ARALIN 1: AKADEMIKONG PAGSULAT
Ang pagbibigay – kahulugan sa terminong
“akademikong pagsulat” ay tulad ng
pagtatanong sa isang tao kung ano ang
“mansanas.” Ang pinakakaraniwang
reaksyong makukuha sa isang taong
tatanungin, kung hindi man “Ahhh…” o
“Hmmmm…” ay malamang isang
paglalarawan sa mansanas o kaya’y
simpleng pagbibigay – kahulugan sa
mansanas bilang isang prutas.
Kung kaya hindi sapat ang maglahad ng isa
o ilang depinisyon para sa akademikong
pagsulat. Kailangan, para sa layunin ng
kalinawan, ang mailarawan nang sapat ang
kalikasan, katangian, layunin at tungkulin
nito.
Kalikasan Ng Akademikong Pagsulat
1. Katotohanan - Ang isang mahusay na
akademikong papel ay nagpapakita na
ang manunulat ay nakagagamit ng
kaalaman atmetodo na disiplinang
makatotohanan.
2. Ebidensya - Ang iskolar sa lahatng
disiplina ay gumagamit ng
mapagkakatiwalaang ebidensya upang
masuportahan ang impormasyong
kanyang inilalahad.
3. Balanse - Nagkakasunod anghalos lahat
ng akademiya,kinakailangan tayo ay
gumamit ng walang pagkiling; seryoso
atargumento; dapat ang akademikong
pagsulat ay seryoso at hindi emosyonal
upang maging makatwiran ang mga
pahayag.
Katangian ng Akademikong Pagsulat
1. Kompleks - Ang pagsulat gamitang ating
wika ay mas kompleks kesa sa pasalitang
wika. Ang pasulat na wika na may mas higit
na mahabang salita, maykomplikasyon at
bokabularyo, at kompleksidad na
gramatika.
2. Pormal - Higit na pormal ang
akademikong pagsulat kaysa saibang
sangay ng pagsulat. Hindi dito angkop ang
salitang kolokyal,balbal, maging ang iba't
ibang ekspresyong pilipino.
3. Tumpak - Ang mga datos tulad ng facts at
figures ay inilalahad ng tumpak, walang labis
at walang kulang. Kung ano ang datos, iyon
dapat ang isasama sa sulatin.
4. Obhetibo - Ang pokus nito ay ang
impormasyong nais ibigay o
mgaargumentong nais gawin.
5. Eksplisit - Eksplisit sa ugnayan sa loob
ng teksto. Ang manunulat ay
responsibilidad niya na gawing malinaw sa
mga mambabasa kung paano ang iba’t
ibat bahagi ng teksto ay nauugnay sa
isa’t isa.
6. Wasto - Gumagamit ng wastong
bokabularyo o mga salita. Dapat ang isang
manunulat ay maingatsa paggamit ng mga
salitangmadalas na pag kamalian ng mga
karaniwang mambabasa. Wasto dapat ang
salitang gamitin upang hindi mawala ang
kalituan sa mgamambabasa. Hindi dapat
nakakalito ang mga salitang gagamitin.
7. Pagiging responsable – Ang manunulat
ay kinakailangan maging responsable
lalong lalo nasa paglalahad ng
ebidensya,patunay, o anumang
nagpapatibaysa kanyang argumento.
8. Malinaw na layunin – Layunin ng
akademikong pagsulat ay matugunan ang
mga tanong kaugnay sa isang paksa. Ang
mga tanong na ito ang nagbibigay nglayunin,
kaya magkaugnay palagiang layunin at mga
paksa. Anglayunin ay dapat umiikot
sapaksang tatalakayin.
9. Malinaw na pananaw – Ang
akademikong pagsulat ay hindi lamang
hanguan ng sources. Layunin ng manunulat
sakanyang papel na maipakita ang sariling
pag-iisip hinggil sa paksang sinulat.
*punto de bista (POV) ng manunulat ay
dapat maging malinaw
FILIPINO SA PILING LARANG | 1
10. May pokus - Bawat pangungusapat
talata ay sumusuporta dapat sa nais
ipahayag. Sa paggawa ng sulatin,
kailangang iwasan ang hindi kinakailangan,
hindi nauugnay, at hindi mahahalaga
atmasasabi nating taliwas sa impormasyong
isinama sa sulatin.
11. Lohikal na organisasyon – May
sinusunod na istandard oorganisasyon
na huwaran. Dapat may lohikal na
organisasyon.Tatlong mahahalagang
bahagi:
o Introduksyon - Nagpapakilala ng
paksang nais ipahayag.
o Katawan - Naglalaman itong iba’t
ibang datos,impormasyon, ebidensya
atmga salita o pahayag nakaugnay sa
paksa.
o Konklusyon - Buod ngkaisipang nais
ipahayagayon sa paksa. Dito
bumubuo ng sariling pahayag. Dapat
ibatay sakung ano ang nilagay sa
katawan ng sulatin
12. Matibay na suporta - katawan ng talata
ay kailangang may sapat at kaugnayan na
suporta para sa paksang pangungusap at
tesis na pahayag.
13. Malinaw at kumpletong eksplenasyon
- kailangang matulungan ang mambabasa
tungo sa ganap na pag-unawa ng paksa
ng papel.
14.Epektibong pananaliksik - kailangang
gumamit ng napapanahon, propesyunal,
at akademikong hanguan ng mga
impormasyon.
15. Iskolaring estilo sa pagsulat - sinisikap
nito ang kalinawan at kaiklian; madaling
basahin
Layunin ng Akademikong Pagsulat
● Mapanghikayat na layunin - layunin ng
manunulat na mahikayat ang mambabasa
na maniwala sa kanyang posisyon tungkol
sa isang paksa. Halimbawa: editorial,
sanaysay, talumpati
● Mapanuring Layunin - tinatawag din itong
analitikal na pagsulat. Ang layunin dito ay
ipaliwanag at suriin ang mga posibleng
sagot sa isang tanong at piliin ang
pinakamahusay na sagot batay sa ilang
pamantayan
● Impormatibong Layunin - ipinapaliwanag
ang mga posibleng sagot sa isang tanong;
magbigay ng bagong impormasyon
Tungkulin o Gamit ng Akademikong
Pagsulat
“…Academic papers are a specially-
designed torture instrument.”
Gustong-gusto umano itong gamitin ng mga
guro dahil hindi sila direktang sangkot sa
torture. Ang mga estudyante mismo umano
ang nagtotorture sa kanilang sarili sa
pamamagitan ng hindi pag-alam sa kung
paano isusulat ang kanilang papel at sa
paghihintay ng pinakahuling sandali bago
simulan ang pagsulat ng kanilang papel.
1. Ang akademikong pagsulat ay
lumilinang sa kahusayan ng wika
Sa apat na makrong kasanayang
pangwika, Pagsulat ang pinakahuli
dahl ito ang pinakamahirap linangin.
Sa akademikong pagsulat nalilinang ang
kakayahang komunikatibo ng mga mag-
aaral. Sa pamamagitan ng kaalaman sa
gramatika at sintaktika sa mga
gawaing pasulat, nalilinang ang
kakayahang linggwisti ng mga mag-
aaral.
2. Ang akademikong pagsulat ay
lumilinang ng mapanuring pag-iisip
Sa pamamagitan naman ng paglalapat
ng mga prinsipyong pangkomunikasyon
sa mga gawaing pasulat, nalilinang ang
kakayahang pragmatik ng mga mag-
aaral.
Samantala, sa pag-oorganisa ng mga
akademikong papel, nalilinang ang
kakayahang doskorsal ng mga mag-
aaral.
FILIPINO SA PILING LARANG | 2
3. Ang akademikong pagsulat ay
lumilinang ng pagpapahalagang
pantao
Ang akademikong pagsulat ay tinitingnan
bilang isang proseso, kaysa bilang isang
output. Ang prosesong ito ay maaaring
kasangkutan ng pagbasa, pagsuri,
pagpapasya at iba pang mental o
pangkaisipang gawain.
ARALIN 2: PAGSULAT NG IBA’T
Ang lagom ay ang pinasimple at pinaikling
bersyon ng isang sulatin o akda.
Mahalagang makuha ng sinumang
nagbabasa o nakikinig ang kabuuang
kaisipang nakapaloob sa paksang
nilalaman ng sulatin o akda.
Kagandahang Dulot ng Pagsasagawa ng
Paglalagom ng Mag-aaral
1. Natututunan ang pagtitimbang-timbang
ng mga kaisipang nakapaloob sa
binabasa.
2. Natutunanan niyang sumuri ng nilalaman
ng kanyang binabasa.
3. Nahuhubog ang kasanayan ng mag-
aaral sa pagsulat ng partikular na ideya
at ang tamang paghabi ng mga
pangungusap sa talata
4. Nakatutulong sa pagpapaunlad o
pagpapayaman ng bokabularyo
Bukod sa ang kasanayang ito ay kapaki-
pakinabang sa mga mag-aaral, ito rin ay
nakatutulong nang malaki sa larangan ng
edukasyon, negosyo, at propesyon. Dahil
sa mabilis na takbo ng buhay sa
kasalukuyan,at ang marami ay parang
nagmamadali sa mga gawaing dapat tapusin
o puntahan, nakatutulong nang malaki ang
pagbabasa ng maiikling sulatin na kalimitang
naglalaman ng pinakabuod ng isang
mahabang babasahin, teksto o pag-aaral.
ABSTRAK
Ang abstrak ay isang uri ng lagom na
karaniwang ginagamit sa pagsulat ng mga
akademikong papel tulad ng tesis, papel na
4. Ang akademikong pagsulat ay isang
paghahanda sa propesyon.
Ang isang mahusay na manunulat ay
isang mahusay na mambabasa. Halos
imposibleng makasulat ng isang
mahusay na akademikong papel ang
isang manunulat nang hindi nagbabasa.
Sa yugtong ito, ang manunulat ay
nagsusuri rin ng kanyang binasa.
IBANG URI NG PAGLAGOM
siyentipiko at teknikal, lektyur, at mga report,
Ito ay kadalasang bahagi ng isang tesis o
disertasyon na makikita sa unahan ng
pananaliksik pagkatapos ng title page o
pahina ng pamagat. Ito ang naglalaman ng
pinakabuod ng buong akdang akademiko
o ulat. Ayon kay Philip Koopman (1997) sa
kanyang aklat na How to Write an
Abstract, bagama't ang abstrak ay maikli
lamang, tinataglay nito ang mahahalagang
elemento o bahagi ng sulating akademiko
tulad ng introduksiyon, mga kaugnay na
literatura, metodolohiya, resulta, at
kongklusyon. Naiiba ito sa kongklusyon
sapagkat ito ay naglalaman ng pinakabuod
ng bawat bahagi ng sulatin o ulat.
Mga Dapat Tandaan sa Pagsulat ng
Abstrak
1. Bilang bahagi ng alituntunin ng pagsulat
ng mga akdang pang-akademiko, lahat
ng mga detalye o kaisipang ilalagay
rito ay dapat na makikita sa kabuoan
ng papel; ibig sabihin, hindi maaaring
maglagay ng mga kaisipan o datos na
hindi binanggit sa ginawang pag-aaral o
sulatin.
2. Iwasan din ang paglalagay ng mga
statistical figure o table sa abstrak
sapagkat hindi ito nangangailangan
ng detalyadong pagpapaliwanag na
magiging dahilan para humaba ito.
3. Gumamit ng mga simple, malinaw, at
direktang mga pangungusap. Huwag
maging maligoy sa pagsulat nito.
4. Maging obhetibo sa pagsulat. Ilahad
lamang ang mga pangunahing kaisipan
FILIPINO SA PILING LARANG | 3
 at hindi dapat ipaliwanag ang mga ito.
5. Higit sa lahat ay gawin lamang itong
maikli ngunit komprehensibo kung
saan mauunawan ng babasa ang
pangkalahatang nilalaman at nilalayon
ng pag-aaral na ginawa.
Mga Hakbang sa Pagsulat ng Abstrak
Ang abstrak ay bahagi ng akademikong
papel o ulat na pinakahuling isinusulat
ngunit kadalasang unang binabasa ng mga
propesor o mga eksaminer ng papel. Kaya
naman, napakahalagang maging maingat sa
pagsulat nito.
1. Basahing mabuti at pag-aralan ang papel
o akademikong sulatin na gagawan ng
abstrak.
2. Hanapin at isulat ang mga pangunahing
kaisipan o ideya ng bawat bahagi ng
sulatin mula sa introduksiyon, kaugnay
na literatura, metodolohiya, resulta, at
kongklusyon.
3. Buoin, gamit ang mga talata, ang mga
pangunahing kaisipang taglay ng bawat
bahagi ng sulatin. Isulat ito ayon sa
pagkakasunod-sunod ng mga bahaging
ito sa kabuoan ng papel.
4. Iwasang maglagay ng mga ilustrasyon,
graph, table, at iba pa maliban na lamang
kung sadyang kinakailangan.
5. Basahing muli ang ginawang abstrak.
Suriin kung may nakaligtaang
mahahalagang kaisipang dapat isama
rito.
6. Isulat ang pinal na sipi nito.
SINOPSIS/BUOD
Ang sinopsis o buod ay isang uri ng lagom
na kalimitang ginagamit sa mga akdang
nasa tekstong naratibo tulad ng kuwento,
salaysay, nobela, dula, parabula, talumpati,
at iba pang anyo ng panitikan. Ang buod ay
maaaring buoin ng isang talata o higit pa o
maging ng ilang pangungusap lamang. Sa
pagsulat ng sinopsis, mahalagang
maibuod ang nilalaman ng binasang akda
gamit ang sariling salita. Ang pagbubuod
o pagsulat ng sinopsis ay naglalayong
makatulong sa madaling pag-unawa sa diwa
ng seleksiyon o akda, kung kaya't nararapat
na maging payak ang mga salitang
gagamitin. Layunin din nitong maisulat ang
pangunahing kaisipang taglay ng akda sa
pamamagitan ng pagtukoy sa pahayag ng
tesis nito. Ang pahayag ng tesis ay maaaring
lantad na makikita sa akda o minsan naman,
ito ay di tuwirang nakalahad kaya
mahalagang basahing mabuti ang kabuoan
nito. Sa pagkuha ng mahahalagang detalye
ng akda, mahalagang matukoy ang sagot sa
sumusunod: Sino? Ano? Kailan? Saan?
Bakit? Paano? Sa pamamagitan ng
pagsagot sa mga tanong na ito, magiging
madali ang pagsulat ng buod.
Sa pagsulat ng sinopsis o buod,
mahalagang maipakilala sa mga babasa nito
kung anong akda ang iyong ginawan ng
buod sa pamamagitan ng pagbanggit sa
pamagat, may-akda, at pinanggalingan ng
akda. Makatutulong ito upang maipaunawa
sa mga mambabasa na ang mga kaisipang
iyong inilahad ay hindi galing sa iyo kundi ito
ay buod lamang ng akdang iyong nabasa.
Iwasan din ang magbigay ng iyong
sariling pananaw o paliwanag tungkol sa
akda. Maging obhetibo sa pagsulat nito.
Mga Dapat Tandaan sa Pagsulat ng
Sinopsis o Buod
Narito ang ilang mahahalagang bagay na
dapat tandaan sa pagsulat ng buod o
sinopsis.
1. Gumamit ng ikatlong panauhan sa
pagsulat nito.
2. Isulat ito batay sa tono ng pagkakasulat
ng orihinal na sipi nito. Kung ang
damdaming naghahari sa akda ay
malungkot, dapat na maramdaman din
ito sa buod na gagawin.
3. Kailangang mailahad o maisama rito
ang mga pangunahing tauhan maging
ang kanilang mga gampanin at mga
suliraning kanilang kinaharap.
4. Gumamit ng mga angkop na pang-
FILIPINO SA PILING LARANG | 4
 ugnay sa paghabi ng mga pangyayari
sa kuwentong binubuod lalo na kung
ang sinopsis na ginawa ay binubuo ng
dalawa o higit pang talata.
5. Tiyaking wasto ang gramatika,
pagbabaybay, at mga bantas na
ginamit sa pagsulat.
6. Huwag kalimutang isulat ang
sangguniang ginamit kung saan hinango
o kinuha ang orihinal na sipi ng akda.
Mga Hakbang sa Pagsulat ng
Sinopsis/Buod
Narito naman ang mga hakbang na
maaaring gamitin sa masining at maayos na
pagsulat ng buod ng isang akda.
1. Basahin ang buong seleksiyon o akda
at unawaing mabuti hanggang makuha
ang buong kaisipan o paksa ng diwa nito.
2. Suriin at hanapin ang pangunahin at di
pangunahing kaisipan.
3. Habang nagbabasa, magtala at kung
maaari ay magbalangkas.
4. Isulat sa sariling pangungusap at
huwag lagyan ng sariling opinyon o kuro-
kuro ang isinusulat.
5. Ihanay ang ideya sang-ayon sa
orihinal.
6. Basahin ang unang ginawa, suriin, at
kung mapaiikli pa ito nang hindi
mababawasan ang kaisipan ay lalong
magiging mabisa ang isinulat na buod.
BIONOTE
Ang bionote ay maituturing ding isang uri ng
lagom na ginagamit sa pagsulat ng personal
profile ng isang tao. Marahil ay nakasulat ka
na ng iyong talambuhay o tinatawag sa
Ingles na autobiography o kaya ng
kathambuhay o katha sa buhay ng isang tao
o biography. Parang ganito rin ang bionote
ngunit ito ay higit na maikli kompara sa mga
ito. Ayon kay Dueñas at Sanz (2012) sa
kanilang aklat na Academic Writing for
Health Sciences, ang bionote ay tala sa
buhay ng isang tao na naglalaman ng buod
ng kanyang academic career na madalas ay
makikita o mababasa sa mga journal, aklat,
abstrak ng mga sulating papel, web sites, at
iba.
Kadalasan, ito ay ginagamit sa
paggawa ng bio-data, resume, o
anumang kagaya ng mga ito upang
ipakilala ang sarili para sa isang
propesyonal na layunin. Ito rin ang
madalas na mababasa sa bahaging
“Tungkol sa lyong Sarili” na makikita sa mga
social network o digital communication sites.
Halimbawa nito ay ang bionote o
pagpapakilala sa sarili ng mga gumagawa
ng blog. Ito ang nagpapakilala ng ilang
mahahalagang detalye sa buhay ng kung
sino ang nasa likod ng blog. Ito rin ay
maaaring magamit ng taong naglalathala ng
isang aklat o artikulo. Sa madaling salita,
layunin ng bionote na maipakilala ang sarili
st madla sa pamamagitan ng pagbanggit ng
mga personal na impormasyon tungkol sa
sarili at maging ng mga nagawa o ginagawa
sa buhay.
Mga Bagay na Dapat Tandaan sa
Pagsulat ng Bionote
Narito ang mahahalagang bagay na dapat
tandaan sa pagsulat ng bionote.
1. Sikaping maisulat lamang ito nang
maikli. Kung ito ay gagamitin sa resumé
kailangang maisulat ito gamit ang 200
salita. Kung ito naman ay gagamitin para
sa networking site, sikaping maisulat ito
sa loob ng lima hanggang anim na
pangungusap.
2. Magsimula sa pagbanggit ng mga
personal na impormasyon o detalye
tungkol sa iyong buhay. Maglagay rin ng
mga detalye tungkol sa iyong mga
interes. Itala rin ang iyong mga tagumpay
na nakamit, gayunman, kung ito ay
marami, piliin lamang ang dalawa o
tatlong pinakamahalaga.
3. Isulat ito gamit ang ikatlong panauhan
upang maging litaw na obhetibo ang
pagkakasulat nito.
4. Gawing simple ang pagkakasulat nito.
Gumamit ng mga payak na salita upang
madali itong maunawaan at makamit ang
FILIPINO SA PILING LARANG | 5
 totoong layunin nitong maipakilala ang
iyong sarili sa iba sa maikli at tuwirang
paraan. May ibang gumagamit ng
kaunting pagpapatawa para higit na
maging kawili-wili ito sa mga babasa,
gayunman iwasang maging labis sa
paggamit nito. Tandaan na ito ang
mismong maglalarawan kung ano at sino
ARALIN 3: PAGSULAT NG TALUMPATI
Ang pagtatalumpati ay isang proseso o
paraan ng pagpapahayag ng ideya o kaisipan
sa paraang pasalitang tumatalakay sa
isang partikular na paksa. Karaniwang
sinusulat upang bigkasin sa harap ng mga
tagapakinig. Ang isang talumpating isinulat
ay hindi magiging ganap na talumpati kung ito
ay hindi mabibigkas sa harap ng madla.
Mga Uri ng Talumpati
1. Biglaang Talumpati (Impromptu) - Ito ay
ibinibigay nang biglaan o walang
paghahanda, kaagad na ibinibigay ang
paksa sa oras ng pagsasalita.
2. Maluwag na Talumpati (Extemporaneous)
- Isinasagawa nang biglaan o walang
paghahanda. Nagbibigay ng ilang minuto
para sa pagbuo ng ipahahayag na kaisipan.
Kaya madalas na outline lamang ang
isunusulat ng mananalumpating
gumagamit nito.
3. Manuskrito - Ang talumpating ito ay
ginagamit sa mga kumbesyon seminar o
programa sa pagsasaliksik kaya pinag-
aaralan itong mabuti at dapat na nakasulat.
4. Isinaulong Talumpati - Ito ay kagaya rin ng
manuskrito sapagkat ito ay mahusay ding
pinag-aralan at hinabi nang maayos bago
bigkasin sa harap ng mga tagapakinig.
Mga Uri ng Talumpati Ayon sa Layunin
1.Talumpating Nagbibigay ng Impormasyon
- Ipabatid sa mga tagapakinig ang tungkol sa
isang paksa, isyu, o pangyayari, maging
malinaw at makatotohanan ang paghahalad
ng mga datos kaya mahalagang sa pagsulat
nito ang paggamit ng mga documentong
mapagkakatiwalaan.
- Makatutulong ang paggamit ng mga larawan,
tsart, dayagram, sa ganitong layunin ng
talumpati
- Halimbawa: SONA
ka.
5. Basahing muli at muling isulat ang
pinal na sipi ng iyong bionote.
Maaaring ipabasa muna ito sa iba bago
tuluyan itong gamitin upang matiyak ang
katumpakan at kaayusan nito.
2. Talumpating Panlibang
- Magbigay ng kasiyahan sa mga nakikinig .
- Kailangang lahukan ito ng mga birong
nakatatawa na may kaugnayan sa paksa.
- Halimbawa: kadalasan ginagawa ito sa mga
salo-salo, pagtitipong sosyal, at mga polong ng
Samahan
3. Talumpating Pampasigla
- Magbigay ng inspirasyon sa mga nakikinig.
- Sa pagsulat nito tiyaking ang nilalaman nito ay
makapukaw at makapagpapasigla sa
damdamin at isipan ng tagapakinig o tao.
- Halimbawa: Talumpati sa araw ng pagtatapos,
Pagdiriwang ng anibersaryo ng mga samahan,
kumbensiyon
4. Talumpating Panghihilkayat
- Hikayatin ang mga tagapakinig na
tanggapin ang paniniwala ng mananalumpati
sa pamamagitan ng pagbibigay-katwiran at
mga patunay.
- Halimbawa: Talumpati sa kongreso,
talumpating abugado sa panahon ng paglilitis sa
hukuman
5. Talumpati ng Pagbibigay Galang
- Tanggapin ang bagong kasapi ng samahan
o organisasyon, ginagawa ito bilang
pagtanggap sa isang bagong opisyal na
naitalaga sa isang tungkulin
6. Talumpati sa Papuri
- Magbigay ng pagkilala o pagpupugay sa
isang tao o samahan.
Halimbawa:
- Talumpati ng pagtatalaga sa bagong hirang
na opisyal
- Talumpati ng pagkilala sa isang taong
namatay(Eulogy)
- Talumpati sa paggagawad ng medalya o
sertipiko ng pagkilala
FILIPINO SA PILING LARANG | 6
 - Magiging mahina ang talumpati kong ito ay
Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagsulat ng salat sa datos, walang laman at may maling
Talumpati impormasyon.
A. Uri ng mga Tagapakinig (Mula kay Lorenzo - Ngayon ang internet ay isa sa pangunahing
et al.,2022) ginagamit sa pangangalap ng datos mula sa
Sa pagsulat ng isang mahusay na talumpati, pinagkakatiwalaang mga sanggunian.
mahalagang magkaroon ng kabatiran ang
mananalumpati tungkol sa kaalaman, 2. Pagbuo ng Tesis
pangangailangan, at interes ng kanyang - Pangunahing kaisipan sa paksang
magiging tagapakinig. tatalakayin, dito iikot ang mahalagang
mensaheng ibabahagi sa mga tagapakinig
1. Ang edad po gulang ng mga makikinig - - Ito ang pangunahing ideya kung ang layunin
Kailangan iakma ang nilalaman ng paksa at ng talumpati ay magbigay kabatiran.
maging ang wikang gagamitin sa edad ng - Pangunahing argumento o posisyon kung ang
mga makikinig. (Ang mga bata ay tiyak na hindi layunin ay manghikayat
lubos na magiging interesado sa mga paksang - Nagsisilbi naman itong pokus ng
pangmatanda, gayundin, magiging kabagot- pagpapahayag ng damdamin kung ang
bagot para sa mga matatanda sa mga paksang layunin ay magtaguyod ng pagkakaisa ng
pambata.) damdamin ng mg makikinig
2. Ang bilang ng mga makikinig - Importante
ring malaman ang bilang ng tagapakinig kong 3. Pagtukoy sa Mga Pangunahing Kaisipan o
maraming makikinig, marami ring paniniwala Pokus
o saloobin ang dapat isaalang-alang - Ito ang magsisilbing batayan ng talumpati
- Mahalagang mahimay ang mga detalyeng
3. Kasarian - Ang pagkakaroon ng iba't ibang bibigyang- pansin upang maging
interes, kawilihan, karanasan at kaalaman ng komprehensibo ang susulatin at bibigkasing
kababaihan sa kalalakihan hinggil sa isang talumpati.
particular na paksa ay isa rin sa dapat isaalang-
alang sa pagsulat ng talumpati C. Hulwaran sa Pagbuo ng Talumpati
Malaki ang epekto ng paraan ng
4. Edukasyon o antas sa lipunan - pagkakabalangkas ng nilalaman ng talumpati sa
Mahalagang malaman ang antas ng edukasyon pag-unawa ng mga tagapakinig.
ng nakararaming dadalo at antas sa kanilang 1. Kronolohikal na Hulwaran
buhay sa lipunan - Ang mga detalye o nilalaman ng talumpati ay
nakasalalay sa pagkakasunod-sunod ng
5. Mga saloobin at dati nang alam ng mga pangyayari o panahon.
nakikinig - Dapat mabatid din kung gaano na - Ihanay ang mga detalye ng pangyayari mula sa
kalawak ang kaalaman at karanasan ng mga unang pangyayari, sumunod na mga
nakikinig tungkol sa paksa. pangyayari, at panghuli ang huling pangyayari

B. Tema o Paksang Tatalakayin 2. Topikal na Hulwaran

Mahalagang matiyak ang tema ng pagdiriwang - Ang paghahanay sa mga materyales ng
upang ang bubuoing talumpati ay may talumpati ay nakabatay sa pangunahing paksa
kinalaman sa layunin ng pagtitipon. - Halimbawa kung tatalakayin ang kultura ay
maaaring hatiin ito sa espisipikong paksa tulad
1. Pananaliksik ng datos at mga kaugnay na ng sosyolohiya, antropolohiya at maging uri ng
babasahin heograpiyang kinalalagyan ng tao
- Maaari tong maisagawa sa pamamagitan ng
pagbabasa at pangangalap ng impormasyon 3. Hulwarang Problema-Solusyon
sa ensayklopedya, magasin,akalat at - Gamit ang hulwarang ito ang talumpati ay
pahayagan. nahahati sa dalawang bahagi:
- Maaari rin magsagawa ng interbyu sa isang a. Paglalahad ng suliranin
taong eksperto. b. Pagtalakay sa solusyon na maaaring
isagawa

FILIPINO SA PILING LARANG | 7

 - Kalimitang ginagamit ang hulwarang ito sa uri
ng talumpating manghihikayat at nagpapakilos.
D. Kasanayan sa Paghahabi ng Mga Bahagi
ng Talumpati (Retorika ng Kolehiyo)
Ang paghahabi ng pagsulat ng nilalaman ng
talumpati mula umpisa hanggang sa matapos ito
ay napakahaalaga ring isaalang-alang upang
higit na maging mahusay, komprehensibo, at
organisado ang bibigkasing talumpati.
1. Introduksyon
- Pinakapanimula ng talumpati. Ito ay
naghahanda sa mga nakikinig para sa
nilalaman ng talumpati kaya naman dapat
angkop ang pambungad sa katawan ng
talumpati.
a. mapukaw ang kaisipan at damdamin ng
mga makikinig
b. makuha ang kanilang interes at
atensiyon
c. maihanda ang mga tagapakinig sa
gaganaping pagtalakay sa paksa
d. maipaliwanag ang paksa
e. mailahad ang balangkas ng paksang
tatalakayin
f. maihanda ang kanilang puso at isipan sa
mensahe
2. Diskusyon o Katawan
- Dito makikita ang pinakamahalagang bahagi
ng talumpati sapagkat dito tinatalakay ang
ARALIN 4: PAGSULAT NG REPLEKTIBONG SANAYSAY (SINING NG PAGLALAHAD)
Ang paglalahad ay isang detalyado at
komprehensibong pagpapaliwanag ng isang bagay,
pook, o ideya. (UP Diksyunaryong Pilipino –
Binagong Edisyon, 2010)
Ito ay hindi nagsasalaysay ng isang kwento. Ito
ay hindi rin naglalarawan ng isang bagay. Ito ay hindi
rin nagpapahayag ng isang paninindigan. Bagkus,
ito ay nagpapaliwanag. Ito ay isang
pagpapaliwanag na obhetibo, walang pagkampi,
at may sapat na detalye na pawang pampalawak
ng kaalaman sa paksang binibigyang- linaw
nang lubos na maunawaan ng may interes. (Jose
Arrogante)
Mga dapat taglayin ng isang tagapaglahad upang
maging epektibo ang paglalahad: (Sining ng
Pakikipagtalastasan – Kagawaran ng Filipino (TUP,
Manila))
mahahalagang punto o kaisipang nais ibahagi sa
mga nakikinig.
Katangian dapat taglayin ng katawan ng
talumpati:
a. Kawastuhan - dapat na totoo at
maipapaliwanag nang mabisa ang lahat
ng kailangang detalye upang
maipaliwanag ang paksa, kailangan
gumamit ng angkop na wika at may
kawastuhang pambalarila ang talumpati.
b. Kalinawan - kailangan maliwanag ang
pagkakasulat at pagkakabigkas ng
talumpati upang maunawaan ng mga
nakikinig
c. Kaakit-akit - gawing kawili- wili ang
paglalahad ng mga katawan o
paliwanag para sa paksa
3. Katapusan o Kongklusyon
- Dito nakasaad ang pinakakongklusyon ng
talumpati
- Dito kalimitang nilalagom ang mga patunay
at argumentong inilahad sa katawan ng
talumpati
- Kalimitang maikli ngunit malaman.
4. Haba ng talumpati
- Dito nakasalalay kung ilang minuto o oras
ang inilaan para sa pagbigkas o presentasyon
1. Sapat na kaalaman o impormasyon sa
paksang tinatalakay
2. Ganap na pagpapaliwanag sa buong
kahulugan
3. Malinaw at maayos na pagpapahayag
4. Paggamit ng larawan, balangkas at iba pang
pantulong upang madali ang pag-unawa sa
ipinaliliwanag
5. Walang pagkiling na pagpapaliwanag ng
anumang bagay na nasasaklaw ng tao
Munting sulyap sa kasaysayan ng Sanaysay:
Ang salitang “Sanaysay” ay hango sa salitang
Pranses na “essayer” na ang ibig sabihin ay
“sumubok o tangkilikin”. Ito ay nagsimulang
yumabong sa mga sulatin ni Michael De Montaigne.
Bago paman isilang si Kristo ay nagsimula na rin
ito sa Asya sa pangunguna ni Confucius na
sumulat ng Analects at ni Lao Tzu na sumulat
FILIPINO SA PILING LARANG | 8
naman ng Tao Te Ching. Noon namang ika- 14 na
dantaon, nakilala si Yushida Kenko ng hapon na
may katha ng Tsureguregusa o mga sanaysay sa
katamaran.
Kahulugan ng Sanaysay ayon sa sumusunod na
tagapagtaguyod:
Ang sanaysay ay isang kasangkapan upang
isatinig ang maikling pagbubulay-bulay at
komentaryo sa buhay. (Francis Bacon)
Ang sanaysay ay isang paglalahad ng sariling
opinion o kuro-kuro ng sumulat tungkol sa
isang bagay o paksa. (Paquito Badayos)
Ang salitang sanaysay ay nangangahulugang
nakasulat na karanasan ng isang sanay sa
pagsasalaysay. (Alejandro Abadilla)
Uri ng Sanaysay
1. Pormal - ito ay nagbibigay ng patalastas sa
isang paran maayos at mariin at bunga ng isang
maingat na pagtitimbang-timbang ng mga
pangyayari at mga kaisipan. Kung minsay
tinatawag din itong impersonal o siyentipiko
sapagkat ito’y binabasa upang makakuha ng
impormasyon.
2. Impormal - tinatawag din itong pamilyar o
personal at nagbibigay diin sa isang istilong
nagpapamalas ng katauhan ng may-akda.
Karaniwan itong may himig na parang pakikipag-
usap o nais magpakilala ng isang panuntunan sa
buhay. Ito’y naglalarawan ng pakahulugan ng may
akda sa isang pangyayari sa buhay, nagtatala ng
kanyang pagbubulay- bulay at naglalahad ng
kanyang kuro-kuro o pala-palagay
Mga Labindalawang natatanging uri ng
Sanaysay
1. Nagsasalaysay
2. Naglalarawan
3. Mapag-isip o di praktikal
4. Kritikal o mapanuri
5. Didaktiko o nangangaral
6. Nagpapaalala
7. Editoryal
8. Makasiyentipiko
9. Sosyo-politikal
10. Sanaysay na pangkalikasan
11. Sanaysay na bumabalangkas sa isang
tauhan
12. Mapagdili-dili o replektibo
Bahagi ng Sanaysay:
1. Panimula – Tandaang ito dapat ay nakakatawag
ng pansin o nakakapukaw sa damdamin ng mga
mambabasa.
2. Katawan – Ito ang pinakalaman ng akda na
kinakailangang maging mayaman sa kaisipan.
Kailangan ding magtataglay ng kaisahan ang
mga ideya nito.
3. Wakas – Dito karaniwang nababasa ang
pangkalahatang impresyon ng may-akda.
Maaaring ilahad sa bahaging ito ang buod o
konklusyon ng sumulat.
ANG REPLEKTIBONG SANAYSAY
Ayon kay Michael Stratford, isang guro at
manunulat, Ang Replektibong Sanaysay ay isa sa
mga tiyak na uri ng sanaysay na may kinalaman sa
introspeksyon na pagsasanay. Kinapapalooban ito
ng pagbabahagi ng mga bagay na naiisip,
nararamdaman, pananaw at damdamin hinggil sa
isang paksa at kung paano ito nakalikha ng epekto
sa taong sumusulat nito.
Ayon naman kay Kori Morgan, guro mula sa
West Virginia University at University of Akron, ang
replektibong sanaysay ay nagpapakita ng personal
na paglago ng isang tao mula sa isang mahalagang
karanasan o pangyayari.
Narito ang mga halimbawang paksa na maaring
gawan ng replektibong sanaysay:
• Librong katatapos lang basahin
• Katatapos na proyekto sa isang asignatura
• Pagsali sa isang pansibikong gawain
• Paglalakbay sa isang tiyak na lugar
• Isyu tungkol sa mga pinag-aawayang teritoryo
sa West Philippine Sea
• Paglutas sa isang mabigat na suliranin
• Isang natatanging karanasan bilang mag-aaral
Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagsulat ng
Replektibong Sanaysay
1. Magkaroon ng isang tiyak na paksa o tesis na
iikutan ng nilalaman ng sanaysay.
2. Isulat ito gamit ang unang panauhan ng
panghalip. Tanggap nang gamitin ang mga
panghalip na ako, ko, at akin sapagkat ito ay
kadalasang nakasalig sa personal na
karanasan.
3. Tandaan na bagama’t nakabatay sa personal na
karanasan, mahalagang magtaglay ito ng
patunay o patotoo batay sa iyong mga
naobserbahan o katotohanang nabasa hinggil
sa paksa upang higit na maging mabisa at
epektibo ang pagkasulat nito.
4. Gumamit ng mga pormal na salita sa pagsulat
nito. Tandaang ito ay kabilang sa akademikong
sulatin.
5. Gumamit ng tekstong naglalahad sa pagsulat
nito. Gawing malinaw at madaling maunawaan
ang gawaing pagpapaliwanag ng mga ideya o
FILIPINO SA PILING LARANG | 9
 kaisipan upang maipabatid ang mensahe sa
mga babasa.
6. Sundin ang tamang estruktura o mga bahagi sa
pagsulat ng sanaysay: introduksyon, katawan at
konklusyon.
7. Gawing lohikal at organisado ang pagkakasulat
ng mga talata.
Mga Hakbang sa Pagsulat ng Replektibong
Sanaysay
Pangunahing Kaisipan:
Ano ang aking nararamdaman o pananaw
tungkol sa paksa?
Paano ito makaaapekto sa aking buhay?
Bakit hindi ito makaaapekto sa aking
pagkatao?
Matapos masagot ang mga tanong na ito,
lagumin ang iyong mga sagot sa loob ng
isang pangungusap.
Ito ang iyong magsisilbing pangunahing kaisipan na
siyang magiging gabay o batayan sa pagsulat ng
iyong
replektibong sanaysay.
Simula/Panimula:
Dapat makakapukaw sa atensyon ng mga
mambabasa.
Maaaring gumamit ng pahayag mula sa
isang tao o quotation, tanong, anekdota,
karanasan at iba pa.
Sundan ito agad ng pagpapakilala ng paksa at
layunin ng pagsulat ng sanaysay na siyang
magsisilbing preview ng kabuoan ng sanaysay.
Isulat ito sa loob lamang ng isang talata.
Katawan:
Ilahad ang mga pantulong o kaugnay na
kaisipan tungkol sa paksa na inilahad sa panimula.
Maglagay rin sa bahaging ito ng mga obhetibong
datos batay sa iyong naobserbahan o naranasan
upang higit na mapagtibay ang kaisipang iyong
ipinaliliwanag. Makatutulong nang Malaki kung
gagamit din ng mga magpagkakatiwalaang mga
sanggunian bilang karagdagang datos na
magpapaliwanag sa paksa. Isulat din ang iyong mga
natutuhan na may kaugnayan sa paksa. At
magbigay ng mga patotoo kung paano nakatulong
ang mga karanasang ito sa iyo.
Konklusyon:
Paano mo magagamit ang iyong mga
natutuhan sa buhay sa hinaharap?
Maaring magbigay ng hamon sa mga
mambabasa na sila man ay magnilay sa kanilang
buhay hinggil sa iyong natutuhan o kaya naman ay
mag-iwan ng tanong na maaari nilang pag-isipan.
Tandaan:
Ang replektibong sanaysay ay isang personal na
pagtataya tungkol sa isang paksa na maaaring
makapagdulot ng epekto o hindi sa iyong buhay o sa
mga taong makababasa nito.
FILIPINO SA PILING LARANG | 10