Nhạc tính trong thơ ca

1. Nhạc tính là gì?

Thơ ca là sự biểu hiện trực tiếp cảm xúc, tình cảm của con
người. Cảm xúc biểu lộ mạnh mẽ ở thanh điệu, nhịp điệu
của lời nói (ngôn từ).
Tính nhạc là đặc thù cơ bản của việc phô diễn tình cảm
của thơ ca. Âm thanh và nhịp điệu làm tăng hàm nghĩa
cho từ ngữ, gợi ra những điều từ ngữ không thể nói hết.
Nhạc điệu trong thơ thể hiện nhịp vận động của đời sống,
của nhịp đập trái tim, bước đi của tình cảm con người.
Tất cả làm nên nhạc tính của mọt bài thơ.
Vonte từng nói: “Thơ ca là nhạc của tâm hồn”.
Còn Valery “Thơ là sự giao động giữa âm thanh và ý
nghĩa”, mỗi từ ngữ trong bài thơ chính là một nốt nhạc âm
vang tạo nên bản giao hưởng của tâm hồn.
Nhạc tính trong thơ là nhạc điệu được thi sĩ sáng tạo, lấy
chất liệu là tính chất của ngôn từ như nhịp, vần, thanh, thủ
pháp nghệ thuật,… Từ khi ra đời, thơ đã gắn liền với âm
nhạc, chúng có mối liên hệ chặt chẽ và chi phối lẫn nhau. Bởi
vậy, thi nhân xưa có câu “Thi trung hữu nhạc” (phương
Đông).
Theo tiến trình phát triền, thơ ngày càng độc lập với âm
nhạc. Người ta vẫn nhắc đến nhạc trong thơ, nhưng đó là âm
nhạc đặc biệt tạo bởi sự trùng điệp của điệp âm, điệp
vần, niêm, luật, vần, đối,….
“Ý nghĩa của thơ tạo ra từ những nghĩa có sẵn ở hầu hết các từ,
tính nhạc của thơ được tạo ra bằng âm thanh những từ
được lựa chọn, sắp đặt cốt sao không theo những thi điệu có
sẵn, bởi vậy, âm thanh và ý nghĩa bị tách rời”. Song, các nhà thơ
nhận thấy thế giới nội tâm của mình không chỉ biểu hiện bằng
mặt ý nghĩa của ngôn từ mà cần phải bộc lộ bằng cả âm
thanh của từ ngữ.

2. Đặc điểm biểu hiện của nhạc tính trong thơ ca

– Bài thơ tạo nhạc tính bởi các yếu tố:
 từ thể thơ, phân bố câu thơ dài ngắn khác nhau
 từ thủ pháp láy từ, điệp cấu trúc cú pháp
 Chuỗi âm thanh luyến láy
 Kết thúc ngân vang, lan tỏa…
- Nguyễn Đình Thi quan niệm: “Nhịp điệu (nhạc tính) của
thơ không những là nhịp điệu bằng bằng, trắc trắc,
lên bổng xuống trầm của tiếng đàn bên tai (…). Thơ
có một thứ nhạc nữa, một thứ nhịp điệu bên trong,
một thứ nhịp điệu của hình ảnh, tình ý, nói chung là
của tâm hồn (…). Đó là nhịp điệu thành hình của
những cảm xúc, hình ảnh liên tiếp hòa hợp mà những
tiếng và chữ gợi ra như những ngân vang dài, ngay
những khoảng lung linh giữa chữ, những khoảng im
lặng cũng là nơi trú ngụ kín đáo của sự xúc động”.
- Maiacốpxki cho rằng: “Nhịp điệu là sức mạnh chủ yếu,
là năng lượng của câu thơ”… Vậy thì có thể hiểu một
cách đơn giản nhịp điệu như là sự rung động tâm hồn, là
mạch cảm xúc được thể hiện ngoài lớp vỏ ngôn từ,
tạo tác động, ấn tượng lên tâm thức người tiếp cận tác
phẩm để thực hiện chức năng thông tin thẩm mỹ.
3. Vai trò và chức năng của nhạc tính trong thơ
Nếu không có nhịp điệu (nhạc tính), sẽ khó có sự nhận thức
đúng, về nội dung ý nghĩa của chuỗi âm thanh, chuỗi ngôn từ
phát ra trong thời gian dài. Mạch cảm xúc có thể vô tận
trong đời thơ của nhà nghệ sĩ nhưng lại có giới hạn trong
bài thơ. Người ta không thể đọc bài thơ liên tục từ những
từ ngữ đầu tiên đến kết thúc mà không ngừng nghỉ. Nhịp
điệu gắn liền với chỗ ngừng, chỗ ngắt được phân bố hợp
lý theo mạch cảm xúc để diễn đạt nội dung thẩm mỹ.
Nhạc tính trong thơ được quy định qui ước chung của thể loại,
song mặt khác lại tự vận động theo mạch cảm xúc riêng tạo nét
chấm phá trong ý thơ.
Không phải ngẫu nhiên mà nhiều bài thơ trong âm hưởng
tự nhiên của nó đã tạo nên nhạc điệu.
Trong bài thơ Ngậm ngùi của Huy Cận, chỉ đọc mấy câu thơ,
người đọc chừng như nghe được tiết tấu nhặt khoan, giai điệu
trầm bổng du dương : “Cây dài bóng xế ngẩn ngơ Hồn em
đã chín mấy mùa thương đau ? Tay anh em hãy tựa đầu,
Cho anh nghe nặng trái sầu rụng rơi …” (Thi nhân Việt Nam,
Hoài Thanh – Hoài Chân, trang 131). Hay đến với Phạm Thiên
Thư trong Ngày xưa Hoàng Thị, những câu thơ bốn chữ như
nhịp guốc ai vang vọng, nhẹ nhàng sâu lắng, như tiếng nhạc
giữa đường chiều: “Em tan trường về Cuối đường mây đỏ
Anh tìm theo Ngọ Dáng lau lách buồn Tay nụ hoa thuôn
Vương bờ tóc suối” (Phạm Thiên Thư)
Nhà thơ P.Êluya nói: “Thơ ca trước tiên là ngôn ngữ cất
thành tiếng hát… ngôn ngữ hát lên, ở nó tràn đầy hi
vọng, ngay cả khi nó hát những điều thất vọng ”. Đó chính
là tính nhạc trong thơ ca.
Theo Trần Thiện Khanh trong Nguyên lý cấu trúc của thơ (nguồn
google.com) cho rằng: “Nhịp điệu trở thành ngôn ngữ đặc
biệt của thơ, nó biểu hiện được bao ý tình mà từ ngữ
không thể nói hết được. Nhịp điệu – một khi được cảm xúc
hoá, cá tính hoá sẽ mài sắc cảm nhận, cảm giác của người đọc.
Đọc bài thơ giàu tính nhạc, người đọc như được sống
trong cảm giác mới mà trước đó chưa từng biết ”. Cảm
nhận được nhịp điệu của thơ sẽ tạo nên sự khám phá mới, thú
vị. Nhạc tính trong thơ làm tăng thông tin thẩm mỹ của
bài thơ. Nhạc tính của thơ bao hàm các yếu tố giai điệu (trầm
– bổng), tiết tấu (mau – thưa), nhạc điệu (tính nhạc của thơ),
ngắt trong câu, dấu câu, ngừng hết câu, dòng thơ, nhấn (từ
láy, vần, từ Hán -Việt, điệp từ, từ địa phương …).
Nhạc tính trong câu thơ là khoảng lặng không lời mà lại
diễn đạt nhiều cảm xúc. Nhạc tính không chỉ tách ý tách
nghĩa mà còn thể hiện thế giới nội tâm của nhà thơ, thể hiện
những cảm xúc được dấu kín, đè nén, mà không thể tìm thấy
trong ngôn từ, trong âm thanh.
Nhịp thơ không chỉ là yếu tố bên ngoài, một yếu tố của hình
thức cụ thể cảm tính mà còn là yếu tố bên trong tạo hình thức
bài thơ. Nhạc tính nằm bên trong bản thân kiến trúc ngôn
từ và qui định kiểu kiến trúc ấy. Khám phá khoảng không
vô hình tạo ra nhịp thơ đòi hỏi khả năng cảm thụ của
người đọc. Bởi lẽ không khéo lại rơi vào trạng thái “thấy cây mà
không thấy rừng” hoặc sẽ lạc vào “mê cung” của ngôn từ mà
không cảm nhận được giá trị thẩm mỹ của thơ ca.

Nguồn st