You are on page 1of 6

KHUTBAH JUMAT BAHASA JAWA IKADI DAERAH ISTIMEWA YOGYAKARTA

EDISI 405
5 April 2024 M
25 Ramadhan 1445 H

NGGENJOT DHIRI ING


PUNGKASAN RAMADHAN
Dening: Ust. Deden Anjar Herdiansyah, M.Hum.
(Ketua Bidang Dakwah dan Keumatan, PW Ikadi DIY)

َ َ َ ‫َ ح َ ح ُ َ َ ح َ َ َ َ َ َ َ َ ِّ َ ح َ َ َ ُّ ُ ح َ َ َ َ ح ح‬
‫ات‬
ّ ‫ وضاعف ّفي ّه اْلسن‬،‫اَّلي جعل رمضان س ّيد اْليامّ والشهور‬ ّ ‫لِل‬
ّ ّ ‫اْلمد‬
‫ح‬ ُ ُّ َ َ َ ‫َ حُ ُ ح َ َ َ َ ح ح ح‬
.‫اْلفطار والسحور‬ ّ ‫ وَشع ّفي ّه‬،‫واْلجور‬
َ َ ُ َ ‫َ َ ح َ ُ َ ح َ َ َ َ ُ َ ح َ ُ َ َ ح َ َ َ َ َ ً ُ َ ِّ ُ َ َ ح ُ ُ ح َ َ ح‬
‫ وأشهد أن‬،‫ شهادة تط ّهرنا ّمن الفجور‬،‫َشيك َل‬ ّ ‫وأشهد أن ال ّإَل ّإال اهلل وحده ال‬
ُ َ َ َ َ َ َ ‫ُ َ ً َ ُ ُ َ ُ ُ َحَ ح‬
.‫ِق الشك حور‬ ّ ‫ العبد اتل ِّق انل‬،‫ُممدا عبده ورسوَل‬
‫ح‬ ُ ُّ َ ‫َ َ ح ح َ ح‬ َ ‫ََ ح َ َ َ ح َ َُ ح ح‬ ََ َ ‫َ َ ُ َ َح‬
.‫ث والنشور‬ ّ ‫ع‬‫اْل‬ ّ‫م‬‫و‬‫ي‬ ‫َل‬‫إ‬ ‫ان‬
ّ ٍ ‫س‬ ‫ح‬‫إ‬‫ب‬
ّّ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ْي‬‫ع‬ ‫اب‬
ّّ ‫اتل‬ ‫و‬ ‫ه‬‫اب‬
ّّ ‫ح‬ ‫ص‬ ‫أ‬‫و‬ ‫آَل‬
ّّ ‫لَع‬ ‫صَّل اهلل علي ّه و‬
‫ََ َح‬
‫أما بعد؛‬
َ ُ ‫ََ َ َََ ُ ح ُح‬ َ‫َح‬ ‫ُح ح ُ ح َح‬ َ َ ََ
.‫ح حون‬ ّ ‫ او ّصيكم َونف ِّس بّتقوى ا‬،‫فيا ّعباد اهلل‬
‫هلل وطاع ّت ّه لعلكم تف ّل‬
َ َ َُ َ َ َ ُ َ ُ َ َ َ ‫َ ُّ َ َ ح‬ ‫ح‬ َ ‫ح‬ ‫ح‬ ُ‫ح‬ َ ََ ُ َ َ
‫اَّلين امنوا اتقوا اهلل حق تقاتّ ّه وال‬ّ ‫ «يا أيها‬:‫آن الك ّري ّم‬ّ ‫قال اهلل تعاَل ِّف القر‬
َ ‫َ ُ َ َح‬
»‫ت ُم حوت َن ّاال َوانتُ حم ُم حس ّل ُم حون‬

Jamaah yang dirahmati Allah,

Dinten punika kita sampun wonten ing dinten-dinten pungkasan sasi


Ramadhan. Sepuluh dinten pungakasan, ingkang dados puncakipun kamulyan
Ramadhan. Artosipun, Ramadhan badhe bibar sekedhap malih.

Kula lan panjenengan sampun nglewati setengah punjul sasi Ramadhan,


kaliyan perjuangan kagem nglampahi rupa-rupa ngangamal ibadah. Mugi-mugi

Edisi 405 | Jumat, 5 April 2024 M / 25 Ramadhan 1445 H 1


KHUTBAH JUMAT BAHASA JAWA IKADI DAERAH ISTIMEWA YOGYAKARTA

Allah nampi sedanten ingkang sampun kita lampahaken, lan maringi keiyatan
kagem nerasaken perjuangan ing dinten-dinten ketirah punka.

Saderengipun Ramadhan bener-bener bibar, kula lan panjenengan tasih


gadhah kesempatan kagem ndandosi kekirangan lan nambah amal sholeh.
Malah wekdan punika kesempatan ingkang paling sae; ing sepuluh dinten/dalu
pugkasan sasi Ramadhan. Mugi-mugi kula lan panjenengan saged ngisi
pungkasan Ramadhan niki kanthi nglampahi rupa-rupa ikhtiar, inggih punika:

1. Maksimalaken Ibadah

Puncakipun sasi Ramadhan wonten ing pungkasanipun. Pramila rumiyin


Rasulullah saya ngencengaken ibadah ing pungkasan sasi Ramadhan. Kados ugi
ingkang dipun riwayataken dening Aisyah ra., “Rasulullah rikala mlebet 10 dinten
hari pungakasan sasi Ramadhan, ngencengake sanjing andhapipun, nguripake
dalunipun, lan ngangekake kulawarganipun.” (H.r. Muttafaq ’alaih).

Puncakipun sasi Ramadhan ingkang wonton ing pungkasanipun paring


piwucal kita kagen istiqamah ngantos akhir hayat. Rasulullah nate matur:

‫َ ََ حَ ح َ ُ ح‬
‫اْل َ َواتيمح‬
ّ ّ ّ‫وإنما اْلعمال ب‬
“Sabenere saben amal gumantung pungkasane" (H.r. al-Bukhari).

Mbokmenawi kula lan panjenengan sampun miwiti Ramadhan kaliyan


semangat ingkang gedhe. Niku dereng cekap, amargi kula lan panjenengan
kedah mertahanaken semangat puniku dumugi pungkasan Ramadhan.

Fenomena semarakipun masjid-masjid ing awal Ramadhan, katingal


kados perkawis ingkang mbingahaken. Ananging kawontenan kados puniku
mboten saged dangu. Wonten ing pungkasan Ramadhan masjid-masjid ketingal
sepen malih. Estu, Ramadhan sejatosipun nguji istiqomahipun kula lan
panjenengan ing dalem ngibadah.

Wondene amalan ingkang mligi dipunlampahaken dening Rasulullah


wonten saben sedasa dinten pungkasan sasi Ramadhan inggih punika iktikaf.
Sedasa dinten punika Rasulullah itikaf wonten masjid, lan fokus nglampahaken
pinten-pinten ibadah. Ing warsa pungkasan gesangipun Rasulullah malah
nglampahi itikaf kalih dasa dinten pungkasan sasi Ramadhan.

Edisi 405 | Jumat, 5 April 2024 M / 25 Ramadhan 1445 H 2


KHUTBAH JUMAT BAHASA JAWA IKADI DAERAH ISTIMEWA YOGYAKARTA

2. Nggayuh Lailatul Qadr

Temtu kita mboten asing kaliyan istilah Lailatul Qadr. Inggih punika dalu
ingkang gadhah nilai luwih apik tinimbangstunggal ewu sasi. Kathah tiyang
ingkang mburu Lailatul Qadr amargi ngarep-arep angsal kautaminipun.

Ing dinten-dinten menika, sepuluh dinten pungkasan sasi Ramadhan,


Rasulullah paring dhawuh kagem kita sedanten kangge nggayuh Lailatul Qadr.
Rasulullah paring sabda:

َ َ ََ ‫ح‬ َ‫حَ ح ح‬ َ ‫حَ ُ ح‬


‫اخ ّر ّمن رمضان‬ َ
ّ ‫ْش اْلو‬
ّ ‫ّاتل ّمسوها ِّف الع‬
Golek’a lailatul qadar nang sepuluh pungkasan Ramadhan.
(H.r. al-Bukhari).

Semangat nggayuh Lailatul Qadr inggih punka salah setunggaling bentuk


kasadaran ingatase kurangipun amal dan sekedik wekdal ingkang
dipungadhahi. Bilih tuntutan nilai pahala ingkang kita gayuh kedah kathah
nanging wekdal ingkang kita gadhahi mboten kathah, mila kita sanget ngupiya
nikelaken pahala.

Ing al-Qur`an lan hadist wonten pinten-pinten ngamal ingkang


nggadhahi nilai pahala ingkang tikel-tikel. Umpaminipun pahala sodaqoh
ingkang ingkang uwoh tikel pitungatus pahala. Wonten ugi pahala maos al-
Qur`an ingkang saben hurufipun gadhah nilai sepuluh kesaenan. Nanging,
Lailatul Qadr gadhah nilai ingkang Istimewa senget. Allah nikelaken kesaenan
ngantos ngluwihi setunggal ewu sasi.

Ing etangan warsa, setunggal ewu sasi gadhah etangan 84 warsa 4 sasi.
Artosipun tiyang ingkang nggayuh Lailatul Qadr saged angsal kesaenan ingkang
estu dowo senget. Saged diumpamaken piyambakipun angsal kesaenan kagem
saumur geangipun. Allah paring firman:

‫َ َحَ حَ ُ َح َ حَ ح َ َ َ ح َ َ َ َح َُ حَ ح َح َُ حَ ح‬
‫ َللة القد ّر‬. ‫ وما أدراك ما َللة القد ّر‬. ‫إّنا أنزنلاه ِّف َلل ّة القد ّر‬
‫يها بإ حذن َر ِّبه حم منح‬
َ ‫وح ف‬
ُ ‫الر‬
ُّ َ ُ َ َ َ‫َ حٌ ح َح َ ح َََ ُ ح‬
ّ ّّ ّ ّّ ّ ‫ تنل المَلئّكة و‬. ‫خْي ّمن أل ّف شه ٍر‬
‫ُ ِّ َ ح َ َ ٌ َ َ َ َ ح َ ح َ ح‬
. ‫ سَلم ِّه حّت مطل ّع الفج ّر‬. ‫ك أم ٍر‬
ّ

Edisi 405 | Jumat, 5 April 2024 M / 25 Ramadhan 1445 H 3


KHUTBAH JUMAT BAHASA JAWA IKADI DAERAH ISTIMEWA YOGYAKARTA

Saktemene Ingsun wis nurunake Al Qur’an ana ing wengi kang


3Mulya. Lan apa kowe ngerti kang diaran wengi kang Mulya iku?
Wengi kang Mulya iku luwih utama tinimbang sewu sasi. (Ana ing
wengi iku) para malaikat mudun, semana uga Jibril kanthi palilah saka
Gustine kanggo nata kabeh perkara. Ana ing wengi iku kebak
katentreman nganti tumekaning pajar. (Q.s. al-Qadr: 1-5).

3. Nyuwun Pangapuraning Allah

Ramadhan inggih punika sasi ampunan. Allah nekakaken kagem mbusek


dosa hamba-hambanipun. Kados ingkang dipun sabdakaken dening Rasulullah:

َ َ ُ َ ُ ُ َ َ
، ‫ َو َر َم َضان ّإَل َر َم َضان‬، ‫ َواجل ُ ُم َعة ّإَل اجل ُ ُم َع ّة‬، ‫الصل َوات اْل َ حم ُس‬
َ َ ُ ‫ُ َ ِّ ٌ َ َ ح َ ُ َ َ ح‬
‫ت الكبَائّ ُر‬ ّ ‫مك ّفرات ما بينهن إّذا اجتنّب‬
Shalat limang wektu, Jumat tekan Jumat, lan Ramadhan tekan
Ramadhan yaiku mbusek dosa-dosa sing ing antarane kabeh kui,
menawa dosa-dosa gedhe diadohi. (H.r. Muslim).

Ing hadist ingkang sanes Rasulullah ugi paring sabda:

‫َ ح َ َ َ َ َ َ َ ً َ ح َ ً ُ َ َُ َ َ َ َ َ ح َح‬
‫من صام رمضان إّيمانا واحتّسابا غ ّفر َل ما تقدم ّمن ذن ّب ّه‬
Sapa wonge pasa ing sasi Ramadhan Amarga iman lan ngarep-arep
pahala saka Allah, mula dosane sing wis kapingkur bakal disepura.
(H.r. al-Bukhari dan Muslim).

Ramadhan inggih punika wekdal ingkang mboten angsal dipunsia-


siakaken kagem ngresiki dhiri saking dosa-dosa. Nyia-nyiakaken artosipun
sampun nglirwakake karunia ageng ingkang sampun diparingi dening Allah.
Estu kita sangett mbetahake pinten-pinten sarana pelebur dosa, ningali malih
saking kathahe dosa kita. Allah ingkang Maha Pengasih sampun maringi
pintedn-pinten sarana lan wekdal kagem nglebur dosa, ing antarane inggih
punika Ramadhan.

Kagem tiyang ingkang ngliwakake upaya kagem ngeresiki dosa ing sasi
Ramadhan, namun angsal rugi. Malah Rasulullah paring celaan kagem tiyang
kasebat:

Edisi 405 | Jumat, 5 April 2024 M / 25 Ramadhan 1445 H 4


KHUTBAH JUMAT BAHASA JAWA IKADI DAERAH ISTIMEWA YOGYAKARTA

ُ‫ان ُث َم ان ح َسلَ َخ َقبح َل أَ حن ُي حغ َف َر ََل‬


ُ َ َ َ ‫َ َ َ َحُ َ ُ َ َ َ َ َح‬
‫ور ّغم أنف رج ٍل دخل علي ّه رمض‬
Lan cilaka wongk ang ketemu karo sasi Ramadhan, banjur Ramadhan
bubar, dene dosane durung diampuni. (H.r. at-Tirmidzi).

Pramila, saderengipun Ramadhan bener-bener bibar kita kedah tenanan


kagem tobat lan nyuwun ampunan marang Allah. Wonten, doa ingkang
dipunwucalaken dening Rasulullah rikala kita kepanggih Lailatul Qadr ugi doa
kagem nyuwun ampunan.

ُ ‫َ ُ َ َ َ َ ُ ُ ُّ ح ح َ ح‬
‫ب ال َعف َو فاعف َع ِّّن‬‫ُت‬
ّ ‫اللهم ّإنك عفو‬
Ya Allah, Panjenengan Maha Maringi Pangapura lan Panjenengan
remen maringi pangapura, Pramila paring pangapura marang kula.
(H.r. at-Tirmidzi dan Ibnu Majah).

Tasih wonten wekdal ing sedasa dinten pungkasan sasi Ramadhan


punika. Ayo kula lan panjenengan nggenjot wak kagem tenanan ibadah marang
Allah lan nyuwun ampun Marang Allah Swt. Kita ugi ngarep-arepmugi-mugi
Allah paring takdir kita angsal nggayuh anugerah Lailatul Qadr. Lan ing
pungkasan, kita ngarep-arep mugi-mugi kula lan panjenengan sedanten dados
menjadi pamenang ign pungkasan sasi Ramadhan puniki, inggih punika Allah
dadosaken kula lan panjenengan sedanten dados insan ingkang takwa.

‫ِّ ح‬ َ‫اك حم ب َما فيه م َن اآلي‬ُ َ َ ََََ َ ‫ك حم ِف الح ُق حرآن الح‬


ُ ََ ُ َ َ َ
‫ات َو ّاَّلك ّر‬
ّ ّ ّ ّ ّ ‫ي‬ ‫إ‬ ‫و‬
ّ ّ ‫ِن‬‫ع‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫و‬ ، ‫يم‬‫ظ‬
ّ ّ ‫ع‬ ّ ّ ‫بارك اهلل ِّل ول‬
َ ‫ََُ َُ َُ َ ُ ح‬ ‫ح‬ ُ ‫َ َ َ َ َ ِّ َ ح‬ َ ‫ح‬
‫ وتقبل ّم ِّن و ّمنكم تَّلوته ّإنه هو الس ّميع الع ّليم‬،‫يم‬ ّ ‫ك‬ّ ‫اْل‬

Khutbah Kaping Kalih

َ َ َ ُ َ ََ ‫ح‬ َ َ ُ َ ُ ‫َ ُّ ح‬ ‫َ حَ ح ُ ه َ ح‬
ُ‫الِل‬ ‫ وأشهد أن ال ّإَل ّإال‬،‫َل َلَع ت حو ّفيح ّق ّه َوام ّتنَانّه‬
َ ‫ والشكر‬،‫لِل َلَع ّإح َسانّ ّه‬ ّ ّ ‫اْلمد‬
َ ُ َُ َ ُ ُ َ ً َ ُ ََ َ َ ُ َ ‫ح‬ َ ً ‫َ ح َ ُ َ َ َ َُ َ ح ح‬
ُ
‫ وأشهد أن ن ّبينا ُممدا عبده ورسوَل ادل ّاِع إَّل‬،‫َشيك َل تع ّظيما لّشأنّه‬ ّ ‫وحده ال‬
ُ‫ أَ َما َب حعد؛‬.‫ر حض َوانه‬
ّ ّ

Edisi 405 | Jumat, 5 April 2024 M / 25 Ramadhan 1445 H 5


‫‪KHUTBAH JUMAT BAHASA JAWA IKADI DAERAH ISTIMEWA YOGYAKARTA‬‬

‫َ‬ ‫ِّ ِّ َ َ ح‬ ‫ُ‬ ‫ح‬ ‫ُ‬ ‫ح‬ ‫َ َ َ َ ح َ ََ‬ ‫َُ‬ ‫ََ َ َ‬


‫الس وانلجوى‪.‬‬ ‫فيا ّعباد اهلل‪ّ ،‬اتقوا اهلل حق اتلقوى‪ ،‬وأ ّطيعوه ِّف ّّ‬
‫حَ ح‬ ‫الساج ال ح ُمن حْي‪ ،‬نَبيِّنَا ُُمَ َمد َ‬ ‫َ‬ ‫لَع ال ح َهادي الحبَش حْي‪َ ،‬و ِّ‬ ‫ُ َ َ ُّ َ َ ِّ ُ َ َ‬
‫ب الفض ّل‬ ‫ّ ّ‬‫اح‬ ‫ص‬ ‫ٍ‬ ‫ّّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ثم صلوا وس ّلموا‬
‫ب ياَ‬
‫انل ِّ‬ ‫لَع َ‬ ‫َ َ ُ ُ َ ُّ َ َ َ‬ ‫َ ََ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ح َ ح ََ ح َ َ ُ ََ َ‬
‫ّّ‬ ‫الك ّبْي‪ .‬فقد قال اهلل تعاَل ِّف ّكتابّ ّه‪ّ « :‬إن الِل ومَلئّكته يصلون‬
‫َ ُّ َ َ َ َ ُ َ ُّ َ َ ح َ َ ِّ ُ َ ح ً‬
‫اَّلين آمنوا صلوا علي ّه وس ّلموا تس ّليما»‬ ‫أيها ّ‬
‫َ َ‬ ‫ََُ َ َ َ َح َ ََ حَ ح َ َ ََ‬ ‫َ َ ُ َ َ ِّ َ َ ُ َ َ َ َ َ‬
‫آل ّإبح َرا ّهيح َم إنك‬ ‫ّ‬ ‫لَع‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ه‬
‫ّ‬ ‫ا‬‫ر‬ ‫ب‬‫إ‬
‫ّ‬ ‫لَع‬ ‫ت‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ص‬ ‫ما‬ ‫ك‬ ‫د‬
‫ٍ‬ ‫م‬ ‫ُم‬ ‫آل‬
‫ّ‬ ‫لَع‬ ‫اللهم ص ّل لَع ُمم ٍد و‬
‫ُح َ‬ ‫ُ‬ ‫ح ح‬ ‫َ‬ ‫َ حٌ َ ح َ ح َ َُ َ َ ح ُ ََ‬
‫ِب بَك ٍر َوع َم َر َوعث َمان‬ ‫اش ّديحن‪ّ ،‬أ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫الر‬ ‫ء‬
‫ـجيد‪ ،‬وارض اللهم ع ّن الـخل ّ‬
‫ا‬‫ف‬ ‫َحيد م ّ‬ ‫ّ‬
‫ح ح ح ح‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ َ حَ ح‬ ‫َ‬
‫ْج َعْي‪َ ،‬وعنا َم َع ُه حم بّ َمن ِّّـك َوك ّر ّمك يَا أك َر َم اْلك َر ّمْي‪.‬‬ ‫لَع‪َ ،‬و َع ّن الصحاب ّة أ‬ ‫َو َ ِّ‬
‫ّ‬
‫ح‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫ُ ح حَ ُ ح َ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ح‬
‫َ َُ َ ح ح ُح حَ ُح َ‬ ‫ح‬
‫ات‪ ،‬اْلحيآ ّء ّمن ُه حم‬ ‫ات‪َ ،‬والمس ّل ّمْي َوالمس ّلم ّ‬ ‫اللهم اغ ّفر لّلمؤ ّم ّنْي َوالمؤ ّمن ّ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ َ َ ح‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ح‬ ‫َ َ َ حٌ َ ح ٌ ُ‬ ‫َ‬ ‫َح َح‬
‫اِض اْلاجات‪.‬‬ ‫ُميب ادلعوات‪ ،‬ويا ق ّ‬ ‫ات‪ّ ،‬إنك س ّميع ق ّريب ّ‬ ‫واْلمو ّ‬
‫اع ُف َع َِن‪،‬ح‬ ‫َ َ َ ُ ُ ُّ ح َ ح َ َ ح‬ ‫ح‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ ُ ُّ ح َ ح َ َ ح ُ‬
‫ُتب العفو ف‬ ‫ُتب العفو فاعف عِن‪ ،‬امهلل ّإنك عفو ّ‬ ‫امهلل ّإنك عفو ّ‬
‫اع ُف َع َ ح‬ ‫َ َ َ ُ ُ ُّ ح َ ح َ َ ح‬
‫ِن‬ ‫ُتب العفو ف‬ ‫امهلل ّإنك عفو ّ‬
‫ح َزاننَا َوذ َ َهابَ‬ ‫َ ُ َ َ ح َ َ حُ ح َ َ َ َ َ ُُ َ َُ َ ُ ُ َ َ َ ََ َ ح‬
‫ورنا‪ ،‬وجَلء أ ّ‬ ‫اللهـم أجعل القرآن الع ّظيم ربّيع قلوبّنا‪ ،‬ونور صد ّ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ه ُمو ّمنَا َوغ ُم حو ّمنَا‬
‫اْلَاِسين‪َ.‬‬ ‫َََ َ َ حَ َحُ َ َ َ ح َح َ ح ح ََ ََح َحَ ََ ُ َ َ َ ح‬
‫ّ ّ‬ ‫ربنا ظلمنا أنفسنا و ّإن لم تغ ّفر نلا وترَحنا نلكونن ّمن‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ ح َ َ َ َ ً َ ح َ َ َ َ ً َ َ َ َ‬ ‫َر َبنَا آتنَ‬
‫ار‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫انل‬ ‫اب‬ ‫ذ‬ ‫ع‬ ‫ا‬‫ن‬ ‫ق‬
‫ّ‬ ‫و‬ ‫ة‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫ح‬ ‫ة‬
‫ّ‬ ‫ر‬ ‫خ‬ ‫ّ‬ ‫اآل‬ ‫ِف‬‫ّ‬ ‫و‬ ‫ة‬ ‫ن‬‫س‬ ‫ح‬ ‫ا‬‫ي‬ ‫ن‬ ‫ادل‬ ‫ِف‬ ‫ّ‬ ‫ا‬ ‫ّ‬
‫اْل َ حم ُد َلِل َر ِّب الح َعالَم َ‬ ‫َ ح‬
‫ْي‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫ّ ّ ّ‬ ‫و‬

‫‪Edisi 405 | Jumat, 5 April 2024 M / 25 Ramadhan 1445 H‬‬ ‫‪6‬‬

You might also like