KHÓA CHUYÊN ĐỀ LTĐH – Cô NGUYỄN THANH MAI

ĐÀN GHI TA CỦA LORCA (TIẾT 1)

Thanh Thảo xuất hiện trên bầu trời thi ca Việt Nam vào những năm cuối cùng của cuộc kháng chiến
chống Mỹ cứu nước. Những trang thơ của a viết từ chiến trường miền Nam khói lửa, ác liệt, nóng
bỏng, dữ dội, trần trụi đã tạo được nét riêng: “Cả thế hệ xoay trần đánh giặc/ Mặc quần đùi khiêng
pháo lội qua sông”. Bằng tất cả tâm huyết của mình, Thanh Thảo đã từng viết: “Hạnh phúc nào cho
tôi /Hạnh phúc nào cho anh /Hạnh phúc nào cho chúng ta /Hạnh phúc nào cho đất nước...Những
câu hỏi chưa thể nào nguôi được. Thanh Thảo đã viết những vần thơ về chiến tranh đầy suy tư về số
phận của nhân dân, Tổ quốc. Đọc bài thơ còn rất “trẻ”, ta thấy Thanh Thảo không bồng bột, nông nổi
mà ý thức rõ cái tôi cá thể, ý thức rất rõ về giá trị cuộc sống và sinh mệnh của bản thân nhưng vẫn
sẵn sàng hi sinh cho lí tưởng:chúng tôi đã đi không tiếc đời mình/(nhưng tuổi hai mươi làm sao
không tiếc)/nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ quốc (Những người đi tới biển)
I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả
- Tên khai sinh: Hồ Thành Công, sinh năm 1946 tại Quảng Ngãi.
- Tốt nghiệp khoa văn ĐH Tổng hợp HN.
- Trực tiếp tham gia chiến đấu ở miền Nam.
- Từ sau 1975 hoạt động văn nghệ và báo chí.
- Từng giữ chức vụ: Chủ tịch Hội đồng thơ, Hội đồng văn VN, Chủ tịch Hội văn học Quảng Ngãi
- Có các sáng tác hay và độc đáo về chiến tranh và thời hậu chiến.
Các tác phẩm: Những người đi tới biển (1977), Khối vuông Ru-bích (1985), Những ngọn
sóng mặt trời (1994- Trường ca), Cỏ vẫn mọc (2002-Trường ca)…Những năm gần đây: viết báo,
MOON.V N

tiểu luận phê bình. Đóng góp quan trọng nhất vẫn là thơ ca.
+ Đặc điểm thơ
- Là tiếng nói của người tri thức nhiều suy tư trăn trở về cuộc sống.
- Luôn tìm tòi, khám phá, sáng tạo cách biểu đạt mới qua hình thức câu thơ tự do, đem đến một mĩ
cảm hiện đại cho thơ bằng thi ảnh và ngôn từ mới mẻ.
- Viết về đề tài nào cũng đậm chất triết lí. Hướng tới những vẻ đẹp của nhân cách: nhân ái, bao
dung, can đảm, trung thực và yêu tự do. Thơ ông dành mối quan tâm đặc biệt cho những con người
sống có nghĩa khí như: Cao Bá Quát, Nguyễn Đình Chiểu, Ê-xênhin, Lor-ca...
2. Tác phẩm: “ Đàn ghi ta của Lor-ca”.
2.1. Xuất xứ
+ Trích trong tập “Khối vuông Ru- bích” (1985)
+ Tiêu biểu cho tư duy thơ Thanh Thảo: giàu suy tư, mãnh liệt và phóng túng, ít nhiều nhuốm màu
sắc tượng trưng và siêu thực.
2.2. Bố cục: Ba phần
+ Phần 1 (Sáu dòng đầu ): người nghệ sĩ tự do, cô đơn Lorca .
+ Phần 2 (Tiếp đó đến “Không ai chôn cất tiếng đàn”): Lorca trong nỗi đau bi tráng
+ Phần 3 (Còn lại): Niềm xót thương Lor-ca, những suy tư về cuộc giải thoát và giã từ của Lor-ca.
2.3. Chủ đề
Bài thơ miêu tả Lor-ca, một nghệ sĩ tự do có lí tưởng mới về nghệ thuật, sống cô đơn trong khung
cảnh chính trị Tây Ban nha. Đồng thời thể hiện niềm xót thương của tác giả và những suy tư về cuộc
giải thoát, giã từ của Lor- ca.
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:
1/ Hình tượng tiếng đàn
1.1. Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm và vấn đề cần phân tích

http://moon.vn - hotline: 04.32.99.98.98

 KHÓA CHUYÊN ĐỀ LTĐH – Cô NGUYỄN THANH MAI

- Thanh Thảo là một trí thức giàu suy tư, trăn trở với các vấn đề xã hội và thời đại, cũng
là một nhà thơ có những khám phá, sáng tạo riêng trong nghệ thuật thơ ca để đem đến cho thơ
một mĩ cảm thật hiện đại.
- Lorca là nhà thơ Tây Ban Nha có khát vọng tự do và khát khao sáng tạo. Ông đã tự
nguyện làm người du ca, mang theo cây đàn ghi ta cất lên những bài ca tranh đấu với chính
quyền độc tài chuyên chế, giãi bày nỗi đau buồn và khát vọng yêu thương tha thiết của nhân
dân. Chế độ phản động cực quyền thân phát xít đã giết Lorca song không giết nổi tiếng nói
nghệ thuật của người nghệ sĩ ấy.
- Bài thơ “Đàn ghi ta của Lorca” là tiếng nói tri âm, là khúc tưởng niệm của một người
nghệ sĩ với một người nghệ sĩ. Xây dựng hình tượng tiếng đàn, Thanh Thảo muốn khẳng định
sự bất tử của tiếng nói nghệ thuật mà Lorca đã sáng tạo và dâng hiến cho đời.
1.2. Vị trí của hình tượng
- "Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn", lời đề từ đã bộc lộ ý tưởng sáng tác: cây đàn Ghita và
Lorca là hai hình tượng thơ xuyên thấm. Sự tồn tại của Lorca là sự tồn tại của tiếng ghita và ngược
lại. Trong đó tiếng đàn như một sinh thể sống song trùng với nhịp đập trái tim Lorca. Đàn ghi ta, và
những cung bậc mà nó rung ngân là tâm hồn Lorca, là một phần của con người, là sự sống của Lorca.
Tiếng đàn ghita là hình tượng trung tâm, xuyên suốt bài thơ và trở thành hình tượng nghệ thuật đầy
ám ảnh.
1.3. Nhận xét chung
- Trong văn chương, hình tượng tiếng đàn từng được gợi ra như thế nào?
Gợi ra qua cách so sánh với những âm thanh khác (tiếng hạc bay, tiếng suối, tiếng gió
thoảng, tiếng mưa…), được thể hiện với các yếu tố của âm nhạc (cao độ, trường độ , cường độ,
âm sắc…), được liên tưởng với các hiện tượng thiên nhiên (ánh sáng, nước mắt…)
- Trong bài thơ “Đàn ghi ta của Lorca”, Thanh Thảo miêu tả tiếng đàn như thế nào?
MOON.V N

+ Không dùng những từ trực tiếp miêu tả âm thanh mà dùng màu sắc (nâu, xanh, màu
máu) và hình ảnh thoạt nhìn không có mối liên hệ gì rõ rệt (bọt nước, bầu trời, lá xanh, máu,
cỏ). Đó là màu của sự sống và cái chết, của khát vọng và sự vùi dập, lí tưởng đẹp đẽ và sự bạo
tàn. Như vậy, Thanh Thảo không trực tiếp miêu tả âm thanh tiếng đàn mà tập trung miêu tả một
thế giới của tưởng tượng và cảm xúc do tiếng đàn ấy gợi lên. Tiếng đàn là âm thanh tiếng lòng
của Lorca, phản chiếu cuộc sống và tâm hồn Lorca qua sự cảm nhận của nhà thơ Việt. Về
hình thức, tạo nên sự giao thoa lạ lùng giữa âm thanh và hình ảnh. Về nội dung, thể hiện sự tri
âm và đồng cảm của Thanh Thảo với Lorca.
+ Miêu tả lúc nào? Ngập tràn trong thi phẩm là tiếng đàn ghi ta, mở đầu là chuỗi âm li-la li-la li-la,
giống như người nghệ sỹ vuốt những sợi tơ đàn chuẩn bị cho khúc nhạc cất lên. Và kết thúc lại là
chuỗi âm thanh day dứt li-la li-la li-la, chạy trong không gian của những dấu chấm lửng biểu diễn
khoảng lặng, về cực vô cùng.
+ Ý nghĩa: Theo đó, tiếng đàn trở thành sự sống muôn màu, được miêu tả phong phú, đa dạng bằng
nhiều thủ pháp nghệ thuật (ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, nhân hóa, trùng điệp) tạo thành hình tượng
nghệ thuật mang đậm tính tượng trưng, siêu thực, làm nên bầu khí quyển gắn với cuộc đời, sự nghiệp
Lorca. Tiếng đàn là biểu hiện tâm hồn nghệ sĩ của Lorca, là tình yêu cuộc sống và khí phách kiên
cường của người chiến sĩ yêu tự do, hoà nhập trái tim mình với con người và cuộc sống.
1.3. Tiếng đàn là biểu tượng của sự sống: Biểu tượng của vẻ đẹp và nỗi đau, khát vọng cao cả và
số phận bi kịch.
- Nghệ thuật siêu thực đã biến hóa hình tượng tiếng đàn ghi-ta trở thành những hình ảnh khác nhau,
hữu hình hóa âm thanh tiếng đàn thành “những tiếng đàn bọt nước”, so sánh với bọt nước cho thấy
hình ảnh tiếng đàn mang một vẻ đẹp vừa tròn trịa, trong trẻo vừa mong manh, dễ vỡ. Nó gợi nhắc
đến cuộc đời cao đẹp mà ngắn ngủi của Lor-ca. Cuộc đời ngắn ngủi đó đã kết thúc đầy oan khuất và
tức tưởi ở tuổi 38 – lúc mà con người đầy những khát vọng tuổi trẻ, thanh xuân. Tuy nhiên, dù ngắn
ngủi về mặt thời gian nhưng cuộc đời Lor-ca lại trở thành vĩnh viễn trong tâm tưởng con người. Nó

http://moon.vn - hotline: 04.32.99.98.98

 KHÓA CHUYÊN ĐỀ LTĐH – Cô NGUYỄN THANH MAI

được gợi nhắc qua hình tượng bọt nước, mong manh, ngắn ngủi nhưng lại vĩnh cửu, trường tồn, dù
tan vỡ nhưng lại tiếp tục được hình thành từ lòng sâu đáy nước.
Ở đây, nhà thơ đã dùng vốn thi liệu được tái tạo từ di sản thơ của chính Lorca. Trong bài thơ
Khúc dạo của Lor ca, ta từng nghe những tiếng đàn bập bềnh: Còn để trên sông/ Bập bềnh tiếng
vọng; Trong Sóng về đâu, ta lại thấy tiếng đàn như nhập cùng dòng nước và con sóng : Sóng ơi sóng
về đâu/ Tôi cười và trôi đi/ đến tận bờ biển cả/ Biển ơi biển về đâu/ Ngược dòng nước tôi tìm/ Về
suối nguồn an nghỉ; Trong Ghi nhớ, ta lại gặp tiếng đàn Như dòng nước sâu thổn thức/ như tiếng gió
thở dài/ trên đỉnh núi lạnh băng...Bằng cách đó, tác giả như”Vừa nhập cấu trúc ca khúc vào lòng bài
thơ, vừa khảm thêm tiếng nhạc vào lời thơ...bắc một nhịp cầu tương giao để hồn kẻ hậu sinh nói lời
đồng điệu với bậc tiền nhân xứ sở Tây ban cầm” (Chu Sơn).
hình ảnh bọt nước, sóng nước gợi cảm giác nhỏ bé trước đại dương mênh mông, gợi hình ảnh cái tôi
chơi vơi bất định như muốn tan vào cái mênh mông của đại dương, cái khát khao của người nghệ sĩ
lorca như muốn tan hòa vào cuộc đời vào những gì tự do, phóng khoáng. Hình ảnh bọt nước gợi liên
tưởng về sự mỏng manh trôi nổi. Hình thành từ trong nước, nổi trôi trên mặt nước mong manh như
không thể gì hơn, rồi tan vỡ. Nó như một sự thật cuộc sống phù du hữu hạn có sinh có diệt của đời
người. Những bọt nước tồn tại đấy ngắn ngủi, gợi cho ta một liên tưởng thật xót xa về cuộc đời của
Lorca và số phận của cái đẹp, hình ảnh so sánh độc đáo này và giúp họ tìm thấy trong chiếc bọt
nước, hình ảnh một Lorca ngã xuống khi đang còn rất trẻ, khi lý tưởng của ông đang theo đuổi còn
rất dở dang trong một cái chết bi thương. Và đồng thời cũng thấy được một Lorca dẫu chỉ như một
chiếc bọt nước nhỏ bé nhưng đã vượt lên đồng loại ở chỗ dám nổi lên sống động, khi mà tất cả
im lặng trật tự nơi cái mặt phẳng mặt nước im lìm trong cố hữu, cũ kỹ, già nua.
- Ẩn dụ: Tiếng ghi ta nâu, tiếng ghi ta lá xanh, tiếng ghi ta tròn => Mỗi so sánh này cũng làm nổi
bật tình yêu, cái đẹp, cái chết, nỗi đau trong tư tưởng, khát vọng tình cảm của Lor- ca.
- Đang trong một không gian “Đơn độc”; “Kinh hoàng”, giữa sắc màu ghê rợn “Áo choàng bê bết
đỏ”, giữa giây phút cái chết cận kề, đột ngột liên tưởng bay vút lên hòa nhập vào không gian khác:
tiếng ghi-ta nâu
bầu trời cô gái ấy MOON.V N

tiếng ghi-ta lá xanh biết mấy

Trong ngôn ngữ hội họa, màu nâu là biểu tượng của sự hồn nhiên trung thực, màu của đất.
Cái hồn nhiên trung thực ấm nồng ấy giữa giây phút ranh giới của sự sống và cái chết bỗng bừng
thức dậy cùng với bầu trời và cô gái. Đó là không gian hồi ức mà tiếng đàn mang lại, một không gian
xanh sắc của sự sống của tình yêu lứa đôi. Trước cái chết người ta kinh hoàng và mưu cầu sự sống và
thường liên tưởng suy nghĩ về những gì đen tối, ở đây bầu trời tâm hồn người nghệ sỹ vẫn đắm đuối
với bầu trời ngọt ngào thấm đãm hương tình. Tiếng Ghi ta xanh trở thành biểu tượng của tâm hồn
lãng mạn Lorca, một thứ lãng mạn như đôi cánh bay qua cõi chết.
- Ở giai điệu tiếp theo, tiếng ghita rung lên thổn thức:
tiếng ghi-ta tròn bọt nước vỡ tan
tiếng ghi-ta ròng ròng
máu chảy
Nhưng nó đau hơn ở chỗ những cái mới, cái đẹp trước sức mạnh bạo tàn của cái cũ, cái xấu, cái ác
vốn tồn tại như một hệ thống ác quỷ thật khó lòng tồn tại. Nó sẽ bị tiêu diệt khi mà chưa đi hết cuộc
đời mà quy luật dành cho nó. Thanh Thảo đã hướng người đọc vào hình ảnh so sánh độc đáo này và
giúp họ tìm thấy trong chiếc bọt nước, hình ảnh một Lorca ngã xuống khi đang còn rất trẻ, khi lý
tưởng của ông đang theo đuổi còn rất dở dang trong một cái chết bi thương. Và đồng thời cũng thấy
được một Lorca dẫu chỉ như một chiếc bọt nước nhỏ bé nhưng đã vượt lên đồng loại ở chỗ dám
nổi lên sống động, khi mà tất cả im lặng trật tự nơi cái mặt phẳng mặt nước im lìm trong cố
hữu, cũ kỹ, già nua. Nhưng sự thật, tiếng đàn vẫn “Ròng ròng máu chảy”. Cách liên tưởng độc đáo
này làm cho tiếng đàn trở thành một sinh thể sống, và nó đang đổ máu cho tự do cho cuộc sống, nó
đang bị tiêu diệt một cách phi lý nhất. Thi sĩ đã xây dựng được bức tranh đậm chất bi tráng về Lorca
- bị hành hình dã man và xác bị ném xuống giếng. Từ bức tranh này, dường như Thanh Thảo muốn
nêu lên một quan điểm nghệ thuật: Nghệ thuật thuộc về cuộc sống, của cuộc sống nên nghệ thuật
chính là cuộc sống nó có số phận như một con người vậy. Nếu kết nối câu thơ những tiếng đàn bọt

http://moon.vn - hotline: 04.32.99.98.98

 KHÓA CHUYÊN ĐỀ LTĐH – Cô NGUYỄN THANH MAI

nước ở đầu bài với các câu thơ khác là tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan và tiếng ghi ta ròng ròng –
máu chảy, sẽ thấy những ý nghĩa ẩn tàng dư ba đằng sau lớp ý nghĩa diễn tả âm thanh tuôn trào,
sôi động của tiếng đàn. Tiếng đàn giống như tiếng kêu cứu của con người, của cái đẹp vang lên
trong thế giới bạo tàn. Nhân hóa: Tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy => Tạo sức ám ảnh mãnh liệt đối
với độc giả.
1.4. Tiếng đàn khẳng định sự bất tử của Lorca
- “không ai chôn cất tiếng đàn”- Câu thơ gợi nhiều ý nghĩa cần suy ngẫm. Tiếng đàn không thể
“chôn cất” được bởi nó là môt giá trị tinh thần, sự tồn tại của nó vượt ra ngoài mọi giới hạn vật chất.
Dập vùi về tinh thần với hy vọng khuất phục vốn là một điều khó, xác định sự tồn tại của nó trong tư
duy, trong trái tim con người lại khó hơn, và giết chết nó vốn là điều không thể nằm ngoài tầm tay và
ý chí chủ quan của thế giới loài người. Phải chăng, đây chính là một một ẩn dụ về thế giới bạo tàn
Tây Ban Nha, không nhận biết được những giá trị của Lorca và từ Lorca, đã vùi dập ông. Cái chết về
thể xác chúng có thể thực hiện, nhưng tinh thần và ý chí của ông chúng không bao giờ tiêu diệt được.
Đây là một logic dẫn đến so sánh đầy ấn tượng “tiếng đàn như cỏ mọc hoang”. Hình ảnh cỏ mọc
hoang gợi sức sống mãnh liệt, không gì ngăn cản được. Nó là một hiện thực của tự nhiên, chưa bao
giờ và ở đâu trên trái đất cỏ có thể lụi tàn tuyệt diệt, ngược lại sự hồi sinh và sức sống của nó mãnh
liệt vô biên. So sánh này làm bật lên sức sống của tiếng đàn Lorca như một tất yếu bất diệt. Và đó
chính là triết lí nghệ thuật của Thanh Thảo đem đến cho người đọc: nghệ thuật nằm ngoài mọi quy
luật của băng hoại, chỉ mình nó không thừa nhận cái chết.“li - la li - la li - la” …

Chuỗi âm thanh này xuất hiện cuối thi phẩm như một điểm nhấn làm nổi bật hình tượng tiếng đàn.
Hòa nhập với chuỗi âm thanh đầu bài thơ làm cho hình tượng tiếng đàn trở nên hoàn thiện. Đồng
thời mở ra những liên tưởng về hình tượng mới, hình tượng Lorca với sức sống và khát vọng tự do
mãnh liệt, trên nền nhạc bảng lảng, chập chờn những yêu thương và những khốc liệt bạo tàn.

1.5. Khái quát: Hệ thống hình ảnh mà nhà thơ sử dụng để gợi ra tiếng đàn ghi ta của Lorca là những
hình ảnh có khả năng gợi mở một bức tranh cuộc sống muôn màu vẻ mà cũng có một sức ám ảnh lạ
MOON.V N

lùng (làm rõ ý nghĩa các hình ảnh bọt nước, bầu trời cô gái ấy,lá xanh biết mấy, bọt nước vỡ tan,
ròng ròng máu chảy, cỏ mọc hoang). Thông qua hệ thống hình ảnh ấy, Thanh Thảo vừa gợi ra một
bức tranh cuộc sống muôn màu vẻ của người nghệ sĩ, vừa gợi được sự vận động của hình tượng tiếng
đàn trong cuộc sống từ một thực thể tồn tại ngắn ngủi, mong manh đến một thực thể hội tụ trong nó
muôn sắc màu của sự sống và cuối cùng trở thành một sinh thể, một sự sống có sức sống bất diệt

- Đàn ghi ta của Lorca- tiếng nói nghệ thuật của riêng Lorca- không thuần túy chỉ là âm thanh,
giai điệu mà còn là toàn bộ con người Lorca với khát vọng đấu tranh và đổi mới nghệ thuật, nó
biểu hiện tâm hồn nghệ sĩ của Lorca, một tâm hồn mang tình yêu tự do và khát vọng hòa nhập
trái tim mình với cuộc sống của nhân dân.

- Cùng với việc nhắc lại một câu thơ Lorca trong lời đề từ (Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây
đàn), hình tượng tiếng đàn trong bài thơ có ý nghĩa khẳng định sự sống, niềm tin, hi vọng,
khẳng định sức mạnh đấu tranh với kẻ thù và sức sống vượt lên cái chết của người tạo ra nó.
Nói cách khác,Thanh Thảo muốn khẳng định rằng Lorca sẽ bất tử cùng với tiếng đàn, cây đàn
sẽ kéo dài sự sống, nối dài khát vọng của Lorca.

- Tóm lại: Tiếng đàn là một sáng tạo nghệ thuật độc đáo của Thanh Thảo, thông qua hình tượng, tác
giả đã tái hiện chân dung, số phận của Lorca, thể hiện niềm tiếc thương trân trọng của mình với nhà
thơ Tây Ban Nha...Chuỗi âm thanh “Li-la-li-la-li-la” luyến láy sau hai câu đầu như khúc dạo đầu và
dùng để kết thúc bài thơ như nốt nhạc cuối của bản nhạc mang ý nghĩa của sự tri âm và kính trọng
đối với người nhạc sĩ, nhà thơ Lor-ca

http://moon.vn - hotline: 04.32.99.98.98