sử
dụng để làm thức ăn cho cừu và dê sau khi cắt tỉa cây nho. Sử dụng nhựa cây nho,
104
các thầy thuốc dân gian châu Âu đã tìm cách chữa các bệnh về da và mắt. Các công
dụng lịch sử khác bao gồm lá được sử dụng để cầm máu, giảm đau và viêm trĩ.
Nho chưa chín được sử dụng để điều trị viêm họng, và nho khô được dùng làm
thuốc điều trị tiêu chảy, táo bón và khát nước. Nho chín được sử dụng để điều trị
ung thư, bệnh tả, đậu mùa, buồn nôn, nhiễm trùng da và mắt cũng như các bệnh về
thận và gan. Ở Ayurveda, nó được biết đến với chất chống oxy hóa, rất cần thiết để
cải thiện sự thèm ăn và trao đổi chất của một người.
4.2. Trại nho ba mọi – ninh thuận
Nằm ở Thôn Hiệp Hòa, xã Phước Thuận, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận.
HÌNH 4.5. Chủ trang trại Ba Mọi_ chú Nuyễn Văn Mọi
Đây là chủ trại nho Ba Mọi. Tên của chú thực ra là Nguyễn Văn Mọi vì chú là con
thứ ba trong gia đình nên gọi là chú Ba. Người có rất nhiều đam về cả tâm huyết
cuộc đời dành cho nho.
Diện tích trại nho khoảng 3 ha. Trại nho được chú chia làm nhiều khu vực để trồng
nhiều loại nho khác nhau như là khu tròng rượu nho ăn tươi, khu thì trồng nho để
làm rượu vang.
4.2.1. Các loại nho ăn tươi:
 Nho xanh NH01 – 48 (từ giống White Malaga)
 Nho đỏ Red Cardinal Nho đỏ Red Star
 Nho móng tay NH01 – 152 (Mariaue finger)
105
 Nho đen NH01 – 93 (Black Queen)
 Nho mẫu đơn Muscat Alexandria
 Nho Vàng NH01 – 96 (Italia)
4.2.2. Các giống nho làm rượu vang:
 Nho NH02 – 90 (giống Syrah nội địa) chuyên làm về Vang đỏ
 Nho NH02 – 90 (giống Syrah ngoại nhập) giống thuần làm về Vang đỏ
 Nho Cabernet Sauvignon chuyên làm về Vang đỏ
 Nho Sauvignon Blanc làm Vang trắng
 Nho Chenin Blanc dùng làm Vang trắng
 Nho NH02 – 10 (Chambourcin) dùng để làm Vang đỏ
4.3. Nho Chardonay được sử dụng để làm Vang trắng Kỹ thuật trồng nho và cách
chăm sóc:
4.3.1. Chọn giống nho
 Cây nho giống Ninh Thuận có khá nhiều loại. Có loại trồng để ăn
như nho NH01 – 93, NH01 – 48. Có loại thì trồng để lấy quả làm
rượu như giống NH02-90. Tùy thuộc vào ý thích của từng người
mà chọn lựa giống cho phù hợp.
4.3.2. Chuẩn bị đất trồng cây nho Ninh Thuận
 Đất trồng cây nho Ninh Thuận: Nho thích hợp với khá nhiều loại
đất khác nhau nhưng có lẽ thích hợp nhất là trồng ở đất bồi tích
phì nhiêu, có thành phần cơ giới cát nhẹ, thoát nước tốt.
 Nhiệt độ: từ 27 – 30 độ, độ ẩm từ 70 – 77% được cho là nền nhiệt
lý tưởng nhất để cây nho này phát triển và ra quả. Khi được trồng
ở nhiệt độ lý tưởng sẽ kích thích cây phát triển các bộ phận và trái
chính cũng đượm màu và hương vị thơm ngon nhất.
4.3.3. Bón phân cho cây
 Khi bạn vô trại nho Ba Mọi thì bạn sẽ ngửi thấy hơi có mùi xíu vì
thứ nhất là do trong trại nho chú cũng có nuôi trại heo còn thứ hai
là một nơi ủ phân bò. Thường thì họ sẽ vận chuyển phân bò trước
106
rồi họ đi vào bón chúng vào những luống nho. Thì cũng như cho
mình đã nói thì luống nho này trồng từ 8 đến 10 năm thì họ sẽ thay
1 cái giàn mới và họ trồng xen kẻ với nhau, gối đầu với nhau nên
khi tham quan chúng ta sẽ thấy những cái dàn như vậy. Chứ không
phải là họ làm họ phá một lần hết giàn nho rồi họ sẽ trồng cái mới
thì nó không có như vậy.
 Sau khi mà họ trồng cái giàn luống mới thì họ sẽ cho cái phân bò
này vô.
4.3.4. Tưới và tiêu nước
 Tiếp theo thì họ sẽ xả nước vô. Ở Ninh Thuận đó có một cái điều
kiện rất là hay là việc cấp nước thoát nước nó diễn ra rất là tốt nó
không có bị ứ động nước lại nên cái điều kiện này rất là có lợi cho
nho phát triển. Xả nước vào các mương này để tưới các luống nho.
 Trời nắng 4-5 ngày tưới một lần (Chú ý không được để đất khô)
 Trời mưa tìm mọi cách thoát nước nhanh.
4.3.5. Tỉa cành và kiểm tra dịch bệnh
 Sau đó sẽ có 1 hay 2 anh đi cắt cành và tuốt lá uốn cho nó thành
cái dạng như là thân gỗ dây leo.
 Rồi sẽ có một lại các cô kiểm tra dịch bệnh cho cây nho. Có hai cá
ch kiểm tra dịch bệnh này là cái thứ nhất, thứ hai là các cô mà cắt
bớt đi những chùm nho mà nó đang ra quả nhiều quá. Bởi vì trong
lúc nho đang ra quả nó chưa có chín thì chùm nho nó cỡ như bong
bóng cá, lớn hơn trứng cá 1 xí. Nếu 1 chùm nho nhỏ mà bạn để
cho chúng lớn không cắt tỉa thì khi nó sẽ không đạt tiêu chuẩn.
Nên là lúc mà cái trái nó vừa chớm nhỏ ra, thì các cô này sẽ đi
kiểm tra sâu bệnh rồi sẽ cắt bớt đi trái nho ra. Ví dụ như một chùm
yêu cầu khoảng 50 trái nhưng lúc này thì nó tận 100 trái thì cô sẽ
cắt đi 50 trái đi vứt luôn và chừa 50 trái để khi nó mọc đều nó lớn
lên thì sẽ đủ dinh dưỡng. Cái việc cắt này không thể cắt tuỳ tiện
107
chú Ba Mọi nói là cắt cần phải có kĩ thuật loại bỏ đúng cách và
kinh nghiệm. Nếu bạn có kinh nghiệm và kỹ thuật bạn sẽ biết nên
cắt những trái nào và giữ lại trái nào. Những cô chú nơi đây họ có
kinh nghiệm nhiều năm kỹ thuật nên họ thao tác rất nhanh. Và sau
đó sẽ có một chú đi rẫy cỏ cho các luống nho nó sạch sẽ.
HÌNH 4.6 Tỉa bớt trái để chùm nho cho trái được to
HÌNH 4.7 Bao chùm nho để bảo vệ trái trước sự tấn công sâu bệnh
 Và khi chùm nho nó đồng đều nhau thì có những cô, cô ra chùm
nho lại để bảo vệ cho nhau trước sự tấn công của sâu bệnh. Bởi vì
một khi mà sâu bệnh nó tấn công được vào nho thì nó sẽ phá hủy
hết cái giàn nho. Cho nên là nếu mà mình phát hiện sớm thì mình
có thể kịp thời ngăn chặn sâu bệnh Vì một khi nó nhiễm lan tràn
rồi thì rất là khó mà trừ diệt nó nếu mà trừ diệt nó thì nó sẽ ảnh
108
hưởng tới nho. Thường nếu mà bạn đi tham quan vườn nho thì bạn
đừng nên hái những trái nho trong vườn nho bởi vì chú sợ là nó
phun thuốc nên đừng hái chỉ đứng nhìn. Thì vì khi mà sau khi
phun thuốc thì phải chờ một thời gian để rửa cho nho sạch sẽ thì
chúng ta mới ăn được chứ không thể nào mà ăn trực tiếp trên cây
được.
4.4. Quy trình sản xuất rượu vang nho ở ninh thuận
Quy trình sản xuất rượu vang tiêu chuẩn thế giới
Nếu tìm hiểu kỹ về quá trình chưng cất do chú Ba Mọi thực hiện mới phân
biệt được thế nào là vang, thế nào là rượu nho tự đặt tên vang. Để có nguyên liệu
làm ra thứ rượu vang tuyệt hảo này, trong diện tích trồng 2 ha nho, ngoài 1,5 ha nho
trồng ăn tươi, trang trại nho Ba Mọi dành 0,5 ha trồng nho rượu gồm các giống:
Syrah (nho rượu đỏ), giống Cabernet Sauvignon (nho rượu trắng) và Sauvignon
Blanc (nho rượu trắng). Các loại rượu vang tốt nhất phải làm từ các loại nho tốt
nhất.
109
4.4.1. Thu hoạch nho:
 Đầu tiên khi mà sản xuất rượu vang nho chính thống, ta sẽ thu hoạch
nho. Khi nho chín là đến giai đoạn thu hoạch và chọn lọc nho. Thời điểm
thu hoạch nho rất là quan trọng ảnh hưởng đến vị nho, chất lượng của
rượu.
 Ngoài ảnh hưởng đến vị nho, 2 cái quan trong cũng không kém là vị ngọt
và vị chua. Vị chua là do axit có trong quả nho, còn vị ngọt là do trong
quả nho có 2 loại đường chính yếu là glucose và fructose. Đối với rượu
vang trắng thì yêu cầu của người ta cái vị, cái vang đó phải có độ axit
cao, tức là nó chua và đường thấp. Vang trắng người ta rất thích cái vị
chua và vị ngọt nó ít. Những đối với vang đỏ thì lại khác người ta giảm đi
vị chua, vị ngọt lại cao. Nho để làm vang trắng thì nên thu hoạch lúc nó
mới chớm chín và còn đang xanh thì nó sẽ lysc đó độ axit nó cao vì
đường rất thấp độ và glucose fructose nó rất thấp. Còn vang đỏ thì ngược
lại bạn nên thu hoạch lúc nó chín, chín tới luôn vì lúc đó độ axit trong quả
nho rất thấp và độ đường rất cao, độ brix rất cao từ 15 – 20% thì chất
lượng rượu vang đỏ làm ra rất là ngon. Xác định thời gian thu hoạch đòi
hỏi những nghệ nhân trồng nho phải có một kinh nghiệm dày dặn. Việc
thu hoạch được thực hiện bằng tay.
4.4.2. Ép nho:
110
HÌNH 4.8. Máy ép nho
 Nho sau khi được đưa về trang trại sẽ lựa những chùm đạt tiêu chuẩn.
Quả thối, sâu bệnh sẽ được loại bỏ. Sau khi nho được phân loại, chúng
được loại bỏ cuống và cho vào hệ thống ép.
 Trong giai đoạn vắt và ép, đây là quá trình nghiền và ép vỏ nho để tạo
ra nước nho. Việc ép nho bằng máy sẽ đảm bảo yêu cầu vệ sinh cũng như
tăng tuổi thọ và chất lượng của rượu vang. Màu đỏ của rượu nó sẽ đến từ
vỏ nho và hạt nho. Đối với rượu vang trắng, rượu sẽ được ép từ thịt nho,
không bao gồm vỏ và hạt. Điều này là để đem lại màu trắng đặc trưng
cho rượu. Mặt khác, rượu vang đỏ lại được ép bao gồm cả vỏ để có màu
sắc tự nhiên và hương thơm độc đáo. Đối với vang trắng thì khi bạn uống
nó ít có vị chát, vì vị chát đó nằm trong hạt của nho, còn vang đỏ thì nó
lấy hết cả vỏ thịt và hạt nên vị nó sẽ hơi chát. Người ta thường nói mỗi
ngày uống 1 ly vang đỏ có lợi, phòng ngừa rất nhiều bệnh ung thư và tốt
cho sức khỏe vì vang đỏ lấy lẫn hạt, vỏ và thịt nho. Dinh dưỡng
polyphenol thì nằm chủ yếu ở hạt và vỏ nho tỷ lệ lớn. Còn vang trắng thì
hạt nó bỏ đi nên nó sẽ không dinh dưỡng bằng vang đỏ.
111
4.4.3. Lên men:
HÌNH 4.9. Hầm ủ rượu 1
 Đến giai đoạn lên men. Sau khi ép nho, lấy toàn bộ dịch quả, thịt quả
cho ủ lên men (ủ 3-4 tuần đối với giống nho rượu đỏ, còn 1-2 ngày đối
với giống nho rượu trắng). Cái hầm trong hình là hầm ủ rượu được đánh
dấu là số 1. Trong quá trình lên men, có một yếu tố rất quan trọng là nhiệt
độ cần phải duy trì ổn định, để làm rượu vang trắng thì nhiệt độ lý tưởng
nhất là 10oC và cho vang đỏ là 30oC (thực tế họ để ở nhiệt độ phòng
27oC). Cuối cùng, ta thu được rượu non.
4.4.4. Ủ rượu:
 Tiếp theo là giai đoạn ủ, rượu non sau khi lọc bã được đưa xuống hầm ủ
lên men lần 2 (kéo dài 7-8 tháng) để rượu đạt được sự hài hòa và ổn định
của mùi vị và chất lượng. Trong thời gian này, kỹ thuật viên (là kỹ sư hóa
thực phẩm do chú Ba Mọi thuê) sẽ theo dõi bổ sung đường, độ brix, các
thông số của đường hằng ngày để bổ sung thêm đường, cung cấp glucose
để tăng sự lên men.
112
HÌNH 4.10. Hầm ủ rượu 2
4.4.5. Chuyển rượu vào tank:

 Sau đợt ủ lần 2 từ 7 – 8 tháng sẽ di chuyển sản phẩm qua bồn chứa bằng
inox (tên thông dụng quốc tế là tank). Sau 3 tháng ủ tank, thì sản phẩm
này được gọi là rượu chín.
HÌNH 4.11. Ủ bằng tank
 Rượu tuy chín nhưng còn đục và có cặn, được chuyển qua giai đoạn lọc
và làm mịn để đạt được màu tinh khiết cho rượu. Hệ thống lọc sẽ làm cho
rượu trong hơn. Rượu sau khi được lọc sẽ được chuyển qua bồn chứa
sạch khác và quy trình lọc sẽ được thực hiện 2 – 3 lần. Hệ thống làm mịn
sẽ lọc được các phần tử nhỏ nhất để rượu đạt được mầu trong suốt.
113
HÌNH 4.12. Máy lọc và làm mịn rượu
4.4.6. Đóng chai:

 Cuối cùng là giai đoạn vô chai. Sau khi rượu đạt được mầu trong suốt,
cũng là lúc chiết xuất ra chai. Quy trình vô chai đòi hỏi sự thận trọng để
tránh sự ôxy hoá. Vệ sinh là yếu tố tất yếu để tránh nhiễm vi khuẩn chua
và mọi vi khuẩn khác có hại đến người sử dụng. Mỗi chai vang Ba Mọi
có dung tích 0,75 lít (quy chuẩn Quốc tế), được bán với giá 110-120 ngàn
đồng tùy loại vang đỏ hay vang trắng. Sau đó kiểm tra trước khi thành
phẩm.
HÌNH 4.13.Giai đoạn vô chai
114
 Như vậy, thu hoạch xong phải trải qua qui trình chế biến có nhiều công
đoạn phức tạp với thời gian từ 1 đến 1 năm rưỡi mới ra rượu vang thành
phẩm..
 Không có điều kiện xây hầm rượu kiên cố trong lòng đất như các hãng rượu
vang nổi tiếng ở Pháp, chú Ba cũng tìm tòi, mò đào sâu xuống đất 3 mét để
làm một hầm chứa rượu có sức chứa chừng 50.000 chai để có nhiệt độ ủ ổn
định. Nói là cơ sở nhỏ nhưng chỉ riêng phần mua sắm máy móc, chú phải chi
hơn 800 triệu đồng.
 Mỗi năm, kể cả các vườn nho vệ tinh, chú thu được 15 tấn nho làm rượu và ủ
ra 10.000-15.000 chai rượu loại 0,75 lít. Chú cho biết bình quân 1 ký nho thì
cho ra khoảng 1 chai vang 0,75 lít.
 Ngoài ra, ông cũng còn sản xất rượu Brandy Ba Mọi, là rượu mạnh, màu
trắng được chưng cất từ rượu vang của các giống nho.
115
CHƯƠNG V: CÔNG TY LÀM CÀ PHÊ TẠI BẢO LỘC
5.1. Tổng quan về cây cà phê
Cà phê là một loại thức uống được ủ từ hạt cà phê rang, lấy từ quả của cây cà
phê. Các giống cây cà phê được bắt nguồn từ vùng nhiệt đới châu Phi và các vùng
Madagascar, Comoros, Mauritius và Réunion trên các khu vực thuộc đường xích
đạo.Giống cây này được xuất khẩu từ châu Phi tới các nước trên thế giới và hiện
nay đã được trồng tại tổng cộng hơn 70 quốc gia, chủ yếu là các khu vực nằm gần
đường xích đạo thuộc Châu Mỹ, Đông Nam Á, Ấn Độ, Châu Phi.
Nó là một cây bụi xanh hoặc cây nhỏ có thể phát triển chiều cao tới 5 m (16
ft) khi chưa cắt tỉa . Các lá có màu xanh đậm và bóng, thường dài 10-15cm (3,9-
5,9in) và rộng 6 . cm (2,4).in ). Nó tạo ra các cụm có mùi thơm, trong khi các bông
hoa trắng đều nở cùng một lúc. Quả hình bầu dục, dài khoảng 1.5 cm (0,6 in) và có
màu xanh khi chưa chín, nhưng chín vàng, sau đó đỏ thẫm và lại chuyển sang màu
đen.Mỗi quả thường có 2 hạt, nhưng có tới 5-10% quả chỉ có một hạt duy nhất; nó
được gọi peaberry , thời gian kết trái từ 7-9 tháng
Giới: Plantea Loài :
Ngành: Magnoliophyta Coffea arabica - Cà phê chè (Arabica)

Lớp: Magnoliopsida
Coffea benghalensis - Cà phê Bengal
Bộ: Gentianales
Coffea canephora - cà phê vối (Robusta)
Họ: Rubiaceae
Chi: Coffea Coffea congensis - cà phê Congo
Coffea dewevrei - cà phê Excelsa
Coffea excelsa - cà phê Liberia/cà phê Charry
Coffea gallienii - không chứa caffein
Coffea bonnieri - không chứa caffein
Coffea mogeneti - không chứa caffein
Coffea liberica - cà phê Liberia/cà phê Charry
116
5.2. Kĩ thuật trồng cà phê ở Lâm Đồng
5.2.1. Yêu cầu về đất trồng

Về đất trồng: Cà phê không yêu cầu khắt khe về đất, có thể sinh trưởng trên
nhiều loại đất, đất đỏ bazan, đất xám, đất thịt pha… nhưng để đạt năng suất cao và
ổn định thì trồng ở đất đỏ bazan là phù hợp nhất. Đất trồng cà phê yêu cầu thoát
nước tốt, tơi xốp, độ pH của đất từ 5.0 – 6.5. Có tầng canh tác từ 0.8 – 1m, đất giàu
dinh dưỡng, hàm lượng hữu cơ trung bình đến cao
Đối với đất trồng cà phê lâu năm, muốn nhổ gốc trồng mới, cần cày đất thật kỹ,
phơi đất và trồng 2-3 vụ màu trước khi trồng lại cà phê
5.2.2. Yêu cầu về khí hậu
Cây cà phê vối, cà phê mít thích hợp với khí hậu nhiệt đới nóng ẩm, nhiệt độ 24
– 26 độ C, lượng mưa 2000mm/năm trở lên
Cây cà phê chè thích hợp với khí hậu lạnh vùng cao, cận nhiệt đới. Nhiệt độ từ
20 – 22 độ C, lượng mưa từ 1700 – 2000mm/năm
Cả 3 loài cà phê đều cần một khoảng thời gian khô hạn ngắn sau thu hoạch để phân
hóa mầm hoa.
5.2.3. Yêu cầu về gió và ánh sáng
Gió nóng hay gió lạnh đều ảnh hưởng đến cây cà phê, có thể giảm năng suất
nếu gặp gió mạnh và giai đoạn trổ bông. Do đó nhất thiết phải trồng cây chắn
gió ở xung quanh vườn hoặc giữa các hàng giai đoạn kiến thiết. Cà phê là cây
thích ánh sáng tán xạ, nên trồng xen cà phê với bơ, hoặc cà phê xen tiêu trên trụ
sống. Sẽ giúp giảm ánh sáng trực tiếp.
5.2.4. Mật độ trồng cà phê
Cà phê Arabica : Khoảng cách trồng là 3m x 3m đối với đất tốt và bằng phẳng
(1.118 cây/ha), trồng 3m x 2,5m đối với đất trung bình và dốc (1.330 cây/ha)
Cà phê Cherry : trồng 5m x 5m hoặc 7m x 7m (khoảng 700 cây/ha)
Cà phê Robusta: trồng 2m x 1m (khoảng 4.000 – 5.000 cây/ha)
5.2.5. Thiết kế vườn cây
Vườn cà phê thiết kế hoàn chỉnh ngay từ đầu đảm bảo yêu cầu sau
117
 Thâm canh tăng năng suất lâu dài
 Bảo vệ đất chống xói mòn
 Bảo vệ cây trồng, chống các yếu tố thời tiết bất thuận (sương muối, gió
nóng, bão)
 Bảo đảm cơ giới hóa trong các khâu chăm sóc, vận chuyển.
 Tiết kiệm đất (đất dành cho đai rừng và đường đi dưới 15%)
Tuỳ theo địa hình bằng phẳng hoặc dốc mà thiết kế vườn cây thành từng lô,
mỗi lô 16-20 ha. Chiều dài của lô song song với đường đồng mức. Mỗi lô được
phân thành từng lô nhỏ 1 ha (50x100 m) để tiện quản lý. Chiều dài hàng cà phê
trong lô là 50 m, chiều dài hàng cà phê trong 1 lô là 400-500 m. Charry Charry
Xung quanh mỗi lô có các đai rừng và đường vận chuyển chính đồng thời là đường
quay máy vuông góc với hàng cà phê, rộng 7-7,5 m (tính từ gốc cà phê đến chân đai
rừng). Nếu bề rộng của khoảnh là 400 m thì có 1 đường trục chính giữa song song
với hàng cà phê rộng 6m.
Các đường phụ giữa các lô rộng 5 m (tính từ gốc cà phê lô này sang gốc cà phê
lô kia).
Nếu địa hình có độ dốc trên 80 phải chú ý thiết kế đảm bảo cho cơ giới chăm
sóc và vận chuyển, bảo đảm các biện pháp chống xói mòn như thiết kế hàng cây
theo hình đồng mức (vành nón), trồng cà phê theo kiểu nanh sấu, trồng các băng
cây chống xói mòn. Đối với hộ nông dân có diện tích nhỏ thì không cần phải phân
lô, tuy nhiên phải trồng theo đường đồng mức.
5.2.6. Đào hố, trộn phân lấp hố
Kích thước hố đào: Đất tốt đào dài 40 cm, rộng 40cm và sâu 50cm. Đất xấu đào
dài 50 cm, rộng 50 cm và sâu 60 cm
Trộn phân lấp hố: Phân hữu cơ, lân trộn đều với đất mặt và lấp xuống hố. Hỗn
hợp đất phân lấp cao hơn mặt hố từ 10-15cm. Trộn phân, lấp hố phải xong trước khi
trồng mới khoảng 1-2 tháng.
118
Liều lượng phân cho 1 hố: Phân hữu cơ 10-15 kg, phân lân 0,5 kg.
5.2.7. Thời vụ trồng
Trồng đầu mùa mưa là tốt nhất. Những vùng có nước tưới thì có thể trồng cuối
mùa mưa nhưng phải đảm bảo đủ nước.
5.2.8. Kỹ thuật trồng
Dùng cuốc móc 1 lỗ nhỏ giữa hố sâu 25-30cm, rộng 15-20cm ở chính giữa hố
đã được lấp trước. Xé túi ni lon, nhẹ nhàng đặt cây vào giữa hố, điều chỉnh cây
đứng thẳng, lấp đất từ từ vừa lấp vừa dùng tay nén chặt đất, lấp đất ngang mặt bầu.
Trồng xong cần làm bồn tạo thành bờ xung quanh hố.
Phải cẩn thận tránh không làm vỡ bầu. Đặt bầu sao cho mặt bầu âm dưới mặt
đất 7-10cm để dễ đánh ổ gà, đắp bùn giữ nước cho cây. Cây trồng thẳng và ém đất
quanh bầu thật chặt, không làm vỡ bầu.
Sau khi trồng cây xong phải thực hiện ngay các biện pháp chăm sóc bảo vệ cây:
Đánh bồn, tủ gốc bằng rơm rạ, rác, cỏ thành vòng tròn, cách gốc 20cm dày ít nhất
20cm, trên phủ nhẹ một ít đất cho rác dẹp xuống. Phun thuốc trừ sâu Confidor 100
SL để chống mối. Ngay sau khi trồng xong cần tiến hành tủ gốc cho cà phê. Dùng
rơm rạ, cỏ khô, cây phân xanh... tủ gốc với độ dày 5-10cm, cách gốc 5-10cm để
tránh mối làm hại cây. Ở những nơi sau thời gian trồng mới thường gặp hạn cần che
túp. Mùa mưa không cần che túp song mùa nắng che túp có tác dụng chống gió,
chống hạn, chống rét.
5.2.9. Kĩ thuật chăm sóc cà phê
Đối với cà phê trồng mới, sau khi trồng 15-20 ngày phải kiểm tra, trồng dặm
kịp thời những cây chết và còi cọc. Chấm dứt trồng dặm trước khi kết thúc mùa
mưa 1,5-2 tháng. Kỹ thuật trồng dặm chỉ đào hố trồng lại trên cây chết, các thao tác
như trồng mớ
Trong suốt thời kỳ sinh trưởng của cây cà phê, đặc biệt ở thời kỳ kiến thiết cơ
bản phải diệt cỏ kịp thời, bảo đảm cây cà phê không bị cỏ lấn át. Những nơi có các
loại cỏ khó cuốc sạch như cỏ tranh, cỏ gấu thì tiến hành diệt cỏ bằng các loại thuốc
hoá học hiện đang được dùng.
119
Thường xuyên tủ gốc cho cây cà phê để giữ ẩm, giảm được tưới nước và công
làm cỏ. Đồng thời tủ gốc còn điều hoà nhiệt độ đất, giữ cho đất luôn tơi xốp.
Trong thời kỳ kiến thiết cơ bản các vườn cà phê cần trồng xen những cây trồng
khác để bảo vệ, cải tạo, nâng cao độ phì của đất. Các cây trồng xen có thể sử dụng
là: lạc, đậu đỗ các loại. Cây, cành, lá của cây trồng xen dùng làm nguyên liệu tủ
gốc.
Cây che bóng tạm thời: Trồng vào giữa 2 gốc cà phê hoặc trồng thành băng ở
giữa 2 hàng cà phê bằng các cây phân xanh có thân đứng cao như muồng hoa vàng,
cốt khí, đậu săng...
Cây che bóng lâu dài: Trồng cây keo dậu, khoảng cách trồng 5m x 6m. Sau khi
cây lớn thì tỉa dần và cố định mật độ 10 x 12m (cứ 2 cây tỉa đi 1 cây). Chú ý cây
bóng mát trồng vào giữa vị trí của 2 cây cà phê trong thời kỳ cà phê ở thu hoạch thì
bộ tán của cây che bóng phải cao cách bộ tán cây cà phê từ 2,5-3m.
Đai rừng chắn gió: Xung quanh vùng trồng cà phê cần trồng các đai rừng chắn
gió. Đai rừng trồng thẳng gốc với hướng gió chính hoặc chếch 1 góc 60 độ. Đai
rừng rộng 9 m, ở giữa trồng 3 hàng muồng đen, hàng cách hàng 1 m và cây cách
cây 3 m. Hai bên mép đai rừng trồng thêm các loại cây ăn quả như mít, nhãn, vải,
xoài...
5.3. Quy trình sản xuất cà phê nhân:
Có 2 phương pháp đó là phương pháp ướt và phương pháp khố

5.3.1. Phương pháp ướt
5.3.1.1. Trồng và thu hoạch cà phê
Người trồng cà phê khi thấy quả cà phê bắt đầu già chuyển sang màu đỏ tức là
quả cà phê đã chín và có thể thu hoạch. Hiện nay nông dân Việt Nam vẫn thu hoạch
cà phê theo cách thủ công đó là trải những tấm bạt/vải lớn dưới các gốc cây, rồi
dùng tay tốt từng cành cà phê quả chín.
Tuy là cách làm thủ công nhưng như vậy người dân có thể tuyển chọn quả cà
phê ngay từ khâu thu hoạch, tránh làm dập nát trái cà phê.
120
5.3.1.2. Sơ chế và phơi quả cà phê
Quả cà phê sau khi thu hoạch tại vườn về vẫn còn tươi và lẫn nhiều lá cây hay
nhiều quả bị sâu bọ… Công đoạn sơ chế, phân loại và làm sạch trái cà phê chín là
rất quan trọng và nên được tiến hành ngay sau nông dân thu hoạch cà phê đem về.
Nếu để lâu trong nhà rồi mới sơ chế sẽ dễ làm trái cà phê bị hỏng, dập nát.
Thông thường quả cà phê sẽ được rửa trong thùng đầy nước để loại bỏ các vật
thừa, các quả hư hỏng… Sau đó, trái cà phê được đưa qua máy rung sàng hạt để
phân loại quả cà phê đã chín và chưa chín, quả to, quả nhỏ.
Phân loại xong, nông dân tiến hành phơi quả cà phê cho khô. Thông thường
một mẻ cà phê tươi được phơi khô trong khoảng 25 – 30 ngày cho tới khi độ ẩm của
trái cà phê chỉ còn 12-13% là đạt yêu cầu.
5.3.1.3. Tách vỏ quả cà phê lấy hạt
Quả cà phê được phơi khô đem đi xát bằng máy. Sau quá trình này ta thu được
cà phê nhân và vỏ thóc cà phê. Trong đó cà phê nhân chính là hạt bên trong quả cà
phê và vỏ thóc cà phê chính là lớp vỏ bên ngoài quả cà phê. Hạt cà phê được tách ra
kèm theo chất nhầy vốn có của nó.. Đây là công đoạn khác biệt quan trọng giữa hai
phương pháp chế biến hạt cà phê khô và ướt.
Lúc này, cà phân nhân thu được chỉ là cà phê xô vì chưa qua bất kỳ công đoạn
phân loại, sàng lọc xử lý nào.
5.3.1.4. Quá trình lên men
Để tránh chất nhầy của quả cà phê còn sót lại trong nhân cà phê gây ảnh hưởng
xấu tới chất lượng cà phê thành phẩm nên hiện nay người ta sử dụng phương pháp
xử lý hóa học.
Hạt cà phê được ủ trong các thùng lớn cùng với các enzyme thiên nhiên và chế
phẩm enzyme bổ sung để lên men.
Quá trình này có thể kéo dài từ 24 đến 36 giờ, tùy thuộc vào độ dày, nhiệt độ
của lớp chất nhầy và nồng độ của các enzym có trên hạt cà phê.
Sau quá trình lên men này, lớp chất nhầy bám quanh hạt cà phê sẽ bị mất kết
cấu nhớt và có thể dễ dàng rửa sạch bằng nước.
121
Nói thêm về lớp chất nhầy, Đây chính xác là phần thịt quả và khá “cứng đầu”
nếu loại bỏ bằng cách xay xát thông thường. Song với nhiều thành phần bao gồm
Pectin, Carbohydrat, Protein… và cả một hệ enzim phức tạp, chủ chốt là hệ enzim
Pectinaze (giúp phân hủy Pectin). Quá trình lên men nội tại cũng như sự tham gia
của các vi sinh vật sẽ giúp phân hủy nhanh lớp vỏ nhầy mà không cần nhiều sức
5.3.1.5. Sấy khô
Sau khi lên men, hạt cà phê tiếp tục được rửa bằng nước sạch. Lúc này hạt cà
phê có độ ẩm khoảng 57% – 60 % và phải được sấy khô. Công đoạn sấy khô tiến
hành cho tới khi độ ẩm cà phê còn là 12,5%.
Có nhiều phương pháp sấy khô cà phê nhân như phơi nắng hay sấy bằng điện.
Tuy nhiên nếu phơi nắng phải mất từ 8 đến 10 ngày và tùy thuộc vào nhiệt độ và độ
ẩm môi trường xung quanh.
Sấy khô bằng máy sẽ đảm bảo hạt cà phê khô nhanh
Hình 3 : Sấy khô cà phê bằng
hơn nhưng cần giám sát chặt chẽ các bước thực hiện để máy
đảm bảo giữ nguyên chất lượng hạt cà phê
Quy chuẩn phân loại cà phê nhân dựa vào kích thước của hạt như sau. Các loại
cà phê nhân chất lượng cao là sàng 16, sàng 18 và sàng 19, sàng 20.
Trong đó, cà phê rang hạt người ta sử dụng phổ biến loại cà phê nhân sàng 16
và sàng 18. Hạt cà phê nhỏ hơn như sàng 14, sàng 15 không được sử dụng để làm
đồ uống chính mà thường được làm nguyên liệu trộn để giảm giá thành. Cà phê
nhân sàng 13, thường được dùng để làm cà phê hòa tan.
Ưu điểm :Phương pháp này mang lại chất lượng cà phê cao hơn tuy nhiên lại
yêu cầu phải có nhiều thiết bị sơ chế và nguồn nước sạch.Phương pháp này thường
thích hợp với cà phê chất lượng cao như cà phê chè Arabica.
Nhược điểm : chi phí mua thiết bị tốn kém, sử dụng nước nhiều, ảnh hưởng
đến môi trường.
5.3.2. Phương pháp khô
Bước 1: Thu hoạch cà phê sau đó loại bỏ lá, rác, dị vật như đất, đá,…
122
Bước 2: Đem phơi nắng tự nhiên trong khoảng 25 - 30 ngày cho đến khi độ ẩm của
quả cà phê còn 12 - 13%. Ngoài ra còn có thể dùng máy sấy để làm khô quả cà phê.
Bước 3: Xay quả cà phê đã được phơi khô bằng máy để tách bỏ vỏ và lấy phần
nhân.
Bước 4: Loại bỏ tạp chất, phân loại hạt nhân cà phê.
Bước 5: Tiến hành rang xay và đóng gói để bảo quản.
Ưu điểm : tiết kiệm công sức , chi phí , dễ làm , phương pháp này thường thích
hợp với cà phê vối `Robusta
Nhược điểm : : cần thời gian rất dài để phơi và lượng nắng phải cực kỳ lớn. Vì
phơi quá lâu nên các yếu tố bên ngoài cũng có thể ảnh hưởng tới chất lượng của hạt
cà phê
5.4. Quy trình sản xuất cà phê rang xay
SƠ ĐỒ QUY TRÌNH SẢN

XUẤT CÀ PHÊ RANG XAY
ĐÓNG
SƠ CHẾ
THU PHỐI RANG XAY CÀ GÓI BẢO
LÀM
HOẠCH CÀ PHÊ CÀ PHÊ PHÊ SẢN QUẢN
SẠCH
PHẨM
5.4.1. Thu hoạch

Tiến hành thu hoạch trái cà phê để có thể bắt đầu các công đoạn sau là khâu chế
biến. Chất lượng của trái cà phê khi tiến hành thu hoạch phải đảm bảo được các tiêu
chuẩn về kỹ thuật, tiêu chuẩn cảm quan cũng như các tiêu chuẩn khác về chất lượng
hóa học.
123
Việc thu hoạch này có thể được thực hiện hoàn toàn bằng tay, không có sự hỗ
trợ của các loại máy móc. Mặc dù là thu hoạch thủ công nhưng sẽ giúp quá trình thu
hoạch thu được những trái hoàn toàn chín, chất lượng trái cà phê đồng đều nhau.
Ngoài ra cũng có thể thực hiện thông quá máy móc bằng cách tước cành, mặc
dù cách này giảm thiểu lao động thủ công nhưng trái cà phê được thu hoạch sẽ
không có sự đồng đều, sẽ bị lẫn vào những hạt chưa chín.
5.4.2. Sơ chế làm sạch
Ở công đoạn này của công nghệ sản xuất cà phê rang xay, trái cà phê sẽ được
tiến hành làm sạch, loại bỏ đi những tạp chất như sạn, cát, vỏ, cành, lá… Công đoạn
làm sạch này rất quan trọng bởi nó sẽ ảnh hưởng đến chất lượng cà phê thành phẩm
cũng như hạn chế việc làm xuống cấp, làm hỏng nhanh các trang thiết bị phục vụ
chế biến.
Tiến hành ngâm nước để tách hoàn toàn lớp vỏ bên ngoài của trái cà phê. Sau
đó phơi khô chúng dưới ánh nắng mặt trời trong thời gian từ 2 đến 3 ngày với nhiệt
độ trong khoảng 300 độ C. Ở công đoạn này, người chế biến sử dụng các công cụ
để rang hạt cà phê nhằm tách được hoàn toàn lớp vỏ bên ngoài.
Cuối cùng cần chọn lựa các hạt theo kích cỡ sàng sàng nhau từ 14 hoặc 16
nhằm mang đến sản phẩm cà phê thành phẩm với kích thước đồng đều.
5.4.3. Phối trộn cà phê
Với mục đích mang đến những sản phẩm cà phê với đa dạng hơn các hương
vị khác nhau, người chế biến có thể thực hiện trộn các loại cà phê với nhau. Thông
thường, họ sẽ phối trộn cà phê Robusta và cà phê Arabica với các tỷ lệ khác nhau.
5.4.4. Rang cà phê
Rang cà phê được xem là công đoạn quan trọng nhất trong quy trình công nghệ
sản xuất cà phê rang xay bởi nó có ảnh hưởng rất lớn đến hương vị và chất lượng
của cà phê thành phẩm.
Thông thường một mẻ rang sẽ mất từ 1 đến 16 phút. Người chế biết có thể thực
hiện rang cà phê theo các cách như sau:
124
Rang cà phê bằng máy rang truyền thống: Cà phê khi được rang theo cách
này sẽ cho ra thành cà phê phẩm với các hạt chín không đều nhau bởi những hạt
cà phê tiếp xúc bên ngoài thành máy rang sẽ nhận lượng nhiệt nhiều hơn, chín
nhanh hơn, bên trong sẽ nhận ít nhiệt hơn, sẽ chín chậm hơn. Khi rang cà phê
theo phương pháp này đòi hỏi người chế biến phải có rất nhiều kinh nghiệm bởi
họ cần biết được khi nào cà phê đã chín thông qua các biểu hiện về màu sắc,
hương thơm của cà phê khi rang.
Rang cà phê bằng máy rang hiện đại: Phương pháp này giúp người pha chế
tận dụng được lợi thế của máy móc kỹ thuật nhằm căn chỉnh được thời gian
rang, các hạt cà phê cũng được rang chín đều hơn. Với nguyên lý hoạt động
bằng cách cho cà phê vào những bình dung tích lớn, tiến hành tạo ra môi trường
chân không để làm cho các hạt cà phê được chín đồng đều khi rang.
 Quá trình rang cà phê:
Khi nhiệt độ rang đạt tới 100 độ C: Giai đoạn này chỉ là sự truyền nhiệt cho
các hạt cà phê, chúng sẽ bắt đầu nóng lên, hơi nước ở bên trong hạt sẽ dần dần
bốc hơi và hạt cà phê sẽ hơi teo lại.
Khi nhiệt độ rang trên 120 độ C: Giai đoạn này các hạt cà phê sẽ dần chuyển
sang màu vàng nhạt. Hạt cà phê sẽ tiếp tục hấp thu nhiệt và bốc hơi nước, thay
đổi hơn hình dạng bên ngoài. Thêm nữa là mùi thơm được những người chế
biến mô tả là giống như mùi của rơm khô và cỏ trộn lẫn.
Nhiệt độ rang đạt 150 độ C thì lúc này màu sắc của hạt cà phê đã chuyển dần
sang màu vàng đậm. Hình dáng của hạt cũng thay đổi rõ rệt, bề mặt nhiều
đường gân hơn, thể tích tăng từ 20 đến 30%. Hương thơm lúc này tỏa ra có mùi
giống như bánh mì hoặc mùi gỗ bị cháy.
Khi nhiệt độ rang đạt 170 độ C thì màu sắc hạt cà phê lúc này chuyển sang
màu nâu nhạt, tỏa ra hương thơm của quả chín và mật ong. Nếu người chế biến
lấy cà phê ra ở nhiệt độ này và tiến hành xay thì sản phẩm thu được sẽ có vị khá
chua và mùi ngai ngái, hơi nồng.
125
Khi nhiệt độ rang đến 190 độ C, màu sắc của hạt cà phê chuyển sang màu
nâu caramen rõ rệt. Mùi thơm tỏa ra mùi mạch nha dễ dàng nhận thấy. Hạt cà
phê có sự biến đổi thơm ngon và đậm đà hơn.
Khi nhiệt độ rang đạt đến 200 độ C: lúc này hạt cà phê sẽ nổ lần thứ nhất,
nhiệt độ sẽ gia tăng rất nhanh trong giai đoạn này. Cà phê khi được rang tới
nhiệt độ này sẽ có sự thay đổi rõ rệt về kích thước, hương vị, mùi thơm cũng
như lượng khói sẽ tỏa ra nhiều hơn, mùi thơm hơn, hấp dẫn hơn. Kể từ sau giai
đoạn này, cà phê đã bắt đầu chín và người chế biết có thể mang ra.
Khi tiếp tục rang đến nhiệt độ 225 độ C, các hạt cà phê sẽ tiếp tục nổ đợt 2.
Thành phẩm thu được sau giai đoạn này là những hạt cà phê đã giảm được đáng
kể vị chua, đồng thời vị caramel được tăng lên. Nếu tiếp tục rang tiếp đến 230
độ C sẽ cho ra sản phẩm bị mất dần hương vị cà phê gốc và thay thế bởi hương
rang.
Lưu ý: Cà phê sau khi rang ở nhiệt độ cao sẽ làm cho các hợp chất tạo hương
mới sinh ra và liên tục bay hơi, gây giảm mùi hương. Do vậy, để tránh làm thất
thoát hương thơm thì sau khi rang cà phê cần phải làm nguội càng nhanh càng
tốt .Thời gian rang cà phê cũng có ảnh hưởng quyết định đến hương vị của cà phê.
Ví dụ như tỷ lệ của một ly Espresso hoàn hảo là sự cân bằng của cả 3 hương vị
đắng, chát, chua và thơm.
Cấp độ rang từ 8 đến 10 phút sẽ cho ra hai vị chua và chát cân bằng nhau với
hương thơm không rõ ràng và có vị đắng nhé. Chiết xuất ra nước cà phê nhẹ.
Cấp độ rang từ 11 đến 14 phút sẽ cho ra cả 3 hương vị chua, vị đắng và vị chát
đạt mức cân bằng. Các hương thơm của cà phê cũng cảm nhận được rõ ràng hơn.
Cấp độ rang từ 14 đến 16 phút sẽ cho ra sản phẩm cà phê có vị đắng cao, chiết
xuất nước cà phê nặng, có vị chát và vị chua giảm đi. Ở mức độ rang này thì gần
như đã triệt tiêu hết mọi hương thơm của cà phê vì rang quá lâu ở nhiệt độ cao.
5.4.5. Xay hạt cà phê:
Sau khi làm nguội hoàn toàn, cà phê rang được chuyển tới bồn ủ từ 15 đến 20
ngày sau mới được xay. Nguyên hạt được chuyển tới máy xay nhỏ, bột cà phê xay
126
phải lọt sàng 1,6mm (90 %). Bột cà phê xay có kích thước lớn hơn 1,6 mm được
đem đi xay lại để đảm bảo yêu cầu trên.
Quá trình xay hạt cà phê rang có mục đích chính là giảm kích thước của hạt cà
phê, phá vỡ cấu trúc vốn có của hạt cà phê rang để tạo điều kiện thuận lợi cho quá
trình pha chế khi có nhu cầu sử dụng. Tạo điều kiện cho một số loại khí thoát ra
trong quá trình rang thoát ra ngoài.
Việc xay hạt cà phê cũng rất quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng của
ly cà phê thành phẩm. Nếu máy xay cà phê của bạn không tốt, hạt cà phê được xay
không đều thì việc pha chế cà phê sẽ gặp nhiều khó khăn, chất lượng không đảm
bảo.
Tiêu chuẩn xay cà phê là hạt cà phê phải được xay mịn đều, phát sinh nhiệt ở
mức tối thiểu (hay chính xác là công nghệ cắt hạt cà phê ra thành nhiều phần nhỏ
bằng nhau). Điều này cũng lý giải tại sao có những chiếc máy xay cà phê có giá lên
đến vài nghìn đô. − Sau khi làm nguội hoàn toàn, cà phê rang được chuyển tới bồn
ủ từ 15 đến 20 ngày sau mới được xay. Nguyên hạt được chuyển tới máy xay nhỏ,
bột cà phê xay phải lọt sàng 1,6mm (90 %). Bột cà phê xay có kích thước lớn hơn
1,6 mm được đem đi xay lại để đảm bảo yêu cầu trên. Trên thế giới hiện nay tiêu
chuẩn xay cà phê cao nhất bây giờ là dành cho các máy pha cà phê espresso chuyên
nghiệp.
Các biến đổi: Trải qua quá trình xay cà phê thì khí CO2, hơi nước và các chất đễ
bay hơi sẽ được giải phóng. Mức độ thoát khí phụ thuộc vào kích thước hạt cà phê
sau khi xay. Quá trình xay làm giảm mùi thơm của cà phê do một số chất bị thất
thoát, vậy nên chúng ta cần sử dụng ngay khi cà phê được xay để đảm bảo chất
lượng tốt nhất. Hoặc nếu chưa sử dụng thì cần phải bảo quản trong bịch kín, tránh
tiếp xúc với không khí.
5.4.6. Đóng gói
Cà phê rang (đặc biệt là cà phê rang xay) rất dễ bị mất hương thơm, hấp thụ
mùi lạ và dễ bị oxy hóa nên cần phải bao gói thật cẩn thận.
127
Dùng các loại bao bì như màng BOPP, MMCP đạt yêu cầu quy định đối với
bao bì chứa đựng thực phẩm để tiến hành bao gói. − Cà phê rang xay thành phẩm
(đã bao gói) được đóng vào thùng carton với trọng lượng 20kg/thùng để bảo quản
5.4.7. Bảo quản.
Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.
128
CHƯƠNG VI: CÔNG TY TRÀ Ô LONG
6.1. Tổng quan về trà Ô long
Trà Ô Long hay Oolong là một loại trà của Đài Loan. Cái tên Ô Long (Rồng
Đen) được đặt dựa trên hình dáng của trà sau khi chế biến. Trà có hình viên tròn
không giống với Thái Nguyên, không quá đậm như các loại trà đen. Trà Ô Long có
vị trà dịu nhẹ dễ uống, phù hợp với gu thưởng trà của cả nam và nữ.bất kỳ loại trà
nào ở Việt Nam trước đây. Hương vị của trà không quá chát như trà
Sự khác biệt lớn nhất giữa trà Ô Long, trà đen hay trà xanh nằm ở mức độ oxy
hóa và hình dạng của trà.Trà Ô Long được oxi hóa bán phần (8% – 80%) nên hương
vị trà rất phong phú. Trà Ô Long thường được xoắn hoặc cuộn thành những viên
tròn chặt, sợi mỏng. Tuy nhiên, cách thức và thời điểm lá được cuộn trong quá trình
chế biến sẽ làm thay đổi vẻ ngoài, màu sắc và mùi hương của trà.
6.1.1. Nguồn gốc
Nguồn gốc của trà Ô Long được biết đến là bắt đầu ở tỉnh Phúc Kiến, với lịch sử
kéo dài suốt hơn 1.000 năm. Trà này là một loại trà nén, với những chiếc lá ép thành
bánh. Sau đó, trà được người dân nơi đây xử lý bằng cách oxy hóa một phần.
Trà Ô Long thuở ban đầu để nguyên hình dạng lá trà thon dài. Nhưng trong quá
trình vận chuyển làm cho sản phẩm bị dập nát nên người Đài Loan đã tìm ra quy
trình chế biến hiện đại là vo thành từng viên tròn như hiện nay. Nhìn chung những
129
câu chuyện về nguồn gốc trà Ô Long khá giống nhau, xoay quanh việc do vô ý để lá
trà bị dập, bị lên men nên phát hiện ra những phẩm chất mới.
Trong văn hóa trà Trung Quốc, trà Ô lông bán oxy hoá được chia thành nhiều
nhóm. Hương vị của mỗi nhóm trà lại khác nhau. Nó có thể là có vị ngọt và với mùi
hương mật ong, hoặc có mùi hương gỗ hay hương thơm của hoa rừng. Tất cả tùy
thuộc vào vườn trồng trà và phong cách chế biến của mỗi nơi sản xuất.
Trà Ô Long được xử lý nhiều cách khác nhau, nhưng nhìn chung có 2 cách phổ
biến khá khác biệt:
Một là lá trà được cuộn lại thành lá dài nhọn theo kiểu truyền thông
Hai là lá trà được cuộn lại thành hình hạt tròn đều theo phong cách trà Đài Loan
Khi trà Ô Long mới du nhập vào Việt Nam, nhiều người không biết trà Ô Long
là gì. Rất ít người có cơ hội thử qua loại trà này.
Giờ đây, trà Ô Long được lai tạo để phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng ở Việt
Nam. Trà được trồng chủ yếu ở Lâm Đồng, Lạng Sơn. Bảo Lộc là nơi cho ra loại trà
Ô Long có chất lượng tốt nhất nước ta.
6.1.2. Phân loại khoa học
Tên khoa học: Camellia (Thea) sinensis.
Giới: Plantea
Ngành: Angiospermae
Lớp: Dicotyledonae
Bộ: Theales
Họ: Theaceae
Chi: Camellia (Thea)
6.1.3. Công dụng của trà Ô long
Ô Long là loại trà giàu hương vị, được sử dụng nhiều trong giao tế và thưởng
lãm.
- Trà Ô Long được đánh giá cao ở khả năng giúp cơ thể hạn chế hấp thu chất
béo khi ăn thức ăn nhiều dầu mỡ, do đó hỗ trợ hiệu quả cho giảm cân.
130
- Ngoài sử dụng như là một loại nước giải khát phổ biến, trà Ô Long còn mang
lại nhiều lợi ích cho sức khỏe ngoài mong đợi từ những dược chất đặc biệt
trong những búp trà:
- Theanine và hợp chất thơm: Theanine là loại amino acids chịu trách nhiệm
tạo ra umani hay “vị ngon” cho trà, có tác dụng tạo cảm giác ngon miệng,
giúp tăng cường khẩu vị. Các chất thơm trong trà giúp sảng khoái tinh thần,
tác dụng giảm stress.
- Caffein trong trà ở dạng kết hợp Tanat caffeine tan trong nước nóng tạo nên
hương thơm và giảm vị đắng. Caffein trong trà có tác dụng dược lý giúp tỉnh
táo, tăng hoạt động của tim, ngăn chặn sự đông máu và lợi tiểu. Khác với
caffein tự do của cà phê, Tanat caffeine của trà không cản trở hấp thu canxi
vào cơ thể.
- Tanin chiếm 26-28% trong lá chè olong là một chất sát khuẩn mạnh, trong đó
mạnh nhất là EpiGalloCatechin Gallate (EGCG) là chất có khả năng chống
ôxy hóa mạnh gấp 100 lần vitamin C và 25 lần vitamin E giúp “dọn sạch”
các gốc tự do vốn là tác nhân gây tổn thương cấu trúc ADN, tổn thương tế
bào dẫn đến ung thư, do đó EGCG giúp hỗ trợ điều trị ung thư vú, bàng
quang, phổi, gan, thực quản, tuyến tụy và dạ dày.
- Vitamin C (có trong trà xanh và oolong) giúp tăng cường sức đề kháng, ngừa
cảm cúm. Vitamin E làm chậm quá trình lão hóa, cải thiện làn da.
- Polysaccharides đóng vai trò quan trọng trong việc giảm lượng đường huyết,
ngăn ngừa tiểu đường tuýp 2
131
- Acid Gama-AminoBityric (GABA) giúp hỗ trợ hạ huyết áp
- Fluoride và catechin giúp ngừa sâu răng, hơi thở hôi, bảo vệ sức khỏe răng
miệng
6.1.4. Điều kiện sinh lý sinh thái
6.1.4.1. Khí hậu
- Nhiệt độ không khí trung bình hàng năm 18 – 23o C.
- Độ ẩm không khí trung bình hàng năm: >80%
- Lượng mưa hàng năm trên 1200mm.
6.1.4.2. Đất đai
- Đất có tầng dày canh tác 50cm trở lên, kết cấu tơi xốp.
- Mạch nược ngầm ở sâu dưới mặt đất từ 100cm trở lên.
- Độ pH 4,0 – 6,0 tỷ lệ mùn tổng số 2,0% trở lên.
- Độ dốc bình quân đồi không quá 250.
- Đối với các giống trà thì độ cao nơi trồng là yếu tố quyết định đến đặc biệc là
giống trà Oolong sẽ cho hương thơm và hậu ngọt hơn là trồng ở vùng đất
thấp.
6.2. Kỹ thuật trồng trà Ô long
6.2.1. Thời vụ
Vùng Đông Bắc,Tây Bắc và Bắc Trung Bộ trồng chè từ tháng 8 đến tháng
10, tốt nhất trong tháng 9;
Vùng Tây Nguyên trồng chè từ 15/5 đến 15/8, tốt nhất trồng trong tháng 6.
Tuổi cây con của chè hạt trong bầu khoảng 3-4 tháng. Tuổi cây con của chè giâm
cành khoảng 4-5 tháng.
6.2.2. Chuẩn bị đất

Chọn địa bàn: Chè được trồng ở những đồi có độ dốc không quá 250, tốt nhất là độ
dốc từ 5 – 100, tầng đất mặt sâu trên 50cm, pH=4 –6.
132
6.2.3. Thiết kế đồi chè
6.2.3.1. Thiết kế hàng và lô chè
Thiết kế hàng chè theo hướng cơ giới hoá bằng máy kéo nhỏ nếu có độ dốc dưới 60;
dốc cục bộ 80, thành hàng thẳng, dài song song với bình độ chính.
Độ dốc trên 60, hàng chè theo đường bình độ, làm gờ tầng.
Trong quá trình chăm sóc dần dần sẽ tạo thành bậc thang hẹp.
Lô chè thuận lợi cho việc chăm sóc và thu hoạch thường không quá 2ha, hàng chè
không dài qúa 200m.
6.2.3.2. Thiết kế mạng lưới giao thông trong đồi chè:

Phải có đường từ đồi chè nhập với đường trục chính trong vùng chè, mặt
đường rộng 3,5 – 4 m, độ dốc mặt đường 50, hai bên mép đường trồng cây có rãnh
hai bên.
+ Đường liên đồi, liên lô: Là đường dùng để chuyển chở búp chè, phân bón, thuốc
trừ sâu. Mặt đường rộng 3 – 3,5m, độ dốc mặt đường 60. Mép ngoài trồng cây lấy
gỗ hoặc cây ăn quả.
+ Đường lên đồi và quanh đồi: Đối với những quả đồi lớn, thì cứ cách 30 – 35m
làm một đường quanh đồi, mặt đường rộng khoảng 3m, độ nghiêng vào đồi 6 – 70.
+ Đường lên đồi là đường nối các đường quanh đồi theo hình xoắn ốc, mặt đường
rộng khoảng 3m, độ dốc mặt đường dưới 80 nghiêng vào trong đồi 50, có mương
thoát nước, có điểm quay xe ở ngã ba.
+ Đường lô: Trong lô chè cứ cách khoảng 150m làm 1 đường lô rộng 2,5 – 3m để
tiện chăm sóc, thu hoạch búp chè.
+ Trồng cây phân xanh: Sau khi làm đất, gieo một vụ cây phân xanh (muồng lá
nhọn, cốt khí, các loại đậu. . . lượng gieo 10 – 12kg hạt/ha; gieo vào tháng 2 – 3).
Trước khi trồng chè được 1 tháng cắt toàn bộ hàng cây phân xanh giữa 2 hàng chè
vùi dưới rãnh + phân chuồng + phân lân lấp đất chờ trồng chè.
133
+ Làm đất trồng chè phải đạt yêu cầu: Sâu, sạch, ải, đất nhỏ và tơi xốp. Cày sâu lật
đất 40 – 50cm, đào rạch sâu 15 – 20cm, rộng 20 – 25cm. Trường hợp không thể
cày sâu, cuốc lật toàn bộ rồi tiến hành rạch hàng sâu 40 – 50cm.
6.2.4. Khoảng cách và mật độ

6.2.4.1. Mật độ
- 16.000 cây – 18.000 cây/ha (đất tốt)
- 25.000 cây/ha (đất xấu, dốc)
6.2.4.2. Khoảng cách

- 1,2m x 0,4m x 1 cây (đất trung bình, dốc dưới 100).
- 1,5m x 0,4m x 1 cây (đất tốt)
- 0,8m x 0,4m x 1 cây (đất xấu, dốc trên 100).
6.2.5. Trồng dặm

Sau khi trồng 1 – 2 tháng phải tiến hành trồng dặm những cây chết. Do đó
cần phải dự trữ khoảng 5 – 10% cây con khoẻ mạnh trồng dặm kịp thời.
6.2.6. Trồng cây bóng mát cho chè

Cây chè ưa ánh sáng tán xạ. Vì vậy nương chè cần phải trồng cây bóng mát
như: muồng lá đen, muồng lá nhọn. . . 1 ha trồng 150 – 250 cây. Trồng xen giữa 2
hàng chè, cứ cách 4 hàng chè trồng 1 hàng cây bóng mát, cây cách cây 10m. Trồng
bằng cây ươm bầu, đảm bảo che bóng 30 – 35% ánh sáng mặt trời.
Độ dốc > 200: Giữ lại cây trên đỉnh để giữ ẩm, hạn chế rửa trôi.
6.3. Kỹ thuật chăm sóc trà Ô long
6.3.1. Bón phân

Phân hữu cơ là các loại được chế biến từ những sản phẩm thực vật và động
vật như lá cây mục, than bùn, phân gia súc, gia cầm, rác…
134
Các chuyên gia, khuyến nghị nên dùng phân bón hữu cơ trong việc canh tác.
Vì phân bón hữu cơ mang lại giá trị lâu dài cho cây và cung cấp đầy đủ dinh dưỡng
để cây trà sinh trưởng và phát triển tốt.
Cách bón: Đào rãnh sâu 15 – 20cm, cách gốc 30 – 40cm. Phân được rải mỏng dọc
rãnh, trộn đều với đất.
6.3.2. Tủ gốc giữ ấm
Tủ cỏ, rác quanh gốc là biện pháp ngăn ngừa cỏ dại, giữ ẩm chống xói mòn
và tăng nguồn dinh dưỡng cho chè. Sau khi cày bừa, xới xáo thì tiến hành tủ rác.
Cần tủ rác kín khoảng trồng của hàng chè hoặc tủ quanh gốc. Độ dày lớp rác tủ: 10
– 20cm.
6.3.3. Nước tưới

- Chất lượng nước tưới cho trà phải là nước sạch, không bị ô nhiễm bởi các
chất độc hại. Nhu cầu lượng nước tưới cho trà thay đổi theo giai đoạn sinh
trưởng của cây.
- Khi cây còn nhỏ thì lượng nước tưới cần ít, khi cây lớn cho sản lượng búp
càng cao thì nhu cầu nước càng cao.
Sử dụng các phương tiện tưới nước tùy theo điều kiện cụ thể:
+ Phương pháp tưới phổ thông hiện nay là tưới rãnh.
+ Phương pháp tưới sử dụng vòi phun, hay hệ thống giàn tưới kiểu phun mưa hoặc
nhỏ giọt với vòi tưới di động hoặc cố định.
- Căn cứ vào độ ẩm đát là cách xác định thời điểm tưới nước phổ biến hiện
nay.
- Độ ẩm đất thích hợp là 75% - 80%.
- Thường tưới nước kết hợp với bón phân thúc để tăng hiệu quả phân bón.
- Lượng nước tưới tăng đàn theo sản lượng bụp thu hoạch được.
- Kết hợp giữa tưới nước và tủ gốc giữ ấm cho trà.
135
6.3.4. Phòng trừ trường hợp sâu bệnh hại
6.3.4.1. Các loại sâu hại búp:
Đây là nhóm sâu nguy hiểm nhất hại chè. Nhóm này có 1 số đối tượng chính như
sau:
- Rầy xanh (Empsasca Flavescens Fabr): Rầy non và rầy trưởng thành hút
nhựa ở búp non theo các đường gân làm cho mầm và lá non của búp cong
queo và khô cháy.
- Bọ cánh tơ (Physothrips Setiventris Bag): Bọ trưởng thành bám ở dưới mặt
lá non khi còn gấp kín (tôm chè) để hút chất dinh dưỡng, sau đó lá non xoè
ra và mặt dưới lá bị hại lộ rõ 2 đường mầu xám song song với gân chính lá
chè. Những năm gần đây, bọ cánh tơ có biểu hiện kháng thuốc rõ rệt.
- Bọ xít muỗi (Helopeltis Theivora Wat): Bọ xít muỗi dùng vòi hút nhựa ở lá
non, búp chè. các vết chân lúc đầu có mầu chì sau biến thành mầu nâu đậm,
búp chè cong queo thui đen, không những không được thu hoạch mà còn ảnh
hưởng đến các lứa chè tiếp theo.
6.3.4.2. Các loại nhện hại chè:

Nhện sọc trắng (Calacarus Carinalus Green): Nhện sọc trắng chỉ gây hại lá non, lá
bánh tẻ làm cho lá trở nên xám tím và phủ 1 lớp bụi mầu trắng (đó là xác lột của
chúng), cây ngừng sinh trưởng, toàn bộ vườn chè có mầu xám nhạt.
- Nhện đỏ nâu (Metatetranychus bisculatus Wood Mason): Nhện đỏ nâu cắn biểu bì
lá để hút nhựa trên lá bánh tẻ, lá già. Lá bị hại ở mặt trên có màu nâu đỏ (màu hung
đồng) và chấm trắng. Khi bị hại chè ngừng sinh trưởng, lá rụng.
- Nhện đỏ tươi (Brevipalpus Califorinicus Bank): Loại nhện này luôn sinh sống ở
đặt dưới và cuống lá. Khi bị hại cuống lá không trên có đốm trắng.
Sự phát sinh các loại nhện trong năm như sau:
- Nhện đỏ nâu: Tháng 2 – 5 và tháng 9 – 11.
- Nhện đỏ tươi: Tháng 8 – 12.
136
- Nhện sọc trắng: Tháng 4 – 6 và tháng 9 – 11.
- Nhện vàng: Tháng 5 – 7.
- Nhện hồng: Tháng 8 – 10.
Biện pháp phòng trừ với các loài nhện chủ yếu là trồng cây bóng mát và
dùng thuốc hoá học có phổ tác rộng như: Selecron, Bi 58, Dabutol theo liều lượng
thuốc như dùng để trừ bọ cánh tơ. Có thể dùng các thuốc đặc hiệu như: Comite 73
EC lượng 0,5 lít thuốc/ha; Nissorun Orlus 5EC lượng 0,6kg thuốc/ha.
6.3.4.3. Bệnh phồng lá chè (Exobasidium Vexans Masse)

Bệnh phồng lá chè do mấm gây hại lá non, cành non.
Phòng trừ: Dùng thuốc có gốc đồng (Cu) phun ngay sau khi hái, phun 2 lần, mỗi lần
cách nhau 7 – 10 ngày. Nếu trời nắng liên tục trong 10 ngày thì hái chạy không cần
phun thuốc.
6.3.4.4. Bệnh đốm nâu (Colletotrichum Camelliac Masse):

Bệnh đốm nâu còn gọi là khô lá chè hình bánh xe, gây hại nặng vào các tháng mùa
mưa, nhất là tháng 8 – 9.
Phòng trị theo phương pháp IPM. Khi bệnh phát sinh thì phun các loại thuốc có gốc
đồng (Cu). Sau phun từ 5 – 7 ngày mới được hái chè.
6.3.4.5. Bệnh thối búp chè (Colletotrichum theae Peteh):

Bệnh thường xuyên xuất hiện ở lá non, cuống lá và cành lá non. Gặp thời tiết nóng
ẩm, lá bị bệnh dễ rụng, cây con trong vườn ươm bị bệnh nặng hơn ngoài nương chè
hái búp.
Phòng trừ: Khi bị bệnh xuất hiện dùng các loại thuốc có gốc đồng (Cu) để phun.
Bón tăng lượng phân kali, hái chạy bệnh đối với nương chè kinh doanh.
137
6.3.4.6. Phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp tổng hợp:
Đảm bảo hợp lý về mặt kinh tế và bền vững dựa trên sự phối hợp biện pháp trồng
trọt, sinh học, di truyền, chọn giống và hoá học, nhằm đạt sản lượng cao nhất với
tác hại ít nhất trong môi trường.
6.3.4.7. Biện pháp canh tác:

Cày bừa diệt cỏ, vệ sinh nương đồi, lấp đất diệt nhộng, diệt mầm bệnh, bón phân
hợp lý, thay đổi thời kỳ đốn, hái chạy non để loại trứng sâu, mềm bệnh.
6.3.4.8. Biện pháp sinh học, sinh thái:

Trồng loại cây bóng mát với mật độ thích hợp đảm bảo độ ẩm trên nương chè. Hạn
chế đến mức thấp nhất thuốc hoá học để đảm bảo duy trì tập đoàn thiên địch có ích,
cân bằng sinh thái trên nương chè.
6.3.5. Kỹ thuật thu hái trà Ô long

- Thu hái khi chồi nách bắt đầu chuyển sang màu xanh non, lá chưa nở hết
chưa hái, chỉ lấy ngọn chồi và chừa lại 2-3 lá non.
- Định kỳ 50- 55 ngày hái một lần. Trà Oolong được hái bằng tay.
- Tuyển chọn những búp đạt yêu cầu có hình thể 1 tôm hai lá. Mỗi năm trà
Oolong phát lộc 3-7 lần.
- Cần tập trung hái nhiều chồi đỉnh, chồi mập, chồi dài, không hái chồi bên,
chồi nhỏ, chồi ngắn.
- Cũng có thể tập trung thu hái một số chồi mập, đợi các chồi nách mọc ra thật
nhiều rồi lại hái tiếp. Như vậy có thể hướng tới tạo ra tán lá nhiều cành,
nhiều ngọn, nhiều tầng.
- Khi thu hái trà Oolong, lần đầu nên hái nhiều, lần sau nên hái ít. Khi hái trà
cần phải cẩn thận, tránh làm gãy cây, cành trà, lưu ý phải kịp thời xới đất,
bón phân.
138
Những điều cần biết khi hái trà Ô long:
- Để bảo đảm búp trà tươi nguyên, nghĩa là trà không bị dập, ( vì khi ngọn trà
bị dập thì lập tức sẽ bị oxy hóa ).
- Trà khi hái được chứa trong gùi tre, trọng lượng trà trong gùi không vượt quá
7kg, thời gian một lần hái không quá 40 phút. Sau đó được tập kết về một
điểm và đưa vào nhà máy chế biến.
- Hái đúng kỹ thuật làm tăng năng suất, chất lượng sản phẩm và tạo cho cây
chè sinh trưởng, khỏe và bền vững.
- Với đặc điểm của cây trà mỗi một búp sinh ra từ 1 nách lá, do vậy nhiều lá sẽ
có nhiều búp, năng xuất cao . Cho nên chỉ hái búp và hai đến ba lá, không hái
hết lá trên cây trà.
6.4. Quy trình sản xuất trà Ô long:
Quy trình sản xuất trà Ô long có thể được phân thành 2 giai đoạn: giai đoạn chè tươi
và giai đoạn chè khô
Giai đoạn Giai đoạn

Thành phẩm
chè tươi chè khô
139
6.4.1. Quy trình sản xuất trà Ô Long giai đoạn chè tươi
Chè búp Héo Quay Vò

Héo mát Lên men Xào Sấy chè
tươi nắng thơm chuông
6.4.1.1. Nguyên liệu chè búp tươi

Nguyên liệu chè tươi (phải là gốc trà Ô Long) sau khi hái về cần phải để nơi
thoáng mát, phơi chè lớp mỏng tránh dập mát, phơi chè lớp mỏng tránh dập nát.
Chè búp tươi phải đảm bảo 1 tôm, hai ba lá non và không để chè quá lâu sau thu
hoạch.
Hái chè phải đúng kỹ thuật, lá không bị sâu, màu xanh non mượt, hái đúng
ngày sinh trưởng, đúng lúc khô sương, khi hái không được đổ dồn với độ dài
khoảng 15 phân, không được giẫm nát và khi vận chuyển chè được cho vào các giỏ
nhựa 0.6m x 0.8m. Sau khi hái xong phải chuyển ngay về nhà máy chế biến, không
để quá 2 giờ sau khi hái, khi về đến nhà máy phải được làm héo ngay.
140
6.4.1.2. Héo nắng:
Mục đích: Tăng cường hoạt tính của các men, để chuyển quá trình tổng hợp
các chất khi đọt chè chưa hái, thành quá trình phân giải các chất để chuẩn bị cho
quá trình lên men; tạo điều kiện cho các enzim thủy phân, phân giải các hợp chất
không tan thành các hợp chất hòa tan, tạo thành hương thơm đặc trưng sau này của
sản phẩm.
Về yêu cầu lý học là giảm một lượng nước trong lá trà, tăng cường nồng độ
các chất trong dịch bào, tăng tốc độ phản ứng hóa học, đồng thời làm mất lực tương
tác của lá làm mềm dẻo đọt trà, để khi tạo hình và phá vỡ tế bào không làm cho đọt
chè bị nát vụn
Có 2 phương pháp héo nắng là: làm héo tự nhiên và làm héo nhân tạo
- Làm héo tự nhiên: là làm héo chè bằng năng lượng ánh sáng mặt trời với
điều kiện ánh nắng 40%. Dùng lưới đen cản ánh sáng trực tiếp để chè không
bị đỏ. Chè khi hái về sẽ được trải ra thành từng lớp mỏng trên bạt với độ dài
1,5-2 kg/m2 . Khoảng 15 phút thì đảo chè 1 lần, đảo từ 2-3 lần tùy từng loại
chè. Tùy thời tiết mà thời gian làm héo khác nhau, nhiệt độ thích hợp để phơi
từ 25-300, thời gian từ 1giờ 30 phút đến 2 giờ.
- Làm héo nhân tạo: là làm héo trong phòng héo bằng hơi nóng, phương pháp
này áp dụng cho mùa mưa lạnh. Nhiệt độ phòng làm héo là 38-400 C, cho trà
ra các nia làm héo trong 30-35 phút, cứ 15 phút đảo chè một lần. Sau đó trà
được đưa vào phòng mát để hạ nhiệt trước khi đưa chè vào phòng héo mát.
141
6.4.1.3. Héo mát:
Không khí mát sẽ tác dụng lên men làm cho chè sống tiếp tục lên men từng
phần từng phần tạo ra những biến đổi hóa học để tạo nên hương vị đặc hữu của trà
Ô Long.
Đưa các nong chè vào phòng héo mát, nhiệt độ phòng héo mát ổn định từ 18-
190C, thời gian héo mát khoảng 9 giờ, cứ 3 giờ đảo chè một lần và phải làm thật
nhẹ tay.
Trà trong phòng héo mát
142
6.4.1.4. Quay thơm:
Làm dập các lá chè, dịch tế bào tràn phủ các búp chè, tiếp xúc với oxy không
khí tạo điều kiện cho quá trình ôxy hóa xảy ra nhanh, giai đoạn này có ảnh hưởng
đến màu sắc và hương thơm của lá chè.
Chè sau khi héo mát thì được đưa đổ vào thùng quay thơm và điều chỉnh thời
gian hợp lý cho từng loại chè, thường thì 15 đến 20 vòng, mỗi vòng quay trong 1
phút. Kết thúc quá trình quay thơm, chè có mùi thơm của hoa sứ, cảm giác mát lạnh
ở mũi.
Chè được cho vào thùng quay thơm
6.4.1.5. Lên men:

Mục đich chính của giai đoạn lên men là thúc đẩy các quá trình thủy phân,
oxy hóa khử diễn ra dưới tác động của các enzim, đây là giai đoạn quyết định
hương thơm, màu sắc chủ yếu của quy trình sản xuất trà Ô Long.
Chè sau khi được quay thơm thì cho lên nia đẩy để lên men trong phòng lên
men. Thời gian lên men là từ 1,5 đến 2 giờ, giai đoạn này không được đảo trộn vì
khi quay thơm mùi cỏ đi hết, khi lên men cần để yên để tạo mùi thơm đặc trưng.
143
6.4.1.6. Xào trà:
Mục đích là diệt men giữ cho màu nước xanh tươi, diệt men càng nhanh càng
tốt. Dùng độ nóng cao phá vỡ hoạt tính của enzim lên men, giảm độ ẩm của lá trà để
phục vụ cho giai đoạn tạo hình và làm dập tế bào lá trà.
Xào chè bằng thiết bị ống xào, để bức xạ nhiệt vào khối chè, làm cho nước
trong chè bốc hơi, tạo bầu hơi nóng để diệt men. Thời gian xào trà khoảng 5-6 phút,
nhiệt đô khoảng 3000C, lưu ý không được xào quá khô để chuyển sang giai đoạn vò
chuông chè không bị gãy.
Xào trà Ô long
6.4.1.7. Vò chuông:
Vận dụng lực xoay tròn của máy làm cho trà chuyển động và tự ma sát lẫn
nhau, tạo sự phá vỡ từng phần của các tổ chức tế bào, làm chất hòa tan tiết ra ngấm
phủ lên bề mặt lá để khi pha các chất của trà dễ hòa tan trong nước.
Ngoài ra, vò chuông còn có tác dụng làm cho cọng và lá chè mềm, giúp cho
giai đoạn tạo hình dễ dàng hơn và cũng là giai đoạn định hướng cho chè thành phẩm
144
Cho chè sao khi xào vào túi vải đặt chế ủ nóng trong 2 phút, sau đó đưa qua
vò chuông. Thời gian vò từ 1-2 phút
6.4.1.8. Sấy sơ bộ:

Sấy ở nhiệt độ cao có thể phá vỡ tàn dư của chất lên men còn lại khi vò
chuông, làm cho tác dụng lên men và phản ứng sinh hóa hoàn toàn bị đình chỉ,
hương thơm được ổn định
Cho chè vào mấy sấy sơ bộ, nhiệt độ sấy khoảng 55-750C, thời gian 25-30
phút. Độ ẩm của chè sau khi sấy là 21,67%, nhiệt độ khối chè còn nóng khoảng
600C, sau đó đem ủ nóng khoảng 4-5 giờ. Kết thúc giai đoạn chè tươi.
6.4.2. Quy trình sản xuất trà Ô Long giai đoạn chè khô
Sấy nhẹ Vò viên Vò viên

bán thành Thành
hút chân mềm (siết cứng (lăn Sấy khô Phân loại Đóng gói
phẩm phẩm
không banh) banh)
6.4.2.1. Giai đoạn tạo hình:

Giai đoạn này có các công đoạn: sấy nóng, tạo dáng dạng viên, đánh tơi…
Các giai đoạn trên được lặp lại liên tục từ 14-15 lần, trong khoảng thời gian 5 tiếng,
cho đến khi ngoại hình chè bán thành phẩm có viên tròn hình cầu hoặc bán cầu là
được
- Sấy nóng: dùng hơi nóng làm dịu lại chè, nhiệt độ chè khoảng 60 oC
- Tạo dáng: cho chè vào ben ép, máy sẽ xiết-ép-nén nhằm định dạng búp chè
thành viên hình tròn. Quá trình xiết-ép-nén được lặp đi lặp lại nhiều lần, khi
banh chè cứng thì dừng lại tháo ra đánh tơi cho chè không bị vón cục, chè
145
sau tơi mà còn bị vón cục thì phải dùng tay để gỡ ra. Nếu chè cứng thì phải
làm nóng để lá chè mềm lại
Xiết ép tạo viên tròn đều cho Ô long
6.4.2.2. Sấy trà:

Sử dụng hơi nóng của máy sấy để làm khô chè, nhiệt độ từ 100-105oC. Sức
gió thổivào máy 1.200 rpm, vận tốc của tua máy 800 rpm. Sấy 3 lần, thời gian sấy
từ 3-4 giờ.
Ngoài ra, sấy để chuyển hóa vị chè, phát huy hương thơm của chè và mùi vị
đặc trưng
6.4.2.3. Chè bán thành phẩm:

Chè bán thành phẩm có dạng hình cầu, bán cầu và có mùi thơm rất đặc trưng.
Sau giai đoạn vò viên cứng là chè đã có thể sử dụng được, nhưng để xuất khẩu thì
phải qua phân loại và đóng gói, độ ẩm của chè 5-6%
6.5.2.4. Phân loại

Trà được tiến hành bằng tay, kết hợp với máy thổi, máy sàng phân loại, sản
phẩm sau khi phân loại gồm có: chè dạng viên và chè cám.
146
Chè dạng viên được đem đi sấy, hút ẩm, hút chân không, sau đem đóng gói
thành chè thành phẩm. Đóng gói bằng bao bạc hoặc gói giấy bạc hút chân không.
- Ngoại hình: vo viên khoảng 5-8mm, màu xanh đen

- Màu nước: xanh vàng, trong, không có gợn
- Mùi: thơm đặc trưng của chè, không có mùi lạ
- Vị: đậm, dịu, có vị ngọt hậu, không có vị lạ
6.4.2.4. Đóng bao sản phẩm:

Chè bán thành phẩm được đưa sang công đoạn tinh chế tiếp theo hoặc đóng
bao bảo quản để tiêu thụ:
- Loại xuất khẩu: 18kg/bao

- Loại nôi tiêu:
 đóng gói giấy bạc hút chân không 50, 70, 100, 150, 200g, 250g/gói
 đóng vào hộp giấy Carton và bộ sản phẩm quà tặng
147
CHƯƠNG VII: CÔNG TY CỔ PHẦN DƯỢC THẢO KIM CƯƠNG VÀNG.
7.1. Giới thiệu về công ty kim kim cương vàng
Ở tại Đức Trọng - Lâm Đồng, nông trại sản xuất của Kim Cương Vàng sở
hữu điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng tương tự như Tây Tạng – vùng đất khởi nguồn
của Đông Trùng Hạ Thảo. Toàn bộ quy trình nuôi cấy đều được thực hiện trong quy
trình vô trùng và khép kín 100%, với nguồn nguyên liệu sạch đến từ thiên nhiên,
nhằm đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm và duy trì tối đa thành phần dinh dưỡng
tự nhiên.
Với sự kết hợp hài hòa giữa lực lượng nhân sự trình độ cao, điều kiện sản xuất
thuận lợi cùng các công nghệ hiện đại, Kim Cương Vàng tự hào là đơn vị cung ứng
Hình 7.1: Sản phẩm nổi bậc của công ty Kim Cương Vàng.
Đông Trùng Hạ Thảo uy tín hàng đầu hiện nay. Những sản phẩm đã và đang được
thị trường đánh giá rất cao vì tính ưu Việt về mọi mặt như:
 Chất lượng sản phẩm được kiểm định một cách nghiêm ngặt từ khâu nuôi
cấy hoàn toàn vô trùng đến khâu tuyển chọn thành phẩm có chất lượng cao
nhất để cung ứng ra thị trường.
 Giá cả rất ưu đãi và rất cạnh tranh.
 Sản phẩm được bao bì, dán nhãn mác, xuất xứ hạn sử dụng được ghi rất rõ
ràng trên mỗi sản phẩm.
 Đội ngũ nhân viên bán hàng và tư vấn rất tận tâm, nhiệt tình, chu đáo.
148
7.2. Đông trùng hạ thảo
7.1.1. Giới thiệu chung về nấm đông trùng hạ thảo (Cordyceps Militaris):
Nấm Đông trùng hạ thảo (Cordyceps) là một loại nấm ký sinh nội bào, thuộc
nhóm nấm Ascomycota. Hiện có khoảng trên 500 loài khác nhau, phân bố chủ yếu
ở khu vực Bắc Mỹ, Nam Mỹ, Châu Âu và Châu Á. Chủng nấm Cordyceps Militaris
là một trong số những loài thuộc chi Cordyceps, chúng có 2 hình thức sống, một là
ký sinh trên cơ thể một số loại sâu, nhộng, tằm của côn trùng thuộc họ Lepidoteran.
Và 2 là được áp dụng phổ biến gần đây người ta nuôi trồng trong môi trường cơ
chất hội sinh như gạo,bắp,nhộng tằm xay nhuyễn,… . Là loài nấm dược liệu quý có
thể ăn được.
Hiện nay, loại nấm này đã được trồng trong điều kiện nhân tạo để đáp ứng nhu
cầu của người dân về điều trị bệnh và nâng cao sức khỏe. Hàm lượng các hoạt chất
có trong nấm trồng tương đương hoặc thậm chí cao hơn nhiều so với nấm trong tự
nhiên. Chủng nấm Cordyceps Militaris có khả năng tạo ra hàm lượng Cordycepin
cao nhất. Nên Cordyceps Militaris được nhân rộng và phát triển công nghiệp mạnh
nhất hiện nay.
7.1.2. Phân loại khoa học
Tên khoa học : Cordyceps militaris.
Giới : Fungi
Bộ : Ascomycota.
Lớp : Sordariomycetes.
Ngành : Hypocreales.
Họ : Cordycipitaceae.
Chi : Cordyceps.
Loài : C. militaris.
Hình 7.2: Nấm đông trùng hạ thảo (Cordyceps militaris).
7.1.3. Mô tả:
Quả thể mọc đơn độc hay thành chùm dài 2-8 cm; rộng đến 0,5 cm; hình câu lạc
bộ, với đỉnh rộng hơn đáy; phần trên màu da cam và có lông tơ, phần dưới nhẵn và
149
có màu cam đến cam nhạt, thường cong; thu hẹp ở gốc và phát sinh từ nhộng hoặc
sâu non bị vùi lấp; thịt màu cam nhạt nước, có vỏ ngoài.
7.1.4. Nguồn gốc của đông trùng hạ thảo:
 Tự nhiên: chủ yếu tìm thấy trên vùng núi cao 4000m ở cao nguyên Tây Tạng
và Tứ Xuyên Trung Quốc. Giá thành đắt đỏ dao động khoảng 1.5 – 2 tỷ
đồng/kg, sản lượng khai thác một năm chưa đến 80kg.
 Nuôi trồng: Tại Mỹ, Nhật, Hàn, Thái Lan và cả Việt Nam đông trùng hạ thảo
đã được nuôi trồng thành công nhờ cấy ghép nhân tạo. Giá thành đa dạng tùy
chất lượng, khoảng 40 – 55 triệu đồng/kg khô.
7.1.5. Phân loại:

 Theo trạng thái:
Gồm đông trùng hạ thảo tươi hoặc phơi sấy khô, mỗi loại có đặc điểm và cách sử
dụng khác nhau.
-Loại tươi: Khai thác chưa quá 1 tháng, được bảo quản trong nhiệt độ thấp, đặc
trưng bởi mùi thơm hơi nồng của nấm. Đây là loại có hàm lượng dưỡng chất cao
nhất.
-Loại khô: Được xử lý nhiệt phân bằng cách phơi, sấy khô từ loại tươi để tiện lợi
trong bảo quản và sử dụng. Có mùi tanh nồng, hàm lượng dưỡng chất đạt khoảng 95
– 98% so với loại tươi, có thể bảo quản 3 năm.
 Theo hình thái
Đông trùng hạ thảo có thể ở dạng nguyên con hoặc bào chế thành các dạng chế
phẩm khác nhau.
-Nguyên con: Giữ nguyên hình dáng của con đông trùng hạ thảo gồm cả phần thân
và sợi nấm. Loại này thường rất đắt, được dùng để sắc thuốc, hầm canh hoặc nhai
sống.
-Dạng bột: Được nghiền nhuyễn thành dạng bột mịn, thường dùng để nấu cháo, pha
trà.
150
-Dạng nước: Chiết xuất thành dạng nước, có thể kết hợp thêm nhiều thành phần
khác và đóng thành chai, dùng để uống trực tiếp.
-Dạng viên nang: Là dạng bột mịn nhưng đóng thành viên nang để dễ sử dụng và
bảo quản.
-Dạng trà túi lọc: Được đóng thành túi lọc trà, dùng để uống hàng ngày rất tiện.
7.1.6. Dinh dưỡng và công dụng của đông trùng hạ thảo:
Nấm đông trùng hạ thảo (Cordyceps militaris) có chứa thành phần hoạt chất như:
Cordycepin, adenosine, hydroxyethyl-adenosine, polysaccharide, và 17 loại acid
amin, vitamine và khoáng chất,…
 Axít cordiceptic, superoxide dismutase, peroxidase glutathione: Ngừa ung
thư, chống oxy hóa, kháng viêm.
 Các vitamin thiết yếu như: B1, B2, B12, E, K….: Bồi bổ và chống suy
nhược, duy trì hoạt động thể chất;
 Cordycepin: Chống viêm, kháng virus, kháng khuẩn, tăng cường miễn dịch;
 Adenosin: Ổn định nhịp tim, cải thiện lưu lượng máu;
 17 -hydroxy-corticosteroid và 17 – ketosteroid: Bồi bổ thận, chống suy thận;
 Nhóm hoạt chất HEAA: Tăng cường hệ miễn dịch, cải thiện sức đề kháng;
 17 axít amin Cải thiện tâm trạng và giấc ngủ, thúc đẩy giảm cân, ngừa hiện
tượng mất cơ
 D-mannitol, lipit: Ổn định nhịp tim,điều hòa đường huyết,giảm cholesterol
trong máu
 Nguyên tố vi lượng: Selen,Photpho, Al, Si, K, Na...: Bồi bổ, duy trì và chống
suy nhược cho cơ thể
Đối với hệ thống miễn dịch, những nghiên cứu thực nghiệm đã chứng minh Đông
Trùng Hạ Thảo có khả năng tăng cường hoạt động miễn dịch tế bào cũng như miễn
dịch dịch thể, phòng ngừa bệnh tật. Cụ thể là có tác dụng nâng cao hoạt tính của đại
thực bào và tế bào NK, điều tiết phản ứng ứng đáp của tế bào lympho B, tăng cường
một cách có chọn lọc hoạt tính của tế bào T ức chế, làm tăng nồng độ các kháng thể
IgG, IgM trong huyết thanh.
151
Mặt khác, Đông Trùng Hạ Thảo còn là một vị thuốc ức chế miễn dịch có tác dụng
chống sự bài loại tổ chức cấy ghép khá tốt. Vitamin A, C tạo hàng rào chắn bảo vệ
cơ thể khỏi các vi khuẩn, virus tấn công cơ thể.
 Hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến phổi: hen suyễn, COPD (bệnh phổi tắc
nghẽn mãn tính), viêm phế quản, giúp ức chế cơn co khí quản, làm sạch
nicotin trong phổi đối với người hút thuốc lá nhiều v.v.
 Điều tiết đường huyết, kiểm soát bệnh tiểu đường.
 Làm giảm lượng cholesterol trong máu, giảm mỡ máu.
 Hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến gan: giúp tăng hiệu quả hoạt động của
gan, điều trị sơ gan, viêm gan B, C mãn tính.
 Hỗ trợ điều trị ung thư: Các nghiên cứu lâm sàng được tiến hành tại Nhật
Bản và Trung Quốc đã cho thấy các bệnh nhân bị các chứng ung thư khác
nhau được tiêm 6 gram đông trùng hạ thảo mỗi ngày kết hợp với hoá trị
trong vòng 2 tháng đã làm giảm đáng kể kích thước khối u, hỗ trợ cho bệnh
nhân điều trị xạ trị, làm giảm tác dụng phụ của các loại thuốc tây sử dụng dài
ngày.
 Chống lão hoá, cải thiên nội tiết tố nữ cho làn da khoẻ và sáng đẹp.
 Hỗ trợ điều trị rối loạn và suy giảm chức năng tình dục cho cả nam và nữ,
các trường hợp giảm ham muốn, bất lực, hiếm muộn, vô sinh.
 Chống mệt mỏi, căng thẳng, giảm stress, giúp giấc ngủ sâu.
 Ngoài ra, Đông trùng hạ thảo thường được dùng làm thuốc bổ dùng cho
người gầy yếu, phục hồi sức khoẻ cho người già, người mới ốm dậy.v.v.
Những tác dụng khác của đông trùng hạ thảo vẫn đang được nghiên cứu và
phát hiện thêm từng ngày.
152
7.3. Quy trình sản xuất đông trùng hạ thảo:
Hình 7.3: Quy trình sản xuất đông trùng hạ thảo
7.2.1. Quy trình sản xuất giống nấm
Hình 7.4: Sơ đồ quy trình sản xuất giống nấm
Các bào tử túi được thu nhận, sau đó sẽ được phân lập và nuôi cấy tạo ra được dòng
quả thể nấm. Từ những dòng quả thể đó, có các chỉ tiêu để đánh giá và chọn lọc rất
153
kĩ và rõ ràng để nhận định nó. Sau đó sẽ tiến hành nuôi cấy quả thể đó để phân lập
theo phương thức nuôi cấy mô.
Để tạo ra các nguồn giống :
 Giống gốc thuần khiết F0 được nuôi trong môi trường thạch (ủ ở nhiệt độ từ
18 – 20 độ C ở điều kiện tối, độ ẩm không khí ở điều kiện tốt nhất phải đạt từ
62-68%. Sau khi có được giống thuần khiết F0, sẽ có những chỉ tiêu để test
giống đó có đạt được yêu cầu để tiếp tục nhân lên giống cấp 1).
 Giống cấp 1- F1 được nuôi trong môi trường thạch (ủ ở nhiệt độ 18-20 độ C
điều kiện tối, độ ẩm không khí ở điều kiện tốt nhất phải đạt từ 62-68%. Sau
đó cấy chuyển nhân giống cấp 2).
 Giống cấp 2 – F2 được nuôi trong môi trường thạch (ủ ở nhiệt độ từ 18 – 20
độ C ở điều kiện tối, độ ẩm không khí ở điều kiện tốt nhất phải đạt từ 62-
68%. Và tương tựu được cấy chuyển nhân giống cấp 3 để tạo ra F3)
Hình 7.5: Giống nấm qua các lần cấy chuyển nhân giống để tạo ra giống tốt nhất
 Giống cấp 3 – F3 được nuôi trong môi trường lỏng
154
Trong môi trường F0 là nấm chỉ mới bắt đầu sống trong môi trường đó, dinh dưỡng
hấp thụ ở mức cơ bản, độ thích nghi chưa cao và khả năng phân chia tế bào rất kém
sẽ không thể tạo ra được đủ lượng hệ sợi. Nên cần phải cấy chuyển nhân giống từ
F0-1-2-3 để tăng hàm lượng dinh dưỡng, bồi đắp để tăng sinh về mặt hệ sợi và số
lượng nấm nó tạo ra.
Để có được nguồn giống sản xuất giống ổn định, sau khi chọn được nguồn giống tốt
thì phải đưa đi bảo quản và lưu trữ.
 Bảo quản: Đối với bảo quản thường kéo dài trong thời gian rất dài, trong sản
xuất thường bảo vệ những giống quý hiếm, hay gen cần bảo vệ lâu thì sẽ tiến
hành bảo quản. Nếu không mình sẽ tiến hành lưu trữ. ( Bảo quản thường
trong môi trường thạch sử dụng chứa giấy Parafil để bao miệng của ống
nghiệm hay chai môi trường và pha dung dịch Glycerol 3-5% để bao phũ lên
sợi tơ để giảm sự mất nước trong tế bào của nấm, chống được sự khô hạn
sinh lí trong tế bào, làm chống sự thay đổi đặc tính của thể tính trạng của
nấm. Nhiệt độ bảo quản từ 4-10 độ C).
 Lưu trữ: Trong sản xuất thường chú trọng việc lưu trữ hơn bảo quản. Lưu
trữ trong môi trường lỏng gồm nước đường 2%, nhiệt độ nuôi từ 10-15 độ C.
( Lưu trữ trong môi trường này để tế bào không bị khô cạn về sinh lý, không
thay đổi về tính trạng và hạn chế được quá trình thoái hóa và già hóa đi).
Hình 7.6: Giống đạt tiêu chuẩn để phân lập giống.
155
Các chỉ tiêu lựa chọn quả thể nấm để phân lập giống :
 Quả thể nấm trưởng thành và có cấu trúc rõ ràng.
 Chiều cao quả thể nấm từ 50-90mm.
 Đường kính quả thể nấm từ 2-5mm.
 Không bị nhiễm tạp, không bị dị dạng.
 Độ tuổi sinh lý trưởng thành là 40-45 ngày.
 Màu sắc quả thể đồng nhất từ vàng - vàng cam.
 Quả thể khô ráo không bị úng nước.
Hình 7.7: Nấm trong quá trình tăng sinh khối và là công đoạn cuối trước khi
được cấy.
Hình 7.8: Các chỉ tiêu kiểm tra và đánh giá chất lượng giống.
156
7.2.2. Quy trình sản xuất phôi nấm
Giá thể nuôi trồng nấm phù hợp được sử dụng từ nguồn nguyên liệu: gạo lứt, trứng
gà, bột nhộng tằm, dầu đậu nành,….
 50G GẠO LỨT đựng trong hộp nhựa PP 700ml
 76ml DUNG DỊCH DINH DƯỠNG ( 65 % ẩm ):
o 80-100g Nhộng tằm tươi,
o 1-2 cái Lỏng đó trứng gà
o 6,5g Peptone
o 4,5g Cao nấm men
o 20-25g Saccharose
o 1-2ml Dầu đậu nành
o PH : 6-6,5
Sau đó phối trộn, hấp khử trùng : Tº = 121ºC ,1atm, 45 phút
Hình 7.9: Giá thể nuôi trồng nấm sau khi phối trộn hấp khử trùng 45 phút.
Cấy giống Cordyceps militaris:

 Chia nhỏ giống gốc bằng que cấy đã được khử khuẩn vô trùng, cấy miếng
giống gốc vào chính giữa môi trường nuôi cấy trong ống nghiệm.
 Cẩy chuyển giống cấp 3 , 5-7ml / hộp giả thể
 Chiếu UV , để nguội 24 giờ trong phòng cấy.
157
Đưa giá thể vào trong buồng tối trong 7 ngày
 Khi bước vào giai đoạn ươm sợi, giống cần được nuôi trong phòng điều hoà
với mức nhiệt từ 20 – 22 độ C, độ ẩm không khí trong khoảng 65 – 70%,
Hình 7.10: Cấy giống nấm Cordyceps mlitaris.
phòng kín, không ánh sáng . Sau 5-7 ngày nuôi ủ hệ sợi nấm phủ kin bề mặt
môi trường. Khi sợi nấm ăn kín toàn bộ bề mặt quả thể sẽ chuyển sang giai
đoạn tạo quả thể.
 Các lọ cơ chất được chăm sóc kỹ lưỡng để có thể sinh trưởng tốt nhất
7.3.1. Quy trình nuôi trồng nấm:
Hình 7.11: Giá thể được đưa vào phòng tối.
Phôi nấm sau 5- 7 ngày tuổi được đưa vào phòng tiêu chuẩn
 Các lọ cơ chất được chuyển sang phòng chiếu sáng với thời gian chiếu sáng
đảm bảo 12h/ngày, trong cường độ 1000Lux, độ ẩm 75 – 80%, nhiệt độ từ 18
– 20 độ C. Mỗi ngày mở cửa phòng vào buổi sáng sớm và chiều tối, mỗi lần
158
30 phút để không khí được lưu thông. Giai đoạn này cần từ 10 – 15 ngày để
những ngọn nấm li ti mọc lên bề mặt môi trường sinh khối.
Hình 7.12: Các lọ cơ chất được chuyển sang phòng sáng.
Theo dõi nấm phát triển

 Tiếp tục giữ lọ cơ chất ở chế độ được chiếu sáng 12h/ngày, tăng độ ẩm lên từ
80 – 85%, độ chiếu sáng giảm xuống còn 700lux, nhiệt độ giữ nguyên. Vẫn
mở cửa phòng 2 lần sáng và tối, bên cạnh đó thường xuyên kiểm tra dể loại
bỏ các lọ bị mốc, hỏng, tránh lây lan.
 Thời gian để Nấm Đông trùng hạ thảo được phát triển toàn diện kéo dài từ 65
– 70 ngày, khi đó trên ngọn nấm mọc dài ra sẽ có sự xuất hiện của bào tử
nấm.
7.3.2. Quy trình thu hoạch nấm và bảo quản:

Qủa nấm Cordyceps militaris 50-60 ngày tuổi thu hoạch và phân loại.
 Thu hoạch những lọ Đông trùng hạ thảo
sinh khối đạt đủ 60 ngày tuổi, sợi đạt chiều
cao từ 13cm trở lên, trọng lượng từ 100 –
150g và chưa bung bào tử, màu vàng sậm
đồng đều.
 Tách riêng phần quả thể ra khỏi đế nấm
( giả thể nuôi trồng ) .
Hình 7.13: Đông trùng hạ thảo đủ
 Thái lát để nấm với độ dày là 1cm.
trưởng thành có thể thu hoạch.
159
Hình 7.14: Nấm được cắt riêng khỏi đế và tách nhỏ.
Sấy nhiệt bão hòa hoặc sấy thăng hoa ( -30 độ / 36 giờ )
 Đế nấm là sấy nhiệt bão hoà T°= 60°C / 6-8 giờ.
 Quả thể là sấy nhiệt bão hoà T° = 40-45°C / 6-8 giờ.
Đóng gói ( hút chân không)

Bảo quản : tối, nhiệt độ (T°= 25-30°C ), sạch sẽ, thoáng mát.
Hình 7.15: Đông trùng hạ thảo được bảo quản.
160
7.3.3. Chế biến và phát triển các sản phẩm làm từ nấm đông trùng hạ thảo.
Hình 7.16: Sơ đồ quá trình tạo sản phẩm làm từ đông trùng hạ thảo
161
Hình 7.17: Những sản phẩm nổi bậc từ đông trùng hạ thảo
7.4. Nấm linh chi:
7.3.1. Giới thiệu chung:

Tên gọi khác: Nấm liêm xanh, tiên thảo,
nấm trường thọ, vạn niên nhung,…
Tên tiếng Anh là Reishi hoặc Lingzhi.
Tên khoa học: Ganoderma lucidum.
Bảng 7.18: Phân loại khoa học nấm linh

chi.
Hình 7.18: Nấm kim chi.
7.3.2. Phân bố:

Nấm linh chi được phân bố rộng rãi ở vùng
rậm nhiệt đới và cận nhiệt đới ở Châu Á,
162
Châu Phi và Châu Mỹ. Được khai thác lâu đời nhất ở Trung Quốc, Việt Nam và Ấn
Độ. Hiện được trồng theo công nghệ thâm canh ở Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung
Quốc và bắc đầu trồng ở một số nước Đông Nam Á và Nam Mỹ.
7.4.1. Dinh dưỡng và công dụng :
Rất nhiều công trình nghiên cứu đã chỉ ra tác dụng của nấm linh chi đối với sức
khỏe con người. Thông qua các thử nghiệm, giới khoa học phát hiện nhiều dược
chất quý hiếm có trong tiên thảo, điển hình là saponin, protein, acid amin, photpho,
selen, canxi, kali, sắt, kẽm, magie… Đặc biệt, hàm lượng germanium có trong dược
liệu này cao gấp 5 – 8 lần nhân sâm.
 Hệ miễn dịch: điều biến (kích thích khi hệ miễn dịch hoạt động kém và ức
chế khi hệ miễn dịch hoạt động quá mạnh) hệ miễn dịch. Hỗ trợ điều trị bệnh
viêm gan siêu vi (tăng hoạt động tế bào miễn dịch, giúp cơ cơ thể sản xuất
interferon; chống dị ứng, chống viêm (do acid ganoderic); chống gốc tự do,
…
 Giúp ổn định đường huyết, giảm cholesterol xấu, giảm Triglyceride,
 Chống stress tâm – thể, tăng chất lượng giấc ngủ,
 Điều hoà huyết áp, cải thiện tiêu hoá…
 Nhờ vào chất polysaccharide beta 1,3D glucan là chất antioxidant có lợi hỗ
trợ trong điều trị bệnh ung thư.
 Phòng bệnh: tốt nhất là sau tuổi trưởng thành, có thể dùng nấm ở dạng trà
với liều thấp khoảng 5 – 10g / ngày. Khi đã bị bệnh tuổi nào cũng có thể sử
dụng được, liều lượng phụ thuộc vào tuổi, cân nặng và loại bệnh.
Có nhiều cách sử dụng nấm linh chi như hãm trà, ngâm rượu, ngâm mật ong, sắc
thuốc… Dù sử dụng với cách nào thì mỗi người cũng nên tuân thủ về liều lượng,
cách chế biến, không nên dùng bừa bãi.
7.5. Kĩ thuật trồng nấm linh chi đỏ:
7.4.1. Chuẩn bị nguyên liệu:

 Xử lý và phối trộn dưỡng chất vào mùn cưa:
163
Nấm linh chi đỏ sẽ được trồng từ mùn cưa. Tốt nhất là mùn cưa từ các loại gỗ
mềm, không chứa tinh dầu hay độc tố. Ngoài mùn cưa, cần bổ sung thêm phụ gia,
nước sạch và các nguyên tố dinh dưỡng như: bột ngô, bột cám, vôi, CaCO3,
MgSO4.
Đầu tiên, cần trộn các nguyên liệu lại với nhau rồi để len men và bay hết các tinh
dầu có trong mùn cưa, tiêu diệt các mầm bệnh gây hại tồn tại trong nguyên liệu. Sau
đó sẽ tiến hành ủ nguyên liệu tối thiểu 6 giờ nhưng không quá 30 ngày.
 Đóng bịch phôi:.
Sau khi phôi nấm đã ủ xong, sẽ tiến hành đóng bịch chặt tay với khối lượng mỗi túi
từ 1,2kg – 1,5kg. Sau đó, dùng que soi nấm để tạo lỗ nông tiện. Cuối cùng làm cổ
và nhét bông gòn vào miệng, sau đó đem hấp thanh trùng.
7.4.2. Hấp thanh trùng:

Tiến hành hấp thanh trùng bằng phương pháp hấp cách thủy ở nhiệt độ 100ºC trong
vòng 12 tiếng. Trong quá trình hấp cần phải đảm bảo đủ nước và hơi trong nồi cũng
như nhiệt độ cần thiết. Sau khi hấp xong, bịch phôi nấm được lấy ra ngoài ngay để
không bị cháy bịch vì nhiệt độ cao.
7.4.3. Tiến hành cấy giống
Cần lưu ý khi sử dụng nấm: Chất lượng giống là một yếu tố quyết định sự
thành bại trong sản xuất nấm. Nếu giống tốt năng suất nấm sẽ cao và ngược lại. Nên
lựa chọn giống đảm bảo chất lượng tốt, đúng tuổi, không có mô sẹo hay nhiễm nấm
mốc, vi khuẩn,…
Một trong những kĩ thuật giúp cho nâng cao năng suất quan trọng là khâu
phân lập nguồn giống, yếu tố này yêu cầu cần phải thực hiện thường xuyên và theo
dõi nếu không nấm sẽ bị nhiễm bệnh, sụt giảm năng suất, thoái hóa nấm,…
Khi cấy giống, cần chuẩn bị môi trường phù hợp, không quá kín bằng các
loại dụng cụ như cồn sát trùng, bàn cấy, chai giống, que kẹp.
Chai giống khi cấy nên để nằm ngang, chỉ nên đưa kẹp đèn cồn vào lửa trong
thời gian phù hợp, không nên để quá lâu.
164
sẽ được cấy như sau:
Tiến hành cấy giống nấm linh chi đỏ trên que gỗ và tại lỗ bịch phôi giống với
đường kính 1.8 – 2cm, sâu khoảng 15 – 17cm. Sau đó, đặt bịch gần đèn cồn rồi gắp
từng que ở từng túi cấy vào túi nguyên liệu. Sau khi cấy xong, bạn hãy dùng nút
bông đật kín miệng túi lại rồi chuyển đến nhà ủ nấm.
7.4.4. Nuôi sợi:
Chuyển túi giống đến nhà nuôi tơ ủ với nhiệt độ từ 20 – 30ºC, không có ánh
nắng trực tiếp chiếu vào, ánh sáng vừa phải, không quá tối, kín và không bị mưa
dột. Khi nuôi ủ tơ các yêu cầu thiết yếu đó là cung cấp đủ lượng oxy cho phôi và
giảm nhiệt độ, độ ẩm. Tránh nấm mốc phát triển gây hư hại phôi.
Trong quá trình sợi nấm phát triển nếu có túi bị nhiễm nấm linh chi sẽ bị loại
bỏ ngay khỏi khu vực ươm, đồng thời tìm nguyên nhân để có cách khắc phục.
Tiến hành đặt phôi nấm lên kệ và theo dõi đến khi thấy sợi nấm xuất hiện từ
½ – 1/3 tơ nấm hình thành quả thể thì tháo bớt 1 lớp bông ngay cổ bịch để nấm
được mọc ra. Sau đó, tiếp tục ủ thêm khoảng 2 ngày để tơ nấm được phủ đều bịch.
7.4.5. Chăm sóc và thu hái
Trong quá trình chăm sóc nấm linh chi đỏ, cần đảm bảo nhà trồng nấm sạch
sẽ, kín gió, nhiệt độ luôn được duy trì ở mức 22 – 28ºC. Đồng thời, phải sử dụng
nguồn nước sạch tuyệt đối để ấm không bị nhiễm bệnh.
Tiến hành quan sát đến khi sợi nấm phát triển được ¾ bịch thì gỡ bỏ hết các
lớp bông ở miệng túi, sau đó, phủ lên bề mặt túi một lớp đất mỏng dày khoảng 3cm.
Đồng thời tưới nước phun sương để đảm bảo độ ẩm cho nấm, tưới sao cho đảm bảo
độ ẩm khoảng 75 – 90% để nấm cho năng suất cao và đều.
Chăm sóc đến khi tai nấm sản sinh bào tử. Lưu ý cần ngưng tưới nước trước
khi thu hái nấm khoảng 10 ngày.
Sau khi nấm đã trưởng thành thì bắt đầu thu hoạch bằng cách dùng kéo, hoặc
dao chuyên dụng cắt phần thân tai nấm sát gốc, và tiếp tục nuôi thêm 1 đợt nữa theo
cách nuôi trồng ban đầu. Tỉ lệ năng suất ở đợt 2 sẽ giảm thiểu so với đợt 1.
165
Nấm linh chi cần phải thu hoạch vào sáng sớm, nhổ cả gốc rồi đem đi phơi nắng vì
nếu như sấy bằng máy thì chất lượng sẽ bị giảm sút.
7.6. Nấm bào ngư:

7.6.1. giới thiệu chung:
Tên gọi khác: Nấm sò, nấm trắng, nấm hương chân ngắn, nấm dai, …
Tên tiếng anh: Oyster mushroom, Tree Oyster mushroom, Straw mushroom.
Tên khoa học: Pleurotus ostreatus.
Mô tả:
Nấm bào ngư (Pleurotus ostreatus) thường mọc thành chùm, nhiều tai nấm
xen kẽ với nhau. Tương tự như hình bậc thang.
Nấm có tai rộng hình nắp vỏ sò, dài từ 5-25 cm, tùy loài có màu sắc thay đổi từ màu
trắng kem đến trắng xám, xám, nâu…
7.6.2. Phân bố:
Nấm bào ngư được tìm thấy trong vùng khí hậu nhiệt đới và ôn đới trên toàn
thế giới. Hầu hết các loài nấm Pleurotus sống hoang dại trên thân cây gổ đã chết
còn cứng hay trên gổ cây tùng đã hoai mục. Chúng phổ biến rộng rãi trong các khu
rừng ôn đới và cận nhiệt đới trên toàn thế giới.
Hiện nay rất nhiều nước trên thế giới mở rộng công nghệ trồng nấm bào ngư
vì đây là những loài nấm có giá trị dinh dưỡng cao, dể trồng và sản phẩm đẹp phù
hợp với các siêu thị.
7.6.3. Dinh dưỡng:
Nấm bào ngư là loại thức ăn ngon có giá trị dinh dưỡng cao được dùng để
nấu nhiều món ăn khác nhau như xào, hầm với nhiều thực phẩm khác làm tăng
hương vị và tăng chất bổ dưỡng. Các món ăn nấu với nấm bào ngư vừa là thức ăn
ngon vừa là bài thuốc phòng trị nhiều bệnh tật.,nguồn dược liệu quý giá phòng
chống nhiều bệnh và đồng thời là nguồn hàng xuất khẩu có giá trị.
Ngoài giá trị dinh dưỡng, nấm ăn còn có nhiều đặc tính của biệt dược, có khả
năng phòng và chữa các bệnh như làm hạ huyết áp, chống béo phì, chữa bệnh
166
đường ruột, tẩy máu xấu...; và đặc biệt là đã có một số công trình nghiên cứu còn
cho rằng nấm bào ngư còn có khả năng chống bệnh ung thư.
Thành phần có trong nấm bào ngư tươi gồm: Protide, 4%Glucide,
3,4%Vitamine C, vitamine PP, acide folic, các acide béo không no…
Khi nấm bào ngư dưới dạng sinh khối khô, hàm lượng proteine chiếm tới 33
– 43%, ngoài ra còn thấy các acide amine như glutamic, valin, isoleucin… tuy nhiên
cũng chứa một hàm lượng rất nhỏ chất arabitol nên khi ăn vào có thể gây khó chịu
trong đường tiêu hóa ở một số cá nhân.
7.7. Kĩ thuật trồng nấm bào ngư:

7.7.1. Chuẩn bị nguyên liệu:
Mùn cưa sử dụng để trồng nấm có thể ở dạng tươi hoặc khô.
Yêu cầu: mùn cưa không bị nhiễm mốc, không bị dính hoá chất hoặc lẫn đất
cát.
Xử lý mùn cưa:
 Sàn mùn cưa:
- Sàng mùn cưa nhằm để loại bỏ các mảnh gỗ vụn, dăm bào, các nhóm
mùn cưa thô hoặc đá sỏi.
 Pha nước vôi và làm ướt mùn cưa:
- Nước vôi dùng để xử lý mùn cưa trồng nấm sò có pH từ 12-13 (1,5kg
vôi trong 100 lít nước)
- Tưới nước vôi đã pha lên lớp mùn cưa bằng vòi sơn, vừa tưới vừa đảo
trộn cho mùn cưa thấm đều.
- Tiếp tục làm ướt mùn cưa theo từng lớp tương tự cho đến hếT, độ ẩm
phải bảo đảm đạt từ 65-70%.
Chú ý: Sau khi làm ướt mùn cưa phải thấm đều nước và chuyển màu nâu sẫm đồng
đều, độ ẩm mùn cưa đạt yêu cầu trước khi ủ đống.
 Ủ đống mùn cưa:
- Dùng xẻng, cào sắt chất mùn cưa thành đống hình chóp.
167
- Đậy kín đống ủ bằng bạt nilon, cố định dưới chân đống ủ không cho
hơi nước thoát ra ngoài.
- Thời gian ủ đống ngắn hay dài tùy thuộc vào từng loại mùn cưa.
- Thời gian đảo và ủ đống mùn cưa kéo dài 10 – 12 ngày tùy theo từng
loại nguyên liệu. Cứ 3 - 4 ngày tiến hành đảo đống ủ một lần.
 Phối trộn nguyên liệu:
- Có thể trộn thủ công hoặc bằng máy. Đối với quy mô nhỏ ta thực hiện
thủ công.
- Trải mùn cưa ra nền có độ dày khoảng 10cm.
- Rãi hỗn hợp cán gạo, bột bắp với bột nhẹ trên lớp mùn cưa và tiến
hành đảo trộn vài lần
- Đảo trộn khối mùn cưa bằng xẻng và cào sắt cho đến khi phụ gia, hóa
chất trộn đều với mùn cưa.
- Kiểm tra lại độ ẩm khối mùn cưa lần cuối trước khi đóng túi giá thể,
đảm bảo từ 60 – 65%.
7.7.2. Đóng bịch:

Sau khi ủ là đến công đoạn đóng bịch, thường dùng túi ni lông 29cm x 35cm,
các túi trước khi sử dụng phải được thanh trùng tuyệt đối. Sau đó đến công đoạn
đóng bịch.
Trọng lượng túi đã được đóng: 1,2 – 1,4kg, có độ nén đồng đều. Đáy túi phải
vuông, cân; túi căng tròn đều, không bị thủng túi. Túi giá thể phải được làm cổ nút,
nút bông và đậy.
7.7.3. Hấp thanh trùng bịch phôi:
Sau đó tới công đoạn hấp thanh trùng. Đưa vào lò hấp khử trùng, diệt khuẩn,
diệt nấm dại,… trong quá trình hấp phải bảo đảm nhiệt độ vào khoảng 90 độ C
trong khoảng thời gian từ 6h. Việc khử trùng phổ biến hiện nay chủ yếu dùng nhiệt
ẩm trong điều kiện có hoặc không có áp suất.
168
7.7.4. Cấy giống:
Sau khi hấp xong để nguội dưới 40 độ sau đó tiến hành cấy quả thể. Nếu để nhiệt độ
trên 40 độ, cấy xong quả thể sẽ chết.
Giống nấm bào ngư phải đạt các yêu cầu sau:
- Về màu sắc: Túi hoặc chai giống phải có màu trắng đồng nhất, không có
- các màu sắc lạ như: đen, xanh, vàng, cam,....
- Hệ sợi nấm mọc khỏe, chia nhánh đều, không có tơ rối bông; hệ sợi nấm phải
mọc kín đáy túi giống. Hệ sợi nấm không kết dày thành từng mảng trên bề
mặt hoặc ở thành túi giống.
- Túi giống có mùi thơm đặc trưng, không có mùi chua, không có hiện
- Tượng tiết dịch màu nâu hay màu vàng ở hông hoặc ở đáy túi.
- Không nên cấy truyền quá nhiều lần, giống phải thật sự thuần khiết.
7.7.5. Nuôi sợi:

Trong quá trình nuôi sợi, thường xuyên theo dõi sự tăng trưởng của hệ sợi
nấm theo thời gian để có biện pháp khắc phục kịp thời.
Thời gian nuôi sợi nấm trên giá thể mùn cưa kéo dài từ 25 – 30 ngày. Lúc
này hệ sợi nấm đã ăn kín đến đáy túi tạo nên màu trắng đồng nhất, giá thể rắn chắc
là tốt.
Sau đó kiểm tra và xử lý các túi nấm bị nhiễm bệnh.
Nấm bào ngư có sức sống mạnh, do đó so với những loại nấm khác thì nấm bào ngư
là loại ít bị nhiễm bệnh nhất, thường gặp chủ yếu là mốc xanh, ngoài ra có thể bị
nhiễm mốc đen, mốc trắng.
Sau khoảng 25 - 30 ngày, sợi nấm đã lan kín đến đáy túi, tạo màu trắng đồng
nhất, chuyển các túi nấm vào nhà trồng đặt lên giàn kệ hoặc trực tiếp xuống nền
nhà, để chăm sóc, tưới nước đảm bảo các điều kiện môi trường cho quả thể nấm
phát triển tốt.
169
7.7.6. Rạch bịch, chăm sóc và thu hoạch:
Dùng dao rạch giấy rạch khoảng 8 - 10 đường xung quanh mỗi bịch phôi
nấm. Mỗi đường rạch dài khoảng 4 – 5 cm, nghiêng 20 độ, sâu khoảng 2-3mm.
Rạch bịch xong không được tưới trực tiếp lên bịch chỉ tưới xả nền giữ độ ẩm. .
Sau khi rạch bịch thời gian từ 7-10 ngày nấm bào ngư bắt đầu hình thành từng cụm
nhỏ ta tiến hành tưới nước lên bịch bằng hệ thống phun sương, mỗi ngày 3-4 lần tùy
theo thời tiết. Thu hoạch nấm phải đúng tuổi không nên non hoặc già quá.
Cách thu hái nấm: Khi cụm nấm lớn có đường kính từ 5-7cm ta tiến hành thu
hái.
Tổng thời gian thu hái nấm từ 65-75 ngày, mỗi bịch giá thể nấm có thể thu
hái được 0,5-0,6 kg nấm, nấm ra thương xuyên ngưng ra rộ nhiều đợt, mỗi đợt ra
khoảng một tuần sau đó ngừng khoảng 2-3 ngày. Sau khi thu hoạch hết nấm, túi
phôi nhẹ và khô không còn khả năng ra nấm nữa thì tháo bỏ xuống và có thể tận
dụng để trộn tiếp với nguyên liệu hoặc được ủ làm phân bón vi sinh.
170
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Thầy Võ Văn Quang - Chuyên đề Tiến hóa và sinh lý sinh thái, đa dạng sinh
học biển Nha Trang.
2. TS: Phạm Đình Chương _ Chuyên đề Tiến hóa sinh lý sinh thái về Nho và
Trại nho Ba Mọi Ninh Thuận.
3. Thầy Bùi Anh Võ – chuyên đề Thực tập Tiến hóa sinh lí và sinh thái, công ty
nấm.
4. Quy trình nuôi trồng, chế biến và phát triển sản phẩm Đông Trùng Hạ Thảo
– Th.s Trần Tài.
Tài liệu Internet:
1. https://gd.eppo.int/taxon/APUGV (20:50 18/11/2021)
2. https://uses.plantnet-project.org/en/Apium_graveolens_(PROTA) (22:00
19/11/2021)
3. https://www.thainationalparks.com/species/small-toothed-palm-civet (20:00
13/11/2021)
4. https://animaldiversity.org/accounts/Arctogalidia_trivirgata/#contributors (10:00
15/11/2021)
5. https://baokhuyennong.com/so-huyet/ (17:00 12/11/2021)
6. http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=715138 (18:00 12/11/2021)
7. https://tepbac.com/species/full/63/Ca-chinh-bong.htm (17:30 10/11/2021)
8. https://www.fishbase.se/summary/1275 (18:00 10/11/2021)
9. https://uses.plantnet-project.org/en/Cymbopogon_flexuosus_(PROSEA) (20:30
13/11/2021)
10. https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?
search_topic=TSN&search_value=506666#null (16:00 21/11/2021)
11. http://www.khuyennongvn.gov.vn/portals/0/tailieu/2014/12/host/
kythuat_nuoi_tomhum.pdf (21:50 20/11/2021)
12. https://thuysanvietnam.com.vn/phong-benh-do-perkinsus-o-ngao-ngheu/ (21:00
20/11/2021)
171
13. https://thuysanngocthuy.com/ky-thuat-nuoi-trong/ky-thuat-nuoi-ngao-hoa.html
(20:00 19/11/2021)
14. http://bidoupnuiba.gov.vn/hoatdong/nghien-cuu-khoa-hoc/kt-qu-bc-u-nghien-cu-c-
im-sinh-hc-ca-loai-thong-hai-la-dtpkrempfii-ti-vn-quc-gia-bidoup-nui-ba/
15. http://bidoupnuiba.gov.vn/gioithieu/gioi-thieu-ve-vuon/quyet-dinh-thanh-lap-nui-
ba/
16. https://vnexpress.net/thien-nhien-vuon-quoc-gia-bidoup-nui-ba-4352547.html
17. http://123docz.net/document/7573432-nghien-cuu-dac-trung-sinh-thai-tham-thuc-
vat-vuon-quoc-gia-bidoup-nui-ba-va-de-xuat-giai-phap-bao-ton.htm
18. https://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/PlantFinderDetails.aspx?
taxonid=287551 ( 16:00_12/11/2021)
19. https://cdnsciencepub.com/doi/10.4141/cjps2012-202 ( 19:00_18/11/2021)
20. https://giongcayanqua.edu.vn/cay-giong-nho-ninh-thuan-cach-trong-cham-soc-
giong-nho-ninh-thuan.html ( 10:30_20/11/2021)
21. http://giadinhnongdan.com/p/goc-cay-nho-ninh-thuan (13:00_20/11/2021)
22. https://plants.ces.ncsu.edu/plants/vitis-vinifera/common-name/common-grape/
(20:00_20/11/2021)
23. http://sonnptnt.vinhphuc.gov.vn/content/tintuc/lists/News/Attachments/33721/Bai
%203.%20Ky%20thuat%20trong%20nam%20so%20tren%20mun%20cua.pdf(23h-
18/11/2021)
24. https://maynongnghiepxanh.vn/huong-dan-ky-thuat-trong-nam-linh-chi-do-nang-
suat-cao-tu-a-z/ (22h20- 18/11/2021)
25. https://lostempireherbs.com/difference-cordycep-sinensis-cordycep-militaris/(20h-
18/11/2021)
26. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/
S0367326X10001863#:~:text=Cordyceps%20militaris%20is%20a%20potential,of
%20some%20useful%20chemical%20constituents. ( 20h15 – 18/11/2021)
27. https://www.kimcuongvang.com/thong-tin/gioi-thieu-ve-kim-cuong-vang-16 ( 20h
24/11/2021)
172
28. http://thuvien.mard.gov.vn/tin-tuc/diem-bao/quy-trinh-lam-vien-tra-o-long-3485/
(15h/25/11/2021)
29. https://vitas.org.vn/san-xuat/quy-trinh-san-xuat-che.html#ftoc-heading-6(15h ngày
25/11/2021)
30. https://teashop.vn/tra-o-long-la-gi/
173

BÁO CÁO THỰC TẬP TIẾN HÓA VÀ SINH LÝ SINH THÁI Cần Tây (Apium Graveolens)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BÁO CÁO THỰC TẬP TIẾN HÓA VÀ SINH LÝ SINH THÁI Cần Tây (Apium Graveolens)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TỔNG LIÊN ĐOÀN LAO ĐỘNG VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG

THỰC TẬP TIẾN HÓA VÀ SINH LÝ SINH THÁI

Giảng viên hướng dẫn: TH.S BÙI ANH VÕ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2021

DANH MỤC HÌNH ẢNH.........................................................................................9

PHẦN A: PHẦN RIÊNG..............................................................................12

2. CẦY TAI TRẮNG:..........................................................................................15

PHẦN B: PHẦN CHUNG............................................................................27

1.1. Giới thiệu về tiến hóa, đa dạng sinh vật biển:.......................................27

2.1. Giới thiệu về vườn quốc gia Bidoup Núi Bà..............................................59

3.1. Nguồn gốc và phân loại của cây trồng..................................................84

4.1. Tổng quan về nho...................................................................................98

5.1. Tổng quan về cây cà phê..........................................................................112

6.1. Tổng quan về trà Ô long..........................................................................124

- Tên khoa học: Apium graveolens (Linnaeus)1

HÌNH A.1. Cần tây

• Điều kiện sinh lý sinh thái:2

- Tên tiếng anh: Blood cockle5

- Tên khoa học: Cymbopogon flexuosus (Nees ex Steudel _1854)9

HÌNH A.5. Sả dịu

CHƯƠNG I: VIỆN HẢI DƯƠNG HỌC NHA TRANG

1.1. Giới thiệu về tiến hóa, đa dạng sinh vật biển:

HÌNH 1.1 Tầng phân bố sinh vật biển

1.1.2. Đại dương:

1.1.2.1 Dòng biển:

1.1.2.2 Hiện tượng EL Nino:

HÌNH 1.3 Hiện tượng EL NINO

1.1.2.3 Cấu trúc lưới dinh dưỡng:

HÌNH 1.4 Chuỗi thức ăn sinh vật biển

1.1.2.4 Các hệ sinh thái biển:

HÌNH 1.5 Rạn san hô

HÌNH 1.6 Rừng ngập mặn

HÌNH 1.7 Cửa sông

HÌNH 1.9 Nước trồi

+ Núi ngầm hay núi dưới biển ( Seamounts )

HÌNH 1.10 Núi ngầm

+ Đáy biển ( Seafloor )

1.2.1. Điều kiện sinh lý sinh thái:

1.2.1.6. Liên kết quần thể:

1.2.1.8 Phân bố theo độ mặn:

HÌNH 1.12 Bản đồ hành trình của tàu Beagle

Nuôi trồng: 82.1 triệu tấn

1.3.1 Nuôi trồng thủy sản:

1.3.3 Kỹ thuật nuôi tôm hùm:

HÌNH 1.15 Tôm hùm trong lồng hở

 Kiểu lồng kín: (lồng di động).

HÌNH 1.16 Lồng kín nuôi tôm hùm

 Lồng ương tôm giống:

1.3.3.4. Thả nuôi:

HÌNH 1.18 Tôm hùm bị bệnh đen mang

Nguyên nhân: do vi khuẩn mà nguyên nhân chủ yếu là do lồng nuôi bị dơ

HÌNH 1.19 Tôm hùm bị bệnh đỏ thân

HÌNH 1.20 Ngao hoa

HÌNH 1.21 Người dân thu họach ngao

1.3.4.3. Phòng bệnh do Perkinsus ở ngao:

1.4.1. Biến đổi khí hậu:

1.4.2. Ô nhiễm biển, suy thoái hệ sinh thái:

2.1. Giới thiệu về vườn quốc gia Bidoup Núi Bà

1 Rừng kín thường xanh cây lá rộng 16.054,62 25,16 56 8,41

3 Rừng lá kim 18.837,98 29,53 146 21,92

6 Thảm thực vật tre nứa 193,02 0,30 6 0,90

8 Rừng trồng thông 3 lá 1.490,68 2,34 32 4,80