Barış Eğitimi Üzerine

Ulaş Başar Gezgin, ulasbasar@gmail.com

Bu savaşlarla dolu dünyada barış eğitimi, savaşlara son verebilir mi? Veremez; ama barış
eğitimi tümüyle etkisiz de değildir. En azından öğrencilere savaş karşıtı tutumlar aşılayabilir.
“Barış eğitimi, şiddete ve çatışmaya dayanan sorun çözme yöntemleri yerine barışçıl sorun
çözme yöntemlerinin öğretildiği bir eğitsel süreç” olarak tanımlanıyor (Polat, Arslan ve
Günçavdı, s.36).

Barış eğitiminin başarılı olabilmesi için, temas denencesinin (hipotez) ötesine geçilip ortak
hedefler belirlenmesi gerekiyor (Johnson ve Johnson, 2005). Barış eğitiminin bir dönüştürücü
eğitim olması beklenir (Turay ve English, 2008). Oysa sınıfta sağlanan barış ortamı,
dışarıdaki çatışmalarla sabote ediliyor. Bir yıllık bir barış eğitimi programı, tutumlarda olumlu
değişmeler yaratabiliyor; ancak bunlar, çatışma ortamında ikincil kalıyor ve hızla
değişebiliyor (Rosen ve Salomon, 2011). Tarihsel anlatılar, barış eğitimi önünde büyük bir
engel; tarihyazımının barış yanlısı olacak bir biçimde yenilenmesi gerekiyor (Feldt, 2008).
Askeri tarihin, yerini kültürel tarihe bırakması şart (Elmersjö ve Lindmark, 2010).

Yeterince sorgulayıcı olmayan bir barış eğitimi, sorunun bir parçası oluyor (Zembylas ve
Bekerman, 2013); bunun için ‘barış eğitimi’ yerine ‘eleştirel barış eğitimi’ kavramını
kullananlar var (Bajaj, 2015, 2019; Bajaj ve Brantmeier, 2011; Brantmeier, 2013; Golding,
2017; Zembylas ve Bekerman, 2013). Bu bağlamda eleştirel pedagojiyi Avrupa-merkezli
bulan sömürgecilik sonrası yaklaşımlar da söz konusu – ki bunların barış eğitimine
yansımalarını görüyoruz (bkz. Zembylas, 2018). Ana akım barış eğitiminin altında yatan neo-
liberal mantığı da sorgulamaya açmak gerekiyor (Gruber ve Scherling, 2020). Ayrıca,
yukarıdan aşağıya geliştirilen barış ve barış eğitimi modelleri başarısızlığa mahkum; yerel
bağlamları dikkate almak gerekiyor (Lauritzen, 2016). Bir de şu var: Barış eğitimiyle
verilecek kavramlar, çocukların yaşsal gelişim düzeyine göre belirlenmeli (Lewsader ve
Myers-Walls, 2017).

Barış eğitiminin önünde, kısa dönemlik güzel sonuçların zaman içinde kaybolması, varolan
çatışma ortamının ötekinin bakış açısını görmeyi olanaksızlaştırması ve güç asimetrileri gibi
engeller bulunuyor (Kupermintz ve Salomon, 2005). Eşit sayılmayınca barıştan uzaklaşıyoruz
(bkz. McConnell ve ark., 2021). McCorkle (2017), son dönemde barış eğitiminin içine
toplumsal adalet, çevre eğitimi, eleştirel kuram ve çokkültürlü eğitimin girmesini olumlu
karşılıyor; ancak bir yandan da uyarıyor: Bu, bizi, barış eğitiminin ana konusu olan, savaş
karşıtlığı ve militarizm eleştirisinden uzaklaştırmamalı.

Brock-Utne (2009) savaşın erilliğine dikkat çekiyor. Bu durumda barış eğitimi, savaş yanlısı
erillik yerine barış yanlısı dişilliğe öncelik verecek. Yablon (2009), bu bağlamda, İsrail’de
Arap ve Yahudi kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre daha barışçıl (güvercinsi) olduğunu
bulguluyor.

Barış eğitimin başarılı olması için, ‘kısa temas’ yerine uzun erimli projeler geliştirilmeli;
barış, okul duvarlarından dışarıya taşmalı ve duygular gözden kaçırılmamalı (Schimmel,
2009). Ders kitapları, barış ve insan hakları adına gözden geçirilmeli (Åström Elmersjö, 2014;
Shuayb, 2015). Mishra (2011) şöyle diyor:
“Barış eğitiminin okullarda düzenli bir içerime ve müfredat beklentisine dönüşebilmesi için,
devletler düzeyinde de dünya genelinde de, öğretmenlerin, barış eğitiminin azaltmayı
hedeflediği damgalama, çatışma ve eşitsizlikle mücadele etmek için çoklukla toplumsal olarak
rahatsız edici ve çelişkili konuları öğretmeye hazır olması gerekiyor” (s.203).

Cabedo-Mas (2015), barış eğitimine katkı için müzik derslerinden yararlanılmasını öneriyor –
ki bu, çok gözden kaçmış bir konu. Barış için müzik girişimleri, aslında müziğin barış eğitimi
için ne kadar önemli olduğunu gösteriyor. Tjersland (2019), barış eğitimi için danstan
yararlanıyor. Olga ve Antonina (2018), genel olarak sanat eğitimini barış eğitimine bağlıyor.
Gerstein ve ark. (2021) ise sporun barış eğitimine katkı sunabileceğini gösteriyor. Ancak,
yarışmacı sporların (diğer bir deyişle, birinin ötekini yendiği sporlar) barışa katkısı kısıtlı
olacak. Bunun yerine, karma takımlar yeğlenmeli. Yine aynı biçimde, Tamashiro ve Furnari
(2015) ve Van den Dungen ve Yamane (2015)., barış müzelerinin barış eğitimine katkısına
dikkat çekiyor. Ancak, müzeler, çoğulcu bir barış anlatısına izin verdikleri ölçüde değerli.
Bugün Türkiye’deki tek barış müzesi, Çanakkale’de.

Barış eğitiminin siyasal bağlamı da önemli. ABD’de ve birçok ülkede sağ kesim, şahinsi
(savaş çığırtkanı) iken, sol kesim, güvercinsi (barış yanlısı). Bu da, barış eğitiminin kimi
kesimlerce sol bir proje olarak görülmesine ve böylelikle reddedilmesine yol açıyor
(Charalambous, Charalambous ve Zembylas, 2013). İşin aslı şu: Herkes barış istemiyor.
Toplumlarda savaşlardan kazananlar var. Onların sesi genellikle daha çok çıkıyor. Bu
nedenle, Harris (2002)’nin sorusu oldukça yerinde: “Politikacıları ve eğitimcileri barış
eğitimini desteklemek üzere kaynak ayırmaya nasıl ikna edeceğiz?” (s.28)

Kaynakça

Åström Elmersjö, H. (2014). History beyond borders: Peace education, history textbook
revision, and the internationalization of history teaching in the twentieth century. Historical
Encounters, 1(1), 62-74.

Bajaj, M. (2015). ‘Pedagogies of resistance’ and critical peace education praxis. Journal of
Peace Education, 12(2), 154-166.

Bajaj, M. (2019). Conceptualising critical peace education for conflict settings. Education and
conflict review, 2, 65-69.

Bajaj, M., & Brantmeier, E. J. (2011). The politics, praxis, and possibilities of critical peace
education. Journal of Peace Education, 8(3), 221-224.

Brantmeier, E. J. (2013). Toward a critical peace education for sustainability. Journal of peace
education, 10(3), 242-258.

Brock-Utne, B. (2009). A gender perspective on peace education and the work for peace.
International Review of Education, 55(2), 205-220.

Cabedo-Mas, A. (2015). Challenges and perspectives of peace education in schools: The role
of music. Australian Journal of Music Education, (1), 75-85.
Charalambous, C., Charalambous, P., & Zembylas, M. (2013). Doing ‘Leftist propaganda’or
working towards peace? Moving Greek-Cypriot peace education struggles beyond local
political complexities. Journal of Peace Education, 10(1), 67-87.

Elmersjö, H. Å., & Lindmark, D. (2010). Nationalism, peace Education, and history textbook
revision in Scandinavia, 1886-1940. Journal of Educational Media, Memory, and Society,
2(2), 63-74.

Feldt, J. (2008). History and peace education in Israel/Palestine: A critical discussion of the
use of history in peace education. Rethinking History, 12(2), 189-207.

Gerstein, L. H., Blom, L. C., Banerjee, A., Farello, A., & Crabb, L. (2021). Sport for social
change: An action-oriented peace education curriculum. Peace and Conflict: Journal of Peace
Psychology, 27(2), 160–169.

Gruber, B., & Scherling, J. (2020). The relevance of unmasking neoliberal narratives for a
decolonized human rights and peace education. International Journal of Human Rights
Education, 4(1), 3.

Golding, D. (2017). Border cosmopolitanism in critical peace education. Journal of Peace

Education, 14(2), 155-175.

Harris, I. (2002). Challenges for peace educators at the beginning of the 21st century. Social
Alternatives, 21(1), 28-31.

Johnson, D. W., & Johnson, R. T. (2005). Essential components of peace education. Theory
into practice, 44(4), 280-292.

Kupermintz, H., & Salomon, G. (2005). Lessons to be learned from research on peace
education in the context of intractable conflict. Theory into practice, 44(4), 293-302.

Lauritzen, S. M. (2016). Educational change following conflict: Challenges related to the

implementation of a peace education programme in Kenya. Journal of Educational Change,
17(3), 319-336.

Lewsader, J., & Myers-Walls, J. A. (2017). Developmentally appropriate peace education

curricula. Journal of Peace Education, 14(1), 1-14.

McConnell, J. M., Liu, T., Brown, E. M., Fort, C. J., Azcuna, D. R., Tabiolo, C. A. M.,
Kibble, C. D. M., & Winslow, A. B. (2021). The Multicultural Peace and Justice
Collaborative: Critical peace education in a research training environment. Peace and
Conflict: Journal of Peace Psychology, 27(2), 191–202.

McCorkle, W. (2017). Problematizing war: reviving the historical focus of peace education.
Journal of Peace Education, 14(3), 261-281.

Mishra, L. (2011). Pre-service teacher training for peace education. International Journal of
Peace and Development Studies, 2(7), 203-210.
Olga, K., & Antonina, L. S. (2018). Peace education as arts education: in Search of new
strategies. Философия и космология, 21, 74-83.

Polat, S., Arslan, Y., & Günçavdi, G. (2016). The Qualities of Teachers Who Instruct Peace
Education: Views of Prospective Teachers' Who Attended the Peace Education Programme.
Journal of Education and Practice, 7(28), 36-45.

Rosen, Y., & Salomon, G. (2011). Durability of peace education effects in the shadow of
conflict. Social Psychology of Education, 14(1), 135-147.

Schimmel, N. (2009). Towards a sustainable and holistic model of peace education: A critique
of conventional modes of peace education through dialogue in Israel. Journal of peace
education, 6(1), 51-68.

Shuayb, M. (2015). Human rights and peace education in the Lebanese civics textbooks.
Research in Comparative and International Education, 10(1), 135-150.

Tamashiro, R., & Furnari, E. (2015). Museums for peace: agents and instruments of peace
education. Journal of Peace Education, 12(3), 223-235.

Tjersland, H. (2019). The dancing body in peace education. Journal of Peace Education,
16(3), 296-315.

Turay, T. M., & English, L. M. (2008). Toward a global culture of peace: A transformative
model of peace education. Journal of Transformative Education, 6(4), 286-301.

Van den Dungen, P., & Yamane, K. (2015). Peace education through peace museums. Journal
of Peace Education, 12(3), 213-222.

Yablon, Y. B. (2009). Gender differences in peace education programmes. Gender and

Education, 21(6), 689-701.

Zembylas, M. (2018). Con-/divergences between postcolonial and critical peace education:

Towards pedagogies of decolonization in peace education. Journal of Peace Education, 15(1),
1-23.

Zembylas, M., & Bekerman, Z. (2013). Peace education in the present: Dismantling and
reconstructing some fundamental theoretical premises. Journal of Peace Education, 10(2),
197-214.